Ruch Turystyczny
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Marian Małecki Rozdział XI Ruch turystyczny 1. Klimat, szata geologiczna i roślinna oraz świat zwierzęcy Śląsk Cieszyński utożsamiany jest, co nie powinno budzić wątpliwości, z pasmem górskim Beskidów. Beskidy należą do tzw. Karpat Zewnętrznych1. Powstały one w wyniku wypiętrzenia się fliszu karpackiego w kredzie (w erze mezozoicznej), zatem Beskidy liczą około 140 min lat. Flisz karpacki składa się z tzw. warstw naprzemian- ległych łupków, zlepieńców i iłów2, które utworzyły się w czasach, gdy na tym terenie zalegało płytkie morze kredowe (zajmowało ono całą Europę Środkową). W następ nym okresie, tzw. późnym oligocenie, doszło do zjawiska nazywanego orogenezą alpejską. Utwory już istniejące uległy sfałdowaniu, a w konsekwencji wypiętrzeniu. Efektem było powstanie tzw. płaszczowin. Jedną z nich jest płaszczowina sztram- berska. Na terenie tym zalegają dość specyficzne wapienie, które wkomponowane są w skały magmowe, a nazywane są pikrytem i - od Cieszyna - cieszynitem. W czasie wędrówek turystycznych można zaobserwować również szarozielone piaskowce go- dulskie3. Na tych obszarach zalegają również pokaźne pokłady węgla kamiennego, np. w okolicach Karviny, Ostrawy, Frydka-Mistka. W całym Beskidzie Śląskim i Mo 1 Na ten temat por. H. M ró z, Środowisko geograficzne polskiego Śląska Cieszyńskiego, [w:] Śląsk Cieszyński. Środowisko naturalne, zarys dziejów, zarys kultury materialnej i duchowej, pod red. W. Sosny, Cieszyn 2001, s. 11-31. 2 Ibidem, s. 11-16. ’ Ibidem. 266 Marian Małecki rawskim występuje także ruda żelaza, zwłaszcza w okolicach Frydka-Mistka, a pod Czeskim Cieszynem zalegają złoża gazu ziemnego. Śląsk Cieszyński jest obszarem o dużej wilgotności powietrza (ok. 66%) i sto sunkowo dużych opadach deszczu (w części górskiej od 1200 mm w górę). Dzieje się tak dlatego, że u wylotu Bramy Morawskiej ścierają się ze sobą masy powietrza morskiego i kontynentalnego. Średnia temperatura waha się w granicach od 6,5 do 8,5°C, (w zimie od 6 do 8° poniżej zera, zaś w lipcu ok. 16-18° powyżej zera). Część czeska składa się z Beskidu Śląskiego i Morawskiego. Beskid Śląski to obszar pomię dzy Doliną Soły i Białej, a Doliną Olzy i Przełęczą Jabłonkowską. Obszar od Doliny Beczwy Rożnowskiej to Beskid Śląsko-Morawski. Pomiędzy nimi znajduje się tzw. Brama Morawska. Aby zrozumieć jej rozmiar i znaczenie, warto wsiąść do pociągu w Czeskim Cieszynie i przejechać 40 km w stronę Opawy. Wyjeżdżając z Cieszyna, żegnamy masyw Beskidu Śląskiego. Następnie przejeżdżamy przez w miarę równin ny obszar, aż do Opawy, gdzie pasmo Gór Opawskich rozpoczyna łańcuch Sudetów. Obszar między oboma pasmami to właśnie Brama Morawska. Ma ona ogromne zna czenie dla przenikania świata roślin, zwierząt i ludzi. W polskiej części Śląska Cieszyńskiego wyróżnić można Beskid Śląski i Dolinę Olzy. Występuje tu ogromne bogactwo przyrody. Dominują, jeśli idzie o szatę ro ślinną, lasy świerkowe. Powstały one na skutek sztucznego zalesienia tych terenów, po rabunkowej gospodarce w państwie bielskim Promniców, a następnie Habsbur gów. Obecnie monokultura świerka to 70% drzewostanu lasów Śląska Cieszyńskiego. Wcześniejsze lasy, tzw. Puszcza