Over dit boek

Dit is een digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliotheekplanken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken. Dit boek is zo oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrechttermijn is verlopen. Het kan per land verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn. Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u.

Richtlijnen voor gebruik

Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciële partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op automatisch zoeken. Verder vragen we u het volgende:

+ Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciële doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet-commerciële doeleinden. + Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelhe- den tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien hiermee van dienst zijn. + Laat de eigendomsverklaring staan Het “watermerk” van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet. + Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is voor gebruikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek rust, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng.

Informatie over Zoeken naar boeken met Google

Het doel van Google is om alle informatie wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken op het web via http://books.google.com

1 - - |№. ，

-

IP. OVIDIUS N A S O.

VOL. III.

110 Ovidivs laso, *. P. OVIDII NASONIS

C A R M I N A.

EDIDIT

ALEXANDER RIESE.

VOL. III;

FASTI. TRISTIA. IBIS. EX PONTO. HALIEUTICA. FRAGMENTA.

EDITIO STEREOTYPA.

EX OFFICINA BERNHARDI TAUCHNITZ

LIPSIAE MDCCCLXXIV. ; n (O S v. 2.

Northwestern University Library Evanston, III. IB R A E F A T I O.

Tertio volumine primum conti 10)bibliothecis ordinandis praefecto nentur Fasti, quod opus et eiusdem (Suet. Caes. 56) — annalibus erutae fere generis e$t cuiüs sunt Meta riscis (I7); et sane antiquitatis Ita morphoses, — nam utrumque serie icae studia a Varrone Nigidioque epylliorum,sed diversa ratione, cqn post priores excitata, aVerrio Flacco tinuatur — et eiusdem temporis, ita deinde ipsoque Hygino sustentata tamen ut Fasti exilii Ovidiani initio magno tunc in honore erant, cui non (a. p. Chr. n. 7) dimidia tantum ex minimum àpud plerosque incremen parte conscripti fuerint, illis autem tum Vergilii Aeneis addidit. Simili hil iam defuerit nisi lima ultima. ac Naso consilio libri sui quinti Pro ASea: ego Fastorum scripsi totidemque pertius nonnulla composuit. Ex Var libellgs, cumque suo finem mense volu rone ni fallor verborum rerumque men habet; idque tuo nuper scriptum £tvag (e. c. I 319sqq.) sumere potüit; sub nomine, Caesar, et tibi sacratum eiusdem Rerum divinarum libros in ors mea rupit opus (Tr. II 549 sqq.). multis usurpasse videtur; in reliquis Opus igitur duodecim sive sex toti Ę lubricumque est de auctori demque librorum aggressus sex tan us eius iudicium proferre, nisi quod tum volumina confecit; reliqua aut addere libet in rebus Romanis velut omnino non inceperat aut — quod in Fabiorum expeditione et in Tul veri similius puto — ita modo, ut in liae facinore enárrandis (II 195 sqq. NÉ dari non potuerint. Quam VI 587 sqq.) memorabilem cum Li uam ad hos quidem libros provocat vio in sermone quoque adeoque in A ÍII 58 de Decembri, III 200 et Y singulis verbis similitudinem inter 147 de Augusto mense loquens; cf. cedere (Liv. I48. II 49). In re astro \ V 724. Nonnulla Tomis novavit, in nomica Clodium Tuscum auctorem primis quae de exilio suo IV 78 §qq. secutus esse creditur, cuius opere NJ inseruit, cf. I540; huc fortasse etiam Ioannes Lydus usus est. Omhino tetrasyllabus pentametri exitus V vero censere noli, nimis profunda 582 et VI 660 pertinet, qualis antea vel recondita poetam nostrum scru semel tantum in Heroidibus, sed tatum esse: velut quod quidam ex Éíniííiíuíáêëìíîïíbiáé, VI 59 effigere sibi visi sunt, fastos vicies semel in epistulis ex Ponto Aricinos ab eo perlectos esse, ibi adhibitus legitur. potius e Varrone vel quisquis pri His libris,Tres ad sidera ad histo marius eius fons erat, hau§it. Ce riam ad sacra pertinentes per sin terum eodem fere ingenii splendore gulos anni dies c0mplexis, causas eademque variandi felicitáte, qua éarum in fabulis Grâecis Italisque Metamorphoses insignes sunt, 1 hic inventas ad Callimachi fortasse Ai quoque Oyidius utitur; nisi quod et viov imitationem Naso enarrat, qui metrum elegiaeum argumento eius bus in rebus permultum eis utilitatis non ubique satis aptum, sed ad le ad Italas prâecipue fabulas cogno viores et iocosas maxime partes ac scendas inest. Sunt eae ab Ovidio — adiuvante f9rtasse Hyging amig0 1 Ad has ut videtur III 724 IV 418 spe vel Pompeio Macro amico (Pont. II ctant,

/ NN. 439055 vI PRAEFATIO. commodatum erat, ad quas haud in ingenio iam invalido erat et si titu vitus animi causa âefectit: et ipsae lum gratiae quaerendae causa mu res hic illic a vivida dicendi ratione tare voluit, aTiberio, non a Ger satis alienae sunt. Quamquam in manico gratia quaerenda fuit. talibus quoque rebus subitis ingenii Iam ad carmina in exilio ab Ovidio luminibus delegtare probe scit. scripta pervenimus. Germanico Caesari poetae poeta 1. Tristium libri quinque, quo Eastos dedicavit, cf. I3, 25, 63 all. rum primus in itinere, reliqui Tomis Quod enim Caesarem Augustum #'; ad annum 11 vel 12 p. Chr. assim in eis adloquitur (II 15. (cf. V 10 1) scripti sunt. Horum $ sqq. 127. VI 763),* id si recte in optimus est secundus sive ea epi tellegimus nihil nisi formula quae stula, qua Augusto se purgare mi dam est, sive poeticam sive rhétori tioremque sibi poenam adipisci stu cam dicere mavis, qua eadem ad det. ÉÉ; epistulis ad uxorem Musas quoque et deos omnes et amicosque missis, nomine eorum famam livoremque et Romam ur celato ne principis ira eis noceat, bem aliaque se convertere solet. constant, haeque saepius quam par Quod autem in Tristium versu supra est easdem sententias recoquunt: adlato Caesari Augusto se Fastos errorem, non facinus, se cómmi dedicasse scripsit,Tdicam de ea re sisse; quare relegatum, non exulem, $. Oyidio penitus cognito sentio. esse; at inter Gétas infestos vivere ingit hoc, inquam, poeta, neque esse miserrimum; exorarent igitur tamèn, quia nondumTim püblicum principem, ut mitius Romaeque prQ editum erat carmen (et demum post pius sibi exilium tribuat. . Blandi mortem eius Fasti editi esse viden tias addere solet et in amicos et in tur), mendacii coargui poterat:8 ne Augustum eiusque familiam com que ullus dubito, quin, si ipse Fa positas, quos ut deum caelestemque stos in lucem edidisset, illi eos in domum àdoratur. In his epistulis scripturus et ad eum singulos locos scribendi genere ab ea artis per conformaturus fuisset, a quo pluri fectione qua antea excelluit satis mum se ex eo commodi capturum recedente et ut ita dicam humi re esse speravisset. Illis autem qui pente usus est; quippe qui — id credunt, Fastos primum Augusto quod aperte profitetur — nullam inscriptos, sed in exilio ad Germani iam laudem gloriamque versibus cum translatos esse, ideo assentiri nancisci cupiit, sed täntum vetere non possum, quia ab eQ,qui omnibus consuetudine ductus atque ut tem modis Augusto blandiri studebat, pus tereret, simulque ut amicos ad prorsus alienum fuisse necesse est, àuxilium sibi ferendum admoneret, donum publice imperatori promis versus fecit. Ita externis calamita sum deinde ab eo retrahere; post tibus fractus animus poeticus sen Augusti mortem autem ab a. 14 ad sim delabitur, verbositasque iuve mortem suam a. 17 p. Ch. poeta et nalis in Heroidibus quondam Nasoni ropria nunc revertitur, sed faciem 2 Num huc pertinot III 116, an fuas ad illa induta senilem. Martem, non ad Augustum spectat? — IV 859 sq. de Caesare ad Romam dictum saepe 2. Ibis liber exilii initio scriptus etiam plures nominis huius habe aperte ad (v. 1), Callimachi (v. 55) cognominem Germanicum spectat, ut fallantur qui primo librum imitans, inimicum mon nomi tantum libro huius ducis memoriam inesse putant. — Incertum est ad utrum pertineant natum (qualis Callimacho fuisse di IV 19—22. citur Apollonius Rhodius) Africa 3 Sic quod fn epp. ex Ponto IV 14, 44 num (v. 220. 449) Romae degentem scripsit: eaetat adhuc memo sawcius ore meo, id cum eo quaeso conferas quod iam pri (v. 16 sq.) pesti pernicieique deyo dem Ibin ediderat! vel cuius dolo (Tr. V vens nisi AÉ inimicitia suâ recedat, 12, 65) carmina igni destinata e flammis sur — iambos quoque ei minatur poeta ripiebantur, cum nullum sibi amicum, nul lum, qui vel Latine loqui posset, Tomis qui, si Medeam tragoediam exci fuisse saepissime queratur? pias, praeter hendecasyllabos for PRAEFATIO. VII tasse frg. XVI extantes nullos um poeta teste Plinio HN XXXII 152, quam nisi dactylicos versus adhibuit hon perfecit ut opinor; in quo rem — violentus, molestis doctrinae am non multae dulcédinis duro et sub bagibus refertus. Qui liber cum ex obscuro sermone tractavit. fabulis atque ex historia nec non De f r a g m e n t i s nihil habeo ex poetarum vitis res plurimas im quod addam, nisi hoc, Epigram hisque nonnulla aliunde incognita matum librum, ad quem frg. 3, 4, 7, contineat, enarratione accurata 15, 16 pertinuisse puto, èçíáííiiá dignus est (quam aliquando, $i imitatione optime cognosci posse. copia $uppeditabit, praestare in animo hàbeo). NonT puto, hunc In re critica factitanda eandem librum a poeta destimatum fuisse fere viam atque im Metamorphosi qui epistulis ex Ponto quintus ac bus ingressus sum. Ut enim in illis cederet: nam et nonnullis iam annis codex IMarciamus et, si cum aliis ante illos scriptus est et tam ac gompares, ab interpolationibus li curate elaboratus, ut ab illis levis berrimus est nec tamen omnino in sime effusis toto caelo distet. Ap teger nec prorsus ea labe carens, paret mi fallor ex Ibide, librorum utque corruptelis quoque suis veri copiam poetae exulanti non defuisse inveniendi ansam hic illic (velut X — ne credas ipsi Trist. III 14, 37. 192) 4 praebet — nam Parisinorum V 12, 53 hoc Tquerenti — (neque librorum carmina amatoria conti ulla ratio est quae credere vetet nentium rituintegros novimus nullos, eum permulta sua Roma secum abs —, ita Fastorum codex Reginensis, tulisse); solus igitur maestus animi Tristium Laurentianus, Epistula status eum Fastos ad finem perdu rum Hamburgensis primum quisque cere prohibuit. Pleraque autem, locum occupat. Eam igitur rationem quae quidem nom e priorum ipsius adhibui, ut codicem quoque loco operum studiis ei praesto erant, ex optimum, non autem temere electos, ygini et PompeiTrogi aequalium séquerer, ubicumque et ratio et res operibus eum Thausisse credo: id et sermo id permisit; eaedem autem quod nunc non accuratius tractabo. res ubi non permiserunt, ibi ratio — Alia in inimicos carmina vide nem * centum codicibus potiorem' Tr. III 11, IV 9, W 8. P IV 3. — habui emendationemque vel ex re Extat commentarius in Ibin saeculi centiorum codicum (5) lectionibus fere sexti, mendax, pretii admodum non saepe bonis vel virorum docto parvi, carminibus exornatus ad Au rum aliórum meisve inventis, quae sonii epigrammatum normam com sivi. Qua in re si quid re ipsa se ositis sed ad poetas Ovidio aequa commendabat, id tum maxime re es relatis. cipiendum duxi, si singulis optimi 3. Ex Ponto epistularum libri libri litterarum apicibus quam pro quattuor, intra annos 12 et 16 p. Ch. xime accederet: T qui cum mélius scripti, Tristibus admodum similes mihi quam prioribus editoribus co nihilque fere novi praebentes, nisi gniti sint, coniecturas hac quidem quodT et amici ad quos epistulae re ni fallor praestantiores §aepius scribuntur hic nominantur, quodque ponere potui. Quare nec eclectieam sermo magis etiam quam illic (quod quam dicunt N. Heinsii nec libri ipse profitetur) neglectus est et de óptimi rigide tenacem O. Kornii generavit, sententiae nusquam ad rationem ingressus mediam viam àltiorem poeseos impetum assur tenere studui. gunt, versuum quoque culturaminui Fastorum codicum Reginensis tur, si quidem pentametri vocibus 1709 sive Petaviani saec. X (R) et trisyllabis exeunt sex, tetrasyllabis Vaticani3262 sive Ursinianisaec.XI viginti unus, pentasyllabis quattuor. A. Halieutic on volumem, quod 4 ubi im praef. legendum *qetum M, cor• *supremis suis temporibus incohavit' rexi. grauatum ς'. VITI PRAEFATIO. (V) scripturas ab Henrico Keilio brum II (sed deerant ei v. 74—225) diligentissime enotatas habui. R de cum III 1 ab A. Wilmannsio eum simit V 24, unde V unicus dux est. demque librum secundum ab A. In apparatu critico I* accuratissime Kiesslingio accurate conlatos offi excussi, omissis tantum orthogra ciose mecum communicavit, deinde phicis medii aevi quisquiliis; Vübi Keilius III 1—6 excusserat, et quae cunque e re esse videbatur addidi. restabant H. Duetschkius a meroga R quantopere libros V s praestet, tus contulit. Qui quamquam nescio cognosces ex varii É locis I 28 num prorsus ubique accurate ea in 71, 106, 174, 208, 592, 626, 688; íí re versatus sit, numque ubique ma 420, 487, 594; III 164, 180, 418, 423, nus recentiores parvi illas pretii a 613, 684, 726, 837, 860 aliis. Qui prima manu diligenter discreverit, quam accurate scriptus sit, docemur tamenimpedire nolui ne tandem eius ex III 223 ubi tum, sed eadem manu libri cognoscendi facultas nostrati in mg. additum tunc; docemur prae bus praeberetur. Nam quamquam cipué pristina scriptura voltus volgus interpolationibus non vacat 5 (non volnus ibi servata, quam in hoc car tamen pro certo scimus num hae mine antiquas scilicet historias re omnes a prima manu venerint), ta ferente retinere ausus sum, non men vel Tsi cum * Palatino primo' idem ausus in talibus avös III 228, Heinsii comparas, optimus est; et rivôs III 273, soluont IV 333. Contra interpolationes eius non paucae ex V audacius interpolatus est, e. c. I innocenti ut ita dicam genere sunt, 626(amissum V, exertum R, exemptum quo pro vero verbo aliud non procul recte). At nec R interpolationibus in vicino versu extans ponitur, velut pror$us caret (cf. I 83,245, 851; IV IV 10, 17 tenero pro viridi cf. v. 15; 47 all.), eaeque hic iiiiè, praecipue 23 totus cf. ib.; 26 conabar cf. 24; 57 in finibus versuum, etiam utrumque scripsi cf. 61; V 4, 15 apertos cf. 9; librum occupaverunt (II 634 Lares 11, 6 indoluisse cf. 8; III 6, 30 all. recte, * cibos? R V). Scilicet arche Neque tamen Ovidius ipse a verbis typus horum vel etiam omnium li mox repetendis abhorrebat. Melius brorum lectu passim difficilis erat, §? reliqui I. e. c. III 8,47 servat. litteris vel erasis vel evanidis (I 243 unt loci, quibus ei primo obtutu tunc ardua R pro incaedua; II 727 praestare Palatinus videtur, e. c. III sollicitos VR recte, difficilis g ; II 782 1, 40 ubi fores Pal. comas L, sed deus V recte, mens R all.), suntque videtur tantum: nam hoc ipso loco in quibus iam satis antiquo aevo Pal. ingeniose interpolatus est. Sic yera legtio deperdita est, id quod V 7,21 in his L, uno pede deficiente: IV 209 Lactantii testimonio nisi ad quod priscum vitium tollebat Pal. firmare possumus. In Merkelii libris in his Naso scribendo, sed Nasoniani ECD nihil, quod genuina bonitate nominis exitum more non Nasoniano nostris RV praestet, deprehendi. producendo. Scribendum in his po Variarum lectionum ab ipso Nasone pulis vel simile quid. Similiter V profectarum nullum inveni vesti 3, 37 gnava (nava) verum est; laeta ium. — Marmoris Maffeani fastos habetPal., vana (sed superscriptum, Merkelii exemplum secutus in mar incertum qua manu, leta) L. Item gine addidi. interpolatus est Pal. et nonnunquam Tristium libri optimi Marciani avius, I 2, 90. III 1, 40. IV 3, 15; Florentini 223 in Laurentianam bi 7. 4, 7 all. — Ut brevis sim: ducem bliothecam translati, saeculi (teste primarium secutus sum librum L; catalogo) XII, qui liber fol. 1—55 r. 5 e. c. I 4, 17. 5, 62(?). II 66; 91; 355. III Metamorphoses, deinde post Nucem 6, 9. IV 1, 21. 2, 48. 3, 55. 8, 21. 9, 25. V 5, et *de medicamine faciei feminee' 43; 55; 59. 7, 12. 12, 53. — Recentiorum in fol. 56 r. — 70 v. Tristia continet, terpolationes cf. e. c. in V 1, 18. — Codex archetypus hic illic (e. c. I 11, 31) et maxime a pluribus collationes habui. Pri in finibus versuum (V 1, 69) evanida scri mum enim Hermannus Usener li ptura fuisse videtur. ERAEFATIO. IX qui ubi certam interpolationis su-|XII, ratione quam dixi sequor) ex $picionem movebat, àd Palatinum [Ottonis Kornii ed. Lipsiae a. 1868 potissimum recurri, sed eam quam [edita sumpsi. supra exposuirationem secutus sum. —— Huius ut et Ibidis librorum (e] Sequitur adnotatio critica in qua quibus A, Vindobonensis saec. XII| quibus lectionibus nihil addidi, éae vel XIII, optimus esse videtur) le-|in Fastis ex R (Reginensi), in Tri ctiones ex Merkeliana anni 1837|stibus ex L (Laurentiano) promptae editione, epistularum ex Ponto (in [sunt, quos libros ut dixi plene ex quibus A, THamburgensem s. XII, [hibeo, omissis tantum Qrthographi €oque deficiente 3, Bavaricum s.lcis nonnullis medii aevi mendis.6

F a S t i. R = Reginensis. V= Ursinianus. r v = manus secunda in R V. In libri JR collatione nil nisi qualia sunt nimfa febus archadia frigia frixus men brum humerus, e i pro ae y posita, omittam, semelque monere sufficiat im ubique ante p m scriptum, non in, e. c. im medio, im puero. * saepius quam par erat attuli, quia non ubique Keilius disertis verbis adnotavit, ab ùtra manu correctiones factae sint; quare ne quid ex R m. pr. tacerem, iusto plus dare malui quam minus.T Passim obliquis litteris r scripsi. I. - uides, corr. 135 frontis sic 137 Jrt IP. OUIDII FASTORUM LIBER PRIMUS. 141 uergentia V, recte? 144 bna 3 uoltu (sic et uolgus et uolnus 147 territus egi] tri || 148 sum] fere ubique, cf. p. VIII) 6 huic in su- pauca corruptum, cf. 161; fort. iras. 15 annue (sic ubique) 17 uiris larga? tarda? 157 hirundo 158 figit (-es r) 18 uultu R? 23 se: an te? 25 (figit r) 159 patietur (e eras.) 160 scilicet, corr. 26 Aspicito & felix haec anno 163 pprima,corr. 164 fe (Auxiliánte f. V): cf. IV 830. 29 bus 167 comissinacentia, s supra c sydera, sic *g; 32 quo 45 die 168 ab a.] ut auspicio in ras. T 169 rum add. r. iure (7 lege supr. lin.) ob idem v] ibidem 170 Ne 171 ||lucebit (licebit Vr) 49 toto VR, quamuis, m eras. 174 inquid 177 corr. Kreussler. prestare, corr. r quem Vqui erasum R 179 primum sed 51 nam 53 septis 54 nono, corr. corr. — post 180 lacunam statuo hoc Kreussler. 56 iäui 58 ait (i eras.) sensu: Primo igitur anni quoque die— 61 herentia 64 nunciat 65 primum 183 fecis 185 uölt - carics 186 67 ades dulcibus (l eras.) 68 terra gado sic 189 stipis 191 o supr. lin. 73 sq.: repugnat v. 165. _80 festa(?) 196 quoniam 199 martygenam 201 83 iuuenci IV] securi R, plurimi: augusta 203 capitalia 206 fenum an recte? 85 arte - con sp. 85 sq. ÉÉ lamina V 211 prius et om. 212 transponendos puto; fortasse post petent, corr. 216 plus sunt 217 dit, 282? 90 nomen 97 obstupui V corr. r in dat 219 sq. add. m. sec. 99 clauam sed corr. 103 thaos, corr. in mg. 224 ipsa (istaTV) 226 aque 106 aqua (aquae A sub ras. pr. m. 228 adloquor sic - deam, corr. r. Heinsio quidem iudice) 108 habiit 109 240 diei, corr. 241 cului, corr. 242 proprior 113 qm 114 idem 122 per petuas (per tutas teste Heinsio; sic v) arenosi 248 Nie ub föma (Nieubin 126 Et 127 ceriale I?, cereale V: sic ras.) - inc.] tunc ardua, recte V 245 Ara mea est colli quem R, recte ubique 128 librum,corr.r 131 gterna V. uulgus V uolgus I*. quem cul uoluit (uouit) 132 diuerso (ex -sa?) trix edd., pauci codd. 249 figurat,

6 In Metamorphoseon adnotatione inde a libro XII quibus nihil addidi ea ex Mar ciano, in l. XV ex Hamburgensi sumpta esse addendum est. X. PRAEFATIO.

ge magni 491 pagasaeus (peg. r) 494 corr. r? 251 r. e. bat 255 resoluo, uacua, 495 errat (horret, }, 497 f.] corr. r 256 eliceente, corr. r 257 & firma 501 tarenti (parenti V te stat, corr. r 260 retulit - tati 263 renti v, all.) 505 s. br. r. erasa 506 isnde 264 et V] p - cliuos (-uus r) tecta 507 terrae (ripe r) 509 peti 265 contigerat R V 266 inuidiosa torem, corr. r 511 hospite, corr. sic R V 268 nouis 270 &iaculatus 512 siluae (nymphae s) 520 mortis 272 latio, corr. m. sec. - humor 282 erat, corr. 523 uincem, corr. 524 nomine clusus (numine g clausus r); obruit 526 nunc minor 525 sq. num hic v. 85 sq. inserendos puto. 283 sic interpolati? 527 pinus 528 Tueste I? V 286 rénus, h add. r 287 Iam ne 533 recuses 536 nomen 538 medio fas aeternos (m eras.). fac r Vg 288 - sono s, recte ? 543 eritheidas 545 praestat, corr. 289 dicere, corr. r 290 tegea uaganter (-tur r) 546 lata sic hac 291 febo nimfaque- natus, corr. (laeta V) 547 hospes V auctor t r * esculapius ' r. 293 utrimque corr. heros I? heros g; actor IIeins., recte, r 296 et ista s, recte? 298 domsus nisi forte genuina voae olim excidit. 299 illos s (illas Vg) - iocisque 300 550 feros g ferox I? V3, 553 d;ura humatis corr. r 302 officiumq; 308 559 abibat I? V; abibas I? corr. 562 Imaque, corr. Merkel. summaque Vg, uictor I? ultor V 563 perstruxerat recte? 313 quaeruntur 314 praeci 564 Bis iuga (567 percutit 1 ms.) pue o. i. subibit 315 nisi sit ibi 317 568 Iactaque - mollisT571 quie 573 dictos 322 rogat - agat 323; 26; 25; quos, corr. - tifoea 576 aduersus (-so 24 R3, recte V. 325 agonalia(o eras.) rVg) sedit 585 ut dis V] undis R 586 331 post 326 Kreusslerus. 329; 330; sic: an nunc? mente, corr. r 588 se 327; 328 ego. 329 Fas etiam RV 328 minaris, corr. r 589 omnis: nonnihi! pectoris, corr. 331 Nam Kreusslerus ezaggerat poeta. - uestro (ue eras.) irus antiquis (-uus r) 332 est om. 591 cinerósa 593 alitis aura (aler 338 Fas 339 lacrimatus corr. r - corr., is aura V) 600 Qât 602 torui Ę (mirras V) 341 eufrates 342 604 que te - nomine recte, nam Divus nibiri 347 Hic-percussit 350 merito appellatur- (te quoque V) 605 super 351 latentia sulcis 352 setigere Rsuprars ultra V; 611 origine uerbi 357 hic 360 bache, corr. r 361 sua (originis urbi r). 615 dies T617 gtas, 365 genitrix sic ubique 365 soluta corr. r 618 relicta (recte Vr) 619 dolore (corr. r) 371 que add. r 373 carpento, corr. 625 causas 626 exer suam 381 p&scit ouis prato (r in tum (amissum V) 627 non, corr. r - ras.); recte V 383 teti- cö 387 que tegeel|| 632 not|| 636 uenturum *triplicis pro': r in ras. 389 sabeos (sic et V; potest genuinum esse) - erat 395 liei (lycei r) 396 locis - erit (-it r) 639 prospiciens t prospicies (erat r) 397 pane sed (set r) 400 (V ut r) 640 Ut te Kreussler. an Nam rubero auidas 402 gramina 403 uua te? 645 passus (sparsos Vr) 646 cor (uiua r) 407 tunica collecta (-câ rigit (recte V) 651 kapricorno 652 -tä r) 409 uestes (-em V) - herbes, regentis 654 t.] nullo 655 sidera, corr. 417 sola - illa (-ä -ä r) R V corr. 658 Nec se mentita est I? V 418 solidatque, corr. r 420 uultu sic 660 Musa in ras. - factis, corr. 661 423 aceruis, corr. r 431 uola, corr. sacra, corr. - tempore certo 665 sus 441 solatia (443 quae pl. V) 448 pendit, corr. r 666 frigida V 667 pinna sic 449 tuto, corr. 450 suo, üilice (ll m. sec.) 668 terrę 674 pre corr. 452 utitur I? in calidis IE V (Ida bat, corr. 675 superis 679 perpe liis vel in Cnidiis Heins.) 453 iuuent, tuos (m. 2 in ras.) - auctos, corr. r corr. r 454 inache laute 455 Nocti 680 gelidas 682 sic 683 graues V, V] positis (-us r) 457 delfin 461 ti om. I? - cultus (-tis r) cerialia rura thono ut nuta r., corr. r 465 petunt, (sic V; dona v m. 2) c. 684 lesura corr. r 466 derigit 469 horta 476 depopolantur, corr. r 687 robiginis multaque preterea R V, em. Bentley, (rub.TVr) 688 ustas ulla I? aegra V nisi quod ést addidi. 481 factis 484 690 luxuriasa, corr. 693 foetus 697 PRAEFATIO. XI bellaque (que eras.) 700 rastri (ri in nens r) 117 d. uidebis, corr. r 119 ras.) 701 diis - religate, corr. ' 704 mille 120 meonides (s eras.) - inéé alunna 705 q; (ù m. 2) uenturas (t (habe sup. scr. r) 121 pectore R V ex d) É;$it - kalendas 706 hęc, pectine v 122 hic, corr. his - onus corr. 707 dies 713 desint R V(desunt (honor r) 123 maioribus, corr. 124 r) 714 erit (eris) 715 q. a.] arma qui tuis (dies Vr) 125 elegis - tantam, |bus 717 eneadas 718 timébat (-bitr) corr. 130 erat 132 deus, corr. r 720 sic 721 perhennes (-et r) 722 At. 134 transiliende, corr. r. Aut 135 II. sq. aut 137 sq. emendaturus poeta delevisset. 139 se] te 140 sic R V. P. OUIDII NASONIS FASTORV FINIT illa 141 uix 142 principiis, corr. LIBER PRIMVS INCIPIT LIBER SÖDS 147 si qui boream I48 zefiris 149 1-2 num ad librum I pertinent? aequoreas, corr. - undas 150 erunt 2 hinc Heinsius hic R V it g 3 uelis R V 152 hiemis 153 ueniet V 155 in eligi (elegi Vr) 8 et quis 10 dex terea mardriadas 163 mile - ueneta, teraque (e eras.) 14 his habilis 15 Et corr. 167 hec (hie r V) - tegeä - prosequitur, corr. r 17 munera lauetur (-mur Vr) 168 suo, corr. sóno (carmina sup. scr. r) 18 oste uacat 170 signa supr. lin. 171 tunica 172 (hoste r) 21 flammine 22 que, corr. //ipsa Iponderis suo, corr. r 173 uir 23 eertis recte R V. certâ (casta) ginitas periure, corr. r licaone coe Kochius; sed quid sibi vult illud * do tus 174 nec]re, corr. ne 177 furat, mibus'? 24 turbida (torr. V) cum corr. r 179impelice uultus 182noper, mice ferra, corr. 26 sacerdotem et corr. 183* archas' glossa m. 2 186pa frondo, corr. r 27 ipsum (ipse corr. rantis Bentleius 189 micunt et arétâ, R ipsam r)- flammifia (flammâ corr. corr. r 190 arctofilax 191 rogat V, I?) tum, corr. r 29 que 30 hic 31 om. R- tethim (-in V) 192 merialiam dictis, corr. r 33 fort. corpora pura 193 ididus, corr. r 195 (uolcentibus 35 O. omnemque nefas m. T37 mores V) armis sic R V 198 manus 201 car (-ris r) dedit - nocendis (-tes corr.) mentis porte est dix ut proxima (p. 39 Auctor idem - foce, corr. -ci. 40 dextra est via pr. r) 203v, plurimi §; acastus 42 fasida R iuuit V 43 am om. R Vm. pr. versus non spernendus. fiarelades 45 tristitia 46 t. pútalis post 203: Porta uacat culpa, sed ta pósse a. 51 ianus, corr. 54 contiusse, men omen habet v, 5; inepte. 207 corr. 57 hospita, corr. 58procubueré sensibus 209 de gente R V$ de rupe 60 sacrata, corr. 63 repertor sic et V duo codd. 211 uulnera(?) 212acipiunt 66 pro ex per (prae?) 67 locus cele 214 recta parent, corr. 219 üelud bratus(corr.) auerni(asyli V) 68 qus 228 prosiliêns, corr. 230 restat, corr. 69 tonantem (a in ras.) 71 gther R V r adest R V. (habent v) 231 ful 73 habiturus 74 equus, corr. 75 si vis ego (cf. Hor. epod. '6, 5) siluis derat (t eras.) 79 stellas corr. 79 del r g siluas I?, om. V latratibus RV fina (sic ubique) 81 fugit, corr. - in Laurentibus edd. - cf. metam. vIII a add. r 83 qui (quo mare r) non - 344. 232 cereres, corr. r 234 alter ariola, corr. 85 hac voce 1 cod. 87 nas dätque 238 consuluisse, corr. sic RV 88 serua, corr. r 89 cornix, 239 pueri impubes (-bis r) 244 in sup. scr. coruus 93 undas R V 95 ter- latet (iacet V), corr. Bentl. 246 cónscendis, corr. r 98 tuti/III, corr. r tibi - con]tü, corr. tö 250 niuis, 99 destrictus, corr. 101 puppim V corr. r 257 ydrum 262 fastidicum (pinum pauci) 103 m, pauidus RV 263 lactans (-ens supr. scr.) - in orbe, 105 ueniant, corr. 106 poscit, corr. corr. r 264 fontes, corr. 266 angus, 107 induebat, corr.-distinctam, corr. corr. r 267 nodos, corr. 270 umida, 108 plublice (ce eras.), in mg. pollice corr. r 273 foloe - stimfalides 275 nemoros iuta, corr. r 276 cy.] troe 110 tempora: puto pectora. 112 zene R V, miro errore. parasieq; 277 aquas 115 cytharam itens (q; te illa nomi, corr. r. aquarum 278 in XII PRAEFATIO. colomes, corr. r 279 euuander 280 cures 479 regno, corr. regi 485 al urbis, corr. 282 erat, sed erit r 283 tum 487 in sidera c. V 490 nouit currant (t in ras.) & cur (cur in ras.) g mouit R V 492 illum, corr. - tura currere (sic c. V) 287 minitros 292 493 celi, corr. 494 effusus - aquas rude V hNIde R 294 aucta, corr. (-is -is r) 496 patebat 498 anim* 295 hanhelabat 299 durapbant 802 499 procul e longa 501 motu (eae Qpes corruptum£. 304 famula, corr. metus corr.) saepes (sepes V) tr. §§§ tirrintius 806 iugo V 809 odera 502 ille ille 506 lumina 507 que r tis 312 haerculee T313 sic R V. & nodum, corr. - quiritum 613 festa molli (l eras.) 314 Hesperos (-us sup. ÉóÉÉÉÉÉÉ? Èi Visibus-torrenta scr.) - roscidos ibit equos, corr. r 522 uerebant - proferre 523 ipsas 315 sic 816 riuues 317 uiua, corr. (s eras.) - tasas, corr. 525 loetiT526 319 muricae 322 possit g 322 uastas temperat, corr. r ipsa] illa Vr 527 V 324 scindebat 825 cupit 326 fa formacula, corr. 528 incit|, corr. r retra 328 succubuere tóris (t ex c) 532 relicta 536 strix, r eras. 537 pro 335 et] ad 836 preferi 838 forte rectis V 538 paruaque (parcaque (sorte r Vs, recte ut puto; nam Ovidius Vr) 547 A tandam $. eae ta corr.) antiquas voces non captat) 341 manu 549 impone, corr. r 553 latos(in ras.) 842 turbitum, corr. 845 propriQre 554 inone, corr. r 556 p. qua euenit, recumbit 349 cubito ; tirhirtius 351 (corr. quae uenit r) 557 fieretR fient inclamant - posco, corr. 856 lyra, r fiuntV- cessare 558 spinea in mg. corr. 360 tüo 361 cornipedem (m man. rec. 659 Haec t. 561 facis eras.)- de more cęsa c. 867 Uestibus 562 sepulchra (ch ubique) 663 cae 366, 368: alterum dabant mutandum lentur 564 que om. 565 functi, corr. putó 375 fuit, corr._ 378 quintilius, 566 errent 567 qoö de m. supersit çorr. 380 gessit 382 diem (locum) 568 qù - pedes V] dies 569 hunc, 885 auferri (afferri)- anne 390 red corr. 571 im medio 572 illa 573 dit, corr. r hibertis, corr. 391 *nunc' simul R tribus Wr 574 occultäm add. r 392 queque tacent, corr. r 393 hic - uenererunt, corr. 394 erit 575 tenet R; ligat V - cum fuso s, (ait r) 395 at (ah r) — at (ah r) 396 recte? - lucia, corr. - rhombo pauci istis iste 398 suspicer (-cor r) 400 576 uerset, corr. 577 adstrixit 578 opem (em in ras.) 402 orbita, corr. mente RV terret corr. - ignea put, %i subierat R desierat Vr 408 tulit corr. 581 lingas (sine u etiam 602, RV dedit r 410 cadit r 411 quoq; 608) 582 dicet 585 indomito et captus V 586 parienda, corr. r 587 corr. r 412 Rumina (romule r) ης iacebat, recte? 591 dei (t sibi m. pr. ficus rumina (romula r), recte V 418 in mg.) - ipsi s, recte? | 592 ge} finit, corr. r b. c. 1. s. 419 affuit (ab iungere membra V 594 prima fuit r) 421 lepertis 422 sq. in mg. 595 Vis 596 flamminea, corr. 597 additi. lati, corr. r 423 sq. uncis ìn adm. omis tyberinides omnes 599 lar clusi; quos nescio quis adscripsit ver 600 erit 601 uiuo, corr. 602 ipsa sui 421. 424 aradia (ch supr. scr. ) 603 hac tetegit- stagne 604 effulge, 425 q; despectas 428 sacer, corr. corr. 605 miseratque nuptas 608 sic (optati V) - habebat (corr.) ait 482 RV 610 infermae et erat,' corr. r ille 435 aesquilio 439 notae, corr. r 611 lacus, corr. 613 huic - uerbiis 442 dubito, corr. 444 omo, corr. r 617 cogniti, corr. - karistia kari 623 445 magtat (corr. r) 453 fuerat (-it r) innocuit (t eras.) uenient 624 soos, 456 cateris - lata sic R V 461 sty corr. 625 degerit, corr. 627 tanta phona 462 procero (celo r) 463 eu lides - et - uæor 629 prone (-cne V fraten 464 palestine - aeque, corr. -gne r) 632 iubet t die (m. pr.) 633 466 his Heins.] hos RV;- tesi 467 gratis (s eras.) - honoris R V amoris insinuit 469 Utj; si (i in ras.) t. n. rv 634 intinctos - cibos RVs] lares 471 gemellis 472 cernis s. nomen pauci 636 uerba (uina V) 637 uos habet 475 quireno, corr. 477 asta sic RV 638 in (per r) R V ter bona IPRAEFATIO. XIII y. Heins. 642 nomen RV 643 sic I? V Kochius, bene sed non pulchre 829 644 1.] dona 645 hinc - rustico texta ueniant fasto, corr. 833 procumbat (-ca texto r) 646 lapis t tepidis 647 834 padentis, corr. 835 sq. num in ac (supr. lin. confisaqu@) c. 650 puer terpolati? 835 damna (na in ras.) 837 supr. lin.- canistra 651 ignes, supr. animos 838 semianimss (corr. -is) scr. -nis 653 alibi 658 cantat et 841 castrumq; corr. 844 dissismu sanate, corr. r 659 fines, corr. 662 lanter, corr. I845 ille, corr. aversa credida, corr. 663 tus - thyaterida Bentl. 850 refers, corr. 852 regis, R V 665 ethyades (o supr. e r) R corr. 853—64 om. V 853 annuéri§ othyrades V congestus, corr. r 667 854 nec Koch et R; - hiemps 855 doórum 668 add. r in mg. (habet V) prome, add. c supr. lin. r 856 tereus 669 iuuentus, corr. 670 ut m., corr. - loetus erat, corr. 858 cito. puto 671 misi] sine 672 templa et erat, citis iunctos 859 uere, corr. - equir corr. r 674 quia - manes 676 nec - ria, recte 860 campos (s eras.) próspi proposuisse, corr. 678 ille tuus RV cit ipsa(perspicit ipser) 862 m. erat. Suus rv 684 romana(?) 686 nomine 689 coeperat 693 inermen 695 la III. cerant, corr. 696 uerbara, corr. 697 P. oUIDII NAsoNIS FASTORÜ FINIT iuuem, corr. 700 adnuit 701 apellat LIBER II INCIPIT LIBER TERTIUS 703 hortis, corr. 704 riua- sonentis 705 t. aquis mandatis (-ta r) l. n. 1 hasta in ras. 2 adest - cashde 713 fors, corr. 715 suo(?), corr. 718 10 coepit&huic erbi- magna 11Sil superba, corr. 719 tacens, corr. uia (sic RV) uestales 14Tsummam, 720 offensso 721 cingir.tur 722 lon corr. 15 humo sic - accipit, corr. gis (longas Vr lentas pauci) 723 con 16 turbatus 20 a Vr e R 23 illa V. têpnere p. 724 interpunaci 726 excor nä 26 calis arbor enixa 30 detidit, ruptum;an en?727 sicR V728patrias, corr. - sacros deest - uita 35 mollitur corr. 729 Etquid - hecquid, corr. 37 pugnans 38 l§pata ta (u supr. 732 sic R V 739 nurum (-rus Nodel ras.) 41 crecente r. 42 tumidos, lius) 740more 741 cuius]nebatpauci, corr. 43 annus supr. ras. 44 duo V pulchre interpolantes; edd. 743 exitiü, sua R 49 amullius 53 late- necscit Σorr. 744 sic R V 747 potestis 751 54 tullisse 55 laurentia R V 57 lau Sin . 752 qualibet Ę mens ubit rentalia 58 december 61 ministris 755 in lacrimis inceptoque (-taque r) 63 loeti 64 regrediunt, recte r V 65 (intenta et remittit V) T756 suum V iura 67. amulius, altero l supr. scr. 757 pudicQ V_759 ueni R, om. V 69 moenia ex mesnia - quanuis 71 761 furiatus V 764 aderant 765 quę 74 credsr et, corr. T76 eris 77 quod] quä 767 cautus 769 adtanni fit patrio supra rasuram 81 cecrode, tos, corr. 772 Inlectae R neglectae V; ¢orr. minoiam . 82 sic - hipsipileä 774 hic f.-horis 775 fluctu(flatu V) 88 eris 90 aput 91 aritinos - Gonstant 776 uentu, corr. - tument 777 Sed u. V 92 maenia 93 aequicut sacer 94 779 stimolis, corr. agitât (i. e. -tur) Auribus- turbo forensis 96 uterque 780 metumque (dol. V) 782 sic (d.] deas 101 uictaribus, corr. 102 gra mensq;) R 785 acceptę rata 786 tia, corr. gretia 103 pugnabafit - parente, corr. 787 hostes, corr.- sic martem (corr.) 105 quis Pl. Kreussler IR V 793 auratum V 795 fer(r add. r) 106 polo 107 cinosura 108 elicen umq; lucreti'- es 799 tremuit, u graianira, supr. scr. carina 109 pcen eras. 802 ue&et 803 urguentur 804 seat, corr. 111 non R et in {P 112 externas (s eras.) 809 quod depre constabant - deo|| 114 ponderae, hensa 813 illa supr. lin. 814 natis corr. 115 foeno sic bis 117 suspen 815 fidi 818 paret V par R- quoq;- sos, corr. 119 indocibiles - adhac, acta|||||||| (corr. icta modo. malo V) corr. 123 digitis 126 nobis, corr. 819 retinet 820 perhennis 822 indi& 127 Im pares T 130 legitima quoque 824 adeo V. fort. udos? ad eos s 131 totiensibus, corr.Tr 133 annos, XIv PRAEFATIO. corr. 134 femi(na sup. lin.) 135 de fronti, corr. 301 que add. r 306 so bites 136 putes, corr. 137 flammi pitos, corr. 310 satis, corr. 311 flu nibus 140 Antetua in ras. sit 141 men eae fulmen r ! 313 neque m. - uelatu, corr. 143 arnama, corr. 145 dicere 316 tecta. (iouis V) 317 parte, gè pr. 146 P.] repesnte (penna V) corr. 320 ait ex erit r 323 laquei - 147 memoriantur 150 a]in 152 deos, dicat 324 qui (qua r) trahat a s. 331 sic (e pectQre V) 332 hyrsute corr. 154 aegeria - mómente, corr. 334 fluminis 338 addidit 340 ortis 155 etiam fïc (tunc V) - donet (-ec 341 sumes R V 342 ut 320. 344 am r V) 160 nec 162 noctis 163 ter|n- bigendo 345 protulerat, corr. 346 tum, corr. 164 quinta (iuncta V) pectora, corr. m. pr. 348 numen, 165 äni eæ â 167 Sci licet - monitis, oorr. 350 difilisq; corr. 351 ad c. corr. 168 certis, corr. liceret, corr. credemus 354 dabat, corr. r 356 put& 169 uiribus 172 missalis, corr. adueniente 359 aceruo 361 marine asta 174 adduocor- fere, corr. 176 363 aque capud 364 beno 368 aethe solum, corr. - p]tet, corr. 178 in reo VT369 fúlgura V, sed cf. 289,311. mg. additus (m. 2?) 179 p=ma 185 377 sq. in mg. r 377 Adque ancille capiebat sic et V 188 sacer 191 pa 378 quemque v quaque Vr 379 tunc ruisse, corr. 193 Compare 194 ad corr.T tum - in]m [380 colliditatis que, corr. 195 atque I 199 parat, t 382 eant 383 nammurius murum eras. (para V) 200 festo (o eras.) 201 tures - qt 206 ausa 207 hoc (mamm. Vr) 384 dificile est ulli d. IE supr. l. 209 uttra vel utera 211 ma sculpsit 1 cod., recte ut puto. an lusit? litis: ma supr. ras. (malimus V) 212 385 pede, corr. 386 pedes 387 nu nobis 215 steterant I? stabant V minâ, corr. r 389 manmurius- gro 216 daturus 218 cura 223 sq. spu ridetur, corr. r 392 mammuriumq; rios puto 223 “tum (in mg. “tunc m. 395 in mg. pugne (pugnas V) - mar pr.) 225 uires 227 scotoq; corr. 228 I? maritis V 397—400 in mg. m. 3 fers, corr. auos 231 sq. ante 229 sq. (397 h. e. capitis c. distincta d. posui. sic scripsi (ah iám?) aut R an 399 dimaersa); recte V (397 ap. §6a V. possis et Atque ita comm. 229 399 demense - m. hortus; inde ve Inde mei primas mensis scripsi Inde rum eliciendum) 402 proximes, corr. diem quaé prima meas R V 230 leue - utrumque (uterque V) 403 rura momen 236 lapsae (uictae V); fort. re, corr. 404 tempora lucis in ras. tactae? 237 Nudaque 239 tollst in 405 arctofilax 407 uindemitorum aures (tollit r -at V) 241 fec. - pe 409 ampelon (lo: erat ru m. pr.) - coris m. pr. in mg. - ora 243 fec. eae satyris I 410 hismariis 411 e fron fac. 247 I/Nuribus /illica 248 plu dibus V e om. R fontibus, corr. r blica 249 morer 250 ecce supr. ras. 415 e terra (oceano V), e correctura 251 sic R matrem quoque turba V versus sequentis ortum. 416 aequora 253 forte, corr. 254 capud 260 fo - aquis, corr. r (418 cratera V) 419 rant, corr.- nammuriumq; 263 ara quos (quo Merkel) R V quem 2 codd. cine 264 Et - religione, altero l supr. 421 a ternis-aeterna, corr. 422uidet lin. 265 loris (furiis V) 267 saepes 427 mane, corr. r 428 inextinctis, sic 269 remita, corr. 271 manibusq; corr. r 429 nonhis 430 putent, corr. f. (pedibusque in mg.) 271 quique, 430 utiouis - duos: fort. deo. (432 corr. - suos 273 riuos 274 auctibus - É V) 433 detinuit 435 Nec bibit 275 menis sup. ras. r 277 436 ita suspectum 438 manum s 439 romptus - quirites (corr. -tis) 279 ausos (ex altus?) - gigantes (-tas V) rmuramnia, corr. 281 armis add. 442 ars sit 444 cyrnides I? cretides supr. ras. 284 coepidis- sic 285 nu Vr 445 Hunc - uehegrandia- colone íí, 286 sic||t, a additum 288 Res (-ne V -ni r) 446 in mg. add. r 447 torr& habet 290 ora, corr. 292 ro ueliouis 448 ioui 449 uariabant 452 manis 293 adhibetu 294 edidit, comis (iubis V) 453 sq. in mg. m. 2 recte? 296 que p. uino, corr. 800! (supspra - lpso - pinna). penna V PRAEFATIO. XV 457 pannis, corr. 458 nitidis, corr. ςstum 643 exilut - illi s. ausa (ausa 462 regenda, recte? (legenda V) et V) 644 iacet, corr. 645 cumque - 463 tauri, corr. 469 littora 471 ito recinta 646 curritur, corr. - damna rum, corr. 472 accipite, corr. 474 647 sic RV 650 pedunt 651 inierant illa habiit 476 nomina 479 in om. 653 1/uisa est /lggui 654 perhenne V perituram s iuber, corr. r 483 655 uescentur 657 amnum 658 te nostyos, corr. 485 quae] q; 487 the min 659 nymphe malamida (sic et V seu 489 hgc (hoc Vr)- utor, corr. r m. 1) 661 quq t quä 663 ples u. 490 toties - pater, corr. 491 necem est n. etiam nunc tura (tuta Vr) 664 493 Ut (At V) 495 grauior, corr. m. abit V (agit Bentl.) 669 sic (redi 496 suos, corr. 498 assuetae g 499 mita V) 670, cingebat 671 fumen coeperunt 500 Me iuat (muat V) & tia, corr. 674 quid, corr. defectas - ferebat, recte? T675 11lcantent 'mihi ledit ille I? V 502 fTis (nobis Vr) Ilcur 677 erca: erat Vr 679 iunxit 503 Ne 507 audierat, corr. 508 se quutus 511 Tunc (nc eras.)- cuncta, - secum, corr. 683 dii estudio - cae corr. 514 Vulcanus 515 dicta tibi amus 684 hec (hae V) 687 peregri facit (tibi eras.). u. 564—589 ante 516 nus, corr. 688 sic RV 689 gaudet a. V, pauci 693 Ludis R V-Tcarae, positi 517 d.] 3 deserit R cum de corr. Bentley quare Haupt. castae serit V; fort. decusserit? 521 tam Kreussler. -'diua Vr diuina R 694 522 coelius accipiat 524 Non (haut hac V a IE 695 canantur, corr. 696 V)- tibri 525 pleps - ad 526 patre, deos (s eras.) 698 sicca c. 700 pa corr. 527 ponéi, corr. 529 ibi (sibi tiere, corr. 701 rapuit 705 Et 708 V) 537 duras RV iunctas v 538 spars1=s 711 recte V referunt I$ salcat 539 titubent 541 occurit 543 (-ant r) 712 erat 714 mati, corr. errant g 544 sic R V 545 mirabilis 715 nisi supr. lin.] cum Koch. 716 546 rogi 547 ignis 552 mauris 553 spretus scripsi paruus I? V partus telissaé, corr. 557 nudatas (manda acerbus Koch. inherbis eras II? in tas 1 cod., Bentl.) 564: cf. 516. post hermis r inermis erat V 719 est om. 563 in infima pagina quattuor lineae 721 tebone, corr. 722 ligurge ge uacuae relictae sunt. 564 est uisa illa nus 723 subito - torraenaq; (tirr. r) s. s. 567 milites sterilis 573 manus 725 exponere VI. 726 Uit- uocat, 575 recensebat(sic et V) 576 parenda corr. 728 referta, corr. 729 gaige, 581 lapidosi cratidis 582 carmerem corr. 733numinae, corr.r 734sgis I? V 583 erat in ras. - affuit 584 fegunda sanctis et sacris s 736 referta 737 Li 585 cadunt] madent? an crepant? bat - ad h. 738 f. sera (nostra V) 586 findit 590: cf. 516. 591 adsiluit, 739 rhotopen- flumina R Vg florida s corr. 594 aut, sed u eras., I? aut Va 740 aedifera, corr. 742 secuntur 743 Koch. sic ego] is (diis V) 595 humi errentes, corr. 745 sathiri 748 et gag

IV 353. 237 Illa 238 immudo, 418 recognoscos, corr. - erit 419 corr. r 241 pareant, corr. 247 mo uastam 420 pusitu, corr. 421 et neat- quesitâ (petita Vr) 248 an] ad possedit, corr. 422 hensa 423 uoca 249 dyndimonT252 poene 253 no ret 425 committata 426 per suprata, mina T 254 subsisteratque 256 sub corr. 427 umbrata, corr. 428 uuidu tulit, corr. 261 sortes 262 queq; (du in ras.) - desientis, corr. r 429 parens V recte? 263 accersite V Tot fuerant (florent V) i., correaci. 264 ydeo 265 firgie 267 et 268 post Tot vernant(et 430 renidet) Bentleius 286.Tconam, corr. - adutis 269 petit 429 qû habet 431 semel 432 m. - nescit 270 qu® deos 271 sonó (-ni dixit (plenos V) florere ferre (ferte Pr) 277 aquas Vr meritü R fluctus v r) s. 433 inanes 434 sed utilitate 279 capax- sigeaq; in marg. 280 Et 435 c. cuimmine 436 ille 437 caltas tenedum et ueteres &ioues (iouis r) 439 iacinthe - amaranthe 440 c. p. opes (tenedum u. epytionis, V eetio m.] rore et meleton (lo add. r) amat; nis v) 281 pos 282 quęque (sic. qua recte V 441 sunt et: fort. sumpti que V) charisteis. 283 sq. num ante (-tei)? lecti Bentl. 442 tenues croóos 281 ponendi? 283 transsit 286 uene leliaq; (li. Vr) 447 clamat o c. 449 ris 288 sonant 289 legis 290 re pauditur - namque 454 manus 456 spicit 294 ouius 295 natiq; uiriq; sic 457 q.] ut quas 459 remugit - (nurusq; V) 297 contentos 301 operis utera (-re r) 460 foetus 461 cúret 302 fortes (-is supr. scr.) 303 media (-it r) 462 suis (tuis r) 467 amene 306 fui 809 ornatus uariae - capillos naq; 468 cramen, supra scr. ripas 310 offuit sic - linge (-ga sup. scr.) aciIèv ace Vr 469 cranem 471 6rthi 314 ausit 815 in] [ad sTrecte? 319 ginen - an Panthagien? 472 queq; alme, corr. 321 si tua danna 326 sim. 473 %%$ - sex usta 474 euentu scripsi et scena R VS ; sed quinque 475 himaeraq; et didy quid hic scaena sibi vult? testificat maem R agrigentaq; tauromenüq; álloquar 328 in] ad s recte? 330. 332. R V 476 sacramq; (-rumq; r) melani 333 in mg. additi 330 atria R ostia V (fort. Mylas) 477 hic camerinannadit 331 in R V ut Met. XIV 247. 333 thabson et 478 qugq; iacet 479 pe soluont 335 coronarunt R V- labQ, loriadem lilibyaq; 480 c. prima, corr. corr. 338 in R V anne monor (minor I. Ulitius 481 loca V longa R 482 Vr) 842 aurea 344 tantem, corr. ammissum - itin 483 perqui uites, 347 accipit, corr. 848 sperstitit 349 corr. r 484 tiet, corr.Tr 488 equá subsistet hinc - sit, recte? - quero (ecqua V) 490 continuere 491Tti 850 stipite, corr. r 353 fractis meant foeds 492 hamhellatis 492 te datus, eae meam - quedam 354 indicta . corr. 496 facilis R] regio V 497 quod s. hae 499 et] ad s. E caribdis T500 qdapes 355 berecinthia 357 mega niferi (scyllei lesiâ (-ensia V) 358 nostra om. 359 V) 501 petens R V, illo 362 sic RV 363 caelenas 365 corr. r- chorintum 503 Huc - geludo hunc discite(corr.) 504 nunc que 507 quod (nunc süpr. 369sic 371 aelise scr.)cerialis 508 fuere 509 glandém, 373 metis, corr. r 374 lauarit, corr. r corr. 510 ligua 511 monte(rupe V) 376 Nanc 877 erit ac 379 quę cesat, capillas corr. r 384 bis quinos sic '385 Sub (recte Wr) 515 Perstitit R V ducimur - honus 516 egse 517 animum, corr. I? V 388 ensifesronom 390 519 eris Koch. 520 Eu 525 raptum foeb; tela 391 nomeroq; 395 Panis (corr.) sic R V erit primi (s sup. l. add.) 397 qugris si f. 526 ces? 527 duc uiuaci c. V 398 Nec (nuc r) 399 om. 529 tibi 532 leue 533 guttasse, corr. r 535 ie|nia, corr. 536 habet Postmodum clam nota, corr. r 401 miste grandes 405 chalybe iam massa - sibi 537 lumen 539 Menalia placebat 406 Ehà p. (ehu r heu heu (Melaniga K) 540 abiit 546 ponaq; p. V) 407 pacet res, corr. r lesa corr. 547 alme, corr. r 548 trepidi 311 habuerunt - cQdas 412 gereris 549 sil. nQgtis sóni 550 trepfole sira(sint Vr) 414ignauem 416 duras mum 555 amans, corr. r 559 erat(?) Ovidii vol. III. IB XVIII PRAEFATIO. 566 capax icariamq; (-iumq; V) 569 caperue V 753 flax romulucum 756 curilegos arabes Ä Vr) 570 meo fauno 758 uirgula 760 tas sparsos, roe sictaq; 571 Nunc cadit - renum corr. 765 minis, corr. multos (s ras.) (rhen. Vr) rodanumq; 572 thibri - 766 duplo, corr. 768 arcus 771 falx ;;;*; (s eras.) 575 inmania, corr. r (in mg.Tsalax) - que om. 773 proue 577 parasides - nosce 579 perse niet 778 uino, corr. 779 Dum 781 fomen, sic ubique monstrare 580 elice comitatis (cre supr. co r) 782 tratias 585 sic supr.Tlin. 589 errato in ras. 783 mox est, corr. - jstat, corr. 590 interpunzi. raptar, corr. 591 785 pergat 788 et eae ec- diae 789 gignat§ 593. quod, corr. r - gige artumq5 791 exi, corr. 792 putat 594 céfis 595 inuite 596 emeîdât 793 foèthonta 795 saxa, corr. p. 8. 698 nobilis, corr. 604 eumiugis 605 ferebant 796 stint., corr. 797 stipu sumptus, corr. 606 cicius in mg. - las, corr. 801 Nunc - est] ex 803 |||||refert certa 608 corticae 609 ignés 804 cesatur® 807 locum casus Non (Haud V) - fuissent, corr. 610 (Iocus V causas in ras. V) - urbi s re facta 612 tanarie (ten. r) recipe (s eras.) 813 est ex habet corr. 815 615 animamq; (animumq; Vr) 618 adit] init VR, recte? 817 uides, corr. coniestas - coepit 619 decet-ceriali 820 pales 821 solidum (-tum r) 824 bus 624 at tria 626 erat, corr. 627 nouós - finditur 829 adh. in ras. scilicet et 630 forila 631 forsa, corr. 835 lacti, corr. iacunt 836 nouos 633 auidum pectus 635 arte 637 Est exiguus, corr. r 837 uocauit (-rat Vr) 638 fomosis, corr. 640 pales 647 839 ad m. 840 transiat, corr. r 842 pastus 648 negabat 649 nullaque et] in R V 843 retor R retro Vretrorr die, recte? 650 moenalio 651 animo 844 diram 845 decidit, corr. - intro tacitus r. queto, recte Vr 652 huc, sus abortas 848 mores t. 849exaquis, corr. r 655 capit, corr. - fortuna corr. 851 supremo 853 uinxit 855 656 sic R V 658 digitus 659 Vesper q3 ille (quirites in mg., V), 863 palis ubi 660 ponere ad. 661 inteream 865 nomina, corr. -caelebrare 866 662 noc 663 peda 664 ad d. - sic multa, em. Heins. rite Kreussler 867 666 sic R V 667 resoluit 668i.] uisa fauerém, corr. 869 sisimbria 872 671 foecundior sic R V 673 cytharea nomine - tenet 874 coepit 881 que 674 ammissos 675 cum pr. É pr. post add. 883 rutulis - temptat 889 V) 678 huc hycides, corr. 679 horta uestrum Vr: nostrum R - dare supr. 681 uictis 682 forent (-ant r) 685 lin. 892 deest 893 regni 894 & latio pelignos 686 obuia s. 688 et meri - feras (-es V) 895 cadent, corr. - tis -Tfybus 689 quidem multa mihi, ingens, corr. in ignem 897 horridus corr. | 692 rursus - cum supr. lin. 899 illà 901 resfans r apriles ex -li. 693 in mg. 695 Hoc- stante 697 At 905 nomen coronam (in ras.) 907. - colligat, corr. 699 tedis, corr. 701 911 rub. V 911 cerialibus 912 pre lasciuüs (-uis r) 703 conuolle 705 mat - lene 913 nutritas et undis, captimam, corr. - foeno 709 nam corr. 914 faucibus 921 capreasque dicere certam; recte V. 710 uulpem - mensibus, corr. 923 Hec, corr. 711 Atque, corr. - cerialibus T714 925 utilior 926 obstia (a eae ti) 927 mennonis 715 pecudis 716 Solebat sarculus, corr. - bibens - uomer era aegresso 717 sit an V] si I. 721 dunais 928 rurus, corr. 930 ad g- ia, ri sup. a scr.; parilia V 724 structum, corr. 932 adsenti 934 ruit - £. sacra meo R V; recte s. 725 937 tur, corr. 938 fulmen, corr. 939 stipulamq; 726 frebua tosta 729 ro que (quo Vr) 940 siti 942 q. fiat VI? rades 731 populos , 732 erit 733 - habent 943 Tum - thitonia 945 sangiss 737 frixis decorantur 739 ur6 de VR, recte? 740 Tectaque mile 946 scoenia 947 matas, corr. 41 Utri maris (-re -res r), recte V 949 cognati üTa 950 limina. 744 lea (t add. r) 745 mutrumq; (-amq; r)- que om. (relictis V) 746 palam 748 tabulis noxja 752 semi IPRAEFATIO.

