Wszechstronność, Uniwersalizm I Kreatywność - Krzysztof Penderecki
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Wszechstronność, uniwersalizm i kreatywność - Krzysztof Penderecki Wszechstronność, uniwersalizm i kreatywność - Krzysztof Penderecki Wszechstronność, uniwersalizm i kreatywność - Krzysztof Penderecki Źródło: fotolia, cc0. Ważne daty 1933 – rok urodzenia Krzysztofa Pendereckiego 1959 – debiut Krzysztofa Pendereckiego na Festiwalu Warszawska Jesień 1961 – Ofiarom Hiroszimy - Tren 1969 – premiera opery Diabły z Loudun 1972‐1987 – rektor Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie (od 1979 Akademii Muzycznej w Krakowie) 1984 – prawykonanie Polskiego Requiem (bez części Sanctus skomponowanej w 1993) 1988 – nagroda Grammy w kategorii Best Classical Contemporary Composition (Najlepsza kompozycja współczesna muzyki klasycznej) za płytę z II Koncertem wiolonczelowym w wykonaniu Mścisława Rostropowicza pod dyrekcją Krzysztofa Pendereckiego 1993 – prawykonanie całości Polskiego Requiem 1997 – prawykonanie utworu Siedem bram Jerozolimy 1999 – nagroda Grammy w kategorii Best Classical Contemporary Composition (Najlepsza kompozycja współczesna muzyki klasycznej) oraz dla najlepszego dyrygenta za płytę z II Koncertem skrzypcowym w wykonaniu Anne Sophie‐Mutter i London Symphony Orchestra 2000 – nagroda dla Najwybitniejszego Żyjącego Kompozytora Roku podczas Międzynarodowych Targów Muzycznych Midem (tzw. „muzyczny Oscar”) 2001 – nagroda Grammy w kategorii Best Choral Composition (Najlepsza kompozycja na chór) za płytę z nagraniem Credo 2017 – nagroda Grammy w kategorii Best Choral Performance (Najlepsze wykonanie chóralne) za płytę Penderecki Conducts Penderecki Vol. 1 w wykonaniu Chóru i Orkiestry Filharmonii Narodowej oraz solistów: Agnieszki Rehlis, Johanny Rusanen i Nikolaya Didenko pod dyrekcją kompozytora Scenariusz lekcji dla nauczyciela Źródło: online-skills, cc0. I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka. 8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń: 4) omawia polską muzykę XX wieku i jej twórców, dokonując klasyfikacji zgodnie ze stylami i kierunkami: Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Andrzej Panufnik, Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki, Eugeniusz Knapik, Aleksander Lasoń, Andrzej Krzanowski, Paweł Szymański, Hanna Kulenty, Paweł Mykietyn, Agata Zubel i in.; 5) zna pojęcia: skala całotonowa, atonalność, technika dwunastotonowa (dodekafonia), seria, polirytmia, polimetria, politonalność, klaster; 6) zna pojęcia: pokolenie 1933, pokolenie 1951/pokolenie Stalowej Woli, feswal Warszawska Jesień, feswal Młodzi Muzycy Młodemu Miastu w Stalowej Woli; potrafi wskazać kompozytorów polskich tworzących obecnie, korzystając z pomocy internetu. II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń: 1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych; 5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną. Nauczysz się charakteryzować kim jest Krzysztof Penderecki i poznasz najważniejsze fakty z jego biografii; wymieniać przykłady jego twórczości; identyfikować przemiany stylistyczne w twórczości Krzysztofa Pendereckiego; definiować pojęcie sonoryzmu oraz wykazywać najważniejsze cechy tej muzyki; rozwijać uwrażliwienie na piękno muzyki współczesnej; przedstawiać muzyczny potencjał dźwięków otoczenia; rozwijać umiejętność pracy w grupie. Krzysztof Penderecki 1 1. Krzysztof Penderecki – kompozytor, dyrygent, rektor, zdobywca najwyższych odznaczeń oraz nagród, twórca, którego melomani na całym świecie wymieniają jednym tchem pośród najwybitniejszych Polaków. Jest kompozytorem, który przeszedł drogę od awangardy do postmodernizmu nigdy nie tracąc zainteresowania w oczach wykonawców, krytyków i rzeszy odbiorców jego muzyki, a przy tym zachowując niepowtarzalny idiom twórcy. Krzysztof Penderecki, nina.files.rd.insyscd.net, CC BY 3.0 Penderecki urodził się 23 listopada 1933 roku w Dębicy. Pierwsze lekcje kompozycji pobierał u Franciszka Skołyszewskiego. Podczas studiów kompozytorskich w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej kształcił się pod kierunkiem Artura Malawskiego i Stanisława Wiechowicza. Twórca zadebiutował w wieku 26 lat podczas Festiwalu Warszawska Jesień w 1959 roku gdzie prawykonane zostały Strofy na sopran, głos recytujący i 10 instrumentów. Ów debiut zapewnił młodemu Krzysztofowi Pendereckiemu dodatkowo rozgłos za sprawą konkursu Związku Kompozytorów Polskich, w którym to Strofy otrzymały pierwszą nagrodę. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego gdyby nie fakt, że Penderecki wysłał na konkurs jeszcze dwa inne utwory (Emanacje i Psalmy Dawida), którym przyznano ex aequo drugie miejsce. W efekcie cała pula nagród przypadła jednemu twórcy. Od tego momentu kariera kompozytorska Pendereckiego nabiera ogromnego rozpędu. Mimo trudnej sytuacji Polski w tym czasie i ograniczonych możliwości prezentowania twórczości polskich artystów zagranicą, Penderecki szybko zyskuje międzynarodowy rozgłos. Jest twórcą, który uosabia nowoczesność, awangardowość, nowatorstwo. Szokuje swoimi kompozycjami, które dostarczają mu zarówno rzeszę zwolenników jak i przeciwników, nierzadko również wśród wykonawców. Głównym idiomem charakteryzującym utwory tamtego czasu jest sonoryzm, a zatem rozszerzony sposób myślenia o barwie, brzmieniu, technikach wydobycia dźwięku, fakturze muzycznej. Elementy charakterystyczne dla epok minionych, takie jak: harmonia, melodyka, przewidywalna narracja zostają odrzucone na rzecz zupełnie nowego spojrzenia na muzykę. Kompozytor nieustannie eksperymentuje, stosuje indywidualne techniki notacyjne, wyraźnie sygnalizuje w swoich utworach upodobanie do instrumentów smyczkowych. Dzieła takie jak I Kwartet smyczkowy (1960), Ofiarom Hiroszimy - Tren (1961), Polymorphia (1961) stają się swego rodzaju traktatami rozpatrującymi o nowoczesnym wykorzystaniu tego instrumentarium. Warto wiedzieć Przykład muzyczny: Krzysztof Penderecki – I Kwartet smyczkowy Źródło: https://ninateka.pl/audio/i‐kwartet‐smyczkowy Objaśnienie znaków zawartych w partyturze Krzysztofa Pendereckiego „Ofiarom Hiroszimy – Tren”, skan, wydawnictwo PWM, Kraków 1970 Styl i najważniejsze utwory W formacji instrumentów smyczkowych Penderecki bardzo chętnie wykorzystuje konstrukcje klasterowe, a więc masy dźwiękowe, które tworzy się za pomocą współbrzmienia wszystkich dźwięków pomiędzy wyznaczonym dźwiękiem najniższym i najwyższym, co więcej, oprócz skali chromatycznej wykorzystuje również odległości mniejsze od półtonu, a zatem mikrotony. 1 1. W krąg działań kompozytorskich zostają wciągnięte liczne niestandardowe efekty takie jak: sul ponticello (gra smyczkiem przy podstawku), sul tasto (pociąganie smyczkiem w okolicach gryfu), stukanie, drapanie palcami po pudle rezonansowym i wiele innych. Penderecki poszerza możliwości wykonawcze niemal wszystkich grup instrumentalnych. Krzysztof Penderecki, Fragment rękopisu „Kosmogonii”, krakow2000.pl, CC_NBSP_BY_NBSP_3.0 Poza upodobaniem do sonorystyki wykazuje również zainteresowania techniką serialną, wykorzystującą serię 12 dźwięków. Chętnie poszerza tradycyjny skład wykonawczy utworu o rzadko wykorzystywane instrumenty oraz przedmioty codziennego użytku np. maszyna do pisania, piła, syrena alarmowa, boobam (instrument perkusyjny, membranofon), dzwony katedry gotyckiej. Kompozycje orkiestrowe takie jak Wymiary czasu i ciszy (1960), Fluorescencje (1962), De natura sonoris I (1966) spotykają się z ogromnym zainteresowaniem jego twórczością, którą określa się mianem muzyki świeżej, odkrywczej i wielobarwnej. Dokonania te postrzegane są w ówczesnym świecie muzycznym jako cechy indywidualne dla polskiej awangardy muzycznej. Mówi się nawet o polskiej szkole kompozytorskiej. Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Krzysztof Penderecki, „Fluorescencje”, online-skills, CC BY 3.0 Utwór muzyczny: Krzysztof Penderecki, Fluorescencje. Fluorescencje to utwór przeznaczony na orkiestrę symfoniczną o rozbudowanym składzie. Dzieło posiada umiarkowane tempo i instrumentalną fakturę. Cechuje się apokaliptycznym, przerażającym charakterem. W 1966 roku powstaje Pasja według św. Łukasza napisana dla uczczenia 700‐lecia katedry w Münster. Do utworu Penderecki włączył skomponowane w 1962 roku Stabat Mater na trzy chóry mieszane. Pasja staje się momentem przełomowym w karierze kompozytora. Awangardowa domena rezygnacji z osiągnięć przeszłości ustępuje na rzecz zwrotowi ku tradycji. W utworze widać czytelne nawiązania do chorału, polifonii. Klasterowe współbrzmienia, operowanie mikrotonami, znaczące rozszerzenie ekspresji wokalnej o krzyki, glissanda, technikę mormoracyjną (bocca chiusa). 1 1. Stosowanie dźwięków o nieokreślonej wysokości kompozytor „rozświetla” konsonansowymi współbrzmieniami o konstrukcji tercjowej. Tak wtedy, jak i w przyszłości nigdy nie zrezygnuje ze zdobyczy i doświadczeń awangardy i sonoryzmu, jednak będzie je traktować jako technikę, nie zaś wartość samą w sobie. Krzysztof Penderecki z partyturą „Pasji według św. Łukasza”, nina.files.rd.insyscd.net, CC BY 3.0 Warto wiedzieć Przykład muzyczny: Krzysztof Penderecki – Stabat Mater Źródło: https://ninateka.pl/audio/krzysztof‐penderecki‐fragmenty‐z-pasji‐wg‐w- lukasza‐stabat‐mater‐aksamitna‐kurtyna‐2 Pasja Krzysztofa Pendereckiego to również początek jego upodobań do monumentalnych form wokalno‐instrumentalnych. Na zamówienie Opery w Hamburgu kompozytor pisze swoją pierwszą operę Diabły z Loudun (1968‐69), która temat czerpie z powieści Aldousa Huxleya o tym samym tytule oraz opracowanego na jego podstawie dramatu Nowy Wspaniały Świat Johna Whitinga. Po dwóch dniach od hamburskiej premiery kompozycja