Karpacka4, zostały zniszczone w wyniku wykorzy stywania drewna do działalności hutniczej miejscowości podgórskich Śląska Cie szyńskiego5. Resztki Puszczy Karpackiej w formie odosobnionych stanowisk zostały zamienione na rezerwaty przyrody. Świerk zdaje się wypierać nawet w młodszych partiach lasu delikatne drzewostany modrzewia, cisu, dębu czy jawora. Z całą pew nością ciekawostką jest występowanie na tym terenie kilku endemitów, w szczegól ności cieszynianki z rodziny baldaszkowatych6, o niewielkich żółto-zielonych kwiat kach, a także modrzyka górskiego, jastrzębca pomarańczowego i omiega górskiego7. Z cieszynianką związana jest ludowa legenda, odnosząca się do wojny trzydziesto letniej. Według podania po potyczce Szwedów w okolicach Cieszyna, umierający żołnierz szwedzki prosił rodzinę Zabystrzanów z Cieszyna o wysypanie na swojej 4 Na terenie pozostałości po Puszczy Karpackiej powstało aż sześć parków narodowych, co świadczy o wyjątkowej atrakcyjności i różnorodności tych kompleksów leśnych. Jak do tej pory, nie udało się utworzyć Żywieckiego Parku Narodowego, choć takie zamierzenia były podejmowane w latach 90. ubiegłego wieku. Wówczas otuliną parku miały być obszary leśne Śląska Cieszyńskiego. Por. L. Abbadie, Μ. Boudoin, Las - środowisko żywe, tłum. J. Proćków, Wrocław-Warszawa- Kraków 2002, s. 245-246. 5 Por. W. Czaja, Gdy w Beskidzie rudę wytapiano, „Kalendarz Beskidzki”, 1988, s. 143-146. 6 Por. A. Dorda, Środowisko przyrodnicze Śląska Cieszyńskiego na prawym brzegu Olzy i jego ochrona, [w:] Śląsk Cieszyński. Środowisko naturalne..., s. 35-36, 40. 7 Ibidem, s. 39. Rozdział XI: Ruch turystyczny 267 mogile rodzinnej ziemi szwedzkiej. Z ziemi tej wyrosła niespotykana wcześniej ro ślina, którą nazwano cieszynianką8. Zarówno w paśmie Beskidu Śląskiego, jak i Mo rawskiego wyróżnić można tzw. piętra roślinności9.1 tak, do wysokości 450 m n.p.m. rozciąga się tzw. regiel dolny, do wysokości 800 m n.p.m. dochodzi buczyna karpacka (z domieszką jawora i jodły). Jeszcze wyżej, na wysokości powyżej 800 m n.p.m. do minuje tzw. kwaśna buczyna. Wśród niej widoczny jest zwłaszcza świerk. Powyżej 1050 m n.p.m. pojawia się pasmo regla górnego (dominują tu świerki, kosodrzewina, a z mniejszych roślin chociażby widłaki), widoczne jest to na Łysej Górze po stro nie czeskiej. Na terenie Śląska Cieszyńskiego utworzono aż 12 rezerwatów przyrody, m.in. Baranią Górę, Wisłę i inne. Po czeskiej stronie Euroregionu „Śląsk Cieszyński”, w okolicach Vtaciego Ostrova, w 2000 r. w baśniowej scenerii nakręcono amerykań ski film Serce smoka. Niektóre z drzew rosnących na Śląsku Cieszyńskim uznawane są za najstarsze okazy w Polsce (600-letnie dęby rosną w Grodźcu, jeden z dębów w Bystrej datowany jest na 800 lat). Euroregion „Śląsk Cieszyński” pochwalić się może także wyjątkową różnorod nością zwierząt. Niektóre z nich wpisane zostały na listę gatunków ginących (tzw. Czerwoną Księgę). Występują tu więc: rysie, pojedyncze okazy żbików, nie tak zno wu rzadkie niedźwiedzie, wilki10, a z popularniejszych ssaków jelenie, dziki, borsuki, zające, lisy, kuny, łasice i tchórze11. Równie bogata jest ornitofauna. Wśród niej na szczególną uwagę zasługują rzadkie gatunki ptaków drapieżnych, m.in. bielik, sokół