v. subito, corr. 560 inuictas - deas, corr. 561 perspicit 563 gacro (garos) INCIPIT LIBER V a m. sec. 571 h. s.] instánti 572 In IIl. 578, es 3 et om.- eundom 5 Sicuia, corr. 579 martis 584 perit 585 ducis belli, - dator 6 ferat 9 polihimnia 11 ut corr. v 587 Hisque, corr. 594 pignera ex in 12 nonas 13 pondera - traxit 595 edem (corr. deo v)- numen, corr. fort. corruptum 14 s. tenet 16 aequi - ultum (ultor v) 626 fuere senis V; 18 omnib; corr. 19 tenebat, corr. (iouis, dei pauci) 641 tyberim (sic 21 Nec R Et V cum (quom) quis 655) 648 venit c 649 praedam s] s scripsi: quisquam I? V; 22 Et thesis ultór 650 et - m.] lubét (i. e. iubet, 24 letigimis. Desinit I?. IIinc ex V vix recte) 651 agris 655 ut] in 659 ea enotabo, quae ad lectionem con tyberim 664 una (uda Bentl.) 670 stituendam cuiuscumque sunt mo facta V sacra sv festa s 674 nomen, menti. uulgus, uulnus, uultus ubi corr. v 675 tunica 676 sufitam, que V. 25 sata est m. 30 cultus altero f supr. lin. - ferit, corr. v. 682 (uultus v s) 60 suis]senes 64 versus preterita- die: corr. Scaliger 684 n. corruptus - rite ego mite V; - erat üana 686 sic 690 fac (face v) 691 habet 77 successit 88 etherium 9 poscentè (-tes g) 708 nomen (nomina huc, corr. 115 cr. & mobilis 120 ì) fida loco 712 tegit, recte? 721 sit, ubera quos- possit 123 rec.] deco corr. v 722 in fantes hec - habet: ribus, corr. v [131 arserat (ara erat) corr. v 725 uulcani 731 amphitrites et curibus (labribus) s 135 sq. con 733 sic. — LíE. vI iunctivos malim 153 illis, corr. v 155 crassorum, corr. v 158 et est VI. omni 160 tollit, corr. v 162 a canis u. V3 (a Calabris edd.) incanis puto 2 lege 30 fuit num v. 35 sq. post 168 postea insertus 169 athlans 176 26 ponendi? 60 lauiniumq; nemus, leas (feras g) 185 maii 186 alter corr. v meum plurimi 66 sic uigoris abit, corr. v 207 vere est pauci] (iuventutem decentis) 67 Nunc 68 semper 210 spQnte rigantur 227 parte morabor 86 suadeat illa gerat, actyn 250 testificabor I254 tetigit çorr. v 100 sic 105 alerni 107 gran 273 sq. del. Bentleius 287 talis: an nem (cranem v) 117 ivit] ut 125 dixit tandem? 288 puplicius, corr. v 290 134 pennis, sic ubique 140 horrenda, ludi puplica 293 cliui g 294 pupli corr. Ulitius 147 occurrit 151 gran ciumq; 305 thestiadem 311 cóllecta nen 158 bimestre (bimenstre v) 165 314 fort. exigerent? 322 lesa seges sumitur 178 Afra scripsi cl. Plin. (ceres s) 325 nec sum] vel tum puto vIII 63 sq. 181] ante Vg 185 malli nimium Koch 329 nutó 335 pingun 192 T.] dextre 211 qui] quo 212 tur, corr. v tota 337 fylira [348 sylla 214 S. p.] semicaper in ras. coturnatas sic 350 petitâ fuit 354 223 monstrabat scil. se 229 detonso contemni pauci 355ütd.] utentur(eae crinem 234 ueste - hum; 247 sex] ex aptentur) - cerealib; 366 inter sp., 249 fauentibi 257 deniq; ter, corr. v corr. v 376 possem, corr. v 394 his] 258 sic 267 quae] que V j; & v (cf. hic 400 & gemit 402 uaria, corr. v v. 291, 751, all.) recte? 268 malim 409 fingebat cf. heroid. 19, 134. 414 assimilant vel tale quid. 275 conexa corporâ] timpora 429 sic 435 pure 277 syracusia 283 sic 300 pars 301 436 ore] ante V°, an recte? 463 sum vel quod pauci, recte? 304 Que sic V: cf. met. IX 199; 699. 466 illa famur uesta, corr. Heins. 317 obser 471 possis pietas en qualis 486 et uat 318 quas 319 preterea 343 nunc puto - aperta uident (At nunc - conuocat, corr. v 355 malorum 363 aperta non credo) 493 medio g 507 aerata, corr. Heins. sed et Lipsii excussit ab aura 510 spumat testo cerata (cereas intellege avorum ima 517 defuderat Heins. 525 c. f. c. gines) placet. 365. 445 pignera 366 care m. prima iuuente, corr. Bentley cede, corr. v 369 curas [372 pote 535yrieus - oriona 545 mundi 547 rint - cadent 388 sic 390 Tradere E* xx PRAEFATIO. sic; possis reddere. 391 cerialia F. ovIDII NAsoNIS . FA8TOR, LÌÌ5. v1 • 402 redundantis 403 siccus 1 cod., EXPLICIT. recte? 406 crassaq; 410 aduerso 425 Smyrneus, corr. 433 gener, corr. T ri s t i a. v 434 et 438 sic 456 estque f. corr. Lectiones quibus nihil adscripsi, libri L. Mueller. 461 tibi galliaco, c supr. Florentini (L) sunt. manum secundam g scr. 463 sq. an post 466 ponendi? hic illic obliquis litteris distinaci. 480 seruü, corr. 482 petit 489 igi tur, corr. 495 est eae et; fort. Qua et I aquis: huc 498 ex om. 499 illesnm 1, 2 heu 5 succo 7 carta 9 hor 502 uerticibus (uort. cod. Arundelia nant 12 hirsus - ut uideare bis 14 nus) densis 505 ino]unâ 514 thyades sentiat ille 18 requiret 19 dicas 531 tegea 534 ante, corr. v 537 ad 21 legendum, correaci 23 carmina g; (et v) T543 N. ades p. 553 cadmea 26 minor erit 27 aliquem (si quem 558 sibi 562 illa 563 p posito V; scripsi) 28 perleget T 30 péna leuis (quo properas v) : 567 cretus 571 (sic et 5, recte?) 32 miseros 34 debet idm (ét m. pr.): fort. res c. e. (an 40 tempora: an pectora? 41 succes etenim $$$ facito 594 i] in sum 43 abest, corr. Francius 45 598 in a. 599 H. cruor et c., recte? hoc q. 47 circum obiice Schraderus 609 an ab illo? 618 uesta (ipsa v) cui conspice L (circumspice g) cir cumiice Heins. casus] vates Kochius 619 qua 625 ille vix sanum 627 55 sic 38 dii (sic ubique). 64 inter uulc. T631 ornati (obscoeni v) 633 ab punzi. 66 e] et 67 dic] sic 69 for illo 638 caro s] primo (fort. pro sitam saepius c. indicativo - missum rio?) 640 fueré, corr. v 648 iudex (sc. Romam)] mittam Rothmaler 75 Ö49 sic 651 quinquatros 652 rava penne sic ubique 79 pheton 83 qui JBentl. 654 toga longa 662 sic. post quis agricolâ - pharea 84 retorsit 662 lacunam perspexit Kreusslerus. Bentl. I85 cimba (?) 87 cuiconspice 665 ex illo 678 lantque, corr. v 682 88 ut Ls et 5 am 5 ni Merkel. satis totaque 685 Callidüs Vg (Claudius sit sc. si ad altiora non tam tute quam v. 91 sqq. optat, penetrare potest. lego v g) Plautius cj. Pighius - senatus 90 icareas nomine fecit aquas 91 690 uenire 691 sic 696 turba, em. tamen est - utar 93 si auita 95 et Koch. 700 uidi et u. 701 mea non 704 efflatam 709 inuentor, corr. v om. 96 ad illum 97 ipse s 101 dum] 711 nox - thyone sic (dione g Thyene quod. fort. % 104 et, supr. scr. ne. nescio quis) 714 mittit, corr. v - post an neu? 107 aspices 109 ostendit 718 a v sunt inserti III 401 *j; — 719 110 gerit 112 hi quamquam scripsi: hii quoque quod (quoq; q) L g 113 pallidos, corr. v - hyriseqs 721 hinc ut tu, fort. vel tuº 114 telegonas : uulscos 723 tiburte 724 postmodo, que 116 docebis 117 mutatâ - no corr. 733 Hunc 735 stellis - acutis mina. interpunzi. 119 mandata r. 751 herbas num sanum? umbras 120 inultum 121 est om. - facta 123 Merkel, qui augur et anguis mutavit. 3! tamen 125 feres 127 a mobis 755 recessu 757 Cly.] lachesis - , 3 magne 7 odatur 11 quamuix teneri 759 exempli, corr. in -plo. (sic ;?) 12 abesse 13 m. fr.] m. 760 mouerat pauci 765 trasymena pgydQ fr. 15 nothus(ubique) 16 née s. 766 mouere, corr. v 768: propter 17 ego idem 18 nostraq; uota 20 veram codd. V; lectionem (quintus - cantüros (estne pro capturos?) 21 sq. erit) v. 763—770 post 794 transposui post 24 positi. $ubdeducto 25 ferunt dierumque notas ordinavi. 793 sator, corr. v^ 799 adduxerit istuc 804 sua inmagniL-turbine ; 27 tam - caput est sic. 806 an est genus? Post 812 28 missus] tardus 29 sicco - artho 35 precando 36 nataturas, corr. sequitur anthol. lat. c. 868 (1 ndiis aspiciendus 37 et mea (at pia s) 3 £úff 4 quaeque] dato), deinde 41 o bì est quod 45 hei 46 ethereo PRAEFATIO. XXI 48 baliste 50 num spurius? 50 noto v.41: causa; rell. gdd. m.2 42 fugit, - p.] minor.53 que - que caílendum corr. 44 deminui||q|l|nunc numinis í $olita 55 aliquid et 56 etopeis 48 habet s] erit 49 multaq; (ul m. it disi (o supra p) L aequoreis g 63 quam sec.) 52 posllIlllmul ante (si ante mul timui (fort. quanti merui) 65 in un dispici potest) 53 heret 58 non 60 das 66 nostra 70 iste 71 sic 72 sa iliachas 61 inter,corr. totis 62 C. i.] num non (nunc ego iam s, recte?) sarmaticosque 66 sic 67 itachasué 73 sq. fortasse glossema versuum samosue 71 ille, corr. 74 at suetus 71 sq.? 73 uentis feracibus 74 et s - loqui, corr. fui 79 laborum est c arcat hiems Baehrens, sed. cf. v. 1. 81 sq. tamen neglegenter positum É mon loca] puto iam loca, cf. ex u. Pont. II 10,21. 79 alexander redeam (tandem 1 cod.) 82 aura 83 est om. d. 80 §tuas 81 facile est - uentis 6, 1 tamen, corr. tantum - Lyde] est 84 iam f. 86 facito 90 mei] mori iáéïí. delicta, corr. 2 nunö - batis 91 carbasa s] corpora 92 uidet 95 4 minus bis 5 sub posita 6 si quis. dapnaverit ille 97 apta - unquam vix recte - esse tui, sed omne tui 98Ta om. 101 quod licet in m. cf. supr. scr. 7 nuder ab i. m. 2 14 pa Ib. 80- fuimus (corr.) illis 102 satis] tere, corr. 19 probita, corr. 83 sq. sors Binsfeld, recte? cura1 cod.]iussa. post 22 transposui (librarius a tuae - adiuvi publica vota meis Bentl. (cf. v. 22 ad tui 34 aberravit) 23 nulli II 60) 103 duxi - scelera 104 piis (corr. -llo) a m. 2 25 se, corr. m. 2 105 Sie - divi] domi (eae domini, 26 iugis e. b. m. 2 28 si] qui 29 domni?). 106 minus, supr. scr. nQn habet 33 habentes 36 in ó. m. m. 2 obruet 109 nos 3, 1 tristitia 3 Nec|7 , 1 nostros - in m. 2 2 bahcia, corr. 4 tunc 7 mens nec spatium fuerat 5 sic 7 effugiemq; 8religati 9 qua 9 comites sic (cf. rv 10, 101) 11 ustus, pauci, recte? 11 cara, corr. 15 post 16, recte? 14 sic 16 mihi de 17 amens 16 iterum post 19positi. 17 subripite 19 nota- oris (h supr. o scr.) 20 Non 24 r.] meis 25 legantem, corr. 26 sic 22 nec t. 29 suscipiens 30 uincta admóniantq; 27 poterant - patien 31 inquam (supr. scr. dixi) 33 sic ter 29 modiis, corr. 30 deffuit 31 35 funera 86 odii 40 an potero? laudatis 85 cernes g 86 nQstra,supr. 43 acfîta (astrata pauci) 48 arthos scr. uestra 87 sic 8, 7 fiant- nega öö tetigi] tersi 58 oscula summa s bit (negabam s. fort. negavi?) 10 recte? 61 sichia 62 iuxta 63 in aeter opes, corr. in opem 13 Tsolare 15 mum s 67 amplector 68 est om. 74 numen 1 cod., recte? 16 ne, supr. arrupi - meo est, recte? 75 mettius scr. re - pro vili est puto - iaceiit pauci priamus Lς, fortasse Hectoris circa Patrocli tumulum ab Achille 17 que- proraptum 18 sui 20 pati, tracti obscure memores. 76 equs 81 supr. scr. loqui (sic s) 25 simul 32 advelli 87 sicut s] et sic (sic et s, ipsa 83 omissus 35 equoreas 38 recte?) 90 scuallidus - hirca 95 dis mihi, corr.-pede est 39 hoc, corr. in cretos 97 sic 100 mei n. v. tamen hec 41 silices - neue 42 semina Lg. 4, 1 tingitur 6 eximiis- sic 9 pulsi, tegmina correzi cl. Hor. c. 1 3, 9. corr. Rothmaler. 17 eulus ad auras 44 trigris 45 haut - nunc 2 codd. 19 sic 22 metum magnum - aura nec L non s 46 egere, corr. 48 suis] pauci, recte? 5, 4 eloquio 11 nova malis. corruptus versus. 9, 2 qui§ ?manus incipit. 11 euandus in (euani 3 possent 4 me pro d. 5 sospes, an dus m. sec.) 14 Egloria p. 15 et recte? felix g 8 áccipiant 13 queri opis s] si sui: inde verum investigan tur (ri supr. lin.) 14 hube t. 24 qua dùm est: fort.; usùs? 22 ferrunt - libet 25 nec que (om. enim) 27 ar horeste 23 euryalis rutilis (-lus golico- grestes 28 siladen 29 qui rutilos corr.) 25 et saluum 29 ulli - hectoride 31 sic 32 indolui§se om. 30 cunctus 31 malim intellecta. corruptum? 33 fides 35 Est etiam 35 lesis (labsis m. sec.) 87 fuso. miseris Ls, corr. Kochius (nisi quod xxII pRAEFATIO. enim ille, nam ego) 37 est] hoc 40 quam tibi uictor erat]: uncis inclusa fata 42 ista comminus 43 seue, ddd. m. 2. 45 multos ez -is 48 tra corr. - seu] vel? 44 erat sic I, s 45 que, u add. m. 2 50 gaudia 51 quin aliquid 48 g. a. t.] gaudia sentit hgc. fort. quia nec. 55 hunc ani auis(!), sed supr.lin. corr. 51 conuen mam 56 Quę (versus a m. tertia sup tura 52 haec 56 adesse 60 tui 61 pletus) 58 fuit parsque precantis lusos - carminis istos 65 excussa (turbé m. 3 supr. scr.) T 59 unus vix 66 pede] bene 10, 1 ravae Hauptius sanum 60 audiui 61 carmina 63 6 qualibet arte 7 paritur fl. flerit tenetur, recte? (reliqui m. 3, c) 65 atq; silencia l. 8 madescit 9 con pignoris (t nominis m. 3). 66 eara cita cencris 11 in mg. 12 pallidio tui (t multa mei m. 3) 67: carm. 13 uastis et 15 hellis 17 sic 18 par mai. a m. 2, sit - quo a m. 3(?) 69 tus 19 serinthia 21 hac ötra br. iouis -- huic (facta referri om.) 70 23 bisthonio - pede s] mihi. 24 reli iuat (cf. ad Fast. III 500) 73 quan quid 26 ter r.- deo'm. 2 27 quid tum (ore tuasque om.) 76 Si 77 Ah - que - uecta ê 28 sestos 29 cizicon crudelior omnibus sic 79 c. ne n. q. orës 83 euincaiit 85 thynantiosque (corr. Merkel ed. pr.)§ue nerancia. 36 apta 37 opeson es (corr. -is) L (te supr. ras.) 80 indicio (iudicio s) opeson s ; graece 'Oöno 6s vel 'Oδησσός - legit 81 sec- posses amicos (-cus 38 praeterea dictis 39 alchato - or corr.) 85 cüq; fortuna, corr. - pa tus 40 sic 41 In q. - s hospes at ciente 85 sq. del. Heins. 86 ipse - (corr. ad) 42 an depulit? 43 sic 46 quaedam Bentley 87 quaes. ad qua adesse 47 simplegades - arces 48|% ue add. m. 2 88 et stulto (-tos m.3) gc. et b. 11, 3 haec . 5 superabimus 89 mea (suâ m. 3) - que add. m. 3 8 obstup. 14 steropis - sidera - ha 90 illa, corr. 3 quod d. 91 sq. post bent (supr. scr.erat) 16 adlantidos 98 transposui. I93 fQrQ% (réorum urse (m. 2) 17 seris (saevis s quod m. 3) 94 decem add. 3 deciess 96 malim) 22 uotos, corr. 28 faciént - sal (fassa m. 3) - pars m. 2 in ras. - metos, corr. 30 hic tumulum 31 uita fide add. m.2 §; Non quasi pro adetherea penne (supr. scr. sub desset honesti gloria nulla 92 Red strata rapine) 36 spe sunt 43 uin ditus est (t redditur et m. 3) n. c. a. cant hiemps. — erit (t eram m. 3) 99 mergit (-gunt m. 3) 100 incolomem tociens T101 II. oihis 104 agnita 105 aetheon 109 OUIDII NASOUIS | ||||RISTIUM ExPLI nostra (sic et s) (namque m. 3) - quo CIT | |b I INCI£. ff. M. in mg. me. num v. 111—122 spurii sunt? 111 aevo mss. corr. Bentleius 113 ut, 1—3 supplevit m.2 vel 3. 3 reppeto penam uellet notarént corr. in at m. pr. deuiciis et p. 113 4 5 sic 7 8 sq. delevi. 115 Si- uel astu (nostra Iam demi iussa - mea (sequor c. et d.v. c. parva s) 124 ematuerit, corr. invisa s) 9 uitä quoqueT carmine m.3 (uersum add. m.2) 127 cruraque 11 uitae uigilatorumqué laborum M 129 dimente, corr. 3 180 opes (opus in ras. a m. rec. 12 coepimus 14 131 dampnasti 133 inuenitus perniciosa eae permitiosa T15 cumes m. 3) (comis m. 3) T 16 dita (icta m. 3) uermis 135 imitare 137 quipe re m. [possis sacra . . ad ista] 19 ut IIIII pr.; leg ad illo m. 2 (non add. m. 3) quondam teutrancia (-tiâ m. 2) 21 138 parcaque s 138 sint, corr. 3, tibi leniet 23 in ausonia 25 phebo - (ibi, tibi, data s. ibi restitui) 139 quod (quo m. 3) 27 tua] tünc 30 menti add. m. 3 140 est add. 3 142 non quod eo - fugis, corr. 31 con candida, corr. 3 144 que-seui-iacta cipere 32 uere 33 quociens - mit ioui (Iovi recte? iouis s) 145 speraui taijt 34 iupiter 35 sic - extorruit mus, corr. Heins. utque, corr. 3 146 properante 148 fata pauci facta 38 capaxjmumdi 41 moderacius 42 L canit 149 aere 152 putes add. 3 imperii 44 Non öe[ssuris (corr. -us) 155 puto dent (cf. 167 sq.) 156 amant PRAEFATIO. XXIII om. 157 qu€|tuta 159 factis animo scripti. 263 sq. del. Bentl.; 265 re semperque 160 grate - amor (t ho spicit ad 255—258. _ 264 certaminis, nor m. 3) 161 si (sic m. 3) 162 te corr. m. 3 265 habebis, corr. 267 ad fuit om. 163 quae si om. 164 cui] utere (corr. 3) tecti (an tecto?) 270 qui 165 si (sic m. 3) 166 sene: iuuat- sit add. 3 272 sibi] ubi 277 167 i sidus ald. 3 iuuenale (-ile c) quasdam uicio - hoc c. corruptus 168 Perpetuosque, corr. 3. tui (sic versus; cuius est sententia: errat qui et s) 172 in micida, corr. 3 174 libris meis tantum ponderis tribuit, grandius atque tuis 178 altis, corr. ut inde potissimum mores labem tra m. 3 180 miserü, corr. 181 É! acerint. I 278 arrogat, restitui. abro píos (os m. 3) 183 petisse 185 mi §; g edd. 279 fateor 280 tollit tuta cius - propriusque T186 ex sic et s - 81 multi quam 282 marcia cur - magna] parua 187 sic (deiectus sternat 283 lencia 284 sedet (t in Bernenses duo) 188 abéii, 190 para ras.) ingnoto 285 spaciuntur in hoc - eodem sic 286 add. m. 3. illa 287 siae gelidg. 191 sq. post 200 trans angustior - auret (uitet m. 3) 288 posui. 192 prohibetur 193 tibi pro add. m. 2. in culpam in ras. 289 suc sint graui oraé 195 érfi 196 adstricto currit 290 ferit, corr. 3 291 sic 198 bisternas auromateque (basterne 292 pellicibus - h. d. d. add. 2 293 Dernenses) 199 ure t rore 200 in conspectâ 294 herictoniü add. 3 perii margene. _ 191 C131ges et 295 tua nomina matris (martis m. 3) cholchi - turba Ietaeque add. m. 3. 296 uir (o add. m. 3, ut sit uiro) vir M. t.] Neureaque turbâ conicio(Neu Bentley, Haupt. 297 Insid=is Gdes riqué et t. Getarum iam Schraderus) (ez gdes) | sed. c. h. add. 3. 'Sat. 201 suplex 202 dempta s, Bentl. add. 2. quq m. 3 ret m. 2) 298 add. recte? 204 possim ad capi add. m. 2 m. 2 hqspérioq; (t bosforio m. 3). (cuus: civis m. 3) 205 lacio 206 Tu IIII (uincla pati m. 3, s) 207 perdi bosphorio et biforio Bernenses * 299 derunt - crimina carmina terram in uerè anhcises in lunâ latius 300 209 non sunt 210 inualuisse, corr. cererë iasom - erat 302 locis ex -us m. pr. 211 quâ turpia carmina 214 303 a] ad 305 erupit (irrupit ego multa corruptum? I 215 que s. ad irrumpit s) 806 hgc denti (dempti tuenti add. m. 2(t m.3) 217 Sicte(Inte m. 3), corr. Rothmaler. 307 uersus g)- tum (dum m. 3) 219 inperii 220 que (que add. 3)- mollis 808 caste imp. 221 urget 222 honosT(-us m.3) 309 cilii m. m. s. add. 3 810 uentis 223 inéptis [224 interpunzi. 225 est (uentris m. 3) stantis 312 pene 313 add. m. 3 illiris 226 retica 228 Tram mia (nrä nimia m. 3) 315 manü 230 obit] agit g 231 sqq. non Nill - peccassem (corr. 3) - fatenda perspicui. 232 pars 232 labat, corr. 316 póenitet 317 poti=us q; condi - imperii add. 3. 235 nec tibi ; 237 dit T319 tacuit thebeas & uulnera miror 238 euoluise 239 sic 240 mutua 320 sub duce m. 3(& uulnera legasses, corr. 241 seuera 243 tam m. 1) 322 plus 323 inpulueris, corr.3 - iussis] de iussi (de eras.) 244 eru 324 una] an summa? 326 fata 327 diuntve Heins.] -que mss. 245 sic Arguer - iratur, corr. 3 328 erant - 246 quatuor - e tr.] Ill] rebus, corr. opés, corr. 3 330 ab (in m. 3)- cüba m. 3 247 uite - insige 248 lora pe 333 iocus - (gigantas s) 335 Debitis des (s a m. 3) 249Tni (nisi m. 3) - (-us m. 3) ingeniü ë - tracta, corr. canamus 250—55 add. m. 3 in mg. 336 nec - onus 337 delectare 338 251 hecquid - rigida 252 qua stolas nefas add. m. 3 339 leue ad carm. - vittaque om. [254 quoque sic Lg m.3. (iuuenilia) - ueni om. 340 noui (i. e. in quem sibi usum artes illas ad 343 hei - qd dici (didici m. 3) cur hibeat) 256 Adde hi quë dü(?), corr. i m. 3 ' 259 hyrsucius T 260 ileâ corr. me sic 346 satus - uetiós- sic 846 ex alea- m.leg. m.3 261 sq. eneadum satus (-tis m. 3)- uetitos (-tus m. 3). genitrix 262—302 ab alia manu sollicitare an sollicitasse incertum L. XXIV PRAEFATIO. 348 noü - do dicere 350 strixerit 485 canaq; (corr. 3) pcanatior 436 aut 353 discant 354 iocata (t iocosa leuior nifici, corr. 3 parsq; 437 corü m. 3) 355 mendax operü ë et 357 - dissimulata p illos 438 Nemine set- uoluntas 858 feres 359 accius ex -me- nunc] non s, olim et ego. 439 ecce atrox operü ë (eae v. 355) ter argon - dixit (corr. 3) 441 Tostensi rencius ëet (conviva s, cf. Petron. 33) (-ndi m. 3) 442 nomine, corr. 443 364liricis thesea 365 sapho 866taiii aristidem sisensa - offuit 444 sic sapho 368 uersus - (fassus es m. 3) 445 obpbrio - lichonia 446 liguä 369 menandi, corr. m. 3 371 iuias - 448 Hic - qd de neget (de eras.) quidem, corr. 373 pius - illi sic - 449 custodem Illllllll] (m tìdè supr. scr. briseidos 375odisse éa ê 376sic 377 tm. 3) docuisse L custodem demum s, matrëq; 378 jjssathoro 379si add.3- Bernn. custodes (ex Tibull. 1 6, 10) scerimus omeri 381 tragedia 883 idem (cf. v. 537) Francius. dominam Num - oppolyto, corr. 3- est add. 3 IF Gronovius semet Hauptius 450 cetę 385 Πα 386 Pise deä stygiis Sdq; - canit arte 451 uielud 454 (prygiis m. 3) - iburnus (corr. m. 2) mensâ - nota 455 e sucis add. m. 3 éqüis (aquis m. 3). v. 388 add. m.3 389 habeat 457 illa 459 sic (sic et Bernn.) élice 390 Ityn] iam m.3 (an Itym?) 460 Cui (cui Bern. 405 cur Bern.478) Éi τ É 393 inpia - traicos tociens -excret (excrepet m. 3) 461 - coturnos 394 crimh - des. (diss. m.3) furti ad que docet m.2 add. q; m. 3 395 electrame tegentë, corr. 3 - ferjilua (talis supr. scr. m. 3) 462 orestem sic (electram - hôéêïeî et uiros (s m. 3) 463 sic 465 popti orestem Bernenses) 396 egisti - tin 466 destructus 468 uirorü (tánío dariosq; 397 Num scripsi Nam L; rum m. 3) - iuuet, corr. m. 3 469 de troice (trtiaci?), corr.3 in quid de qua ad car. m. 4 add. 471 alia, tetrice. tetrico g 398 loco - poene corr. 3 472 est Ls erat Bentl. 472 399 hermonê - saturnia (ceneia Ber nenses) 400 misce (neo ad duci add. üros 473 posses 474 figere, recte? n. 3) 401 danesq; - patremq; liai an cum Merula vincere?-effugiasue 402 qui(vel quo) uico ire, corr.3 403 canis 475 thessera - rotatu Schra peli(corr. pelei)- quisue 404 q.r.] de derus, recte ut puto. 476 qd deceat rate m. 3 (darete m. pr.) 405 Hunc 478 medius - calcius, corr. 3- pmit, yrriq; - hunc 406 sic 407 deficiar corr. 3 479 mare - sequen§ sic. £; m.3) 409 d. m. 3]êmista ras. 411 versus corruptus. 481 sed in (t add. qui] quod 413 Iunxit- secü 415 quid m. 3) ernis insructa. fort. sed est. - crimina m. 417 sibaritica (sic et 483 quinque 484 perdere rè 486 Bern. 478. cf. Martial. XII 95, £} mandi -pcepit et trahi, corr. 3 487 418 concubitos et suo, corr. m. fuscandiT 489 fingatur, corr. 3 491 419 mixta] saxa: unde verum quae fumose, corr. 3 T492 quedá ii ulli ras. 420 plica fata, corr. 3 I 421 495 sic- unus, corr. 3 497 nisi, corr. imulta - libet 425 Explicat - lucre 498 uicti L uetiti vel uincti s - cius ignes (-nis m. 3) 426 causarüq; habet, corr. 3 501 Nullis hoc (nul 428 lespia, corr. 429 Ütemptus - lus hîc m. 3) 502 adest s] erit 503 uulga ujta mores 430 adulteri (ü aures in ras. m. 4 504 aduescunt, add. m. 3) non, om. est. 430—433 ti corr. m. 3 505 pama fouere 507 sic tide ab ead. manu qua v. 262 sqq. '|-|- poena è Ls, corr. Heumannus 511 scripti; sic et 446—478; 521—527; a 3. m. add. in mg. Nec tu. 512 co 575-578. 431 Pars-similésq; (lisq; mes 513 tutus, corr. - sic 514 scenia m. 3) - calui (cilui m. 3) 432 factâ 515 imitancia 516 materia 518 cere 433 sq. post 436 posui, ut 435 cum dedit add. m. 3 519 13'?; cor*r. 431 cohaereat; 437 sq. ante 435 ppto- salutata 522 artificis 523 ante transposuit Heinsius. 433 referà - qd 522 525 uultus 526 faciamus, corr. deniq; (imnii Bern. 478. memmi Bern. 527 siccant | d. -cap. add. 3 528 405) T 434 adest sic (sic et Bernn.) aquas, corr. 3 531 Inuidiâ s. n. PRAEFATIO. XXV choercuit 533 eneidos 534 tyrios - 5 n. m. si quid l. üro 6 uisa 11 ne toro 541que ediderä(quç dederám.3) me 13 sufficit atq; 15 et terris du 542 inrequietus Lg, corr. Heins. (ma bius (dubiis supr. scr.) 17 r. et op. lim tamen inreprehensus) inreyoca 20 de ueri 23 Et 24 sub m. 26 in tus Bentleius 543iuuenis 544sripta - felix: 28 qd 30 interius; rell. add. iì nocitura 545 v.v.] sua dicta (supr. m. 2 3, 3. 4 om. δ quë et animü, scr. ueteris m.3) 546merito tempora recte? 6 sauromates T7 pacior bis. 549 libellos 553 Et; rell. add. m. 2 v. 8 a m. 2 13 iacto, corr. 14 ad 555 coepti. 557 palisp 558 hic 559 fecto (-us supr. scr.) | 15 uinces 19 origene^ 560 add. m. 2 561 Apsicies sic] si 25 tu] si 28 sine me non nisi] 562 fauore 563 destrixi 565 m. 2 sine non sine 30 uidendi 32 cütu add: a stabulis suffusus uellere fugi mularer 34 precipisset 35 integrâ h. 566 uenena tulit tra, corr. m. 3 567 38 facta, corr. 45 f. q; (q; eras.) - tot add. m. 3 568 éro, recte? 569 hoc supr. lin. m. 2 47. 49. Et quid ullus 570 Augur erat 572 o est 47 t. t. m. m. 2 48 feries (-ens m. 2) add. 3 573 fléci 575 ut add. 3 - 49 tendes 52 tunc pr. Francius 54 ausoniü, corr. 3. — et gr. ad mihi m.2 57 furti 58 At q; 60 rogo 61 forte 62 et ad senis m.2 III. 66 Si 73 qui ad am. m. 2 75 amisti 80 auctoriT81 ferialia 86 om. 87 sup P; oUIDII NASONIS TRISTIÜ . ExPLI (remù supr. lin. m. 2) 4, 2 cognita CIT LIb. SÖI)S . INCIÎF TERCIUS. 6 igne sic Lς (arce edd.) 7 potentis 1, 1.2 add. m. rec. 1M om. 3 N om. 8 si quis m.2 (supra plurimum) 9 sic 4 carta 5 nec d. 5 nullis sic 7 m. l.] 13 monitor om. 15 sq. aut ab hoc mallebat 8 mimiü§ 9 portã- uideb loco aliena sunt, aut post 16 distichon (uidetur teste Keilio) 11 alterna, corr. excidit, quo contrarium vv. 15 sq. ex 13 fluus (corr. in fuluus) 15 litusas, hibebatur. 16 recurret (-it corr.) 17 corr. m. pr. 17 uidebuntur (-bantur canit 18 ut] in - surgere 19 misere supr. scr. m. 2) 24 in parti, corr. eior - delapsus (dil. corr.) 20 sic 29 =este, corr.- pallä 30 sic 32 sa 21 Qui 22 Icarus | immensas cor tor 37 accepti, t eras. donum, corr. ruptum 23 hic supr. lin. dem. ad vol. m.2 39 opposita sic (cf. Heroid.7,98 m. 2 26 dabet 27 eumenides - eius et adn.) T40 angustas arbore baca 29 natus, corr. -tas 30 phoethonta (opaca m. 2) L föres ; 43 qd - am j 32 jpositiq; 33 decurrere 34 es %? ista supr. lin. 46 ille, corr. 2 om. 35 foueam 37 te ad gem. m. 2 Post 46 coronae causam invenio, lauri 41 Nuc 42 leues 44 exige, rell. a desidero: quam puto excidisse. 47 m. 2 45 aduc 46 amas cithicus 48 causa (quérna Kochius) superposi adstructo 49 bosforos 50 ê moto - tas, s eras.- scripeto, corr. - coronę, loqui 52. 53 desunt 54 Qucquidsiâ corr. Kochius 50 extremo a m. 2'- nobis 55 adsunt 56 corpóra sunt in (corr. ab m. 2) 52 facimus 54 57 urbs, fora, forma Rothmaler 59 trepido s rapido L; 55 cartà - co Cuius ante- est om. 61 uat ad amore leré, corr. 56 pedes m. 2 supra deos (sic) m. 2 62 honus 69 acceps 71 57 placere parenti 58 aspicis ire protrait - quis] ö 73 te tamen ad domos 59 grauibus, corr. m. 2 61 remotus m. 2 73 sq. del. Heinsius, colübis 62 Bellides 63 add. al. man. an recte? 74 animó supr. lin. m. 2 cępere: an movere? 64 inde a turis 75 quam s] qua 77 nobis 78 ante 77. add. ead. m. 66 p.] pat, 69 altera: 5, 3 nec Bentl. ni L; usinclis pro reliqua add. m. 2. üicta th. 71 Ne me prioribus 4 uento 9 usus, corr. 15 teste Keilio - potuerunt item 72 libr brahciaq; - presto (maestos) 16 sim tis, corr. m. 2 73 redundet 76 et ultantis 19 manifesta 20 habitura uictus 77 De pcor 79 stacioni i p. 3 ago - Oris om. 25 quantum m. causa è 80 omissus 2, 1 fastis sty 26 tristicia 31 quo quiq;llllll|maior gygiâ 3 styrps letoia (latoia m. 2) est 39 ducit emathi-pörtus 41 Neue XXVI PRAEFATIO. llllllllh. (referam ín ras.)- flexus, corr. 25 aegra q. o. ante 29 sacrorum - ad mititis 47 finxi Müller 47 uela 31 locus gústata 36 facit 40 casas, taque l. loquenda est, corr. Santenus corr. 41 bacchem 42 Idaeis sic libri violentaque g 50 méos 52 om. 53 (Troica potius quam Cretica regio in ut nostram m. Bentl. 55 Hoc (hos tellegi potest): idseis I. - modis L; scripsi) - nitidü, corr. - prenuncius recte? iugis Pal. c 48 aduerso 50 Qrtus 56. amisso 6, 4 met tosta sollicitasT 55 auersis 60 ex uni 66 5 tetestatus 7 Quisque ê (é supr. veri] uera 72 nominis, corr. in noui lin.) in (erat in s) 8 cognita sunt ipsi mus 78 manus, corr. latus 79 utj*- q. c.ista uiro (fort. Ipsi- diu?) 9 isti §}? 81 sede 82 reperit h. habet gelebras tibi - ego, supr. scr. 13 4 Ę corr. perit 86 longa, recte fruerere 15 sq. del. Heinsius; ego (i. e. fonge remota)? 96 littora 97 v.16. 16claudens 19mitissime, corr. norit. 102 rogos 2. Illius triumphi m. 2 20 pene (-na supr. scr.) 6|reminiscitur $ cesar germaniam $3]? 28 mihi 30 ammonitu- pu deuicit 3 uellentur 4 turaue 6 t.] or 32 decent 36 uela, corr. 38Test pulset 8 parant 9 quid 11 liuiâ hic] fort. hic sit III 7, 7—IV 1, 11 (b supr. u) natu 12 dat, corr. 14 in L desunt; ad apparatum Merke cernant - ficos, corr. in fucos. v. 15 lianae ed. a. 1837 recognovi. 7, 12 plebs, rell. add. m. 2. 23 uersus 24 mum 2 codd. non s 13 fatis s facie fm.2 (alios- *sui' om.) 26 illa 29fixit pauci 16 sq. delendi. 28 remissa Muretus ruinag Palatinus 31 in hostibus 32 pigne 33 inculsit 29 sic g 30 34 tegit ora comisTm. 2 40 fuit 47 Devia nec sc. s, recte 1 cod. 41 et g c. v. veh. m. 2 50 undeque 53 ca id g. an haec? 8, 15 potes Palat. rentes 54 cernesadd. m.2 56morito, potest s potens edd. 36 tegenda puto corr. - iuni, corr. 58 plus habet 59 9, 12 colchida v. dari Pal. et fere s patiatur-térrae 60viâ] fuga 67 fin (dari rectissime) 10, 11 em. Merkel. gendo tandem, corr. tantum - re 12 tremente corruptum 24 bibunt; motos (possis fingendo - remotis) sed data frusta meri. conicio 47 ut 68 perspiciendus T 71 miserum 72 marmora puto in marmore Pal. s 51 sic Pal. 11, 1 Quisquis es1 cod.; add. m.2 3, 8 positi, corr. 6 uesper, cf. anth. lat. 410, 1 R. et v. 56. Si rell. add. m. 2 8 dicicitur - remos, quis es s 3 nutr.] et pastus Pal., corr. 9 cultus, corr. 11 sic (timui recte? 43 sed falsüm? 52 princeps Pal.) 12 latet - sic 13 sic - IlIIeri, Heins. Bentl.] praesens s 54 sicTet ¢orr. in tueri (quod scis Koch.) 14 gemente Pal. 62 interpunzi. 12, 1 daq; 17 minórem, corr. da qua corr. Koch. 2 corr. Lachmannus nisi 19 sic 23 tunc(num 1 cod.) 25 aestus, corr. Bentl. 25 uidentur 26 esse uod visa non sanum videtur; fort. ipsa? 2 tardior fort. Pal. 12. 14. dolens (corr. dolent) 27 hinc et 28 31. (ubi Ę 52: sic Pal. 15 sq. doloris, corr. laboris 33 sim, recte? om. Pal. 19 equi Pal. corruptus 34 com. d. f. m. 2. 37 uoluntas, corr. 28 41 per te, corr. Bentl. 42 sic 47 ut 41 Fac Francius 42 fort. cérte. euixi nec (eae nec corr. sine) cr. - 13, 1. 21 sic Pal. 7 male corruptum dum vel ut vixi s. uti vixi scripsi 14, 2. 5. 10. 30 sic Pal. 19 inter (uti II 458 all.). 48 nunc mei s. v. p. punaei (mutatas formas plurali ubi suo est 49 tu] tum 51 putes, corr. que numero poeta exhibet) 22 nomen 52 add m. 2 55 illud quo tell||||(nisi corruptum? non vis supr.scr.)illa referri 59 quem IV. 62 dolos(-or corr.) hijc 64Cum(num 1, 7. 10 sic Pal. 12 iterum in pauci)- nen ad viro m. 2 66 infi cipit L. 12 cantantes - p. d. p. tr. ciendus, corr. 67 simile (corr.) èt m. 2 18 am. ad erat m. 27 19 peten cathmo 68 perii 69 quam, corr. tem 21 insidias inter nec militis (fort. quom -Tsim) 74 uadat 75 si ensem 23 diceperit error (corr. dece) 78 sic, vacet bis Bentl. 79 cessa pRAEFATIO, XXVII 82 tua t. h. 83 freta es, corr. Merkel patriam vel propriamputo 16iactum, 4, 1 numinibus, corr. 4 sic 5 lin recte? 18 nec et destituuntur 2 codd. genio est (ut supr. ras.) 6 que 10 19 adeptas sic 21 et non s. u. armis es: corr. in ades. 12 tam m. 2. 13 est 26 lauare 27 uacuos 35 uidere g;';; m. 2 13 sic 19 duarum, corr. uidebar 37 Ego 40 meo est 41 a 1 tam 22 littora, ut saepius 23 patria 42 extremi t. 43 delphos quot - iniurgia | tecum ad narro(?) (possis et Delos) 51 cassibus 9, 6 m. 2 25 nec - amicis 27 primus - thesifonea 11 istic 15 uincentem tibi, corr. 32 sic 34 sed sum (supr. 17 sithias 18 sunt 25 nec te tam s. scr. prius) a. non tua (supr. scr. sunt - norunt 26 perpetuum sic 31 re data) d. v. t., correzi 35 non data gressus (fort. recessus s recte? re 37 quas (quoq; m. 2) 40 ah 41 re êeptus g cf. met. 1 340.) 10, 1 fuero tractandandum - rupem (e deletum) 6 pari] suo 7 id om. - a pr. usque 45 per quem Bentley 47 uiuant (vi 12 celérata- lib*a 14 qua 17 viridi] vam Bentley; sed cf. 9,18) 48 fuerint tenero, cf. v. 15. 19 paruo, recte? 52 quoque, corr.- sic (locum eae corr.) 20 missa 23 totus - relictis 26 quid 53 quantaque, corr. 55 coibant, corr. quid conabar d. (cf. v. 24) 27 etha 56 axinus, e supr. i. 57 iactantur bentibus 28 sumptaque toga mihi (-tentur sup. scr.) aequora (modera est 80 et: an set? 30 placet, recte? tis sup. scr. m. 2) modera uentis 31 sic 36 opus 38 abitionis 44 quae 58 placidas - adis (-it m. 2) 59 que que] que: fortasse quae noceat (no runt m. 2 62 axe] igne 63 ubi dimi cens codd. nonnulli) 46 sic 47 bachus cat ira, corr. 64 pascitur 65 sq. del. 49 sic 50 fert 51 uirgilium tantum uidi 57 iuuenilia(?) scripsi 58 mihi] Bentley. 65 nefandis 68 qualicum fuit 59 totum - orbem 64. 67 sic que 69 que, corr. - pius, corr. in 72 nect., recte? 79 flecturus adempto #! 73 evicti - deducunt, corr. 80 fuit] mee - busta 83 uiolentibus 6 sic 78 glaucas - uicta, corr. 83 85 restant 86 fructus 87 uos quo pene, corr. pone 85 mea terra 86 que c. 88 nulla choro 95 physea suo (sua est m. 2) 5, 1 sic 3 animo, iunctus 97 exini - a leua 98 quere (corr.) hec fortuna r. 8 patrie, corr. ipira 100 est om. 102 ipsaque in 12 cupies puto 17 et] hoc 18 sic uita 103 res est 105 mee 111. 113 quamuix (sic saepius) - est om. 115 m. 2) 23 ratum - omnem 24 damus, Eg9 124 nullum 128 lego 180 ut corr. supr. lin. 27 aquet, corr. - malor. — patremque Heins. 28 nostro, corr. 33 t. t.] leto tibi 6, 7 sui monitis 9 V. extensis,corr.uvarac.m.211tempus V 1, 1 Hune rogo de 6 stricto prod. sed semen supr. scr. 12 sint - 7 iuuenilia(?) scripsi 10 Cumque cauet, corr. (an recte?) 13 docte terra 11 Cumque 12 suo 16 numquàm] semouentis aratri, corr. m. 2 (quae non est Bentl. (an mea me?) nun terram) 17 potes 19 carae uis (bis quam quod ista scripta legat, cor m. 2) 22 malis 26 enim - creuit reaci 18 uident 19 sic 20 locuta, (crescit sup. scr.) 28 sic 29 nihilum, 23 sic 24 carminis esse 25 ex - re recte? 31 fulsa, corr. 33 sq. num quirer 27 hoc - hoe 28 ingemuisse post 31 sq. delendi? 38 Que 40 ae Bentl. 82 milia 34 est om. 86 quis cedunt 41 sic 43 malis, corr. m. 38 ista fati u. 44 ipsa ioco circumspectus 47 braccataq; 48 sic luxuriosa meo (meo l. malo edd.) 7, 1 brumam 6 prima manus (cf. I 5, 45 came 47 quid nostri 55 defensus 11) denuo incipit fol.69r. 7 a vel heu 58 tamen hanc g] î L. fort. etiam s.? ego] cur - sensi 12 sic 14 separat 62 faticare leniä. 63 atque om. cor 15 que om.-uinctos 17 sic 18 gigem extuat, em. Rothmaler exaestuatvulgo 23 ad te 24 malim venisse. 8, 3 67 nec sic 68 suo] fuit 69 si quis te frugiles 6 me]cum (fort. iam) 9 Et malait3 L, rell. om. 71 hec m.- hinc XXVIII PRAEFATIO. om. 72 barbariore 74 ero, recte? elapsis - braccis 51 Et p. 52 Hoc - 75 cantatur 76 flamma %, 1 Et sono est _ 54 queant 57 Et pudet quid 3 que om.- malorum 4 inuali puto - l.] lingua 58 m.] loqui 59 et dusque 6 At 12 accederent 19 d.] om. 601.] lóqui 66 subm6neo mali labens (laboris s recte?) 24 sapori 68 sic 8. cum priore cohaeret 2 sim ferum 26 pennis 30 tractas 83. 77 om. 3 Quod t. 5 reddant comitem nec 85 nota est (fort. floret) 36 fuit (ex comem et mitem ortum?) 9 exi om. 40 et fracto 43 sacrem quamuix ;! at (recte?) penas u. ranusia p. inisus 45 novum carmen incipit L 56 0 calca cur T11 naufragiumqüe nec mea 66 glebaq; 69 cunctus(?) uiros in aeq. m., corr. Heinsius T12 71 numquam est 78 de me pangea una f. . 13 negabat sic 14 patitur 75 rapidis 78 sed om. 3, 1 haec 16 venit Heins.] manet (cf. 15) 18 om. 5 dum] de 7 erimándos 9 nol tacitum 25 ad fimis, recte? 26 qui lem 10 sic 15 uatem (hederae s) caret 30 roganda petam 34 putes. 19 m. evectus in arces 23 et] e 24 9, 7 sic (nosset te s, rhythmo duriore) quasque - decolor sic- aqua 28 fors 8 ferunt 10 hic, supr. scr. talis 15 31 flumine 37 uana, supr. scr. leta perhorret c. 17 spectaret 23 pa 40 pantheos - caret clara c., tiare, recte? cf. ez P. II 4, 23. 25 se recte? 50 opponat 4, 1 exino - om.- uisa 26 inuictum inuictum 28 uenit 2 lapsâque bis 9 campo l' tonet 31 uicta 33 claudaris 37 o om. prato 13 sq. delet Bentl. 14 ut non 10, 2 deest 3 esse procul 7 sollici t. c. docenda (dolenda g) 15 aper tum 9 hic omnis scripsi] in nobis tos (num acerbos?) 18 í} ut 20 (im rebus Merkel) - notata 12 dura ; adn. potest 21 Iam 28 adesse 37 longa L 13 l.] pontus Ls recte? quamuix (38 indoluisse s) 38 Non 23 qui iam c. 26 auide 28 mista m. 41 si 43 pium, om. que 47 re f. gethis 34 bracca 36 notificanda, feratur 5, 2 deest. 9 uiridi 18 ad an recte? 37 quia s qui L 38 gethis sumus 15 Sit quidquid i. d. 16 sic 41 dici Heins.] siquid 42 fort, ab 20 ereptamque uniT 25 addicerem muerint et adnuerint? - putant (puto 26 corrumpat 29 ara 32 consilium 1 cod.). num distichon spurium est - ethera (?) pene meum t tuum. (sic Bentl.)? 46 v.] in te T48 sic - in aethera hic quidem pro aëre positum gethis g. esse q. (ecce scripsi) 11, viae crediderìm. 33 consilium 38 2 Coniugis 4 cö iuueni forsitam e. bachiades 39 ab alto 40 ausoniaque 5 quod cui] quia quod - sim c. do 43 heroibus Lg, em. Salmasius 44 loris 6 indoluisse m. 8 cum] co - quis sic-ethetion 45 est s, om. Lnec ora 13 est ad navis] nec misera non scripsi] secum (mores s) 46 fide obruta nauis 16 qui m., recte? 17 51 hulisses 53 in] ad recte? 55 pelie peccatum 19 que om. 21 me] que - cur cognita nobis? 56 uiro est 57 26 se om. 27 diem p. 12, 1 olectem illicas 58 habet t erit 59 mallet - 3 lectum 4 deest 6 forte 9 lusibus i. fuisset 62 pilos 6, 4 officiumque 11 corpus mihi_ 12 arechi q. f. rei 11 polidarius 15 pr. t. e. a. n.] priâ 21 rubigine 27 teneram om. - re tacturus priâ 24 lota 27 vel] non misque T 28 carebit a., recte? 29 sq. 36 illo quoq reris 87 multe mádida fuerim ad fueram desunt. posse 38 quot m. 44 sic 45 timores 7, 2 posse u. parum 83 Si qua Bentl. hyster aditur a. 9 et inter deest 35 scripta m. 8. nulla ut aliqua c. 10 mihi est 11 thebasque 16 liuida 38 amor om. 40 atthenas 42 est om. 17 M.] necis 19 nec s. recte? 20 47 tauri iustas 48 partibus 50 Sed Quod ' 21 populis addidi, om. L. f.- omne] esse 53 qui mihi] est qui (Nasô add. Palatinus pr.) 22 audit 54 uerberaque - abest 55 barbarie uates 23 et non 28 nec est plausis - necisque - 56 omnia barbarici pl. - est om. 32 pyeridesque 35 iactata timore (tumore Bentley) 13, 2 quic est Bentl. 36 capharea 48 sq. locus quam 3 trassi 4 tormenti 6 sic usque ad toto desunt 46 seui 49 9 i. premia 11 spetras (spectas?) IPRAEFATIO. XXIX 12 neges 13 correpseris 15 nisi hoc p. 19 nec non m. 21 gethico E x P o n t o. 25 falsae possis 26 carmina 28 s.] In epistulis ex Ponto haece post Otto seruitio 32 hoc] e 34 sic. quò nem Kornium adnotanda habeo. (Opti Kreussler] ut 14, 1 monumenta mus codeae est Hamburgensis A, qui 6 sic 11 diuitia 12 fert, recte? 15 III2,67 desinit, quemque 3 Bavaricus et r, sola es furtuna m. 19 presta proxime sequitur.) 23 Pars ea fortuna n. e. (tibi om.) f. r., em. Withof. 25 est om. 26 I. 1, 24 scrinia: carmina A alii; ggt; abest 80 manet 31 petendi recte? 71 rubigine mss. edd. 75 re 3 fort. Temporis innumeri p.? linquet A -ent alii 2, inscr. Fabio 32—46 fere evanidi 84 mir.] trans addidi. 10 om. A, habent multi. 17 greditur alii 45 ipse m. (fort. ipsa, per terram et m. A; fort. terras et m.) 46 ista suo(?). m.? per terras m.? 18 an circueun tis? T 20 aut corruptus aut ineptus et cum v. 19 interpolatus est. 23 feti IB i s. Kornius; cf. I 7, 13. 27 interpunzi. sic et 42. 88 humum Heinsius, nescio Ad Ibin codea: A Merkelii (Vindo an recte. 90 sic g, dabit A. 99 vigeat bonensis s. XII vel XIII) optimus est; scripsi sic sit As; in reliquis Kornio hunc sequitur C (Francofurtensis s. adsentior. 103 petis As ; fort. satis XIII, quem denuo contuli). Ex A (versui 102 adhaerens)? 108 nec a] circiter viginti locos emendavi, paucos ne A. a molestum est. possis Ossa eac C (ut v. 285 ubi erroli A eriloci C, que ne Sc. 113 an poterunt? 137 ego Thessalicum nomen restitui; cf. fortasse dilecta ut semper. 3, 37 in C 168 avidae, 203 tantaeque). Roma est g, recte? 48 interpunaei Haec quoque adnotanda putavi: 55 sic mss. plerique 84 que B ue As 11 gelidas - oras Eutyches 30 quod 85 sq. spurios non puto utpote optime sic mss. et ego] hei AC. cf. Trist. 1 cum reliquis congruentes; sed 86 cor 2, 101. 41 an vanescere? 55 Ibim ruptus est. 92 medico] nulli B 94 AC (95 ibi, 100 ibin, 218 ibim C) fort. consuluique boni. 4, 26 cor 109 clarus sic mss. (clara etiam 110; ruptus? 36 sacra] sa A densa Korn. sed cf. v. 223 sq., all.) 133 sic 140 42 amans s, recte? 49 possim scripsi manes C: quod si rectum, distichon cum s. possem A edd. 50 comis spurium est. 141 sq. spurii? 158 son As genis pauci δ, inscr. Maximus tia Heins. 172 tenent A 209 nec fortasse nec Cotta nec Fabius est. in illa AC 217 quaeque est, in 10 possis subacta. 21 lixus A, corr. fastis cui et 218 illa dies Ibin malim Merkel. 22 montes scripsi cum Burm. 227 imbuerant mss. 289 utque pa frondes A g edd. 53 sic As 79 cali rum mitis (fidus C) sed non impune da es-si ne A, correxi calida-Syene prometheus libri, quod me correxisse s edd. 85 vosque corruptum 6, 23 ¢onfido 290 corpore pasce tuo AC qualiacumque modo A, correaei quali fixus alas 5 vivus ego 291 etracides cumque modo s , edd. 42 arcuit A ecratides C, corr. Burmann. (cf. nonnulli mss., recte? 7, 52 dabit A Herod. vII 204) 343 sic vel dryan dedit c, recte? 56 et ego sed A: 57 tide mss. 357 pelopeia thyesti libri sed ego nec As ; reliqua sic in A. 378 tecta AC; versa 5: 'utrumque 61—66 non satis apti, 66 corruptus. scholiastes tuetur 416 corruptus 444 sparsi AC; 5 idem: an Idae? 8, 20 sic 3, om. A. contuderit 3, -at 549 directa A 570 sic bene libri ego 27 Scythicas s, recte? 36 omnis 583 indureris A 585 si inmisso A; corruptum? 9, inscr. Cottae addidi. fort. sin misso : 590 sic liquidus 17 sic A. 46 licet mss. optime. liquet pauci 613 tecti: an templi? 620 Heinsius, edd. 10, 21 cibus est cor sic mss. ruptum? 22 c. ut ante suo Bentl. 44 quisque: num usque?(cf. III 1,30). xxx pRAEFATIO. Liber II, 1, 19 Fama scripsi fama recte? 33 ipsa puto. 45 et] ut A 46 edd. 33 fort. Iustitiam. 37 veros s; quod A, Kornius 58 bit tibi de A versos A edd. 39 et motis vel et battide 35 (cf. Athen xIII 598 f.) multis proelia signis puto 40 sua 60 paucis ; paruis A 68 debile vix corruptum 43 captivis edd. captiuos sanum 89 sic A 115—118 Kornius As 2, 4 si As 18 animi: damni? uncis inclusit 119 procne A prognes; 33 sq. quae uncis inclusi, nescio an 143 omnia nil amplius A. ria genuina, in A desunt; in s versus cum p. fuerit st. v. s. Inde versum interpolati sunt. 35 sic A 60 cineres refinzi. possis etiam Atria cum p. corruptum? 62 fac As 67 incolomi 144 rerum A patrum s. 143 sq. del. A -umis s 68 qua A, puto quam Heinsius. 153 tunc turbata ego dis 83 sic s. 89 corruptum puto, fort. et turbata Merkel sunt (§ A) turbata venit corruptum. 95 istae A istuc g Ag 2, inscr. Maximo addidi 16 3, inscr. Cottae addidi. 55 sic Ag mei aut corruptum aut male positum rarissime edd. 82 gratia corruptum? 19 nimis c. Heins. 22 interpunxi. 96 precer Heinsius, recte? 4, 7 sic 23 sientque A scierintque Merkel. Bentl. tua est tua A 16 regentis sic 63 aethera 1 cod. aequora vulgo 67: optime As (loquitur de amici cura desinit A. 74 ambiat codd. edd. am poetae operam regente) recentis edd. biit scripsi 3, 13 quo non malim 5, 3 ut s, om. A comprobet As edd. 20 tractatam mss. tractantum edd. (congruat Merkel). ante omen inter 39 est 8, om. g edd. 40 id quoque punxi. 11 fort. sancti? 24 putas A cum tantum in gradatione ad minus putes ; putem ego 32 corruptus: quae dicitur, et quidem ad minuendam nam grandem materiam debili suo in rei gravitatem, locum habere videatur, genio infringi poeta dicit. 48 dicta idque et vel simile scribendum. 49 et que scripsi (sic Cicero sermonem gg ut 1 cod., edd. óó an sit 35 absit conticescere dicit) tectaque A, sic s, quod recepi cl. A. am. I 31. 62 me vel clausaque s 67 correxit Roth pos s tuus 8; hinc verum eliciendum malerus nisi quod gustata ille cum A. est. 81 cur fort. corruptum 101 in gestata s. 6, 23 sq. genuinos puto. istos Heins. 4, 14 quod mihi 3, 24 tuum puto, cf. 19. 20. 7, 5 timor recte? 43 sq. genuinos puto. 65 hoc 3 corruptum tenor Bentleius 24 corr. haec s 84 Aenéidos num Ovidianum Rothmalerus, sed putor Kornius nec est? (cf. L. Muelleri de re metr. p.247) planis n. c. e. p6tes A 47 multis 89 uotorum 35, em. Heinsius 106 Σorruptum dico T 49 peracta est 3. yerae puto 109 an poscant? 5, 9 51 fort. reorum? 7 recto est s. lingua: expectes animo vel mente. fort. celso est? 78 cades As; resti 13 Tc. sua totiens nihil e. d. p. 35; tui. cadet edd. 8, 11 quanta me 24 in: malim ad. 29 iά 35, ridi A; quin scripsi an tandem redii fort. recte, cf. v. 50. 38 interpunzi Merkelius quin tandem Hagenus. an 41 queror ut interdum 8 6, 33 in quin etiam? sic Tr. I 3, 19. P rv nos vix sanum 7, 6 fort. non pate 10, 61. 53 aduentum A tacta Merk. facta? 13 hoc 3 haec g 21 signa tota A tuta 5 54 uultus Ag. 60 uot' interrogandi posui, et colon quod ante A: an uoltus eliciendum? 70 sic A. si qua fuerat postposui. non iacet 9, 21 deo est ego deos A deo edd. Kochius. 8, inscr. Cottae addidi. 41 aut quis] at quis g, recte? 80 in 21 libellos: vocem desidero qua et viso loco de Tomis inepte dicitur in pharetra et carmen designari possit. carmine quo Thraciae regem adulatur 9, 21 dolorem scripsi laborem mss. poeta ? v. 4. 9. 78): in iusso cor edd. 23 sq. versus satis contorti. 25 vexi. 10, 5 eruit ego; perfecto enim que addidi 26 cum quis scripsi cur opus est. eripit As edd. 18 queramur sus 35 si quis 1 cod. 32 colligere A: num vehamur? 45certe A. arctoo Bentley, recte? *33 in scriptis 1 cod. Kornius. puto celso. . 11, 17 inter e scr. 3s 41 scripsimus 3T44 eras 3 punzi. Liber III. 1, 241oco est s, Bentl. 47 quam quis 35 quamvis ego PRAEFATIO. XXXI cum quis Bentl. — aptius puto fixerit. docta 3 15, 2 requirat 35, an recte Liber IV. 1, 21 sq. delet Merkel. (ut sit extet v. 1)? 21 et] ut edd. vett. 81 aenea 3 aerea s, Haupt. 2, 9 fa 34 locum: rem vel argumentum de lerna sic 35 -no edd. 42 tacitum: sidero. 39 illo 3 ulló s Bentl. 42 fort. tractum? 3, 29 recedet mss. minus corruptum 16, 5 sic 3s 15 -dit 3s -dat edd. 33 est] et 8 Korn. quique: alius igitur Sabinus atque et quavis Merk. Korn. I 38 tamen] ille de quo v. 13sq. Chrysen Roeperus fort. etiam. 47 latuit s 4, 12 sola trisemem 8 Troezena quidam ap. scripsi solus 3, Korn. fulua s 40 in Micyllum. 24 sic g. 27 écateida 3; terpunzi 5, 5 aemum 35 Haemon num inde verum eliciendum? 30 sic 3g; edd. 6, 12 fuero 3, Korn. 34 sig 31 uarus 8, uarius 3 ex corr. Varus gula vix sanum 35 an inermis? 7, ignotus est; de L. Vario, utpote qui ^multo prius vixerit, non cogitandum. i7 ingens corruptum 8, 11 paene 33 sic 3. Passer poeta, quem restitui, est edd. est om. 3 16 fort. saeva aeque ignotus est ac Numa, Prisci, fuit? 59 gigantes sic β; 85 ullo Marius, Turranius, Proculus, Fonta 2 codd. illo 3g 86 distat 8, recte? nus alii. antiquas: puto intactas (a 9, 8 sic 35 iusto Merk. 18 iuberer Vergilii temporibus a nullo poeta can p:, em. Heins. 23 potius respicerem. tatas) vel ac vacuas vel ac virides. 25 sq. delet Bentl. recte ut puto. 35 herbas] an umbras? De voculae que sic Merkel hic mss. 40 foret 3 m. positione cf. Tr. Iv 5, 30. ez P.TIII pr. unde verum eliciendum. 46 credet 6, 48. Ib. 574 all. 44 sic 3 m. pr. — 3 Korn. 57 est addidi cum 35. 71 an Librum aliquem quintum addere poe vacabis? 73 iactate 3; Korn. 79 tae consilium fuisse puto, ut hoc car tresmen 3 m. pr. Troesmin L. IBe men Horatiani III 30 simile similiter nierus 91 sic β; 93 longe corruptum paenultimum librum clauderet. Quin 119 laetus 3 126 illi 3 m. pr. Korn. 10, 6 et teritur 8c Korn. cf. Tr. 1 que libris Tristia quoque constant. — 4, 10. III 4, 57. v. 8 interpunzi. 23 piacchen 3; . nomen Geticum noli H a li e uti c a. 7mutare. 27 Achaei piratae in ora In his versibus Hauptium plerumque Caucasi habitantes, cf. Strabo xi 12 et Merkelium sequor. p. 495 all. 39 praestantia 3 42 polo Meynke, recte? 43 sic 3 53 dyraspes 16 mitis: an intus? 17 lita et g. nomen obscurum. 67 tempus cu 18 uber: correxi. 65 possis et rapido rasque Politianus, nescio an recte vel et cauto. 66 an hinc? 73 con 12, 13 ut dicatur 3, sed corr. pro piscat mss. compescit ego, cl. Titinii ducatur edd. 37 lapso edd. lasso ßs, v. 29 R. 88 fortasse torrentes . . restitui. 41 colendo fragm. cod. saec. undas . 115 intutus scripsi imitis VI vel VII teste Kornio p. VIII (qui mss. infamis vulgo. — uidem in adnot. tacet) tuendo rell. Dabam Francofurti ad Moenum 4, 19 cur ego 1 ms., recte? 20 tela mense Ianuario anni vix sanum (an vela?) 31 sic 3 36 n.] MDCCCLXXIV.

F A S T O R U M

LIBER PRIMUS.

Tempora cum causis Latium digesta per annum lapsaque sub terras ortaque signa canam. excipe pacato, Caesar Germanice, voltu hoc opus et timidae dirige navis iter, officioque, levem non aversatus honorem, huic tibi devoto numine dexter ades. sacra recognosces annalibus eruta priscis, et quo sit merito quaeque notata dies. invenies illic et festa domestica vobis: saepe tibi pater est, saepe legendus avus. 10 quaeque ferunt illi pictos signantia fastos, tu quoque cum Druso praemia fratre feres. Caesaris arma canant alii: nos Caesaris aras, et quoscumque sacris addidit ille dies. adnue conanti per laudes ire tuorum, 15 deque meo pavidos excute corde metus. da mihi te placidum: dederis in carmina viris. ingenium voltu statque caditque tuo. pagina iudicium docti subitura movetur principis, ut Clario missa legenda deo. 20 quae sit enim culti facundia, sensimus, oris, civica pro trepidis cum tulit arma reis. scimus et, ad nostras cum se tulit impetus artes, ingenii currant flumina quanta tui. si licet et fas est, vates rege vatis habenas, auspice te felix totus ut annus eat. Tempora digereret cum conditor urbis, in anno constituit menses quinque bis esse suo. scilicet arma magis quam sidera, Romule, noras, curaque finitimos vincere maior erat. 30 est tamen et ratio, Caesar, quae moverit illum, erroremque suum quo tueatur, habet. Ovidii vol. III. 1 2 P. OVIDII NASONIS quod satis est, utero matris dum prodeat infans, hoc anno statuit temporis esse satis. 85 per totidem menses a funere coniugis uxor sustinet in vidua tristia signa domo. haec igitur vidit trabeati cura Quirini, cum rudibus populis annua iura daret. Martis erat primus mensis, Venerisque secundus: 40 haec generis princeps, ipsius ille pater. tertius a senibus, iuvenum de nomine quartus, quae sequitur, numero turba notata fuit. at Numa nec Ianum nec avitas praeterit umbras, mensibus antiquis praeposuitque duos. — 45 ne tamen ignores variorum iura dierum: non habet officii Lucifer omnis idem. ille nefastus erit, per quem tria verba silentur: fastus erit, per quem lege licebit agi. nec toti perstare die sua iura putaris: 50 qui iam fastus erit, mane nefastus erat. nam simul exta deo data sunt, licet omnia fari, verbaque honoratus libera praetor habet. est quoque, quo populum ius est includere saeptis; est quoque, qui nonus semper ab orbe redit. 55 vindicat Ausonias Iunonis cura Kalendas: Idibus alba Iovi grandior agna cadit: Nonarum tutela deo caret. omnibus istis — ne fallare cave — proximus ater erit. omen ab eventu est: illis nam Roma diebus 60 damna sub averso tristia Marte tulit. haec mihi dicta semel, totis haerentia fastis, ne seriem rerum 8cindere cogar, erunt. Ecce tibi faustum, Germanice, nuntiat annum 1. A: K: inque meo primus carmine Ianus adest. IA N. F 65 Iane biceps, anni tacite labentis origo, solus de superis qui tua terga vides, dexter ades ducibus, quorum secura labore otia terra ferax, otia pontus habet: dexter ades patribusque tuis populoque Quirini 70 et resera nutu candida templa tuo. prospera lux oritur: linguis animisque favete! nunc dicenda bona sunt bona verba die. lite vacent aures, insanaque protinus absint iurgia; differ opus, livida turba, tuum! 75 cernis, odoratis ut luceat ignibus aether, FASTORUM LIB. I. 33_119. 3 et sonet accensis spica Cilissa focis? flamma nitore suo templorum verberat aurum et tremulum summa spargit in aede iubar. vestibus intactis Tarpeias itur in arces, et populus festo concolor ipse suo est. 80 iamque novi praeeunt fasces, nova purpura fulget, et nova conspicuum pondera sentit ebur. colla rudes operum praebent ferienda iuvenci, quos aluit campis herba Falisca suis. Iuppiter arce sua totum cum spectet in orbem, 85 nil nisi Romanum, quod tueatur, habet. salve, laeta dies, meliorque revertere semper, a populo rerum digna potente coli! — quem tamen esse deum te dicam, Iane biformis? nam tibi par nullum Graecia numen habet. 90 ede simul causam: cur de caelestibus unus, sitque quod a tergo, sitque quod ante, vides? haec ego cum sumptis agitarem mente tabellis, lucidior visa est, quam fuit ante, domus. tunc sacer ancipiti mirandus imagine Ianus 95 bina repens oculis obtulit ora meis. extimui sensique metu riguisse capillos, et gelidum subito frigore pectus erat. ille tenens baculum dextra clavemque sinistra edidit hos nobis ore priore sonos: 100 *disce metu posito, vates operose dierum, quod petis, et voces percipe mente meas. me Chaos antiqui — nam sum res prisca — vocabant: aspice, quam longi temporis acta canam. lucidus hic aër et, quae tria corpora restant, 105 ignis, aquae, tellus, unus acervus erat. ut semel haec rerum secessit lite suarum inque novas abiit massa soluta domos: flamma petit altum, propior locus aëra cepit, sederunt medio terra fretumque solo. 110 tunc ego, qui fueram globus et sine imagine moles, in faciem redii dignaque membra deo. nunc quoque (confusae quondam nota parva figurae) ante quod est in me postque, videtur idem. — accipe, quaesitae quae causa sit altera formae, 115 hanc simul ut noris officiumque meum. quicquid ubique vides, caelum, mare, nubila, terras: omnia sunt nostra clausa patentque manu. me penes est unum vasti custodia mundi, 1* 4 P. OVIDII NASONIS 120 et ius vertendi cardinis omne meum est. cum libuit Pacem placidis emittere tectis, libera per tutas ambulat illa vias: sanguine letifero totus miscebitur orbis, ni teneant rigidae condita Bella serae. 125 praesideo foribus caeli cum mitibus Horis; it, redit officio Iuppiter ipse meo. inde vocor Ianus. — cui cum Cereale sacerdos imponit libum farraque mixta sale, nomina ridebis: modo namque Patulcius idem 180 et modo sacrifico Clusius ore vocor. scilicet alterno voluit rudis illa vetustas nomine diversas significare vices. — vis mea narrata est. _ causam nunc disce figurae: iam tamen hanc aliqua tu quoque parte vides. 185 omnis habet geminas, hinc atque hinc, ianua frontis, e quibus haec populum spectat, at illa Larem. utque sedens primi vester prope limina tecti ianitor egressus introitusque videt, sic ego perspicio caelestis ianitor aulae 140 Eoas partes Hesperiasque simul. ora vides Hecates in tres vertentia partes, servet ut in ternas compita secta vias. et mihi, ne flexu cervicis tempora perdam, cernere non moto corpore bina licet.' — 145 dixerat; et voltu, si plura requirere vellem, difficilem mihi se non fore pactus erat. sumpsi animum gratesque deo non territus egi verbaque sum spectans pauca locutus humum: *dic, age, frigoribus quare novus Ęt annus, 150 qui melius per ver incipiendus erat omnia tunc florent, tunc est nova temporis aetas, et nova de gravido palmite gemma tumet, et modo formatis operitur frondibus arbor, prodit et in summum seminis herba solum, 155 et tepidum volucres concentibus aëra mulcent, ludit et in pratis luxuriatque pecus; tum blandi soles, ignotaque prodit hirundo et luteum celsa sub trabe figit opus; tum patitur cultus ager et renovatur aratro: 160 haec anni novitas iure vocanda fuit.' quaesieram multis: non multis ille moratus contulit in versus sic sua verba duos: *bruma novi prima est veterisque novissima solis:

- A.

- ^ FASTORUM LIB. I. 120—207. principium capiunt Phoebus et annus idem.' — post ea mirabar, cur non sine litibus esset prima dies. *causam percipe!” Ianus ait. *tempora commisi nascentia rebus agendis, totus ab auspicio ne foret annus iners. quisque suas artes ob idem delibat agendo, nec plus quam solitum testificatur opus.' — 170 mox ego “cur, quamvis aliorum numina placem, Iane, tibi primum tura merumque fero?' *ut possis aditum per me, qui limina servo, ad quoscumque voles' inquit “habere deos.' — *at cur laeta tuis dicuntur verba Kalendis, et damus alternas accipimusque preces?' tum deus incumbens baculo, quem dextra gerebat, “omina principiis' inquit *inesse solent. ad primam vocem timidas advertitis aures, et visam primum consulit augur avem. . . . . 180 templa patent auresque deum, nec lingua caducas concipit ulla preces, dictaque pondus habent.' — desierat Ianus. | nec longa silentia feci, sed tetigi verbis ultima verba meis: *quid volt palma sibi rugosaque carica' dixi 185 *et data sub niveo condita mella cado?” *omen' ait “causa est, ut res sapor ille sequatur, et peragat coeptum dulcis ut annus iter.' “dulcia cur dentur, video: stipis adice causam, pars mihi de festo ne labet ulla tuo.' 19O risit et *o quam te fallunt tua saecula,' dixit *qui stipe mel sumpta dulcius esse putas! vix ego Saturno quemquam regnante videbam, cuius non animo dulcia lucra forent. tempore crevit amor, qui nunc est summus, habendi: 195 vix ultra, quo iam progrediatur, habet. pluris opes nunc sunt, quam prisci temporis annis, dum populus pauper, dum nova Roma fuit, dum casa Martigenam capiebat parva Quirinum, et dabat exiguum fluminis ulva torum. 20O Iuppiter angusta vix totus stabat in aede, inque Iovis dextra fictile fulmen erat. frondibus ornabant quae nunc Capitolia gemmis, pascebatque suas ipse senator oves. nec pudor, in stipula placidam cepisse quietem 205 et faenum capiti supposuisse, fuit. iura dabat populis posito modo praetor aratro, 6 P. OVIDII NASONIS et levis argenti lammina crimen erat. at postquam Fortuna loci caput extulit huius, 210 et tetigit summo vertice Roma deos, creverunt et opes et opum furiosa cupido, et, cum possideant plurima, plura petunt. quaerere, ut absumant, absumpta requirere certant, atque ipsae vitiis sunt alimenta vices. 215 sic quibus intumuit suffusa venter ab unda, quo plus sunt potae, plus sitiuntur aquae. in pretio pretium nunc est; dat census honores, census amicitias: pauper ubique iacet. tu tamen auspicium si sit stipis utile, quaeris, 220 curque iuvent vestras aera vetusta manus? aera dabant olim: melius nunc omen in auro est, victaque concessit prisca moneta novae. nos quoque templa iuvant, quamvis antiqua probemus, aurea: maiestas convenit ista deo. 225 laudamus veteres, sed nostris utimur annis: mos tamen est aeque dignus uterque coli.' — finierat monitus. placidis ita rursus, ut ante, clavigerum verbis adloquor ipse deum: *multa quidem didici. sed cur navalis in aere 280 altera signata est, altera forma biceps?' *noscere me duplici posses ut imagine,' dixit *ni vetus ipsa dies extenuasset opus. causa ratis superest: Tuscum rate venit in amnem ante pererrato falcifer orbe deus. 235 hac ego Saturnum memini tellure receptum: caelitibus regnis a Iove pulsus erat. inde diu genti mansit Saturnia nomen: dicta quoque est Latium terra, latente deo. at bona posteritas puppem formavit in aere, 240 hospitis adventum testificata dei. ipse solum colui, cuius placidissima laevum radit harenosi Thybridis unda latus. hic, ubi nunc Roma est, incaedua silva virebat, tantaque res paucis pascua bubus erat. 245 arx mea collis erat, quem volgus nomine nostro nuncupat, haec aetas Ianiculumque vocat. tunc ego regnabam, patiens cum terra deorum esset, et humanis numina mixta locis. nondum Iustitiam facinus mortale fugarat: 250 ultima de superis illa reliquit humum. proque metu populum sine vi pudor ipse regebat: FASTORUM LIB. I. 208—294, nullus erat iustis reddere iura labor. nil mihi cum bello; pacem postesque tuebar:' et clavem ostendens *haec' ait “arma gero.' — presserat ora deus. tunc sic ego nostra resolvi, 255 voce mea voces eliciente dei: *cum tot sint Iani, cur stas sacratus in uno, hic ubi iuncta foris templa duobus habes?' ille manu mulcens propexam ad pectora barbam protinus Oebalii rettulit arma Tati, 260 utque levis custos, armillis capta, Sabinos ad summae tacitos duxerit arcis iter. *inde, velut nunc est, per quem descenditis,' inquit *arduus in valles et fora clivus erat. et iam contigerant portam, Saturnia cuius 265 dempserat oppositas invidiosa seras, cum tanto veritus committere numine pugnam ipse meae movi callidus artis opus, oraque, qua pollens ope sum, fontana reclusi, sumque repentinas eiaculatus aquas. 270 ante tamen madidis subieci sulphura venis, clauderet ut Tatio fervidus umor iter. cuius ut utilitas pulsis percepta Sabinis, quae fuerat, tuto reddita forma loco est. ara mihi posita est parvo coniuncta sacello: 275 haec adolet flammis cum strue farra suis.' — *at cur pace lates motisque recluderis armis?' nec mora, quaesiti reddita causa mihi est: *ut populo reditus pateant ad bella profecto, tota patet dempta ianua nostra sera. 280 pace fores obdo, ne qua discedere possit: Caesareoque diu numine clausus ero.' dixit, et attollens oculos diversa videntes aspexit, toto quicquid in orbe fuit. pax erat. et, vestri, Germanice, causa triumphi, 285 tradiderat famulas iam tibi Rhenus aquas. Iane, fac aeternos pacem pacisque ministros, neve suum, praesta, deserat auctor opus. — quod tamen ex ipsis licuit mihi discere fastis, sacravere patres hac duo templa die. 290 accepit Phoebo nymphaque Coronide natum Insula, dividua quam premit amnis aqua. Iuppiter in parte est: cepit locus unus utrumque, iunctaque sunt magno templa nepotis avo. 8 P. OVIDII NASONIS

295 Quis vetat et stellas, ut quaeque oriturque caditque, 2. ££ dicere? promissi pars sit et ipsa mei. $. É 3

felices animae, quibus haec cognoscere primis - inque domus superas scandere cura fuit! credibile est illas pariter vitiisque locisque 800 altius humanis exeruisse caput. non Venus et vinum sublimia pectora fregit officiumve fori militiaeve labor; nec levis ambitio perfusaque gloria fuco magnarumque fames sollicitavit opum. admovere oculis distantia sidera nostris aetheraque ingenio supposuere suo. sic petitur caelum: non ut ferat Ossan Olympus, ipsaque Peliacus sidera tangat apex. nos quoque sub ducibus caelum metabimur illis, 810 ponemusque suos ad vaga signa dies. — ergo ubi nox aderit venturis tertia Nonis, sparsaque caelesti rore madebit humus, octipedis frustra quaerentur bracchia Cancri: praeceps occiduas ille subivit aquas. institerint Nonae: missi tibi nubibus atris signa dabunt imbres, exoriente Lyra. Quattuor adde dies ductos ex ordine Nonis: 5, E. NQN;£ Ianus Agonali luce piandus erit. 6. £; „;ge nominis esse potest succinctus causa minister, 9. Ä Äão N. 820 hostia caelitibus quo feriente cadit, qui calido strictos tincturus sanguine cultros semper, agatne, rogat, nec nisi iussus agit. pars, quia non veniant pecudes, sed agantur, ab actu nomen Agonalem credit habere diem. 5 pars putat hoc festum priscis Agnalia dictum, una sit ut proprio littera dempta loco, pars etiam, fieri solitis aetate priorum nomina de ludis Graeca tulisse diem. an, quia praevisos in aqua timet hostia cultros, 330 a pecoris lux est ipsa notata metu? et pecus antiquus dicebat *agonia* sermo. veraque iudicio est ultima causa meo. utque ea non certa est, ita rex placare sacrorum numina lanigerae coniuge debet ovis. 5 victima, quae cecidit dextra victrice, vocatur: hostibus a domitis hostia nomen habet. ante, deos homini quod conciliare valeret, FASTORUM LIB. I. 295—381. far erat et puri lucida mica salis. nondum pertulerat lacrimatas cortice murras acta per aequoreas hospita navis aquas, 340 tura nec Euphrates, nec miserat India costum, nec fuerant rubri cognita fila croci. ara dabat fumos herbis contenta Sabinis et non exiguo laurus adusta sono. si quis erat, factis prati de flore coronis qui posset violas addere, dives erat. hic, qui nunc aperit percussi viscera tauri, in sacris nullum culter habebat opus. — prima Ceres avidae gavisa est sanguine porcae, ulta suas merita caede nocentis opes. 850 nam sata vere novo teneris lactentia sucis eruta saetigerae comperit ore suis. sus dederat poenas. exemplo territus huius palmite debueras abstinuisse, caper. quem spectans aliquis dentes in vite prementem talia non tacito dicta dolore dedit: “rode, caper, vitem! tamen hinc, cum stabis ad aram, in tua quod spargi cornua possit, erit.' verba fides sequitur: noxae tibi deditus hostis spargitur adfuso cornua, Bacche, mero. 360 culpa sui nocuit; nQcuit quoque culpa capellae: quid bos, quid placidae commeruistis oves? flebat Aristaeus, quod apes cum stirpe necatas viderat inceptos destituisse favos. caerula quem genetrix aegre solata dolentem 865 addidit haec dictis ultima verba suis: *siste, puer, lacrimas! Proteus tua damna levabit, quoque modo repares quae periere, dabit. decipiat ne te versis tamen ille figuris, impediant geminas vincula firma manus.' 870 pervenit ad vatem iuvenis, resolutaque somno alligat aequorei bracchia capta senis. ille sua faciem transformis adulterat arte: mox domitus vinclis in sua membra redit oraque caerulea tollens rorantia barba *qua* dixit *repares arte, requiris, apes? obrue mactati corpus tellure iuvenci: quod petis a nobis, obrutus ille dabit.' iussa facit pastor. fervent examina putri de bove: mille animas una necata dedit. 3S0 poscit ovem fatum. verbenas improba carpsit, 10 P. OVIDII NASONIS quas pia dis ruris ferre solebat anus. — quid tuti superest, animam cum ponat in aris lanigerumque pecus ruricolaeque boves? 885 placat equo Persis radiis Hyperiona cinctum, ne detur celeri victima tarda deo. quae semel est triplici pro virgine caesa Dianae, nunc quoque pro nulla virgine cerva cadit. exta canum vidi Triviae libare Sapaeos, 890 et quicumque tuas accolit, Haeme, nives. caeditur et rigido custodi ruris asellus. causa pudenda quidem, sed tamen apta deo. festa corymbiferi celebrabas, Graecia, Bacchi, tertia quae solito tempore bruma refert. 895 di quoque cultores in idem venere Lyaei, et quicumque iocis non alienus erat: Panes, et in Venerem Satyrorum prona iuventus, quaeque colunt amnes solaque rura deae. venerat et senior pando Silenus asello, 400 quique ruber pavidas inguine terret aves. dulcia qui dignum nemus in convivia nacti amine vestitis accubuere toris. vina dabat Liber: tulerat sibi quisque coronam: miscendas large rivus agebat aquas. 405 Naides effusis aliae sine pectinis usu, pars aderant positis arte manuque comis. illa super suras tunicam collecta ministrat, altera dissuto pectus aperta sinu. exerit haec umerum, vestem trahit illa per herbas, 410 impediunt teneros vincula nulla pedes. hinc aliae Satyris incendia mitia praebent, pars tibi, qui pinu tempora yexa geris. te quoque, inextinctae Silene libidinis, urunt: nequitia est, quae te non sinit esse senem. 415 at ruber, hortorum decus et tutela, Priapus omnibus ex illis Lotide captus erat. hanc cupit, hanc optat, sola suspirat in illa, signaque dat nutu sollicitatque notis. fastus inest pulchris, sequiturque superbia formam; 420 inrisum voltu despicit illa suo. nox erat, et vino somnum faciente iacebant corpora diversis victa sopore locis. Lotis in herbosa sub acernis ultima ramis, sicut erat lusu fessa, quievit humo. 425 surgit amans, animamque tenens vestigia furtim FASTORUM LIB. I. 382 467. 11 suspenso digitis fert taciturna gradu. ut tetigit niveae secreta cubilia nymphae, ipsa sui flatus ne sonet aura, cavet. et iam finitima corpus librabat in herba: illa tamen multi plena soporis erat. 430 gaudet et, a pedibus tracto velamine, vota ad sua felici coeperat ire via. ecce rudens rauco Sileni vector asellus intempestivos edidit ore sonos. territa consurgit nymphe manibusque Priapum 435 reicit et fugiens concitat omne nemus. at deus, obscena nimium quoque parte paratus, omnibus ad lunae lumina risus erat. morte dedit poenas auctor clamoris. et haec est Hellespontiaco victima grata deo. — 440 intactae fueratis aves, solacia ruris, adsuetum silvis innocuumque genus, quae facitis nidos et plumis ova fovetis, et facili dulces editis ore modos. sed nil ista iuvant, quia linguae crimen habetis, 445 dique putant mentes vos aperire suas. nec tamen hoc falsum. nam, dis ut proxima quaeque, nunc pinna veras, nunc datis ore notas. tuta diu volucrum proles tum denique caesa est, iuveruntque deos indicis exta sui. 450 ergo saepe suo coniunx abducta marito uritur Idaliis alba columba focis. nec defensa iuvant Capitolia, quominus anser det iecur in lances, Inachi lauta, tuas. nocte deae Nocti cristatus caeditur ales, 455 quod tepidum vigili provocet ore diem. — interea Delphin clarum super aequora sidus tollitur et patriis exerit ora vadis.

JPostera lux hiemem medio discrimine signat, 10. B E N aequaque praeteritae, quae superabit, erit. 460

Proxima prospiciet Tithono Aurora relicto 11. 9, C A R. NP

Arcadiae sacrum pontificale deae. - 2. • D C. te quoque lux eadem, Turni soror, aede recepit, hic ubi Virginea Campus obitur aqua. unde petam causas horum moremque sacrorum? 465 diriget in medio quis mea vela freto? ipsa mone, quae nomen habes a carmine ductum, 12 P OVIDII NASONIS propositoque fave, ne tuus erret honor. orta prior luna — de se si creditur ipsi — 470 a magno tellus Arcade nomen habet. hic fuit Euander, qui, quamquam clarus utroque, nobilior sacrae sanguine matris erat. quae simul aetherios animo conceperat ignes, ore dabat pleno carmina vera dei. 475 dixerat haec nato motus instare sibique. multam est praeterito tempore nacta fidem. nam iuvenis nimium vera cum matre fugatus deserit Arcadiam Parrhasiumque Larem. cui genetrix flenti *fortuna viriliter” inquit, — 480 * siste, precor, lacrimas! — ista ferenda tibi est. sic erat in fatis. nec te tua culpa fugavit, sed deus; offenso pulsus es urbe deo. non meriti poenam pateris, sed numinis iram. est aliquid, magnis crimen abesse malis. 485 conscia mens ut cuique sua est, ita concipit intra pectora pro facto spemque metumque suo. nec tamen ut primus maere mala talia passus: obruit ingentes ista procella viros. passus idem est, Tyriis qui quondam pulsus ab oris 490 ' Cadmus in Aonia constitit exul humo; passus idem Tydeus et idem Pagasaeus Iason, et quos praeterea longa referre mora est. omne solum forti patria est, ut piscibus aequor, ut volucri, vacuo quicquid in orbe patet. 495 nec fera tempestas toto tamen horret in anno: et tibi (crede mihi!) tempora veris erunt.' vocibus Euander firmata mente parentis nave secat fluctus Hesperiamque tenet. iamque ratem doctae monitu Carmentis in amnem 500 egerat et Tuscis obvius ibat aquis: fluminis illa latus, cui sunt vada iuncta Tarenti, aspicit et sparsas per loca sola casas. utque erat, immissis puppem stetit ante capillis continuitque manum torva regentis iter, 505 et procul in dextram tendens sua bracchia ripam

pinea non sano ter pede texta ferit; . neve daret saltum properans insistere terrae, vix est Euandri vixque retenta manu. * di'que “petitorum” dixit, “salvete, locorum, 510 tuque novos caelo terra datura deos fluminaque et fontes, quibus utitur hospita tellus, FASTORUM LIB. I. 468—555. 13 et nemorum nymphae Naiadumque chori! este bonis avibus visi natoque mihique, ripaque felici tacta sit ista pede! fallor, an hi fient ingentia moenia colles, 515 iuraque ab hac terra cetera terra petet? montibus his olim totus promittitur orbis. quis tantum fati credat habere locum? et iam Dardaniae tangent haec litora pinus. hic quoque causa novi femina Martis erit. 520 care nepos, Palla, funesta quid induis arma? indue! non humili vindice caesus eris. victa tamen vinces eversaque, Troia, resurges: obruet hostiles ista ruina domos. urite, victrices, Neptunia Pergama, flammae! 525 num minus hic toto est altior orbe cinis? iam pius Aeneas sacra et, sacra altera, patrem adferet: Iliacos accipe, Vesta, deos. tempus erit, cum vos orbemque tuebitur idem, et fient ipso sacra colente deo; 530 et penes Augustos patriae tutela manebit. hanc fas imperii frena tenere domum. inde nepos natusque dei, licet ipse recuset, pondera caelesti mente paterna feret. utque ego perpetuis olim sacrabor in aris, 535 sic Augusta novum Iulia numen erit.' talibus ut dictis nostros descendit in annos, substitit in medios praescia lingua sonos. puppibus egressus Latia stetit exul in herba. felix, exiiium cui locus ille fuit! 540 nec mora longa fuit. stabant nova tecta, neque alter montibus Ausoniis Arcade maior erat. ecce boves illuc Erytheidas applicat heros emensus longi claviger orbis iter. dumque huic hospitium domus est Tegeaea, vagantur 545 incustoditae lata per arva boves. mane erat: excussus somno Tirynthius actor de numero tauros sentit abesse duos. nulla videt quaerens taciti vestigia furti. traxerat aversos Cacus in antra ferox, 550 Cacus, Aventinae timor atque infamia silvae, non leve finitimis hospitibusque malum. dira viro facies, vires pro corpore, corpus grande — pater monstri Mulciber huius erat —, proque domo longis spelunca recessibus ingens, 555 14 P. OVIDII NASONIS abdita, vix ipsis invenienda feris. ora super postes adfixaque bracchia pendent, squalidaque humanis ossibus albet humus. servata male parte boum Iove natus abibat: 560 mugitum rauco furta dedere sono. “accipio revocamen' ait, vocemque secutus impia per silvas ultor ad antra venit. ille aditum fracti praestruxerat obice montis: vix iuga movissent quinque bis illud opus. 565 nititur hic umeris, — caelum quoque sederat illis — et vastum motu conlabefactat onus. quod simul eversum est, fragor aethera terruit ipsum, ictaque subsedit pondere molis humus: prima movet Cacus collata proelia dextra 570 - remque ferox saxis stipitibusque gerit. quis ubi nil agitur, patrias male fortis ad artes confugit et flammas ore sonante vomit. quas quotiens proflat, spirare Typhoëa credas et rapidum Aetnaeo fulgur ab igne iaci. 575 occupat Alcides, adductaque clava trinodis ter quater adverso sedit in ore viri. ille cadit mixtosque vomit cum sanguine fumos et lato moriens pectore plangit humum. immolat ex illis taurum tibi, Iuppiter, unum 580 Victor et Euandrum ruricolasque vocat constituitque sibi, quae Maxima dicitur, aram, hic ubi pars urbis de bove nomen habet. nec tacet Êï; mater, prope tempus adesse, Hercule quo tellus sit satis usa suo. 585 at felix vates, ut dis gratissima vixit, possidet hunc Iani sic dea mense diem. Idibus in magni castus Iovis aede sacerdos 13. E EID. NP semimaris flammis viscera libat ovis. 14. ££%£££$: redditaque est omnis populo provincia nostro, '**£*£** 590 et tuus Augusto nomine dictus avus. perlege dispositas generosa per atria ceras: contigerunt nulli nomina tanta viro. Africa victorem de se vocat, alter Isauras, aut Cretum domitas testificatur opes, 595 hunc Numidae faciunt, illum Messana superbum, ille Numantina traxit ab urbe notam ; et mortem et nomen Druso Germania fecit (me miserum, virtus quam brevis illa fuit!): FASTORUM LIB. I. 556_640. 15 si petat a victis, tot sumat nomina Caesar, quot numero gentes maximus orbis habet. 600 ex uno quidam celebres aut torquis adempti aut corvi titulos auxiliaris habent; Magne, tuum nomen rerum est mensura tuarum: sed qui te vicit, nomine maior erat; nec gradus est supra Fabios cognominis ullus: 605 illa domus meritis Maxima dicta suis. sed tamen humanis celebrantur honoribus omnes: hic socium summo cum Iove nomen habet. sancta vocant *augusta* patres; *augusta* vocantur templa sacerdotum rite dicata manu. 610 huius et augurium dependet origine verbi, et quodcumque sua Iuppiter auget ope. augeat imperium nostri ducis, augeat annos, protegat et vestras querna corona fores: auspicibusque deis tanti cognominis heres 615 omine suscipiat, quo pater, orbis onus.

Respiciet Titan actas ubi tertius Idus, 15. G CAR fient Parrhasiae sacra relata deae. nam prius Ausonias matres carpenta vehebant (haec quoque ab Euandri dicta parente reor); 620 mox honor eripitur, matronaque destinat omnis ingratos nulla prole novare viros. neve daret partus, ictu temeraria caeco visceribus crescens excutiebat onus. corripuisse patres ausas immitia nuptas, 625 ius tamen exemptum restituisse ferunt. binaque nunc pariter Tegeaeae sacra parenti pro pueris fieri virginibusque iubent. scortea non illi fas est inferre sacello, ne violent puros exanimata focos. 630 si quis amas veteres ritus, adsiste precanti: nomina percipies non tibi nota prius. Porrima placatur Postvertaque, sive sorores sive fugae comites, Maenali diva, tuae. altera, quod porro fuerat, cecinisse putatur: 635 altera, versurum postmodo quicquid erat.

Candida te niveo posuit lux proxima templo, 16. HO qua fert sublimes alta Moneta gradus: nunc bene prospicies Latiam, Concordia, turbam; nunc te sacratae constituere manus. 640 16 P. OVIDII NASONIS Furius antiquam, populi superator Etrusci, voverat, et voti solverat ille fidem: causa, quod a patribus sumptis secesserat armis volgus, et ipsa suas Roma timebat opes. 5 causa recens melior: passos Germania crines porrigit auspiciis, dux venerande, tuis. inde triumphatae libasti munera gentis templaque fecisti, quam colis ipse, deae. haec tua constituit genetrix et rebus et ara, 650 sola toro magni digna reperta Iovis. haec ubi transierint, Capricorno, Phoebe, relicto % #3 C' per iuvenis curres signa gerentis aquam.— 19. CO' septimus hinc oriens cum se demiserit undis, 20. D C. fulgebit toto iam Lyra nulla polo. — 21. EC 22. FC 655 sidere ab hoc ignis venienti nocte, Leonis qui micat in medio pectore, mersus erit. 23. GC

Ter quater evolvi signantes tempora fastos, 24. jg 25. A C nec Sementina est ulla reperta dies: B C cum mihi — sensit enim — “lux haec indicitur,' inquit 660 Musa: * quid a fastis non stata sacra petis?' utque dies incerta sacro, sic tempora certa, seminibus iactis est ubi fetus ager. state, coronati, plenum ad praesaepe, iuvenci: cum tepido vestrum vere redibit opus. 665 rusticus emeritum palo suspendat aratrum: omne reformidat frigore volnus humus. vilice, da requiem terrae, semente peracta: da requiem, terram qui coluere, viris. pagus agat festum: pagum lustrate, coloni, et date paganis annua liba focis. placentur frugum matres, Tellusque Ceresque, farre suo gravidae visceribusque suis. officium commune Ceres et Terra tuentur: haec praebet causam frugibus, illa locum. 675 consortes operis, per quas correcta vetustas quernaque glans victa est utiliore cibo: frugibus immensis avidos satiate colonos, ut capiant cultus praemia digna sui. vos date perpetuos teneris sementibus auctus, 680 nec nova per gelidas herba sit usta nives. cum serimus, caelum ventis aperite serenis: cum latet, aetheria spargite semen aqua. FASTORUM LIB. I. 641—724. 17 neve graves cultis Cerealia rura, cavete, agmine laesuro depopulentur aves. vos quoque, formicae, subiectis parcite granis: 685 post messem praedae copia maior erit. interea crescat, scabrae robiginis expers, nec vitio caeli palleat usta seges, et neque deficiat macie neque pinguior aequo divitiis pereat luxuriosa suis. 690 et careant loliis oculos vitiantibus agri, nec sterilis culto surgat avena solo. triticeos fetus passuraque farra bis ignem hordeaque ingenti fenore reddat ager. haec ego pro vobis: haec vos optate, coloni, 695 efficiatque ratas utraque diva preces. bella diu tenuere viros; erat aptior ensis vomere, cedebat taurus arator equo, sarcula cessabant, versique in pila ligones, factaque de rastri pondere cassis erat. 700 gratia dis domuique tuae: religata catenis iampridem vestro sub pede Bella iacent. sub iuga bos veniat, sub terras semen aratas. pax Cererem nutrit, pacis alumna Ceres. 704

At quae venturas praecedit sexta IKalendas, 27. % C 28. D C. hac sunt Ledaeis templa dicata deis. 3. EF fratribus illa deis fratres de gente deorum circa Iuturnae composuere lacus. Ipsum nos carmen deduxit Pacis ad aram. 30. FMP 31. GC haec erit a mensis fine secunda dies. 710 frondibus Actiacis comptos redimita capillos, J*ax, ades et toto mitis in orbe mané! dum desint hostes, desit quoque causa triumphi: tu ducibus bello gloria maior eris. sola gerat miles, quibus arma coerceat, arma, 715 canteturque fera nil nisi pompa tuba. horreat Aeneadas et primus et ultimus orbis: si qua parum Romam terra timebat, amet. tura, sacerdotes, Pacalibus addite flammis, albaque perfusa victima fronte cadat. 720 utque domus, quae praestat eam, cum pace perennet, ad pia propensos vota rogate deos. — sed iam prima mei pars est exacta laboris, cumque suo finem mense libellus habet.

0ridii vol. III. - 2 18 P. OVIDII NASONIS

LIBER SECUNDUS. Ianus habet finem. cum carmine crescit et annus: alter ut hinc mensis, sic liber alter eat. nunc primum velis, elegi, maioribus itis: exiguum, memini, nuper eratis opus. 5 ipse ego vos habui faciles in amore ministros, cum lusit numeris prima iuventa suis. idem sacra cano signataque tempora fastis: ecquis ad haec illinc crederet esse viam? haec mea militia est: ferimus, quae possumus, arma, 10 dextraque non omni munere nostra vacat. si mihi non valido torquentur pila lacerto, nec bellatoris terga premuntur equi, nec galea tegimur nec acuto cingimur ense, — his habilis telis quilibet esse potest — 15 at tua prosequimur studioso pectore, Caesar, nomina, per titulos ingredimurque tuos. ergo ades et placido paulum mea munera voltu respice, pacando si quid ab hoste vacas. * Februa' Romani dixere piamina patres. 20 nunc quoque dant verbo plurima signa fidem. pontifices ab rege petunt et flamine lanas, quis veterum lingua *februa' nomen erat. quaeque capit lictor domibus purgamina certis, torrida cum mica farra, vocantur idem. 25 nomen idem ramo, qui caesus ab arbore pura casta sacerdotum tempora fronde tegit. ipse ego flaminicam poscentem *februa* vidi: februa poscenti pinea virga data est. denique quodcumque est, quo corpora nostra piantur, 80 hoc apud intonsos nomen habebat avos. mensis ab his dictus, secta quia pelle Luperci omne solum lustrant idque piamen habent: aut quia placatis sunt tempora pura sepulcris, tunc cum ferales praeteriere dies. 85 omne nefas omnemque mali purgamina causam credebant nostri tollere posse senes. Graecia principium moris dedit; illa nocentis impia lustratos ponere facta putat. Actoriden Peleus, ipsum quoque Pelea Phoci 40 caede per Haemonias solvit Acastus aquas. FASTORUM LIB. II. 1—81. 19 vectam frenatis per inane draconibus Aegeus credulus inmerita Phasida fovit ope. Amphiareiades Naupactoo Acheloo *solve nefas” dixit: solvit et ille nefas . . . a, nimium faciles, qui tristia crimina caedis 45 fluminea tolli posse putatis aqua! sed tamen — antiqui ne nescius ordinis erres — primus, ut est, Iani mensis et ante fuit. qui sequitur Ianum, veteris fuit ultimus anni: tu quoque sacrorum, Termine, finis eras. 50 ` primus enim Iani mensis, quia ianua prima est: qui sacer est imis Manibus, imus erat. postmodo creduntur spatio distantia longo tempora bis quini continuasse viri. Principio mensis Phrygiae contermina Matri 1. H. K. FEB. N. Sospita delubris dicitur aucta novis. 56 “nunc ubi sunt, illis quae sunt sacrata Kalendis templa deae?' longa procubuere die. cetera ne simili caderent labefacta ruina, cavit sacrati provida cura ducis, 60 sub quo delubris sentitur nulla senectus: nec satis est homines, obligat ille deos. templorum positor, templorum sancte repostor, sit superis, opto, mutua cura tui. dent tibi caelestes, quos tu caelestibus, annos, 65 proque tua maneant in statione domo. — tunc quoque vicini lucus celebratur Helerni, qua petit aequoreas advena Thybris aquas. ad penetrale Numae Capitolinumque Tonantem inque Iovis summa caeditur arce bidens. 70 saepe graves pluvias adopertus nubibus auster concitat, aut posita sub nive terra latet. Proximus Hesperias Titan abiturus in undas 2. AN 3. BN gemmea purpureis cum iuga demet equis, illa nocte aliquis tollens ad sidera voltum 75 dicet *ubi est hodie quae Lyra fulsit heri?' dumque Lyram quaeret, medii quoque terga Leonis in liquidas subito mersa notabit aquas.

Quem modo caelatum stellis Delphina videbas, 4. C N.

is fugiet visus nocte sequente tu9s; 80 seu fuit occultis felix in amoribus index, 2* 20 F. OVIDII NASONIS Lesbida cum domino seu tulit ille lyram. quod mare non novit, quae nescit Ariona tellus? carmine currentes ille tenebat aquas. 85 saepe sequens agnam lupus est a voce retentus, saepe avidum fugiens restitit agna lupum: saepe canes leporesque umbra iacuere sub una, et stetit in saxo proxima cerva leae: et sine lite loquax cum Palladis alite cornix 90 - sedit, et accipitri iuncta columba fuit. Cynthia saepe tuis fertur, vocalis Arion, tamquam fraternis obstipuisse modis. nomen Arionium Siculas impleverat urbes, captaque erat lyricis Ausonis ora sonis. 95 inde domum repetens puppem conscendit Arion atque ita quaesitas arte ferebat opes. forsitan, infelix, ventos undasque timebas? at tibi nave tua tutius aequor erat. namque gubernator destricto constitit ense 100 ceteraque armata conscia turba manu. quid tibi cum gladio? dubiam rege, navita, puppem: non haec sunt digitis arma tenenda tuis. ille metu vacuus *mortem non deprecor' inquit, *sed liceat sumpta pauca referre lyra.' 105 dant veniam ridentque moram. capit ille coronam, quae possit crines, Phoebe, decere tuos; induerat Tyrio bis tinctam murice pallam; reddidit icta suos pollice chorda sonos, flebilibus numeris veluti canentia dura 110 traiectus pinna tempora cantat olor. protinus in medias ornatus desilit undas. spargitur impulsa caerula puppis aqua. inde — fide maius — tergo delphina recurvo se memorant oneri supposuisse novo. 115 ille sedens citharamque tenet, pretiumque vehendi, cantat et aequoreas carmine mulcet aquas. di pia facta vident. astris delphina recepit Iuppiter et stellas iussit habere novem. Nunc mihi mille sonos, quoque est memoratus Achilles, 120 _ vellem, Maeonide, pectus inesse tuum, j. D NON dum canimus sacras alterno pectine Nonas. maximus hic fastis accumulatur honos. deficit ingenium, maioraque viribus urgent: haec mihi praecipuo est ore canenda dies. FASTORUM LIB. II. 82—166. 21.

quid volui demens elegis imponere tantum ' 125 ponderis? heroi res erat ista pedis. sancte pater patriae, tibi plebs, tibi curia nomen hoc dedit; hoc dedimus nos tibi nomen, eques. res tamen ante dedit. sero quoque vera tulisti nomina: iam pridem tu pater orbis eras. 130 hoc tu per terras, quod in aethere Iuppiter alto, nomen habes: hominum tu pater, ille deum. Romule, concedes. facit hic tua magna tuendo moenia: tu dederas transilienda Remo.

te Tatius parvique Cures Caeninaque sensit: 135 hoc duce Romanum est solis utrumque latus. tu breve nescio quid victae telluris habebas: quodcumque est alto sub Iove, Caesar habet. tu rapis, hic castas duce se iubet esse maritas. tu recipis luco, reppulit ille nefas. 140 vis tibi grata fuit: florent sub Caesare leges. tu domini nomen, principis ille tenet. te Remus incusat: veniam dedit hostibus ille. caelestem fecit te pater, ille patrem. — iam puer Idaeus media tenus eminet alvo 145 et liquidas mixto nectare fundit aquas. en etiam, si quis borean horrere solebat, gaudeat; a zephyris mollior aura venit. 148 Quintus ab aequoreis nitidum iubar extulit undis 6. EV 7. £M Lucifer, et primi tempora veris eunt &. GX %3 N

(ne fallare tamen: restant tibi frigora, restant!) • magnaque discedens signa reliquit hiems. Tertia nox veniat: Custodem protinus Ursae 11. B V 12. CN aspicies geminos exeruisse pedes. inter Hamadryadas iaculatricemque Dianam 155 Callisto sacri pars fuit una chori. illa deae tangens arcus *quos tangimus arcus, este meae testes virginitatis' ait. Cynthia laudavit *promissa'que *foedera serva, et comitum princeps tu mihi* dixit “eris.' 160 foedera servasset, si non formosa fuisset. cavit mortales: de Iove crimen habet. mille feras Phoebe silvis venata redibat, aut plus aut medium sole tenente diem. ut tetigit lucum (densa niger ilice lucus; 165 in medio gelidae fons erat altus aquae), 22 P. OVIDII NASONIS *hac' ait *in silva, virgo Tegeaea, lavemur!' erubuit falso virginis illa sono. dixerat et nymphis. nymphae velamina ponunt: 170 hanc pudet, et tardae dat mala signa morae. * exuerat tunicas: uteri manifesta tumore roditur indicio ponderis ipsa sui. cui dea *virgineos, periura Lycaoni, coetus desere, nec castas pollue* dixit “aquas!” 175 luna novum decies implerat cornibus orbem: quae fuerat virgo credita, mater erat. laesa furit Iuno, formam mutatque puellae. quid facis? invito est pectore passa Iovem. utque ferae vidit turpes in paelice voltus, 180 *huius in amplexus Iuppiter' inquit *eat.' ursa per incultos errabat squalida montes, quae fuerat summo nuper amata Iovi. iam tria lustra puer furto conceptus agebat, cum mater nato est obvia facta suo. 185 illa quidem, tamquam cognosceret, adstitit amens et gemuit. gemitus verba parentis erant! hanc puer ignarus iaculo fixisset acuto, ni foret in superas raptus uterque domos. signa propinqua micant.T prior est, quam dicimus Arcton; 190 Arctophylax formam terga sequentis habet. saevit adhuc canamque rogat Saturnia Tethyn, Maenaliam tactis ne lavet Arcton aquis.

Idibus agrestis fumant altaria Fauni, 13. D EID. NP hic ubi discretas Insula rumpit aquas. 195 haec fuit illa dies, in qua Veientibus armis ter centum Fabii, ter cecidere duo. una domus vires et onus susceperat urbis: sumunt gentiles arma professa manus: egreditur castris miles generosus ab isdem, 200 e quis dux fieri quilibet aptus erat. Carmentis portae dextro est via proxima Iano. ire per hanc noli, quisquis es: omen habet. illa fama refert Fabios exisse trecentos

205 ut celeri passu Cremeram tetigere rapacem, — turbidus hibernis ille fluebat aquis — castra loco ponunt; destrictis ensibus ipsi Tyrrhenum valido Marte per agmen eunt: non aliter, quam cum Libyca de gente leones FASTORUM LIB. II. 167—252. 23

invadunt sparsos lata per arva greges. 210 diffugiunt hostes inhonestaque volnera tergo accipiunt: Tusco sanguine terra rubet. sic iterum, sic saepe cadunt. ubi vincere aperte non datur, insidias armaque tecta parant. campus erat: campi claudebant ultima colles 215 silvaque montanas occulere apta feras. in medio paucos armentaque rara relinquunt, cetera virgultis abdita turba latet. ecce velut torrens undis pluvialibus auctus aut nive, quae zephyro victa tepente fluit, 220 per sata perque vias fertur, nec, ut ante solebat, riparum clausas margine finit aquas: sic Fabii vallem latis discursibus implent, quodque vident, sternunt: nec metus alter inest. quo ruitis, generosa domus? male creditis hosti! ' 225 simplex nobilitas, perfida tela cave! fraude perit virtus. in apertos undique campos prosiliunt hostes et latus omne tenent. quid faciant pauci contra tot milia fortes? quidve, quod in misero tempore restet, adest? 230 sicut aper longe fulvis latrantibus actus fulmineo celeres dissipat ore canes, mox tamen ipse perit: sic non moriuntur inulti volneraque alterna dantque feruntque manu. una dies Fabios ad bellum miserat omnes: 235 ad bellum missos perdidit una dies. ut tamen Herculeae superessent semina gentis, credibile est ipsos consuluisse deos. nam puer impubes et adhuc non utilis armis unus de Fabia gente relictus erat: 240 scilicet ut posses olim tu, Maxime, nasci, cui res cunctando restituenda foret.

E N Continuata loco tria sidera, Corvus et Anguis, 14. et medius Crater inter utrumque nitet. Idibus illa latent, oriuntur nocte sequenti. 245 quae sibi cur tria sint consociata, canam. forte Iovi Phoebus festum sollemne parabat — non faciet longas fabula nostra moras —: *i, mea” dixit “avis, ne quid pia sacra moretur, et tenuem vivis fontibus adfer aquam.' 250 corvus inauratum pedibus cratera recurvis tollit et aërium pervolat altus iter. 24 P. OVIDII NASONIS stabat adhuc duris ficus densissima pomis; temptat eam rostro: non erat apta legi. 255 inmemor imperii sedisse sub arbore fertur, dum fierent tarda dulcia poma mora. iamque satur nigris longum rapit unguibus hydrum ad dominumque redit fictaque verba refert: *hic mihi causa morae, vivarum obsessor aquarum: 260 hic tenuit fontes officiumque meum.' * addis* ait * culpae mendacia* Phoebus *et audes fatidicum verbis fallere velle deum? at tibi, dum lactans haerebit in arbore ficus, de nullo gelidae fonte bibentur aquae.' 265 dixit. et, antiqui monimenta perennia facti, Anguis Avis Crater sidera iuncta micant. Tertia post Idus nudos Aurora Lupercos 15. F LVPER- NP aspicit, et Fauni sacra bicornis eunt. dicite, Pierides, sacrorum quae sit origo, 270 attigerint Latias unde petita domos? Pana deum pecoris veteres coluisse feruntur Arcades: Arcadiis plurimus ille iugis. testis erit Pholoë, testes Stymphalides undae, quique citis Ladon in mare currit aquis, 275 cinctaque pinetis nemoris iuga Nonacrini altaque Cyllene Parrhasiaeque nives. Pan erat armenti, Pan illic numen equarum: munus ob incolumes ille ferebat oves. transtulit Euander silvestria numina secum. 280 hic, ubi nunc urbs est, tum locus urbis erat. inde deum colimus devectaque sacra Pelasgis. flamen ad haec prisco more Dialis erat. — cur igitur currant, et cur — sic currere mos est — nuda ferant posita corpora veste, rogas? 285 ipse deus velox discurrere gaudet in altis montibus, et subitas concipit ipse fugas. ipse deus nudus nudos iubet ire ministros. nec satis ad cursus commoda vestis erat. ante Iovem genitum terras habuisse feruntur 290 Arcades, et luna gens prior illa fuit. vita feris similis, nullos agitata per usus: artis adhuc expers et rude volgus erat. pro domibus frondes norant, pro frugibus herbas: nectar erat palmis hausta duabus aqua. 295 nullus anhelabat sub adunco vomere taurus; FASTORUM LIB. II, 253—339. 25 nulla sub imperio terra colentis erat; nullus adhuc erat usus equi: se quisque ferebat. ibat ovis lana corpus amicta sua. sub Iove durabant et corpora nuda gerebant docta graves imbres et tolerare notos. 800 nunc quoque detecti referunt monimenta vetusti moris et antiquas testificantur opes. — sed cur praecipue fugiat velamina Faunus, traditur antiqui fabula plena ioci. forte comes dominae iuvenis Tirynthius ibat: 305 vidit ab excelso Faunus utrumque loco. vidit et incaluit *montana'que *numina,' dixit *nil mihi vobiscum est: hic meus ardor erit.' ibat ordoratis umeros perfusa capillis Maeonis, aurato conspicienda sinu. 310 aurea pellebant tepidos umbracula soles, quae tamen Herculeae sustinuere manus. iam Bacchi nemus et Tmoli vineta tenebat, Hesperos et fusco roscidus ibat equo. antra subit tofis laqueata et pumice vivo; 815 garrulus in primo limine rivus erat. dumque parant epulas potandaque vina ministri, cultibus Alciden instruit illa suis. dat tenuis tunicas Gaetulo murice tinctas, dat teretem zonam, qua modo cincta fuit. 320 ventre minor zona est. tunicarum vincla relaxat, ut posset magnas exeruisse manus. fregerat armillas non illa ad bracchia factas, scindebant magni vincula parva pedes. ipsa capit clavamque gravem spoliumque leonis 325 conditaque in pharetra tela minora sua. sic epulis functi, sic dant sua corpora somno et positis iuxta secubuere toris. causa: repertori vitis quia sacra parabant, quae facerent pure, cum foret orta dies. 330 noctis erat medium. quid non amor improbus audet? roscida per tenebras Faunus ad antra venit. utque videt comites somno vinoque solutos, spem capit in dominis esse soporis idem. intrat et huc illuc temerarius errat adulter 835 et praefert cautas subsequiturque manus. venerat ad strati captata cubilia lecti et felix prima forte futurus erat. ut tetigit fulvi saetis hirsuta leonis <26 P. OVIDII NASONIS 840 vellera, pertimuit sustinuitque manum, attonitusque metu rediit, ut saepe viator turbatum viso rettulit angue pedem. inde tori, qui iunctus erat, velamina tangit mollia, mendaci decipiturque nota. 845 ascendit spondaque sibi propiore recumbit, et ά cornu durius inguen erat. interea tunicas ora subducit ab ima: horrebant densis aspera crura pilis. cetera temptantem subito Tirynthius heros 850 reppulit: e summo decidit ille toro. fit sonus; inclamat comites et lumina poscit Maeonis. inlatis ignibus acta patent. ille gemit, lecto graviter deiectus ab alto, membraque de dura vix sua tollit humo. 855 ridet et Alcides, et qui videre iacentem, ridet amatorem Lyda puella suum. veste deus lusus fallentes lumina vestes non amat et nudos ad sua sacra vocat. — adde peregrinis causas, mea Musa, Latinas, 860 inque suo noster pulvere currat equus. cornipedi Fauno caesa de more capella venit ad exiguas turba vocata dapes. dumque sacerdotes veribus transuta salignis exta parant, medias sole tenente vias, 865 Romulus et frater pastoralisque iuventus solibus et campo corpora nuda dabant. caestibus et iaculis et misso pondere saxi bracchia per lusus experienda dabant: pastor ab excelso *per devia rura iuvencos, 870 I Romule, praedones, et Reme!” dixit *agunt.' longum erat armari: diversis exit uterque partibus. occursu praeda recepta Remi. ut rediit, veribus stridentia detrahit exta atque ait *haec certe non nisi victor edet.' 875 dicta facit, Fabiique simul. venit inritus illuc Romulus et mensas ossaque nuda videt. risit et indoluit, Fabios potuisse Remumque vincere, Quintilios non potuisse suos. fama manet facti: posito velamine currunt, 880 et memorem famam, quod bene cessit, habet. — forsitan et quaeras, cur sit locus ille Lupercal, quaeve diem tali nomine causa notet? Silvia Vestalis caelestia semina partu EASTORUM LIB. II. 340—427. 27 ediderat, patruo regna tenente suo. is iubet auferri parvos et in amne necari. 385 quid facis? ex istis Romulus alter erit! iussa recusantes peragunt lacrimosa ministri, — flent tamen — et geminos in loca iussa ferunt. Albula, quem Tiberim mersus Tiberinus in undis reddidit, hibernis forte tumebat aquis. 390 hic, ubi nunc fora sunt, lintres errare videres, quaque iacent valles, Maxime Circe, tuae. huc ubi venerunt, — neque enim procedere possunt longius — ex illis unus et alter ait: *at quam sunt similes! at quam formosus uterque! 395 plus tamen ex illis iste vigoris habet. si genus arguitur voltu, nisi fallit imago, nescio quem vobis suspicer esse deum . . . . at si quis vestrae deus esset originis auctor, in tam praecipiti tempore ferret opem. 400 ferret opem certe, si non ope mater egeret, quae facta est uno mater et orba die. nata simul, moritura simul, simul ite sub undas corpora!' desierat, deposuitque sinu. vagierunt ambo pariter — sensisse putares —; 405 hi redeunt udis in sua tecta genis. sustinet impositos summa cavus alveus unda. heu quantum fati parva tabella tulit!. alveus in limo silvis adpulsus opacis paulatim fluvio deficiente sedet. 410 arbor erat. remanent vestigia: quaeque vocatur Pumina nunc ficus, Romula, ficus erat. venit ad expositos — mirum! — lupa feta gemellos. quis credat pueris non nocuisse feram? non nocuisse parum est: prodest quoque. quos lupa nutrit, perdere cognatae sustinuere manus! constitit et cauda teneris blanditur alumnis et fingit lingua corpora bina sua. Marte satos scires: timor afuit. ubera ducunt nec sibi promissi lactis aluntur ope. 420 illa loco nomen fecit, locus ipse Lupercis. magna dati nutrix praemia lactis habet. — [quid vetat Arcadio dictos a monte Lupercos? Faunus in Arcadia templa Lycaeus habet.] nupta, quid expectas? non tu pollentibus herbis nec prece nec magico carmine mater eris. excipe fecundae patienter verbera dextrae: 28 P. OVIDII NASONIS iam socer optatum nomen habebit avi. nam fuit illa dies, dura cum sorte maritae 43o reddebant uteri pignora rara sui. *quid mihi' clamabat *prodest rapuisse Sabinas,' Romulus — hoc illo'sceptra ténente fuit —, *si mea non vires, sed bellum iniuria fecit? utilius fuerat non habuisse nurus.' 485 monte sub Esquilio multis incaeduus annis Iunonis magnae nomine lucus erat. huc ubi venerunt, pariter nuptaeque virique suppliciter posito procubuere genu: cum subito motae tremuere cacumina silvae, 440 et dea per lucos mira locuta suos. *Italidas matres* inquit *sacer hircus inito.' obstipuit dubio territa turba sono. augur erat (nomen longis intercidit annis); nuper ab Etrusca venerat exul humo. 445 ille caprum mactat: iussae sua terga puellae pellibus exsectis percutienda dabant. luna resumebat decimo nova cornua motu: virque pater subito, nuptaque mater erat. gratia Lucinae! dedit haec tibi nomina lucus, 450 T aut quia principium tu, dea, lucis habes. parce, precór, gravidis, facilis Lucina, puellis, maturumque utero molliter aufer onus. — orta dies fuerit: tu desine credere ventis. perdidit illius temporis aura fidem. 455 flamina non constant. et sex reserata diebus carceris Aeolii ianua lata patet. — iam levis obliqua subsedit Aquarius urna: proximus aetherios excipe, Piscis, equos. te memorant fratremque tuum — nam iuncta micatis 460 signa — duos tergo sustinuisse deos. terribilem quondam fugiens Typhona Dione, tunc cum pro caelo Iuppiter arma tulit, venit ad Euphraten comitata Cupidine parvo inque Palaestinae margine sedit aquae. 465 populus et cannae riparum summa tenebant, spemque dabant salices, his quoque posse tegi. dum latet, insonuit vento nemus. illa timore pallet et hostiles credit adesse manus, utque sinu tenuit natum, “succurrite, nymphae, 470 et dis auxilium ferte duobus!” ait. nec mora: prosiluit. pisces subiere gemelli: EASTORUM LIB. II. 428—514. pro quo nunc cerni sidera munus habent. inde nefas ducunt genus hoc imponere mensis nec violant timidi piscibus ora Syri. 474 IProxima lux vacua est, at tertia dicta Quirino. 10, g #N sive, qui quod tenet hasta hoc nomen, *curis' priscisRomulus est ante dicta fuit: Sabinis, Q VIR. NP bellicus a telo venit in astra deus: sive suo regi nomen posuere Quirites: seu quia Romanis iunxerat ille Cures. 480 nam pater armipotens, postquam nova moenia vidit multaque Romulea bella peracta manu, *Iuppiter,' inquit “habet Romana potentia vires: sanguinis officio non eget illa mei. redde patri natum. quamvis intercidit alter, 485 pro se proque Remo, qui mihi restat, erit. “unus erit, quem tu tolles in caerula caeli” tu mihi dixisti. sint rata dicta Iovis.' Iuppiter adnuerat. nutu tremefactus uterque est polus, et caeli pondera novit Atlas. 490 est locus, antiqui Capreae dixere paludem: forte tuis illic, Romule, iura dabas. sol fugit, et removent subeuntia nubila caelum, et gravis effusis decidit imber aquis. hinc tonat, hinc missis abrumpitur ignibus aether. 495 fit fuga. rex patriis astra petebat equis. luctus erat, falsaeque patres in crimine caedis; haesissetque animis forsitan illa fides: sed Proculus Longa veniebat Iulius Alba, lunaque fulgebat, nec facis usus erat, 500 cum subito motu saepes tremuere sinistrae. rettulit ille gradus, horrueruntque comae. pulcher et humano maior trabeaque decorus Romulus in media visus adesse via et dixisse simul *prohibe lugere Quirites, 505 nec violent lacrimis numina nostra suis. tura ferant placentque novum pia turba Quirinum et patrias artes militiamque colant.' iussit, et in tenues oculis evanuit auras. convocat hic populos iussaque verba refert. 510 templa deo fiunt, collis quoque dictus ab illo est, et referunt certi sacra paterna dies. — lux quoque cur eadem Stultorum festa vocetur, accipe. parva quidem causa, sed apta subest. 30 P. OVIDII NASONIS 515 non habuit doctos tellus antiqua colonos: lassabant agiles aspera bella viros. plus erat in gladio quam curvo laudis aratro: neglectus domino pauca ferebat ager. farra tamen veteres iaciebant, farra metebant, 520 primitias Cereri farra resecta dabant. usibus admoniti flammis torrenda dederunt multaque peccato damna tulere suo. nam modo verrebant nigras pro farre favillas, nunc ipsas ignes corripuere casas. 525 facta dea est Fornax. laeti Fornace coloni orant, ut fruges temperet illa suas. curio legitimis nunc Fornacalia verbis maximus indicit, nec stata sacra facit: inque foro, multa circum pendente tabella, 580 signatur certa curia quaeque nota. stultaque pars populi, quae sit sua curia, nescit, sed facit extrema sacra relata die.

Est honor et tumulis, animas placare paternas 43. 49. parvaque in extructas munera ferre pyras. É #3 585 parva petunt Manes, pietas pro divite grata est jîjî munere: non avidos Styx habet ima deos. FERAL. F tegula porrectis satis est velata coronis, et sparsae fruges, parvaque mica salis, inque mero mollita όξ violaeque solutae: 540 haec habeat media testa relicta via. nec maiora veto: sed et his placabilis umbra est. adde preces positis et sua verba focis. hunc morem Aeneas, pietatis idoneus auctor, attulit in terras, iuste Latine, tuas. 545 ille patris Genio sollemnia dona ferebat. hinc populi ritus edidicere pios. at quondam, dum longa gerunt pugnacibus armis bella, parentales deseruere dies. non impune fuit. nam dicitur omine ab isto 550 Roma suburbanis incaluisse rogis. vix equidem credo: bustis exisse feruntur et tacitae questi tempore noctis avi; perque vias urbis Latiosque ululasse per agros deformes animas, volgus inane, ferunt. 555 post ea praeteriti tumulis redduntur honores, prodigiisque venit funeribusque modus. dum tamen haec fiunt, viduae cessate puellae: FASTORUM LIB. II. 515—601. 31 expectet puros pinea taeda dies. nec tibi, quae cupidae matura videbere matri, comat virgineas hasta recurva comas. 560 conde tuas, Hymenaee, faces et ab ignibus atris aufer! habent alias maesta sepulcra faces. di quoque templorum foribus celentur opertis, ture vacent arae, stentque sine igne foci. nunc animae tenues et corpora funeta sepulcris 565 errant, nunc posito pascitur umbra cibo. nec tamen haec ultra, quam tot de mense supersint Luciferi, quot habent carmina nostra pedes. hanc, quia iusta ferunt, dixere Feralia lucem. ultima placandis Manibus illa dies. 570 ecce anus in mediis residens annosa puellis sacra facit. Tacitae (vix tamen ipsa tacet) et digitis tria tura tribus sub limine ponit, qua brevis occultum mus sibi fecit iter. tunc cantata tenet cum fusco licia plumbo et septem nigras versat in ore fabas. quodque pice adstrinxit, quod acu traiecit aëna, obsutum maenae torret in igne caput. vina quoque instillat. vini quodcumque relictum est, aut ipsa, aut comites (plus tamen ipsa), bibit. 580 *hostiles linguas inimicaque vinximus ora* dicit discedens ebriaque exit anus. protinus a nobis, quae sit dea Muta, requires. disce, per antiquos quae mihi nota senes. Iuppiter, inmodico Iuturnae victus amore, 585 multa tulit tanto non patienda deo. illa modo in silvis inter coryleta latebat, nunc in cognatas desiliebat aquas. convocat hic nymphas, Latium quaecumque tenebant, et iacit in medio talia verba choro: 590 *invidet ipsa sibi vitatque, quod expedit illi, vestra soror, summo concubuisse deo. consulite ambobus! nam quae mea magna voluptas, utilitas vestrae magna sororis erit. vos illi in prima fugienti obsistite ripa, 595 ne sua fluminea corpora mergat aqua.' dixerat. adnuerant nymphae Tiberinides omnes, quaeque colunt thalamos, Ilia diva, tuos. forte fuit Nais, Lara nomine: prima sed illi dicta bis antiquum syllaba nomen erat, 600 ex vitio positum. saepe illi dixerat Almo 32 B. OVIDII NASONIS *nata, tene linguam,' nec tamen illa tenet. quae simul ac tetigit Iuturnae stagna sororis, * effuge' ait *ripas!* dicta refertque Iovis. 605 illa etiam Iunonem adiit, miserataque nuptam, *Naida Iuturnam vir tuus' inquit “amat.' Iuppiter intumuit, quaque est non usa modeste, eripit huic linguam Mercuriumque vocat. *duc hanc ad Manes: locus ille silentibus aptus. 610 nympha, sed infernae nympha paludis, erit.' iussa Iovis fiunt: accepit lucus euntes. dicitur illa duci tunc placuisse deo. vim parat hic, voltu pro verbis illa precatur, et frustra muto nititur ore loqui. 615 fitque gravis geminosque parit, qui compita servant et vigilant nostra semper in urbe, Lares.

JProxima cognati dixere Caristia cari, 22. EC et venit ad socios turba propinqua deos. scilicet a tumulis et, qui periere, propinquis 620 protinus ad vivos ora referre iuvat postque tot amissos, quicquid de sanguine restat, aspicere et generis dinumerare gradus. innocui veniant. procul hinc, procul impius esto frater, et in partus mater acerba suos, 625 cui pater est vivax, qui matris digerit annos, quae premit invisam socrus iniqua nurum. Tantalidae fratres absint et Iasonis uxor, et quae ruricolis semina tosta dedit, et soror et Progne Tereusque duabus iniquus, 630 et quicumque suas per scelus auget opes. dis generis date tura, boni. Concordia fertur illa praecipue mitis adesse die. et libate dapes, ut, grati pignus honoris, nutriat incinctos missa patella Lares. 635 iamque ubi suadebit placidos nox umida somnos, larga precaturi sumite vina manu et “bene vos, bene te, patriae pater, optime Caesar!' dicite suffuso ter sacra verba mero.

Nox ubi transierit, solito celebretur honore, 23. F TER: NP 640 separat indicio qui deus arva suo. Termine, sive lapis, sive es defossus in agro stipes, ab antiquis tu quoque numen habes. te duo diversa domini de parte coronant EASTORUM LIB. II. 602—686. 33 binaque serta tibi binaque liba ferunt. ara fit: huc ignem curto fert rustica testu 645 sumptum de tepidis ipsa colona focis. ligna senex minuit, concisaque construit arte et solida ramos figere pugnat humo. tum sicco primas inritat cortice flammas: stat puer et manibus lata canistra tenet. 650 inde ubi ter fruges medios immisit in ignis, porrigit incisos filia parva favos. vina tenent alii. libantur singula flammis. spectant, et linguis candida turba favet. spargitur et caeso communis Terminus agno, 655 nec queritur, lactans cum sibi porca datur. conveniunt celebrantque dapes vicinia simplex, et cantant laudes, Termine sancte, tuas: *tu populos urbesque et regna ingentia finis: omnis erit sine te litigiosus ager. 660 nulla tibi ambitio est, nullo corrumperis auro; legitima servas credita rura fide. si tu signasses olim Thyreatida terram, corpora non leto missa trecenta forent, nec foret Othryades congestis lectus in armis. 665 o quantum patriae sanguinis ille dedit! quid, nova cum fierent Capitolia? nempe deorum cuncta Iovi cessit turba locumque dedit: Terminus, ut veteres memorant, inventus in aede restitit et magno cum Iove templa tenet. 670 nunc quoque, se supra ne quid nisi sidera cernat, exiguum templi tecta foramen habent. Termine, post illud levitas tibi libera non est: qua positus fueris in statione, mane, nec tu vicino quicquam concede roganti, 675 ne videare hominem praeposuisse Iovi: et seu vomeribus seu tu pulsabere rastris, clamato “tuus est hic ager, ille tuus!”' — est via, quae populum Laurentes ducit in agros, quondam Dardanio regna petita duci. 680 illa lanigeri pecoris tibi, Termine, fibris sacra videt fieri sextus ab urbe lapis. gentibus est aliis tellus data limite certo: Romanae spatium est urbis et orbis idem. Nunc mihi dicenda est regis fuga. traxit ab illa 24. G REGIF-N sextus ab extremo nomina mense dies. 686 Ovidii vol. III. 3 34 P. OVIDII NASONIS ultima Tarquinius Romanae gentis habebat regna, vir iniustus, fortis ad arma tamen. ceperat hic alias, alias everterat urbes, 690 et Gabios turpi fecerat arte suos. namque trium minimus, proles manifesta Superbi, in medios hostes nocte silente venit. nudarant gladios: “occidite' dixit *inermem! hoc cupiant fratres Tarquiniusque pater, 695 qui mea crudeli laceravit verbere terga.' dicere ut hoc posset, verbera passus erat. luna fuit. spectant iuvenem gladiosque recondunt tergaque, deducta veste, notata vident. flent quoque, et ut secum tueatur bella, precantur. 700 callidus ignaris adnuit ille viris. iamque potens, misso genitorem appellat amico, perdendi Gabios quod sibi monstret iter. hortus odoratis suberat cultissimus herbis, sectus humum rivo lene sonantis aquae. 705 illic Tarquinius mandata latentia nati accipit, et virga lilia summa metit. nuntius ut rediit decussaque lilia dixit, filius *agnosco iussa parentis' ait. nec mora: principibus caesis ex urbe Gabina, 710 traduntur ducibus moenia nuda suis. ecce, nefas visu, mediis altaribus anguis exit et extinctis ignibus exta rapit. consulitur Phoebus. sors est ita reddita: * matri qui dederit princeps oscula, victor erit.' 715 oscula quisque suae matri properata tulerunt, non intellecto credula turba deo. Brutus erat stulti sapiens imitator, ut esset tutus ab insidiis, dire Superbe, tuis. ille iacens pronus matri dedit oscula Terrae, 720 creditus offenso procubuisse pede. cingitur interea Romanis Ardea signis, et patitur longas obsidione moras. dum vacat, et metuunt hostes committere pugnam, luditur in castris, otia miles agit: 725 Tarquinius iuvenis socios dapibusque meroque accipit. ex illis rege creatus ait: * dum nos sollicitos pigro tenet Ardea bello, nec sinit ad patrios arma referre deos, ecquid in officio torus est socialis? et ecquid 730 coniugibus nostris mutua cura sumus?' FASTORUM LIB. II, 687—774. 35 quisque suam laudat. studiis certamina crescunt, et fervet multo linguaque corque mero. surgit, cui dederat clarum Collatia nomen: *non opus est verbis, credite rebus!” ait. *nox superest: tollamur equis urbemque petamus!' dicta placent, frenis impediuntur equi. pertulerant dominos. regalia protinus illi tecta petunt: custos in fore nullus erat. ecce nurus regis fusis per colla coronis inveniunt posito pervigilare mero. 740 inde cito passu petitur Lucretia. cuius ante torum calathi lanaque mollis erat. lumen ad exiguum famulae data pensa trahebant, inter quas tenui sic ait illa sono: *mittenda est domino — nunc, nunc properate, puellae! — 745 quamprimum nostra facta lacerna manu. quid tamen auditis? nam plura audire potestis: quantum de bello dicitur esse super? postmodo victa cades: melioribus, Ardea, restas, improba, quae nostros cogis abesse viros! 750 sint tantum reduces! sed enim temerarius ille est meus et stricto quolibet ense ruit. mens abit, et morior, quotiens pugnantis imago me subit, et gelidum pectora frigus habet.' desinit in lacrimas intentaque fila remisit, 755 in gremio voltum deposuitque suo. hoc ipsum decuit: lacrimae decuere pudicam, et facies animo dignaque parque fuit. *pone metum, veni!* coniunx ait. illa revixit deque viri collo dulce pependit onus. 760 interea iuvenis furiales regius ignis concipit et caeco raptus amore furit. forma placet niveusque color flavique capilli, quique aderat nulla factus ab arte decor: verba placent et vox, et quod corrumpere non est: 765 quoque minor spes est, hoc magis ille cupit. iam dederat cantus lucis praenuntius ales, cum referunt iuvenes in sua castra pedem. carpitur attonitos absentis imagine sensus ille; recordanti plura magisque placent: 770 sic sedit, sic culta fuit, sic stamina nevit, neglectae collo sic iacuere comae, hos habuit voltus, haec illi verba fuerunt, hic color, haec facies, hic decor oris erat. 3* 36 P. OVIDII NASONIS 775 ut solet a magno fluctus languescere flatu, sed tamen a vento, qui fuit, unda tumet: sic, quamvis aberat placitae praesentia formae, quem dederat praesens forma, manebat amor. ardet et iniusti stimulis agitatur amoris. 780 comparat indigno vimque dolumque toro. exitus in dubio est. *audebimus ultima!” dixit: *viderit! audentes forsque deusque iuvat. cepimus audendo Gabios quoque.' talia fatus ense latus cinxit tergaque pressit equi. 785 accipit aerata iuvenem Collatia porta, condere iam voltus sole parante suos. hostis ut hospes init penetralia Collatini: comiter excipitur. sanguine iunctus erat. quantum animis erroris inest! parat inscia rerum 790 infelix epulas hostibus illa suis. functus erat dapibus. poscunt sua tempora somnum. nox erat, et tota lumina nulla domo. surgit et aurata vagina liberat ensem et venit in thalamos, nupta pudica, tuos. 795 utque torum pressit, “ferrum, Lucretia, mecum est! natus' ait “regis Tarquiniusque loquor.' illa nihil: neque enim vocem viresque loquendi aut aliquid toto pectore mentis habet. sed tremit, ut quondam stabulis deprensa relictis 800 parva sub infesto cum iacet agna lupo. quid faciat? pugnet? vincetur femina pugnans. clamet? at in dextra, qui vetet, ensis erat. effugiat? positis urgentur pectora palmis, tunc primum externa pectora tacta manu. 805 instat amans hostis precibus pretioque minisque: nec prece nec pretio nec movet ille minis. *nil agis! eripiam' dixit *per crimina vitam: falsus adulterii testis adulter ero. interimam famulum, cum quo deprensa fereris.' 810 succubuit famae victa puella metu. quid, victor, gaudes? haec te victoria perdet. heu quanto regnis nox stetit una tuis! iamque erat orta dies. passis sedet illa capillis, ut solet ad nati materitura rogum, 815 grandaevumque patrem fido cum coniuge castris evocat: et posita venit uterque mora. utque vident habitum, quae luctus causa, requirunt, cui paret exequias, quove sit icta malo? EASTORUM LIB. II. 775—860. 37 illa diu reticet pudibundaque celat amictu ora: fluunt lacrimae more perennis aquae. 820 hinc pater, hinc coniunx lacrimas solantur et orant, indicet, et caeco flentque paventque metu. ter conata loqui ter destitit: ausaque quarto, non oculos ideo sustulit illa suos.

*hoc quoque Tarquinio debebimus? eloquar,' inquit, 825 “eloquar infelix dedecus ipsa meum?' quaeque potest, narrat. restabant ultima: flevit, et matronales erubuere genae. dant veniam facto genitor coniunxque coactae. * quam' dixit *veniam vos datis, ipsa nego.' 830 nec mora: celato fixit sua pectora ferro et cadit in patrios sanguinulenta pedes. tunc quoque, iam moriens, ne non procumbat honeste, respicit; haec etiam cura cadentis erat. ecce super corpus, communia damna gementes, 835 obliti decoris, virque paterque iacent: Brutus adest tandemque animo sua nomina fallit fixaque semianimi corpore tela rapit, stillantemque tenens generoso sanguine cultrum edidit impavidos ore minante sonos: 840 *per tibi ego hunc iuro fortem castumque cruorem, perque tuos Manes, qui mihi numen erunt, Tarquinium profuga poenas cum stirpe daturum. iam satis est virtus dissimulata diu.' illa iacens ad verba oculos sine lumine movit, 845 visaque concussa dicta probare coma. fertur in exequias animi matrona virilis et secum lacrimas invidiamque trahit. volnus inane patet. Brutus clamore Quirites concitat et regis facta nefanda refert. 850 Tarquinius cum prole fugit. capit annua consul iura. dies regnis illa suprema fuit. Pallimur, an veris praenuntia venit hirundo .35. „Hg nec metuit, ne qua versa recurrat hiems? 26. A FN saepe tamen, Progne, nimium properasse quereris, 85ô virque tuo Tereus frigore laetus erit. Iamque duae restant noctes de mense secundo, 27. É E9; NP Marsque citos iunctis curribus urget equos: 28. CC ex vero positum permansit Equiria nomen, quae deus in Campo prospicit ipse suo. 800 38 P. OVIDII NASONIS iure venis, Gradive: locum tua tempora poscunt, signatusque tuo nomine mensis adest. venimus in portum, libro cum mense peracto: naviget hinc alia iam mihi linter aqua.

LIBER TERTIUS. , ,

Bellice, depositis clipeo paulisper et hasta, Mars, ades et nitidas casside solve comas. forsitan ipse roges, quid sit cum Marte poetae? a te, qui canitur, nomina mensis habet. 5 ipse vides manibus peragi fera bella Minervae: num minus ingenuis artibus illa vacat? Palladis exemplo ponendae tempora sume cuspidis: invenies et, quod inermis agas. tunc quoque inermis eras, cum te Romana sacerdos 10 cepit, ut huic urbi semina digna dares. Silvia Vestalis — quid enim vetat inde moveri? — sacra lavaturas mane petebat aquas. ventum erat ad molli declivem tramite ripam: ponitur e summa fictilis urna coma. 15 fessa resedit humo ventosque accepit aperto pectore, turbatas restituitque comas. dum sedet, umbrosae salices volucresque canorae fecerunt somnos et leve murmur aquae. blanda quies furtim victis obrepsit ocellis, 20 et cadit a mento languida facta manus. Mars videt hanc, visamque cupit, potiturque cupita, et sua divina furta fefellit ope. somnus abit: iacet ipsa gravis. iam scilicet intra viscera Romanae conditor urbis erat. 25 languida consurgit nec scit, cur languida surgat, et peragit talis arbore nixa sonos: “utile sit faustumque, precor, quod imagine somni vidimus. an somno clarius illud erat? ignibus Iliacis aderam, cum lapsa capillis 80 decidit ante sacros lanea vitta focos. inde duae pariter — visu mirabile — palmae surgunt. ex illis altera maior erat et gravibus ramis totum protexerat orbem contigeratque sua sidera summa coma. 85 ecce meus ferrum patruus molitur in illas: terreor admonitu, corque timore micat. FASTORUM LIB. II. 861—864. III. 1—80. 39 Martia, picus, avis gemino pro stipite pugnant et lupa. tuta per hos utraque palma fuit.' dixerat, et plenam non firmis viribus urnam sustulit. ' implerat, dum sua visa refert. 40 interea crescente Remo, crescente Quirino, caelesti tumidus pondere venter erat. quo minus emeritis exiret cursibus annus, restabant nitido iam duo signa deo. Silvia fit mater: Vestae simulacra feruntur 45 virgineas oculis opposuisse manus. ara deae certe tremuit, pariente ministra, et subiit cineres territa flamma suos. hoc ubi cognovit contemptor Amulius aequi, — nam raptas fratri victor habebat opes — 50 amne iubet mergi geminos. scelus unda refugit: in sicca pueri destituuntur humo. lacte quis infantes nescit crevisse ferino et picum expositis saepe tulisse cibos? non ego te, tantae nutrix Larentia gentis, nec taceam vestras, Faustule pauper, opes. vester honos veniet, cum Larentalia dicam: acceptus Geniis illa December habet. Martia ter senos proles adoleverat annos, et suberat flavae iam nova barba comae. 60 omnibus agricolis armentorumque magistris Iliadae fratres iura petita dabant. saepe domum veniunt praedonum sanguine laeti et redigunt actos in sua rura boves. ut genus audierunt, animos pater editus auget, 65 et pudet in paucis nomen habere casis: IRomuleoque cadit traiectus Amulius ense, regnaque longaevo restituuntur avo. moenia conduntur: quae quamvis parva fuerunt, non tamen expediit transsiluisse Remo. — 70 iam, modo qua fuerant silvae pecorumque recessus, urbs erat, aeternae cum pater urbis ait: *arbiter armorum, de cuius sanguine natus credor, — et ut credar, pignora multa dabo — a te principium Romano dicimus anno: primus de patrio nomine mensis erit.' vox rata fit, patrioque vocat de nomine mensem. dicitur haec pietas grata fuisse deo. et tamen ante omnes Martem coluere priores. hoc dederat studiis bellica turba suis. 80 40 P. OVIDII NASONIS Pallada Cecropidae, Minoia Creta Dianam, Volcanum tellus Hypsipylea colit, Iunonem Sparte Pelopeiadesque Mycenae, pinigerum Fauni Maenalis ora caput: 85 Mars Latio venerandus erat, quia praesidet armis; arma ferae genti remque decusque dabant. quodsi forte vacas, peregrinos inspice fastos: mensis in his etiam nomine Martis erit. tertius Albanis, quintus fuit ille Faliscis: 90 sextus apud populos, Hernica terra, tuos. inter Aricinos Albanaque tempora constat factaque Telegoni moenia celsa manu. quintum Laurentes, bis quintum Aequiculus acer, a tribus hunc primum turba Curensis habet. 95 et tibi cum proavis, miles Paeligne, Sabinis convenit: huic genti quartus utrique deus. Romulus, hoc omnes ut vinceret ordine saltem, sanguinis auctori tempora prima dedit. — nec totidem veteres, quot nunc, habuere IKalendas: 100 ille minor geminis mensibus annus erat. nondum tradiderat victas victoribus artes Graecia, facundum, sed male forte genus. qui bene pugnabat, Romanam noverat artem: mittere qui poterat pila, disertus erat. 105 quis tunc aut Hyadas aut Pleiadas Atlanteas senserat, aut geminos esse sub axe polos? esse duas Arctos, quarum Cynosura petatur Sidoniis, Helicen Graia carina notet? signaque quae longo frater percenseat anno, 110 ire per haec uno mense sororis equos? libera currebant non observata per annum sidera: éonstabat sed tamen esse deos. non illi caelo labentia signa tenebant, sed sua: quae magnum perdere crimen erat. 115 illa quidem faeno: sed erat reverentia faeno, quantam nunc aquilas cernis habere tuas. pertica suspensos portabat longa maniplos, unde maniplaris nomina miles habet. ergo animi indociles et adhuc ratione carentes 120 mensibus egerunt lustra minora decem. • annus erat, decimum cum luna receperat orbem. hic numerus magno tunc in honore fuit; seu quia tot digiti, per quos numerare solemus, seu quia bis quino femina mense parit, FASTORUM LIB. III. 81—166. 41 seu quod adusque decem numero crescente venitur: 125 rincipium spatiis sumitur inde novis. inde patres centum denos secrevit in orbes Romulus, hastatos instituitque decem; et totidem princeps, totidem pilanus habebat corpora, legitimo quique merebat equo. 130 quin étiam partes totidem Titiensibus ille, quosque vocant Ramnes, Luceribusque dedit. adsuetos igitur numeros servavit in anno. hoc luget spatio femina maesta virum. — neu dubites, primae fuerint quin ante Kalendae 135 Martis, ad haec animum signa referre potes. laurea, flaminibus quae toto perstitit anno, tollitur, et frondes sunt in honore novae. ianua tunc regis posita viret arbore Phoebi: ante tuas fit idem, curia prisca, fores. 140 Vesta quoque ut folio niteat velata recenti, cedit ab Iliacis laurea cana focis. adde, quod arcana fieri novus ignis in aede dicitur, et vires flamma refecta capit. nec mihi parva fides, annos hinc isse priores, 145 Anna quod hoc coepta est mense Perenna coli. hinc etiam veteres initi memorantur honores ad spatium belli, perfide Poene, tui. denique quintus ab hoc fuerat Quintilis, et inde incipit, a numero nomina quisquis habet. 150 primus, oliviferis Romam deductus ab arvis, Pompilius menses sensit abesse duos: sive hoc a Samio doctus, qui posse renasci nos putat, Egeria sive monente sua. sed tamen errabant etiamnunc tempora, donec 155 Caesaris in multis haec quoque cura fuit. non haec ille deus tantaeque propaginis auctor credidit officiis esse minora suis, promissumque sibi voluit praenoscere caelum nec deus ignotas hospes inire domos. 160 ille moras solis, quibus in sua signa rediret, traditur exactis disposuisse notis. is decies senos tercentum et quinque diebus iunxit et e pleno tempora quarta die. hic anni modus est. in lustrum accedere debet, 165 quae consummatur partibus, una dies. 42 P. OVIDII NASONIS *Si licet occultos monitus audire deorum 1. D. K. MAIE- NP vatibus, ut certe fama licere putat, cum sis officiis, Gradive, virilibus aptus, 170 dic mihi, matronae cur tua festa colant.' sic ego; sic posita dixit mihi casside Mavors (sed tamen in dextra missilis hasta fuit): *nunc primum studiis pacis, deus utilis armis, advocor et gressus in nova castra fero. 175 nec piget incepti. iuvat hac quoque parte morari, hoc solam ne se posse Minerva putet. disce, Latinorum vates operose dierum, quod petis, et memori pectore dicta nota. parva fuit, si prima velis elementa referre, 180 - Roma; sed in parva spes tamen huius erat. moenia iam stabant, populis angusta futuris, credita sed turbae tunc nimis ampla suae. quae fuerit nostri, si quaeris, regia nati: aspice de canna straminibusque domum. 185 in stipula placidi capiebat munera somni, et tamen ex illo venit in astra toro. iamque loco maius nomen Romanus habebat: nec coniunx illi, nec socer ullus erat. spernebant generos inopes vicinia dives: 190 et male credebar sanguinis auctor ego. in stabulis habitasse et oves pavisse nocebat iugeraque inculti pauca tenere soli. cum pare quaeque suo coeunt volucresque feraeque, atque aliquam, de qua procreet, anguis habet; 195 extremis dantur conubia gentibus: at quae Eomano vellet nubere, nulla fuit. indolui, patriamque dedi tibi, Romule, mentem. “tolle preces:” dixi “quod petis, arma dabunt.” festa parât Conso — Consus tibi cetera dicet, 200 illo facta die dum sua sacra canes —: intumuere Cures et quos dolor attigit idem. tum primum generis intulit arma socer. iamque fere raptae matrum quoque nomen habebant, tractaque erant longa bella propinqua mora: 205 conveniunt nuptae dictam Iunonis in aedem, quas inter mea sic est nurus orsa loqui: “o pariter raptae, — quoniam hoc commune tenemus — non ultra lente possumus esse piae. stant acies. sed utra di sint pro parte rogandi, 210 eligite: hinc coniunx, hinc pater arma tenet. FASTORUM LIB. III. 167—254. quaerendum est, viduae fieri malitis an orbae. consilium vobis forte piumque dabo.” consilium dederat. parent crinesque resolvunt maestaque funerea corpora veste tegunt. iam stabant acies ferro mortique paratae, 215 iam lituus pugnae signa daturus erat: cum raptae veniunt inter patresque virosque inque sinu natos, pignora cara, tenent. ut medium campi scissis tetigere capillis, in terram posito procubuere genu: 220 et quasi sentirent, blando clamore nepotes tendebant ad avos bracchia parva suos. [qui poterat, clamabat avum, tunc denique visum, et qui vix poterat, posse coactus erat] tela viris animique cadunt; gladiisque remotis 225 dant soceri generis accipiuntque manus, laudatasque tenent natas, scutoque nepotem fert avus. hic scuti dulcior usus erat. inde mei primas mensis celebrare Kalendas Oebaliae matres non leve munus habent. 230 sic quia committi strictis mucronibus ausae finierant lacrimis Martia bella suis, vel quod erat de me feliciter Ilia mater, rite colunt matres sacra diemque meum. quid, quod hiems adoperta gelu tunc denique cedit, 235 et pereunt victae sole tepente nives, arboribus redeunt detonsae frigore frondes, uvidaque in tenero palmite gemma tumet; quaeque diu latuit, nunc se qua tollat in auras, fertilis occultas invenit herba vias? 240 nunc fecundus ager, pecoris nunc hora creandi, nunc avis in ramo tecta Laremque parat. tempora iure colunt Latiae fecunda parentes, quarum militiam votaque partus habet. adde quod, excubias ubi rex Romanus agebat, qui nunc Esquilias nomina collis habet, illic a nuribus Iunoni templa Latinis hac sunt, si memini, publica facta die. quid moror et variis onero tua pectora causis? eminet ante oculos, quod petis, ecce tuos. 250 mater amat nuptas: matrum me turba frequentat. haec nos praecipue tam pia causa decet.' ferte deae flores! gaudet florentibus herbis haec dea: de tenero cingite flore caput! 44 IP. OVIDII NASONIS 255 dicite *tu nobis lucem, Lucina, dedisti'! dicite *tu voto parturientis ades'! si qua tamen gravida est, resoluto crine precetur, ut solvat partus molliter illa suos. — quis mihi nunc dicet, quare caelestia Martis 260 ' arma ferant Salii Mamuriumque canant? nympha, mone, nemori stagnoque operata Dianae, nympha, Numae coniunx, ad tua facta veni. vallis Aricinae silva praecinctus opaca est lacus, antiqua relligione sacer. 265 hic latet Hippolytus furiis direptus equorum: unde nemus nullis illud aditur equis. licia dependent longas velantia saepes, et posita est meritae multa tabella deae. saepe potens voti, frontem redimita coronis, 270 femina lucentes portat ab urbe faces. regna tenent fortes manibus pedibusque fugaces, et perit exemplo postmodo quisque suo. defluit incerto lapidosus murmure rivus: saepe, sed exiguis haustibus, inde bibi. 275 Egeria est, quae praebet aquas, dea grata Camenis. illa Numae coniunx consiliumque fuit. principio nimium promptos ad bella Quiritis molliri placuit iure deumque metu. inde datae leges, ne firmior omnia posset: 280 coeptaque sunt pure tradita sacra coli. exuitur feritas, armisque potentius aequum est, et cum cive pudet conseruisse manus. atque aliquis, modo trux, visa iam vertitur ara, vinaque dat tepidis farraque salsa focis. 285 ecce deum genitor rutilas per nubila flammas spargit et effusis aethera siccat aquis. non alias missi cecidere frequentius ignes: rex pavet, et volgi pectora terror habet. cui dea * ne nimium terrere! piabile fulmen 290 est,' ait *et saevi flectitur ira Iovis. sed poterunt ritum Picus Faunusque piandi tradere, Romani numen utrumque soli. nec sine vi tradent: adhibeto vincula captis.” atque ita, qua possint, erudit, arte capi. 295 lucus Aventino suberat niger ilicis umbra, quo posses viso dicere *numen inest!” in medio gramen muscoque adoperta virenti manabat saxo vena perennis aquae, EASTORUM LIB. III. 255—342. inde fere soli Faunus Picusque bibebant. huc venit et, fonti rex Numa mactat ovem 800 plenaque odorati disponit pocula Bacchi, cumque suis antro conditus ipse latet. ad solitos veniunt silvestria numina fontes et relevant multo pectora sicca mero. vina quies sequitur. gelido Numa prodit ab antro, 305 vinclaque sopitas addit in arta manus. somnus ut abscessit, pugnando vincula temptant rumpere: pugnantes fortius illa tenent. tunc Numa:, *di nemorum, factis ignoscite nostris, si scelus ingenio scitis abesse meo, 310 quoque modo possit fulmen, monstrate, piari.' sic Numa; sic quatiens cornua Faunus ait: *magna petis, nec quae monitu tibi discere nostro fas sit. habent finis numina nostra suos. di sumus agrestes, et qui dominemur in altis 315 montibus: arbitrium est in sua tela Iovi. hunc tu non poteris per te deducere caelo: at poteris nostra forsitan usus ope.' dixerat haec Faunus; par est sententia Pici. * deme tamen nobis vincula,' Picus ait: 320 *Iuppiter huc veniet, valida perductus ab arte. nubila promissi Styx mihi testis erit.' emissi laqueis quid agant, quae carmina dicant quaque trahant superis sedibus arte Iovem, scire nefas homini. nobis concessa canentur, 325 quaeque pio dici vatis ab ore licet. eliciunt caelo te, Iuppiter! unde minores nunc quoque te celebrant Eliciumque vocant. constat Aventinae tremuisse cacumina silvae, terraque subsedit pondere pressa Iovis. 880 corda micant regis, totoque e corpore sanguis fugit, et hirsutae deriguere comae. ut rediit animus, *da certa piamina* dixit *fulminis, altorum rexque paterque deum, si tua contigimus manibus donaria puris: 335 hoc quoque, quod petitur, si pia lingua rogat.' adnuit oranti: sed verum ambage remota abdidit et dubio terruit ore virum. *caede caput' dixit. cui rex *parebimus' inquit: “caedenda est hortis eruta cepa meis.' 340 addidit hic *hominis:* * summos' ait ille “capillos.' postulat hic animam: cui Numa “piscis' ait. 46 P. OVIDII NASONIS risit et *his' inquit *facito mea tela procures, o vir conloquio non abigende deum. 845 sed tibi, protulerit cum totum crastinus orbem Cynthius, imperii pignora certa dabo.' dixit, et ingenti tonitru super aethera motum fertur, adorantem destituitque Numam. ille redit laetus memoratque Quiritibus acta. 850 tarda venit dictis difficilisque fides. *at certe credemur,' ait “si verba sequetur exitus: en audi crastina, quisquis ades. protulerit terris cum totum Cynthius orbem, Iuppiter imperii pignora certa dabit.' 355 discedunt dubii, promissaque tarda videntur, dependetque fides a veniente die. mollis erat tellus rorata mane pruina: ante sui populus limina regis adest. prodit, et in solio medius consedit acerno: 860 innumeri circa stantque silentque viri. ortus erat summo tantummodo margine Phoebus: sollicitae mentes speque metuque pavent. constitit atque caput niveo velatus amictu iam bene dis notas sustulit ille manus 865 atque ita *tempus adest promissi muneris' inquit: *pollicitam dictis, Iuppiter, adde fidem.' dum loquitur, totum iam sol emoverat orbem, et gravis aetherio venit ab axe fragor. ter tonuit sine nube deus, tria fulmina misit. 370 credite dicenti: mira, sed acta, loquor. a media caelum regione dehiscere coepit: summisere oculos cum duce turba suo. ecce levi scutum versatum leniter aura decidit. a populo clamor ad astra venit. 375 tollit humo munus caesa prius ille iuvenca, quae dederat nulli colla premenda iugo, atque ancile vocat, quod ab omni parte recisum est, quaque notes oculis, angulus omnis abest. tunc, memor imperii sortem consistere in illo, 380 consilium multae calliditatis init. plura iubet fieri simili caelata figura, error ut ante oculos insidiantis eat. Mamurius, morum fabraene exactior artis, difficile est, illud, dicere, clausit opus. 385 cui Numa munificus *facti pete praemia* dixit: *si mea nota fides, inrita nulla petes.' FASTORUM LIB. III. 343—428. 47 iam dederat Saliis a saltu nomina dicta armaque et ad certos verba canenda modos. tum sic Mamurius: *merces mihi gloria detur, nominaque extremo carmine nostra sonent.' 390 inde sacerdotes operi promissa vetusto praemia persolvunt, Mamuriumque vocant. — nubere si qua voles, quamvis properabitis ambo, differ: habent parvae commoda magna morae. arma movent pugnas: pugna est aliena maritis; 895 condita cum fuerint, aptius omen erit. — his etiam coniunx apicati sancta Dialis lucibus inpexas debet habere comas. Tertia nox dimensa suos ubi moverit ignes, 2. EF 3. FC conditus e geminis Piscibus alter erit. 4. G C nam duo sunt; austris hic est, aquilonibus ille 401 proximus. a vento nomen uterque tenet. Cum croceis rorare genis Tithonia coniunx Jj. HO coeperit et quintae tempora lucis aget, sive est Arctophylax, sive est piger ille Bootes, 405 mergetur visus effugietque tuos. at non effugiet Vindemitor. hoc quoque causam unde trahat sidus, parva docere mora est. Ampelon intonsum satyro nymphaque creatum fertur in Ismariis Bacchus amasse iugis. 410 tradidit huic vitem pendentem frondibus ulmi, quae nunc de pueri nomine nomen habet. dum legit in ramo pictas temerarius uvas, decidit: amissum Liber in astra tulit. 414 Sextus ubi Oceano clivosum scandit Olympum é,4AP.39g; Phoebus et alatis aethera carpit equis, pę£j. quisquis ades castaeque colis penetralia Vestae, *4°***** gratare, Iliacis turaque pone focis, Caesaris innumeris — quem maluit ille mereri — accessit titulis pontificalis honor. 420 ignibus aeternis aeterni numina praesunt Caesaris: imperii pignora iuncta vides. di veteris Troiae, dignissima praeda ferenti, qua gravis Aeneas tutus ab hoste fuit: ortus ab Aenea tangit cognata sacerdos 425 numina: cognatum, Vesta, tuere caput! quos sancta fovet ille manu, bene vivitis, ignes. vivite inextincti, flammaque duxque, precor. 48 P. OVIDII NASONIS Una nota est Marti Nonis, sacrata quod illis 7. B NON- F