wędrowny, a z ptaków łownych znajdujących się na liście ptaków ginących - głu szec i cietrzew. W niższych partiach Śląska Cieszyńskiego zobaczyć można zimorod ka. Żyją tu również myszołowy, krogulce, pustułki, a z sów - pójdźki, płomykówki i puszczyki. W lasach napotkać można kuraka leśnego - jarząbka, a na polach coraz rzadsze kuropatwy. Z gadów występują prawie wszystkie gatunki polskie, z wyjąt 8 Legenda ta przedstawiona została w pracy Józefa Ondrusza, Godki Śląskie. Podania i baśnie ze Śląska Cieszyńskiego, Ostrawa 1977, s. 73-76 i posiada wiele odmian. Pomijając literacki aspekt, trzeba dodać, że endemiczna roślina cieszynianka (Hacąuetia epipactis) występuje w określonych skupiskach także poza Polską - np. w północnych Włoszech. Legenda jest zatem naturalnym sposobem wyjaśnienia fenomenu izolowania biologicznego stanowisk tej rośliny. W Cieszynie utworzono dwa stanowiska ochrony tej rośliny. Są to: Las Miejski nad Puńcówką i Las Miejski nad Olzą. Cieszynianka została wprowadzona w rejon Śląska Cieszyńskiego w okresie holocenu. Por. A. Dorda, Środowisko przyrodnicze Śląska Cieszyńskiego..., s. 40. Tamże mapka występowania endemitu na Śląsku Cieszyńskim. 9 A. D o rd a, Środowisko przyrodnicze Śląska Cieszyńskiego..., s. 33. 10 Dotyczy to w szczególności czeskiej części Euroregionu „Śląsk Cieszyński”, por. T. Siwek, Zarys geografii i przyrody czeskiego Śląska Cieszyńskiego, [w:] Śląsk Cieszyński. Środowisko naturalne..., s. 83. 11 Na temat fauny występującej na Śląsku Cieszyńskim por. A. D o rd a, Środowisko przyrodnicze Śląska Cieszyńskiego..., s. 43-44. 268 Marian Małecki kiem żółwia błotnego (w szczególności są to zaskrońce, gniewosze plamiste, padalce, tzw. węże eskulapy, żmije zygzakowate, jaszczurki zwinki i jaszczurki żyworodne)12. Do niedawna dało się zaobserwować również niezmiernie rzadki gatunek poło żą czteropręgiego (łac. coluber cjuatrolineata). W' tradycji ludowej utożsamiany był z tzw. wężem złotogłowcem13. Węże te posiadają w okolicach głowy żółte wypustki, które przypominają gadzią koronę, a rozmiary ich ciał dochodzą do 6 m długości14. Występowały w całym paśmie Beskidu Śląskiego. Podobno ostatni taki okaz znale ziono w 1968 r., choć niektórzy twierdzą, że jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku dało się zauważyć pojedyncze sztuki. Zdjęcie owego węża pokazywali niemieccy żandarmi w Milówce, pobierając za jego udostępnienie stosowną opłatę15. Węże te prawdopo dobnie przybyły wraz z osadnictwem wołoskim, przemieszczając się łukiem Karpat z Bałkanów lub z Włoch. Dużą różnorodnością wyróżnia się także świat płazów. Zasadniczo występuje tu większość gatunków znanych w Polsce, w szczególności rzekotka drzewna, kumak górski, traszka górska, grzebieniasta czy salamandra plamista. Osobliwy jest także świat ichtiofauny. Napotkać bowiem można w wartkich potokach maleńkie kozy, pi skorze, lipienie, także głowacze, strzeble potokowe, a na terenach nizinnych w stolicy „żabiego kraju” - karpie, karasie, sumy, sandacze, a także małe, coraz rzadsze cierniki i różanki16. Ze świata owadów na uwagę zasługują bardzo rzadkie jelonki rogacze, a z motyli - rusałka i pawie oko. Na trasach górskich w paśmie Beskidu Śląskiego licznie występują