480 templa putant lucos Vediovis ante duos. - Romulus ut saxo lucum circumdedit alto, *quilibet huc' dixit “confuge; tutus eris.' o quam de tenui Romanus origine crevit! turba vetus quam non invidiosa fuit! 485 ne tamen ignaro novitas tibi nominis obstet, disce, quis iste deus, curve vocetur ita. Iuppiter est iuvenis: iuvenalis aspice voltus: aspice deinde, manu fulmina nulla tenet. fulmina post ausos caelum adfectare Gigantes 440 sumpta Iovi: primo tempore inermis erat. ignibus Ossa novis et Pelion altius Ossa arsit et in solida fixus Olympus humo. stat quoque capra simul. nymphae pavisse feruntur Cretides; infanti lac dedit illa Iovi. 445 nunc vocor ad nomen, vegrandia farra coloni, quae male creverunt, vescaque parva vocant. vis ea si verbi est, cur non ego Vediovis aedem aedem non magni suspicer esse Iovis? iamque, ubi caeruleum variabunt sidera caelum, 450 suspice: Gorgonei colla videbis equi. creditur hic caesae gravida cervice Medusae sanguine respersis prosiluisse iubis. huic supra nubes et subter sidera lapso caelum pro terra, pro pede pinna fuit. 455 iamque indignanti nova frena receperat ore, cum levis Aonias ungula fodit aquas. nunc fruitur caelo, quod pinnis ante petebat, et nitidus stellis quinque decemque micat. Protinus aspicies venienti nocte Coronam 460 Gnosida.' Theseo crimine facta dea est. iam bene periuro mutarat coniuge Bacchum, quae dedit ingrato fila legenda viro. sorte tori gaudens *quid flebam rustica?” dixit: *utiliter nobis perfidus ille fuit.' 465 interea Liber depexos crinibus Indos vicit, et Eoo dives ab orbe redit. inter captivas facie praestante puellas grata nimis Baccho filia regis erat. flebat amans coniunx spatiataque litore curvo 470 edidit incultis talia verba comis: *en iterum, fluctus, similis audite querelas! JFASTORUM LIB. III. 429—514. 49. en iterum lacrimas accipe, harena, meas! dicebam, memini, “periure et perfide Theseu!” ille abiit: eadem crimina Bacchus habet. nunc quoque “nulla viro” clamabo “femina credat!” , 475 nomine mutato causa relata mea est. o utinam mea sors, qua primum coeperat, isset, iamque ego praesenti tempore nulla forem! . quid me desertis morituram, Liber, harenis servabas? potui dedoluisse semel. 480 Bacche levis, leviorque tuis, quae tempora cingunt, frondibus, in lacrimas cognite Bacche meas, ausus es ante oculos adducta paelice nostros tam bene compositum sollicitare torum? heu ubi pacta fides? ubi, quae iurare solebas? 485 me miseram, quotiens haec ego verba loquar? Thesea culpabas fallacemque ipse vocabas: iudicio peccas turpius ipse tuo. ne sciat hoc quisquam, tacitisque doloribus urar, ne totiens falli digna fuisse puter! 490 praecipue cupiam celari Thesea, ne te consortem culpae gaudeat esse suae. at, puto, praeposita est fuscae mihi candida paelex? eveniat nostris hostibus ille color! quid tamen hoc refert? vitio tibi gratior ipso est. 495 quid facis? amplexus inquinat illa tuos. Bacche, fidem praesta, nec praefer amoribus ullam coniugis: adsuevi semper amare virum. ceperunt matrem formosi cornua tauri, me tua: at hic laudi est, ille pudendus amor. 500 ne noceat, quod amo! neque enim tibi, Bacche, nocebat, quod flammas nobis fassus es ipse tuas. nec, quod nos uris, mirum facis: ortus in igne diceris et patria raptus ab igne manu. illa ego sum, cui tu solitus promittere caelum: 505 ei mihi, pro caelo qualia dona fero!' dixerat. audibat iamdudum verba querentis Liber, ut a tergo forte secutus erat. occupat amplexu lacrimasque per oscula siccat et *pariter caeli summa petamus' ait. 510 *tu mihi iuncta toro mihi iuncta vocabula sumes: nam tibi mutatae Libera nomen erit. sintque tuae tecum faciam monimenta coronae, Volcanus Veneri quam dedit, illa tibi.' 0vidii vol. III. 4 50 P. OVIDII NASONIS 515 dicta facit gemmasque novem transformat in ignes: aurea per stellas nunc micat illa novem. Sex ubi sustulerit, totidem demerserit orbes, 8. CF. 9. DG purpureum rapido qui vehit axe diem, ' *°° g£ â3 altera gramineo spectabis Equiria campo, 13.TÎî ÉV 520 quem Tiberis curvis in latus urget aquis. 14. A EQ. NP qui tamen eiecta si forte tenebitur unda, Caelius accipiet pulverulentus equos. Idibus est Annae festum geniale Perennae, 15. B EID-NP haud procul a ripis, advena Thybri, tuis. 525 plebs venit ac virides passim disiecta per herbas potat, et accumbit cum pare quisque sua. rT sub Iove pars durat; pauci tentoria ponunt; ] sunt quibus e ramis frondea facta casa est; | pars ubi pro rigidis calamos statuere columnis, , 580 I desuper extentas imposuere togas. -^ sole tamen vinoque calent, annosque precantur, quot sumant cyathos, ad numerumque bibunt. invenies illic, qui Nestoris ebibat annos, quae sit per calices facta Sibylla suos. 585 illic et cantant, quicquid didicere theatris, et iactant faciles ad sua verba manus et ducunt posito iunctas cratere choreas, cultaque diffusis saltat amica comis. cum redeunt, titubant et sunt spectacula volgi, b40 et fortunatos obvia turba vocat. occurri nuper. visa est mihi digna relatu pompa: senem potum pota trahebat anus. quae tamen haec dea sit, quoniam rumoribus errat, fabula proposito nulla tegenda meo. 545 arserat Aeneae Dido miserabilis igne,

arserat exstructis in sua fata rogis; *. compositusque cinis, tumulique in marmore carmen hoc breve, quod moriens ipsa reliquit, erat: “praebuit Aeneas et causam mortis et ensem. 550 ' ipsa sua Dido concidit usa manu.' protinus invadunt Numidae sine vindice regnum, et potitur capta Maurus Iarba domo seque memor spretum, *thalamis tamen' inquit “Elissae en ego, quem totiens reppulit illa, fruor.' 555 diffugiunt Tyrii, quo quemque agit error, ut olim amisso dubiae rege vagantur apes. EASTORUM I,IB. III. 515—600. 51 tertia nudandas acceperat area messes, inque cavos ierant tertia musta lacus: pellitur Anna domo lacrimansque sororia linquit moenia. germanae iusta dat ante suae. 560 mixta bibunt molles lacrimis unguenta favillae, vertice libatas accipiuntque comas. terque *vale!” dixit, cineres ter ad ora relatos pressit; et est illis visa subesse soror. nancta ratem comitesque fugae pede labitur aequo, 565 moenia respiciens, dulce sororis opus. fertilis est Melite sterili vicina Cosyrae insula, quam Libyci verberat unda freti. hanc petit, hospitio regis confisa vetusto. hospes opum dives rex ibi Battus erat. 570 qui postquam didicit casus utriusque sororis, *haec' inquit *tellus quantulacumque tua est.' et tamen hospitii servasset ad ultima munus! sed timuit magnas Pygmalionis opes. signa recensuerat bis sol sua: tertius ibat 575 annus, et exilio terra paranda nova est. frater adest belloque petit. rex arma perosus *nos sumus inbelles, tu fuge sospes!” ait. iussa fugit ventoque ratem committit et undis: asperior quovis aequore frater erat. 580 est prope piscosos lapidosi Crathidis amnes parvus ager: Cameren incola turba vocat. illüc cursus erat; nec longius afuit inde, quam quantum novies mittere funda potest. vela cadunt primo, et dubia librantur ab aura. 585 * findite remigio* navita dixit “aquas!” dumque parant torto subducere carbasa lino, percutitur rapido puppis adunca noto inque patens aequor, frustra pugnante magistro, fertur, et ex oculis visa refugit humus. 590 adsiliunt fluctus, imoque a gurgite pontus vertitur, et canas alveus haurit aquas. vincitur ars vento, nec iam moderator habenis utitur. a votis sic quoque poscit opem. iactatur tumidas exul Phoenissa per undas, 595 umidaque opposita lumina veste tegit. tunc primum Dido felix est dicta sorori, et quaecumque aliquam corpore pressit humum. ducitur ad Laurens ingenti flamine litus puppis et expositis omnibus hausta perit. 600 4* 52 P. OVIDII NASONIS iam pius Aeneas regno nataque Latini auctus erat populos miscueratque duos. litore dotali solo comitatus Achate secretum nudo dum pede carpit iter, 605 aspicit errantem, nec credere sustinet Annam esse. *quid in Latios illa veniret agros?' dum secum Aeneas, “Anna est!” exclamat Achates. ad nomen voltus sustulit illa suos. quo fugiat? quid agat? quos terrae quaerat hiatus? 610 ante oculos miserae fata sororis erant. sensit et adloquitur trepidam Cythereius heros (flet tamen admonitu motus, Elissa, tui): “Anna, per hanc iuro, quam quondam audire solebas tellurem fato prosperiore dari, 615 perque deos comites, hac nuper sede locatos, saepe meas illos increpuisse moras. nec timui de morte tamen; metus afuit iste. ei mihi! credibili fortior illa fuit. ne refer — aspexi non illo pectore digna 620 volnera, Tartareas ausus adire domos. at tu, seu ratio te nostris appulit oris, sive deus: regni commoda carpe mei. multa tibi memores, nil non debemus Elissae. nomine grata tuo, grata sororis, eris.' 625 talia dicenti — neque enim spes altera restat — credidit, errores exposuitque suos. utque domum intravit Tyrios induta paratus, incipit Aeneas (cetera turba tacet): *hanc tibi cur tradam, pia causa, Lavinia coniunx, 630 est mihi: consumpsi naufragus huius opes. orta Tyro est, regnum Libyca possedit in ora: quam precor ut carae more sororis ames.' omnia promittit falsumque Lavinia volnus mente premit tacita dissimulatque fremens. 685 donaque cum videat praeter sua lumina ferri multa palam, mitti clam quoque multa putat. : non habet exactum, quid agat. furialiter odit et parat insidias et cupit ulta mori. nox erat. ante torum visa est astare sororis 640 squalenti Dido sanguinulenta coma et *fuge, ne dubita, maestum fuge' dicere *tectum!' sub verbum querulas impulit aura fores exilit, et velox humili super arva fenestra se iacit: audacem fecerat ipse timor. FASTORUM LIB. III. 601—688. 53

quaque metu rapitur, tunica velata recincta 645 currit, ut auditis territa damma lupis. corniger hanc tumidis rapuisse Numicius undis creditur et stagnis occuluisse suis. Sidonis interea magno clamore per agros quaeritur: apparent signa notaeque pedum. 650 ventum erat ad ripas: inerant vestigia ripis. sustinuit tacitas conscius amnis aquas. ipsa loqui visa est *placidi sum nympha Numici: amne perenne latens Anna Perenna vocor.' protinus erratis laeti vescuntur in agris 655 et celebrant largo remque diemque mero. — sunt quibus haec É est, quia mensibus impleat annum; pars Themin, Inachiam pars putat esse bovem. invenies, qui te nymphen £ïí, dicant,

teque Iovi primos, Anna, dedisse cibos. 660 haec quoque, quam referam, nostras pervenit ad aures fama, nec a veri dissidet illa fide. plebs vetus et nullis etiamtunc tuta tribunis fugit et in Sacri vertice montis erat. iam quoque, quem secum tulerant, defecerat illos 665 victus et humanis usibus apta Ceres. orta suburbanis quaedam fuit Anna Bovillis, pauper, sed multae sedulitatis, anus. illa, levi mitra canos incincta capillos, fingebat tremula rustica liba manu: 670 atque ita per populum fumantia mane solebat dividere: haec populo copia grata fuit. pace domi facta signum posuere perenne, quod sibi defectis illa tulisset opem. — nunc mihi, cur cantent, superest, obscena puellae, 675 dicere. nam coeunt certaque probra canunt. nuper erat dea facta. venit Gradivus ad Annam et cum seducta talia verba facit: *mense meo coleris, iunxi mea tempora tecum: pendet ab officio spes mihi magna tuo. 680 armifer armiferae correptus amore Minervae uror, et hoc longo tempore volnus alo. effice, di studio similes coeamus in unum. conveniunt partes haec tibi, comis anus.' dixerat. illa deum promisso ludit inani 685 et stultam dubia spem trahit usque rhora. saepius instanti *mandata peregimus” inquit: *evicta est; precibus vix dedit illa manus!' 54 P. OVIDII NASONIS creáit amans thalamosque parat. deducitur illuc 690 Anna tegens voltus, ut nova nupta, suos. oscula sumpturus subito Mars aspicit Annam. nunc pudor elusum, nunc subit ira deum. ridet amatorem ravae nova diva Minervae: nec res hac Veneri gratior ulla fuit. 695 inde ioci veteres obscenaque dicta canuntur, et iuvat hanc magno verba dedisse deo. — praeteriturus eram gladios in principe fixos, cum sic a castis Vesta locuta focis: *ne dubita meminisse! meus fuit ille sacerdos. 700 sacrilegae telis me petiere manus. ipsa virum rapui simulacraque nuda reliqui: quae cecidit ferro, Caesaris umbra fuit.' ille quidem caelo positus Iovis atria vidit et tenet in magno templa dicata foro. 705 at quicumque nefas ausi, prohibente deorum numine, polluerant pontificale caput, morte iacent merita. testes estote, Philippi, et quorum sparsis ossibus albet humus. hoc opus, haec pietas, haec prima elementa fuerunt 710 Caesaris, ulcisci iusta per arma patrem. • Postera cum teneras Aurora refecerit herbas, 16. CF Scorpios a prima parte videndus erit. Tertia post Idus lux est celeberrima Baccho. 17. D LIB. AP Bacche, fave vati, dum tua festa cano. 715 nec referam Semelen (ad quam nisi fulmina secum Iuppiter adferret, spretus inermis erat) nec, puer ut posses maturo tempore nasci, expletum patrio corpore matris opus. Sithonas et Scythicos longum est narrare triumphos 720 et domitas gentes, turifer Inde, tuas. tu quoque, Thebanae mala praeda, tacebere, matris, inque tuum furiis acte, Lycurge, genu. ecce libet subitos pisces Tyrrhenaque monstra dicere — sed non est carminis huius opus. 725 carminis huius opus, causas exponere, quare vilis anus populos ad sua liba vocet. ante tuos ortus arae sine honore fuerunt, Liber, et in gelidis herba reperta focis. te memorant Gange totoque oriente subacto 730 primitias magno seposuisse Iovi. FASTORUM LIB. III. 689—774. 55 cinnama tu primus captivaque tura dedisti deque triumphato viscera tosta bove. nomine ab auctoris ducunt libamina nomen libaque, quod sacris pars datur inde focis. liba deo fiunt, sucis quia dulcibus idem 735 gaudet, et a Baccho mella reperta ferunt. ibat harenoso Satyris comitatus ab Hebro, — non habet ingratos fabula nostra iocos — iamque erat ad Rhodopen Pangaeaque florida ventum: aeriferae comitum concrepuere manus. 740 ecce novae coeunt volucres tinnitibus actae, quosque movent sonitus aera, sequuntur apes. colligit errantes et in arbore claudit inani Liber, et inventi praemia mellis habet. ut Satyri levisque senex tetigere saporem, 745 quaerebant flavos per nemus omne favos. audit in exesa stridorem examinis ulmo, aspicit et ceras dissimulatque senex; utque piger pandi tergo residebat aselli, applicat hunc ulmo corticibusque cavis. 750 constitit ipse super ramoso stipite nixus atque avide trunco condita mella petit: milia crabronum coeunt et vertice nudo spicula defigunt oraque sima notant. ille cadit praeceps et calce feritur aselli 755 inclamatque suos auxiliumque rogat. concurrunt Satyri turgentiaque ora parentis rident; percusso claudicat ille genu. ridet et ipse deus limumque inducere monstrat. hic paret monitis et linit ora luto; 760 melle pater fruitur: liboque infusa calenti iure repertori candida mella damus. femina cur presset, non est rationis opertae: femineos thyrso concitat ille choros. cur anus hoc faciat, quaeris? vinosior aetas 765 haec est et gravidae munera vitis amat. cur hedera cincta est? hedera est gratissima Baccho. hoc quoque cur ita sit, dicere nulla mora est. Nysiadas nymphas puerum quaerente noverca hanc frondem cunis opposuisse ferunt. 770 restat, ut inveniam, quare toga libera detur Lucifero pueris, candide Bacche, tuo. sive quod ipse puer semper iuvenisque videris, et media est aetas inter utrumque tibi: 56 P. OVIDII NASONIS 775 seu quia tu pater es, patres sua pignora, natos, commendant curae numinibusque tuis: sive, quod es Liber, vestis quoque libera per te sumitur et vitae liberioris iter. an quia, cum colerent prisci studiosius agros, 780 et faceret patrio rure senator opus, et caperet fasces a curvo consul aratro, nec crimen duras esset habere manus, rusticus ad ludos populus veniebat in urbem? sed dis, non studiis ille dabatur honor. 785 luce sua ludos uvae commentor habebat, quos cum taedifera nunc habet ille dea. ergo ut tironem celebrare frequentia posset, visa dies dandae non aliena togae. mite caput, pater, huc placataque cornua vertas 790 et des ingenio vela secunda meo! itur ad Argeo8 — qui sint, sua pagina dicet — hac, si commemini, praeteritaque die. stella Lycaoniam vergit declivis ad Arcton Miluus: haec illa nocte videnda venit. 795 quid dederit volucri, si vis cognoscere, caelum: Saturnus regnis a Iove pulsus erat; concitat iratus validos Titanas in arma, quaeque fuit fatis debita, temptat opem. matre satus Terra, monstrum mirabile, taurus 800 parte sui serpens posteriore fuit. hunc triplici muro lucis incluserat atris Parcarum monitu Styx violenta trium. viscera qui tauri flammis adolenda dedisset, sors erat, aeternos vincere posse deos. 805 immolat hunc Briareus facta ex adamante securi, et iamiam flammis exta daturus erat. Iuppiter alitibus rapere imperat: attulit illi miluus et meritis venit in astra suis.

Una dies media est, et fiunt sacra Minervae, 18. EC 19. F 810 nominaque a iunctis quinque diebus habent. VI N. N. sanguine prima vacat, nec fas concurrere ferro. 20. G C. causa, quod est illa nata Minerva die. 21. HO altera tresque super rasa celebrantur harena. 22. A N. ensibus exsertis bellica laeta dea est. 815 Pallada nunc pueri teneraeque orate puellae: qui bene placarit Pallada, doctus erit. Pallade placata lanam mollire puellae FASTORUM LIB. III. 775—860. 57. discant et plenas exonerare colos. illa etiam stantis radio percurrere telas erudit et rarum pectine denset opus. 820 hanc cole, qui maculas laesis de vestibus aufers: hanc cole, velleribus quisquis aëna paras. nec quisquam invita faciet bene vincula plantae Ipallade, sit Tychio doctior ille licet. et licet antiquo manibus conlatus Epeo 825 sit prior, irata Pallade mancus erit. vos quoque, Phoebea morbos qui pellitis arte, munera de vestris pauca referte deae. nec vos, turba fere censu fraudata, magistri, spernite: discipulos attrahit illa novos. 830 quique moves caelum, tabulamque coloribus uris, quique facis docta mollia saxa manu: mille dea est operum. certe dea carminis illa est. si mereor, studiis adsit amica meis! — Caelius ex alto qua mons descendit in aequum, 835 hic ubi non plana est, sed prope plana via, parva licet videas Captae delubra Minervae, quae dea natali coepit habere suo. nominis in dubio causa est. capitale vocamus ingenium sollers; ingeniosa dea est. 840 an quia de capitis fertur sine matre paterni vertice cum clipeo prosiluisse suo? an quia perdomitis ad nos captiva Faliscis venit? et hoc ipsum littera prisca docet. an quod habet legem, capitis quae pendere poenas 845 ex illo iubeat furta reperta loco? a quacumque trahis ratione vocabula, Pallas, pro ducibus nostris aegida semper habe! Summa dies e quinque tubas lustrare canoras 23. B TVBIL. NP admonet, et forti sacrificare deae. 850 nunc potes ad solem sublato dicere voltu: *hic here Phrixeae vellera pressit ovis.' seminibus tostis sceleratae fraude novercae sustulerat nullas, ut solet, herba comas. mittitur ad tripodas, certa qui sorte reportet, 855 quam sterili terrae Delphicus edat opem. hic quoque corruptus cum semine nuntiat Helles et iuvenis Phrixi funera sorte peti. utque recusantem cives et tempus et Ino compulerunt regem iussa nefanda pati, 860 58 P. OVIDII NASONIS et soror et Phrixus, velati tempora vittis, stant simul ante aras iunctaque fata gemunt. aspicit hos, ut forte pependerat aethere, mater, et ferit attonita pectora nuda manu: 865 inque draconigenam nimbis comitantibus urbem desilit et natos eripit inde suos. utque fugam capiant, aries nitidissimus auro traditur: ille vehit per freta longa duos. dicitur infirma cornu tenuisse sinistra 870 femina, cum de se nomina fecit aquae. paene simul periit, dum volt succurrere lapsae, frater; et extentas porrigit usque manus. flebat, ut amissa gemini consorte pericli, caeruleo iunctam nescius esse deo. 875 litoribus tactis Aries fit sidus: at huius pervenit in Colchas aurea lana domos.

Tres ubi Luciferos veniens praemiserit Eos, ** ° g#Ex • tempora nocturnis aequa diurna feres. 95. Dö 36. Eg

Inde quater - pastor saturos, ubi - clauserit ;£ „?j;„£££,„. 27. F NP haedos, ALEXAND. 880 canuerint herbae rore recente quater: R EGEPIT

• • . • 28. G O. Ianus adorandus cumque hoc Concordia mitis 29. H C. et Romana Salus araque Pacis erit. 30. A C Luna regit mensis. huius quoque tempora mensis 31. C0 finit Aventino Luna colenda iugo.

LIBER QUARTUS. “Alma, fave,' dixi *geminorum mater Amorum!”. ad vatem voltus rettulit illa suos. *quid tibi' ait *mecum? certe maiora canebas. num vetus in molli pectore volnus habes?' 5 *scis, dea,' respondi *de volnere.' risit, et aether protinus ex illa parte serenus erat. *saucius an sanus, numquid tua signa reliqui? tu mihi propositum, tu mihi semper opus. quae decuit, primis sine crimine lusimus annis: 10 nunc teritur nostris area maior equis. tempora cum causis, annalibus eruta priscis, lapsaque sub terras ortaque signa cano. FASTORUM LIB. III. 861—884. IV. 1—56. 59 venimu8 ad quartum, quo tu celeberrima mense. et vatem et mensem scis, Venus, esse tuos.' mota Cytheriaca leviter mea tempora myrto contigit et *coeptum perfice” dixit “opus.' sensimus, et causae subito patuere dierum. dum licet et spirant flamina, navis eat! si qua tamen pars te de fastis tangere debet, aesar, in Aprili, quo tenearis, habes. 20 hic ad te magna descendit imagine mensis et fit adoptiva nobilitate tuus. hoc pater Iliades, cum longum scriberet annum, vidit, et auctores rettulit ipse suos. utque fero Marti primam dedit ordine sortem, 25 quod sibi nascendi proxima causa fuit: sic Venerem gradibus multis in gente repertam alterius voluit mensis habere locum; principiumque sui generis revolutaque quaerens saecula cognatos venit adusque deos. 30 Dardanon Electra nesciret Atlantide natum scilicet, Electram concubuisse Iovi? huius Erichthonius; Tros est generatus ab illo; Assaracon creat hic, Assaracusque Capyn. proximus Anchises, cum quo commune parentis 85 non dedignata est nomen habere Venus. hinc satus Aeneas. pietas spectata: per ignes sacra patremque umeris, altera sacra, tulit. venimus ad felix aliquando nomen Iuli, unde domus Teucros Iulia tangit avos. 40 IPostumus hinc: qui quod silvis fuit ortus in altis, Silvius in Latia gente vocatus erat. isque, Latine, tibi pater est. subit Alba Latinum: proximus est titulis Epytus, Alba, tuis. ille dedit Capyi repetita vocabula Troiae 45 et tuus est idem, Calpete, factus avus. cumque patris regnum post hunc Tiberinus haberet, dicitur in Tuscae gurgite mersus aquae. iam tamen Agrippan natum Remulumque nepotem viderat. in Remulum fulmina missa ferunt. 50 venit Aventinus post hos, locus unde vocatur, mons quoque. post illum tradita regna Procae. quem sequitur duri Numitor germanus Amuli. Ilia cum Lauso de Numitore sati. ense cadit patruo Lausus. placet Ilia Marti, 55 teque parit, gemino iuncte Quirine Remo. 60 P. OVIDII NASONIS ille suos semper Venerem Martemque parentes dixit et emeruit vocis habere fidem. neve secuturi possent nescire nepotes, 60 tempora dis generis continuata dedit. — sed Veneris mensem Graio sermone notatum auguror: a spumis est dea dicta maris. nec tibi sit mirum Graeco rem nomine dici: Itala nam tellus Graecia maior erat. 65 venerat Euander plena cum classe suorum; venerat Alcides: Graius uterque genus. hospes Aventinis armentum pavit in herbis claviger, et tanto est Albula pota deo. dux quoque Neritius: testes Laestrygones extant 70 et quod adhuc Circes nomina litus habet. et iam Telegoni, iam moenia Tiburis udi stabant, Argolicae quod posuere manus. venerat Atridae fatis agitatus Halaesus, a quo se dictam terra Falisca putat. 75 adice Troianae suasorem Antenora pacis et generum Oeniden, Apule Daune, tuum. serus ab Iliacis et post Antenora flammis attulit Aeneas in loca nostra deos. huius erat Solymus Phrygia comes unus ab Ida, 80 a quo Sulmonis moenia nomen habent, Sulmonis gelidi, — patriae, Germanice, nostrae! me miserum, Scythico quam procul illa solo est! ergo age — tu longas sed supprime, Musa, querelas: non tibi sunt maesta sacra canenda lyra! — 85 quo non livor abit? sunt qui tibi mensis honorem eripuisse velint invideantque, Venus. nam, quia ver aperit tunc omnia, densaque cedit frigoris asperitas, fetaque terra patet, Aprilem memorant ab aperto tempore dictum: 90 quem Venus iniecta vindicat alma manu. illa quidem totum dignissima temperat orbem, illa tenet nullo regna minora deo, iuraque dat caelo, terrae, natalibus undis, perque suos initus continet omne genus. 95 illa deos omnes — longum est numerare — creavit, illa satis causas arboribusque dedit, illa rudes animos hominum contraxit in unum et docuit iungi cum pare quemque sua. quid genus omne creat volucrum nisi blanda voluptas? 100 nec coeant pecudes, si levis absit amor. FASTORUM LIB. IV. 57—143. 61 cum mare trux aries cornu decertat: at idem frontem dilectae laedere parcit ovis. deposita sequitur taurus feritate iuvencam, quem toti saltus, quem nemus omne tremit. vis eadem, lato quodcumque sub aequore vivit, 105 servat et innumeris piscibus implet aquas. prima feros habitus homini detraxit, ab illa

venerunt cultus mundaque cura sui. • primus amans carmen vigilatum nocte negata dicitur, ad clausas concinuisse fores, 110 eloquiumque fuit duram exorare puellam, proque sua causa quisque disertus erat. mille per hanc artes notae; studioque placendi, quae latuere prius, multa reperta ferunt. hanc quisquam titulo mensis spoliare secundi 115 audeat? a nobis sit furor iste procul. quid quod ubique potens templisque frequentibus aucta, urbe tamen nostra ius dea maius habet? pro Troia, Romane, tua Venus arma ferebat, cum gemuit teneram cuspide laesa manum: 120 caelestesque duas Troiano iudice vicit (a, nolim victas hoc meminisse deas!): Assaracique nurus dicta est, ut scilicet olim magnus Iuleos Caesar haberet avos. nec Veneri tempus, quam ver, erat aptius ullum: 125 vere nitent terrae, vere remissus ager. nunc herbae rupta tellure cacumina tollunt; nunc tumido gemmas cortice palmes agit. et formosa Venus formoso tempore digna est, utque solet, Marti continuata suo. 130 vere monet curvas materna per aequora puppes ire nec hibernas iam timuisse minas.

Rite deam colitis, Latiae matresque nurusque, 1. C K. et vos, quis vittae longaque vestis abest. A[PRIL. NP] aurea marmoreo redimicula demite collo, 135 demite divitias: tota lavanda dea est. aurea siccato redimicula reddite collo: nunc alii flores, nunc nova danda rosa est. vos quoque sub viridi myrto iubet ipsa lavari: causaque, cur iubeat, — discite! — certa subest. 140 litore siccabat rorantes nuda capillos: viderunt Satyri, turba proterva, deam. sensit et opposita texit sua corpora myrto, 62 P. OVIDII NASONIS tuta fuit facto, vosque referre iubet. 145 discite nunc, quare Fortunae tura Virili detis eo, calida qui locus umet aqua. accipit ille locus posito velamine cunctas et vitium nudi corporis omne videt. ut tegat hoc celetque viros, Fortuna Virilis 150 praestat, et hoc parvo ture rogata facit. nec pigeat tritum niveo cum lacte papaver sumere et expressis mella liquata favis. cum primum cupido Venus est deducta marito, hoc bibit: ex illo tempore nupta fuit. 155 supplicibus verbis illam placate: sub illa et forma et mores et bona fama manet. Roma pudicitia proavorum tempore lapsa est: Cymaeam, veteres, consuluistis anum. templa iubet fieri Veneri; quibus ordine factis 160 inde Venus verso nomina corde tenet. semper ad Aeneadas placido, pulcherrima, voltu respice totque tuas, diva, tuere nurus. — dum loquor, elatae metuendus acumine caudae Scorpios in viridis praecipitatur aquas. 165 Nox ubi transferit, caelumque rubescere primo 2. D[F] coeperit, et tactae rore querentur aves, semiustamque facem vigilata nocte viator ponet, et ad solitum rusticus ibit opus: Pleiades incipient umeros relevare paternos, 170 quae septem dici, sex tamen esse solent: seu quod in amplexum sex hinc venere deorum — nam Steropen Marti concubuisse ferunt: Neptuno Alcyonen et te, formosa Celaeno: Maian et Electram Taygetenque Iovi: 175 septima mortali Merope tibi, Sisyphe, nupsit: paenitet, et facti sola pudore latet —, sive quod Electra Troiae spectare ruinas non tulit, ante oculos opposuitque manum.

Ter, sine, perpetuo caelum versetur in axe, J3. EC 180 ter iungit Titan terque resolvat equos: ' *,£%%{;' protinus inflexo Berecyntia tibia cornu flabit, et Idaeae festa parentis erunt. ibunt semimares et inania tympana tundent, aeraque tinnitus aere repulsa dabunt. 185 ipsa sedens molli comitum cervice feretur FASTORUM LIB. IV. 144—229. 63 urbis per medias exululata vias. scaena sonat, ludique vocant. spectate, Quirites, et fora Marte suo litigiosa vacent. quaerere multa libet: sed me sonus aeris acuti terret et horrendo lotos adunca sono. 190 *da, dea, quem sciter.' doctas Cybeleïa neptes vidit et has curae iussit adesse meae. *pandite, mandati memores, Heliconis alumnae, gaudeat assiduo cur dea Magna sono.' sic ego. sic Erato (mensis Cythereius illi 195 cessit, quod teneri nomen Amoris habet): *reddita Saturno sors haec erat “optime regum, a nato sceptris excutiere tuis.” ille suam metuens, ut quaeque erat edita, prolem devorat, inmersam visceribusque tenet. 200 saepe Rhea questa est, totiens fecunda nec umquam mater, et indoluit fertilitate sua. Iuppiter ortus erat — pro magna teste vetustas creditur: acceptam parce movere fidem —: veste latens saxum caelesti gutture sedit. 205 sic genitor fatis decipiendus erat. ardua iamdudum resonat tinnitibus Ide, tutus ut infanti vagiat ore puer. pars clipeos rudibus, galeas pars tundit inanes: hoc Curetes habent, hoc Corybantes opus. 210 res latuit patrem: priscique imitamina facti, aera deae comites raucaque terga movent. cymbala pro galeis, pro scutis tympana pulsant; tibia dat Phrygios, ut dedit ante, modos.' desierat. coepi: “cur huic, genus acre, leones praebent insolitas ad iuga curva iubas?' desieram. coepit: *feritas mollita per illam creditur; id curru testificata suo est.' *at cur turrifera caput est onerata corona? an primis turres urbibus illa dedit?' 220 adnuit. *unde venit' dixi “sua membra secandi impetus?” ut tacui, Pieris orsa loqui: * Phryx puer in silvis, facie spectabilis, Attis turrigeram casto vinxit amore deam. huì€íïíérvári voluit, sua templa tueri, et dixit “semper fac puer esse velis.” ille fidem iussis dedit et “si mentiar,” inquit “ultima, qua fallam, sit Venus illa mihi.” fallit et in nympha Sagaritide desinit esse, 64 IP. OVIDII NASONIS 230 quod fuit: hinc poenas exigit ira deae. Naida volneribus succidit in arbore factis. illa perit: fatum Naidos arbor erat. hic furit et credens thalami procumbere tectum effugit et cursu Dindyma summa petit, 235 et modo **tolle faces!,” “remove” modo ** verbera!” clamat; saepe palam Stygias iurat adesse deas. ille etiam saxo corpus laniavit acuto, longaque in immundo pulvere tracta coma est. voxque fuit “merui! meritas do sanguine poenas. 240 a, pereant partes, quae nocuere mihi!” “a, pereant” dicebat adhuc: onus inguinis aufert, nullaque sunt subito signa relicta viri. venit in exemplum furor hic, mollesque ministri caedunt iactatis vilia membra comis.' 245 talibus Aoniae facunda voce Camenae reddita quaesiti causa furoris erat. — *hoc quoque, dux operis, moneas, precor, unde petita venerit; an nostra semper in urbe fuit?' * Dindymon et Cybelen et amoenam fontibus Iden 250 semper et Iliacas Mater amavit opes. cum Troiam Aeneas Italos portaret in agros, est dea sacriferas paene secuta rates. sed nondum fatis Latio sua numina posci senserat, adsuetis substiteratque locis. 255 post, ut Roma potens opibus iam saecula quinque vidit et edomito sustulit orbe caput, carminis Euboici fatalia verba sacerdos inspicit. inspectum tale fuisse ferunt: “mater abest: matrem iubeo, Romane, requiras. 260 cum veniet, casta est accipienda manu.” obscurae sortis patres ambagibus errant, quaeve parens absit quove petenda loco. consulitur Paean “divum”que “arcessite Matrem” inquit: “in Idaeo est invenienda iugo.” 265 mittuntur proceres. Phrygiae tunc sceptra tenebat Attalus: Ausoniis rem negat ille viris — mira canam —, longo tremuit cum murmure tellus, et sic est adytis diva locuta suis: “ipsa peti volui. ne sit mora: mitte volentem. 270 dignus Roma locus, quo deus omnis eat.” ille soni terrore pavens “proficiscere” dixit: “nostra eris: in Phrygios Roma refertur avos.” protinus innumerae caedunt pineta secures FASTORUM LIB. IV. 230—317. 65 illa, quibus fugiens Phryx pius usus erat. mille manus coeunt, et picta coloribus ustis caelestum Matrem concava puppis habet. illa sui per aquas fertur tutissima nati longaque Phrixeae stagna sororis adit, Rhoeteumque rapax Sigeaque litora transit et Tenedum et veteres Eetionis opes. 280 Cyclades excipiunt, Lesbo post terga relicta, quaeque Carysteis frangitur unda vadis. transit et Icarium, lapsas ubi perdidit alas Icarus et vastae nomina fecit aquae. tunc laeva Creten, dextra Pelopeidas undas 285 deserit et, Veneris sacra, Cythera petit. hinc mare Trinacrium, candens ubi tinguere ferrum Brontes et Steropes Acmonidesque solent, aequoraque Afra legit, Sardoaque regna sinistris respicit a remis, Ausoniamque tenet. 290 ostia contigerat, qua se Tiberinus in altum dividit et campo liberiore natat. omnis eques mixtaque gravis cum plebe senatus obvius ad Tusci fluminis ora venit. procedunt pariter matres nataeque nurusque 295 quaeque colunt sanctos virginitate focos. sedula fune viri contento bracchia lassant: vix subit adversas hospita navis aquas. sicca diu fuerat tellus; sitis usserat herbas: sedit limoso pressa carina vado. 300 quisquis adest operi, plus quam pro parte laborat, adiuvat et fortis voce sonante manus. illa velut medio stabilis sedet insula ponto. attoniti monstro stantque paventque viri.' Claudia Quinta genus Clauso referebat ab alto, 305 nec facies impar nobilitate fuit: casta quidem, sed non et credita: rumor iniquus laeserat, et falsi criminis acta rea est. cultus et ornatis varie prodisse capillis offuit, ad rigidos promptaque lingua senes. 310 conscia mens recti famae mendacia risit: sed nos in vitium credula turba sumus. haec ubi castarum processit ab agmine matrum et manibus puram fluminis hausit aquam, ter caput inrorat, ter tollit in aethera palmas, — 315 quicumque aspiciunt, mente carere putant — summissoque genu voltus in imagine divae 0vidii vol. III. 5 66 P. OVIDII NASONIS figit et hos edit crine iacente sonos: “supplicis, alma, tuae, genetrix fecunda deorum, 820 accipe sub certa condicione preces. casta negor. si tu damnas, meruisse fatebor: morte luam poenas iudice victa dea. sed si crimen abest, tu nostrae pignora vitae re dabis et castas casta sequere manus.” 325 dixit, et exiguo funem conamine traxit. mira, sed eventu testificata loquar: mota dea est sequiturque ducem laudatque sequendo. index laetitiae fertur in astra sonus. fluminis ad flexum veniunt, — Tiberina priores 330 atria dixerunt — unde sinister abit. nox aderat: querno religant in stipite funem dantque levi somno corpora functa cibo. lux aderat: querno solvunt a stipite funem; ante tamen posito tura dedere foco. 835 ante coronatam puppem sine labe iuvencam mactarunt operum coniugiique rudem. est locus, in Tiberim qua lubricus influit Almo et nomen magno perdit in amne minor. illic purpurea canus cum veste sacerdos 840 Almonis dominam sacraque lavit aquis. exululant comites, furiosaque tibia flatur, et feriunt molles taurea terga manus. Claudia praecedit laeto celeberrima voltu, credita vix tandem teste pudica dea. 845 ipsa sedens plaustro porta est invecta Capena: sparguntur iunctae flore recente boves. Nasica accepit. templi non perstitit auctor: Augustus nunc est; ante Metellus erat.' substitit hic Erato. mora fit, si cetera quaeram. 850 *dic,' inquam *parva cur stipe quaerat opes?' *contulit aes populus, de quo delubra Metellus fecit' ait. *dandae mos stipis inde manet.' cur vicibus factis ineant convivia, quaero, tunc magis, indictas concelebrentque dapes. 855 *quod bene mutarit sedem Berecyntia,' dixit *captant mutatis sedibus omen idem.' institeram, quare primi Megalensia ludi urbe forent nostra: cum dea — sensit enim — *illa deos' inquit “peperit. cessere parenti, 860 principiumque dati Mater honoris habet.' *cur igitur Gallos, qui se excidere, vocamus, FASTORUM LIB. IV, 318—402. 67 cum tanto a Phrygia Gallica distet humus?' *inter* ait *viridem Cybelen altasque Celaenas amnis it insana, nomine Gallus, aqua. qui bibit inde, furit. procul hinc discedite, quis est 365 cura bonae mentis: qui bibit inde, furit.' *non pudet herbosum' dixi “posuisse moretum in dominae mensis. an sua causa subest?' “lacte mero veteres usi narrantur et herbis, sponte sua si quas terra ferebat' ait. 370 “candidus elisae miscetur caseus herbae, cognoscat priscos ut dea prisca cibos.' JPostera cum caelo motis Pallantias astris 5. G NON LVDI fulserit, et niveos Luna levarit equos, qui dicet *quondam sacrata est colle Quirini 875 hac Fortuna die Publica,' verus erit. Tertia lux (memini) ludis erat, ac mihi quidam 6. H AP LVDI spectanti senior continuusque loco %. %%%%; “haec' ait *illa dies, Libycis qua Caesar in oris §. %%%%%, perfida magnanimi contudit arma Iubae. dux mihi Caesar erat, sub quo meruisse tribunus 381 glorior; officio praefuit ille meo. hanc ego militia sedem, tu pace parasti, inter bis quinos usus honore viros.' plura locuturi subito seducimur imbre: 885 pendula caelestis Libra movebat aquas. ante tamen, quam summa dies spectacula sistat, ensifer Orion aequore mersus erit. JProxima victricem cum Romam inspexerit Eos, . 30. J N. et dederit Phoebo stella fugata locum, L VD • IN • C I r

Circus erit pompa celeber numeroque deorum, 391 primaque ventosis palma petetur equis. Hinc Cereris ludi. non est opus indice causa: 11. £V. 42.£V sponte deae munus promeritumque patet. *'******** panis erat primis virides mortalibus herbae, 395 quas tellus nullo sollicitante dabat. et modo carpebant vivax e caespite gramen, nunc epulae tenera fronde cacumen erant. postmodo glans nata est. bene erat iam glande reperta, duraque magnificas quercus habebat opes. 400 prima Ceres, homine ad meliora alimenta vocato, mutavit glandes utiliore cibo. 5• 68 P. OVIDII NASONIS illa iugo tauros collum praebere coegit: tunc primum soles eruta vidit humus. 405 aes erat in pretio: chalybeia massa latebat. eheu! perpetuo debuit illa tegi. pace Ceres laeta est. et vos orate, coloni, perpetuam pacem pacificumque ducem. farra deae micaeque licet salientis honorem 410 detis et in veteres turea grana focos; et, si tura aberunt, unctas accendite taedas: parva bonae Cereri, sint modo casta, placent. a bove succincti cultros removete ministri! bos aret: ignavam sacrificate suem. 415 apta iugo cervix non est ferienda securi: vivat et in dura saepe laboret humo. — exigit ipse locus, raptus ut virginis edam. plura recognosces; pauca docendus eris. terra tribus scopulis vastum procurrit in aequor 420 Trinacris, a positu nomen adepta loci, . grata domus Cereri. multas ea possidet urbcs, in quibus est culto fertilis Henna solo. frigida caelestum matres Arethusa vocarat: venerat ad sacras et dea flava dapes. 425 filia, consuetis ut erat comitata puellis, errabat nudo per sua prata pede. valle sub umbrosa locus est aspergine multa uvidus ex alto desilientis aquae. fulgebant illic, quot habet natura, colores, 480 pictaque dissimili flore nitebat humus. quam simul aspexit, *comites, accedite!” dixit *et mecum plenos flore referte sinus!” praeda puellares animos prolectat inanis, et non sentitur sedulitate labor. 485 haec implet lento calathos e vimine nexos, haec gremium, laxos degravat illa sinus. illa legit calthas; huic sunt violaria curae; illa papavereas subsecat ungue comas; has, hyacinthe, tenes; illas, amarante, moraris; 440 pars thyma, pars casiam, pars meliloton amat. plurima lecta rosa est; sunt et sine nomine flores; ipsa crocos tenues liliaque alba legit. carpendi studio paulatim longius itur, et dominam casu nulla secuta comes. 445 hanc videt et visam patruus velociter aufert regnaque caeruleis in sua portat equis. FASTORUM LIB. IV. 403 490. 69 illa quidem clamabat *io, carissima mater, auferor!” ipsa suos abscideratque sinus. panditur interea Diti via: namque diurnum lumen inadsueti vix patiuntur equi. 450 at chorus aequalis, cumulatae flore ministrae, * Persephone,' clamant *ad tua dona veni!” ut clamata silet, montes ululatibus implent et feriunt maestae pectora nuda manu. attonita est plangore Ceres, — modo venerat Hennam — 455 nec mora, *me miseram! filia,' dixit * ubi es?” mentis inops rapitur, quales audire solemus Threïcias fusis Maenadas ire comis. ut vitulo mugit sua mater ab ubere rapto, et quaerit fetus per nemus omne suos: 460 sic dea. nec retinet gemitus, et concita cursu fertur, et e campis incipit, Henna, tuis. inde puellaris nacta est vestigia plantae et pressam noto pondere vidit humum. forsitan illa dies erroris summa fuisset, 465 si non turbassent signa reperta sues. iamque Leontinos Amenanaque flumina cursu praeterit et ripas, herbifer Aci, tuas; praeterit et Cyanen et fontes lenis Anapi et te, verticibus non adeunde Gela. 470 liquerat Ortygien Megareaque Pantagienque, quaque Symaetheas accipit aequor aquas, antraque Cyclopum positis exusta caminis, quique locus curvae nomina falcis habet, Himeraque et Didymen Acragantaque Tauromenumque 475 sacrarumque Mylan pascua laeta boum. hinc Camerinan adit Thapsonque et Heloria Tempe, quaque patet zephyro semper apertus Eryx. iamque Peloriadem Lilybaeaque, iamque Pachynon lustrarat, terrae cornua trina suae. 480 quacumque ingreditur, miseris loca cuncta querelis implet, ut amissum cum gemit ales Ityn. perque vices modo * Persephone!', modo *filia!” clamat: clamat, et alternis nomen utrumque ciet. sed neque Persephone Cererem nec filia matrem 485 audit, et alternis nomen utrumque perit. unaque, pastorem vidisset an arva colentem, vox erat *hac gressus ecqua puella tulit?' iam color unus inest rebus, tenebrisque teguntur omnia; iam vigiles conticuere canes. 490 70 - P. OVIDII NASONIS alta iacet vasti super ora Typhoëos Aetne, cuius anhelatis ignibus ardet humus. illic accendit geminas pro lampade pinus — hinc Cereris sacris nunc quoque taeda datur. 495 est specus exesi structura pumicis asper, non homini facilis, non adeunda ferae: quo simul ac venit, frenatos curribus angues iungit et aequoreas sicca pererrat aquas. effugit et Syrtes et te, Zanclaea Charybdis, 500 et vos, Nisaei, naufraga monstra, canes, Hadriacumque patens late, bimaremque Corinthum. sic venit ad portus, Attica terra, tuos. hic primum sedit gelido maestissima saxo. illud Cecropidae nunc quoque *triste' vocant. 505 sub Iove duravit multis inmota diebus et lunae patiens et pluvialis aquae. fors sua cuique loco est. quo nunc Cerealis Eleusin, dicitur hoc Celei rura fuisse senis. ille domum glandes excussaque mora rubetis 510 portat et arsuris arida ligna focis. filia parva duas redigebat monte capellas, et tener in cunis filius aeger erat. “mater!” ait virgo — mota est dea nomine matris — *quid facis in solis incomitata locis?' 515 restitit et senior, quamvis onus urget, et orat, tecta suae subeat quantulacumque casae. illa negat. simularat anum, mitraque capillos presserat. instanti talia dicta refert: * sospes eas semperque parens! mihi filia rapta est. 520 heu, melior quanto sors tua sorte mea est!” dixit, et, ut lacrimae (neque enim lacrimare deorum est) decidit in tepidos lucida gutta sinus. flent pariter molles animis virgoque senexque; e quibus haec iusti verba fuere senis: 525 *sic tibi, quam raptam quereris, sit filia sospes: surge nec exiguae despice tecta casae!' cui dea *duc!” inquit. *scisti, qua cogere posses.' seque levat saxo subsequiturque senem. dux comiti narrat, quam sit sibi filius aeger, 530 nec capiat somnos invigiletque malis. illa soporiferum, parvos initura Penates, colligit agresti lene papaver humo. dum legit, oblito fertur gustasse palato longamque imprudens exsoluisse famem. FASTORUM LIB. IV. 491—578. 71 quae quia principio posuit ieiunia noctis, 535 tempus habent mystae sidera visa cibi. limen ut intravit, luctus videt omnia plena. iam spes in puero nulla salutis erat. matre salutata — mater Metanira vocatur — iungere dignata est os puerile suo. pallor abit, subitasque vident in corpore vires. tantus caelesti venit ab ore vigor. tota domus laeta est (hoc est, materque paterque nataque: tres illi tota fuere domus). mox epulas ponunt, liquefacta coagula lacte 545 pomaque et in ceris aurea mella suis. abstinet alma Ceres, somnique papavera causas dat tibi cum tepido lacte bibenda, puer. noctis erat medium placidique silentia somni: Triptolemum gremio sustulit illa suo a. 550 terque manu permulsit eum; tria carmina dixit, carmina mortali non referenda sono, inque foco corpus pueri vivente favilla obruit, humanum purget ut ignis onus. excutitur somno stulte pia mater, et amens 555 “quid facis?” exclamat membraque ab igne rapit. cui dea *dum non es,' dixit “scelerata fuisti: inrita materno sunt mea dona metu. iste quidem mortalis erit: sed primus arabit et seret et culta praemia tollet humo.' 560 dixit, et egrediens nubem trahit inque dracones transit et alifero tollitur axe Ceres. Sunion expositum Piraeaque tuta recessu linquit, et in dextrum quae iacet ora latus. hinc init Aegaeum, quo Cycladas aspicit omnes, 565 Ioniumque rapax Icariumque legit perque urbes Asiae longum petit Hellespontum diversumque locis alta pererrat iter. nam modo turilegos Arabas, modo despicit Indos; hinc Libys, hinc Meroë siccaque terra subest; 570 nunc adit Hesperios, Rhenum, Rhodanumque Padumque teque future parens, Thybri, potentis aquae. quo feror? inmensum est erratas dicere terras: praeteritus Cereri nullus in orbe locus. errat et in caelo, liquidique immunia ponti 575 adloquitur gelido proxima signa polo. * Parrhasides stellae, — namque omnia nosse potestis, aequoreas numquam cum subeatis aquas — 72 P. OVIDII NASONIS Persephonen natam miserae monstrate parenti!' b3o dixerat. huic Helice talia verba refert: *crimine nox vacua est. Solem de virgine rapta consule, qui late facta diurna videt. Sol aditus “quam quaeris,' ait *ne vana labores, nupta Iovis fratri tertia regna tenet.' 585 questa diu secum sic est adfata Tonantem, maximaque in voltu signa dolentis erant: *si memor es, de quo mihi sit Proserpina nata, dimidium curae debet habere tuae. orbe pererrato sola est iniuria facti 590 cognita commissi: praemia raptor habet. at neque Persephone digna est praedone marito, nec gener hoc nobis more parandus erat. quid gravius victore Gyge captiva tulissem, quam nunc te caeli sceptra tenente tuli? 595 verum impune ferat; nos haec patiemur inultae: reddat et emendet facta priora novis.' Iuppiter hanc lenit factumque excusat amore, *nec gener est nobis ille pudendus' ait. *non ego nobilior. posita est mihi regia caelo: 600 possidet alter aquas, alter inane chaos. sed si forte tibi non est mutabile pectus, statque semel iuncti rumpere vincla tori: hoc quoque temptemus, siquidem ieiuna remansit; si minus, inferni coniugis uxor erit.' 605 Tartara iussus adit sumptis Caducifer alis speque redit citius visaque certa refert. *rapta tribus' dixit *solvit ieiunia granis, Punica quae lento cortice poma tegunt.' haud secus indoluit, quam si modo rapta fuisset, 610 maesta parens; longa vixque refecta mora est atque ita *nec nobis caelum est habitabile' dixit: *Taenaria recipi me quoque valle iube.' et factura fuit, pactus nisi Iuppiter esset, bis tribus ut caelo mensibus illa foret. 615 tum demum voltumque Ceres animumque recepit, imposuitque suae spicea serta comae: largaque provenit cessatis messis in arvis, et vix congestas area cepit opes. albâ  eiiíôéêreî ve$ti$ Céréâlibus albas 620 sumite; nunc pulli velleris usus abest. FASTORUM LIB. IV. 579—662. 73 Occupat Aprilis Idus cognomine Victor 13. G EID. Iuppiter: hac illi sunt data templa die. INP I, VDI hac quoque, ni fallor, populo dignissima nostro atria Libertas coepit habere sua.

Luce secutura tutos pete, navita, portus: 14. HN L VD I

ventus ab occasu grandine mixtus erit. 626 sit licet et fuerit: tamen hac Mutinensia Caesar grandine militia perculit arma sua. Tertia post Veneris cum lux surrexerit Idus, 15. A FORD. pontifices, forda sacra litate bove. INP I, WD I

forda ferens bos est fecundaque, dicta ferendo: 631 hinc etiam fetus nomen habere putant. nunc gravidum pecus est, gravidae nunc semine terrae. Telluri plenae victima plena datur. pars cadit arce Iovis; ter denas curia vaccas 635 accipit et largo sparsa cruore madet. ast ubi visceribus vitulos rapuere ministri sectaque fumosis exta dedere focis, igne cremat vitulos, quae natu maxima, Virgo, luce Palis populos purget ut ille cinis. 640 rege Numa, fructu non respondente labori, inrita decepti vota colentis erant. nam modo siccus erat gelidis aquilonibus annus, nunc ager assidua luxuriabat aqua. saepe Ceres primis dominum fallebat in herbis, 645 et levis obsesso stabat avena solo, et pecus ante diem partus edebat acerbos, agnaque nascendo saepe necabat ovem. silva vetus nullaque diu violata securi stabat, Maenalio sacra relicta deo. 650 ille dabat tacitis animo responsa quieto noctibus. hic geminas rex Numa mactat oves. prima cadit Fauno, leni cadit altera Somno: sternitur in duro vellus utrumque solo. bis caput intonsum fontana spargitur unda, 655 bis sua faginea tempora fronde tegit. usus abest Veneris; nec fas animalia mensis ponere; nec digitis anulus ullus inest. veste rudi tectus supra nova vellera corpus ponit, adorato per sua verba deo. 660 interea placidam redimita papavere frontem Nox venit et secum somnia nigra trahit. 74 P. OVIDII NASONIS Eaunus adest, oviumque premens pede vellera duro edidit a dextro talia verba toro: 665 *morte boum tibi, rex, Tellus placanda duarum: det sacris animas una iuvenca duas.' excutitur terrore quies: Numa visa revolvit et secum ambages caecaque iussa refert. expedit errantem nemori gratissima coniunx 670 et dixit *gravidae posceris exta bovis.' exta bovis gravidae dantur. fecundior annus provenit, et fructum terra pecusque ferunt. hanc quondam Cytherea diem properantius ire iussit et admissos praecipitavit equos, 675 ut titulum imperii quam primum luce sequenti Augusto iuveni prospera bella darent. Sed iam praeteritas quartus tibi Lucifer Idus 13. £V£YP! respicii. hac Hyaâes Dorida nocte tenent. 47. 9^V*"°*

Tertia post Hyadas cum lux erit orta remotas, 18. D N L VD I 680 carcére partitos Circus habebit equos. %,5%£j;

cur igitur missae vinctis ardentia taedis 4. terga ferant volpes, causa docenda mihi est. frigida Carseolis nec olivis apta ferendis terra, sed ad segetes ingeniosus ager. 685 hac ego Paelignos, natalia rura, petebam, parva, sed assiduis uvida semper aquis. hospitis antiqui solitas intravimus aedes. dempserat emeritis iam iuga Phoebus equis. is mihi multa quidem, sed et haec narrare solebat, 690 unde meum praesens instrueretur opus: *hoc' ait *in campo* — campumque ostendit — “habebat rus breve cum duro parca colona viro. ille suam peragebat humum, sive usus aratri seu curvae falcis sive bidentis erat. haec modo verrebat stantem tibicine villam, nunc matris plumis ova fovenda dabat; aut virides malvas aut fungos colligit albos, aut humilem grato calfacit igne focum. et tamen assiduis exercet bracchia telis 700 adversusque minas frigoris arma parat. filius huius erat primo lascivus in aevo, addideratque annos ad duo lustra duos. is capit extremi volpem convalle salicti: abstulerat multas illa cohortis aves. FASTORUM LIB. IV. 663—746. 75 captivam stipula faenoque involvit et ignes 705 admovet: urentes effugit illa manus. qua fugit, incendit vestitos messibus agros: damnosis vires ignibus aura dabat. factum abiit; monimenta manent. nam vivere captam nunc quoque lex volpem Carseolana vetat.' 710 utque luat poenas gens haec, Cerealibus ardet; quoque modo segetes perdidit, ipsa perit.

IProxima cum veniet terras visura patentes 20. FN Memnonis in roseis lutea mater equis, de duce lanigeri pecoris, qui prodidit Hellen, 715 Sol abit. egresso victima maior adest. vacca sit an taurus, non est cognoscere promptum: pars prior apparet, posteriora latent. seu tamen est Taurus, sive est hoc femina signum, Iunone invita munus amoris habet. 720

Nox abiit, oriturque Aurora. Parilia poscor. 21. G PAR- NP non poscor frustra, si favet alma Pales. alma Pales, faveas pastoria sacra canenti, prosequor officio si tua festa pio. certe ego de vitulo cinerem stipulasque fabalis 725 saepe tuli plena, februa casta, manu. certe ego transilui positas ter in ordine flammas, udaque roratas laurea misit aquas. mota dea est operique favet. navalibus exi, puppis! habent ventos iam mea vela suos. 730 i, pete virginea, populus, suffimen ab ara: Vesta dabit: Vestae munere purus eris. sanguis equi suffimen erit, vitulique favilla; tertia res, durae culmen inane fabae. pastor, oves saturas ad prima crepuscula lustra: 735 unda prius spargat, virgaque verrat, humum. frondibus et fixis decorentur ovilia, ramis, et tegat ornatas longa corona fores. caerulei fiant vivo de sulphure fumi, tactaque fumanti sulphure balet ovis. 740 ure mares oleas taedamque herbasque Sabinas, et crepet in mediis laurus adusta focis. libaque de milio milii fiscella sequetur: rustica praecipue est hoc dea laeta cibo. adde dapes mulctramque suas, dapibusque resectis 745 silvicolam tepido lacte precare Palem. 76 P. OVIDII NASONIS * consule' dic “pecori pariter pecorisque magistris: effugiat stabulis noxa repulsa meis. sive sacro pavi sedive sub arbore sacra, 750 pabulaque e bustis inscia carpsit ovis: si nemus intravi vetitum, nostrisve fugatae sunt oculis nymphae semicaperque deus: si mea falx ramo lucum spoliavit opaco, unde data est aegrae fiscina frondis ovi: 755 da veniam culpae. nec, dum degrandinat, obsit, agresti fano supposuisse pecus. nec noceat turbasse lacus. ignoscite, nymphae, mota quod obscuras ungula fecit aquas. tu, dea, pro nobis fontes fontanaque placa 760 numina, tu sparsos per nemus omne deos. nec Dryadas nec nos videamus labra Dianae nec Faunum, medio cum premit arva die. pelle procul morbos; valeant hominesque gregesque, et valeant vigiles, provida turba, canes. 765 neve minus multos redigam, quam mane fuerunt, neve gemam referens vellera rapta lupo. absit iniqua fames, herbae frondesque supersint, quaeque lavent artus, quaeque bibantur, aquae. ubera plena premam, referat mihi caseus aera, 770 dentque viam liquido vimina rara sero. sitque salax aries, conceptaque semina coniunx reddat, et in stabulo multa sit agna meo, lanaque proveniat nullas laesura puellas, mollis et ad teneras quamlibet apta manus. 775 quae precor, eveniant: et nos faciamus ad annum pastorum dominae grandia liba Pali.' his dea placanda est; haec tu conversus ad ortus dic quater et vivo perlue rore manus. tum licet adposita, veluti cratere, camella 780 lac niveum potes purpureamque sapam: moxque per ardentes stipulae crepitantis acervos traicias celeri strenua membra pede. expositus mos est: moris mihi restat origo. turba facit dubium coeptaque nostra tenet. 785 omnia purgat edax ignis vitiumque metallis excoquit: idcirco cum duce purgat ovis? an, quia cunctarum contraria semina rerum sunt duo discordes, ignis et unda, dei, iunxerunt elementa patres aptumque putarunt 790 ignibus et sparsa tangere corpus aqua? EASTORUM LIB. IV. 747_834. 77 an, quod in his vitae causa est, haec perdidit exul, his nova fit coniunx, haec duo magna putant? vix equidem credo. sunt qui Phaëthonta referri credant et nimias Deucalionis aquas. pars quoque, cum saxis pastores saxa feribant, 795 scintillam subito prosiluisse ferunt: prima quidem periit, stipulis excepta secunda est. hoc argumentum flamma Parilis habet? an magis hunc morem pietas Aeneia fecit, innocuum victo cui dedit ignis iter? 800 num tamen est vero propius, cum condita Roma est, transferri iussos in nova tecta Lares mutantesque domum tectis agrestibus ignem et cessaturae supposuisse casae; per flammas saluisse pecus, saluisse colonos? 805 quod fit natali nunc quoque, Roma, tuo. ipse locus causas vati facit. Urbis origo venit: ades factis, magne Quirine, tuis! iam luerat poenas frater Numitoris, et omne pastorum gemino sub duce volgus erat. 810 contrahere agrestes et moenia ponere utrique convenit: ambigitur, moenia ponat uter. *nil opus est' dixit “certamine* Romulus *ullo: magna fides avium est. experiamur aves.' res placet. alter adit nemorosi saxa Palati, 815 alter Aventinum mane cacumen init. sex Remus, hic volucres bis sex videt ordine. pacto statur, et arbitrium Romulus urbis habet. apta dies legitur, qua moenia signet aratro. sacra Palis suberant: inde movetur opus. 820 fossa fit ad solidum; fruges iaciuntur in ima et de vicino terra petita solo. fossa repletur humo, plenaeque imponitur ara, et novus accenso fungitur igne focus. inde premens stivam designat moenia sulco: 825 alba iugum niveo cum bove vacca tulit. vox fuit haec regis: “condenti, Iuppiter, urbem, et genitor Mavors Vestaque mater, ades! quosque pium est adhibere deos, advertite cuncti! auspicibus vobis hoc mihi surgat opus. 830 longa sit huic aetas dominaeque potentia terrae, sitque sub hac oriens occiduusque dies.' ille precabatur. tonitru dedit omina laevo Iuppiter, et laevo fulmina missa polo. 78 P. OVIDII NASONIS 885 augurio laeti iaciunt fundamina cives, et novus exiguo tempore murus erat. hoc Celer urget opus, quem Romulus ipse vocarat, *sint'que, *Celer, curae' dixerat *ista tuae. neve quis aut muros aut factam vomere fossam 840 transeat, audentem talia dede neci.' quod Remus ignorans humiles contemnere muros coepit et *his populus* dicere *tutus erit?' nec mora, transiluit. rutro Celer occupat ausum. ille premit duram sanguinulentus humum. 845 haec ubi rex didicit, lacrimas introrsus obortas devorat et clausum pectore volnus habet. flere palam non volt exemplaque fortia servat *sic'que *meos muros transeat hostis' ait. dat tamen exequias: nec iam suspendere fletum 850 sustinet, et pietas dissimulata patet. osculaque applicuit posito suprema feretro atque ait “invito frater adempte, vale!' arsurosque artus unxit. fecere, quod ille, Faustulus et maestas Acca soluta comas. 855 tum iuvenem nondum facti flevere Quirites. ultima plorato subdita flamma rogo est. urbs oritur — quis tunc hoc ulli credere posset? — victorem terris impositura pedem. cuncta regas, et sis magno sub Caesare semper: 860 saepe etiam pluris nominis huius habe: et quotiens steteris domito sublimis in orbe, omnia sint umeris inferiora tuis.

Dicta Pales nobis. idem Vinalia dicam. 22. HN una tamen media est inter utramque dies. * 4, %{^'* 865 numina, volgares, Veneris celebrate, puellae! culta professarum quaestibus apta Venus. poscite ture dato formam populique favorem, poscite blanditias dignaque verba ioco. cumque sua dominae date grata sisymbria myrto 870 tectaque composita iuncea vincla rosa. templa frequentari Collinae proxima portae nunc decet: a Siculo nomina colle tenent. utque Syracusas Arethusidas abstulit armis Claudius et bello te quoque cepit, Eryx, 875 carmine vivacis Venus est translata Sibyllae, inque suae stirpis maluit urbe coli. cur igitur Veneris festum Vinalia dicant, FASTORUM LIB. IV. 835—920. 79 quaeritis, et qaure sit Iovis ista dies? Turnus an Aeneas Latiae gener esset Amatae, bellum erat: Etruscas Turnus adoptat opes. 880 clarus erat sumptisque ferox Mezentius armis, et vel equo magnus, vel pede maior erat. - quem Rutuli Turnusque suis asciscere temptant partibus. haec contra dux ita Tuscus ait: *stat mihi non parvo virtus mea. volnera testor 885 armaque, quae sparsi sanguine saepe meo. qui petis auxilium, non grandia divide mecum praemia, de lacubus proxima musta tuis. nulla mora est operae. vestrum est dare, vincere nostrum. quam velit Aeneas ista negata mihi!' 890 adnuerant Rutuli. Mezentius induit arma, induit Aeneas adloquiturque Iovem: *hostica Tyrrheno vota est vindemia regi: Iuppiter, e Latio palmite musta feres!' vota valent meliora; cadit Mezentius ingens 895 atque indignanti pectore plangit humum. venerat Autumnus calcatis sordidus uvis: redduntur merito debita vina Iovi. dicta dies hinc est Vinalia: Iuppiter illam vindicat et festis gaudet inesse suis. 900

Sex ubi, quae restant, luces Aprilis habebit 24. B C » Q 9 p. * 25. c RoB. Np. in medio cursu tempora veris erunt, et frustra pecudem quaeres Athamantidos Helles, signaqué dant imbres, exoriturque Canis. hac mihi Nomento Romam cum luce redirem, 905 obstitit in media candida turba via. flamen in antiquae lucum Robiginis ibat, exta canis flammis, exta daturus ovis. protinus accessi, ritus ne nescius essem. edidit haec flamen verba, Quirine, tuus: 910 “aspera Robigo, parcas Cerealibus herbis, et tremat in summa leve cacumen humo. tu sata sideribus caeli nutrita secundi crescere, dum fiant falcibus apta, sinas. vis tua non levis est. quae tu frumenta notasti, 915 maestus in amissis illa colonus habet. nec venti tantum Cereri nocuere nec imbres, nec sic marmoreo pallet adusta gelu, quantum, si culmos Titan incalfacit udos:

tunc locus est irae, diva timenda, tuae. - 920 80 P. OVIDII NASONIS parce, precor, scabrasque manus a messibus aufer, neve noce cultis: posse nocere sat est. nec teneras segetes, sed durum amplectere ferrum; quodque potest alios perdere, perde prior. 925 utilius gladios et tela nocentia carpes. nil opus est illis: otia mundus agit. sarcula nunc durusque bidens et vomer aduncus, ruris opes, niteant; inquinet arma situs; conatusque aliquis vagina ducere ferrum, 980 astrictum longa sentiat esse mora. at tu ne viola Öéréféí, semperque colonus absenti possit solvere vota tibi!' dixerat. a dextra villis mantele solutis cumque meri patera turis acerra fuit. 985 tura focis vinumque dedit fibrasque bidentis, turpiaque obscenae (vidimus) exta canis. tum mihi *cur detur sacris nova victima, quaeris?' — quaesieram — “causam percipe' flamen ait. *est Canis, Icarium dicunt: quo sidere moto 940 tosta sitit tellus, praecipiturque seges. pro cane sidereo canis hic imponitur arae, et quare pereat, nil nisi nomen habet.' Cum Phrygis Assaraci Tithonia fratre relicto 23. 2£ sustulit inmenso ter iubar orbe suum, 27. EC

. • • • • 28. F NP 945 mille venit variis florum dea nexa coronis: I, VD • FL 0 R scaena ioci morem liberioris habet. 29. G C L VD I exit et in Maias sacrum Florale Kalendas. *^ 00 *"°* tunc repetam; nunc me grandius urget opus. aufer, Vesta, diem: cognati Vesta recepta est 950 limine. sic iusti constituere patres. IPhoebus habet partem; Vestae pars altera cessit; quod superest illis, tertius Ipse tenet. state, Palatinae laurus, praetextaque quercu stet domus: aeternos tres habet una deos.

LIBER QUINTUS. Quaeritis, unde putem Maio data nomina mensi? non satis est liquido cognita causa mihi. ut stat et incertus, qua sit sibi, nescit, eundum, cum videt ex omni parte viator iter: 5 sic, quia posse datur diversas reddere causas, qua ferar, ignoro, copiaque ipsa nocet. FASTORUM LIB. IV. 921—954. V. 1—50. * dicite, quae fontes Aganippidos Hippocrenes, grata Medusaei signa tenetis equi!' dissensere deae. quarum Polyhymnia coepit prima — silent aliae dictaque mente notant —: 10 *p6st chaos, ut primum data sunt tria corpora mundo, inque novas species omne recessit opus, pondere terra suo subsedit et aequora traxit: at caelum levitas in loca summa tulit. Sol quoque cum stellis nulla gravitate retentus 15 et vos, Lunares, exiluistis, equi. sed neque Terra diu Caelo, nec cetera Phoebo sidera cedebant: par erat omnis honos. saepe aliquis solio, quod tu, Saturne, tenebas, ausus de media plebe sedere deus, 20 et, latus Oceano cum quis deus advena iunxit, Tethys extremo saepe recepta loco est: donec Honor placidoque decens Reverentia voltu corpora legitimis inposuere toris. hinc sata Maiestas, quae mundum temperat omnem; 25 quaque die partu est edita, magna fuit. nec mora: consedit medio sublimis Olympo aurea, purpureo conspicienda sinu. consedere simul Pudor et Metus. omne videres numen ad hanc cultus composuisse suos. 30 protinus intravit mentes suspectus honorum: fit pretium dignis, nec sibi quisque placet. hic status in caelo multos permansit in annos, dum senior fatis excidit arce deus. terra feros partus, inmania monstra, Gigantas 35 edidit ausuros in Iovis ire domum. mille manus illis dedit et pro cruribus angues atque ait “in magnos arma movete deos!” extruere hi montes ad sidera summa parabant et magnum bello sollicitare Iovem. 40 fulmina de caeli iaculatus Iuppiter arce vertit in auctores pondera vasta suos. his bene Maiestas armis defensa deorum restat et ex illo tempore culta manet. assidet inde Iovi, Iovis est fidissima custos, et praestat sine vi sceptra timenda Iovi. venit et in terras: coluerunt Romulus illam et Numa; mox alii, tempore quisque suo. illa patres in honQre pio, matresque tuetur, illa comes pueris virginibusque venit; 50 0vidii vol. III. 6 82 P. OVIDII NASONIS illa datos fasces commendat eburque curule, illa coronatis alta triumphat equis.' finierat voces Polyhymnia. dicta probarunt Clioque et curvae scita Thalia lyrae. 55 excipit Uranie — fecere silentia cunctae, et vox audiri nulla nisi illa potest —: *magna fuit quondam capitis reverentia cani, inque suo pretio ruga senilis erat. Martis opus iuvenes animosaque bella gerebant 60 et pro dis aderant in statione suis: viribus illa minor nec habendis utilis armis consilio patriae saepe ferebat opem. nec nisi post annos patuit tunc curia seros, nomen et aetatis rite senatus erat. 65 iura dabat populo senior; finitaque certis legibus est aetas, unde petatur honor. et medius iuvenum, non indignantibus ipsis, ibat, et interior, si comes unus erat. verba quis auderet coram sene digna rubore 70 dicere? censuram longa senecta dabat. Romulus hoc vidit selectaque pectora patres dixit: ad hos urbis summa relata novae. hinc sua maiores tribuisse vocabula Maio tangor et aetati consuluisse suae. 75 et Numitor dixisse potest “da, Romule, mensem hunc senibus” nec avum sustinuisse nepos. nec leve propositi pignus successor honoris Iunius, a iuvenum nomine dictus, habet.' tunc sic, neglectos hedera redimita capillos, 80 prima sui coepit Calliopea chori: * düxerat Oceanus quondam Titanida Tethyn, qui terram liquidis, qua patet, ambit aquis. hinc sata Pleione cum caelifero Atlante iungitur, ut fama est, Pleiadasque parit. 85 quarum Maia suas forma superasse sorores traditur et summo concubuisse Iovi. haec enixa iugo cupressiferae Cyllenes, aetherium volucri qui pede carpit iter. Arcades hunc Ladonque rapax et Maenalus ingens 90 rite colunt, luna credita terra prior. exul ab Arcadia Latios Euander in agros venerat, impositos attuleratque deos. hic ubi nunc Roma est, orbis caput, arbor et herbae et paucae pecudes et casa rara fuit. FASTORUM LIB. V. 51—137. 83 quo postquam ventum est, “consistite!” praescia mater 95 **nam locus imperii rus erit istud” ait. et matri et vati paret Nonacrius heros inque peregrina constitit hospes humo. sacraque multa quidem, sed Fauni prima bicornis has docuit gentes alipedisque dei. 100 semicaper, coleris cinctutis, Faune, Lupercis, cum lustrant celebres vellera secta vias. at tu materno donasti nomine mensem, inventor curvae, furibus apte, fidis. nec pietas haec prima tua est: septena putaris, 105 Pleiadum numerum, fila dedisse lyrae.' haec quoque desierat: laudata est voce sororum. quid faciam? turbae pars habet omnis idem. gratia Pieridum nobis aequaliter adsit, nullaque laudetur plusve minusve mihi. 110 Ab Iove surgat opus. prima mihi nocte videnda 1. [4; K*M4I· stella est in cunas officiosa Iovis. INP LVD1] nascitur Oleniae signum pluviale Capellae: illa dati caelum praemia lactis habet. Nais Amalthea, Cretaea nobilis Ida, 115 dicitur in silvis occuluisse Iovem. huic fuit haedorum mater formosa duorum, inter Dictaeos conspicienda greges, cornibus aëriis atque in sua terga recurvis, ubere, quod nutrix posset habere Iovis. 120 lac dabat illa deo; sed fregit in arbore cornu truncaque dimidia parte decoris erat. sustulit hoc nymphe cinxitque recentibus herbis et plenum pomis ad Iovis ora tulit. ille ubi res caeli tenuit solioque paterno 125 sedit, et invicto nil Iove maius erat, sidera nutricem, nutricis fertile cornu fecit: quod dominae nunc quoque nomen habet. — IPraestitibus Maiae Laribus videre Kalendae

aram constitui parvaque signa deum. 130 voverat illa quidem Curius: sed longa vetustas destruit, et saxo longa senecta nocet. causa tamen positi fuerat cognominis illis, quod praestant oculis omnia tuta suis. stant quoque pro nobis et praesunt moenibus urbis 135 et sunt praesentes auxiliumque ferunt. at canis ante pedes saxo fabricatus eodem 6* 84 P. OVIDII NASONIS stabat. quae standi cum Lare causa fuit? servat uterque domum: domino quoque fidus uterque. 140 compita grata deo, compita grata cani. exagitant et Lar et turba Diania fures. pervigilantque Lares, pervigilantque canes. bina gemellorum quaerebam signa deorum, viribus annosae facta caduca morae: 145 mille Lares Geniumque ducis, qui tradidit illos, urbs habet, et vici numina trina colunt. quo feror? Augustus mensis mihi carminis huius ius habet. interea Diva canenda Bona est. est moles nativa loco. res nomina fecit: 150 appellant Saxum: pars bona montis ea est. huic Remus institerat frustra, quo tempore fratri prima, Palatinae, signa dedistis, aves. templa patres illic oculos exosa virilis leniter acclini constituere iugo. 155 dedicat haec veteris Clausorum nominis heres, virgineo nullum corpore passa virum. Livia restituit, ne non imitata maritum esset et ex omni parte secuta virum. IPostera cum roseam pulsis Hyperionis astris 2. [BF L VDr] 160 in matutinis lampada tollet equis, frigidus argestes summas mulcebit aristas, candidaque a canis vela dabuntur aquis. at simul inducent obscura crepuscula noctem, pars Hyadum toto de grege nulla latet. 165 ora micant Tauri septem radiantia flammis, navita quas Hyadas Graius ab imbre vocat. pars Bacchum nutrisse putat; pars credidit esse Tethyos has neptes Oceanique senis. nondum stabat Atlas umeros oneratus Olympo, 170 - cum satus est forma conspiciendus Hyas. hunc stirps Oceani maturis nixibus Aethra edidit, et nymphas: sed prior ortus Hyas. . dum nova lanugo est, pavidos formidine cervos terret, et est illi praeda benigna lepus. 175 at postquam virtus annis adolevit, in apros audet et hirsutas comminus ire feras. dumque petit latebras fetae catulosque leaenae, ipse fuit Libycae praeda cruenta leae. mater Hyan et Hyan maestae flevere sorores 180 cervicemque polo suppositurus Atlas. FASTORUM LIB. V. 138_224. 85 victus uterque parens tamen est pietate sororum: illa dedit caelum, nomina fecit Hyas. — * mater, ades, florum, ludis celebranda iocosis! distuleram partes mense priore tuas. incipis Aprili, transis in tempora Mai. alter te fugiens, cum venit, alter habet. cum tua sint cedantque tibi confinia mensum, convenit in laudes ille vel ille tuas. Circus in hunc exit clamataque palma theatris: hoc quoque cum Circi munere carmen eat. 19O ipsa doce, quae sis. hominum sententia fallax: optima tu proprii nominis auctor eris.' sic ego. sic nostris respondit diva rogatis — dum loquitur, vernas efflat ab ore rosas —: * Chloris eram, quae Flora vocor. corrupta Latino 195 nominis est nostri littera Graeca sono. Chloris eram, nymphe campi felicis, ubi audis rem fortunatis ante fuisse viris. quae fuerit mihi forma, grave est narrare modestae: sed generum matri repperit illa deum. 200 ver erat, errabam: Zephyrus conspexit, abibam. insequitur, fugio. fortior ille fuit. et dederat fratri Boreas ius omne rapinae, ausus Erechthea praemia ferre domo. vim tamen emendat dando mihi nomina nuptae, 205 inque meo non est ulla querela toro. vere fruor semper: vere est nitidissimus annus, arbor habet frondes, pabula semper humus. est mihi fecundus dotalibus hortus in agris: aura fovet, liquidae fonte rigatur aquae. 210 hunc meus implevit generoso flore maritus atque ait “arbitrium tu, dea, floris habe.” saepe ego digestos volui numerare colores nec potui: numero copia maior erat. roscida cum primum foliis excussa pruina est, 215 et variae radiis intepuere comae, conveniunt pictis incinctae vestibus Horae inque leves calathos munera nostra legunt. protinus accedunt Charites nectuntque coronas sertaque caelestes implicitura comas. 220 prima per immensas sparsi nova semina gentes: unius tellus ante coloris erat. prima Therapnaeo feci de sanguine florem, et manet in folio scripta querela suo. 86 P. OVIDII NASONIS

225 tu quoque nomen habes cultos, Narcisse, per hortos, infelix, quod non alter et alter eras! quid Crocon aut Attin referam Cinyraque ereatum, de quorum per me volnere surgit honor? Mars quoque, si nescis, per nostras editus artes: 230 Iuppiter hoc ut adhuc nesciat, usque precor. sancta Iovem Iuno, nata sine matre Minerva, officio doluit non eguisse suo. ibat, ut Oceano quereretur facta mariti: restitit ad nostras fessa labore fores. 235 quam simul aspexi, “quid te, Saturnia” dixi “attulit?” exponit, quem petat, illa, locum; addidit et causam. verbis solabar amicis. “non” inquit “verbis cura levanda mea est. si pater est factus neglecto coniugis usu 240 Iuppiter, et solus nomen utrumque tenet, cur ego desperem fieri sine coniuge mater, et parere intacto, dummodo casta, viro? omnia temptabo latis medicamina terris, et freta Tartareos excutiamque sinus.” 245 vox erat in cursu: voltum dubitantis habebam: “nescio quid, nymphe, posse videris” ait. ter volui promittere opem, ter lingua retenta est: ira Iovis magni causa timoris erat. “fer, precor, auxilium!” dixit “celabitur auctor”; 250 et Stygiae numen testificatur aquae. “quod petis, Oleniis” inquam “mihi missus ab arvis flos dabit — est hortis unicus ille meis. qui dabat, “hoc” dixit “sterilem quoque tange iuvencam: mater erit.” tetigi; nec mora: mater erat.” 255 protinus haerentem decerpsi pollice florem: tangitur, et tacto concipit illa sinu. iamque gravis Thracen et laeva Propontidos intrat fitque potens voti, Marsque creatus erat. qui memor accepti per me natalis “habeto 260 tu quoque Romulea” dixit “in urbe locum.” forsitan in teneris tantum mea regna coronis esse putes? tangit numen et arva meum. si bene floruerint segetes, erit area dives: si bene floruerit vinea, Bacchus erit: 265 si bene floruerint oleae, nitidissimus annus: pomaque proventum temporis huius habent. flore semel laeso pereunt viciaeque fabaeque, et pereunt lentes, advena Nile, tuae. EASTORUM LIB. V. 225—312. vina quoque in magnis operose condita cellis florent, et nebulae dolia summa tegunt. 270 mella meum munus: volucres ego mella daturas ad violam et cytisos et thyma cana voco.' — [nos quoque idem facimus tunc, cum iuvenalibus annis luxuriant animi, corporaque ipsa vigent.] talia dicenten tacitus mirabar. at illa *ius tibi discendi, si qua requiris' ait. *dic, dea,' respondi *ludorum quae sit origo.' vix bene desieram, rettulit illa mihi: * cetera luxuriae nondum instrumenta vigebant: aut pecus aut latam dives habebat humum. 280 hinc etiam locuples, hinc ipsa pecunia dicta est. sed iam de vetito quisque parabat opes. venerat in morem, populi depascere saltus, idque diu licuit, poenaque nulla fuit. vindice servabat nullo sua publica volgus: 285 iamque in privato pascere inertis erat. plebis ad aediles perducta licentia talis Dublicios: animus defuit ante viris. rem populus recipit. multam subiere nocentes. vindicibus laudi publica cura fuit. 290 multa data est ex parte mihi, magnoque favore victores ludos instituere novos. parte locant clivum, qui tunc erat ardua rupes: utile nunc iter est, Publiciumque vocant.' — annua credideram spectacula facta. negavit, 295 addidit et dictis altera verba suis: *nos quoque tangit honor. festis gaudemus et aris, turbaque caelestes ambitiosa sumus. saepe deos aliquis peccando fecit iniquos, et pro delictis hostia blanda fuit. 300 saepe Iovem vidi, cum iam sua mittere vellet fulmina, ture dato sustinuisse manum. at si neglegimur, magnis iniuria poenis solvitur, et iustum praeterit ira modum. respice Thestiaden: flammis absentibus arsit; 305 causa est, quod Phoebes ara sine igne fuit. respice Tantaliden: eadem dea vela tenebat. virgo est, et spretos bis tamen ulta focos. Hippolyte infelix, velles coluisse Dionen, cum consternatis diripereris equis. 310 longa referre mora est correcta oblivia damnis. me quoque Romani praeteriere patres. 88 IP. OVIDII NASONIS quid facerem, per quod fierem manifesta doloris? exigerem nostrae qualia damna notae? 815 excidit officium tristi mihi. nulla tuebar rura, nec in pretio fertilis hortus erat, lilia deciderant, violas arere videres, filaque punicei languida facta croci. saepe mihi Zephyrus “dotes corrumpere noli 320 ipsa tuas” dixit: dos mihi vilis erat. florebant oleae: venti nocuere protervi. florebant segetes: grandine laesa seges. in spe vitis erat: caelum nigrescit ab austris, et subita frondes decutiuntur aqua. 825 nec volui fieri nec sum crudelis in ira: cura repellendi sed mihi nulla fuit. convenere patres, et, si bene floreat annus, numinibus nostris annua festa vovent. adnuimus voto. consul cum consule ludos 830 Postumio Laenas persoluere mihi.' quaerere conabar, quare lascivia maior his foret in ludis liberiorque iocus; sed mihi succurrit, numen non esse severum, aptaque deliciis munera ferre deam. 335 tempora sutilibus cinguntur pota coronis, et latet iniecta splendida mensa rosa. ebrius incinctis philyra conviva capillis saltat et imprudens utitur arte meri; ebrius ad durum formosae limen amicae 340 cantat, habent unctae mollia serta comae. nulla coronata peraguntur seria fronte, nec liquidae vinctis flore bibuntur aquae. donec eras mixtus nullis, Acheloe, racemis, gratia sumendae non erat ulla rosae. 345 Bacchus amat flores: Baccho placuisse coronam ex Ariadnaeo sidere nosse potes. scaena levis decet hanc: non est, mihi credite, non est illa coturnatas inter habenda deas. turba quidem cur hos celebret meretricia ludos, 350 non ex difficili causa petita subest. non est de tetricis, non est de magna professis: volt sua plebeio sacra patere choro. et monet aetatis specie, dum floreat, uti: contemnunt spinam, cum cecidere rosae. — 355 cur tamen, ut dantur vestes Cerealibus albae, sic haec est cultu versicolore decens? ===------—–

IFASTORUM LIB. V. 313—399. 89 an quia maturis albescit messis aristis, et color et species floribus omnis inest? adnuit, et motis flores cecidere capillis, accidere in mensas ut rosa missa solet. 860 lumina restabant, quorum me causa latebat; cum sic errores abstulit illa meos: *vel quia purpureis collucent floribus agri, lumina sunt nostros visa decere dies: vel quia nec flos est hebeti nec flamma colore, 865 atque oculos in se splendor uterque trahit: vel quia deliciis nocturna licentia nostris convenit. a vero tertia causa venit.' *est breve praeterea, de quo mihi quaerere restat, si liceat' dixi. dixit et illa *licet!' 370 *cur tibi pro Libycis clauduntur rete leaenis imbelles capreae sollicitusque lepus?' non sibi, respondit, silvas cessisse, sed hortos arvaque pugnaci non adeunda ferae. omnia finierat: tenues secessit in auras. 875 mansit odor — posses scire fuisse deam! floreat ut toto carmen Nasonis in aevo, sparge, precor, donis pectora nostra tuis. Nocte minus quarta promet sua sidera Chiron 3. [CC semivir et flavi corpore mixtus equi. LVD. IN. cIF] Pelion Haemoniae mons est obversus in austros: 381 summa virent pinu, cetera quercus habet. Phillyrides tenuit. saxo stant antra vetusto, quae iustum memorant incoluisse senem. ille manus olim missuras Hectora leto 885 creditur in lyricis detinuisse modis. venerat Alcides exhausta parte laborum, iussaque restabant ultima paene viro. stare simul casu Troiae duo fata videres:

hinc puer Aeacides, hinc Iove natus erat. 390 excipit hospitio iuvenem Philyreius heros, et causam adventus hic rogat, ille docet. perspicit interea clavam spoliumque leonis

“vir”que ait *his armis, armaque digna viro!' - nec se, quin horrens auderent tangere saetis 395 vellus, Achilleae continuere manus. dumque senex tractat squalentia tela venenis, excidit et laevo fixa sagitta pede est. ingemuit Chiron traxitque e corpore ferrum; 90 IP. OVIDII NASONIS

400 et gemit Alcides Haemoniusque puer. ipse tamen lectas Pagasaeis collibus herbas temperat et vana volnera mulcet ope: virus edax superabat opem, penitusque recepta ossibus et toto corpore pestis erat. 4 0 5 sanguine Centauri Lernaeae sanguis Echidnae mixtus ad auxilium tempora nulla dabat. stabat, ut ante patrem, lacrimis perfusus Achilles: sic flendus Peleus, si moreretur, erat. saepe manus aegras manibus fingebat amicis — 410 morum, quos fecit, praemia doctor habet —; oscula saepe dedit; dixit quoque saepe iacenti: “vive, precor, nec me, care, relinque, pater!' nona dies aderat, cum tu, iustissime Chiron, bis septem stellis corpora cinctus eras.

415 Hunc est via:Lyra nox curva aptum sequi tertia cuperet; tempus sedidonea erit. nondum 4 5. [D31 EC

Scorpius in caelo, cum cras lucescere Nonas 6. FO. dicimus, a media parte notatus erit. Hinc ubi protulerit formosa ter Hesperus ora, 7. G VON. 420 ter dederint Phoebo sidera victa locum, ii} ritus erit veteris, nocturna Lemuria, sacri. j. % 7, Emr. inferias tacitis Manibus illa dabunt. annus erat brevior; nec adhuc pia februa norant, nec tu dux mensum, Iane biformis, eras: 5 iam tamen extincto cineri sua dona ferebant, compositique nepos busta piabat avi. mensis erat Maius, maiorum nomine dictus, qui partem prisci nunc quoque moris habet. nox ubi iam media est, somnosque silentia praebent, 430 et canis et variae conticuistis aves, ille memor veteris ritus timidusque deorum surgit (habent gemini vincula nulla pedes) signaque dat digitis medio cum pollice iunctis, occurrat tacito ne levis umbra sibi. cumque manus puras fontana perluit unda, vertitur et nigras accipit ore fabas aversusque iacit. sed dum iacit, *haec ego mitto, his' inquit *redimo meque meosque fabis!' hoc novies dicit, nec respicit. umbra putatur 440 colligere et nullo terga vidente sequi. FASTORUM LIB. V. 400—484. 91 rursus aquam tangit Temesaeaque concrepat aera et rogat, ut tectis exeat umbra suis. cum dixit novies *Manes exite paterni,' respicit et pure sacra peracta putat. — dicta sit unde dies, quae nominis extet origo, 445 me fugit — ex aliquo est invenienda deo. * Pliade nate, mone, virga venerande potenti! saepe tibi est Stygii regia visa Iovis.' venit adoratus caducifer: *accipe causam nominis.' ex ipso est cognita causa deo. 450 IRomulus ut tumulo fraternas condidit umbras, et male veloci iusta soluta Remo, Eaustulus infelix et passis Acca capillis spargebant lacrimis ossa perusta suis. inde domum redeunt sub prima crepuscula maesti; 455 utque erat, in duro procubuere toro. umbra cruenta Remi visa est assistere lecto atque haec exiguo murmure verba loqui: *en ego dimidium vestri parsque altera voti, ' cernite, sim qualis; qui modo qualis eram! 460 qui modo, si volucres habuissem regna iubentes, ' in populo potui maximus esse meo: nunc sum elapsa rogi flammis et inanis imago: haec est ex illo forma relicta Remo! heu ubi Mars pater est? si vos modo vera locuti, 465 uberaque expositis ille ferina dedit. quem lupa servavit, manus hunc temeraria civis perdidit. o quanto mitior illa fuit! saeve Celer, crudelem animam per volnera reddas, utque ego sub terras sanguinulentus eas! 470 noluit hoc frater; pietas aequalis in illo est: quod potuit, lacrimas Manibus ille dedit. hunc vos per lacrimas, per vestra alimenta rogate, ut celebrem nostro signet honore diem.' mandantem amplecti cupiunt et bracchia tendunt: 475 lubrica prensantes effugit umbra manus. ut secum fugiens somnos abduxit imago, ad regem voces fratris uterque ferunt. Romulus obsequitur lucemque Remuria dicit illam, qua positis iusta feruntur avis. 480 aspera mutata est in lenem tempore longo littera, quae toto nomine prima fuit. mox etiam Lemures animas dixere silentum. hic sensus verbi, vis ea vocis erat. 92 P. OVIDII NASONIS 485 fana tamen veteres illis clausere diebus, ut nunc ferali tempore operta vides. nec viduae taedis eadem nec virginis apta tempora: quae nupsit, non diuturna fuit. hac quoque de causa, si te proverbia tangunt, 490 mense malas Maio nubere volgus ait. — sed tamen haec tria sunt sub eodem tempore festa, inter se nulla continuata die.

Quorum si mediis Boeotum Oriona quaeres, 10. B C; falsus eris. signi causa canenda mihi. 1. C LEM· 495 Iuppiter et, lato qui regnat in aequore, frater cârpebant socias Mercuriusque vias. tempus erat, quo versa iugo referuntur aratra, et pronus saturae lac bibit agnus ovis. forte senex Hyrieus, angusti cultor agelli, 500 hos videt, exiguam stabat ut ante casam, atque ita *longa via est, nec tempora longa supersunt,'

dixit *et hospitibus ianua nostra patet.' - addidit et voltum verbis iterumque rogavit. parent promissis dissimulantque deos. 505 tecta senis subeunt nigro deformia fumo: ignis in hesterno stipite parvus erat. ipse genu nixus flammas exsuscitat aura et promit quassas comminuitque faces. stant calices. minor inde fabas, holus alter habebat, 510 et spumant testu pressus uterque suo. dumque mora est, tremula dat vina rubentia dextra: accipit aequoreus pocula prima deus. quae simul exhausit, * da nunc bibat ordine” dixit *Iuppiter.' audito palluit ille Iove. 515 ut rediit animus, cultorem pauperis agri immolat et magno torret in igne bovem. • quaeque puer quondam primis diffuderat annis, promit fumoso condita vina cado. nec mora: flumineam lino celantibus ulvam, 520 sic quoque non altis, incubuere toris. nunc dape, nunc posito mensae nituere Lyaeo: terra rubens crater, pocula fagus erant. verba fuere Iovis: “si quid fert impetus, opta: omne feres.' placidi verba fuere senis: 525 *cara fuit coniunx, primae mihi flore iuventae cognita. nunc ubi sit, quaeritis? urna tegit. huic ego iuratus, vobis in verba vocatis, FASTORUM LIB. V, 485—570, 93 “coniugio” dixi “sola fruere meo.” et dixi et servo. sed enim diversa voluntas est mihi: nec coniunx, sed pater esse volo.' 530 adnuerant omnes. omnes ad terga iuvenci constiterant. pudor est ulteriora loqui. tum superiniecta texere madentia terra: iamque decem menses: et puer ortus erat. hunc Hyrieus, quia sic genitus, vocat Uriona. 535 perdidit antiquum littera prima sonum. creverat immensum: comitem sibi Delia sumpsit; ille deae custos, ille satelles erat. verba movent iram non circumspecta deorum. *quam nequeam' dixit *vincere, nulla fera est.' 540 Scorpion immisit Tellus. fuit impetus illi curva gemelliparae spicula ferre deae. obstitit Orion. ILatona nitentibus astris addidit et “meriti praemia* dixit *habe!' 544

Sed quid et Orion et cetera sidera mundo £; £,%, e. cedere festinant, noxque coartat iter? 1%:£? quid solito citius liquido iubar aequore tollit candida, Lucifero praeveniente, dies? fallor, an arma sonant? non fallimur, arma sonabant: Mars venit et veniens bellica signa dedit. 550 Ultor ad ipse suos caelo descendit honores templaque in Augusto conspicienda foro. et deus est ingens et opus: debebat in urbe non aliter nati Mars habitare sui. digna Giganteis haec sunt delubra tropaeis; 555 hinc fera Gradivum bella movere decet, seu quis ab Eoo nos impius orbe lacesset, seu quis ab occiduo sole domandus erit. prospicit armipotens operis fastigia summi et probat invictos summa tenere deos: 560 prospicit in foribus diversae tela figurae, armaque terrarum milite victa suo. hinc videt Aenean oneratum pondere sacro et tot Iuleae nobilitatis avos: hinc videt Iliaden umeris ducis arma ferentem, 565 claraque dispositis acta subesse viris. spectat et Augusto praetextum nomine templum: et visum, lecto Caesare, maius opus. voverat hoc iuvenis tunc, cum pia sustulit arma. a tantis Princeps incipiendus erat, 94 P. OVIDII NASONIS ille manus tendens, hinc stanti milite iusto, hinc coniuratis, talia dicta dedit: *si mihi bellandi pater est Vestaeque sacerdos auctor et ulcisci numen utrumque paro: 575 Mars, ades et satia scelerato sanguine ferrum, stetque favor causa pro meliore tuus! templa feres et, me victore, vocaberis Ultor.' voverat: et fuso laetus ab hoste redit. nec satis est meruisse semel cognomina Marti: 580 persequitur Parthi signa retenta manu. gens fuit et campis et equis et tuta sagittis, et circumfusis invia fluminibus. addiderant animos Crassorum funera genti, cum.periit miles signaque duxque simul. 585 signa, decus belli, Parthus Romana tenebat, Romanaeque aquilae signifer hostis erat! isque pudor mansisset adhuc, nisi fortibus armis Caesaris Ausoniae protegerentur opes. ille notas veteres et longi dedecus aevi 590 sustulit. agnorunt signa recepta suos. quid tibi nunc solitae mitti post terga sagittae, quid loca, quid rapidi profuit usus equi? Parthe, refers aquilas, victos quoque porrigis arcus: Pig; iam nostri nulla pudoris habes. 595 rite deo templumque datum nomenque bis ulto, et meritus voti debita solvit honor. sollemnes ludos Circo celebrate, Quirites! non visa est fortem scaena decere deum.

Pliadas aspicies omnes totumque sororum 13. E %EM° 600 agmen, ubi ante Idus nox erit una super. tum mihi non dubiis auctoribus incipit aestas, et tepidi finem tempora veris habent.

Idibus ora prior stellantia tollere Taurum 14. FC indicat. huic signo fabula nota subest. 605 praebuit ut taurus Tyriae sua terga puellae Iuppiter et falsa cornua fronte tulit. illa iubam dextra, laeva retinebat amictus, et timor ipse novi causa decoris erat. aura sinus implet, flavos movet aura capillos. 610 Sidoni, sic fueras aspicienda Iovi! saepe puellares subduxit ab aequore plantas, et metuit tactus assilientis aquae: FASTORUM LIB. V. 571—656. 95 saepe deus prudens tergum demisit in undas, haereat ut collo fortius illa suo. litoribus tactis stabat sine cornibus ullis 615 Iuppiter, inque deum de bove versus erat. taurus init caelum; te, Sidoni, Iuppiter implet, parsque tuum terrae tertia nomen habet. hoc alii signum Phariam dixere iuvencam, quae bos ex homine est, ex bove facta dea. — 620 tum quoque priscorum virgo simulacra virorum mittere roboreo scirpea ponte solet. corpora post decies senos qui credidit annos missa neci, sceleris crimine damnat avos. fama vetus, tunc cum Saturnia terra vocata est, 625 talia fatidici dicta fuisse senis: *falcifero libata seni duo corpora gentis mittite, quae Tuscis excipiantur aquis': donec in haec venit Tirynthius arva, quotannis tristia Leucadio sacra peracta modo: 680 illum stramineos in aquam misisse Quirites: Herculis exemplo corpora falsa iaci. pars putat, ut ferrent iuvenes suffragia soli, pontibus infirmos praecipitasse senes. Thybri, doce verum. tua ripa vetustior urbe est: 635 principium ritus tu bene nosse potes. Thybris harundiferum medio caput extulit alveo raucaque dimovit talibus ora sonis: *haec loca desertas vidi sine moenibus herbas; pascebat sparsas utraque ripa boves. 640 et quem nunc gentes Tiberim noruntque timentque, tunc etiam pecori despiciendus eram. Arcadis Euandri nomen tibi saepe refertur: ille meas remis advena torsit aquas. venit et Alcides, turba comitatus Achiva. Albula, si memini, tunc mihi nomen erat. excipit hospitio iuvenem Pallantius heros, et tandem Caco debita poena fuit. victor abit secumque boves, Erytheida praedam, abstrahit. at comites longius ire negant. 650 magnaque pars horum desertis venerat Argis: montibus his ponunt spemque Laremque suum. saepe tamen patriae dulci tanguntur amore, atque aliquis moriens hoc breve mandat opus: ** mittite me in Tiberim, Tiberinis vectus ut undis litus ad Inachium pulvis inanis eam.” 96 IP. OVIDII NASONIS . displicet heredi mandati cura sepulcri: mortuus Ausonia conditur hospes humo, scirpea pro domino Tiberi iactatur imago, 660 ut repetat Graias per freta longa domos.' hactenus. ut subiit vivo rorantia saxo antra, leves cursum sustinuistis aquae. Clare nepos Atlantis, ades, quem montibus olim „£3; G edidit Arcadiis Pleias una Iovi: EP }; 665 pacis et armorum superis imisque deorum 77 Ἀσ arbiter, alato qui pede carpis iter: 18. B C laete lyrae pulsu, nitida quoque laete palaestra, 19. C0 quo didicit culte lingua docente loqui! templa tibi posuere patres spectantia Circum 670 Idibus: ex illo est haec tibi sacra dies. te, quicumque suas profitetur vendere merces, ture dato, tribuas ut sibi lucra, rogant. est aqua Mercurii portae vicina Capenae: si iuvat expertis credere, numen habet. 675 huc venit incinctus tunicam mercator, et urna purus suffita, quam ferat, haurit aquam. uda fit hinc laurus: lauro sparguntur ab uda omnia, quae dominos sunt habitura novos. spargit et ipse suos lauro rorante capillos 680 - et peragit solita fallere voce preces: “ablue praeteriti periuria temporis,' inquit “ablue praeteritae perfida verba die! sive ego te feci testem falsove citavi non audituri numina magna Iovis, 685 sive deum prudens alium divamve fefelli, abstulerint celeres improba verba noti. et pateant veniente die periuria nobis, nec curent superi, si qua locutus ero. da modo lucra mihi, da facto gaudia lucro, 690 et fac, ut emptori verba dedisse iuvet.' talia Mercurius poscentem ridet ab alto, se memor Ortygias surripuisse boves. At mihi pande, precor, tanto meliora petenti, 20. DC in Geminos ex quo tempore Phoebus eat. 695 *cum totidem de mense dies superesse videbis, quot sunt Herculei facta laboris' ait. *dic' ego respondi “causam mihi sideris huius.' causam facundo reddidit ore deus: FASTORUM LIB. V. 657—734. 97 *abstulerant raptas Phoeben Phoebesque sororem Tyndaridae fratres, hic eques, ille pugil. 700

bella parant repetuntque suas et frater et Idas, - Leucippo fieri pactus uterque gener. his amor, ut repetant, illis, ut reddere nolint, suadet: et ex causa pugnat uterque pari. effugere Oebalidae cursu potuere sequentes: 705 sed visum celeri vincere turpe fuga. liber ab arboribus locus est, apta area pugnae: constiterant illo — nomen Aphidna — loco. pectora traiectus Lynceo Castor ab ense non expectato volnere pressit humum. 710 ultor adest Pollux et Lyncea perforat hasta, qua cervix umeros continuata premit. ibat in hunc Idas vixque est Iovis igne repulsus: tela tamen dextrae fulmine rapta negant. iamque tibi, Pollux, caelum sublime patebat, 715 cum “mea” dixisti “percipe verba, pater! quod mihi das uni caelum, partire duobus: dimidium toto munere maius erit.” dixit et alterna fratrem statione redemit.

utile sollicitae sidus utrumque rati.' 720 Ad Ianum redeat, qui quaerit, Agonia quid sint: , ?£,£ quae tamen in fastis hoc quoque tempus habent. AG O N. NP

Nocte sequente diem canis Erigoneius exit: 22. FN est alio signi reddita causa loco.

Proxima Volcani lux est: Tubilustria dicunt. 23. G TVB. AP

lustrantur purae, quas facit ille, tubae. 726 Quattuor inde notis locus est, quibus ordine lectis 24; H 3* vel mos sacrorum vel fuga regis inest. IR. C. F

Nec te praetereo, populi Fortuna potentis 33. 49; Publica, cui templum luce sequente datum est. 3; ££ hanc ubi dives aquis acceperit Amphitrite, 23. jôô grata Iovi fulvae rostra videbis avis. 29. EC' auferet ex oculis veniens Aurora Booten, 34 ά3 continuaque die sidus Hyantis erit.

Ovidi$ vol. III. '! 98 P. OVIDII NASONIS

LIBER SEXTUS.

Hic quoque mensis habet dubias in nomine causas: quae placeant, positis omnibus ipse leges. facta canam. sed erunt, qui me finxisse loquantur nullaque mortali numina visa putent. 5 est deus in nobis; agitante calescimus illo: impetus hic sacrae semina mentis habet. fas mihi praecipue voltus vidisse deorum, vel quia sum vates, vel quia sacra cano. est nemus arboribus densum, secretus ab omni 10 voce locus, si non obstreperetur aquis. hic ego quaerebam, coepti quae mensis origo esset, et in cura nominis huius eram. ecce deas vidi, — non quas praeceptor arandi viderat, Ascraeas cum sequeretur oves; 15 nec quas Priamides in aquosae vallibus Idae contulit: ex illis sed tamen una fuit. ex illis fuit una, sui germana mariti: haec erat, agnovi, quae stat in arce Iovis. horrueram tacitoque animum pallore fatebar. 20 tum dea, quos fecit, sustulit ipsa metus. namque ait *o vates, Romani conditor anni, ause per exiguos magna referre modos, ius tibi fecisti numen caeleste videndi, cum placuit numeris condere festa tuis. 25 ne tamen ignores volgique errore traharis: Iunius a nostro nomine nomen habet. est aliquid nupsisse Iovi, Iovis esse sororem: fratre magis, dubito, glorier anne viro. si genus aspicitur: Saturnum prima parentem 80 feci, Saturni sors ego prima fui. a patre dicta meo quondam Saturnia Roma est: haec illi a caelo proxima terra fuit. si torus in pretio est: dicor matrona Tonantis, iunctaque Tarpeio sunt mea templa Iovi. 85 an potuit Maio paelex dare nomina mensi, hic honor in nobis invidiosus erit? cur igitur regina vocor princepsque dearum? aurea cur dextrae sceptra dedere meae? an facient mensem luces, Lucinaque ab illis 40 dicar et a nullo nomina mense traham? tum me paeniteat posuisse fideliter iras Northweste-,, FASTORUM LIB. VI. 1—85. verstty Hbrary in genus Electrae Dardaniamque domum. causa duplex irae: rapto Ganymede dolebam; forma quoque Idaeo iudice victa mea est. paeniteat, quod non foveo Carthaginis arces, 45 cum mea sint illo currus et arma loco: paeniteat Sparten Argosque measque Mycenas et veterem Latio supposuisse Samon: adde senem Tatium Iunonicolasque Faliscos, quos ego Romanis succubuisse tuli. 50 sed neque paeniteat, nec gens mihi carior ulla est: hic colar, hic teneam cum Iove templa meo. ipse mihi Mavors “commendo moenia” dixit “haec tibi. tu pollens urbe nepotis eris.” dicta fides sequitur. centum celebramur in aris: 55 nec levior quovis est mihi mensis honor. nec tamen hunc nobis tantummodo praestat honorem Roma: suburbani dant mihi munus idem. inspice, quos habeat nemoralis Aricia fastos et populus Laurens Lanuviumque meum: 60 est illic mensis Iunonius. inspice Tibur et Praenestinae moenia sacra deae: Iunonale leges tempus. nec Romulus illas condidit; at nostri Roma nepotis erat.' finierat Iuno. respeximus. Herculis uxor 65 stabat, et in voltu signa vigoris erant. *non ego, si toto mater me cedere caelo iusserit, invita matre morabor' ait. *nunc quoque non luctor de nomine temporis huius: blandior et partes paene rogantis ago, 70 remque mei iuris malim tenuisse precando, et faveas causae forsitan ipse meae. aurea possedit socio Capitolia templo mater et, ut debet, cum Iove summa tenet. at decus omne mihi contingit origine mensis; 75 unicus est, de quo sollicitamur, honor. quid grave, si titulum mensis, Romane, dedisti Herculis uxori, posteritasque memor? haec quoque terra aliquid debet mihi nomine magni coniugis: huc captas appulit ille boves. 80 hic male defensus flammis et dote paterna Cacus Aventinam sanguine tinxit humum. ad propiora vocor. populum digessit ab annis Romulus, in partes distribuitque duas. haec dare consilium, pugnare paratior illa est: 85 7 • 100 IP. OVIDII NASONIS haec aetas bellum suadet, at illa gerit. sic statuit mensesque nota secrevit eadem. Iunius est iuvenum: qui fuit ante, senum.' dixit. et in litem studio certaminis issent, 90 atque ira pietas dissimulata foret: — venit Apollinea longas Concordia lauro nexa comas, placidi numen opusque ducis. haec ubi narravit Tatium fortemque Quirinum binaque cum populis regna coisse suis, 95 et Lare communi soceros generosque receptos, *his nomen iunctis Iunius' inquit “habet.' dicta triplex causa est. at vos ignoscite, divae: res est arbitrio non dirimenda meo. ite pares a me. perierunt iudice formae 100 Pergama: plus laedunt, quam iuvat una, duae. Erima dies tibi, Carna, datur. dea cardinis haec est. 1. [H. numine clausa aperit, claudit aperta suo. K. IVN.] unde datas habeat vires, obscurior aevo IN fama; sed e nostro carmine certus eris. 105 adiacet antiquus Tiberino lucus Helerni: pontifices illuc nunc quoque sacra ferunt. inde sata est nymphe — Cranaen dixere priores — nequiquam multis saepe petita procis. rura sequi iaculisque feras agitare solebat 110 nodosasque cava tendere valle plagas. non habuit pharetram: Phoebi tamen esse sororem credebant. nec erat, Phoebe, pudenda tibi. huic aliquis iuvenum dixisset amantia verba, reddebat tales protinus illa sonos: 115 *haec loca lucis habent nimis et cum luce pudoris: si secreta magis ducis in antra, sequor.' credulus ante ivit. frutices haec nacta resistit et latet et nullo est invenienda modo. viderat hanc Ianus, visaeque cupidine captus 120 ad duram verbis mollibus usus erat. nympha iubet quaeri de more remotius antrum, utque comes sequitur destituitque ducem. stulta! videt Ianus, quae post sua terga gerantur: nil agis, et latebras respicit ille tuas: 125 nil agis. en! dixi: nam te sub rupe latentem occupat amplexu, speque potitus ait: *ius pro concubitu nostro tibi cardinis esto. hoc pretium positae virginitatis habe.' EASTORUM LIB. VI. 86—172. 101 sic fatus spinam, qua tristes pellere posset a foribus noxas, — haec erat alba — dedit. 130 sunt avidae volucres, non quae Phineia mensis guttura fraudabant, sed genus inde trahunt: grande caput, stantes oculi, rostra apta rapinis, canities pinnis, unguibus hamus inest. nocte volant puerosque petunt nutricis egentes, 135 et vitiant cunis corpora rapta suis. carpere dicuntur lactentia viscera rostris et plenum poto sanguine guttur habent. est illis strigibus nomen: sed nominis huius causa, quod horrendum stridere nocte solent. 140 sive igitur nascuntur aves, seu carmine fiunt, naeniaque in volucres Marsa figurat anus: in thalamos venere Procae. Proca natus in illis praeda recens avium quinque diebus erat, pectoraque exsorbent avidis infantia linguis; 145 at puer infelix vagit opemque petit. territa voce sui nutrix accurrit alumni et rigido sectas invenit ungue genas. quid faceret? color oris erat, qui frondibus olim esse solet seris, quas nova laesit hiems. 150 pervenit ad Cranaen et rem docet. illa “timorem pone! tuus sospes” dixit “alumnus erit.' venerat ad cunas: flebant materque paterque. *sistite vos lacrimas, ipsa medebor' ait. protinus arbutea postes ter in ordine tangit 155 fronde, ter arbutea limina fronde notat; spargit aquis aditus — et aquae medicamen habebant — extaque de porca cruda bimenstre tenet. atque ita *noctis aves, extis puerilibus' inquit *parcite: pro parvo victima parva cadit. 160 cor pro corde, precor, pro fibris sumite fibras. hanc animam vobis pro meliore damus.' sic ubi libavit, prosecta sub aethere ponit, quique adsint sacris, respicere illa vetat. virgaque Ianalis de spina ponitur alba, 165 qua lumen thalamis parva fenestra dabat. post illud nec aves cunas violasse feruntur, et rediit puero, qui fuit ante, color. — pinguia cur illis gustentur larda Kalendis, mixtaque cum calido sit faba farre, rogas? 170 prisca dea est aliturque cibis, quibus ante solebat, nec petit ascitas luxuriosa dapes. 102 IP. OVIDII NASONIS piscis adhuc illi populo sine fraude natabat, ostreaque in conchis tuta fuere suis: 175 nec Latium norat, quam praebet Ionia dives, nec quae Pygmaeo sanguine gaudet, avem: et praeter pinnas nihil in pavone placebat, nec tellus captas miserat Afra feras. sus erat in pretio; caesa sue festa colebant. 180 terra fabas tantum duraque farra dabat. quae duo mixta simul sextis quicumque Kalendis ederit, huic laedi viscera posse negant. — arce quoque in summa Iunoni templa Monetae ex voto memorant facta, Camille, tuo. 185 ante domus Manli fuerat, qui Gallica quondam a Capitolino reppulit arma Iove. quam bene, di magni! pugna cecidisset in illa, defensor solii, Iuppiter alte, tui! vixit, ut occideret damnatus crimine regni: 190 hunc illi titulum longa senecta dabat. — lux eadem Marti festa est, quem prospicit extra appositum Tectae porta Capenâ viae. — te quoque, Tempestas, meritam delubra fatemur, cum paene est Corsis obruta classis aquis. — 195 haec hominum monimenta patent. si quaeritis astra: tunc oritur magni praepes adunca Iovis. Eostera lux Hyadas, Taurinae cornua frontis, 2. [AF] evocat, et multa terra madescit aqua. Mane ubi bis fuerit, Phoebusque iteraverit ortus, 3. BC 200 factaque erit posito rore bis uda seges, hac sacrata die Tusco Bellona duello dicitur; et Latio prospera semper adest. Appius est auctor, Pyrrho qui pace negata multum animo vidit, lumine captus erat. 205 prospicit a templo summum brevis area Circum. est ibi non parvae parva columna notae. hinc solet hasta manu, belli praenuntia, mitti, in regem et gentes cum placet arma capi. Altera pars Circi Custode sub Hercule tuta est: 4. CC 210 quod deus Euboico carmine munus habet. muneris est tempus, qui Nonas Lucifer ante est. si titulum quaeris: Sulla probavit opus. FASTORUM LIB. VI. 173—253. 103

Quaerebam, Nonas Sanco Fidione referrem J. D NO N. an tibi, Semo pater. tum mihi Sancus ait: *cuicumque ex istis dederis, ego munus habebo. 215 nomina terna fero. sic voluere Cures.' hunc igitur veteres donarunt aede Sabini inque Quirinali constituere iugo. IEst mihi — sitque, precor, nostris diuturnior annis — 6. EN filia, qua felix sospite semper ero. 220 hanc ego cum vellem genero dare, tempora taedis apta requirebam, quaeque cavenda forent. tum mihi post sacras monstratur Iunius Idus utilis et nuptis, utilis esse viris; primaque pars huius thalamis aliena reperta est. 225 nam mihi sic coniunx sancta Dialis ait: * donec ab Iliaca placidus purgamina Vesta detulerit flavis in mare Thybris aquis, non mihi detonsos crines depectere buxo, non ungues ferro subsecuisse licet, . 230 non tetigisse virum, quamvis Iovis ille sacerdos, quamvis perpetua sit mihi lege datus. tu quoque ne propera: melius tua filia nubet, ignea cum pura Vesta nitebit humo.'

Tertia post Nonas removere Lycaona Phoebe 7. FN

fertur, et a tergo non habet Ursa metum. 236 tunc ego me memini ludos in gramine Campi aspicere et dici, lubrice fíí. tuOS. festa dies illis, qui lina madentia ducunt quique tegunt parvis aera recurva cibis. 240 Mens quoque numen habet. Mentis delubra videmus 3.§ X. vota metu belli, perfide Poene, tui. IN • IPoene, rebellaras, et leto consulis omnes CAPIT attoniti Mauras pertimuere manus. spem metus expulerat, cum Menti vota senatus 245 suscipit: et melior protinus illa venit. aspicit instantes mediis sex lucibus Idus illa dies, qua sunt vota soluta deae.

Vesta, ad tua fave! si nobis tibi nunc sacra operata venire licet.resolvimus ora, 3.57.FER • VESTA K£ST. E in prece totus eram. caelestia numina sensi, 251 laetaque purpurea luce refulsit humus. non equidem vidi — valeant mendacia vatum — 104 P. OVIDII NASONIS te, dea; nec fueras aspicienda viro. 255 sed quae nescieram quorumque errore tenebar, cognita sunt, nullo praecipiente, mihi. dena quater memorant habuisse Parilia Romam, cum flammae custos aede recepta dea est: regis opus placidi, quo non, metuentius ullum 260 numinis ingenium terra Sabina tulit. quae nunc aere vides, stipula tum tecta videres, et paries lento vimine textus erat. hic locus exiguus, qui sustinet atria Vestae, tunc erat intonsi regia magna Numae. 265 forma tamen templi, quae nunc manet, ante fuisse dicitur. et formae causa probanda subest. Vesta eadem, quae Terra: subest vigil ignis utrique. significant sedem terra focusque suam. terra pilae similis, nullo fulcimine nixa: 270 aëre subiecto tam grave pendet onus. ipsa volubilitas libratum sustinet orbem: quique premat partes, angulus omnis abest. cumque sit in media rerum regione locata et tangat nullum plusve minusve latus, 275 ni convexa foret, parti vicinior esset, nec medium terram mundus haberet onus. arte Syracosia suspensus in aëre clauso stat globus, immensi parva figura poli: et quantum a summis, tantum secessit ab imis terra. quod ut fiat, forma rotunda facit. par facies templi: nullus procurrit in illo angulus. a pluvio vindicat imbre tholus. cur sit virginibus, quaeris, dea culta ministris? inveniam causas hac quoque parte suas. 285 ex Ope Iunonem memorant Cereremque creatas semine Saturni; tertia Vesta fuit. utraque nupserunt, ambae peperisse feruntur: de tribus impatiens restitit una viri. quid mirum, virgo si virgine laeta ministra 290 admittit castas ad sua sacra manus? nec tu aliud Vestam, quam vivam intellege flammam: nataque de flamma corpora nulla vides. iure igitur virgo est, quae semina nulla remittit nec capit: et comites virginitatis habet. esse diu stultus Vestae simulacra putavi: mox didici curvo nulla subesse tholo. ignis inextinctus templo celatur in illo. FASTORUM LIB. VI, 254—341. effigiem nullam Vesta nec ignis habet. stat vi terra sua: vi stando Vesta vocatur; causaque par Grai nominis esse potest. 300 at focus a flammis et quod fovet omnia, dictus: qui tamen in primis aedibus ante fuit. hinc quoque vestibulum dici reor. inde precando praefamur Vestam, quae loca prima tenet. ante focos olim scamnis considere longis 805 mos erat, et mensae credere adesse deos. nunc quoque, cum fiunt antiquae sacra Vacunae, ante Vacunales stantque sedentque focos. venit in hos annos aliquid de more vetusto: fert missos Vestae pura patella cibos. 810 ecce coronatis panis dependet asellis, et velant scabras florida serta molas. sola prius furnis torrebant farra coloni — et Fornacali sunt sua sacra deae —: suppositum cineri panem focus ipse parabat, 815 strataque erat tepido tegula quassa solo. inde focum servat pistor dominamque focorum, et quae pumiceas versat asella molas. praeteream referamne tuum, rubicunde Priape, dedecus? est multi fabula parva ioci. 320 turrigera frontem Cybele redimita corona convocat aeternos ad sua festa deos. convocat et satyros et, rustica numina, nymphas; Silenus, quamvis nemo vocarat, adest. nec licet, et longum est, epulas narrare deorum. 325 in multo nox est pervigilata mero. hi temere errabant in opacae vallibus Idae: pars iacet et molli gramine membra levat: hi ludunt: hos somnus habet: pars bracchia nectit et viridem celeri ter pede pulsat humum. 830 Vesta iacet placidamque capit secura quietem, sicut erat, positum caespite fulta caput. at ruber hortorum custos nymphasque deasque captat et errantes fertque refertque, pedes. aspicit et Vestam. dubium, nymphamne putarit 335 an scierit Vestam: scisse sed ipse negat. spem capit obscenam furtimque accedere temptat et fert suspensos corde micante gradus. forte senex, quo vectus erat, Silenus asellum liquerat ad ripas lene sonantis aquae. 340 ibat, ut inciperet longi deus Hellesponti, 106 P. OVIDII NASONIS intempestivo cum rudit ille sono. territa voce gravi surgit dea. convolat omnis turba: per infestas effugit ille manus. 845 Lampsacus hoc animal solita est mactare Priapo: apta asini flammis indicis exta damus. quem tu, diva, memor de pane monilibus ornas.

cessat opus, vacuae conticuere molae. — *. nomine, quam pretio, celebratior arce Tonantis, 850 dicam, Pistoris quid velit ara Iovis. cincta premebantur trucibus Capitolia Gallis: fecerat obsidio iam diuturna É. Iuppiter, ad solium superis regale vocatis, *incipe!” ait Marti. Tprotinus ille refert: 355 *scilicet ignotum est, quae sit fortuna meorum, et dolor hic animi voce querentis eget! si tamen, ut referam breviter mala iuncta pudori, exigis: Alpino Roma sub hoste iacet. haec est, cui fuerat promissa potentia rerum, 860 Iuppiter? hanc terris impositurus eras? iamque suburbanos Etruscaque contudit arma; spes erat in cursu: nunc Lare pulsa suo est! vidimus ornatos reserata per atria picta veste triumphales occubuisse senes: 865 vidimus Iliacae transferri pignora Vestae sede. putant aliquos scilicet esse deos: at si respicerent, qua vos habitatis in arce, totque domos vestras obsidione premi, nil opis in cura scirent superesse deorum, 870 et data sollicita tura perire manu. atque utinam pugnae pateat locus! arma capessant et, si non poterunt exsuperare, cadant. nunc inopes victus ignavaque fata timentes monte suo clausos barbara turba premit.' 875 tunc Venus et lituo pulcher trabeaque Quirinus Vestaque pro Latio multa locuta suo est. *publica* respondit *cura est pro moenibus istis,' Iuppiter *et poenas Gallia victa dabit. tu modo, quae desunt fruges, superesse putentur, 880 effice, nec sedes desere, Vesta, tuas. quodcumque est solidae Cereris, cava machina frangat, mollitamque manu duret in igne focus.' iusserat. et fratris virgo Saturnia iussis adnuit, et mediae tempora noctis erant. 885 iam ducibus somnum dederat labor. increpat illos FASTORUM LIB. VI, 342 429. 107 Iuppiter et sacro, quid velit, ore docet: *surgite et in medios de summis arcibus hostes mittite, quam minime mittere vultis, opem!' somnus abit, quaeruntque novis ambagibus acti, tradere quam nolint et iubeantur, opem. 390 esse Ceres visa est. iaciunt Cerealia dona: iacta super galeas scutaque longa sonant. posse fame vinci spes excidit. hoste repulso candida Pistori ponitur ara Iovi. — forte revertebar festis Vestalibus illa, 395 qua Nova Romano nunc via iuncta foro est. huc pede matronam vidi descendere nudo: obstipui, tacitus sustinuique gradum. sensit anus vicina loci, iussumque sedere alloquitur quatiens voce tremente caput: 400 *hoc, ubi nunc fora sunt, udae tenuere paludes; amne redundatis fossa madebat aquis. Curtius ille lacus, siccas qui sustinet aras, nunc solida est tellus, sed lacus ante fuit. qua Velabra solent in Circum ducere pompas, 405 nil praeter salices cassaque canna fuit. saepe suburbanas rediens conviva per undas cantat et ad nautas ebria verba iacit. nondum conveniens diversis iste figuris nomen ab averso ceperat amne deus. 410 hic quoque lucus erat iuncis et harundine densus, et pede velato non adeunda palus. stagna recesserunt et aquas sua ripa coercet, siccaque nunc tellus: mos tamen ille manet.' reddiderat causam. *valeas, anus optima!” dixi: 415 *quod superest aevi, molle sit omne, tui.' — cetera iam pridem didici puerilibus annis, non tamen idcirco praetereunda mihi. moenia Dardanides nuper nova fecerat Ilus; Ilus adhuc Asiae dives habebat opes: 420 creditur armiferae signum caeleste Minervae urbis in Iliacae desiluisse iuga. cura videre fuit: vidi templumque locumque. hoc superest illi: Pallada Roma tenet. consulitur Smintheus, lucoque obscurus opaco hos non mentito reddidit ore sonos: * aetheriam servate deam: servabitis urbem. imperium secum transferet illa loci.' servat et inclusam summa tenet Ilus in arce, 108 P. OVIDII NASONIS

430 curaque ad heredem Laomedonta redit. sub Priamo servata parum. sic ipsa volebat, ex quo iudicio forma revicta sua est. seu genus Adrasti seu furtis aptus Ulixes seu pius Aeneas (eripuisse ferunt), 435 auctor in incerto: res est Romana. tuetur Vesta, quod assiduo lumine cuncta videt. heu quantum timuere patres, quo tempore Vesta arsit, et est tectis obruta paene suis! flagrabant sancti sceleratis ignibus ignes, 440 mixtaque erat flammae flamma profana piae. attonitae flebant demisso crine ministrae: abstulerat vires corporis ipse timor. provolat in medium et magna “succurrite!* voce *non est auxilium flere' Metellus ait. 445 *pignora virgineis fatalia tollite palmis! non ea sunt voto, sed rapienda manu! me miserum! dubitatis?” ait. dubitare videbat et pavidas posito procubuisse genu. haurit aquas, tollensque manus “ignoscite,' dixit 450 “sacra! vir intrabo non adeunda viro. si scelus est, in me commissi poena redundet: sit capitis damno Roma soluta mei.' dixit et irrupit. factum dea rapta probavit pontificisque sui munere tuta fuit. — 455 nunc bene lucetis, sacrae, sub Caesare, flammae: ignis in Iliacis nunc erit usque focis. nullaque dicetur vittas temerasse sacerdos hoc duce, nec viva defodietur humo. sic incesta perit; quia quam violavit, in illam 460 conditur, et Tellus Vestaque numen idem est. — tum sibi Callaico Brutus cognomen ab hoste fecit et Hispanam sanguine tinxit humum. scilicet interdum miscentur tristia laetis, nec populum toto pectore festa iuvant. 465 Crassus ad Euphraten aquilas natumque suosque perdidit, et leto est ultimus ipse datus. * Parthe, quid exultas?” dixit déa “signa remittes: quique necem Crassi vindicet, ultor erit.'

At simul auritis violae demuntur asellis 10. A N 470 et Cereris fruges aspera saxa terunt, navita puppe sedens “Delphina videbimus,' inquit *umida cum pulso nox erit orta die.' EASTORUM LIB. VI. 430—516, 100 Iam, Phryx, a nupta quereris, Tithone, relinqui, 11. B et vigil Eois Lucifer exit aquis: MÄÈÉN. ite, bonae matres, — vestrum Matralia festum — 475 flavaque Thebanae reddite liba deae. pontibus et magno iuncta est celeberrima Circo area, quae posito de bove nomen habet. hac ibi luce ferunt Matutae sacra parenti sceptriferas Servi templa dedisse manus. 480 quae dea sit, quare famulas a limine templi arceat (arcet enim) libaque tosta petat? Bacche, racemiferos hedera redimite capillos, si domus illa tua est, dirige vatis opus. arserat obsequio Semele Iovis. accipit Ino 485 te, puer, et summa sedula nutrit ope. intumuit Iuno, rapta quod paelice natum educet. at sanguis ille sororis erat. hinc agitur Furiis Athamas et imagine falsa, tuque cadis patria, parve Learche, manu. 490 maesta Learcheas mater tumulaverat umbras et dederat miseris omnia iusta rogis. haec quoque, funestos ut erat laniata capillos, prosilit et cunis te, Melicerta, rapit. est spatio contracta brevi, freta bina repellit 495 unaque pulsatur terra duabus aquis. huc venit insanis natum complexa lacertis et secum ex celso mittit in alta iugo. excipit inlaesos Panope centumque sorores, et placido lapsu per sua regna ferunt. 500 nondum Leucothea, nondum puer ille Palaemon vorticibus densi Thybridis ora tenent. lucus erat: dubium, Semelae Stimulaene vocetur; Maenadas Ausonias incoluisse ferunt. quaerit ab his Ino, quae gens foret. Arcadas esse 505 audit, et Euandrum sceptra tenere loci. dissimulata deam Latias Saturnia bacchas instimulat fictis insidiosa sonis: *o nimium faciles, o toto pectore captae! non venit haec nostris hospes amica choris. 510 fraude petit sacrique parat cognoscere ritum. quo possit poenas pendere, pignus habet.' vix bene desierat: complent ululatibus auras Thyiades, effusis per sua colla comis, iniciuntque manus puerumque revellere pugnant. 515 quos ignorat adhuc, invocat illa deos: 110 P. OVIDII NASONIS *dique virique loci, miserae succurrite matri!' clamor Aventini saxa propinqua ferit. appulerat ripae vaccas Oetaeus Hiberas: 520 audit, et ad vocem concitus urget iter. Herculi§ adventu, quae vim modò ferre parabant,

turpia femineae terga dedere fugae. • “quid petis hine,' — cógnorat onig — *m£e£fera Bacchi? an fiumen, quod me, te quoqué`Vexat?' ait. 525 illa docet partim, partim praesentia n continet, et furiis in scelus isse pudet. rumor, ut est velox, agitatis pervolat alis, estque frequens, Ino, nomen in ore tuum. hospita Carmentis fidos intrasse Penates 530 diceris et longam deposuisse famem.

liba sua properata manu Tegeaea sacerdos « traditur in subito cocta dedisse foco. a nunc quoque liba iuvant festis Matralibus illam: rustica sedulitas gratioiyarte fuit. 535 *nunc,' ait *o vates, venientia fata resigna, qua licet. hospitiis hoc, precor, adde meis.' parva mora est: caelum vates ac numina sumit fitque sui toto pectore plena dei.

vix illam subito posses cognoscere: tanto , 1 540 sanctior et tanto, quam modo, maior erat. \ . “laeta canam. gaude, defuncta laboribus Ino!' `s , dixit *et huic populo prospera semper ades! ` numen eris pelagi: natum quoque pontus habebit. in vestris aliud sumite nomen aquis. 545 Leucothea Grais, Matuta vocabere nostris: in portus nato ius erit omne tuo. quem nos Portunum, sua lingua Palaemona dicet. ite, precor, nostris aequus uterque locis!' adnuerat. promissa fides. posuere labores; 550 nomina mutarunt: hic deus, illa dea est. — cur vetet ancillas accedere, quaeritis? odit; principiumque odii, si sinat illa, canam. una ministrarum solita est, Cadmei, tuarum saepe sub amplexus coniugis ire tui. improbus hanc Athamas furtim dilexit: ab illa comperit agricolis semina tosta dari. ipsa quidem fecisse negat, sed fama recepit. hoc est, cur odio sit tibi serva manus. — non tamen hanc pro stirpe sua pia mater adoret: 560 ipsa parum felix visa fuisse parens. FASTORUM LIB. VI. 517—604. 111 alterius prolem melius mandabitis illi: utilior Baccho, quam fuit ipsa suis. hanc tibi *quo properas?” memorant dixisse, Rutili: “luce mea Marso consul ab hoste cades.' exitus accessit verbis, flumenque Toleni 565 purpureum mixtis sanguine fluxit aquis. proximus annus erat: Pallantide caesus eadem Didius hostiles ingeminavit opes. — lux eadem, Fortuna, tua est, auctorque locusque. sed superiniectis quis latet iste togis? 570 Servius est; et constat enim: sed causa latendi discrepat et dubium me quoque mentis habet. dum dea furtivos timide profitetur amores, caelestemque homini concubuisse pudet (arsit enim magno correpta cupidine regis, caecaque in íóé üíôíôïíìíîiiiâ viro), nocte domum parva solita est intrare fenestra, unde Fenestellae nomina porta tenet. nunc pudet, et voltus velamine celat amatos, oraque sunt multa regia tecta toga. 580 an magis est verum, post Tulli funera plebem confusam placidi morte fuisse senis: nec modus ullus erat, crescebat imagine luctus, donec eum positis occuluere togis? tertia causa mihi spatio maiore canenda est: 585 nos tamen adductos intus agemus equos. Tullia coniugio, sceleris mercede, peracto his solita est dictis extimulare virum: “quid iuvat esse pares, te nostrae caede sororis meque tui fratris, si pia vita placet? 590 vivere debuerant et vir meus et tua coniunx, si nullum ausuri maius eramus opus. et caput et regnum facio dotale parentis. \ si vir es, i,Tdictas exige dotis opes! regia res scelus est! socero cape regna necato 595 ( et nostras patrio sanguine tingue manus!' talibus instinctus solio privatus in alto { sederat. attonitum volgus ad arma ruit: hinc cruor, hinc caedes, infirmaque vincitur aetas sceptra gener socero rapta Superbus habet. 600 ipse sub Esquiliis, ubi erat sua regia, caesus concidit in dura sanguinulentus humo. filia carpento patrios initura Penates ibat per medias alta feroxque vias. 112 P. OVIDII NASONIS 605 corpus ut aspexit, lacrimis auriga profusis restitit. hunc tali corripit illa sono: “vadis, an expectas pretium pietatis amarum? duc, inquam, invitas ipsa per ora rotas!' certa fides facti. dictus Sceleratus ab illa 610 vicus, et aeterna res ea pressa nota. post tamen hoc ausa est templum, monimenta parentis, tangere. mira quidem, sed tamen acta loquar. signum erat in solio residens sub imagine Tulli: dicitur hoc oculis opposuisse manum, 615 et vox audita est *voltus abscondite nostros, ne natae videant ora nefanda meae!' veste data tegitur. vetat hanc Fortuna moveri et sic e templo est ipsa locuta suo: *ore revelato qua primum luce patebit 620 Servius, haec positi prima pudoris erit.' parcite, matronae, vetitas attingere vestes: sollemni satis est voce movere preces; sitque caput semper Romano tectus amictu, qui rex in nostra septimus urbe fuit. 6 2 5 arserat hoc templum. ' signo tamen ille pepercit ignis: opem nato Mulciber ipse tulit. namque páter Tulli Volcanus, Ocresia mater praesignis facie Corniculana fuit. hanc secum Tanaquil, sacris de more peractis, 680 iussit in ornatum fundere vina focum. hic inter cineres obsceni forma virilis aut fuit aut visa est: sed fuit illa magis. iussa foco captiva sedet. conceptus ab illa Servius a caelo semina gentis habet. 685 signa dedit genitor, tunc cum caput igne corusco contigit, inque comis flammeus arsit apex. — te quoque magnifica, Concordia, dedicat aede Livia, quam caro praestitit ipsa viro. disce tamen, veniens aetas, ubi Livia nunc est 640 porticus, inmensae tecta fuisse domus. urbis opus domus una fuit, spatiumque tenebat, quo brevius muris oppida multa tenent. haec aequata solo est, nullo sub crimine regni, sed quia luxuria visa nocere sua. 645 sustinuit tantas operum subvertere moles totque suas heres perdere Caesar opes. sic agitur censura et sic exempla parantur, cum vindex, alios quod monet, ipse facit. FASTORUM LIB. VI. 605—692. 118 Nulla nota est veniente die, quam dicere possis. 43. g V Idibus Invicto sunt data templa Iovi. 13. D EID. N et iam Quinquatrus iubeor narrare minores. 651 nunc ades o coeptis, flava Minerva, meis! *cur vagus incedit tota tibicen in urbe? quid sibi personae, quid stola longa volunt?' sic ego; sic posita Tritonia cuspide dixit 655 (possim utinam doctae verba referre deae): *temporibus veterum tibicinis usus avorum magnus et in magno semper honore fuit. cantabat fanis, cantabat tibia ludis, cantabat maestis tibia funeribus. 660 dulcis erat mercede labor. tempusque secutum, quod subito gratae frangeret artis opus ..... adde quod aedilis, pompam qui funeris irent, artifices solos iusserat esse decem. exilio mutant urbem Tiburque recedunt. 665 exilium quodam tempore Tibur erat! quaeritur in scaena cava tibia, quaeritur aris; ducit supremos naenia nulla toros. servierat quidam, quantolibet ordine dignus, Tibure; sed longo tempore liber erat. 670 rure dapes parat ille suo turbamque canoram convocat: ad festas convenit illa dapes. nox erat, et vinis oculique animique natabant, cum praecomposito nuntius ore venit atque ita “quid cessas convivia solvere?” dixit: 675 “auctor vindictae iam venit ecce tuae.” nec mora, convivae valido titubantia vino membra movent. dubii stantque labantque pedes. at dominus “discedite!” ait, plaustroque morantes sustulit. in plaustro scirpea lata fuit. 680 alliciunt somnos tempus motusque merumque, potaque se Tibur turba redire putat. iamque per Esquilias Romanam intraverat urbem, et mane in medio plaustra fuere foro. Claudius, ut possent specie numeroque senatum 685 fallere, personis imperat ora tegi admiscetque alios et, ut hunc tibicina coetum augeat, in longis vestibus esse iubet: sic reduces bene posse tegi, ne forte notentur contra collegae iussa redisse sui. 690 res placuit; cultuque novo licet Idibus uti et canere ad veteres verba iocosa modos.' — Ovidis vol. III. 8 114 P. OVIDII NASONIS haec ubi perdocuit, “superest mihi discere,' dixi *cur sit Quinquatrus illa vocata dies.' 695 *Martius' inquit “agit tali mea nomine festa, estque sub inventis haec quoque cura meis. prima terebrato per rara foramina buxo ut daret, effeci, tibia longa sonos. vox placuit: faciem liquidis referentibus undis 700 vidi virgineas intumuisse genas. “ars mihi non tanti est. valeas, mea tibia!” dixi. excipit abiectam caespite ripa suo. inventam Satyrus primum miratur, et usum nescit, et inflatam sensit habere sonum, 705 et modo dimittit digitis, modo concipit auras; iamque inter nymphas arte superbus erat. provocat et Phoebum. Phoebo superante pependit; caesa recesserunt a cute membra sua. sum tamen inventrix auctorque ego carminis huius. 710 hoc est, cur nostros ars colat ista dies.' Tertia lux veniet, qua tu, Dodoni Thyone, 14. £ £[V]

stabis Agenorei fronte videnda bovis. 3. 53s? - haec est illa dies, qua tu purgamina Vestae, Thybri, per Etruscas in mare mittis aquas. 715 si qua fides ventis, zephyro date carbasa, nautae! cras veniet vestris ille secundus aquis.

At pater Heliadum radios ubi tinxerit undis, 16. G C. et cinget geminos stella serena polos, %. # 3 tollet humo validos proles Hyriea lacertos. • 720 continua Delphin nocte videndus erit. scilicet hic olim Volscos Aequosque fugatos viderat in campis, Algida terra, tuis: unde suburbano clarus, Tuberte, triumpho vectus es in niveis, Postume, victor equis. 725 Iam sex et totidem luces de mense supersunt, 19. BC huic unum numero tu tamen adde diem. Sol abit a Geminis, et Cancri signa rubescunt: coepit Aventina Pallas in arce coli. Iam tua, Laomedon, oritur nurus, ortaque noctem 20. CC 780 pellit, et e pratis uda pruina fugit: reddita, quisquis is est, §î templa feruntur tum, cum Romanis, Pyrrhe, timendus eras. FASTORUM LIB. VI, 693_775. Hanc quoque cum patriis Galatea receperit undis, plenaque securae terra quietis erit, surgit humo iuvenis telis afflatus avitis et gemino nexas porrigit angue manus. notus amor Phaedrae, nota est iniuria Thesei: devovit natum credulus ille suum. non impune pius iuvenis Troezena petebat: dividit obstantes pectore taurus aquas. 740 solliciti terrentur equi, frustraque retenti per scopulos dominum duraque saxa trahunt. exciderat curru lorisque morantibus artus Hippolytus lacero corpore raptus erat reddideratque animam, multum indignante Diana. 745 * nulla* Coronides *causa doloris* ait: *namque pio iuveni vitam sine volnere reddam, et cedent arti tristia fata meae.' amina continuo loculis depromit eburnis (profuerant Glauci Manibus illa prius, 750 tunc cum observatas augur descendit in herbas, usus et auxilio est anguis ab angue dato); pectora ter tetigit, ter verba salubria dixit: depositum terra sustulit ille caput. lucus eum nemorisque tui, Dictynna, recessus 755 celat: Aricino Virbius ille lacu. at Clymenus Clothoque dolent: haec, fila reneri, hic, fieri regni iura minora sui. Iuppiter, exemplum veritus, direxit in ipsum fulmina, qui nimiae noverat artis opem. 760 IPhoebe, querebaris. deus est; placare parenti: propter te, fieri quod vetat, ipse facit.

Tempora labuntur, tacitisque senescimus annis, 771 et fugiunt freno non remorante dies. 23. FC quam cito venerunt Fortunae Fortis honores! 24. G C! post septem luces Iunius actus erit. ite, deam laeti Fortem celebrate, Quirites! 775 in Tiberis ripa munera regis habet. pars pede, pars etiam celeri decurrite cumba; nec pudeat potos inde redire domum. ferte, coronatae, iuvenum convivia, lintres, multaque per medias vina bibantur aquas. 780 plebs colit hanc, quia, qui posuit, de plebe fuisse fertur et ex humili sceptra tulisse loco. convenit et servis, serva quia Tullius ortus 8* 116 P. OVIDII NASONIS FAST. LIB. VI. 776—812. constituit dubiae templa propinqua deae. — 785 ecce suburbana rediens male sobrius aede ad stellas aliquis talia verba iacit: *zona latet tua nunc, et cras fortasse latebit: dehinc erit, Orion, aspicienda mihi.' at si non esset potus, dixisset eadem 790 venturum tempus solstitiale die. Lucifero subeunte Lares delubra tulerunt 25. HIC

hic, ubi fit docta multa corona manu. - tempus idem Stator aedis habet, quam Romulus olim 794 ante Palatini condidit ora iugi. 768 Non ego te, quamvis properabis vincere, Caesar, 26. AC si vetet auspicium, signa movere velim. 765 sint tibi Flaminius Trasimenaque litora testes, per volucres aequos multa monere deos. tempora si veteris quaeris temeraria damni: quintus ab extremo mense erit ille dies. Postera lux melior: superat Masinissa Syphacem, 27. BC 770 et cecidit telis Hasdrubal ipse suis. 795 Tot restant de mense dies, quot nomina Parcis, 28. CF cum data sunt trabeae templa, Quirine, tuae.

Tempus Iuleis cras est natale Kalendis: 29. D F Pierides, coeptis addite summa meis. 30. EC dicite, Pierides, quis vos adiunxerit isti, 800 cui dedit invitas victa noverca manus? sic ego; sic Clio: *clari monimenta Philippi aspicis, unde trahit Marcia casta genus: Marcia, sacrifico deductum nomen ab Anco, in qua par facies nobilitate sua est, 805 par animo quoque forma suo respondet: in illa et genus et facies ingeniumque simul. nec quod laudamus formam, tu turpe putaris: laudamus magnas hac quoque parte deas. nupta fuit quondam matertera Caesaris illi. 810 o decus, o sacra femina digna domo!' sic cecinit Clio: doctae assensere sorores, adnuit Alcides increpuitque lyram. TRISTIUM LIB. I. I, 1—32. 117

T R I S T I U M

LIBER PRIMUS.

I. Harve, — nec invideo — sine me, liber, ibis in urbem: ei mihi, quod domino non licet ire tuo! vade, sed incultus, qualem decet exulis esse: infelix habitum temporis huius habe. nec te purpureo velent vaccinia fuco: non est conveniens luctibus ille color. nec titulus minio, nec cedro charta notetur, candida nec nigra cornua fronte geras. felices ornent haec instrumenta libellos: fortunae memorem te decet esse meae. 10 nec fragili geminae poliantur pumice frontes, hirsutus sparsis ut videare comis. neve liturarum pudeat: qui viderit illas, de lacrimis factas sentiet esse meis. vade, liber, verbisque meis loca grata saluta: 15 contingam certe, quo licet, illa pede. si quis, ut in populo, nostri non inmemor extat, si quis, qui, quid agam, forte requirat, erit: vivere me dices, salvum tamen esse negabis; id quoque, quod vivam, munus habere dei. 20 atque ita tu tacitus, quaerenti plura legendus, ne, quod non opus est, forte loquare, cave. protinus admonitus repetet mea crimina lector, et peragar populi publicus ore reus. tu cave defendas, quamvis mordebere dictis: 25 causa patrocinio non bona peior erit. invenies si quem, qui me suspiret ademptum carmina nec siccis perlegat ista genis et tacitus secum, ne quis malus audiat, optet, sit mea lenito Caesare poena minor: 80 nos quoque, quisquis erit, ne sit miser ipse, precamur, placatos misero qui volet esse deos. 118 P. OVIDII NASONIS quaeque volet, rata sint, ablataque principis ira sedibus in patriis det mihi posse mori. 85 ut peragas mandata, liber: culpabere forsan ingeniique minor laude ferere mei. iudicis officium est, ut res, ita tempora rerum quaerere: quaesito tempore tutus eris. carmina proveniunt animo deducta sereno: 40 nubila sunt subitis tempora nostra malis. carmina secessum scribentis et otia quaerunt: me mare, me venti, me fera iactat hiems. carminibus metus omnis obest: ego perditus ensem haesurum iugulo iam puto iamque meo. 45 haec quoque quod facio, iudex mirabitur aequus scriptaque cum venia qualiacumque leget. da ÉÉ; Maeoniden et tot circum obice casus: ingenium tantis excidet omne malis. denique securus famae, liber, ire memento, 50 nec tibi sit lecto displicuisse pudor. non ita se praebet nobis fortuna secundam, ut tibi sit ratio laudis habenda tuae. donec eram sospes, tituli tangebar amore, quaerendique mihi nominis ardor erat. 55 carmina nunc si non studiumque, quod offuit, odi, sit satis. ingenio sic fuga parta meo est. i tamen et pro me tu, cui licet, aspice Romam: di facerent, possem nunc meus esse liber! nec te, quod venias magnam peregrinus in urbem, 60 ignotum populo posse venire puta. ut titulo careas: ipso noscere colore. dissimulare velis: te liquet esse meum. clam tamen intrato, ne te mea carmina laedant: non sunt, ut quondam, plena favoris, erant. 65 si quis erit, qui te, quia sis meus, esse legendum non putet, e gremio proiciatque suo, *inspice' dic *titulum: non sum praeceptor amoris. quas meruit, poenas iam dedit illud opus.' forsitan expectas, an in alta Palatia missum 70 scandere te iubeam Caesareamque domum? ignoscant augusta mihi loca dique locorum: venit in hoc illa fulmen ab arce caput. esse quidem memini mitissima sedibus illis numina: sed timeo, qui nocuere, deos. 75 terretur minimo pinnae stridore columba unguibus, accipiter, saucia facta tuis. TRISTIUM LIB. I. I, 83—120. 119 nec procul a stabulis audet discedere, si qua excussa est avidi dentibus agna lupi. vitaret Phaëthon caelum, si viveret, et quos optarat stulte, tangere nollet equos. 80 me quoque, quae sensi, fateor Iovis arma timere; me reor infesto, cum tonat, igne peti. quicumque Argolica de classe Öäphêrê fugit, semper ab Euboicis vela retorquet aquis. et mea cumba, semel vasta percussa procella, 85 illum, quo laesa est, horret adire locum. ergo cave, liber, et timida circumspice mente, et satis a media sit tibi plebe legi. dum petit infirmis nimium sublimia pinnis Icarus, Icariis nomina fecit aquis. — 90 difficile est tamen hinc remis utaris an aura dicere: consilium resque locusque dabunt. si poteris vacuo tradi, si cuncta videbis mitia, si vires fregerit ira suas: si quis erit, qui te dubitantem et adire timentem 95 tradat, et ante tamen pauca loquatur: adi. luce bona dominoque tuo felicior ipso pervenias illuc et mala nostra leves. namque ea vel nemo vel qui mihi vulnera fecit solus Achilleo tollere more potest. 100 tantum ne noceas, dum vis prodesse, videto — nam spes est animi nostra timore minor — quaeque quiescebat, ne mota resaeviat ira, et poenae tu sis altera causa, cave. cum tamen in nostrum fueris penetrale receptus, 105 contigerisque tuam, scrinia parva, domum: aspicies illic positos ex ordine fratres, quos studium cunctos evigilavit idem. cetera turba palam titulos ostendet apertos et sua detecta nomina fronte geret. 110 tres procul obscura latitantes parte videbis: hi (quamquam nemo nescit) amare docent. hos tu vel fugias vel, si satis oris habebis, Oedipodas facito Telegonosque voces: deque tribus, moneo, si qua est tibi cura parentis, 115 ne quemquam, quamvis ipse docebit, ames. sunt quoque mutatae, ter quinque volumina, formae, nuper ab exequiis carmina rapta meis. his mando dicas, inter mutata referri fortunae vultum corpora posse meae. 120 120 P. OVIDII NASONIS namque ea dissimilis subito est effecta priori, flendaque nunc, aliquo tempore laeta fuit. plura quidem mandare tibi, si quaeris, habebam: sed vereor tardae causa fuisse morae. 125 et si, quae subeunt, tecum, liber, omnia ferres, sarcina laturo magna futurus eras. longa via est, propera! nobis habitabitur orbis ultimus, a terra terra remota mea. II. Di maris et caeli, — quid enim nisi vota supersunt? — solvere quassatae parcite membra ratis, neve, precor, magni subscribite Caesaris irae! saepe premente deo fert deus alter opem. Mulciber in Troiam, pro Troia stabat Apollo; aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit. oderat Aenean propior Saturnia Turno: ille tamen Veneris numine tutus erat. saepe ferox cautum petiit Neptunus Ulixen: 10 eripuit patruo saepe Minerva suo. et nobis aliquod, quamvis distamus ab illis, quid vetat irato numen adesse deo? verba miser frustra non proficientia perdo. ipsa graves spargunt ora loquentis aquae, 15 terribilisque notus iactat mea verba, precesque, ad quos mittuntur, non sinit ire, deos. ergo idem venti, ne causa laedar in una, velaque nescio quo votaque nostra ferunt. me miserum, quanti montes volvuntur aquarum! 20 iam iam tacturos sidera summa putes. quantae diducto subsidunt aequore valles! iam iam tacturas Tartara nigra putes. quocumque aspicio, nihil est nisi pontus et aër, fluctibus hic tumidus, nubibus ille minax. 25 inter utrumque fremunt immani murmure venti: nescit, cui domino pareat, unda maris. nam modo purpureo vires capit eurus ab ortu, nunc zephyrus sero vespere missus adest, nunc gelidus sicca boreas bacchatur ab Arcto, 80 nunc notus adversa proelia fronte gerit. rector in incerto est nec quid fugiatve petatve invenit; ambiguis ars stupet ipsa malis. scilicet occidimus, nec spes est ulla salutis, dumque loquor, vultus obruit unda meos. TRISTIUM LIB. I. I, 121—II, 78. 121 opprimet hanc animam fluctus, frustraque precanti 35 ore necaturas accipiemus aquas. at pia nil aliud quam me dolet exule coniunx: hoc unum nostri scitque gemitque mali. nescit in inmenso iactari corpora ponto, nescit agi ventis, nescit adesse necem. 40 o bene, quod non sum mecum conscendere passus, ne mihi bis misero mors patienda foret! at nunc ut peream, quoniam caret ipsa periclo, dimidia certe parte superstes ero. ei mihi, quam celeri micuerunt nubila flamma! 45 quantus ab aetherio personat axe fragcr! nec laterum levius tabulae feriuntur ab unda, quam grave ballistae moenia pulsat onus. qui venit hic fluctus, fluctus supereminet omnes: posterior nono est undecimoque prior. 50 nec letum timeo: genus est miserabile leti. demite naufragium: mors mihi munus erit. est aliquid, fatove suo ferrove cadentem in solida moriens ponere corpus humo, et mandare suis aliqua et sperare sepulcrum 55 et non aequoreis piscibus esse cibum. fingite me dignum tali nece: non ego solus hic vehor. inmeritos cur mea poena trahit? pro superi viridesque dei, quibus aequora curae, utraque iam vestras sistite turba minas: 60 quamque dedit vitam mitissima Caesaris ira, hanc sinite infelix ad loca iussa feram. si, quam commerui, poenam me pendere vultis: culpa mea est Ipso iudice morte minor. mittere me Stygias si iam voluisset ad undas 65 Caesar, in hoc vestra non eguisset ope. est illi nostri non invidiosa cruoris copia: quodque dedit, cum volet, ipse feret. vos modo, quos certe nullo, puto, crimine laesi, contenti nostris iam, precor, este malis! 7O nec tamen, ut cuncti miserum servare velitis, quod periit, salvum nunc caput esse potest. ut mare considat ventisque ferentibus utar, ut mihi parcatis: non minus exul ero. non ego divitias avidus sine fine parandi 75 latum mutandis mercibus aequor aro: non peto, quas quondam petii studiosus, Athenas, oppida non Asiae, non loca visa prius, 122 P. OVIDII NASONIS non, ut Alexandri claram delatus in urbem 80 delicias videam, Nile iocose, tuas: quod faciles opto ventos, — quis credere possit? — Sarmatis est tellus, quam mea vela petunt. obligor, ut tangam laevi fera litora Ponti: quodque sit a patria tam fuga tarda, queror. 85 nescio quo videam positos ut in orbe Tomitas, exilem facio per mea vota viam. seu me diligitis, tantos compescite fluctus, pronaque sint nostrae numina vestra rati; seu magis odistis, iussae me advertite terrae 90 (supplicii pars est in regione mei): ferte, — quid hic facio? — rapidi, mea carbasa, venti! Ausonios fines cur mea vela vident? noluit hoc Caesar: quid, quem fugat ille, tenetis? aspiciat vultus Pontica terra meos. 95 et iubet, et merui: nec, quae damnaverit Ipse, crimina defendi fasque piumque puto. si tamen acta deos numquam mortalia fallunt, a culpa facinus scitis abesse mea. immo ita, si scitis, si me meus abstulit error, 100 stultaque mens nobis, non scelerata, fuit, (quod licet et minimis) domui si favimus illi, si satis Augusti publica cura mihi, hoc duce si dixi felicia saecula proque Caesare tura pius Caesaribusque dedi, 105 si fuit hic animus nobis: ita parcite, divi! si minus, alta cadens obruat unda caput! fallor, an incipiunt gravidae vanescere nubes, victaque mutati frangitur ira maris? non casus, sed vos sub condicione vocati, 110 fallere quos non est, hanc mihi fertis opem. III. Cum subit illius tristissima noctis imago, qua mihi supremum tempus in urbe fuit, cum repeto noctem, qua tot mihi cara reliqui, labitur ex oculis nunc quoque gutta meis. 5 iam prope lux aderat, qua me discedere Caesar finibus extremae iusserat Ausoniae. nec spatium fuerat, nec mens satis apta parandi: torpuerant longa pectora nostra mora. non mihi servorum, comites non cura legendi, 10 non aptae profugo vestis opisve fuit. TRISTIUM LIB. I. II, 79—III, 54. 123 non aliter stupui, quam qui Iovis ignibus ictus vivit et est vitae nescius ipse suae. ut tamen hanc animi nubem dolor ipse removit, ut tandem sensus convaluere mei, adloquor extremum maestos abiturus amicos, 15 qui modo de multis unus et alter erant. uxor amans flentem flens acrius ipsa tenebat, imbre per indignas usque cadente genas. nata procul Libycis aberat diversa sub oris : non poterat fati certior esse mei. 20 quocumque aspiceres, luctus gemitusque sonabant, formaque non taciti funeris intus erat. femina virque meo, pueri quoque, funere maerent: inque domo lacrimas angulus omnis habet. si licet exemplis in parvo grandibus uti: 25 haec facies Troiae, cum caperetur, erat. iamque quiescebant voces hominumque canumque, Lunaque nocturnos alta regebat equos. hanc ego suspiciens et ab hac Capitolia cernens, quae nostro frustra iuncta fuere Lari, 30 *numina vicinis habitantia sedibus', inquam iamque oculis numquam templa videnda meis, dique relinquendi, quos urbs habet alta Quirini, este salutati tempus in omne mihi! et quamquam sero clipeum post vulnera sumo, 35 attamen hanc odiis exonerate fugam caelestique viro, quis me deceperit error, dicite, pro culpa ne scelus esse putet. ut quod vos scitis, poenae quoque sentiat auctor, placato possum non miser esse deo.' 40 hac prece adoravi superos ego: pluribus uxor, singultu medios impediente sonos. illa etiam ante Lares sparsis astrata capillis contigit extinctos ore tremente focos, multaque in adversos effudit verba Penates 45 pro deplorato non valitura viro. iamque morae spatium nox praecipitata negabat, versaque ab axe suo Parrhasis Arctos erat. quid facerem? blando patriae retinebar amore: ultima sed iussae nox erat illa fugae. 50 a! quotiens aliquo dixi properante *quid urges? vel quo festines ire, vel unde, vide!” a! quotiens certam me sum mentitus habere horam, propositae quae foret apta viae. 124 P. OVIDII NASONIS

55 ter limen tetigi, ter sum revocatus, et ipse indulgens animo pes mihi tardus erat. saepe *vale' dicto rursus sum plura locutus, et quasi discedens oscula multa dedi. saepe eadem mandata dedi meque ipse fefelli, 60 respiciens oculis pignora cara meis. denique *quid propero? Scythia est, quo mittimur', inquam: *Roma relinquenda est. utraque iusta mora est. uxor in extremum vivo mihi viva negatur, et domus et fidae dulcia membra domus, 65 quosque ego dilexi fraterno more sodales, o mihi Thesea pectora iuncta fide! dum licet, amplectar — numquam fortasse licebit amplius: in lucro est, quae datur hora mihi.' nec mora, sermonis verba imperfecta relinquo, 70 complectens animo proxima quaeque meo. dum loquor et flemus, caelo nitidissimus alto, stella gravis nobis, Lucifer ortus erat. dividor haud aliter, quam si mea membra relinquam, et pars abrumpi corpore visa suo est. 75 sic doluit Mettus tunc, cum in contraria versos ultores habuit proditionis equos. tunc vero exoritur clamor gemitusque meorum, et feriunt maestae pectora nuda manus. tunc vero coniunx, umeris abeuntis inhaerens, 80 miscuit haec lacrimis tristia verba suis: *non potes avelli: simul hinc, simul ibimus” inquit: *te sequar et coniunx exulis exul ero. et mihi facta via est: et me capit ultima terra: accedam profugae sarcina parva rati. 85 te iubet a patria discedere Caesaris ira, me pietas: pietas haec mihi Caesar erit.' talia temptabat, sicut temptaverat ante, vixque dedit victas utilitate manus. egredior — sive illud erat sine funere ferri — 90 squalidus, immissis hirta per ora comis. illa dolore amens tenebris narratur obortis semianimis media procubuisse domo: utque resurrexit foedatis pulvere turpi crinibus et gelida membra levavit humo, 95 se modo, desertos modo complorasse Penates, nomen et erepti saepe vocasse viri, nec gemuisse minus, quam si nataeque meumque vidisset structos corpus habere rogos, TRISTIUM LIB. I. III, 55—V, 8. 125 et voluisse mori, moriendo ponere sensus, respectuque tamen non voluisse mei. 100 „;jf et absentem — quoniam sic fata tulerunt — vivat ut auxilio sublevet usque suo. IV. Tinguitur Oceano custos Erymanthidos Ursae aequoreasque suo sidere turbat aquas. nos tamen Ionium non nostra findimus aequor sponte, sed audaces cogimur esse metu. me miserum! quantis nigrescunt aequora ventis, 5 erutaque ex imis fervet harena fretis, monte nec inferior prorae puppique recurvae insilit et pictos verberat unda deos. pinea texta sonant pulsu, stridore rudentes, adgemit et nostris ipsa carina malis. 10 navita, confessus gelidum pallore timorem, iam sequitur victus, nec regit arte ratem. utque parum validus non proficientia rector cervicis rigidae frena remittit equo, sic non quo voluit, sed quo rapit impetus undae, 15 aurigam video vela dedisse rati. quod nisi mutatas emiserit Aeolus auras, in loca iam nobis non adeunda ferar: iam procul Illyriis laeva de parte relictis interdicta mihi cernitur Italia! 20 desinat in vetitas quaeso contendere terras et mecum magno pareat unda deo. dum loquor et cupio pariter timeQque revelli, increpuit quantis viribus unda latus! parcite caerulei vos saltem numina ponti, 25 infestumque mihi sit satis esse Iovem. vos animam saevae fessam subducite morti, si modo, qui periit, non periisse potest! V. O mihi post ullos numquam memorande sodales, o cui praecipue sors mea visa sua est! attonitum qui me, memini, carissime, primus ausus es adloquio sustinuisse tuo, qui mihi consilium vivendi mite dedisti, 5 cum foret in misero pectore mortis amor. scis bene, cui dicam, positis pro nomine signis, officium nec te fallit, amice, tuum. 126 P. OVIDII NASONIS haec mihi semper erunt imis infixa medullis, 10 perpetuusque animae debitor huius ero; spiritus et vacuas prius hic tenuandus in auras ibit et in tepido deseret ossa rogo, quam subeant animo meritorum oblivia nostro, et longa pietas excidat ista die. 15 di tibi sint faciles, et opis nullius egentem fortunam praestent dissimilemque meae. si tamen haec navis vento ferretur amico, ignoraretur forsitan ista fides. Thesea Pirithous non tam sensisset amicum, 20 si non infernas vivus adisset aquas. ut foret exemplum veri Phoceus amoris, fecerunt furiae, tristis Oresta, tuae. si non Euryalus Rutulos cecidisset in hostes, Hyrtacidae Nisi gloria nulla foret. 25 scilicet ut fulvum spectatur in ignibus aurum, tempore sic duro est inspicienda fides. dum iuvat et vultu ridet Fortuna sereno, indelibatas cuncta sequuntur opes: at simul intonuit, fugiunt, nec noscitur ulli, 80 agminibus comitum qui modo cinctus erat. atque haec, exemplis quondam collecta priorum, nunc mihi sunt propriis cognita vera malis. vix duo tresve mihi de tot superestis amici: cetera Fortunae, non mea, turba fuit. 85 quo magis, o pauci, rebus succurrite laesis, et date naufragio litora tuta meo. neve metu falso nimium trepidate, timentes, hac offendatur ne pietate deus. saepe fidem adversis etiam laudavit in armis; 40 inque suis amat hanc Caesar, in hoste probat. causa mea est melior, qui non contraria fovi arma, sed hanc merui simplicitate fugam. invigiles igitur nostris pro casibus, oro, deminui si qua numinis ira potest. 45 scire meos casus si quis desiderat omnes, plus, quam quod fieri res sinit, ille petit. tot mala sum passus, quot in aethere sidera lucent, parvaque quot siccus corpora pulvis habet: multaque credibili tulimus maiora ratamque, 50 quamvis acciderint, non habitura fidem. pars etiam quaedam mecum moriatur oportet, meque velim possit dissimulante tegi. TRISTIUM LIB. I. V, 9— VI, 10. 127 si vox infragilis, pectus mihi firmius aere, pluraque cum linguis pluribus ora forent: non tamen idcirco complecterer omnia verbis, 55 materia vires exsuperante meas. pro duce Neritio, docti, mala nostra, poetae, scribite: Neritio nam mala plura tuli. ille brevi spatio multis erravit in annis inter Dulichias Iliacasque domos: 60 nos freta sideribus totis distantia mensos detulit in Geticos Caesaris ira sinus. ille habuit fidamque manum sociosque fideles: me profugum comites deseruere mei. ille suam laetus patriam victorque petebat: 65 a patria fugi victus et exul ego. nec mihi Dulichium domus est Ithaceve Samosve, poena quibus non est grandis abesse locis: sed quae de septem totum circumspicit orbem montibus, imperii Roma deumque locus. 70 illi corpus erat durum patiensque laborum: invalidae vires ingenuaeque mihi. ille erat assidue saevis agitatus in armis: adsuetus studiis mollibus ipse fui. me deus oppressit, nullo mala nostra levante: 75 bellatrix illi diva ferebat opem. cumque minor Iove sit, tumidis qui regnat in illum Neptuni, me Iovis ira premit. adde, quod illius pars maxima ficta laborum: ponitur in nostris fabula nulla malis. 80 denique quaesitos tetigit tamen ille Penates, quaeque diu petiit, contigit arva tamen: at mihi perpetuo patria tellure carendum est, ni fuerit laesi mollior ira dei.

VI. Nec tantum Clario Lyde delicta poetae, nec tantum Coo Battis amata suo est, pectoribus quantum tu nostris, uxor, inhaeres, digna minus misero, non meliore viro. te mea supposita veluti trabe fulta ruina est: si quid adhuc ego sum, muneris omne tui est. tu facis, ut spolium non sim, nec nuder ab illis, naufragii tabulas qui petiere mei. utque rapax stimulante fame cupidusque cruoris incustoditum captat ovile lupus, 10 128 P. OVIDII NASONIS aut ut edax vultur corpus circumspicit ecquod sub nulla positum cernere possit humo, sic mea nescio quis, rebus male fidus acerbis, in bona venturus, si paterere, fuit. 15 hunc tua per fortis virtus summovit amicos, nulla quibus reddi gratia digna potest. ergo quam misero, tam vero teste probaris, $. aliquod pondus si modo testis habet. nec probitate tua prior est aut Hectoris uxor 20 aut comes extincto Laodamia viro. tu si Maeonium vatem sortita fuisses, Penelopes esset fama secunda tuae, 88 prima locum sanctas heroidas inter haberes, prima bonis animi conspicerere tui. 28 sive tibi hoc debes, nullo pia facta magistro, cumque nova mores sunt tibi luce dati; 25 femina seu princeps omnes tibi culta per annos te docet exemplum coniugis esse bonae, assimilemque sui longa assuetudine fecit, grandia si parvis assimilare licet. ei mihi, non magnas quod habent mea carmina vires, 80 nostraque sunt meritis ora minora tuis, si quid et in nobis vivi fuit ante vigoris, extinctum longis occidit omne malis! 85 quantumcumque tamen praeconia nostra valebunt, carminibus vives tempus in omne meis. VII. Si quis habes nostris similes in imagine vultus, deme meis hederas, Bacchia serta, comis. ista decent laetos felicia signa poetas: temporibus non est apta corona meis. 5 hoc tibi dissimula, senti tamen, optime, dici, in digito qui me fersque refersque tuo, effigiemque meam fulvo complexus in auro cara relegati, quae potes, ora vides. quae quotiens spectas, subeat tibi dicere forsan 10 *quam procul a nobis Naso sodalis abest!” — grata tua est pietas: sed carmina maior imago sunt mea, quae mando qualiacumque legas, carmina mutatas hominum dicentia formas, infelix domini quod fuga rupit opus. 15 haec ego discedens, sicut bene multa meorum, ipse mea posui maestus in igne manu. TRISTIUM LIB. I. VI, 11—VIII, 18. 129 utque cremasse suum fertur sub stipite natum Thestias et melior matre fuisse soror, sic ego non meritos mecum peritura libellos imposui rapidis viscera nostra rogis: 20 vel quod eram Musas, ut crimina nostra, perosus, vel quod adhuc crescens et rude carmen erat. quae quoniam non sunt penitus sublata, sed extant, pluribus exemplis scripta fuisse reor. nunc precor, ut vivant et non ignava legentem 25 otia delectent admoneantque mei. nec tamen illa legi poterunt patienter ab ullo, nesciet his summam si quis abesse manum. ablatum mediis opus est incudibus illud, defuit et scriptis ultima lima meis. 80 et veniam pro laude peto, laudatus abunde, non fastiditus si tibi, lector, ero. hos quoque sex versus, in prima fronte libelli si praeponendos esse putabis, habe: * orba parente suo quicumque volumina tangis, 85 his saltem vestra detur in urbe locus! quoque magis faveas: haec non sunt edita ab ipso, sed quasi de domini funere rapta sui. quicquid in his igitur vitii rude carmen habebit, emendaturus, si licuisset, eram.' 40 · VIII. In caput alta suum labentur ab aequore retro flumina, conversis Solque recurret equis, terra feret stellas, caelum findetur aratro, unda dabit flammas et dabit ignis aquas; omnia naturae praepostera legibus ibunt, 5 parsque suum mundi nulla tenebit iter: omnia iam fient, fieri quae posse negabam, et nihil est, de quo non sit habenda fides. haec ego vaticinor, quia sum deceptus ab illo, laturum misero quem mihi rebar opem. 10 tantane te, fallax, cepere oblivia nostri, afflictumque fuit tantus adire timor, ut neque respiceres nec solarere iacentem, dure, neque exequias prosequerere meas? illud amicitiae sanctum ac venerabile nomen 15 re tibi pro vili sub pedibusque iacet? quid fuit, ingenti prostratum mole sodalem visere et adloquii parte levare tui, Ovidii vol. III. 9 130 P. OVIDII NASONIS inque meos si non lacrimam dimittere casus, 20 pauca tamen ficto verba dolore loqui, idque, quod ignoti faciunt, vel dicere saltem et vocem populi publicaque ora sequi? denique lugubres vultus numquamque videndos cernere supremo, dum licuitque, die, 25 dicendumque semel toto non amplius aevo accipere et parili reddere voce *vale*? at fecere alii nullo mihi foedere iuncti, et lacrimas animi signa dedere sui. quid, nisi convictu causisque valentibus essem 80 temporis et longi vinctus amore tibi? quid, nisi tot lusus et tot mea seria nosses, tot nossem lusus seriaque ipse tua? quid, si duntaxat Romae tibi cognitus essem, ascitus totiens in genus omne loci? 85 cunctane in aequoreos abierunt irrita ventos? cunctane Lethaeis mersa feruntur aquis? non ego te genitum placida reor urbe Quirini, urbe, meo quae iam non adeunda pede est, sed scopulis, Ponti quos haec habet ora sinistri, 40 inque feris Scythiae Sarmaticisque iugis: et tua sunt silicis circum praecordia venae, et rigidum ferri tegmina pectus habet: quaeque tibi tenero quondam ducenda palato plena dedit nutrix ubera, tigris erat: 45 aut mala nostra minus, quam nunc, aliena putares, duritiaeque mihi non agerere reus. sed quoniam accedit fatalibus hoc quoque damnis, ut careant numeris tempora prima suis, effice, peccati ne sim memor huius, et illo 50 officium laudem, quo queror, ore tuum. IX. Detur inoffenso vitae tibi tangere metam, qui legis hoc nobis non inimicus opus. atque utinam pro te possint mea vota valere, quae pro me duros non tetigere deos! donec eris felix, multos numerabis amicos: tempora si fuerint nubila, solus eris. aspicis, ut veniant ad candida tecta columbae, accipiat nullas sordida turris aves? horrea formicae tendunt ad inania numquam: 10 nullus ad amissas ibit amicus opes. TRISTIUM LIB. I. VIII, 19—IX, 54, 131 utque comes radios per solis euntibus umbra est, cum latet hic pressus nubibus, illa fugit: mobile sic sequitur fortunae lumina vulgus; quae simul inducta nube teguntur, abit. haec, precor, ut semper possint tibi falsa videri. 15 sunt tamen eventu vera fatenda meo. dum stetimus, turbae quantum satis esset, habebat nota quidem, sed non ambitiosa domus. at simul impulsa est, omnes timuere ruinam, cautaque communi terga dedere fugae. 20 saeva neque admiror metuunt si fulmina, quorum ignibus adflari proxima quaeque solent. sed tamen in duris remanentem rebus amicum quamlibet inviso Caesar in hoste probat, nec solet irasci, — neque enim moderatior alter — cum quis in adversis, si quid amavit, amat. de comite Argolici postquam cognovit Orestae, narratur Pyladem ipse probasse Thoas. quae fuit Actoridae cum magno semper Achille, laudari solita est Hectoris ore fides. 80 quod pius ad Manes Theseus comes iret amico, Tartareum dicunt indoluisse deum. Euryali Nisique fide tibi, Turne, relata credibile est lacrimis inmaduisse genas. praestita nam miseris pietas et in hoste probatur — 85 ei mihi, quam paucos haec mea dicta movent! is status est rerum nunc et fortuna mearum, debeat ut lacrimis nullus adesse modus. at mea sunt, proprio quamvis maestissima casu, pectora processu facta serena tuo. 40 hoc ego venturum iam tunc, carissime, vidi, ferret adhuc istam cum minor aura ratem. sive aliquod morum seu vitae labe carentis est pretium: nemo pluris emendus erat; sive per ingenuas aliquis caput extulit artes: 45 quaelibet eloquio fit bona causa tuo. his ego commotus dixi tibi protinus ipsi *scaena manet dotes grandis, amice, tuas.' haec mihi non ovium fibrae tonitrusve sinistri linguave servatae pinnave dixit avis: 50 augurium ratio est et coniectura futuri; hac divinavi notitiamque tuli. quae quoniam vera est, tota tibi mente mihique gratulor, ingenium non latuisse tuum. 9* 132 P. OVIDII NASONIS

55 at nostrum tenebris utinam latuisset in imis! expediit studio lumen abesse meo. utque tibi prosunt artes, facunde, severae, dissimiles illis sic nocuere mihi. vita tamen tibi nota mea est. scis artibus illis 60 auctoris mores abstinuisse sui: scis vetus hoc iuveni lusum mihi carmen, et istos, ut non laudandos, sic tamen esse iocos. ergo ut defendi nullo mea posse colore, sic excusari crimina posse puto. 65 qua potes, excusa nec amici desere causam! quo bene coepisti, sic pede semper eas. X. Est mihi (sitque, precor), flavae tutela Minervae, navis, et a picta casside nomen habet. sive opus est velis, minimam bene currit ad auram: sive opus est remo, remige carpit iter. nec comites volucri contenta est vincere cursu, occupat egressas quamlibet ante rates, et patitur fluctus fertque assilientia longe aequora, nec saevis icta fatiscit aquis. illa, Corinthiacis primum mihi cognita Cenchreis, 10 fida manet trepidae duxque comesque fugae, perque tot eventus et iniquis concita ventis aequora Palladio numine tuta fuit. nunc quoque tuta, precor, vasti secet ostia Ponti, quasque petit, Getici litoris intret aquas. 15 quae simul Aeoliae mare me deduxit in Helles, et longum tenui limite fecit iter, fleximus in laevum cursus, et ab Hectoris urbe venimus ad portus, Imbria terra, tuos. inde levi vento Zerynthia litora nacta 20 Threiciam tetigit fessa carina Samon. saltus ab hac terra brevis est Tempyra petenti. hac dominum tenus est illa secuta suum. nam mihi Bistonios placuit pede carpere campos: Hellespontiacas illa relegit aquas 25 Dardaniamque petit auctoris nomen habentem et te ruricola, Lampsace, tuta deo, quaque per angustas vectae male virginis undas Seston Abydena separat urbe fretum, inque Propontiacis haerentem Cyzicon oris, 80 Cyzicon, Haemoniae nobile gentis opus, TRISTIUM LIB. I. IX, 55—XI, 22. ' 133 quaeque tenent Ponti Byzantia litora fauces: hic locus est gemini ianua vasta maris. haec, precor, evincat, propulsaque fortibus austris transeat instabiles strenua Cyaneas Thyniacosque sinus et ab his per Apollinis urbem 35 alta sub Anchiali moenia tendat iter. inde Mesembriacos portus et Odeson et arces praetereat dictas nomine, Bacche, tuo, et quos Alcathoi memorant a moenibus ortos sedibus his profugos constituisse Larem. 40 a quibus adveniat Miletida sospes ad urbem, offensi quo me detulit ira dei. haec si contigerint, meritae cadet agna Minervae: non facit ad nostras hostia maior opes. vos quoque, Tyndaridae, quos haec colit insula, fratres, 45 mite, precor, duplici numen adeste viae! altera namque parat Symplegadas ire per artas, 8cindere Bistonias altera puppis aquas. vos facite, ut ventos, loca cum diversa petamus, illa suos habeat, nec minus illa suos. 50 XI. Littera quaecumque est toto tibi lecta libello, est mihi sollicitae tempore facta viae. aut hanc me, gelido tremerem cum mense Decembri, scribentem mediis Hadria vidit aquis: aut, postquam bimarem cursu superavimus Isthmon 5 alteraque est nostrae sumpta carina fugae, quod facerem versus inter fera murmura ponti, Cycladas Aegaeas obstipuisse puto. ipse ego nunc miror, tantis animique marisque fluctibus ingenium non cecidisse meum. 10 seu stupor huic studio sive est insania nomen: omnis ab hac cura mens relevata mea est. saepe ego nimbosis dubius iactabar ab Haedis, saepe minax Steropes sidere pontus erat, fuscabatque diem custos Erymanthidos Ursae, 15 aut Hyadas seris hauserat auster aquis; saepe maris pars intus erat: tamen ipse trementi carmina ducebam qualiacumque manu. nunc quoque contenti stridunt aquilone rudentes, inque modum tumuli concava surgit aqua. 20 ipse gubernator tollens ad sidera palmas exposcit votis, inmemor artis, opem. 134 P. OVIDII NASONIS quocumque aspexi, nihil est nisi mortis imago, quam dubia timeo mente, timensque precor. 25 attigero portum: portu terrebor ab ipso. plus habet infesta terra timoris aqua. nam simul insidiis hominum pelagique laboro, et faciunt geminos ensis et unda metus. ille meo vereor ne speret sanguine praedam, 80 haec titulum nostrae mortis habere velit. barbara pars laeva est avidaeque addicta rapinae, quam cruor et caedes bellaque semper habent. cumque sit hibernis agitatum fluctibus aequor, pectora sunt ipso turbidiora mari. 85 quo magis his debes ignoscere, candide lector, si spe sint — ut sunt — inferiora tua. non haec in nostris, ut quondam, scribimus hortis, nec, consuete, meum, lectule, corpus habes: iactor in indomito brumali luce profundo, 40 ipsaque caeruleis charta feritur aquis. improba pugnat hiems indignaturque, quod ausim scribere, se rigidas incutiente minas. vincat hiems hominem! sed eodem tempore, quaeso, ipse modum statuam carminis, illa sui.

LIBER SECUNDUS. Quid mihi vobiscum est, infelix cura, libelli, ingenio perii qui miser ipse meo? cur modo damnatas repeto, mea crimina, Musas? an semel est poenam commeruisse parum? 5 carmina fecerunt, ut me cognoscere vellet omine non fausto femina virque meo: carmina fecerunt, ut me moresque notaret iam pridem visa Caesar ab Arte meos. deme mihi studium: vitae quoque crimina demes. 10 acceptum refero versibus, esse nocens. hoc pretium curae vigilatorumque laborum cepimus; ingenio est poena reperta meo. si saperem, doctas odissem iure sorores, numina cultori perniciosa suo. 15 at nunc — tanta meo comes est insania morbo — saxa malum refero rursus ad icta pedem, scilicet ut victus repetit gladiator harenam, et redit in tumidas naufraga puppis aquas. TRISTIUM LIB. I. XI, 28—LIB. II, 62. 135 forsitan ut quondam Teuthrantia regna tenenti, sic mihi res eadem vulnus opemque ferat, 20 Musaque, quam movit, motam quoque leniat iram: exorant magnos carmina saepe deos. ipse quoque Ausonias Caesar matresque nurusque carmina turrigerae dicere iussit Opi: iusserat et Phoebo dici, quo tempore ludos 25 fecit, quos aetas aspicit una semel. his precor exemplis tua nunc, mitissime Caesar, fiat ab ingenio mollior ira meo. illa quidem iusta est, nec me meruisse negabo: non adeo nostro fugit ab ore pudor. 30 sed nisi peccassem, quid tu concedere posses? materiam veniae sors tibi nostra dedit. si quotiens peccant homines, sua fulmina mittat Iuppiter, exiguo tempore inermis erit: nunc ubi detonuit strepituque exterruit orbem, 35 purum discussis aëra reddit aquis. iure igitur genitorque deum rectorque vocatur, iure capax mundus nil Iove maius habet. tu quoque, cum patriae rector dicare paterque, utere more dei nomen habentis idem. 40 idque facis, nec te quisquam moderatius umquam imperii potuit frena tenere sui. tu veniam parti superatae saepe dedisti, non concessurus quam tibi victor erat: divitiis etiam multos et honoribus auctos 45 vidi, qui tulerant in caput arma tuum. quaeque dies bellum, belli tibi sustulit iram, parsque simul templis utraque dona tulit. utque tuus gaudet miles, quod vicerit hostem, sic victum cur se gaudeat, hostis habet. 50 causa mea est melior, qui nec contraria dicor arma nec hostiles esse secutus opes. per mare, per terras, per tertia numina iuro, per te praesentem conspicuumque deum: hanc animam favisse tibi, vir maxime, meque, 55 qua sola potui, mente fuisse tuum. optavi, peteres caelestia sidera tarde, parsque fui turbae parva precantis idem, et pia tura dedi pro te, cumque omnibus unus ipse quoque adiuvi publica vota meis. 60 quid referam libros — illos quoque, crimina nostra — mille locis plenos nominis esse tui? 136 P. OVIDII NASONIS inspice maius opus, quod adhuc sine fine reliqui, in non credendos corpora versa modos: 65 invenies vestri praeconia nominis illic, invenies animi pignora multa mei. non tua carminibus maior fit gloria; nec quo, ut maior fiat, crescere possit, habet. fama Iovi superest: tamen hunc sua facta referri 70 et se materiam carminis esse iuvat; cumque Gigantei memorantur proelia belli, credibile est laetum laudibus esse suis. te celebrant alii quanto decet ore, tuasque ingenio laudes uberiore canunt. 75 sed tamen, ut fuso taurorum sanguine centum, sic capitur minimo turis honore deus. a! ferus et nobis crudelior omnibus hostis, delicias legit qui tibi cumque meas: carmina de nostris cum te venerantia libris 80 iudicio possint candidiore legi. esse sed irato quis te mihi posset amicus? vix tunc ipse mihi non inimicus eram. cum coepit quassata domus subsidere, partes in proclinatas omne recumbit onus. 85 [cunctaque fortuna rimam faciente dehiscunt. ipsa suo quodam pondere tracta ruunt] ergo hominum quaesitum odium mihi carmine, quaque debuit, est vultus turba secuta tuos. at — memini — vitamque meam moresque probabas 90 illo, quem dederas, praetereuntis equo. 98 nec male commissa est nobis fortuna reorum lisque decem deciens inspicienda viris. 95 res quoque privatas statui sine crimine iudex, deque mea fassa est pars quoque victa fide. me miserum! potui, si non extrema nocerent, iudicio tutus non semel esse tuo. 91 quod si non prodest et honesti gratia nulla redditur, at nullum crimen adeptus eram: 99 ultima me perdunt, imoque sub aequore mergit 100 incolumem totiens una procella ratem. nec mihi pars nocuit de gurgite parva, sed omnes pressere hoc fluctus Oceanusque caput. cur aliquid vidi? cur noxia lumina feci? cur imprudenti cognita culpa mihi? 105 inscius Actaeon vidit sine veste Dianam: praeda fuit canibus non minus ille suis. TRISTIUM LIB. II. 63—150. 137 scilicet in superis etiam fortuna luenda est, nec veniam laeso numine casus habet. illa nostra die, qua me malus abstulit error, parva quidem periit, sed sine labe, domus: 110 sic quoque parva tamen, patrio dicatur ut arvo clara nec ullius nobilitate minor. [ut neque divitiis nec paupertate notanda, unde sit in neutrum conspiciendus eques.] sit quoque parva domus vel censu nostra vel ortu: 115 ingenio certe non latet illa meo. quo videar quamvis nimium iuvenaliter usus, grande tamen toto nomen ab orbe fero: turbaque doctorum Nasonem novit, et audet non fastiditis adnumerare viris. 120 corruit haec igitur Musis accepta sub uno, sed non exiguo, crimine lapsa domus: atque ea sic lapsa est, ut surgere, si modo laesi ematuruerit Caesaris ira, queat. cuius in eventu poenae clementia tanta est, venerit ut nostro lenior illa metu. vita data est, citraque necem tua constitit ira, o princeps parce viribus use tuis! insuper accedunt, te non adimente, paternae — tamquam vita parum muneris esset — opes. 130 nec mea decreto damnasti facta senatus, nec mea selecto iudice iussa fuga est. tristibus invectus verbis — ita principe dignum — ultus es offensas, ut decet, ipse tuas. adde, quod edictum, quamvis immite minaxque, 135 attamen in poenae nomine lene fuit: quippe relegatus, non exul, dicor in illo, privaque fortunae sunt ibi verba meae. nulla quidem sano gravior mentisque potenti poena est, quam tanto displicuisse viro: 140 sed solet interdum fieri placabile numen; nube solet pulsa candidus ire dies. vidi ego pampineis oneratam vitibus ulmum, quae fuerat saevo fulmine tacta Iovis. ipse licet sperare vetes, sperabimus usque: 145 hoc unum fieri te prohibente potest. spes mihi magna subit, cum te, mitissime princeps, spes mihi, respicio cum mea fata, oadit. ac veluti ventis agitantibus aëra non est aequalis rabies continuusque furor, 150 138 P. OVIDII NASONIS sed modo subsidunt intermissique silescunt, vimque putes illos deposuisse suam: sic abeunt redeuntque mei variantque timores, et spem placandi dantque negantque tui. 155 per superos igitur, qui dant tibi longa dabuntque tempora, Romanum si modo nomen amant; per patriam, quae te tuta et secura parente est, cuius, ut in populo, pars ego nuper eram: sic tibi, quem semper factis animoque mereris, 160 reddatur gratae debitus urbis amor; Livia sic tecum sociales compleat annos, quae, nisi te, nullo coniuge digna fuit, quae si non esset, caelebs te vita deceret, nullaque, cui posses esse maritus, erat; 165 sospite sic te sit natus quoque sospes, et olim imperium regat hoc cum seniore senex; ut faciuntque, tui, sidus iuvenale, nepotes per tua perque sui facta parentis eant; sic adsueta tuis semper Victoria castris 170 nunc quoque se praestet notaque signa petat Ausoniumque ducem solitis circumvolet alis, ponat et in nitida laurea serta coma, per quem bella geris, cuius nunc corpore pugnas, auspicium cui das grande deosque tuos, 175 dimidioque tui praesens et respicis urbem, dimidio procul es saevaque bella geris; hic tibi sic redeat superato victor ab hoste, inque coronatis fulgeat altus equis: parce, precor, fulmenque tuum, fera tela, reconde, 180 heu nimium misero cognita tela mihi! parce, pater patriae, nec nominis inmemor huius olim placandi spem mihi tolle tui! non precor, ut redeam (quamvis maiora petitis credibile est magnos saepe dedisse deos): 185 mitius exilium si das propiusque roganti, pars erit ex poena magna levata mea. ultima perpetior medios eiectus in hostes, nec quisquam patria longius exul abest. solus ad egressus missus septemplicis Histri 190 Parrhasiae gelido virginis axe premor; 198 cumque alii causa tibi sint graviore fugati, ulterior nulli, quam mihi, terra data est. 195 longius hac nihil est, nisi tantum frigus et hostis, et maris astricto quae coit unda gelu. TRISTIUM LIB. II. 151—238. .139 hactenus Euxini pars est Romana sinistri: proxima Basternae Sauromataeque tenent. haec est Ausonio sub iure novissima, vixque haeret in imperii margine terra tui: 200 Iazyges et Colchi Metereaque turba Getaeque 191 Danuvii mediis vix prohibentur aquis. unde precor supplex ut nos in tuta releges, 201 ne sit cum patria pax quoque adempta mihi; ne timeam gentes, quas non bene summovet Hister, neve tuus possim civis ab hoste capi. fas prohibet Latio quemquam de sanguine natum 205 Caesaribus salvis barbara vincla pati. — perdiderint cum me duo crimina, carmen et error, alterius facti culpa silenda mihi: nam non sum tanti, renovem ut tua vulnera, Caesar, quem nimio plus est indoluisse semel. 210 altera pars superest, qua turpi carmine factus arguor obsceni doctor adulterii. fas ergo est aliqua caelestia pectora falli, et sunt notitia multa minora tua; utque deos caelumque simul sublime tuenti 215 non vacat exiguis rebus adesse Iovi, ex te pendentem sic dum circumspicis orbem, effugiunt curas inferiora tuas. scilicet imperii princeps statione relicta imparibus legeres carmina facta modis? 220 non ea te moles Romani nominis urget, inque tuis umeris tam leve fertur onus, lusibus ut possis advertere numen ineptis excutiasque oculis otia nostra tuis? nunc tibi Pannonia est, nunc Illyris ora domanda, 225 Raetica nunc praebent Thraciaque arma metum, nunc petit Armenius pacem, nunc porrigit arcus J*arthus eques timida captaque signa manu, nunc te prole tua iuvenem Germania sentit, bellaque pro magno Caesare Caesar obit. 230 denique ut in tanto, quantum non extitit umquam, corpore pars nulla est, quae labet, imperii, urbs quoque te et legum lassat tutela tuarum et morum, similis quos cupis esse tuis. non tibi contingunt quae gentibus otia praestas; 235 bellaque cum multis inrequieta geris. mirer in hoc igitur tantarum pondere rerum te numquam nostros evoluisse iocos? 140 P. OVIDII NASONIS at si, quod mallem, vacuum fortasse fuisset, 240 nullum legisses crimen in Arte mea. illa quidem fateor frontis non esse severae scripta, nec a tanto principe digna legi: non tamen idcirco legum contraria iussis sunt ea, Romanas erudiuntve nurus. 245 neve, quibus scribam, possis dubitare, libellos, quattuor hos versus e tribus unus habet: *este procul, vittae tenues, insigne pudoris, quaeque tegis medios instita longa pedes! nil nisi legitimum concessaque furta canemus, 250 inque meo nullum carmine crimen erit.' ecquid ab hac omnes rigide summovimus Arte, quas stola contingi vittaque sumpta vetat? at matrona potest alienis artibus uti, quoque trahat, quamvis non doceatur, habet? 255 nil igitur matrona legat, quia carmine ab omni ad delinquendum doctior esse potest. quodcumque attigerit, si qua est studiosa sinistri, ad vitium mores instruet inde suos. sumpserit Annales — nihil est hirsutius illis —: 260 facta sit unde parens Ilia, nempe leget. sumpserit, Aeneadum genetrix ubi prima: requiret, Aeneadum genetrix unde sit alma Venus. [persequar inferius, modo si licet ordine ferri, posse nocere animis carminis omne genus.] 265 non tamen idcirco crimen liber omnis habebit: nil prodest, quod non laedere possit idem. igne quid utilius? si quis tamen urere tecta comparat, audaces instruit igne manus. eripit interdum, modo dat íéíóinâ salutem, 270 quaeque iuvet, monstrat, quaeque sit herba nocens. et latro et cautus praecingitur ense viator: ille sed insidias, hic sibi portat opem. discitur innocuas ut agat facundia causas: protegit haec sontes inmeritosque premit. 275 sic igitur carmen, recta si mente legatur, constabit nulli posse nocere meum. at quiddam vitii quicumque hinc concipit, errat, et nimium scriptis adrogat ille meis.— ut tamen hoc fatear: ludi quoque semina praebent 280 nequitiae; tolli tota theatra iube! peccandi causam multis quam saepe dederunt, Martia cum durum sternit harena solum, TRISTIUM LIB. II, 239—326. 141 tollatur Circus! non tuta licentia Circi est: hic sedet ignoto iuncta puella viro. cum quaedam spatientur in hac, ut amator eodem 285 conveniat, quare porticus ulla patet? quis locus est templis augustior? haec quoque vitet, in culpam si qua est ingeniosa suam. cum steterit Iovis aede, Iovis succurret in aede, quam multas matres fecerit ille deus. 290 proxima adoranti Iunonis templa subibit, paelicibus multis hanc doluisse deam. JPallade conspecta, natum de crimine virgo sustulerit quare, quaeret, Erichthonium. venerit in magni templum, tua munera, Martis: 295 stat Venus Ultori iuncta, vir ante fores. Isidis aede sedens, cur hanc Saturnia, quaeret, egerit Ionio Bosphorioque mari? in Venere Anchises, in Luna Latmius heros, in Cerere Iasius, qui referatur, erit. 800 omnia perversas possunt corrumpere mentes: stant tamen illa suis omnia tuta locis. — et procul a scripta solis meretricibus Arte summovet ingenuas pagina prima nurus. quaecumque irrupit, quo non sinit ire sacerdos, 305 protinus huic dempti criminis ipsa rea est. nec tamen est facinus versus evolvere mollis: multa licet castae non facienda legant. saepe supercilii nudas matrona severi et Veneris stantes ad genus omne videt. 310 corpora Vestales oculi meretricia cernunt, nec domino poenae res ea causa fuit. at cur in nostra nimia est lascivia Musa, curve meus cuiquam suadet amare liber? nil nisi peccatum manifestaque culpa fatendum est. paenitet ingenii iudiciique mei. cur non Argolicis potius quae concidit armis vexata est iterum carmine Troia meo? cur tacui Thebas et vulnera mutua fratrum, et septem portas, sub duce quamque suo? nec mihi materiam bellatrix Roma negabat, et pius est, patriae facta referre, labor: denique cum meritis impleveris omnia, Caesar, pars mihi de multis una canenda fuit: utque trahunt oculos radiantia lumina solis, traxissent animum sic tua facta meum, 142 P. OVIDII NASONIS arguor immerito. tenuis mihi campus aratur: illud erat magnae fertilitatis opus. non ideo debet pelago se credere, si qua 880 audet in exiguo ludere cumba lacu. forsan — et hoc dubitem — numeris levioribus aptus sim satis, in parvos sufficiamque modos: at si me iubeas domitos Iovis igne Gigantes dicere, conantem debilitabit onus. 835 divitis ingenii est immania Caesaris acta condere, materia ne superetur opus. et tamen ausus eram: sed detrectare videbar, quodque nefas, damno viribus esse tuis. ad leve rursus opus, iuvenalia carmina, veni, 840 et falso movi pectus amore meum. non equidem vellem: sed me mea fata trahebant, inque meas poenas ingeniosus eram. ei mihi, quod didici, cur me docuere parentes, litteraque est oculos ulla morata meos? 845 haec tibi me invisum lascivia fecit, ob Artes, quas ratus es vetitos sollicitare toros. sed neque me nuptae didicerunt furta magistro, quodque parum novit, nemo docere potest. sic ego delicias et mollia carmina feci, 850 strinxerit ut nomen fabula nulla meum: nec quisquam est adeo media de plebe maritus, ut dubius vitio sit pater ille meo. crede mihi, distant mores a carmine nostro: vita verecunda est, Musa iocosa mea, 855 magnaque pars operum mendax et ficta meorum plus sibi permisit compositore suo. nec liber indicium est animi, sed honesta voluptas, plurima mulcendis auribus apta ferens. Accius esset atrox? conviva Terentius esset? 860 essent pugnaces, qui fera bella canunt? denique composui teneros non solus amores: composito poenas solus amore dedi. quid, nisi cum multo Venerem confundere vino, praecepit lyrici Teia Musa senis? 865 Lesbia quid docuit Sappho, nisi amare puellas? tuta tamen Sappho, tutus et ille fuit. nec tibi, Battiade, nocuit, quod saepe legenti delicias versu fassus es ipse tuas. fabula iucundi nulla est sine amore Menandri: 870 et solet hic pueris virginibusque legi. TRISTIUM LIB. II. 327—414. 143 Ilias ipsa quid est aliud, nisi adultera, de qua inter amatorem pugna virumque fuit? quid prius est illi flamma Chryseidos, utque fecerit iratos rapta puella duces? aut quid Odyssea est, nisi femina, propter amorem, 875 dum vir abest, multis una petita viris? quis, nisi Maeonides, Venerem Martemque ligatos narrat, in obsceno corpora prensa toro? unde nisi indicio magni sciremus Homeri,

hospitis igne duas incaluisse deas? - 380 omne genus scripti gravitate tragoedia vincit: haec quoque materiam semper amoris habet. nam quid in Hippolyto est, nisi caecae flamma novercae? nobilis est Canace fratris amore sui. quid? non Tantalides, agitante Cupidine currus, 385 Pisaeam Phrygiis vexit eburnus equis? tingueret ut ferrum natorum sanguine mater, concitus a laeso fecit amore dolor. fecit amor subitas volucres cum paelice regem, quaeque suum luget hunc quoque mater Ityn. 890 si non Aëropen frater sceleratus amasset, aversos Solis non legeremus equos. impia nec tragicos tetigisset Scylla coturnos, ni patrium crinem desecuisset amor. qui legis Electram et egentem mentis Orestem, 895 Aegisthi crimen Tyndaridosque legis. numquid de tetrico referam domitore Chimaerae, quem leto fallax hospita paene dedit? quid loquar Hermionen, quid te, Schoeneia virgo, teque, Mycenaeo Phoebas amata duci? 400 quid Danaën Danaësque nurum matremque Lyaei Haemonaque et noctes, quae coiere, duas? quid Peliae generum, quid Thesea, quidve Pelasgum Iliacam tetigit qui rate primus humum? huc Iole Pyrrhique parens, huc Herculis uxor, 405 huc accedat Hylas Iliacusque puer. tempore deficiar, tragicos si persequar ignes, vixque meus capiet nomina nuda liber. est et in obscenos deflexa tragoedia risus, multaque praeteriti verba pudoris habet. 410 nec nocet auctori, mollem qui fecit Achillem, infregisse suis fortia facta modis. iunxit Aristides, Milesia crimina, sexum: pulsus Aristides nec tamen urbe sua est. 144 P. OVIDII NASONIS 415 nec qui descripsit corrumpi semina matrum, Eubius, impurae conditor historiae, nec qui composuit nuper Sybaritica, fugit, nec qui concubitus non tacuere suos: suntque ea doctorum monumentis mixta virorum, 420 muneribusque ducum publica facta patent. neve peregrinis tantum defendar ab armis: et Romanus habet multa iocosa liber. utque suo Martem cecinit gravis Ennius ore, Ennius ingenio maximus, arte rudis; 425 explicat ut causas rapidi Lucretius ignis, casurumque triplex vaticinatur opus: sic sua lascivo cantata est saepe Catullo femina, cui falsum Lesbia nomen erat; nec contentus ea, multos vulgavit amores, 480 in quibus ipse suum fassus adulterium est. par fuit exigui similisque licentia Calvi, detexit variis qui sua furta modis. 485 Cinna quoque his comes est, Cinnaque procacior Anser, et leve έ; parque Catonis opus. 483 quid referam Ticidae, quid Memmi carmen, apud quos rebus adest nomen nominibusque pudor, 437 et quorum libris modo dissimulata Perillae nomine nunc legitur dicta, Metelle, tuo? is quoque, Phasiacas Argo qui duxit in undas, 440 non potuit Veneris furta tacere suae. nec minus Hortensi, nec sunt minus improba Servi carmina: quis dubitet nomina tanta sequi? vertit Aristidem Sisenna, nec offuit illi historiae turpis inseruisse iocos. 445 non fuit opprobrio celebrasse Lycorida Gallo, sed linguam nimio non tenuisse mero. credere iuranti durum putat esse Tibullus, sic etiam de se quod neget illa viro: fallere custodes idem docuisse fatetur, 450 seque sua miserum nunc ait arte premi: saepe, velut gemmam dominae signumve probaret, per causam meminit se tetigisse manum: utque refert, digitis saepe est nutuque locutus, et tacitam mensae duxit in orbe notam: 455 et quibus e sucis abeat de corpore livor, impresso fieri qui solet ore, docet: denique ab incauto nimium petit ille marito, se quoque uti servet, peccet ut illa minus. TRISTIUM LIB. II. 415—502. 145 scit, cui latretur, cum solus obambulet ipse: cur totiens clausas exscreet ante fores. 460 multaque dat furti talis praecepta docetque, qua nuptae possint fallere ab arte viros. non fuit hoc illi fraudi, legiturque Tibullus et placet, et iam te principe notus erat. invenies eadem blandi praecepta Properti: 465 destrictus minima nec tamen ille nota est. his ego successi (quoniam praestantia candor nomina vivorum dissimulare iubet): non timui, fateor, ne, qua tot iere carinae, naufraga servatis omnibus una foret. — 470 sunt aliis scriptae, quibus alea luditur, Artes — hoc est ad nostros non leve crimen avos ——: quid valeant tali, quo possis plurima iactu fingere, damnosos effugiasque canes: tessera quos habeat numeros, distante vocato 475 mittere quo deceat, quo dare missa modo: discolor ut recto grassetur limite miles, cum medius gemino calculus hoste perit, ut mage velle sequens sciat et revocare priorem, nec tuto fugiens incomitatus eat. 480 parva sedet ternis instructa tabella lapillis, in qua vicisse est continuasse suos: quique alii lusus — neque enim nunc persequar omnes — perdere, rem caram, tempora nostra solent. ecce canit formas alius iactusque pilarum: 485 hic artem nandi praecipit, ille trochi: composita est aliis fucandi cura coloris: hic epulis leges hospitioque dedit: alter humum, de qua fingantur pocula, monstrat, quaeque, docet, liquido testa sit apta mero. 490 talia luduntur fumoso mense Decembri, quae damno nulli composuisse fuit. his ego deceptus non tristia carmina feci: sed tristis nostros poena secuta iocos. denique nec video tot de scribentibus unum, 495 quem sua perdiderit Musa: repertus ego. quid si scripsissem mimos obscena iocantes, qui semper vetiti crimen amoris habent? in quibus assidue cultus procedit adulter, verbaque dat stulto callida nupta viro. 500 nubilis hos virgo matronaque virque puerque spectat, et ex magna parte senatus adest. 0vidii vol. III. 10 146 P. OVIDII NASONIS nec satis, incestis temerari vocibus aures: adsuescunt oculi multa pudenda pati; 505 cumque fefellit amans aliqua novitate maritum, plauditur, et magno palma favore datur. quoque minus prodest, scaena est lucrosa poetae, tantaque non parvo crimina praetor emit. inspice ludorum sumptus, Auguste, tuorum: 510 empta tibi magno talia multa leges. haec tu spectasti spectandaque saepe dedisti — maiestas adeo comis ubique tua est — luminibusque tuis, totus quibus utitur orbis, scaenica vidisti lentus adulteria. 515 scribere si fas est imitantes turpia mimos, materiae minor est debita poena meae. an genus hoc scripti faciunt sua pulpita tutum, quodque licet, mimis scaena licere dedit? et mea sunt populo saltata poemata saepe, 520 saepe oculos etiam detinuere tuos. scilicet in domibus vestris ut prisca virorum artifici fulgent corpora picta manu, sic quae concubitus varios Venerisque figuras exprimat, est aliquo parva tabella loco. 525 utque sedet vultu fassus Telamonius iram, inque oculis facinus barbara mater habet, sic madidos siccat digitis Venus uda capillos, et modo maternis tecta videtur aquis. bella sonant alii telis instructa cruentis, 530 parsque tui generis, pars tua facta canunt. invida me spatio natura coercuit arto, ingenio vires exiguasque dedit. et tamen ille tuae felix Aeneidos auctor contulit in Tyrios *arma virumque' toros, 585 nec legitur pars ulla magis de corpore toto, quam non legitimo foedere iunctus amor. Ehyllidis hic idem teneraeque Amaryllidis ignes bucolicis iuvenis luserat ante modis. nos quoque iam pridem scripto peccavimus isto: 540 supplicium patitur non nova culpa novum: carminaque edideram, cum te delicta notantem praeterii totiens iure quietus eques. ergo quae iuveni mihi non nocitura putavi scripta parum prudens, nunc nocuere seni. 545 sera redundavit veteris vindicta libelli, distat et a meriti tempore poena sui. TRISTIUM LIB. II. 503—578. LIB. III. I, 1—8. 147 ne tamen omne meum credas opus esse remissum: saepe dedi nostrae grandia vela rati. sex ego Fastorum scripsi totidemque libellos, cumque suo finem mense volumen habet. 550 idque tuo nuper scriptum sub nomine, Caesar, et tibi sacratum sors mea rupit opus. et dedimus tragicis scriptum regale coturnis, quaeque gravis debet verba coturnus habet. dictaque sunt nobis, quamvis manus ultima coepto 555 defuit, in facies corpora versa novas. atque utinam revoces animum paulisper ab ira et vacuo iubeas hinc tibi pauca legi, pauca, quibus prima surgens ab origine mundi in tua deduxi tempora, Caesar, opus: 560 aspicies, quantum dederis mihi pectoris ipse, quoque favore animi teque tuosque canam! non ego mordaci destrinxi carmine quemquam, nec meus ullius crimina versus habet. candidus a salibus suffusis felle refugi, 565 nulla venenato littera mixta ioco est. inter tot populi, tot scriptis, milia nostri, quem mea Calliope laeserit, unus ego. non igitur nostris ullum gaudere Quiritem auguror, at multos indoluisse malis; 570 nec mihi credibile est, quemquam insultasse iacenti, gratia candori si qua relata meo est. — his, precor, atque aliis possint tua numina flecti, o pater, o patriae cura salusque tuae: non ut in Ausoniam redeam, nisi forsitan olim, 575 cum longo poenae tempore victus eris: tutius exilium pauloque quietius oro, ut par delicto sit mea poena suo.

LIBER TERTIUS. I. *Missus in hanc venio timide, liber exulis, urbem: 'da placidam fesso, lector amice, manum. neve reformida, ne sim tibi forte pudori: nullus in hac charta versus amare docet. haec domini fortuna mei est, ut debeat illam infelix nullis dissimulare iocis. id quoque, quod viridi quondam male lusit in aevo, — heu nimium sero — damnat et odit opus. 10* 148 P. OVIDII NASONIS inspice quid portem: nihil hîc nisi triste videbis, 10 carmine temporibus conveniente suis. clauda quod alterno subsidunt carmina versu: vel pedis hoc ratio vel via longa facit. quod neque sum cedro flavus nec pumice levis: erubui domino cultior esse meo. 15 littera suffusas quod habet maculosa lituras: laesit opus lacrimis ipse poeta suum. si qua Å. casu non dicta Latine: in qua scribebat, barbara terra fuit. dicite, lectores, si non grave, qua sit eundum, 20 quasque petam sedes hospes in urbe liber.' haec ubi sum furtim lingua titubante locutus, qui mihi monstraret, vix fuit unus, iter. * di tibi dent, nostro quod non tribuere poetae, molliter in patria vivere posse tua: 25 duc age! namque sequar, quamvis terraque marique longinquo referam lassus ab orbe pedem.' paruit et ducens *haec sunt fora Caesaris,' inquit “haec est, a sacris quae via nomen habet; hic locus est Vestae, qui Pallada servat et ignem, 80 haec fuit antiqui regia parva Numae.' inde petens dextram * porta est' ait “ista Palati: hic Stator, hoc primum condita Roma loco est.' singula dum miror, video fulgentibus armis conspicuos po$tes tectaque digna deo. 85 *et Iovis haec' dixi “domus est?* quod ut esse putarem, augurium menti querna corona dabat. cuius ut accepi dominum, *non fallimur,' inquam *et magni verum est hanc Iovis esse domum. cur tamen opposita velatur ianua lauro, 40 cingit et augustas arbor opaca comas? num quia perpetuos meruit domus ista triumphos? an quia Leucadio semper amata deo est? ipsane quod festa est, an quod facit omnia festa? quam tribuit terris, pacis an ista nota est? 45 utque viret semper laurus nec fronde caduca carpitur, aeternum sic habet illa decus?. . . . querna, superposito scripto testante, corona servatos cives indicat huius ope: adice servatis unum, pater optime, civem, 50 qui procul extremo pulsus in orbe latet: in quo poenarum, quas se meruisse fatetur, non facinus causam, sed suus error habet. TRISTIUM LIB. III. I, 9—II, 12. 149 me miserum! vereorque locum vereorque potentem, et quatitur trepido littera nostra metu. aspicis exsangui chartam pallere colore? 55 aspicis alternos intremuisse pedes? quandocumque, precor, nostro placata parenti isdem sub dominis aspiciare domus!' inde tenore pari gradibus sublimia celsis ducor ad intonsi candida templa dei, GO signa peregrinis ubi sunt alterna columnis Belides et stricto barbarus ense pater, quaeque viri docto veteres coepere novique pectore, lecturis inspicienda patent. quaerebam fratres, exceptis scilicet illis, 65 quos suus optaret non genuisse pater: quaerentem frustra custos e sedibus illis praepositus sancto iussit abire loco. altera templa peto, vicino iuncta theatro: haec quoque erant pedibus non adeunda meis. 70 nec me, quae doctis patuerunt prima libellis, atria Libertas tangere passa sua est. in genus auctoris miseri fortuna redundat, et patimur nati, quam tulit ipse, fugam. forsitan et nobis olim minus asper et illi 75 evictus longo tempore Caesar erit. di, precor, atque adeo — neque enim mihi turba roganda est — &í ades voto, maxime dive, meo! interea, quoniam statio mihi publica clausa est, privato liceat delituisse loco. 80 vos quoque, si fas est, confusa pudore repulsae sumite, plebeiae, carmina nostra, manus. II. Ergo erat in fatis Scythiam quoque visere nostris, quaeque Lycaonio terra sub axe iacet; nec vos, Pierides, nec stirps Letoia, vestro docta sacerdoti turba tulistis opem. nec mihi, quod lusi vero sine crimine, prodest, 5 quodque magis vita Musa iocata mea est: plurima sed pelago terraque pericula passum ustus ab assiduo frigore Pontus habet. quique fugax rerum securaque in otia natus, mollis et impatiens ante laboris eram, 10 ultima nunc patior; nec me mare portibus orbum perdere, diversae nec potuere viae. 150 JP. OVIDII NASONIS suffecitque malis animus: nam corpus ab illo accepit vires vixque ferenda tulit. 15 dum tamen et ventis dubius iactabar et undis, fallebat curas aegraque corda labor: ut via finita est et opus requievit eundi, et poenae tellus est mihi tacta meae, nil nisi flere libet, nec nostro parcior imber 20 lumine, de verna quam nive manat aqua. Roma domusque subit desideriumque locorum, quicquid et amissa restat in urbe mei. ei mihi, quod totiens nostri pulsata sepulcri ianua, sed nullo tempore aperta fuit! 25 cur ego tot gladios fugi, totiensque minata obruit infelix nulla procella caput? di, quos experior nimium constanter iniquos, participes irae quos deus unus habet, exstimulate, precor, cessantia fata meique 80 interitus clausas esse vetate fores! III. Haec mea, si casu miraris, epistula quare alterius digitis scripta sit: aeger eram. aeger in extremis ignoti partibus orbis incertusque meae paene 8alutis eram. 5 quid mihi nunc animi dira regione iacenti inter Sauromatas esse Getasque putes? nec caelum patior nec aquis adsuevimus istis, terraque nescio quo non placet ipsa modo. non domus apta satis, non hic cibus utilis aegro, 10 nullus, Apollinea qui levet arte malum: non qui soletur, non qui labentia tarde tempora narrando fallat, amicus adest. lassus in extremis iaceo populisque locisque, et subit adfecto nunc mihi, quicquid abest. 15 omnia cum subeant, vincis tamen omnia, coniunx, et plus in nostro pectore parte tenes. te loquor absentem, te vox mea nominat unam: nulla venit sine te nox mihi, nulla dies. quin etiam sic me dicunt aliena locutum, 20 ut foret amenti nomen in ore tuum. si iam deficiam, suppressaque lingua palato vix instillato restituenda mero, nuntiet huc aliquis dominam venisse: resurgam, spesque tui nobis causa vigoris erit. TRISTIUM LIB. III. II, 13—III, 68. 151 ergo ego sum dubius vitae, tu forsitan istic 25 iucundum nostri nescia tempus agis? non agis, adfirmo. liquet hoc, carissima, nobis, tempus agi sine me non nisi triste tibi. si tamen implevit mea sors, quos debuit, annos, et mihi vivendi tam cito finis adest: 30 quantum erat, o magni, morituro parcere, divi, ut saltem patria contumularer humo! vel poena in tempus mortis dilata fuisset, vel praecepisset mors properata fugam. integer hanc potui nuper bene reddere lucem: 35 exul ut occiderem, nunc mihi vita data est. tam procul ignotis igitur moriemur in oris, et fient ipso tristia fata loco? nec mea consueto languescent corpora lecto, depositum nec me qui fleat, ullus erit? 40 nec dominae lacrimis in nostra cadentibus ora accedent animae tempora parva meae? nec mandata dabo, nec cum clamore supremo labentes oculos condet amica manus, sed sine funeribus caput hoc, sine honore sepulcri 45 indeploratum barbara terra teget? ecquid, ubi audieris, tota turbabere mente et feries pavida pectora fida manu, ecquid in has frustra tendens tua bracchia partes clamabis miseri nomen inane viri? 50 parce tamen lacerare genas, nec scinde capillos: non tibi nunc primum, lux mea, raptus ero. cum patriam amisi, tunc me periisse putato: et prior et gravior mors fuit illa mihi. nunc, si forte potes, — sed non potes, optima coniunx — 55 finitis gaude tot mihi morte malis. quod potes, extenua forti mala corde ferendo, ad quae iam pridem non rude pectus habes. atque utinam pereant animae cum corpore nostrae, effugiatque avidos pars mihi nulla rogos! 60 nam si morte carens vacua volat altus in aura spiritus, et Samii sunt rata dicta senis, inter Sarmaticas Romana vagabitur umbras perque feros Manes hospita semper erit. ossa tamen facito parva referantur in urna: 65 sic ego non etiam mortuus exul ero — non vetat hoc quisquam: fratrem Thebana peremptum supposuit tumulo, rege vetante, soror — 152 IP. OVIDII NASONIS atque ea cum foliis et amomi pulvere misce, 70 inque suburbano condita pone solo. quosque legat versus oculo properante viator, grandibus in tituli marmore caede notis: *hic ego qui iaceo, tenerorum lusor amorum, ingenio perii Naso poeta meo. 75 at tibi, qui transis, ne sit grave, quisquis amasti, dicere: Nasonis molliter ossa cubent!' hoc satis in titulo est. etenim maiora libelli et diuturna magis sunt monimenta mihi, quos ego confido, quamvis nocuere, daturos 80 nomen et auctori tempora longa suo. tu tamen extincto feralia munera semper deque tuis lacrimis umida serta dato. quamvis in cineres corpus mutaverit ignis, sentiet officium maesta favilla pium. 85 scribere plura libet: sed vox mihi fessa loquendo dictandi vires siccaque lingua negat. accipe supremo dictum mihi forsitan ore, quod, tibi qui mittit, non habet ipse, “vale'! IV. O mihi care quidem semper, sed tempore duro cognite, res postquam procubuere meae: usibus edocto si quicquam credis amico, vive tibi et longe nomina magna fuge. 5 vive tibi, quantumque potes, praelustria vita: saevum praelustri fulmen ab igne venit. nam quamquam soli possunt prodesse potentes, non prosit potius, si quis obesse potest. effugit hibernas demissa antemna procellas, 10 lataque plus parvis vela timoris habent. aspicis, ut summa cortex levis innatet unda, cum grave nexa simul retia mergat onus? haec ego si monitor monitus prius ipse fuissem, in qua debebam forsitan urbe forem. 15 dum tecum vixi, dum me levis aura ferebat, haec mea per placidas cumba cucurrit aquas. qui cadit in plano, — vix hoc tamen evenit ipsum — sic cadit, ut tacta surgere possit humo: at miser Elpenor tecto delapsus ab alto 20 occurrit regi debilis umbra suo. quid fuit, ut tutas agitaret Daedalus alas, Icarus inmensas nomine signet aquas? TRISTIUM LIB. III. III, 69—IV, 66. 153 nempe quod hic alte, demissius ille volabat: nam pennas ambo non habuere suas. crede mihi: bene qui latuit, bene vixit, et intra 25 fortunam debet quisque manere suam. non foret Eumedes orbus, si filius eius stultus Achilleos non adamasset equos: nec natum in flamma vidisset, in arbore natas, cepisset genitor si Phaëthonta Merops. 30 tu quoque formida nimium sublimia semper, propositique, precor, contrahe vela tui. nam pede inoffenso spatium decurrere vitae dignus es et fato candidiore frui. quae pro te ut voveam, miti pietate mereris 85 haesuraque fide tempus in omne mihi. vidi ego te tali vultu mea fata gementem, qualem credibile est ore fuisse meo. nostra tuas vidi lacrimas super ora cadentes, tempore quas uno fidaque verba bibi. 40 nunc quoque summotum studio defendis amicum, , et mala vix ulla parte levanda levas. vive sine invidia mollesque inglorius annos exige, amicitias et tibi iunge pares, Nasonisque tui, quod adhuc non exulat unum, 45 nomen ama: Scythicus cetera Pontus habet. proxima sideribus tellus Erymanthidos Ursae me tenet, astricto terra perusta gelu. Bosphoros et Tanais superant Scythiaeque paludes vix satis et noti nomina pauca loci. 50 ulterius nihil est nisi non habitabile frigus. heu quam vicina est ultima terra mihi! at longe patria est, longe carissima coniunx, quicquid et haec nobis post duo dulce fuit. sic tamen haec absunt, ut, quae contingere non est 55 corpore, sint animo cuncta videnda meo. ante oculos errant domus, urbs, et forma locorum, acceduntque suis singula facta locis. coniugis ante oculos, sicut praesentis, imago est; illa meos casus ingravat, illa levat. 60 ingravat hoc, quod abest: levat hoc, quod praestat amorem impositumque sibi firma tuetur onus. vos quoque pectoribus nostris haeretis, amici, dicere quos cupio nomine quemque suo. sed timor officium cautus compescit, et ipsos in nostro poni carmine nolle puto. 154 P. OVIDII NASONIS ante volebatis, gratique erat instar honoris, versibus in nostris nomina vestra legi. quod quoniam est anceps, intra mea pectora quemque 70 adloquar et nulli causa timoris ero. nec meus indicio latitantes versus amicos protrahit: occulte, si quis amabat, amet, — scite tamen, quamvis longa regione remotus absim, vos animo semper adesse meo — 75 et qua quisque potest, aliqua mala nostra levate, fidam proiecto neve negate manum. prospera sic maneat vobis fortuna, nec umquam contacti simili sorte rogetis idem. V. Usus amicitiae tecum mihi parvus, ut illam non aegre posses dissimulare, fuit, nec me complexus vinclis propioribus esses, nave mea vento, forsan, eunte suo. ut cecidi, cunctique metu fugere ruinam, versaque amicitiae terga dedere meae, ausus es igne Iovis percussum tangere corpus et deploratae limen adire domus: idque recens praestas nec longo cognitus usu, 10 quod veterum misero vix duo tresve mihi. vidi ego confusos vultus visosque notavi, osque madens fletu pallidiusque meo, et lacrimas cernens in singula verba cadentes ore meo lacrimas, auribus illa bibi; 15 bracchiaque accepi presso pendentia collo, et singultatis oscula mixta sonis. sum quoque, care, tuis defensus viribus absens: — scis “carum' veri nominis esse loco — multaque praeterea manifesti signa favoris 20 pectoribus teneo non abitura meis. di tibi, posse tuQs, tribuant, defendere semper, quos in materia prosperiore iuves. si tamen interea, quid in his ego perditus oris (quod te credibile est quaerere), quaeris, agam:

- 2 O spe trahor exigua — quam tu mihi demere noli —, tristia leniri numina posse dei. seu temere expecto, sive id contingere fas est, tu mihi, quod cupio, fas, precor, esse proba, quaeque tibi est linguae facundia, confer in illud, 30 ut doceas votum posse valere meum. TRISTIUM LIB. III. IV, 67—VI, 16. 155 quo quisquis maior, magis est placabilis irae, et faciles motus mens generosa capit. corpora magnanimo satis est prostrasse leoni, pugna suum finem, cum iacet hostis, habet: at lupus et turpes instant morientibus ursi 35 et quaecumque minor nobilitate fera. maius apud Troiam forti quid habemus Achille? Dardanii lacrimas non tulit ille senis. quae ducis Emathii fuerit clementia, Porus Dareique docent funeris exequiae. 40 neve hominum referam flexas ad mitius iras: Iunonis gener est, qui prius hostis erat. denique non possum nullam sperare salutem, cum poenae non sit causa cruenta meae. non mihi, quaerenti pessumdare cuncta, petitum 45 Caesareum caput est, quod caput orbis erat: non aliquid dixi, velandaque lingua locuta est, lapsaque sunt nimio verba profana mero. inscia quod crimen viderunt lumina, plector, peccatumque oculos est habuisse meum. 50 non equidem totam possum defendere culpam: sed partem nostri criminis error habet. spes igitur superest, facturum, ut molliat Ipse mutati poenam condicione loci. hos utinam nitidi Solis praenuntius ortus 55 adferat admisso Lucifer albus equo! VI. JFoedus amicitiae nec vis, carissime, nostrae, nec si forte velis, dissimulare potes. donec enim licuit, nec te mihi carior alter,

nec tibi me tota iunctior urbe fuit. . isque erat usque adeo populo testatus, ut esset 5 paene magis quam tu, quamque ego, notus amor. quique erat in caris animi tibi candor amicis, cognitus est ipsi, quem colis, iste viro. nil ita celabas, ut non ego conscius essem, pectoribusque dabas multa tegenda meis: 10 cuique ego narrabam, secreti quicquid habebam, excepto quod me perdidit, unus eras. id quoque si scisses, salvo fruerere sodali, consilioque forem sospes, amice, tuo. sed mea me in poenam nimirum fata trahebant. 15 [omne bonae claudunt utilitatis iter.] 156 IP, OVIDII NASONIS sive malum potui tamen hoc vitare cavendo, seu ratio fatum vincere nulla valet: tu tamen, o nobis usu iunctissime longo, 20 pars desiderii maxima paene mei, sis memor, et si quas fecit tibi gratia vires, illas pro nobis experiare, rogo, numinis ut laesi fiat mansuetior ira, mutatoque minor sit mea poena loco; 25 idque ita, si nullum scelus est in pectore nostro, principiumque mei criminis errór habet. nec breve, nec tutum, quo sint mea, dicere, casu lumina funesti conscia facta mali: mensque reformidat, veluti sua vulnera, tempus 80 illud, et admonitu fit novus ipse dolor: et quaecumque adeo possunt adferre pudorem, illa tegi caeca condita nocte decet. nil igitur referam, nisi me peccasse, sed illo praemia peccato nulla petita mihi, 85 stultitiamque meum crimen debere vocari, nomina si facto reddere vera velis. quae si non ita sunt, alium, quo longius absim, quaere: suburbana est hic mihi terra locus. VII. Vade salutatum, subito perarata, Perillam, littera, sermonis fida ministra mei! aut illam invenies dulci cum matre sedentem, aut inter libros Pieridasque suas. 5 quicquid aget, cum te scierit venisse, relinquet; nec mora, quid venias quidve, requiret, agam. vivere me dices, sed sic, ut vivere nolim, nec mala tam longa nostra levata mora; et tamen ad Musas, quamvis nocuere, reverti, 10 aptaque in alternos cogere verba pedes. — tu quoque, dic, studiis communibus ecquid inhaeres, doctaque num patrio carmina more canis? nam tibi cum facie mores natura pudicos et raras dotes ingeniumque dedit. 15 hoc ego Pegasidas deduxi primus ad undas, [ne male fecundae vena periret aquae. primus id aspexi teneris in virginis annis] utque pater natae duxque comesque fui. ergo si remanent ignes tibi pectoris idem, 20 sola tuum vates Lesbia vincet opus, TRISTIUM LIB. III. VI, 17—VIII, 8. 157 sed vereor, ne te mea nunc fortuna retardet, postque meos casus sit tibi pectus iners. dum licuit, tua saepe mihi, tibi nostra legebam: saepe tui iudex, saepe magister eram: aut ego praebebam factis modo versibus aures, 25 aut, ubi cessaras, causa ruboris eram. forsitan exemplo, quia me laesere libelli, tu quoque sis poenae facta remissa meae? pone, Perilla, metum: tantummodo femina nulla nec iuvenis scriptis discat amare tuis. 80 ergo desidiae remove, doctissima, causas, inque bonas artes et tua sacra redi. ista decens facies longis vitiabitur annis, rugaque in antiqua fronte sénilis erit, inicietque manum formae damnosa senectus, quae strepitum passu non faciente venit. cumque aliquis dicet *fuit haec formosa', dolebis, et speculum mendax esse querere tuum. sunt tibi opes modicae, cum sis dignissima magnis: finge sed inmensis censibus esse pares, 40 nempe dat et cuicumque libet fortuna rapitque, Irus et est subito, qui modo Croesus erat. singula quid referam? nil non mortale tenemus pectoris exceptis ingeniique bonis. en ego, cum patria caream vobisque domoque, 45 raptaque sint, adimi quae potuere mihi, ingenio tamen ipse meo comitorque fruorque: Caesar in hoc potuit iuris habere nihil. quilibet hanc saevo vitam mihi finiat ense: me tamen extincto fama superstes erit, 50 dumque suis septem victrix de montibus orbem prospiciet domitum Martia Roma, legar. tu quoque, quam studii maneat felicior usus, effuge venturos, qua potes, usque rogos! VIII. Nunc ego Triptolemi cuperem conscendere currus, misit in ignotam qui rude semen humum: nunc ego Medeae vellem frenare dracones, quos habuit fugiens arce, Corinthe, tua: nunc ego iactandas optarem sumere pinnas, sive tuas, Perseu, Daedale, sive tuas: ut tenera nostris cedente volatibus aura aspicerem patriae dulce repente solum, 158 P. OVIDII NASONIS desertaeque domus vultus, memoresque sodales 10 caraque praecipue coniugis ora meae! — stulte, quid haec frustra votis puerilibus optas, quae non ulla tibi fertque feretque dies? si semel optandum est, Augustum numen adora, et quem sensisti, rite precare, deum. 15 ille potest pinnasque tibi currusque volucres tradere. ' det reditum: protinus ales eris. si precer haec, — neque enim possum maiora precari — ne mea sint, timeo, vota modesta parum. forsitan hoc olim, cum iam satiaverit iram, 20 tunc quoque sollicita mente rogandus erit. quod minus interea est, instar mihi muneris ampli, ex his me iubeat quolibet ire locis. nec caelum nec aquae faciunt nec terra nec aurae: ei mihi, perpetuus corpora languor habet. 25 seu vitiant artus aegrae contagia mentis, sive mei causa est in regione mali: ut tetigi Pontum, vexant insomnia, vixque ossa tegit macies nec iuvat ora cibus. quique per autumnum percussis frigore primo 80 – est color in foliis, quae nova laesit hiems, is mea membra tenet; nec viribus adlevor ullis, et numquam queruli causa doloris abest. nec melius valeo, quam corpore, mente: sed aegra est utraque pars aeque, binaque damna fero. 85 haeret et ante oculos veluti spectabile corpus astat fortunae forma legenda meae: cumque locum moresque hominum cultusque sonumque cernimus, et quid sim quid fuerimque, subit, tantus amor necis est, querar ut cum Caesaris ira, 40 quod non offensas vindicet ense suas. at quoniam semel est odio civiliter usus, mutato levior sit fuga nostra loco. IX. Hic quoque sunt igitur Graiae — quis crederet? — urbes inter inhumanae nomina barbariae? huc quoque Mileto missi venere coloni, inque Getis Graias constituere domos? 5 sed vetus huic nomen, positumque antiquius urbe, constat ab Absyrti caede fuisse loco. nam rate, quae cura pugnacis facta Minervae per non temptatas prima cucurrit aquas, TRISTIUM LIB. III. VIII, 9—X, 16. 159 impia desertum fugiens Medea parentem dicitur his remos applicuisse vadis. 10 quem procul ut vidit tumulo speculator ab alto, “hospes,' ait *nosco Colchide vela dari.' dum trepidant Minyae, dum solvitur aggere funis, dum sequitur celeres ancora tracta manus, conscia percussit meritorum pectora Colchis 15 ausa atque ausura multa nefanda manu et, άuamquam superest ingens audacia menti, pallor in attonitae virginis ore sedet. ergo ubi prospexit venientia vela, “tenemur, et pater est aliqua fraude morandus' ait. 20 dum, quid agat, quaerit, dum versat in omnia vultus, ad fratrem casu lumina flexa tulit. cuius ut oblata est praesentia, *vicimus' inquit: *hic mihi morte sua causa salutis erit.' protinus ignari nec quicquam tale timentis 25 innocuum rigido perforat ense latus atque ita divellit, divulsaque membra per agros dissipat in multis invenienda locis. neu pater ignoret, scopulo proponit in alto pallentesque manus sanguineumque caput, 80 ut genitor luctuque novo tardetur et, artus dum legit extinctos, triste retardet iter. inde Tomis dictus locus hic, quia fertur in illo membra soror fratris consecuisse sui.

X. Si quis adhuc istic meminit Nasonis adempti et superest sine me nomen in urbe meum, suppositum stellis numquam tangentibus aequor me sciat in media vivere barbarie.

Sauromatae cingunt, fera gens, Bessique Getaeque, 5 quam non ingenio nomina digna meo! dum tamen aurâ tepet, medio defendimur Histro: ille suis liquidus bella repellit aquis. at cum tristis Hiems squalentia protulit ora, terraque marmoreo candida facta gelu est, 10 dum vetat et boreas et nix habitare sub Arcto, tum liquet, has gentes axe tremente premi. nix iacet, et iactam nec sol pluviaeve resolvunt, indurat boreas perpetuamque facit. ergo ubi delicuit nondum prior, altera venit, 15 et solet in multis bima manere locis. 160 P. OVIDII NASONIS tantaque commoti vis est aquilonis, ut altas aequet humo turres tectaque rapta ferat. pellibus et sutis arcent mala frigora bracis, 20 T oraque de toto corpore sola patent. saepe sonant moti glacie pendente capilli, et nitet inducto candida barba gelu. nudaque consistunt, formam servantia testae, vina, nec hausta meri, sed data frusta bibunt. 25 quid loquar, ut vincti concrescant frigore rivi, deque lacu fragiles effodiantur aquae: ipse, papyrifero qui non angustior amne miscetur vasto multa per ora freto, caeruleos ventis latices durantibus, Hister 80 congelat et tectis in mare serpit aquis. quaque rates ierant, pedibus nunc itur, et undas frigore concretas ungula pulsat equi: perqüe novos pontes, subter labentibus undis, ducunt Sarmatici barbara plaustra boves. 85 vix equidem credar — sed cum sint praemia falsi nulla, ratam debet testis habere fidem —: vidimus ingentem glacie consistere pontum, lubricaque inmotas testa premebat aquas. nec vidisse sat est: durum calcavimus aequor, 40 undaque non udo sub pede summa fuit. si tibi tale fretum quondam, Leandre, fuisset, non foret angustae mors tua crimen aquae. tum neque se pandi possunt delphines in auras tollere: conantes dura coërcet hiems. 45 et quamvis boreas iactatis insonet alis, fluctus in obsesso gurgite nullus erit, inclusaeque gelu stabunt ut marmora puppes, nec poterit rigidas findere remus aquas. vidimus in glacie pisces haerere ligatos, 50 sed pars ex illis tunc quoque viva fuit. sive igitur boreae nimii vis saeva marinas §ive redundatas flumine cogit aquas: protinus, aequato siccis aquilonibus Histro, invehitur celeri barbarus hostis equo. 55 hostis equo pollens longeque volante sagitta vicinam late depopulatur humum. diffugiunt alii, nullisque tuentibus agros incustoditae diripiuntur opes; ruris opes parvae, pecus et stridentia plaustra, 60 et quas divitias incola pauper habet: TRISTIUM LIB. III. X, 17-XI, 24. 161 pars agitur vinctis post tergum capta lacertis, respiciens frustra rura Laremque suum: pars cadit hamatis misere confixa sagittis; nam volucri ferro tinctile virus inest. quae nequeunt secum ferre aut abducere, perdunt, 65 et cremat insontes hostica flamma casas. tunc quoque, cum pax est, trepidant formidine belli, nec quisquam presso vomere sulcat humum. aut videt, aut metuit locus hic quem non videt hostem: cessat iners rigido terra relicta situ. 70 non hic pampinea dulcis latet uva sub umbra, nec cumulant altos fervida musta lacus. poma negat regio: nec haberet Acontius, in quo scriberet hic dominae verba legenda suae. aspiceres nudos sine fronde, sine arbore campos: 75 heu loca felici non adeunda viro! ergo tam late pateat cum maximus orbis, É? est in poenam terra reperta meam?

XI. Quisquis es, insultes qui casibus, improbe, nostris, meque reum dempto fine cruentus agas, natus es e scopulis, nutritus lacte ferino, et dicam silices pectus habere tuum. quis gradus ulterior, tua quo se porrigat ira, 5 restat? quidve meis cernis abesse malis? barbara me tellus et inhospita litora Ponti cumque suo borea Maenalis Ursa videt. nulla mihi cum gente fera commercia linguae; omnia solliciti sunt loca plena metus. 10 utque fugax avidis cervus deprensus ab ursis, cinctaque montanis ut pavet agna lupis, sic ego belligeris a gentibus undique saeptus terreor, hoste meum paene premente latus. utque sit exiguum poenae, quod coniuge cara, 15 quod patria careo pignoribusque meis: ut mala nulla feram nisi nudam Caesaris iram: nuda parum nobis Caesaris ira mali est? et tamen est aliquis, qui vulnera cruda retractet solvat et in mores ora diserta meos? 20 in causa facili cuivis licet esse disertum, et minimae vires frangere quassa valent. subruere est arces et stantia moenia virtus: quamlibet ignavi praecipitata premunt. Ovidit vol. III. 11 162 P. OVIDII NASONIS 25 non sum qui fueram: quid inanem proteris umbram? quid cinerem saxis bustaque nostra petis? Hector erat tunc cum bello certabat: at idem tractus ab Haemonio non erat Hector equo. me quoque, quem noras olim, non esse memento: 80 ex illo superant haec simulacra viro. quid simulacra, ferox, dictis incessis amaris? parce, precor, Manes sollicitare meos! omnia vera puta mea crimina, nil sit in illis, quod magis errorem quam scelus esse putes: 85 pendimus en profugi — satia tua pectora! — poenas exilioque graves exiliique loco. carnifici fortuna potest mea flenda videri: et tamen est uno iudice mersa parum! saevior es tristi Busiride, saevior illo, 40 qui falsum lento torruit igne bovem, quique bovem Siculo fertur donasse tyranno et dictis artes conciliasse suas: *munere in hoc, rex, est usus, sed imagine maior, nec sola est operis forma probanda mei. 45 aspicis a dextra latus hoc adapertile tauri? huc tibi, quem perdes, coniciendus erit. protinus inclusum lentis carbonibus ure: mugiet, et veri vox erit illa bovis. pro quibus inventis, ut munus munere penses, 50 ' da, precor, ingenio praemia digna meo!' dixerat. at Phalaris *poenae mirande repertor, ipse tuum princeps imbue* dixit “opus!” nec mora, monstratis crudeliter ignibus ustus emisit geminos ore tremente sonos. 55 quid mihi cum Siculis inter Scythiamque Getasque? ad te, quisquis is es, nostra querela redit. utque sitim nostro possis explere cruore, quantaque vis, avido gaudia corde feras: tot mala sum fugiens tellure, tot aequore passus, 60 te quoque ut auditis posse dolere putem. crede mihi, si sit nobis conlatus Ulixes, Neptuni minor, est quam Iovis ira, fuit. ergo quicumque es, rescindere crimina noli, deque gravi duras vulnere tolle manus: 65 utque meae famam tenuent oblivia culpae, facta cicatricem ducere nostra sine: humanaeque memor sortis, quae tollit eosdem et premit, incertas ipse verere vices! TRISTIUM LIB. III, XI, 25—XII, 86. ' 163 et quoniam, fieri quod numquam posse putavi, est tibi de rebus maxima cura meis: 70 non est quod timeas: fortuna miserrima nostra est, omne trahit secum Caesaris ira malum. quod magis ut liqueat, neve hoc ego fingere credar, ipse, velim, poenas experiare meas! XII. Frigora iam zephyri minuunt, tandemque peracta longior intepuit visa Tomitis hiems; impositamque sibi qui non bene pertulit Hellen, tempora nocturnis aequa diurna facit. iam violas puerique legunt hilaresque puellae, 5 rustica quas nullo terra serente vehit. prataque pubescunt variorum flore colorum, indocilique loquax gutture vernat avis. utque malae crimen matris deponat, hirundo sub trabibus cunas tectaque parva facit. 10 herbaque, quae latuit Cerealibus obruta sulcis, excitat e tepida molle cacumen humo. quoque loco est vitis, de palmite gemma movetur: sed procul a Getico litore vitis abest. quoque loco est arbor, turgescit in arbore ramus: 15 sed procul a Geticis finibus arbor abest. otia nunc istic, iunctisque ex ordine ludis cedunt verbosi garrula bella fori. lusus equis nunc est, levibus nunc luditur. armis, nunc pila, nunc celeri volvitur orbe trochus; 20 nunc ubi perfusa est oleo labente iuventus, defessos artus Virgine tinguit aqua. scaena viget, studiisque favor distantibus ardet, cumque tribus resonant terna theatra foris. o quater, o quotiens non est numerare, beatum, 25 non interdicta cui licet urbe frui! at mihi sentitur nix verno sole soluta, quaeque lacu duro non fodiuntur aquae: nec mare concrescit glacie, nec ut ante, per Histrum stridula Sauromates plaustra bubulcus agit. 30 si tamen incipient aliquae huc adnare carinae, hospitaque in Ponti litore puppis erit: sedulus occurram nautae, dictaque salute, quid veniat, quaeram, quisve quibusve locis. ille quidem mirum ni de regione propinqua 85 non nisi vicinas tutus ararit aquas. 11* 164 P. OVIDII NASONIS rarus ab Italia tantum mare navita transit, litora rarus in haec portubus orba venit. sive tamen Graeca scierit sive ille Latina 40 voce loqui, certe gratior usus erit. fas quoque ab ore freti longaeque Propontidos undis huc aliquem certo vela dedisse noto. quisquis is est, memori rumorem voce referre et fieri famae parsque gradusque potest. 45 is, precor, auditos possit narrare triumphos dî et Latio reddita vota Iovi: teque, rebellatrix, tandem, Germania, magni triste caput pedibus supposuisse ducis. haec mihi qui referet, quae non vidisse dolebo, 50 ille meae domui protinus hospes erit. . . . ei mihi! iamne domus Scythico Nasonis in orbe est? iamque suum mihi dat pro Lare terra locum? di facite, ut Caesar non hic penetrale domumque, hospitium poenae sed velit esse meae! XIII. Ecce supervacuus — quid enim fuit utile nasci? — ad sua Natalis tempora noster adest. dure, quid ad miseros veniebas exulis annos? debueras illis imposuisse modum. 5 si tibi cura mei, vel si pudor ullus adesset, non ultra patriam me sequerere meam: quoque loco primum tibi sum male cognitus infans, illo temptasses ultimus esse mihi: iamque relinquenda, quod idem fecere sodales, 10 tu quoque dixisses tristis in urbe vale. quid tibi cum Ponto? num te quoque Caesaris ira extremam gelidi misit in orbis humum? scilicet expectas soliti tibi moris honorem, pendeat ex umeris vestis ut alba meis, 15 fumida cingatur florentibus ara coronis, micaque sollemni turis in igne sonet, libaque deproperem genitale notantia tempus, concipiamque bonas ore favente preces? non ita sum positus, nec sunt ea tempora nobis, 20 adventu possim laetus ut esse tuo. funeris ara mihi, ferali cincta cupressu, convenit et structis flamma parata rogis. nec dare tura libet nil exorantia divos, in tantis subeunt nec bona verba malis. TRISTIUM LIB. III. XII, 87—XIV, 88. 165

si tamen est aliquid nobis hac luce petendum, 25 in loca ne redeas amplius ista, precor, dum me terrarum pars paene novissima, Pontus Euxinus falso nomine dictus, habet. XIV. Cultor et antistes doctorum sancte virorum, quid facis, ingenio semper amice meo? ecquid, ut incolumem quondam celebrare solebas, nunc quoque, ne videar totus abesse, caves? colligis exceptis ecquid mea carmina solis 5 Artibus, artifici quae nocuere suo? immo ita fac, quaeso, vatum studiose novorum, quaque potes, retine corpus in urbe meum. est fuga dicta mihi, non est fuga dicta libellis, qui poenam domini non meruere sui. 10 saepe per externas profugus pater exulat oras, urbe tamen natis exulis esse licet. IPalladis exemplo de me sine matre creata carmina sunt: stirps haec progeniesque mea est. hanc tibi commendo, quae quo magis orba parente, 15 hoc tibi tutori sarcina maior erit. tres mihi sunt nati contagia nostra secuti: cetera fac curae sit tibi turba palam. sunt quoque mutatae, ter quinque volumina, formae, carmina de domini funere rapta sui. 20 illud opus potuit, si non prius ipse perissem, certius a summa nomen habere manu. nunc incorrectum populi pervenit in ora, in populi quicquam si tamen ore mei est. hoc quoque nescio quid nostris appone libellis, , 25 diverso missum quod tibi ab orbe venit. quod quicumque leget, — si quis leget — aestimet ante, compositum quo sit tempore quoque loco. aequus erit 8criptis, quorum cognoverit esse exilium tempus barbariamque locum: 30 inque tot adversis carmen mirabitur ullum ducere me tristi sustinuisse manu. ingenium fregere meum mala: cuius et ante fons infecundus parvaque vena fuit. sed quaecumque fuit, nullo exercente refugit, 35 et longo periit arida facta situ. non hic librorum, per quos inviter alarque, copia: pro libris arcus et arma sonant. 166 P. OVIDII NASONIS nullus in hac terra, recitem si carmina, cuius 40 intellecturis auribus utar, adest. nec quo secedam, locus est: custodia muri summovet infestos clausaque porta Getas. saepe aliquod quaero verbum nomenque locumque, nec quisquam est, a quo certior esse queam. 45 dicere saepe aliquid conanti — turpe fateri! — verba mihi desunt, dedidicique loqui. Threicio Scythicoque fere circumsonor ore, et videor Geticis scribere posse modis. crede mihi, timeo, ne sint inmixta Latinis 50 inque meis scriptis Pontica verba legas. qualemcumque legas, venia dignare libellum, sortis et excusa condicione meae.

LIBER QUARTUS. I. Si qua meis fuerint, ut erunt, vitiosa libellis, excusata suo tempore, lector, habe. exul eram, requiesque mihi, non fama, petita est, mens intenta suis ne foret usque malis. 5 hoc est, cur cantet vinctus quoque compede fossor indocili numero, cum grave mollit opus. cantat et innitens limosae pronus harenae, adverso tardam qui trahit amne ratem: quique refert pariter lentos ad pectora remos, 10 in numerum pulsa bracchia iactat aqua. fessus ut incubuit baculo saxove resedit pastor, harundineo carmine mulcet oves. cantantis pariter, pariter data pensa trahentis fallitur ancillae decipiturque labor. 15 fertur et abducta Lyrneside tristis Achilles Haemonia curas attenuasse lyra. cum traheret silvas Orpheus et dura canendo saxa, bis amissa coniuge maestus erat. me quoque Musa levat Ponti loca iussa tenentem: 20 sola comes nostrae perstitit illa fugae, sola nec insidias nec iter nec Thracia tela nec mare nec ventos barbariamque timet. scit quoque, cum perii, quis me deceperit error, et culpam in facto, non scelus, esse meo. 25 scilicet hoc ipso nunc aequa, quod offuit ante, cum mecum iuncti criminis acta rea est, TRISTIUM LIB. III. XIV, 89—LIB. IV. I, 70. 167 non equidem vellem, quoniam nocitura fuerunt, Pieridum sacris imposuisse manum: sed nunc quid faciam? vis me tenet ipsa sororum, et carmen demens carmine laesus amo. 30 sic nova Dulichio lotus gustata palato illo, quo nocuit, grata sapore fuit. sentit amans sua damna fere: tamen haeret in illis, materiam culpae persequiturque suae. nos quoque delectant, quamvis nocuere, libelli: 35 quodque mihi telum vulnera fecit, amo. forsitan hoc studium possit furor esse videri: sed quiddam furor hic utilitatis habet. semper in obtutu mentem vetat esse malorum, praesentis casus inmemoremque facit. 40 utque suum Bacche non sentit saucia vulnus, dum stupet Idaeis exululata iugis, sic ubi mota calent viridi mea pectora thyrso, altior humano spiritus ille malo est. ille nec exilium Scythici nec litora Ponti, 45 ille nec iratos sentit habere deos. utque soporiferae biberem si pocula Lethes, temporis adversi sic mihi sensus abest. iure deas igitur veneror mala nostra levantes, sollicitae comites ex Helicone fugae, et partim pelago partim vestigia terra vel rate dignatas vel pede nostra sequi. sint, precor, hae saltem faciles mihi! namque deorum cetera cum magno Caesare turba facit meque tot adversis cumulant, quot litus harenas, 55 quotque fretum pisces ovaque piscis habet. vere prius flores, aestu numerabis aristas, poma per autumnum frigoribusque nives, quam mala, quae toto patior iactatus in orbe, dum miser Euxini litora laeva peto. 60 nec tamen, ut veni, levior fortuna malorum est: huc quoque sunt nostras fata secuta vias; hic quoque cognosco natalis stamina nostri, stamina de nigro vellere facta mihi. utque neque insidias capitisque pericula narrem, 65 vera quidem, veri sed graviora fide: vivere quam miserum est inter Bessosque Getasque illum, qui populi semper in ore fuit! quam miserum est, porta vitam muroque tueri, vixque sui tutum viribus esse loci! 70 168 IP. OVIDII NASONIS aspera militiae iuvenis certamina fugi, nec nisi lusura movimus arma manu: nunc senior gladioque latus scutoque sinistram, canitiem galeae subicioque meam. 75 nam dedit e specula custos ubi signa tumultus, induimus trepida protinus arma manu. hostis, habens arcus imbutaque tela venenis, saevus anhelanti moenia lustrat equo. utque rapax pecudem, quae non se texit ovili, 80 per sata, per silvas fertque trahitque lupus: sic, si quem nondum portarum saepe receptum barbarus in campis repperit hostis, agit. aut sequitur captus coniectaque vincula collo accipit, aut telo virus habente perit. 85 hic ego sollicitae iaceo novus incola sedis. heu nimium fati tempora lenta mei! et tamen ad numeros antiquaque sacra reverti sustinet in tantis hospita Musa malis! sed neque cui recitem, quisquam est, mea carmina, nec qui 90 auribus accipiat verba Latina suis. ipse mihi — quid enim faciam? — scriboque legoque, tutaque iudicio littera nostra suo est. saepe tamen dixi *cui nunc haec cura laborat? an mea Sauromatae scripta Getaeque legent?' 9 5 saepe etiam lacrimae me sunt scribente profusae, umidaque est fletu littera facta meo. corque vetusta meum, tamquam nova, vulnera novit, inque sinum maestae labitur imber aquae. cum vice mutata qui sim fuerimque, recordor 100 et, tulerit quo me casus et unde, subit: saepe manus demens, studiis irata sibique, misit in arsuros carmina nostra focos. atque ea de multis quoniam npn multa supersunt, cum venia facito, quisquis es, ista legas! 105 tu quoque non melius, quam sunt mea tempora, carmen, interdicta mihi, consule, Romtt, boni! II. Iam fera Caesaribus Germania, totus ut orbis, victa potes flexo succubuisse genu, altaque velentur fortasse Palatia sertis, turaque in igne sonent inficiantque diem, 5 candidaque adducta collum percussa securi victima purpureo sanguine tinguat humum: TRISTIUM LIB. IV, I, 71—II, 50. 169 donaque amicorum templis promissa deorum reddere victores Caesar uterque parent, et qui Caesareo iuvenes sub nomine crescunt, perpetuo terras ut domus illa regat: 10 cumque bonis nuribus pro sospite Livia nato munera det meritis, saepe datura, deis, et pariter matres, et quae sine crimine castos perpetua servant virginitate focos: plebs pia cumque pia laetetur plebe senatus, parvaque cuius eram pars ego nuper, eques. nos procul expulsos communia gaudia fallunt, famaque tam longe non nisi parva venit. ergo omnis populus poterit spectare triumphos cumque ducum titulis oppida capta leget, 20 vinclaque captiva reges cervice gerentes ante coronatos ire videbit equos, et cernet vultus aliis pro tempore versos, terribiles aliis inmemoresque sui. quorum pars causas et res et nomina quaeret; 25 pars referet, quamvis noverit ipsa parum: *hic, qui Sidonio fulget sublimis in ostro, dux fuerat belli. proximus ille duci. hic, qui nunc in humo lumen miserabile figit, non isto vultu, cum tulit arma, fuit. 30 ille ferox et adhuc oculis hostilibus ardens , hortator pugnae consiliumque fuit. perfidus hic nostros inclusit fraude locorum, squalida promissis qui tegit ora comis. illo, qui sequitur, dicunt mactata ministro 35 saepe recusanti corpora capta deo. hic lacus, hi montes, haec tot castella, tot amnes plena ferae caedis, plena cruoris erant. IDrusus in his meruit quondam cognomina terris, quae bona progenies, digna parente, tulit. 40 cornibus hic fractis, viridi male tectus ab ulva, decolor ipse suo sanguine Rhenus erat. crinibus en etiam fertur Germania passis, et ducis invicti sub pede maesta sedet, collaque Romanae praebens animosa securi 45 vincula fert illa, qua tulit arma, manu.' hos super in curru, Caesar, victore veheris purpureus populi rite per ora tui: quaque ibis, manibus circumplaudere tuorum, undique iactato flore tegente vias. 50 170 P. OVIDII NASONIS tempora Phoebea lauro cingentur, *io'que miles, *io,' magna voce “Triumphe' canet. ipse sono plausuque simul fremituque calentes quadriiugos cernes saepe resistere equos. 55 inde petes arcem, delubra faventia votis, et dabitur merito laurea vota Iovi. haec ego summotus, qua possum, mente videbo; erepti nobis ius habet illa loci. illa per inmensas spatiatur libera terras, 60 in caelum celeri pervenit illa via. illa meos oculos mediam deducet in urbem immunes tanti nec sinet esse boni. invenietque animus, qua currus spectet eburnos: sic certe in patria per breve tempus ero. 65 vera tamen capiet populus spectacula felix, laetaque erit praesens cum duce turba suo. at mihi fingenti tantum longeque remoto auribus hic fructus percipiendus erit, atque procul Latio diversum missus in orbem, 70 qui narret cupido, vix erit, ista mihi. is quoque iam serum referet veteremque triumphum. quo tamen audiero tempore, laetus ero. illa dies veniet, mea qua lugubria ponam, causaque privata publica maior erit. III. Magna minorque ferae, quarum regis altera Graias, altera Sidonias, utraque sicca, rates! omnia cum summo positae videatis in axe et maris occiduas non subeatis aquas, aetheriamque suis cingens amplexibus arcem vester ab intacta circulus extet humo: aspicite illa, precor, quae non bene moenia quondam dicitur Iliades transiluisse Remus, inque meam nitidos dominam convertite vultus, 10 sitque memor nostri necne, referte mihi... ei mihi, cur timeam? quae sunt manifesta, requiro: cur labat ambiguo spes mea mixta metu? crede, quod est et vis, ac desine tuta vereri, deque fide certa sit tibi certa fides. quodque polo fixae nequeunt tibi dicere flammae, non mentitura tu tibi voce refer: esse tui memorem, de qua tibi maxima cura est, quodque potest, secum nomen habere tuum. TRISTIUM LIB. IV. II, 51—III, 62. 171 vultibus illa tuis tamquam praesentis inhaeret, teque remota É; si modo vivit, amat. — 20 ecquid, ubi incubuit iusto mens aegra dolori, lenis ab admonito pectore somnus abit? num subeunt curae, dum te lectusque locusque tangit et oblitam non sinit esse mei, et veniunt questus, et nox inmensa videtur, 25 fessaque iactati corporis ossa dolent? non equidem dubito, quin haec et cetera fiant, detque tuus maesti signa doloris amor, nec cruciere minus, quam cum Thebana cruentum Hectora Thessalico vidit ab axe rapi. 30 quid tamen ipse precer, dubito; nec dicere possum, affectum quem te mentis habere velim. tristis es? indignor, quod sum tibi causa doloris: non es? at amisso coniuge digna, fores. tu vero tua damna dole, mitissima coniunx, tempus et a nostris exige triste malis, fleque meos casus: est quaedam flere voluptas; expletur lacrimis egeriturque dolor. atque utinam lugenda tibi non vita, sed esset mors mea: morte fores sola relicta mea! 40 spiritus hic prope te patrias exisset in auras, sparsissent lacrimae corpora nostra piae, supremoque die notum spectantia caelum texissent digiti lumina nostra tui, et cinis in tumulo positus iacuisset avito, 45 tactaque nascenti corpus haberet humus: denique, uti vixi, sine crimine mortuus essem, nec mea supplicio vita pudenda foret. me miserum, si tu, cum diceris exulis uxor, avertis vultus et subit ora rubor! 50 me miserum, si turpe putas mihi nupta videri! me miserum, si te iam pudet esse meam! tempus ubi est illud, quo te iactare solebas coniuge nec nomen dissimulare viri? tempus ubi est, quo te — nisi non vis illa referri — 55 et dici (memini) iuvit et esse meam? utque probae dignum est, omni tibi dote placebam: addebat veris multa faventis, amor. nec, quem praeferres — ita res tibi magna videbar — quemque tuum malles esse, vir alter erat. 60 nunc quoque ne pudeat, quod sis mihi nupta: tuusque non debet dolor hinc, debet abesse pudor. 172 P. OVIDII NASONIS cum cecidit Capaneus subito temerarius ictu, num legis Euadnen erubuisse viro? 65 nec quia rex mundi compescuit ignibus ignes, ipse suis Phaëthon infitiandus erat: nec Semele Cadmo facta est aliena parenti, quod precibus periit ambitiosa suis. nec tibi, quod saevis ego sum Iovis ignibus ictus, 70 purpureus molli fiat in ore rubor. sed magis in curam nostri consurge tuendi exemplumque mihi coniugis esto bonae materiamque tuis tristem virtutibus imple: ardua per praeceps gloria vadit iter. 75 Hectora quis nosset, si felix Troia fuisset? publica virtutis per mala facta via est. ars tua, Tiphy, iacet, si non sit in aequore fluctus: si valeant homines, ars tua, Phoebe, iacet. quae latet inque bonis cessat non cognita rebus, 80 apparet virtus arguiturque malis. dat tibi nostra locum tituli fortuna, caputque conspicuum pietas qua tua tollat habet. utere temporibus, quorum nunc munere trita est et patet in laudes area lata tuas! IV. O qui, nominibus cum sis generosus avorum, exsuperas morum nobilitate genus; cuius inest animo patrii candoris imago, non careat nervis candor ut iste suis; 5 cuius in ingenio est patriae facundia linguae, qua prior in Latio non fuit ulla foro: quod minime volui, positis pro nomine signis dictus es; ignoscas laudibus ipse tuis. nil ego peccavi: tua te bona cognita produnt. 10 si quod es, appares, culpa soluta mea est. nec tamen officium nostro tibi carmine factum principe tam iusto posse nocere puto. ipse pater patriae — quid enim est civilius illo? — sustinet in nostro carmine saepe legi 15 nec prohibere potest, quia res est publica Caesar, et de communi pars quoque nostra bono est. Iuppiter ingeniis praebet sua numina vatum seque celebrari quolibet ore sinit. causa tua exemplo superorum tuta duorum est, 20 quprum hic aspicitur, creditur ille deus. TRISTIUM LIB. IV. III, 63—IV, 64. 173 ut non debuerim, tamen hoc ego crimen habebo: non fuit arbitrii littera nostra tui. nec nova, quod tecum loquor, est iniuria nostra, incolumis cum quo saepe locutus eram. quo vereare minus, ne sim tibi crimen amicus: 25 invidiam, si qua est, auctor habere potest. nam tuus est primis cultus mihi semper ab annis — hoc certe noli dissimulare — pater, ingeniumque meum (potes hoc meminisse) probabat plus etiam, quam me iudice dignus eram. 30 deque meis illo referebat versibus ore, in quo pars magnae nobilitatis erat. non igitur tibi nunc, quod me domus ista recepit, sed sunt auctori iam data verba tuo. nec data sunt, mihi crede, tamen: sed in omnibus actis, 35 ultima si demas, vita tuenda mea est. hanc quoque, qua perii, culpam scelus esse negabis, si tanti series sit tibi nota mali. aut timor aut error nobis, prius offuit error. a! sine me fati non meminisse mei, 40 neve retractando nondum coëuntia rumpe vulnera: vix illis proderit ipsa quies. ergo ut iure damus poenas, sic afuit omne peccato facinus consiliumque meo. idque deus sentit: pro quo nec lumen ademptum, 45 nec mihi detractas possidet alter opes. forsitan hanc ipsam, vivat modo, finiet olim, tempore cum fuerit lenior ira, fugam. nunc precor hinc alio iubeat discedere, si non nostra verecundo vota pudore carent. 50 mitius exilium pauloque propinquius opto, quique sit a saevo longius hoste locus. tantaque in Augusto clementia: si quis ab illo hoc peteret pro me, forsitan ille daret. frigida me cohibent Euxini litora Ponti; 55 dictus ab antiquis Axenus ille fuit: nam neque iactantur moderatis aequora ventis, nec placidos portus hospita navis adit. sunt circa gentes, quae praedam sanguine quaerunt: nec minus infida terra timetur aqua. 60 illi, quos audis hominum gaudere cruore, paene sub eiusdem sideris axe iacent. nec procul a nobis locus est, ubi Taurica dira caede pharetratae spargitur ara deae. 174 P. OVIDII NASONIS

65 [haec prius, ut memorant, non invidiosa nefandis nec cupienda bonis regna Thoantis erant.] hic pro supposita virgo Ëélopêiâ cerva, sacra deae coluit qualiacumque suae. quo postquam, dubium pius an sceleratus, Orestes 70 exactus furiis venerat ipse suis et comes exemplum veri Phoceus amoris, qui duo corporibus, mentibus unus erant, protinus evincti tristem ducuntur ad aram, quae stabat geminas ante cruenta fores. 75 nec tamen hunc sua mors nec mors sua terruit illum: alter ob alterius funera maestus erat. et iam constiterat stricto mucrone sacerdos, cinxerat et Graias barbara vitta comas, cum vice sermonis fratrem cognovit et illi 80 pro nece complexus Iphigenia dedit. laeta deae signum crudelia sacra perosae transtulit ex illis in meliora locis. haec igitur regio, magni paene ultima mundi, quam fugere homines dique, propinqua mihi est: 85 atque meam terram prope sunt funebria sacra, si modo Nasoni barbara terra sua est. o utinam venti, quibus est ablatus Orestes, placato referant et mea vela deo! V. O mihi dilectos inter pars prima sodales, unica fortunis ara reperta meis! cuius ab adloquiis anima haec moribunda revixit, ut vigil infusa Pallade flamma solet: qui veritus non es portus aperire fideles fulmine percussae confugiumque rati: cuius eram censu non me sensurus egentem, si Caesar patrias eripuisset opes. temporis oblitum dum me rapit impetus huius, 10 excidit heu nomen quam mihi paene tuum! tu tamen agnoscis: tactusque cupidine laudis, *ille ego sum' cuperes dicere posse palam. certe ego, si sineres, titulum tibi reddere vellem, et raram famae conciliare fidem. 15 ne noceam grato, vereor, tibi carmine, neve intempestivus nominis obstet honor. quod licet et tutum est, intra tua pectora gaude, meque tui memorem teque fuisse pium. TRISTIUM LIB. IV. IV, 65—VI, 26. 175 utque facis, remis ad opem luctare ferendam, dum veniet placido mollior aura deo: 20 et tutare caput nulli servabile, si non, qui mersit Stygia, sublevet illud, aqua: teque, quod est rarum, praesta constanter ad omne indeclinatae munus amicitiae. sic tua processus habeat fortuna perennes, 25 sic ope non egeas ipse, iuvesque tuos, sic aequet tua nupta virum bonitate perenni, incidat et vestro rara querela toro. diligat et semper socius te sanguinis illo, quo pius affectu Castora frater amat. 30 sic iuvenis similisque tibi sit natus, et illum moribus agnoscat quilibet esse tuum. sic faciat socerum taeda te nata iugali, nec tardum iuveni det tibi nomen avi!

VI. Tempore ruricolae patiens fit taurus aratri, praebet et incurvo colla premenda iugo, tempore paret equus lentis animosus habenis et placido duros accipit ore lupos, tempore Poenorum compescitur ira leonum, 5 nec feritas animo, quae fuit ante, manet. quaeque sui iussis obtemperat Inda magistri belua, servitium tempore victa subit. tempus, ut extentis tumeat, facit, uva racemis, vixque merum capiant grana, quod intus habent. 10 tempus et in canas semen producit aristas, et ne sint tristi poma sapore, facit. hoc tenuat dentem terras renovantis aratri, hoc rigidos silices, hoc adamanta terit. hoc etiam saevas paulatim mitigat iras, 15 hoc minuit luctus maestaque corda levat. cuncta potest igitur tacito pede lapsa vetustas praeterquam curas attenuare meas. ut patria careo, bis frugibus area trita est, dissiluit nudo pressa bis uva pede. 20 nec quaesita tamen spatio patientia longo est, mensque mali sensum nostra recentis habet. scilicet et veteres fugiunt iuga saepe iuvenci, et domitus freno saepe repugnat equus. tristior est etiam praesens aerumna priore: 25 ut sit enim sibi par, crevit et aucta mora est. 176 P. OVIDII NASONIS nec tam nota mihi, quam sunt, mala nostra fuerunt: nunc magis hoc, quo sunt cognitiora, gravant. est quoque non minimum, vires adferre recentes, 30 nec praeconsumptum temporis esse malis. fortior in fulva novus est luctator harena, quam cui sunt tarda bracchia fessa mora: integer est melior nitidis gladiator in armis, quam cui tela suo sanguine tincta rubent. 35 fert bene praecipites navis modo facta procellas: quamlibet exiguo solvitur imbre vetus. nos quoque quae ferimus, tulimus patientius ante quam mala sunt longa multiplicata die. credite, deficio; nostroque a corpore quantum 40 auguror, accedent tempora parva malis. nam neque sunt vires, nec qui color esse solebat: vix habeo tenuem, quae tegat ossa, cutem. corpore sed mens est aegro magis aegra, malique in circumspectu stat sine fine sui. 45 urbis abest facies, absunt, mea cura, sodales, et, qua nulla mihi carior, uxor abest. vulgus adest Scythicum bracataque turba Getarum. sic me, quae video non videoque, movent. una tamen spes est, quae me soletur in istis, 50 haec fore morte mea non diuturna mala. VII. Bis me sol adiit gelidae post frigora brumae, bisque suum tacto Pisce peregit iter. tempore tam longo cur non tua dextera versus quamlibet in paucos officiosa fuit? 5 cur tua cessavit pietas, scribentibus illis, exiguus nobis cum quibus usus erat? a, quotiens alicui chartae sua vincula dempsi, illam speravi nomen habere tuum! di faciant, ut saepe tua sit epistula dextra 10 scripta, sed e multis reddita nulla mihi! quod precor, esse liquet. credam prius ora Medusae Gorgonis anguinis cincta fuisse comis, esse canes utero sub virginis, esse Chimaeram, a truce quae flammis separet angue leam, 15 quadrupedesque hominis cum pectore pectora iunctos, tergeminumque virum tergeminumque canem Sphingaque et Ęg; serpentipedesque Gigantes centimanumque Gygen semibovemque virum. TRISTIUM LIB. IV. VI, 27— VIII, 34. 177 haec ego cuncta prius, quam te, carissime, credam mutatum curam deposuisse mei. 20 innumeri montes inter me teque, viaeque fluminaque et campi nec freta pauca iacent. mille potest causis, a te quae littera saepe

missa sit, in nostras nulla venire manus. - mille tamen causas scribendo vince frequenter, 25 excusem ne te semper, amice, mihi! VIII. Iam mea cycneas imitantur tempora plumas, inficit et nigras alba senecta comas. iam subeunt anni fragiles et inertior aetas, iamque parum firmo me mihi ferre grave est. nunc erat, ut posito deberem fine laborum 5 vivere me nullo sollicitante metu, quaeque meae semper placuerunt otia menti carpere et in studiis molliter esse meis, et parvam celebrare domum veteresque Penates et, quae nunc domino rura paterna carent, 10 inque sinu dominae carisque sodalibus inque securus patria consenuisse mea. haec mea sic quondam peragi speraverat aetas: hos ego sic annos ponere dignus eram. non ita dis visum est, qui me terraque marique 15 actum Sarmaticis exposuere locis. in cava ducuntur quassae navalia puppes, ne temere in mediis destituantur aquis: ne cadat et multas palmas inhonestet adeptas, languidus in pratis gramina carpit equus: 20 miles ut emeritis non est satis utilis annis, ponit ad antiquos, quae tulit, arma Lares. sic igitur, tarda vires minuente senecta, me quoque donari iam rude tempus erat. tempus erat nec me peregrinum ducere caelum, 25 nec siccam Getico fonte levare sitim: sed modo, quos habui, vacuum secedere in hortos, nunc hominum visu rursus et urbe frui. sic animo quondam non divinante futura optabam placide vivere posse senex. 80 fata repugnarunt, quae cum mihi tempora prima mollia praebuerint, posteriora gravant. iamque decem lustris omni sine labe peractis, parte premor vitae deteriore meae, 0vidii vol. III. 12 178 P. OVIDII NASONIS 35 nec procul a metis, quas paene tenere videbar, curriculo gravis est facta ruina meo. ergo illum demens in me saevire coegi, mitius inmensus quo nihil orbis habet? ipsaque delictis victa est clementia nostris, 40 nec tamen errori vita negata meo? vita procul patria boreae peragenda sub axe, qua maris Euxini terra sinistra iacet? haec mihi si Delphi Dodonaque diceret ipsa, esse videretur vanus uterque locus. 45 nil adeo validum est, adamas licet alliget illud, ut maneat rapido firmius igne Iovis. nil ita sublime est supraque pericula tendit, non sit ut inferius suppositumque deo. nam quamquam vitio pars est contracta malorum, 50 plus tamen exitii numinis ira dedit. at vos admoniti nostris quoque casibus este, aequantem superos emeruisse virum! IX. Si licet et pateris, nomen facinusque tacebo, et tua Lethaeis acta dabuntur aquis, nostraque vincetur lacrimis clementia seris: fac modo, te pateat paenituisse tui. 5 fac modo, te damnes cupiasque eradere vitae tempora, si possis, Tisiphonea tuae. sin minus, et flagrant odio tua pectora nostro, induet infelix arma coacta dolor. sim licet extremum, sicut sum, missus in orbem, 10 nostra suas istinc porriget ira manus. omnia, si nescis, Caesar mihi iura reliquit, et sola est patria poena carere mea. et patriam, modo sit sospes, speramus ab illo: saepe Iovis telo quercus adusta viret. 15 denique vindictae si sit mihi nulla facultas, Pierides vires et sua tela dabunt. quod Scythicis habitem longe summotus in oris, siccaque sint oculis proxima signa meis: nostra per inmensas ibunt praeconia gentes, 20 quodque querar, notum, qua patet orbis, erit. ibit ad occasum, quicquid dicemus, ab ortu, testis et Hesperiae vocis Eous erit. trans ego tellurem, trans altas audiar undas, et gemitus vox est magna futura mei. TRISTIUM LIB. IV. VIII, 85—x, 34. 179 nec tua te sontem tantummodo saecula norint: 25 perpetuum crimen posteritatis eris. iam feror in pugnas, et nondum cornua sumpsi! nec mihi sumendi causa sit ulla, velim. Circus adhuc cessat: spargit tamen acer harenam taurus et infesto iam pede pulsat humum. 80 hoc quoque, quam volui, plus est: cane, Musa, receptus, dum licet huic nomen dissimulare suum.

X. Ille ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum, quem legis, ut noris, accipe posteritas. Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis, milia qui novies distat ab urbe decem. editus hinc ego sum; nec non ut tempora noris: 5 cum cecidit fato consul uterque pari. si quid id est, usque a proavis vetus ordinis heres, non sum fortunae munere factus eques. nec stirps prima fui. genito sum fratre creatus, qui tribus ante quater mensibus ortus erat. 10 Lucifer amborum natalibus adfuit idem: una celebrata est per duo liba dies. haec est armiferae festis de quinque Minervae, quae fieri pugna prima cruenta solet. protinus excolimur teneri, curaque parentis 15 imus ad insignes urbis ab arte viros. frater ad eloquium viridi tendebat ab aevo, fortia verbosi natus ad arma fori. at mihi iam parvo caelestia sacra placebant, inque suum furtim Musa trahebat opus. 20 saepe pater dixit “studium quid inutile temptas? Maeonides nullas ipse reliquit opes.' motus eram dictis totoque Helicone relicto scribere conabar verba soluta modis:

sponte sua carmen numeros veniebat ad aptos; 25 quicquid temptabam dicere, versus erat. interea tacito passu labentibus annis liberior fratri sumpta mihique toga est; induiturque umeris cum lato purpura clavo: et studium nobis, quod fuit ante, manet. 30 iamque decem frater vitae geminaverat annos, cum perit, et coepi parte carere mei. cepimus et tenerae primos aetatis honores, deque viris quondam pars tribus una fui. 12* 180 P. OVIDII NASONIS

35 curia restabat: clavi mensura coacta est: maius erat nostris viribus illud onus. nec patiens corpus, nec mens fuit apta labori, sollicitaeque fugax ambitionis eram. et petere Aoniae suadebant tuta sorores 40 otia, iudicio semper amata meo. temporis illius colui foviqne poetas, quotque aderant vates, rebar adesse deos. saepe suas volucres legit mihi grandior aevo, quaeque necet serpens, quae iuvet herba, Macer. 45 saepe suos solitus recitare Propertius ignes, iure sodalicii qui mihi iunctus erat. Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambis dulcia convictus membra fuere mei. detinuit nostras numerosus Horatius aures, 50 dum ferit Ausonia carmina culta lyra. Vergilium vidi tantum; nec amara Tibullo tempus amicitiae fata dedere meae. successor fuit hic tibi, Galle: Propertius illi: quartus ab his serie temporis ipse fui. 55 utque ego maiores, sic me coluere minores, notaque non tarde facta Thalia mea est. carmina cum primum populo iuvenalia legi, barba resecta mihi bisve semelve fuit. moverat ingenium totam cantata per urbem 60 nomine non vero dicta Corinna mihi. multa quidem scripsi: sed quae vitiosa putavi, emendaturis ignibus ipse dedi. tunc quoque, cum fugerem, quaedam placitura cremavi, iratus studiis carminibusque meis. 65 molle Cupidineis nec inexpugnabile telis cor mihi, quodque levis causa moveret, erat. cum tamen hic essem minimoque accenderer igni, nomine sub nostro fabula nulla fuit. paene mihi puero nec digna nec utilis uxor 70 est data, quae tempus per breve nupta fuit. illi successit quamvis sine crimine coniunx, non tamen in nostro firma futura toro. ultima, quae mecum seros permansit in annos, sustinuit coniunx exulis esse viri. 75 filia me mea bis prima fecunda iuventa, sed non ex uno coniuge, fecit avum. et iam complerat genitor sua fata novemque addiderat lustris altera lustra novem: TRISTIUM LIB. IV. X, 85—122. 181 non aliter flevi, quam me fleturus adempto ille fuit. matri proxima iusta tuli. 80 felices ambo tempestiveque sepulti, ante diem poenae quod periere meae! me quoque felicem, quod non viventibus illis sum miser, et de me quod doluere nihil. si tamen extinctis aliquid nisi nomina restat, 85 et gracilis structos effugit umbra rogos: fama, parentales, si vos mea contigit, umbrae, et sunt in Stygio crimina nostra foro: scite, precor, causam — nec vos mihi fallere fas est — errorem iussae, non scelus, esse fugae. 90 Manibus hoc satis est. ad vos, studiosa, revertor, pectora, qui vitae quaeritis acta meae. iam mihi canities pulsis melioribus annis venerat, antiquas miscueratque comas, postque meos ortus Pisaea vinctus oliva 95 abstulerat decies praemia victor equus, cum maris Euxini positos ad laeva Tomitas quaerere me laesi principis ira iubet. causa meae cunctis nimium quoque nota ruinae indicio non est testificanda meo. 100 quid referam comitumque nefas famulosque nocentes? ipsa multa tuli non leviora fuga. indignata malis mens est succumbere seque praestitit invictam viribus usa suis. oblitusque mei ductaeque per otia vitae 105 insolita cepi temporis arma manu totque tuli casus pelagoque terraque, quot inter occultum stellae conspicuumque polum. tacta mihi tandem longis erroribus acto iuncta pharetratis Sarmatis ora Getis. 110 hic ego finitimis quamvis circumsoner armis, tristia, quo possum, carmine fata levo. quod quamvis nemo est cuius referatur ad aures, sic tamen absumo decipioque diem. ergo quod vivo durisque laboribus obsto, 115 nec me sollicitae taedia lucis habent, gratia, Musa, tibi. nam tu solacia praebes, tu curae requies, tu medicina venis. tu dux et comes es, tu nos abducis ab Histro in medioque mihi das Helicone locum. 120 tu mihi, quod rarum est, vivo sublime dedisti nomen, ab exequiis quod dare fama solet. 182 P. OVIDII NASONIS nec qui detrectat praesentia, livor, iniquo ullum de nostris dente momordit opus. 125 nam tulerint magnos cum saecula nostra poetas, non fuit ingenio fama maligna meo. cumque ego praeponam mihi multos, non minor illis dicor et in toto plurimus orbe legor. si quid habent igitur vatum praesagia veri, 180 protinus ut moriar, non ero, terra, tuus. sive favore tuli sive hanc ego carmine famam: iure tibi grates, candide lector, ago.

LIBER QUINTUS. I. Hunc quoque de Getico, nostri studiose, libellum litore praemissis quattuor adde meis. hic quoque talis erit, qualis fortuna poetae est: invenies toto carmine dulce nihil. 5 flebilis ut noster status est, ita flebile carmen, materiae scripto conveniente suae. integer et laetus laeta et iuvenalia scripsi: illa tamen nunc me composuisse piget. ut cecidi, perago subiti praeconia casus, 10 sumque argumenti conditor ipse mei. utque iacens ripa deflere Caystrius ales dicitur ore suam deficiente necem, sic ego, Sarmaticas longe proiectus in oras, efficio, tacitum ne mihi funus eat. 15 delicias si quis lascivaque carmina quaerit, praemoneo, numquam tristia scripta legat. aptior huic Gallus blandique Propertius óris et plures, quorum nomina magna vigent. atque utinam numero non nos essemus in isto! 20 ei mihi, cur umquam Musa iocata mea est? sed dedimus poenas, Scythicique in finibus Histri ille pharetrati lusor Amoris abest. quod superest, socios ad publica carmina flexi et memores iussi nominis esse mei. 25 si tamen ex vobis aliquis, tam multa, requiret, unde dolenda canam? multa dolenda tuli. non haec ingenio, non haec componimus arte: materia est propriis ingeniosa malis. et quota fortunae pars est in carmine nostrae? 80 felix, qui patitur, quae numerare potest! TRISTIUM LIB. IV. X, 123—132. LIB. V. I, 1—74. 183 quot frutices silvae, quot flavas Thybris harenas, mollia quot Martis gramina campus habet, tot mala pertulimus. quorum medicina quiesque nulla nisi in studio Pieridumque mora est. *quis tibi, Naso, modus lacrimosi carminis?” inquis: 85 idem, fortunae qui modus huius erit. quod querar, illa mihi pleno de fonte ministrat, nec mea sunt, fati verba sed ista mei. at mihi si cara patriam cum coniuge reddas, sint vultus hilares, simque quod ante fui. 40 lenior invicti si sit mihi Caesaris ira, carmina laetitiae iam tibi plena dabo. nec tamen ut lusit, rursus mea littera ludet: sit semel illa malo luxuriata meo! quod probet Ipse, canam: poenae modo parte levata 45 barbariem rigidos effugiamque Getas. interea nostri quid agant, nisi triste, libelli? tibia funeribus convenit ista meis. *at poteras' inquis *melius mala ferre silendo et tacitus casus dissimulare tuos.' 50 exigis, ut nulli gemitus tormenta sequantur, acceptoque gravi vulnere flere vetas? ipse Perilleo Phalaris permisit in aere edere mugitus et bovis ore queri. cum Priami lacrimis offensus non sit Achilles, 55 tu fletus inhibes, durior hoste, meos? cum faceret Nioben orbam Latonia proles, non tamen hanc siccas iussit habere genas. est aliquid, fatale malum per verba levare: hoc querulam Prognen Halcyonenque facit; 60 hoc erat, in gelido quare Poeantius antro voce fatigaret Lemnia saxa sua. strangulat inclusus dolor atque coaestuat intus, cogitur et vires multiplicare suas. da veniam, potius vel totos tolle libellos, 65 si, mihi quod prodest, hoc tibi, lector, obest. sed nec obesse potest, ulli nec scripta fuerunt nostra nisi auctori perniciosa suo. *at mala sunt.' fateor. quis te mala sumere cogit? aut quis deceptum ponere sumpta vetat? 70 ipse nec hoc mando; sed, ut hinc deducta, legantur: non sunt illa suo barbariora loco. nec me Roma suis debet conferre poetis: inter Sauromatas ingeniosus eram. 184 P. OVIDII NASONIS 75 denique nulla mihi captatur gloria, quaeque ingenio stimulos subdere fama solet. nolumus assiduis animum tabescere curis: quae tamen inrumpunt, quoque vetantur, eunt. cur scribam, docui: cur mittam, quaeritis, istuc? 80 vobiscum cupio quolibet esse modo. II. Ecquid ubi e Ponto nova venit epistula, palles, et tibi sollicita solvitur illa manu? pone metum: valeo; corpusque, quod ante laborum impatiens nobis invalidumque fuit, 5 sufficit atque ipso vexatum induruit usu. an magis infirmo non vacat esse mihi? mens tamen aegra iacet nec tempore robora sumpsit, affectusque animi, qui fuit ante, manet. quaeque mora spatioque suo coitura putavi 10 vulnera, non aliter quam modo facta dolent. scilicet exiguis prodest annosa vetustas: grandibus accedunt tempore damna malis. paene decem totis aluit Poeantius annis pestiferum tumido vulnus ab angue datum. 15 Telephus aeterna consumptus tabe perisset, si non, quae nocuit, dextra tulisset opem. et mea, si facinus nullum commisimus, opto, vulnera, qui fecit, facta levare velit; contentusque mei iam tandem parte doloris 20 exiguum pleno de mare demat aquae. detrahat ut multum, multum restabit acerbi, parsque meae poenae totius instar erit. litora quot conchas, quot amoena rosaria flores, quotve soporiferum grana papaver habet, 25 silva feras quot alit, quot piscibus unda natatur, quot tenerum pinnis aëra pulsat avis, tot premor adversis. _ quae si componere coner, Icariae numerum dicere coner aquae. utque viae casus, ut amara pericula ponti, 30 ut taceam strictas in mea fata manus: barbara me tellus orbisque novissima magni sustinet, et saevo cinctus ab hoste locus. hinc ego traicerer, — neque enim mea culpa cruenta est — esset, quae debet, si tibi cura mei. 85 ille deus, bene quo Romana potentia nixa est, saepe suo victor lenis in hoste fuit. TRISTIUM LIB. V. I, 75—II, 78. 185 quid dubitas et tuta times? accede rogaque: Caesare nil ingens mitius orbis habet. me miserum! quid agam, si proxima quaeque relinquunt? subtrahis effracto tu quoque colla iugo? 40 quo ferar? unde petam lapsis solacia rebus? ancora iam nostram non tenet ulla ratem. viderit! ipse sacram, quamvis invisus, ad aram confugiam: nullas summovet ara manus.

Adloquor en absens absentia numina supplex, 45 si fas est homini cum Iove posse loqui. arbiter imperii, quo certum est sospite cunctos Ausoniae curam gentis habere deos, o decus, o patriae per te florentis imago, o vir non ipso, quem regis, orbe minor! 50 sic habites terras et te desideret aether, sic ad pacta tibi sidera tardus eas, parce, precor, minimamque tuo de fulmine partem

deme! satis poenae, quod superabit, erit. - ira quidem moderata tua est, vitamque dedisti, 55 nec mihi ius civis, nec mihi nomen abest, nec mea concessa est aliis fortuna, nec exul edicti verbis nominor ipse tui. omniaque haec timui, quoniam meruisse videbar. sed tua peccato lenior ira meo est. 60 arva relegatum iussisti visere Ponti et Scythicum profuga scindere puppe fretum. iussus ad Euxini deformia litora veni aequoris. haec gelido terra sub axe iacet. nec me tam cruciat numquam sine frigore caelum 65

glaebaque canenti semper adusta gelu, - nesciaque est vocis quod barbara lingua Latinae, Graiaque quod Getico victa loquela sono est: quam quod finitimo cinctus premor undique Marte, vixque brevis tutos murus ab hoste facit. 70 pax tamen interdum est, pacis fiducia numquam. sic hic nunc patitur, nunc timet arma locus. hinc ego dum muter, vel me Zanclaea Charybdis devoret atque suis ad Styga mittat aquis, vel rapidae flammis urar patienter in Aetnae, 75 vel freta Leucadii mittar in alta dei! quod petimus, poena est: neque enim miser esse recuso, sed precor, ut possim tutius esse miser. 186 P. OVIDII NASONIS

III. Illa dies haec est, qua te celebrare poetae, — si modo non fallunt tempora — Bacche, solent festaque odoratis innectunt tempora sertis et dicunt laudes ad tua vina tuas. 5 inter quos, memini, dum me mea fata sinebant, non invisa tibi pars ego saepe fui, quem nunc suppositum stellis Êndido, Ursae iuncta tenet crudis Sarmatis ora Getis. quique prius mollem vacuamque laboribus egi 10 in studio vitam Pieridumque choro, nunc procul a patria Geticis circumsonor armis, multa prius pelago multaque passus humo. sive mihi casus sive hoc dedit ira deorum, nubila nascenti seu mihi Parca fuit, 15 tu tamen e sacris vatem cultoribus unum numine debueras sustinuisse tuo. an dominae fati quicquid cecinere sorores, omne sub arbitrio desinit esse dei? ipse quoque aetherias meritis invectus es arces, 20 quo non exiguo facta labore via est. nec patria est habitata tibi, sed adusque nivosum Strymona venisti Marticolamque Geten Persidaque et lato spatiantem gurgite Gangen, et quascumque bibit decolor Indus aquas. 25 scilicet hanc legem nentes fatalia Parcae stamina bis genito bis cecinere tibi. me quoque, si fas est exemplis ire deorum, ferrea sors vitae difficilisque premit. illo nec levius cecidi, quem magna locutum 80 reppulit a Thebis Iuppiter igne suo. ut tamen audisti percussum fulmine vatem, admonitu matris condoluisse potes: et potes aspiciens circum tua sacra poetas “nescio quis nostri* dicere “cultor abest.' 85 fer, bone Liber, opem. sic altera degravet ulmum vitis et incluso plena sit uva mero, sic tibi cum Bacchis Satyrorum gnava iuventus adsit, et attonito non taceare sono, ossa bipenniferi sic sint male pressa Lycurgi, 40 impia nec poena Pentheos umbra vacet, sic micet aeternum vicinaque sidera vincat coniugis in caelo clara Corona tuae: TRISTIUM LIB. V. III, 1—IV, 26. 187 huc ades et casus releves, pulcherrime, nostros, unum de numero me memor esse tuo! — sunt dis inter se commercia. flectere tempta 45 Caesareum numen numine, Bacche, tuo! vos quoque, consortes studii, pia turba, poetae, haec eadem sumpto quisque rogate mero! atque aliquis vestrum, Nasonis nomine dicto, deponat lacrimis pocula mixta suis 50 admonitusque mei, cum circumspexerit omnes, dicat *ubi est nostri pars modo Naso chori?' idque ita, si vestrum merui candore favorem, nullaque iudicio littera laesa meo est; si, veterum digne veneror cum scripta virorum, 55 proxima non illis esse minora reor. sic igitur dextro faciatis Apolline carmen: quod licet, inter vos nomen habete meum! IV. Litore ab Euxino Nasonis epistula veni, lassaque facta mari lassaque facta via, qui mihi flens dixit *tu, cui licet, aspice Romam! heu quanto melior sors tua sorte mea est!' flens quoque me 8cripsit; nec qua signabar, ad os est 5 ante, sed ad madidas gemma relata genas. tristitiae causam si quis cognoscere quaerit, ostendi solem postulat ille sibi, nec frondem in silvis, nec aperto gramina prato • mollia, nec pleno flumine cernit aquas: 10 quid Priamus doleat, mirabitur, Hectore rapto, quidve Philoctetes ictus ab angue gemat. di facerent utinam, talis status esset in illo, ut non tristitiae causa dolenda foret. fert tamen, ut debet, casus patienter amaros, 15 more nec indomiti frena recusat equi. nec fore perpetuam sperat sibi numinis iram, conscius, in culpa non scelus esse sua. saepe refert, sit quanta dei clementia, cuius se quoque in exemplis adnumerare solet: 20 nam, quod opes patrias teneat, quod nomina civis, denique quod vivat, munus habere dei. te tamen, o si quid credis mihi, carius ille omnibus in toto pectore semper habet: teque Menoetiaden, te, qui comitatus Oresten, 25 te vocat Aegiden Euryalumque suum. 188 P. OVIDII NASONIS nec patriam magis ille suam desiderat et quae plurima cum patria sentit abesse sibi, quam vultus oculosque tuos, o dulcior illo 80 melle, quod in ceris Attica ponit apis. saepe etiam maerens tempus reminiscitur illud, quod non praeventum morte fuisse dolet: cumque alii É subitae contagia cladis nec vellent ictae limen adire domus, 35 te sibi cum paucis meminit mansisse fidelem, si paucos aliquis tresve duosve vocat. quamvis attonitus, sensit tamen omnia, nec te se minus adversis condoluisse suis. verba solet vultusque tuos gemitusque referre, 40 et te flente suos demaduisse sinus: quam sibi praestiteris, qua consolatus amicum sis ope, solandus cum simul ipse fores. pro quibus adfirmat fore se memoremque piumque, sive diem videat sive tegatur humo, 45 per caput ipse suum solitus iurare tuumque, quod scio non illi vilius esse suo. plena tot ac tantis referetur gratia factis, nec sinet ille tuos litus arare boves. fac modo, constanter profugum tueare! quod ille, 50 qui bene te novit, non rogat: ipsa rogo. • V. Annuus assuetum dominae natalis honorem exigit: ite, manus, ad pia sacra, meae. sic quondam festum Laërtius egerat heros forsan in extremo coniugis orbe diem. lingua favens adsit nostrorum oblita malorum, quae, puto, dedidicit iam bona verba loqui. quaeque semel toto vestis mihi sumitur anno, sumatur fatis discolor alba meis. araque gramineo viridis de caespite fiat, 10 et velet tepidos nexa corona focos. da mihi tura, puer, pingues facientia flammas, quodque pio fusum stridat in igne, merum. optime Natalis! quamvis procul absumus, opto, candidus huc venias dissimilisque meo. 15 sique quod instabat dominae miserabile vulnus, sit defuncta meis tempus in omne malis. quaeque gravi nuper plus quam quassata procella est, quod superest, tutum per mare navis eat. TRISTIUM LIB. V. IV, 27—V, 62. 189 illa domo patriaque sua nataque fruatur: erepta haec uni sit satis esse mihi. 20 quatenus et non est in caro coniuge felix, pars vitae tristi cetera nube vacet. vivat ametque virum, quoniam sic cogitur, absens, consumatque annos, sed diuturna, suos. adicerem *et nostros,' sed ne contagia fati 25 corrumpant timeo, quos agit illa, mei. nil homini certum est. fieri quis posse putaret, ut facerem in mediis haec ego sacra Getis? aspice, ut aura tamen fumos e ture coortos in partes Italas et loca dextra ferat. 30 sensus inest igitur nebulis, quas exigit ignis: consilio fugiunt aethera, Ponte, tuum. consilio, commune sacrum cum fiat in ara fratribus, alterna qui periere manu, ipsa sibi discors, tamquam mandetur ab illis, 85 scinditur in partes atra favilla duas. hoc, memini, quondam fieri non posse loquebar, et me Battiades iudice falsus erat: omnia nunc credo, cum tu non stultus ab Arcto terga, vapor, dederis Ausoniamque petas. 40 haec igitur lux est, quae si non orta fuisset, nulla mihi misero festa videnda fuit. edidit haec mores illis heroisin aequos, quis erat Eetion Icariusque pater; nata pudicitia est nec non probitasque fidesque, 45 at non sunt ista gaudia nata die, sed labor et curae fortunaque moribus impar, iustaque de viduo paene querela toro. scilicet adversis probitas exercita rebus tristi materiam tempore laudis habet. 50 si nihil infesti durus vidisset Ulixes, Eenelope felix, sed sine laude foret. victor Echionias si vir penetrasset in arces, forsitan Euadnen vix sua nosset humus. cum Pelia genitae tot sint, cur nobilis una est? 55 nempe fuit misero nupta quod una viro. effice, ut Iliacas tangat prior alter harenas: Laodamia nihil cur referatur erit. et tua (quod mallem) pietas ignota maneret, implerent venti si mea vela sui. GO di tamen et Caesar dis accessure, sed olim, aequarint Pylios cum tua fata dies: 190 P. OVIDII NASONIS non mihi, qui poenam fateor meruisse, sed illi parcite, quae nullo digna dolore dolet! VI. Tu quoque, nostrarum quondam fiducia rerum, qui mihi confugium, qui mihi portus eras, tu quoque suscepti curam dimittis amici, officiique pium tam cito ponis onus? sarcina sum, fateor. quam si tu tempore duro depositurus eras, non subeunda fuit. fluctibus in mediis navem, Palinure, relinquis? ne fuge, neve tua sit minor arte fides! numquid Achilleos inter fera proelia fidi 10 deseruit levitas Automedontis equos? quem semel excepit, numquid Podalirius aegro promissam medicae non tulit artis opem? turpiu8 eicitur, quam non admittitur, hospes. quae patuit dextrae, firma sit ara, meae. nil nisi me solum primo tutatus es. at nunc me pariter serva iudiciumque tuum: si modo non aliqua est in me nova culpa, tuamque mutarunt subito crimina nostra fidem. spiritus hic, Scythica quem non bene ducimus aura, 20 quod cupio, membris exeat ante meis, quam tua delicto stringantur pectora nostro, et videar merito vilior esse tibi. non adeo toti fatis urgemur iniquis, ut mea sit longis mens quoque mota malis. 25 finge tamen motam: quotiens Agamemnone natum dixisse in Pyladen verba proterva putas? nec procul a vero est, quod vel pulsarit amicum: mansit in officiis non minus ille suis. hoc est cum miseris solum commune beatis, 80 ambobus tribui quod solet obsequium. creditur et caecis et quos praetexta verendos virgaque cum verbis imperiosa facit. si mihi non parcis, fortunae parcere debes: non habet in nobis ullius ira locum. 85 elige nostrorum minimum minimumque malorum: isto, quod quereris, grandius illud erit. quam multa madidae celebrantur harundine fossae, florida quam multas Hybla tuetur apes, quam multae gracili terrena sub horrea ferre 40 limite formicae grana reperta solent, TRISTIUM LIB. V. V, 63—VII, 86. 191 tam me circumstat densorum turba malorum. crede mihi, vero est nostra querela minor. his qui contentus non est, in litus harenas, in Cererem spicas, in mare fundat aquas! intempestivos igitur compesce tumores, 45 vela nec in medio desere nostra mari.

VII. Quam legis, ex illa tibi venit epistula terra, latus ubi aequoreis additur Hister aquis. si tibi contigerit cum dulci vita salute, candida fortunae pars manet una meae. scilicet, ut semper, quid agam, carissime, quaeris? 5 quamvis hoc vel me scire tacente potes. sum miser. haec brevis est nostrorum summa malorum: quisquis et offenso Caesare vivet, erit. turba Tomitanae quae sit regionis et inter quos habitem mores, discere cura tibi est? 10 mixta sit haec quàmvis inter Graecosque Getasque, a male pacatis plus trahit ora Getis. Sarmaticae maior Geticaeque frequentia gentis per medias in equis itque reditque vias. in quibus est nemo, qui non coryton et arcum 15 telaque vipereo lurida felle gerat. vox fera, trux vultus, verissima Martis imago: non coma, non ulla barba resecta manu: dextera non segnis fixo dare vulnera cultro, quem vinctum lateri barbarus hostis habet. 20

vivit in his populis tenerorum lusor amorum! - hos videt, hos vates audit, amice, tuus! atque utinam vivat, non et moriatur in illis, absit ab invisis et tamen umbra locis! carmina quod pleno saltari nostra theatro 25 versibus et plaudi scribis, amice, meis: nil equidem feci — tu scis hoc ipse — theatris, Musa nec in plausus ambitiosa mea est. non tamen ingratum est, quodcumque oblivia nostri impedit et profugi nomen in ora refert. 80 quamvis interdum, quae me laesisse recordor, carmina devoveo Pieridasque meas: cum bene devovi, nequeo tamen esse sine illis vulneribusque meis tela cruenta sequor; quaeque modo Euboicis lacerata est fluctibus, audet 85 Graia Capherea currere navis aqua. 192 P. OVIDII NASONIS nec tamen, ut lauder, vigilo curamque futuri nominis, utilius quod latuisset, ago: detineo studiis animum falloque dolores, 40 experior curis et dare verba meis. quid potius faciam desertis solus in oris, quamve malis aliam quaerere coner opem? sive locum specto: locus est inamabilis, et quo esse nihil toto tristius orbe potest; 45 sive homines: vix sunt homines hoc nomine digni, quamque lupi, saevae plus feritatis habent. non metuunt leges, sed cedit viribus aequum, victaque pugnaci iura sub ense iacent. pellibus et laxis arcent mala frigora bracis, 50 ' oraque sunt longis horrida tecta comis. in paucis extant Graecae vestigia linguae, haec quoque iam Getico, barbara facta sono. unus in hoc populo non est qui forte Latine quaelibet e medio reddere verba queat. 5 δ ille ego Romanus vates (ignoscite, Musae!) Sarmatico cogor plurima more loqui. en pudet et fateor: iam desuetudine longa vix subeunt ipsi verba Latina mihi. nec dubito, quin sint et in hoc non pauca libello 60 barbara: non hominis culpa, sed ista loci. ne tamen Ausoniae perdam commercia linguae, et fiat patrio vox mea muta sono, ipse loquor mecum desuetaque verba retracto et studii repeto signa sinistra mei. 65 sic animum tempusque traho meque ipse reduco, a contemplatu submoveoque mali. carminibus quaero miserarum oblivia rerum: praemia si studio consequor ista, sat est. VIII. Non adeo cecidi, quamvis abiectus, ut infra te quoque sim, inferius quo nihil esse potest. quae tibi res animos in me facit, improbe? curve casibus insultas, quos potes ipse pati? 5 nec mala te reddunt mitém placidumque iacenti nostra, quibus possint inlacrimare ferae? nec metuis dubio Fortunae stantis in orbe numen et exosae verba superba deae? exiget, a! dignas ultrix Rhamnusia poenas, 10 imposito calcas quod mea fata pede. TRISTIUM LIB. V. VII, 87—Ix, 14. 193 vidi ego navifrago piratas aequore mergi et *numquam' dixi “iustior unda fuit.' vilia qui quondam miseris alimenta negabat, nunc mendicato É ipse cibo.

passibus ambiguis Fortuna volubilis errat 15 et manet in nullo certa tenaxque loco, sed modo laeta venit, vultus modo sumit acerbos, et tantum constans in levitate sua est. nos quoque floruimus: sed flos erat ille caducus, flammaque de stipula nostra brevisque fuit. — 20 neve tamen tota capias fera gaudia mente: non est placandi spes mihi nulla dei. vel quia peccavi citra scelus, utque pudore non caret, invidia sic mea culpa caret: vel quia nil ingens ad finem solis ab ortu 25 illo, cui paret, mitius orbis habet. scilicet ut per vim non est superabilis ulli, molle cor ad timidas sic habet ille preces, cxemploque deum, quibus accessurus et ipse est, cum poenae venia plura roganda dabit. 30 si numeres anno soles et nubila toto, invenies nitidum saepius isse diem. ergo ne nimium nostra laetere ruina, restitui quondam me quoque posse puta. posse puta fieri, lenito principe vultus 35 ut videas media tristis in urbe meos. utque ego te videam causa graviore fugatum, haec sunt a primis proxima vota meis. IX. O tua si sineres in nostris nomina poni carminibus, positus quam mihi saepe fores! te canerem solum, meriti memor, inque libellis crevisset sine te pagina nulla meis. quid tibi deberem, tota sciretur in urbe: 5 exul in amissa si tamen urbe legar. te praesens mitem, te nosset serior aetas, scripta vetustatem si modo nostra ferant; nec tibi cessaret doctus bene dicere lector. hic te servato vate maneret honor. 10 Caesaris est primum munus, quod ducimus auras: gratia post magnos est tibi habenda deos. ille dedit vitam: tu, quam dedit ille, tueris et facis accepto munere posse frui. Ovidii vol. III. 13 194 P. OVIDII NASONIS 15 cumque perhorruerit casus pars maxima nostros, pars etiam credi pertimuisse velit naufragiumque meum tumulo spectarit ab alto nec dederit nanti per freta saeva manum, seminecem Stygia revocasti solus ab unda. 20 hoc quoque, quod memores possumus esse, tuum est. di tibi se tribuant cum Caesare semper amicos: non potuit votum plenius esse meum. haec meus argutis, si tu paterere, libellis poneret in multa luce videnda labor. 25 nunc quoque se, quamvis est iussa quiescere, quin te nominet invitum, vix mea Musa tenet. utque canem pavidae nactum vestigia cervae luctantem frustra copula dura tenet, utque fores nondum reserati carceris acer 80 nunc pede, nunc ipsa fronte lacessit equus: sic mea lege data vincta atque inclusa Thalia per titulum vetiti nominis ire cupit. ne tamen officio memoris laedaris amici, parebo iussis, — parce timere — tuis. 35 at non parerem, nisi me meminisse putares. hoc quod non prohibet vox tua, gratus ero. dumque — quod o breve sit! — lumen vitale videbo, serviet officio spiritus iste tuo. X. Ut sumus in Ponto, ter frigore constitit Hister, facta est Euxini dura ter unda maris. at mihi iam videor patria procul esse tot annis, Dardana quot Graio Troia sub hoste fuit. 5 stare putes, adeo procedunt tempora tarde, et peragit lentis passibus annus iter. nec mihi solstitium quicquam de noctibus aufert, efficit angustos nec mihi bruma dies. scilicet hic omnis rerum natura novata est 10 cumque meis curis omnia longa facit? an peragunt solitos communia tempora motus, suntque magis vitae tempora dura meae? quem tenet Euxini mendax cognomine litus, et Scythici vere terra sinistra freti. 15 innumerae circa gentes fera bella minantur, quae non de rapto vivere turpe putant. nil extra tutum est; tumulus defenditur aegre moenibus exiguis ingenioque loci. TRISTIUM LIB. V. Ix, 15—XI, 8. 195 cum minime credas, ut avis, densissimus hostis advolat et praedam vix bene visus agit. 20 saepe intra muros clausis venientia portis per medias legimus noxia tela vias. est igitur rarus, rus qui colere audeat, isque hac arat infelix, hac tenet arma manu. sub galea pastor iunctis pice cantat avenis, 25 proque lupo pavidae bella verentur oves. vix ope castelli defendimur. et tamen intra mixta facit Graecis barbara turba metum. quippe simul nobis habitat discrimine nullo barbarus et tecti plus quoque parte tenet. 80 quos ut non timeas, possis odisse videndo pellibus et longa corpora tecta coma. hos quoque, qui geniti Graia creduntur ab urbe, pro patrio cultu Persica braca tegit. exercent illi sociae commercia linguae: 85 per gestum res est significanda mihi. barbarus hic ego sum, quia non intellegor ulli, et rident stolidi verba Latina Getae. meque palam de me tuto mala saepe loquuntur; forsitan obiciunt exiliumque mihi. 40 utque fit, in me aliquid dici dicentibus illis, abnuerim quotiens adnuerimque, puto. adde, quod iniustum rigido ius dicitur ense, dantur et in medio vulnera saepe foro. o duram Lachesim, quae tam grave sidus habenti 45 fila dedit vitae non breviora meae! quod patriae vultu vestroque caremus, amici, sumque quod in Geticis gentibus, ecce queror: utraque poena gravis; merui tamen urbe carere, non merui tali forsitan esse loco. 50 quid loquor, a! demens? ipsam quoque perdere vitam, Caesaris offenso numine, dignus eram! XI. Quod te nescio quis per iurgia dixerit esse exulis uxorem, littera questa tua est. indolui — nec tam mea quod fortuna male audit, qui iam consuevi fortiter esse miser: quam quod, cui minime vellem, sum causa pudoris, teque reor nostris erubuisse malis. perfer et obdura! multo graviora tulisti, eripuit cum me principis ira tibi. 13* 196 P. OVIDII NASONIS fallitur iste tamen, quo iudice nominor exul: 10 mollior est culpam poena secuta meam. maxima poena mihi est, Ipsum offendisse; priusque vellem venisset funeris hora mihi. quassa tamen nostra est, nec mersa nec obruta, navis: utque caret portu, sic tamen extat aquis. 15 nec vitam nec opes nec ius mihi civis ademit, quae merui vitio perdere cuncta meo. sed quia peccato facinus non adfuit ullum, nil nisi me patriis iussit abesse focis. utque aliis, quorum numerum comprendere non est, 20 Caesareum numen sic mihi mite fuit. ipse relegati, non exulis utitur in me nomine: tuta suo iudice causa mea est. iure igitur laudes, Caesar, pro parte virili carmina nostra tuas qualiacumque canunt: 25 iure deos, ut adhuc caeli tibi limina claudant teque velint sine se, comprecor, esse deum. optat idem populus. sed ut in mare flumina vastum, sic solet exiguae currere rivus aquae. at tu fortunam, cuius vocor exul ab ore, 80 nomine mendaci parce gravare meam! XII. Scribis, ut oblectem studio lacrimabile tempus, ne pereant turpi pectora nostra situ. difficile est quod, amice, mones, quia carmina laetum sunt opus et pacem mentis habere volunt. 5 nostra per adversas agitur fortuna procellas, sorte nec ulla potest tristior esse mea. exigis, ut Priamus natorum funere ludat, et Niobe festos ducat ut orba choros? luctibus an studio videor debere teneri, 10 solus ad extremos iussus abire Getas? des licet in valido pectus mihi robore fultum, fama refert Anyti quale fuisse reo: fracta cadet tantae sapientia mole ruinae. plus valet humanis viribus ira dei. 15 ille senex, dictus sapiens ab Apolline, nullum scribere in hoc casu sustinuisset opus. ut veniant patriae, veniant oblivia vestri, omnis ut amissi sensus abesse queat: at timor officio fungi vetat ipse quieto. 20 cinctus ab innumero me tenet hoste locus. TRISTIUM LIB. V. XI, 9—XII, 64, 197 adde, quod ingenium longa robigine laesum torpet et est multo, quam fuit ante, minus. fertilis, assiduo si non renovetur aratro, nil nisi cum spinis gramen habebit ager. tempore qui longo steterit, male curret et inter 25 carceribus missos ultimus ibit equus. vertitur in teneram cariem rimisque dehiscit, si qua diu solitis cumba vacarit aquis. me quoque despera, fuerim cum parvus et ante, illi, qui fueram, posse videre parem. 30 contudit ingenium patientia longa malorum, et pars antiqui nulla vigoris adest. saepe tamen nobis, ut nunc quoque, sumpta tabella est, inque suos volui cogere verba pedes: carmina nulla mihi sunt scripta, aut qualia cernis, 35 digna sui domini tempore, digna loco. denique non parvas animo dat gloria vires, et fecunda facit pectora laudis amor. nominis et famae quondam fulgore trahebar, dum tulit antemnas aura secunda meas. 40 non adeo est bene nunc, ut sit mihi gloria curae: si liceat, nulli cognitus esse velim. an quia cesserunt primo bene carmina, suades scribere, successus ut sequar ipse meos? pace, novem, vestra liceat dixisse, sorores: 45 vos estis nostrae maxima causa fugae. utque dedit iustas tauri fabricator aëni, sic ego do poenas artibus ipse meis. nil mihi debebat cum versibus amplius esse, cum fugerem merito naufragus omne fretum. 50 at, puto, si demens studium fatale retemptem, hic mihi praebebit carminis arma locus? non liber hic ullus, non qui mihi commodet aurem, verbaque significent quid mea, norit, adest. omnia barbariae loca sunt vocisque ferinae 55 omniaque hostilis plena tumore soni. ipse mihi videor iam dedidicisse Latine: nam didici Getice Sarmaticeque loqui. nec tamen, ut verum fatear tibi, nostra teneri a componendo carmine Musa potest. 60 scribimus et scriptos absumimus igne libellos: exitus est studii parva favilla mei! nec possum et cupio non ullos ducere versus: ponitur idcirco noster in igne labor, 198 IP. OVIDII NASONIS 65 nec nisi pars casu flammis erepta dolove ad vos ingenii pervenit ulla mei. sic utinam, quae nil metuentem tale magistrum perdidit, in cineres Ars mea versa foret! XIII. Hanc tuus e Getico mittit tibi Naso salutem, mittere si quisquam, quo caret ipse, potest. aeger enim mentis contagia corpore traxi, libera tormento pars mihi ne qua vacet; 5 perque dies multos lateris cruciatibus uror; me quoque non modico frigore laesit hiems. si tamen ipse vales, aliqua nos parte valemus: quippe mea est umeris fulta ruina tuis. qui mihi cum dederis ingentia pignora, cumque 10 per numeros omnes hoc tueare caput, quod tua me raro solatur epistula, peccas: remque piam praestas et mihi verba negas. hoc, precor, emenda! quod si correxeris unum, nullus in egregio corpore naevus erit. 15 pluribus accusem, fieri nisi possit, ut ad me littera non veniat, missa sit illa tamen. di faciant, ut sit temeraria nostra querela, teque putem falso non meminisse mei! quod precor, esse liquet: neque enim mutabile robur 20 " credere me fas est pectoris esse tui. cana prius gelido desint absinthia Ponto et careat dulci Trinacris Hybla thymo, inmemorem quam te quisquam convincat amici. non ita sunt fati stamina nigra mei. 25 tu tamen, ut possis falsae quoque pellere culpae crimina, quod non es, ne videare, cave. utque solebamus consumere longa loquendo tempora, sermoni deficiente die, sic ferat ac referat tacitas nunc littera voces, 80 et peragant linguae charta manusque vices. quod fore ne nimium videar diffidere, sitque versibus hoc paucis admonuisse satis, accipe, quo semper finitur epistula verbo, atque meis distant quo tua fata: vale! XIV. Quanta tibi dederim nostris monimenta libellis, o mihi me coniunx carior, ipsa vides. TRISTIUM LIB. V. XII, 65—XIV, 46. 199 detrahat auctori multum fortuna, licebit: tu tamen ingenio clara ferere meo, dumque legar, pariter mecum tua fama legetur: non potes in maestos omnis abire rogos. cumque viri casu possis miseranda videri, invenies aliquas, quae, quod es, esse velint: quae te, nostrorum cum sis in parte malorum, felicem dicant invideantque tibi. 10 non ego divitias dando tibi plura dedissem: nil feret ad Manes divitis umbra suos. perpetui fructum donavi nominis; idque, quo dare nil potui munere maius, habes. adde quod, ut rerum sola es tutela mearum, 15 ad te non parvi venit honoris onus; quod numquam vox est de te mea muta, tuique iudiciis debes esse superba viri. quae ne quis possit temeraria dicere, persta et pariter serva meque piamque fidem. 20 nam tua, dum stetimus, turpi sine crimine mansit et semper probitas inreprehensa fuit. area de nostra nunc est tibi facta ruina: conspicuum virtus hic tua ponat opus! esse bonam facile est, ubi, quod vetet esse, remotum est, et nihil officio nupta quod obstet habet: cum deus intonuit, non se subducere nimbo, id demum est pietas et socialis amor. rara quidem est virtus, quam non Fortuna gubernet, quae maneat stabili, cum fugit illa, pede. 30 si qua tamen pretii sibi merces ipsa petiti inque parum laetis ardua rebus adest: ut tempus numeres, per saecula nulla tacetur, et loca mirantur, qua patet orbis iter. aspicis, ut longo teneat laudabilis aevo 35 nomen inextinctum Penelopea fides? cernis, ut Admeti cantetur et Hectoris uxor ausaque in accensos Iphias ire rogos? ut vivat fama coniunx Phylaceia, cuius Iliacam celeri vir pede pressit humum? 40 morte nihil opus est pro me, sed amore fideque: non ex difficili fama petenda tibi est. nec te credideris, quia non facis, ista moneri: vela damus, quamvis remige navis eat. qui monet, ut facias, quod iam facis, ipse monendo 45 laudat et hortatu comprobat acta suo. 200 P. OVIDII NASONIS

I B I S.

Tempus ad hoc, lustris bis iam mihi quinque peractis, omne fuit Musae carmen inerme meae: nullaque, quae possit, scriptis tot milibus, extat littera Nasonis sanguinolenta legi: 5 nec quemquam nostri, nisi me, laesere libelli, artificis periit cum caput Arte sua. unus — et hoc ipsum est iniuria magna — perennem candoris titulum non sinit esse mei. quisquis is est, — nam nomen adhuc utcumque tacebo — 10 cogit inassuetas sumere tela manus. ille relegatum gelidos aquilonis ad ortus non sinit exilio delituisse meo, vulneraque inmitis requiem quaerentia vexat, iactat et in toto nomina nostra foro, 15 perpetuoque mihi sociatam foedere lecti non patitur miseri funera flere viri: cumque ego quassa meae complectar membra carinae, naufragii tabulas pugnat habere mei: et qui debuerat subitas extinguere flammas, 20 hic praedam medio raptor ab igne petit. nititur, ut profugae desint alimenta senectae. heu, quanto est nostris dignior ipse malis! di melius! quorum longe mihi maximus ille est, qui nostras inopes noluit esse vias. 25 huic igitur meritas grates, ubicumque licebit, pro tam mansueto pectore semper agam: audiet hoc Pontus. faciet quoque forsitan idem, terra sit ut propior testificanda mihi. at tibi, calcasti qui me, violente, iacentem, — 80 quod licet et misero — debitus hostis ero. desinet esse prius contrarius ignibus umor, iunctaque cum luna lumina solis erunt, parsque eadem caeli zephyros emittet et euros, et tepidus gelido flabit ab axe notus, 35 et nova fraterno veniet concordia fumo, IBIDIS 1—79. 201 quem vetus accensa separat ira pyra, et ver autumno, brumae miscebitur aestas, atque eadem regio vesper et ortus erit: quam mihi sit tecum positis, quae sumpsimus, armis gratia, commissis, improbe, rupta tuis: 40 quam dolor hic umquam spatio evanescere possit, leniat aut odium tempus et hora meum. pax erit haec nobis, donec mihi vita manebit, cum pecore infirmo quae solet esse lupis. prima quidem coepto committam proelia versu, 45 non soleant quamvis hoc pede bella geri. utque petit primo plenum flaventis harenae nondum calfacti militis hasta solum: sic ego te nondum ferro iaculabor acuto, protinus invisum nec petet hasta caput, 50 et neque in hoc nomen nec dicam facta libello, teque brevi, qui sis, dissimulare sinam. postmodo, si perges, in te mihi liber iambus tincta Lycambeo sanguine tela dabit. nunc, quo Battiades inimicum devovet Ibin, 55 hoc ego devoveo teque tuosque modo. utque ille, historiis involvam carmina caecis: non soleam quamvis hoc genus ipse sequi. illius ambages imitatus in Ibide dicar oblitus moris iudiciique mei. 60 et quoniam, qui sis, nondum quaerentibus edo, Ibidis interea tu quoque nomen habe. utque mei versus aliquantum noctis habebunt, sic vitae series tota sit atra tuae. haec tibi natali facito Ianique Kalendis 65 non mentituro quilibet ore legat. di maris et terrae, quique his meliora tenetis inter diversos cum Iove regna polos, huc, precor, huc omnes vestras advertite mentes, et sinite optatis pondus inesse meis. 70 ipsaque tu tellus, ipsum cum fluctibus aequor, ipse meas aether accipe summe preces: sideraque et radiis circumdata solis imago, lunaque, quae numquam, quo prius, orbe micas, noxque tenebrarum specie reverenda tuarum, quaeque ratum triplici pollice netis opus, quique per infernas horrendo murmure valles inperiuratae laberis amnis aquae, quasque ferunt torto vittatis angue capillis 202 P. OVIDII NASONIS 80 carceris obscuras ante sedere fores, vos quoque, plebs superum, Fauni Satyrique Laresque Fluminaque et Nymphae semideumque genus, denique ab antiquo divi veteresque novique in nostrum cuncti tempus, adeste, Chao! 85 carmina dum capiti male fido dira canuntur, et peragunt partes ira dolorque suas: adnuite optatis omnes ex ordine nostris, et sit pars voti nulla caduca mei. quaeque precor, fiant: ut non mea dicta, sed illa 90 Pasiphaës generi verba fuisse putet. quasque ego transiero poenas, patiatur et illas: plenius ingenio sit miser ille meo. neve minus noceant fictum execrantia nomen vota, minus magnos commoveantve deos: 95 illum ego devoveo, quem mens intelligit, Ibin, qui se scit factis has meruisse preces. nulla mora est in me: peragam rata vota sacerdos. quisquis ades sacris, ore favete, meis. quisquis ades sacris, lugubria dicite verba 100 et fletu madidis Ibin adite genis nominibusque malis pedibusque occurrite laevis, et nigrae vestes corpora vestra tegant. tu quoque, quid dubitas ferales sumere vittas? iam stat, ut ipse vides, funeris ara tui: 105 pompa parata tibi est: votis mora tristibus absit: da iugulum cultris, hostia dira, meis. terra tibi fruges, amnis tibi deneget undas, deneget adflatus ventus et aura suos. nec tibi sol clarus, nec sit tibi lucida Phoebe, 110 destituant oculos sidera clara tuos. nec se Volcanus nec se tibi praebeat aër, nec tibi det tellus nec tibi pontus iter. exul inops erres alienaque limina lustres, exiguumque petas ore tremente cibum. 115 nec corpus querulo nec mens vacet aegra dolore; noxque die gravior sit tibi, nocte dies. sisque miser semper, nec sis miserabilis ulli: gaudeat adversis femina virque tuis. accedat lacrimis odium, dignusque puteris, 120 qui mala cum tuleris plurima, plura feras. sitque (quod est rarum) solito deserta favore fortunae facies invidiosa tuae. causaque non desit, desit tibi copia mortis: IBIDIS 80—167. 203 optatam fugiat vita coacta necem: luctatusque diu cruciatos deserat artus 125 spiritus et longa torqueat ante mora! — evenient. dedit ipse mihi modo signa futuri Phoebus, et a laeva maesta volavit avis. certe ego, quae voveo, $uperos motura putabo: speque tuae mortis, perfide, semper alar; 130 et prius hanc animam, nimium tibi saepe petitam, auferet illa dies, quae mihi sera venit. pugnabunt arcu dum Thraces, Iazyges hasta, dum tepidus Ganges, frigidus Hister erit, robora dum montes, dum mollia pabula campi, dum Tiberis liquidas Tuscus habebit aquas, bella geram tecum: nec mors mihi finiet iras, saeva sed in Manes Manibus arma dabit. tum quoque, cum fuero vacuas dilapsus in auras, exanimis mores oderit umbra tuos. 140 tum quoque factorum veniam memor umbra tuorum, insequar et vultus ossea forma tuos. sive ego, quod nolim, longis consumptus ab annis, sive manu facta morte solutus ero, sive per inmensas iactabor naufragus undas, 145 nostraque longinquus viscera piscis edet, sive peregrinae carpent mea membra volucres, sive meo tinguent sanguine rostra lupi, sive aliquis dignatus erit supponere terrae et dare plebeio corpus inane rogo: quicquid ero, Stygiis erumpere nitar ab oris et tendam gelidas ultor in ora manus. me vigilans cernes: tacitis ego noctis in umbris excutiam somnos visus adesse tuos. denique quicquid ages, ante os oculosque volabo et querar, et nulla sede quietus eris. verbera torta dabunt sonitum, nexaeque colubris conscia fumabunt semper ad ora faces. his vivus Furiis agitabere, mortuus isdem: et brevior poena vita futura tua est. 160 nec tibi continget funus lacrimaeque tuorum: indeploratum proiciere caput; carnificisque manu, populo plaudente, traheris, infixusque tuis ossibus uncus erit. ipsae te fugient, quae carpunt omnia, flammae: respuet invisum iusta cadaver humus. unguibus et rostro tardus trahet ilia vultur, 204 P. OVIDII NASONIS et scindent avidi perfida corda canes, deque tuo fiet — licet hac sis laude superbus — 170 insatiabilibus corpore rixa lupis. in loca ab Elysiis diversa fugabere campis, quasque tenet sedes noxia turba, coles. Sisyphus est illic saxum volvensque petensque, quique agitur rapidae vinctus ab orbe rotae, 175 quaeque gerunt umeris perituras Belides undas, exulis Aegypti, turba cruenta, nurus: poma pater Pelopis praesentia quaerit, et idem semper eget, liquidis semper abundat aquis: iugeribusque novem summus qui distat ab imo, 180 visceraque assiduae debita praebet avi. hic tibi de Furiis scindet latus una flagello, ut sceleris numeros confiteare tui: altera Tartareis sectos dabit anguibus artus: tertia fumantes incoquet igne genas. 185 noxia mille modis lacerabitur umbra, tuasque Aeacus in poenas ingeniosus erit. in te transcribet veterum tormenta reorum: Manibus antiquis causa quietis eris. Sisyphe, cui tradas revolubile pondus, habebis: 190 versabunt celeres nunc nova membra rotae. hic et erit, ramos frustra qui captet et undas: hic inconsumpto viscere pascet aves. — nec mortis poenas mors altera finiet huius, horaque erit tantis ultima nulla malis. 195 inde ego pauca canam, frondes ut si quis ab Ida . aut summam Libyco de mare carpat aquam: nam nec quot flores Sicula nascantur in Hybla, quotve ferat, dicam, terra Cilissa crocos, nec, cum tristis hiems aquilonis inhorruit alis, 200 quam multa fiat grandine canus Athos: nec mala voce mea poterunt tua cuncta referri, ora licet tribuas multiplicata mihi. tot tibi vae misero venient talesque ruinae, ut cogi in lacrimas me quoque posse putem. 205 illae me lacrimae facient sine fine beatum: dulcior hic risu tunc mihi fletus erit. natus es infelix, — ita di voluere — nec ulla commoda nascenti stella levisque fuit. non Venus adfulsit, non illa Iuppiter hora, 210 lunaque non apto solque fuere loco, nec satis utiliter positos tibi praebuit ignes, IBIDIS 168—255. 205 quem peperit magno lucida Maia Iovi. te fera nec quicquam placidum spondentia Martis sidera presserunt falciferique senis. lux quoque natalis, ne quid nisi triste videres, 215 .turpis et inductis nubibus atra fuit. haec est, in fastis cui dat gravis Allia nomen, quaeque dies Ibin, publica damna, tulit. qui simul impura matris prolapsus ab alvo Cinyphiam foedo corpore pressit humum, 220 sedit in adverso nocturnus culmine bubo, funereoque graves edidit ore sonos. protinus Eumenides lavere palustribus undis, qua cava de Stygiis fluxerat unda vadis, pectoraque unxerunt Erebeae felle colubrae terque cruentatas increpuere manus. gutturaque imbuerunt infantia lacte canino: hic primus pueri venit in ora cibus; perbibit inde suae rabiem nutricis alumnus, latrat et in toto verba canina foro. 230 membraque vinxerunt tinctis ferrugine pannis, a male deserto quos rapuere rogo: et ne non fultum nuda tellure iaceret, molle super silices imposuere caput. iamque recessurae viridi de stipite factas 235 admorunt oculis usque sub ora faces. flebat, ut est infans fumis contactus amaris; de tribus est cum sic una locuta soror: *tempus in inmensum lacrimas tibi movimus istas, quae semper causa sufficiente cadent.' 240 dixerat. et Clotho iussit promissa valere, nevit et infesta stamina pulla manu, et ne longa suo praesagia diceret ore, *fata canet vates qui tua', dixit “erit.' ille ego sum vates, per me tua vulnera disces, 245 di modo dent vires in mea verba suas. carminibusque meis accedent pondera rerum, quae rata per luctus experiere tuos. — neve sine exemplis aevi cruciere prioris: sint tua Troianis non leviora malis; * 250 quantaque clavigeri Poeantius Herculis heres, tanta venenato vulnera crure geras: nec levius doleas, quam qui bibit ubera cervae, armatique tulit vulnus, inermis opem: quique ab equo praeceps in Aleia decidit arva, 255 206 P. OVIDII NASONIS exitio facies cui sua paene fuit. id, quod Amyntorides, videas, trepidumque ministro praetemptes baculo luminis orbus iter. nec plus aspicias, quam quem sua filia rexit, 260 expertus scelus est cuius uterque parens: qualis erat, postquam est iudex de lite iocosa sumptus, Apollinea clarus in arte senex: qualis et ipse fuit, quo praecipiente columba est data Palladiae praevia duxque rati: 265 quique oculis caruit, per quos male viderat aurum, inferias nato quos dedit orba parens: pastor ut Aetnaeus, cui casus ante futuros Telemus Eurymides vaticinatus erat: ut duo Phinidae, quibus idem lumen ademit, 270 qui dedit: ut Thamyrae Demodocique caput. sic aliquis tua membra secet, Saturnus ut illas subsecuit partes, unde creatus erat. nec tibi sit melior tumidis Neptunus in undis, quam cui sunt subitae frater et uxor aves, 275 sollertique viro, lacerae quem fracta tenentem membra ratis Semeles est miserata soror. vel tua, ne poenae genus hoc cognoverit unus, viscera diversis scissa ferantur equis: vel quae, qui redimi Romano turpe putavit, 280 a duce Puniceo pertulit, ipse feras. nec tibi subsidio praesens sit numen, ut illi, cui nil Rhoetei profuit ara Iovis. utque dedit saltus de summa Thessalus Ossa, tu quoque saxoso praecipitere iugo. 285 aut velut Eurylochi, qui sceptrum cepit ab illo, sint artus avidis anguibus esca tui. vel tua maturet sicut Minoia fata per caput infusae fervidus umor aquae. utque procul Scythiae pendens in rupe Prometheus 290 aërias volucres corpore vivus alas. aut velut Eurycrates, magno ter ab Hercule quintus, caesus in inmensum proiciare fretum. aut ut Amyntiaden turpi dilectus amore oderit et saevo vulneret ense puer. 295 nec tibi fida magis misceri pocula possint, quam qui cornigero de Iove natus erat. more vel intereas capti suspensus Achaei, qui miser aurifera teste pependit aqua. aut ut Achilliden, cognato nomine clarum, IBIDIS 256—343. 207

opprimat hostili tegula iacta manu. 300 nec tua, quam Pyrrhi, felicius ossa quiescant, sparsa per Ambracias quae iacuere vias. nataque ut Aeacidae iaculis moriaris adactis: non licet hoc Cereri dissimulare sacrum. utque nepos dicti nostro modo carmine regis 805 cantharidum sucos dante parente bibas. aut pia te caeso dicatur adultera, sicut, qua cecidit Leucon vindice, dicta pia est. inque pyram tecum carissima corpora mittas, quem finem vitae Sardanapalus habet. 810 utque Iovis Libyci templum violare parantes, acta noto vultus condat harena tuos. utque necatorum Darei fraude secundi, sic tua subsidens devoret ora cinis. aut ut olivifera quondam Sicyone profecto 815 sit frigus mortis causa famesque tuae. aut ut Atarnites insutus pelle iuvenci turpiter ad dominum praeda ferare tuum. inque tuo thalamo ritu iugulere Pheraei, qui datus est leto coniugis ense suae. 320 quosque putas fidos, ut Larissaeus Aleuas vulnere non fidos experiare tuo. utque Milo, sub quo cruciata est Pisa tyranno, vivus in occultas praecipiteris aquas. quaeque in Adimantum Phliasia regna tenentem a Iove venerunt, te quoque tela petant. aut ut Amastriacis quondam Lemnaeus ab oris nudus Achillea destituaris humo. utque vel Eurydamas ter circum busta Thrasylli est Larissaeis raptus ab hoste rotis, 830 vel qui, quae fuerat tutatus moenia saepe, corpore lustravit non diuturna suo, utque novum passa genus Hippomeneide poenae tractus in Actaea fertur adulter humo: sic, ubi vita tuos invisa reliquerit artus, 335 ultores rapiant turpe cadaver equi. viscera sic aliquis scopulus tua figat, ut olim fixa sub Euboico Graia fuere sinu. utque ferox periit et fulmine et aequore raptor, sic te mersuras adiuvet ignis aquas. 840 mens quoque sic Furiis vecors agitetur, ut illi, unum qui toto corpore vulnus habet: utque Dryantiadae Rhodopeia regna tenenti, 208 P. OVIDII NASONIS in gemino dispar cui pede cultus erat: 845 ut fuit Oetaeo quondam, generoque draconum, Tisamenique patri, Callirhoësque viro. nec tibi contingat matrona pudicior illa, qua potuit Tydeus erubuisse nuru: quaeque sui iunxit Venerem cum fratre mariti, 850 Locris in ancillae dissimulata nece. tam quoque, di faciant, possis gaudere fideli coniuge, quam Talai Tyndareique gener, quaeque parare suis letum patruelibus ausae Belides assidua colla premuntur aqua. 855 Byblidos et Canaces, sicut facis, ardeat igne nec nisi per crimen sit tibi fida soror. filia si fuerit, sit quod Pelopea Thyesti, Myrrha suo patri, Nyctimeneque suo. neve magis pia sit capitique parentis amica, 8G0 quam sua vel Pterelae, vel tibi, Nise, fuit: infamemque locum sceleris quae nomine fecit, pressit et inductis membra paterna rotis. ut iuvenes pereas, proiecta cadavera quorum, oraque Pisaeae sustinuere fores: 865 ut qui perfusam miserorum caede procorum ipse suo melius sanguine tinxit humum: proditor ut saevi periit auriga tyranni, qui nova Myrtoae nomina fecit aquae: ut qui velocem frustra petiere puellam, 870 dum facta est pomis tardior illa tribus: ut qui tecta novi formam celantia monstri intrarunt caecae non redeunda domus: ut quorum Aeacides misit violentus in altum corpora cum senis altera sena rogum: 375 ut quos, obscuri victos ambagibus oris, legimus infandae Sphinga dedisse neci: ut qui Bistoniae templo cecidere Minervae, propter quod facies nunc quoque tecta deae est: ut qui Threïcii quondam praesaepia regis 880 fecerunt dapibus sanguinolenta suis: Therodamanteos ut qui sensere leones: quique Thoanteae Taurica sacra deae: ut quós Scylla vorax, Scyllaeque adversa Charybdis Dulichiae pavidos eripuere rati: 885 ut quos demisit vastam Polyphemus in alvum: ut Laestrygonias qui subiere manus: ut quos dux Poenus mersit putealibus undis, IBIDIS 344—431. 209 et iacto canas pulvere fecit aquas: sex bis ut Icaridos famulae periere procique, inque caput domini qui dabat arma procis: 890 ut iacet Aonio luctator ab hospite fusus, qui — mirum — victor, cum cecidisset, erat: ut quos Antaei fortes pressere lacerti, quosque ferae morti Lemnia turba dedit: ut qui post longum, sacri monstrator iniqui, 895 elicuit pluvias victima caesus aquas: frater ut Antaei, quo sanguine debuit, aras tinxit et exemplis occidit ipse suis: ut qui terribiles pro gramen habentibus herbis impius humano sanguine pavit equos: 400 ut duo diversis sub eodem vindice caesi vulneribus Nessus Dexamenique gener: ut pronepos, Saturne, tuus, quem reddere vitam urbe Coronides vidit ab ipse sua: ut Sinis et Sciron et cum Polypemone natus, 405 quique homo parte sui, parte iuvencus erat, quique trabes pressas ab humo mittebat in auras, aequoris aspiciens huius et huius aquas: quaeque Ceres laeto vidit pereuntia vultu corpora Thesea Cercyonea manu. 410 haec tibi, quem meritis precibus mea devovet ira, eveniant aut his non leviora malis. qualis Achaemenides Sicula desertus in ora, Troica cum vidit vela venire, fuit: qualis erat nec non fortuna binominis Iri, 415 quique tenent pontem, quae tibi maior erit. filius et Cereris frustra tibi semper ametur destituatque tuas usque petitus opes. utque per alternos unda labente recursus subtrahitur presso mollis harena pedi, 420 sic tua nescio qua semper fortuna liquescat lapsaque per medias effluat usque manus. utque pater solitae varias mutare figuras plenus inextincta destituare fame. nec dapis humanae tibi sint fastidia: quaque parte potes, Tydeus temporis huius eris. atque aliquid facias, a vespere Solis ad ortus cur externati rursus agantur equi. foeda Lycaoniae repetes convivia mensae temptabisque cibi fallere fraude Iovem. 430 teque aliquis posito temptet vim numinis, opto: 0vidii vol. III. 14 210 P. OVIDII NASONIS Tantalides tu sis, Tereidesque puer. et tua sic latos spargantur membra per agros, tamquam quae patrias detinuere vias. 435 aere Perilleo veros imitere iuvencos, ad formam tauri conveniente sono. utque ferox Phalaris, lingua prius ense resecta more bovis Paphio clausus in aere gemas. dumque redire voles aevi melioris in annos, 440 ut vetus Admeti decipiare socer. atque eques in medii mergare voragine caeni, dummodo sint fati nomina nulla tui. atque utinam pereas, veluti de dentibus orti Sidonia sparsis Graia per arva manu. 445 et quae Penthides fecit de fratre Medusae, eveniant capiti vota sinistra tuo: et quibus exiguo est volucris devota libello, corpora proiecta quae sua purgat aqua. vulnera totque feras, quot dicitur ille tulisse, 450 cuius ab inferiis culter abesse solet. attonitusque seces, ut quos Cybeleïa mater incitat, ad Phrygios vilia membra modos. deque viro fias nec femina nec vir, ut Attis, et quatias molli tympana rauca manu. 455 inque pecus subito Magnae vertare parentis, victor ut est celeri victaque versa pede. solaque Limone poenam ne senserit illam, et tua dente fero viscera carpat equus. aut ut Casandreus, domino non mitior illo, 460 saucius ingesta contumuleris humo. aut ut Abantiades, aut ut Cycneius heros clausus in aequoreas praecipiteris aquas. victima vel Phoebo sacras macteris ad aras, quam tulit a saevo Theudotus hoste necem. 465 aut te devoveat certis Abdera diebus, saxaque devotum grandine plura petant. aut Iovis infesti telo feriare trisulco, ut satus Hipponoo, Dosithoësque pater. ut soror Autonoës, ut cui matertera Maia est: 470 ut temere optatos qui male rexit equos: ut ferus Aeolides, ut sanguine natus eodem, quo genita est liquidis quae caret Arctos aquis. ut Macedo rapidis ictus cum coniuge flammis, sic, precor, aetherii vindicis igne cadas. 475 praedaque sis illis, quibus est Latonia Delos IBIDIS 432_519, 211 ante diem rapto non adeunda Thaso, quique verecundae speculantem labra Dianae, quique Crotopiaden diripuere Linum. neve venenato levius feriaris ab angue, quam senis Oeagri Calliopesque nurus, 480 quam puer Hypsipyles, quam qui cava primus acuta cuspide suspecti robora fixit equi. neve gradus adeas Elpenore cautius altos, vimque feras vini, quo tulit ille modo. tamque cadas domitus, quam quisquis ad arma vocantem 485 iuvit inhumanum Thiodamanta Dryops: quam ferus ipse suo periit mactatus in antro proditus inclusae Cacus ab ore bovis: quam qui dona tulit Nesseo tincta veneno

Euboicasque suo sanguine tinxit aquas. - 490 vel de praecipiti venias in Tartara saxo, ut qui Socraticum de nece legit opus: ut qui Theseae fallacia vela carinae vidit: ut Iliaca missus ab arce puer: ut teneri nutrix, eadem matertera, Bacchi: 495 ut cui causa necis serra reperta fuit: invida se scopulis ut virgo misit ab altis, dixerat invito quod mala verba deo. feta tibi occurrat patrio popularis in arvo sitque Phalaeceae causa leaena necis. 500 quique Lycurgiden letavit et arbore natum Idmonaque audacem, te quoque rumpat aper. isque vel exanimis faciat tibi vulnus, ut illi, ora super fixi quem cecidere suis: sive idem, simili pinus quem morte peremit, 505 Ehryx et venator sis Berecyntiades. si tua contigerit Minoas puppis harenas, te Corcyraeum Cresia turba putet. lapsuramque domum subeas, ut sanguis Aleuae, stella Leoprepidae cum fuit aequa viro. 510 utque vel Euenus, torrenti flumine mersus nomina des rapidae, vel Tiberinus, aquae. Astacidaeque modo decisa cadavere trunco, digna feris, homini sit caput esca tuum, quodque ferunt Brotean fecisse cupidine mortis, 515 des tua succensae membra cremanda pyrae. inclususque necem cavea patiaris, ut ille non profecturae conditor historiae. utque repertori nocuit pugnacis iambi, 14* 912 P. OVIDII NASONIS

520 sic sit in exitium lingua proterva tuum. utque parum stabili qui carmine laesit Athenas, invisus pereas deficiente cibo. utque lyrae vates fertur periisse severae, causa sit exitii dextera laesa tui. utque Agamemnonio vulnus dedit anguis Oresti, tu quoque de morsu virus habente cadas. sit tibi coniugii nox prima novissima vitae: Eupolis hoc periit et nova nupta modo. utque coturnatum cecidisse Lycophrona narrant, 530 haereat in fibris fixa sagitta tuis. aut lacer in silva manibus spargare tuorum, sparsus ut est Thebis angue creatus avo. perque feros montes tauro rapiente traharis, ut tracta est coniunx imperiosa Lyci. 535 quodque suae passa est paelex invita sororis, excidat ante pedes lingua resecta tuos. conditor ut tardae, *blaesus' cognomine, Cyrae, orbis in innumeris inveniare locis. inque tuis opifex, vati quod fecit Achaeo, 540 noxia luminibus spicula condat apis. fixus et in duris carparis viscera saxis, ut cui Pyrrha sui filia fratris erat. ut puer Harpalyces referas exempla Thyestis inque tui caesus viscera patris eas. 545 trunca geras saevo mutilatis partibus ense, qualia Mamertae membra fuisse ferunt. utque Syracosio praestricta fauce poetae, sic animae laqueo sit via clausa tuae. nudave direpta pateant tua viscera pelle, 550 ut Phrygium cuius nomina flumen habet. saxificae videas infelix ora Medusae, Cephenum multos quae dedit una neci. Eotniadum morsus subeas, ut Glaucus, equarum, inque maris salias, Glaucus ut alter, aquas. 555 utque duobus idem dictis modo nomen habenti, praefocent animae Gnosia mella viam. sollicitoque bibas, Anyti doctissimus olim inperturbato quod bibit ore reus. nec tibi, si quid amas, felicius Haemone cedat: 560 utque sua Macareus, sic potiare tua. vel videas, quod, iam cum flammae cuncta tenerent, Hectoreus patria vidit ab arce puer. sanguine probra luas, ut avo genitore creatus, IBIDIS 520—607. 213 per facinus soror est cui sua facta parens. ossibus inque tuis teli genus haereat illud, 565 traditur Icarii quo cecidisse gener. utque loquax in equo est elisus guttur acerno, sic tibi claudatur pollice vocis iter. aut ut Anaxarchus pila minuaris in alta, ictaque pro solitis frugibus ossa sonent. 570 utque patrem Psamathes, condat te Phoebus in ima Tartara; quod natae fecerat ille suae. inque tuos ea pestis eat, quam dextra Coroebi vicit, opem miseris Argolicisque tulit. utque nepos Aethrae, Veneris moriturus ob iram, 575 exul ab attonitis excutiaris equis. propter opes magnas ut perdidit hospes alumnum, perdat ob exiguas te tuus hospes opes. utque ferunt caesos sex cum Damasichthone fratres, intereat tecum sic genus omne tuum. 580 addidit ut fidicen miseris sua funera natis, sic tibi sint vitae taedia iusta tuae. utve soror Pelopis saxo dureris oborto, et laesus lingua Battus ab ipse sua. aëra si misso liquidum iaculabere disco, quo puer Oebalides ictus ab orbe cadas. si qua per alternos iactabitur unda lacertos, omnis Abydena sit tibi peior aqua. comicus ut mediis periit, dum nabat, in undis, et tua sic Stygius strangulet ora liquor. 590 aut ubi ventosum superaris naufragus aequor, contacta pereas, ut Palinurus, humo. utque coturnatum vatem tutela Dianae, dilaceret vigilum te quoque turba canum. aut ut Trinacrius salias super ora Gigantis, 595 plurima qua flammas Sicanis Aetna vomit. diripiantque tuos insanis unguibus artus Strymoniae matres, Orpheos esse ratae. natus ut Althaeae flammis absentibus arsit, sic tuus ardescat stipitis igne rogus. 600 ut nova Phasiaca comprensa est nupta corona, utque pater nuptae, cumque parente domus; ut cruor Herculeos abiit diffusus in artus: corpora pestiferum sic tua virus edat. qua sua Penthiden proles est ulta Lycurgum, 605 haec maneat teli te quoque plaga novi. utque Milo robur diducere fissile temptes 214 P. OVIDII NASONIS IBIDIS 608—642. nec possis captas inde referre manus. muneribusque tuis laedaris, ut Icarus, in quem 610 intulit armatas ebria turba manus. quodque dolore necis patriae pia filia fecit, vincula per laquei fac tibi guttur eat. obstructoque famem patiaris limine tecti, ut legem poenae cui dedit ipsa parens. 615 illius exemplo violes simulacra Minervae, Aulidis a portu qui leve vertit iter. Naupliadaeve modo poenas pro crimine falso morte luas, nec te non meruisse iuvet. Aethalon ut vita spoliavit Isindius hospes, 620 quem memor a sacris nunc quoque pellit Ion: utque Melanthea tenebris a caede latentem prodidit officio luminis ipsa parens: sic tua coniectis fodiantur pectora telis, sic, precor, auxiliis impediare tuis. 625 qualis equos pacto, quos fortis agebat Achilles, acta Phrygi timido est, nox tibi talis eat. nec tu quam Rhesus somno meliore quiescas, quam comites Rheso tum necis, ante viae, quam quos cum Rutulo morti Ramnete dederunt 680 - impiger Hyrtacides Hyrtacidaeque comes. Cliniadaeve modo circumdatus ignibus atris membra feras Stygiae semicremata neci. utve Remo muros auso transire recentes, noxia sint capiti rustica tela tuo. 635 denique — Sarmaticas inter Geticasque sagittas his precor ut vivas et moriare locis! haec tibi tantisper subito sint missa libello, inmemores ne nos esse querare tui. pauca quidem, fateor: sed di dent plura rogatis 640 multiplicentque suo vota favore mea. postmodo plura leges, et nomen habentia verum, et pede, quo debent acria bella geri. EX PONTO LIB. I. I, 1—32. 215

E X P O N T O

LIBER PRIMUS.

I. Naso Tomitanae iam non novus incola terrae IB R U TO. hoc tibi de Getico litore mittit opus. si vacat, hospitio peregrinos, Brute, libellos excipe, dumque aliquo, quolibet abde loco. publica non audent intra monimenta venire, ne suus hoc illis clauserit auctor iter. a! quotiens dixi “certe nil turpe docetis: ite, patet castis versibus ille locus!” non tamen accedunt. sed, ut aspicis ipse, latere sub Lare privato tutius esse putant. 10 quaeris, ubi hos possis nullo componere laeso? qua steterant Artes, pars vacat illa tibi. quid veniant, novitate roges fortasse sub ipsa. accipe, quodcumque est, dummodo non sit amor. invenies, quamvis non est miserabilis index, 15 non minus hoc illo triste, quod ante dedi. rebus idem, titulo differt; et epistula cui sit non occultato nomine missa docet. nec vos hoc vultis, sed nec prohibere potestis, Musaque ad invitos officiosa venit. 20 quicquid id est, adiunge meis. nihil impedit ortos exule, servatis legibus, urbe frui. quod metuas, non est. Antoni scripta leguntur, doctus et in promptu scrinia Brutus habet. nec me nominibus furiosus confero tantis: 25 saeva deos contra non tamen arma tuli. denique Caesareo, quod non desiderat ipse, non caret e nostris ullus honore liber. si dubitas de me, laudes admitte deorum, et carmen dempto nomine sume meum. 30 adiuvat in bello pacatae ramus olivae: proderit auctorem pacis habere nihil? 216 . P. OVIDII NASONIS cum foret Aeneae cervix subiecta parenti, dicitur ipsa viro flamma dedisse viam: 35 fert liber Aeneaden, et non iter omne patebit? at patriae pater hic, ipsius ille fuit. ecquis ita est audax, ut limine cogat abire iactantem Pharia tinnula sistra manu? ante deum Matrem cornu tibicen adunco 40 cum canit, exiguae quis stipis aera negat? scimus ab imperio fieri nil tale Dianae: unde tamen vivat, vaticinator habet. ipsa movent animos superorum numina nostros, turpe nec est tali credulitate capi. 45 en ego pro sistro Phrygiique foramine buxi gentis Iuleae nomina sancta fero; vaticinor moneoque. locum date sacra ferenti! non mihi, sed magno poscitur ille deo. nec quia vel merui vel sensi principis iram, 50 a nobis ipsum nolle putate coli. vidi ego linigerae numen violasse fatentem Isidis Isiacos ante sedere focos. alter, ob huic similem privatus lumine culpam, clamabat media, se meruisse, via. 55 talia caelestes fieri praeconia gaudent, ut, sua quid valeant numina, teste probent. saepe levant poenas ereptaque lumina reddunt, cum bene peccati paenituisse vident. paenitet, o! si quid miserorum creditur ulli: 60 paenitet, et facto torqueor ipse meo. cumque sit exilium, magis est mihi culpa dolori: estque pati poenam, quam meruisse, minus. ut mihi di faveant, quibus est manifestior Ipse: poena potest demi, culpa perennis erit. 65 [mors faciet certe, ne sim, cum venerit, exul: ne non peccarim, mors quoque non faciet.] non igitur mirum, si mens mea tabida facta de nive manantis more liquescit aquae. estur ut occulta vitiata teredine navis, 70 aequorei scopulos ut cavat unda salis, roditur ut scabra positum robigine ferrum, conditus ut tineae carpitur ore liber: sic mea perpetuos curarum pectora morsus, fine quibus nullo conficiantur, habent. 75 nec prius hi mentem stimuli, quam vita, relinquent, quique dolet, citius, quam dolor, ipse cadet. EX PONTO LIB. I. I, 83—II, 38. 217 hoc mihi si superi, quorum sumus omnia, credent, forsitan exigua dignus habebor ope inque locum Scythico vacuum mutabor ab arcu. plus isto, duri, si precer, oris ero. 80 II.

Maxime, qui tanti mensuram nominis imples IFABIO et geminas animi nobilitate genus: MAXIMO. qui nasci ut posses, quamvis cecidere trecenti, non omnes Fabios abstulit una dies: forsitan, haec a quo mittatur epistula, quaeras, 5 quisque loquar tecum, certior esse velis. ei mihi! quid faciam? vereor, ne nomine lecto durus et aversa cetera mente legas. videris. audebo tibi me scripsisse fateri, audebo et propriis ingemuisse malis. 10 qui, cum me poena dignum graviore fuisse confitear, possum vix graviora pati. hostibus in mediis interque pericula versor, tamquam cum patria pax sit adempta mihi: qui, mortis saevo geminent ut vulnere causas, 15 omnia vipereo spicula felle linunt. his eques instructus perterrita moenia lustrat more lupi clausas circumeuntis oves.

at semel intentus nervo levis arcus equino - vincula semper habens inresoluta manet. 20 tecta rigent fixis veluti velata sagittis, portaque vix firma summovet arma sera. adde loci faciem nec fronde nec arbore tecti, et quod iners hiemi continuatur hiems. hic me pugnantem cum frigore cumque sagittis 25 cumque meo fato quarta fatigat hiems. fine carent lacrimae, nisi cum stupor obstitit illis: et similis morti pectora torpor habet. felicem Nioben, quamvis tot funera vidit, quae posuit sensum, saxea facta malis! 30 vos quoque felices, quarum clamantia fratrem cortice velavit populus ora novo. ille ego sum, lignum qui non admittar in ullum: ille ego sum, frustra qui lapis esse velim. ipsa Medusa oculis veniat licet obvia nostris, 85 amittet vires ipsa Medusa suas. vivimus, ut numquam sensu careamus amaro, et gravior longa fit mea poena mora. 218 P. OVIDII NASONIS sic inconsumptum Tityi semperque renascens 40 non perit, ut possit saepe perire, iegur. at, puto, cum requies medicinaque publica curae somnus adest, solitis nox venit orba malis? somnia me terrent veros imitantia casus, et vigilant sensus in mea damna mei. 45 aut ego Sarmaticas videor vitare sagittas, aut dare captivas ad fera vincla manus; aut ubi decipior melioris imagine somni, aspicio patriae tecta relicta meae. et modo vobiscum, quos sum veneratus, amici, 50 et modo cum cara coniuge multa loquor. sic ubi percepta est brevis et non vera voluptas, peior ab admonitu fit status iste boni. sive dies igitur caput hoc miserabile cernit, sive pruinosi Noctis aguntur equi, 55 sic mea perpetuis liquefiunt pectora curis, ignibus admotis ut nova cera solet. saepe precor mortem, mortem quoque deprecor idem, ne mea Sarmaticum contegat ossa solum. cum subit, Augusti quae sit clementia, credo 60 mollia naufragiis litora posse dari; cum video, quam sint mea fata tenacia, frangor, spesque levis magno victa timore cadit. nec tamen ulterius quicquam sperove precorve, quam male mutato posse carere loco. 65 aut hoc, aut nihil est, pro me temptare modeste gratia quod salvo vestra pudore queat. suscipe, Romanae facundia, Maxime, linguae, difficilis causae mite patrocinium! est mala, confiteor; sed te bona fiet agente: 70 lenia pro misera fac modo verba fuga. nescit enim Caesar, quamvis deus omnia norit, ultimus hic qua sit condicione locus. magna tenent illud numen molimina rerum: haec est caelesti pectore cura minor. 75 nec vacat, in qua sint positi regione Tomitae, quaerere, finitimo vix loca nota Getae: aut quid Sauromatae faciant, quid Iazyges acres, cultaque Oresteae Taurica terra deae, quaeque aliae gentes, ubi frigore constitit Hister, 80 dura meant celeri terga per amnis equo. maxima pars hominum nec te, pulcherrima, curat, Roma, nec Ausonii militis arma timet. EX PONTO LIB. I. II, 39—126. 219 dant illis animos arcus plenaeque pharetrae, quamquelibet longis cursibus aptus equus, quodque sitim didicere diu tolerare famemque, 85 quodque sequens nullas hostis habebit aquas. ira viri mitis non me misisset in istam, si satis haec illi nota fuisset humus. nec me nec quemquam Romanum gaudet ab hoste, meque minus, vitam cui dedit ipse, capi. 90 noluit, ut poterat, minimo me perdere nutu: nil opus est ullis in mea fata Getis. sed neque, cur morerer, quicquam mihi comperit actum, et minus infestus, quam fuit, esse potest. tunc quoque nil fecit, nisi quod facere ipse coegi: 95 paene etiam merito parcior ira meo est. di faciant igitur (quorum iustissimus ipse est), alma nihil maius Caesare terra ferat, utque diu salvo vigeat sub Caesare terra, perque manus huius tradita gentis eat. 100 at tu tam placido, quam nos quoque sensimus illum, iudice pro lacrimis ora resolve meis. non petito ut bene sit, sed uti male tutius, utque exilium saevo distet ab hoste meum; quamque dedere mihi praesentia numina vitam, 105 non adimat stricto squalidus ense Getes; denique, si moriar, subeam pacatius arvum, ossa nec a Scythica nostra premantur humo, nec male compositos, ut scilicet exule dignum, Bistonii cineres ungula pulset equi; 110 et ne, si superest aliquis post funera sensus, terreat et Manes Sarmatis umbra meos. Caesaris haec animum poterant audita movere, Maxime, movissent si tamen ante tuum. vox, precor, Augustas pro me tua molliat aures, 115 auxilio trepidis quae solet esse reis: adsuetaque tibi doctae dulcedine linguae aequandi superis pectora flecte viri. non tibi Theromedon crudusque rogabitur Atreus, quique suis homines pabula fecit equis: 120 sed piger ad poenas princeps, ad praemia velox, quique dolet, quotiens cogitur esse ferox; qui vicit semper, victis ut parcere posset, clausit et aeterna civica bella sera; multa metu poenae, poena qui pauca coercet, 125 et iacit invita fulmina rara manu. 220 P. OVIDII NASONIS ergo tam placidas orator missus ad aures, ut propior patriae sit fuga nostra, roga. ille ego sum, qui te colui, quem festa solebat 180 inter convivas mensa videre tuos: ille ego, qui duxi vestros Hymenaeon ad ignes et cecini fausto carmina digna toro; cuius te solitum memini laudare libellos, exceptis, domino qui nocuere suo; 185 cui tua nonnumquam miranti scripta legebas; ille ego, de vestra cui data nupta domo est. hanc probat et primo dilectam semper ab aevo est inter comites Marcia censa suas, inque suis habuit matertera Caesaris ante: 140 quarum iudicio si qua probata, proba est. ipsa sua melior fama, laudantibus istis, Claudia divina non eguisset ope. nos quoque praeteritos sine labe peregimus annos: proxima pars vitae transilienda meae. 145 sed de me ut sileam, coniunx mea sarcina vestra est: non potes hanc salva dissimulare fide. confugit haec ad vos, vestras amplectitur aras — iure venit cultos ad sibi quisque deos — flensque rogat, precibus lenito Caesare vestris, 150 busta sui fiant ut propiora viri. III. EHanc tibi Naso tuus mittit, Rufine, salutem: RUFINO. qui miser est, ulli si suus esse potest. reddita confusae nuper solacia menti auxilium nostris spemque tulere malis. 5 utque Machaoniis Poeantius artibus heros lenito medicam vulnere sensit opem, sic ego mente iacens et acerbo saucius ictu admonitu coepi fortior esse tuo: et iam deficiens sic ad tua verba revixi, 10 ut solet infuso vena redire mero. non tamen exhibuit tantas facundia vires, ut mea sint dictis pectora sana tuis. ut multum demas nostrae de gurgite curae, non minus exhausto, quod superabit, erit. 15 tempore ducetur longo fortasse cicatrix. horrent admotas vulnera cruda manus. non est in medico semper, relevetur ut aeger: interdum docta plus valet arte malum. EX PONTO LIB. I. II, 127—III, 62. 221 cernis, ut e molli sanguis pulmone remissus ad Stygias certo limite ducat aquas. 20 adferat ipse licet sacras Epidaurius herbas, sanabit nulla vulnera cordis ope. tollere nodosam nescit medicina podagram, nec formidatis auxiliatur aquis. cura quoque interdum nulla medicabilis arte est; 25 aut, ut sit, longa est extenuanda mora. cum bene firmarunt animum praecepta iacentem, sumptaque sunt nobis pectoris arma tui, rursus amor patriae ratione valentior omni, quod tua fecerunt scripta, retexit opus. 30 sive pium vis hoc sive hoc muliebre vocari, confiteor misero molle cor esse mihi. non dubia est Ithaci prudentia: sed tamen optat fumum de patriis posse videre focis. nescio qua natale solum dulcedine cunctos ducit, et inmemores non sinit esse sui. quid melius Roma? Scythico quid frigore peius? huc tamen ex illa barbarus urbe fugit. cum bene sit clausae cavea Pandione natae, nititur in silvas illa redire suas. 40 adsuetos tauri saltus, adsueta leones — nec feritas illos impedit — antra petunt. tu tamen exilii morsus e pectore nostro fomentis speras cedere posse tuis: effice, vos ipsi ne tam mihi sitis amandi, 45 talibus ut levius sit caruisse malum! at, puto, qua genitus fueram, tellure carenti in tamen humano contigit esse loco? orbis in extremi iaceo desertus harenis, fert ubi perpetuas obruta terra nives. 50 non ager hic pomum, non dulces educat uvas, non salices ripa, robora monte virent. neve fretum laudes terra magis, aequora semper ventorum rabie solibus orba tument. quocumque aspicies, campi cultore carentes 55 vastaque, quae nemo vindicet, arva iacent. hostis adest dextra laevaque a parte timendus, vicinoque metu terret utrumque latus. altera Bistonias pars est sensura sarissas, altera Sarmatica spicula missa manu. 60 i nunc et veterum nobis exempla virorum, qui forti casum mente tulere, refer, 222 E. OVIDII NASONIS et grave magnanimi robur mirare Rutili non usi reditus condicione dati: 65 Smyrna virum tenuit, non Pontus et hostica tellus, paene minus nullo Smyrna petenda loco. non doluit patria Cynicus proéul esse Sinopeus: legit enim sedes, Attica terra, tuas. arma Neoclides qui Persica contudit armis, 70 Argolica primam sensit in urbe fugam. pulsus Aristides patria Lacedaemona fugit, inter quas dubium, quae prior esset, erat. caede puer facta Patroclus öïí, reliquit Thessalicamque adiit, hospes Achillis, humum. 75 exul ab Haemonia Pirenida cessit ad undam, quo duce trabs Colcha sacra cucurrit aqua. liquit Agenorides Sidonia moenia Cadmus, poneret ut muros in meliore loco. venit ad Adrastum Tydeus Calydone fugatus, 80 et Teucrum Veneri grata recepit humus. quid referam veteres Romanae gentis, apud quos exulibus tellus ultima Tibur erat? persequar ut cunctos, nulli datus omnibus aevis tam procul a patria est horridiorque locus. 85 quo magis ignoscat sapientia vestra dolenti, qui facit ex dictis non ita multa tuis. nec tamen infitior, si possint nostra coire vulnera, praeceptis posse coire tuis. sed vereor, ne me frustra servare labores, 90 neu iuver admota perditus aeger ope. nec loquor haec, quia sit maior prudentia nobis; sed sum quam medico notior ipse mihi. - ut tamen hoc ita sit, munus tua grande voluntas ad me pervenit, consuliturque boni. IV. Iam mihi deterior canis aspergitur aetas, UXOR I. iamque meos vultus ruga senilis arat; iam vigor et quasso languent in corpore vires, nec, iuveni lusus qui placuere, iuvant. nec, si me subito videas, agnoscere possis: aetatis facta est tanta ruina meae. confiteor, facere hoc annos: sed et altera causa est, anxietas animi continuusque labor. nam mea per longos si quis mala digerat annos, — 10 crede mihi — Pylio Nestore maior ero. EX PONTO LIB. I. III, 63—IV, 54. 223 cernis ut in duris — et quid bove firmius? — arvis fortia taurorum corpora frangat opus. quae numquam vacuo solita est cessare novali, fructibus assiduis lassa senescit humus. occidet, ad circi si quis certamina semper 15 non intermissis cursibus ibit equus. firma sit illa licet, solvetur in aequore navis, quae numquam liquidis sicca carebit aquis. me quoque debilitat series inmensa malorum, ante meum tempus cogit et esse senem. 20 otia corpus alunt, animus quoque pascitur illis: inmodicus contra carpit utrumque labor. aspice, in has partis quod venerit Aesone natus, quam laudem a sera posteritate ferat. at labor illius nostro leviorque minorque est, 25 si modo non verum nomina magna premunt. ille est in Pontum Pelia mittente profectus, qui vix Thessaliae fine timendus erat: Caesaris ira mihi nocuit, quem solis ab ortu solis ad occasus utraque terra tremit. 80 iunctior Haemonia est Ponto, quam Roma, sinistro, et brevius, quam nos, ille peregit iter. ille habuit comites primos telluris Achivae: at nostram cuncti destituere fugam. nos fragili ligno vastum sulcavimus aequor: 85 quae tulit Aesonidem, sacra carina fuit. nec mihi Tiphys erat rector; nec Agenore natus, quas fugerem, docuit, quas sequererque vias. illum tutata est cum Pallade regia Iuno: defendere meum numina nulla caput. 40 illum furtivae iuvere Cupidinis artes: quas a me vellem non didicisset Amor. ille domum rediit: nos his moriemur in arvis, perstiterit laesi si gravis ira dei. durius est igitur nostrum, fidissima coniunx, 45 illo, quod subiit Aesone natus, onus. te quoque, quam iuvenem discedens urbe reliqui, credibile est nostris insenuisse malis. o! ego, di faciant, talem te cernere possim, caraque mutatis oscula ferre genis 50 amplectique meis corpus non pingue lacertis et *gracile hoc fecit* dicereT* cura mei', et narrare meos flenti flens ipse labores, sperato numquam conloquioque frui, 224 P. OVIDII NASONIS 55 turaque Caesaribus cum coniuge Caesare digna, dis veris, memori debita ferre manu! Memnonis hanc utinam, lenito principe, mater quam primum roseo provocet ore diem! V. Ille tuos quondam non ultimus inter amicos, }{AXIMQ ut sua verba legas, Maxime, Naso rogat. 994'4'40; in quibus ingenium desiste requirere nostrum, nescius exilii ne videare mei. 5 cernis, ut ignavum corrumpant otia corpus, ut capiant vitium, ni moveantur, aquae. et mihi si quis erat ducendi carminis usus, deficit, estque minor factus inerte situ. haec quoque, quae legitis, si quid mihi, Maxime, credis, 10 scribimus invita vixque coacta manu. non libet in talis animum contendere curas, nec venit ad duros Musa vocata Getas. ut tamen ipse vides, luctor deducere versum: sed non fit fato mollior ille meo. 15 cum relego, scripsisse pudet, quia plurima cerno me quoque, qui feci, iudice digna lini. nec tamen emendo: labor hic quam scribere maior, mensque pati durum sustinet aegra nihil. scilicet incipiam lima mordacius uti 20 et sub iudicium singula verba vocem? torquet enim fortuna parum, nisi Lissus in Hebrum confluat, et montes Alpibus addat Atho? parcendum est animo miserabile vulnus habenti. subducunt oneri colla perusta boves. 25 at, puto, fructus adest, iustissima causa laborum, et sata cum multo faenore reddit ager? tempus ad hoc nobis, repetas licet omnia, nullum profuit — atque utinam non nocuisset! — opus. cur igitur scribam, miraris? miror et ipse, 80 et tecum quaero saepe, quid inde petam. an populus vere sanos negat esse poetas? sumque fides huius maxima vocis ego? qui, sterili totiens cum sim deceptus ab arvo, damnosa persto condere semen humo. 85 scilicet est cupidus studiorum quisque suorum, tempus et adsueta ponere in arte iuvat. saucius eiurat pugnam gladiator, et idem inmemor antiqui vulneris arma capit, EX PONTO LIB. I. IV, 55—V, 82. 225 nil sibi cum pelagi dicit fore naufragus undis, et ducit remos, qua modo navit aqua. 40 sic ego constanter studium non utile servo et repeto, nollem quas coluisse, deas. quid potius faciam? non sum, qui segnia ducam otia: mors nobis tempus habetur iners. nec iuvat in lucem nimio marcescere vino, 45 nec tenet incertas alea blanda manus. cum dedimus somno, quas corpus postulat, horas, quo ponam vigilans tempora longa modo? moris an oblitus patrii contendere discam Sarmaticos arcus, et trahar arte loci? 50 hoc quoque me studium prohibent adsumere vires, mensque magis gracili corpore nostra valet. cum bene quaesieris, quid agam: magis utile nil est artibus his, quae nil utilitatis habent. consequor ex illis casus oblivia nostri: 55 hanc messem satis est si mea reddit humus. gloria vos acuat; vos, ut recitata probentur carmina, Pieriis invigilate choris. quod venit ex facili, satis est componere nobis, et nimis intenti causa laboris abest. 60 cur ego sollicita poliam mea carmina cura? an verear, ne non approbet illa Getes? forsitan audacter faciam, sed glorior Histrum ingenio nullum maius habere meo. hoc, ubi vivendum est, satis est, si consequor, arvo, 65 inter inhumanos esse poeta Getas. quo mihi, diversum fama contendere in orbem? quem fortuna dedit, Roma sit ille locus. hoc mea contenta est infelix Musa theatro: sic merui, magni sic voluere dei. 70 nec reor, hinc istuc nostris iter esse libellis, quo boreas pinna deficiente venit. dividimur caelo; quaeque est procul urbe Quirini, aspicit hirsutos comminus Ursa Getas. per tantum terrae, tot aquas vix credere possum indicium studii transiluisse mei. finge legi, quodque est mirabile, finge placere: auctorem certe res iuvat ista nihil. quid tibi, si calidae, prosit, laudere Syenae, aut ubi Taprobanen Indica cingit aqua? 80 altius ire libet? si te distantia longe Pleiadum laudent signa, quid inde feras? Ovidii vol. III. 15 226 P. OVIDII NASONIS sed neque pervenio scriptis mediocribus istuc, famaque cum domino fugit ab urbe suo. 85 vosque, quibus perii, tunc cum mea fama sepulta est, nunc quoque de nostra morte tacere reor. VI. Ecquid, ut audisti — nam te diversa tenebat GRAE terra — meos casus, cor tibi triste fuit? CI NO. dissimules metuasque licet, Graecine, fateri: si bene te novi, triste fuisse liquet. 5 non cadit in mores feritas inamabilis istos, nec minus a studiis dissidet illa tuis. artibus ingenuis, quarum tibi maxima cura est, pectora mollescunt asperitasque fugit. nec quisquam meliore fide complectitur illas, 10 qua sinit officium militiaeque labor. certe ego, cum primum potui sentire quid essem, — nam fuit attonito mens mihi nulla diu — hoc quoque fortunam sensi, quod amicus abesses, qui mihi praesidium grande futurus eras. 15 tecum tunc aberant aegrae solacia mentis, magnaque pars animi consiliique mei. at nunc, ÉÉ superest, fer opem, precor, eminus unam, adloquioque iuva pectora nostra tuo, quae, non mendaci si quicquam credis amico, 20 – stulta magis dici, quam scelerata, decet. nec breve nec tutum, peccati quae sit origo, scribere: tractari vulnera nostra timent. qualia quoque modo mihi sint ea facta, rogare desine: non agites, si qua coire velis. 25 quicquid id est, ut non facinus, sic culpa vocanda est. omnis an in magnos culpa deos scelus est? Spes igitur menti poenae, Graecine, levandae non est ex toto nulla relicta meae. haec dea, cum fugerent sceleratas numina terras, 80 in dis invisa sola remansit humo: haec facit, ut vivat fossor quoque compede vinctus liberaque a ferro crura futura putet: haec facit, ut, videat cum terras undique nullas, naufragus in mediis bracchia iactet aquis: 85 saepe aliquem sollers medicorum cura reliquit, nec spes huic vena deficiente cadit: carcere dicuntur clausi sperare salutem, atque aliquis pendens in cruce vota facit: Ex PONTO LIB. I. V, 83—VII, 26. 927 haec dea quam multos laqueo sua colla ligantis non est proposita passa perire nece! 40 me quoque conantem gladio finire dolorem arguit, iniecta continuitque manu “quid'que *facis? lacrimis opus est, non sanguine' dixit: *saepe per has flecti principis ira solet.' quamvis est igitur meritis indebita nostris, 45 magna tamen spes est in bonitate dei. qui ne difficilis mihi sit, Graecine, precare, confer et in votum tu quoque verba meum. inque Tomitana iaceam tumulatus harena, si te non nobis ista vovere liquet. 50 nam prius incipient turris vitare columbae, antra ferae, pecudes gramina, mergus aquas, quam male se praestet veteri Graecinus amico: non ita sunt fatis omnia versa meis.

VII. ILittera pro verbis tibi, Messalline, salutem, IMES S A L quam legis, a saevis attulit usque Getis. LINO. indicat auctorem locus? an, nisi nomine lecto, haec me Nasonem scribere verba latet? ecquis in extremo positus iacet orbe tuorum, 5 me tamen excepto, qui precor esse tuus? di procul a cunctis, qui te venerantur amantque, huius notitiam gentis habere velint. nos satis est inter glaciem Scythicasque sagittas vivere, si vita est mortis habenda genus; 10 nos premat aut bello tellus aut frigore caelum, truxque Getes armis, grandine pugnet hiems; nos habeat regio nec pomo feta nec uvis, et cuius nullum cesset ab hoste latus: cetera sit sospes cultorum turba tuorum, 15 in quibus, ut populo, pars ego parva fui. me miserum, si tu verbis offenderis istis, nosque negas ulla parte fuisse tuos! idque sit ut verum, mentito ignoscere debes: nil demit laudi gloria nostra tuae. 20 quis se Caesaribus notus non fingit amicum? da veniam fasso: tu mihi Caesar eras. nec tamen inrumpo, quo non licet ire; satisque est, atria si nobis non patuisse negas. utque tibi fuerit mecum nihil amplius, uno 25 nempe salutaris, quam prius, ore minus. 15* 228 P. OVIDII, NASONIS nec tuus est genitor nos infitiatus amicos, hortator studii causaque faxque mei: cui nos et lacrimas, supremum in funere munus, 30 et dedimus medio scripta canenda foro. adde quod est frater, tanto tibi iunctus amore, quantus in Atridis Tyndaridisque fuit: is me nec comitem nec dedignatus amicum est: si tamen haec illi non nocitura putas. si minus, hac quoque me mendacem parte fatebor: clausa mihi potius tota sit ista domus. sed neque claudenda est, et nulla potentia vires praestandi, ne quid peccet amicus, habet. et tamen ut cuperem culpam quoque posse negari,

40 sic facinus nemo nescit abesse mihi. - quod nisi delicti pars excusabilis esset, parva relegari poena futura fuit. ipse sed hoc vidit, qui pervidet omnia, Caesar, stultitiam dici crimina posse mea: 45 quaque ego permisi, quaque est res passa, pepercit, usus et est modice fulminis igne sui. nec vitam nec opes nec ademit posse reverti, si sua per vestras victa sit ira preces. — at graviter cecidi. quid enim mirabile, si quis 50 a Iove percussus non leve vulnus habet? ipse suas etiam vires inhiberet Achilles: missa gravis ictus Pelias hasta dabat. iudicium nobis igitur cum vindicis adsit, non est cur tua me ianua nosse neget. 5 ö culta quidem (fateor) citra, quam debuit, illa est: et fuit in fatis hoc quoque, credo, meis. sed tamen officium sensit domus altera nostrum: hic, illic, vestro sub Lare semper eram. quaeque tua est pietas, ut te non excolat ipsum, 60 ius aliquod tecum fratris amicus habet. quid quod, ut emeritis referenda est gratia semper, sic est fortunae promeruisse tuae? quod si permittis nobis suadere, quid optes, ut des, quam reddas, plura, precare deos! 65 idque facis, quantumque licet meminisse, solebas *officii causa pluribus esse dari. quolibet in numero me, Messalline, repone, sim modo pars vestrae non aliena domus: et mala Nasonem, quoniam meruisse videtur, 70 si non ferre doles, at meruisse dole. Ex PONTO LIB. I. VII, 27—VIII, 42. 229

VIII. A tibi dilecto missam Nasone salutem SE VERO. accipe, pars animae magna, Severe, meae. neve roga, quid agam; si persequar omnia, flebis, summa satis nostri si tibi nota mali. vivimus assiduis expertes pacis in armis, 5 dura pharetrato bella movente Geta. deque tot expulsis sum miles in exule solus: tuta — neque invideo — cetera turba latet. quoque magis nostros venia dignere libellos: haec in procinctu carmina facta leges. 10 stat vetus urbs, ripae vicina binominis Histri, moenibus et positu vix adeunda loci. Caspios Aegisos, de se si credimus ipsis, condidit et proprio nomine dixit opus. hanc ferus, Odrysiis inopino Marte peremptis, 15 cepit et in regem sustulit arma Getes. ille memor magni generis, virtute quod auget, protinus innumero milite cinctus adest. nec prius abscessit, merita quam caede nocentum audaces animos contuderat populi. 20 at tibi, rex aevo, detur, fortissime nostro, semper honorata sceptra tenere manu. teque, quod et praestat,—quid enim tibi plenius optem?— Martia cum magno Caesare Roma probet. sed memor unde abii, queror, o iucunde sodalis, 25 accedant nostris saeva quod arma malis. ut careo vobis, Stygias detrusus in oras, quattuor autumnos Pleias orta facit. nec tu credideris urbanae commoda vitae

quaerere Nasonem. quaerit et illa tamen. 30 nam modo vos animo, dulces, reminiscor, amici, nunc mihi cum cara coniuge nata subit: aque domo rursus pulchrae loca vertor ad urbis, cunctaque mens oculis pervidet usa suis. nunc fora, nunc aedes, nunc marmore tecta theatra, 35 nunc subit aequata porticus omnis humo, gramina nunc Campi pulchros spectantis in hortos, stagnaque et euripi, Virgineusque liquor. at, puto, sic urbis misero est erepta voluptas, quolibet ut saltem rure frui liceat? 40 non meus amissos animus desiderat agros ruraque Paeligno conspicienda solo, 230 P. OVIDII NASONIS nec quos piniferis positos in collibus hortos spectat Flaminiae Clodia iuncta viae: 45 quos ego nescio cui colui, quibus ipse solebam ad sata fontanas, nec pudet, addere aquas: sunt ubi, si vivunt, nostra quoque consita quaedam, sed non et nostra poma legenda manu. pro quibus amissis utinam contingere possit 50 hic saltem profugo glaeba colenda mihi! ipse ego pendentis, liceat modo, rupe capellas, ipse velim baculo pascere nixus oves; ipse ego, ne solitis insistant pectora curis, ducam ruricolas sub iuga curva boves 55 et discam, Getici quae norunt verba iuvenci, adsuetas illis adiciamque minas. ipse manu capulum pressi moderatus aratri experiar mota spargere semen humo. nec dubitem longis purgare ligonibus herbas 60 et dare, iam sitiens quas bibat hortus, aquas. unde sed hoc nobis, minimum quos inter et hostem discrimen murus clausaque porta facit? at tibi nascenti, quod toto pectore laetor, nerunt fatales fortia fila deae: 65 te modo campus habet, densa modo porticus umbra, nunc, in quo ponis tempora rara, forum: Umbria nunc revocat, nec non Albana petentem Appia ferventi ducit in arva rota. forsitan hic optes, ut iustam supprimat iram 70 Caesar, et hospitium sit tua villa meum. a! nimium est, quod, amice, petis: moderatius opta et voti, quaeso, contrahe vela tui. terra velim propior nullique obnoxia bello detur: erit nostris pars bona dempta malis. IX. Quae mihi de rapto tua venit epistula Celso, }44XIMQ protinus est lacrimis umida facta meis. COTTAE. quodque nefas dictu, fieri nec posse putavi, invitis oculis littera lecta tua est. 5 nec quicquam ad nostras pervenit acerbius aures, ut sumus in Ponto, perveniatque precor. ante meos oculos tamquam praesentis imago haeret, et extinctum vivere fingit amor. saepe refert animus lusus gravitate carentes, 10 seria cum liquida saepe peracta fide. EX PONTO LIB. I. VIII, 43—IX, 54. 231 nulla tamen subeunt mihi tempora densius illis, quae vellem vitae summa fuisse meae, cum domus ingenti subito mea lapsa ruina concidit in domini procubuitque caput. adfuit ille mihi, cum me pars magna reliquit, 15 Maxime, fortunae nec fuit ipse comes. illum ego non aliter flentem mea funera vidi, ponendus quam si frater in igne foret. haesit in amplexu consolatusque iacentem est, cumque meis lacrimis miscuit usque suas. 20 o quotiens vitae custos invisus amarae continuit promptas in mea fata manus! o quotiens dixit *placabilis ira deorum est: vive, nec ignosci tu tibi posse nega!' vox tamen illa fuit celeberrima: *respiye, quantum 25 debeat auxilium Maximus esse tibi. Maximus incumbet, quaque est pietate, rogabit, ne sit ad extremum Caesaris ira tenax. cumque suis fratris vires adhibebit et omnem, quo levius doleas, experietur opem.' 30 haec mihi verba malae minuerunt taedia vitae. quae tu, ne fuerint, Maxime, vana, cave! huc quoque venturum mihi se iurare solebat non nisi te longae ius sibi dante viae. nam tua non alio coluit penetralia ritu, 35 terrarum dominos quam colis ipse deos. crede mihi, multos habeas cum dignus amicos, non fuit e multis quolibet ille minor, si modo non census nec clarum nomen avorum, sed probitas magnos ingeniumque facit. 40 iure igitur lacrimas Celso libamus adempto, cum fugerem, vivo quas dedit ille mihi: carmina iure damus raros testantia mores, ut tua venturi nomina, Celse, legant. hoc est, quod possim Geticis tibi mittere ab arvis; 45 hoc solum est, istic quod licet esse, meum. funera non potui comitare nec ungere corpus, aque tuis toto dividor orbe rogis. qui potuit, quem tu pro numine vivus habebas, praestitit officium Maximus omne tibi. 50 ille tibi exequias et magni funus honoris fecit et in gelidos versit amoma sinus, diluit et lacrimis maerens unguenta profusis ossaque vicina condita texit humo. 232 P. OVIDII NASONIS

55 qui quoniam extinctis, quae debet, praestat amicis, et nos extinctis adnumerare potest. X. Naso suo profugus mittit tibi, Flacce, salutem: FLACCO. mittere rem si quis, qua caret ipse, potest. longus enim curis vitiatum corpus amaris non patitur vires languor habere suas. 5 nec dolor ullus adest, nec febribus uror anhelis, et peragit soliti vena tenoris iter: OS íí est, positaeque movent fastidia mensae, et queror, invisi cum venit hora cibi. quod mare, quod tellus, adpone, quod educat aer: 10 nil ibi, quod nobis esuriatur, erit. nectar et ambrosiam, latices epulasque deorum, det mihi formosa nava Iuventa manu: non tamen exacuet torpens sapor ille palatum, stabit et in stomacho pondus inerte diu. haec ego non ausim, cum sint verissima, cuivis scribere, delicias ne mala nostra vocet. scilicet is status est, ea rerum forma mearum, deliciis etiam possit ut esse locus! delicias illi precor has contingere, si quis, 20 ne mihi sit levior Caesaris ira, timet. is quoque, qui gracili cibus est in corpore, somnus, non alit officio corpus inane suo; sed vigilo, vigilantque mei sine fine dolores, quorum materiam dat locus ipse mihi. vix igitur possis visos agnoscere vultus, quoque ierit, quaeras, qui fuit ante, color. parvus in exiles sucus mihi pervenit artus, membraque sunt cera pallidiora nova. non haec inmodico contraxi damna Lyaeo: 80 scis, mihi quam solae paene bibantur aquae. non epulis oneror: quarum si tangar amore, est tamen in Geticis copia nulla locis. nec vires adimit Veneris damnosa voluptas: non solet in maestos illa venire toros. unda locusque nocent et, causa valentior istis, anxietas animi, quae mihi semper adest. hanc nisi tu pariter simili cum fratre levares, vix mens tristitiae nostra tulisset onus. vos estis fracto tellus non dura phaselo; 40 quamque negant multi, vos mihi fertis opem. EX PONTO LIB. I. IX, 55—X, 44. LIB. II. I, 1—36. 233 ferte, precor, semper, quia semper egebimus illa, Caesaris offensum dum mihi numen erit. qui meritam nobis minuat, non finiat, iram, suppliciter vestros quisque rogate deos.

LIBER SECUNDUS. I. Huc quoque Caesarei pervenit fama triumphi, GÉÉMANICO languida quo fessi vix venit aura noti. CAESARI. nil fore dulce mihi Scythica regione putavi: iam minus hic odio est, quam fuit ante, locus. tandem aliquid pulsa curarum nube serenum 5 vidi, fortunae verba dedique meae. nolit ut ulla mihi contingere gaudia Caesar, velle potest cuivis haec tamen una dari. di quoque, ut a cunctis hilari pietate colantur, tristitiam poni per sua festa iubent. 10 denique (quod certus furor est audere fateri) hac ego laetitia, si vetet ipse, fruar. Iuppiter utilibus quotiens iuvat imbribus agros, mixta tenax segeti crescere lappa solet. nos quoque frugiferum sentimus inutilis herba 15 numen, et invita saepe iuvamur ope. gaudia Caesareae mentis pro parte virili sunt mea: privati nil habet illa domus. gratia, Fama, tibi! per quam spectata triumphi incluso mediis est mihi pompa Getis. 20 indice te didici, nuper visenda coisse innumeras gentes ad ducis ora sui: quaeque capit vastis inmensum moenibus orbem, hospitiis Romam vix habuisse locum. tu mihi narrasti, cum multis lucibus ante 25 fuderit assiduas nubilus auster aquas, numine caelesti solem fulsisse serenum, cum populi vultu conveniente die; atque ita victorem cum magnae vocis honore bellica laudatis dona dedisse viris, 80 claraque sumpturum pictas insignia vestes, tura prius sanctis imposuisse focis, iustitiamque sui caste placasse parentis, illo quae templum pectore semper habet. quaque ierit, felix adiectum plausibus omen, 35 saxaque roratis erubuisse rosis. 234 P. OVIDII NASONIS protinus argento veros imitantia muros barbara cum pictis oppida lata viris, fluminaque et montes et in altis proelia silvis, 40 armaque cum telis in strue mixta sua. deque tropaeorum, quod sol incenderit, auro aurea Romani tecta fuisse fori. totque tulisse duces captivis addita collis vincula, paene hostis quot satis esse fuit. 45 maxima pars horum vitam veniamque tulerunt, in quibus et belli summa caputque Bato. cur ego posse negem minui mihi numinis iram, cum videam mitis hostibus esse deos? pertulit hic idem nobis, Germanice, rumor, 50 oppida sub titulo nominis isse tui; atque ea te contra nec muri mole nec armis nec satis ingenio tuta fuisse loci. di tibi dent annos! a te nam cetera sumes, sint modo virtuti tempora longa tuae. 55 quod precor, eveniet, — sunt quiddam oracula vatum — nam deus optanti prospera signa dedit. te quoque victorem Tarpeias scandere in arces laeta coronatis Roma videbit equis. maturosque pater nati spectabit honores, 60 gaudia percipiens, quae dedit ipse suis. iam nunc haec a me, iuvenum belloque togaque maxime, dicta tibi vaticinante nota. hunc quoque carminibus referam fortasse triumphum, sufficiet nostris si modo vita malis, 65 imbuero Scythicas si non prius ipse sagittas, abstuleritque ferox hoc caput ense Getes. quae si me salvo dabitur tua laurea templis, omnia bis dices vera fuisse mea. II. Ille domus vestrae primis venerator ab annis, MESSAL pulsus ad Euxini Naso sinistra freti, I, IN O. mittit ab indomitis hanc, Messalline, salutem, quam solitus praesens est tibi ferre, Getis. 5 ei mihi, si lecto vultus tibi nomine non est, qui fuit, et dubitas cetera perlegere! perlege, nec mecum pariter mea verba relega: urbe licet vestra versibus esse meis. non ego concepi, si Pelion Ossa tulisset, 10 clara mea tangi sidera posse manu; EX PONTO LIB. II. I, 87—II, 54. 235 nec nos Enceladi dementia castra secuti in rerum domino8 movimus arma deos. nec, quod Tydidae temeraria dextera fecit, numina sunt telis ulla petita meis. est mea culpa gravis, sed quae me perdere solum 15 ausa sit, et nullum maius adorta nefas. nil nisi non sapiens possum timidusque vocari: haec duo sunt animi nomina vera mei. esse quidem fateor meritam post Caesaris iram difficilem precibus te quoque iure meis. 20 quaeque tua est pietas in totum nomen Iuli, te laedi, cum quis laeditur inde, putas. sed licet arma feras et vulnera saeva mineris, non tamen efficies, ut timeare mihi. puppis Achaemeniden Graium Troiana recepit, 25 profuit et Myso Pelias hasta duci. confugit interdum templi violator ad aram, nec petere offensi numinis horret opem. dixerit hoc aliquis tutum non esse: fatemur; sed non per placidas it mea puppis aquas. 30 tuta petant alii: fortuna miserrima tuta est: nam timor eventus deterioris abest. qui rapitur [spumante salo, sua bracchia cauti] porrigit et spinas duraque saxa [capit;] accipitremque timens pinnis trepidantibus ales 35 audet ad humanos fessa venire sinus; nec se vicino dubitat committere tecto, quae fugit infestos territa cerva canes. da, precor, accessum lacrimis, mitissime, nostris, nec rigidam timidis vocibus obde forem: 40 verbaque nostra favens Romana ad numina perfer non tibi Tarpeio culta Tonante minus, mandatique mei legatus suscipe causam: nulla meo quamvis nomine causa bona est. iam prope depositus, certe iam frigidus aeger 45 servatus per te, si modo servor, ero. nunc tua pro lassis nitatur gratia rebus, principis aeterni quam tibi praestat amor. nunc tibi et eloquii nitor ille domesticus adsit, quo poteras trepidis utilis esse reis. 50 vivit enim in vobis facundi lingua parentis, et res heredem repperit illa suum. hanc ego, non ut me defendere temptet, adoro: non est confessi causa tuenda rei. 236 P. OVIDII NASONIS 55 num tamen excuses erroris origine factum, an nihil expediat tale movere, vide. vulneris id genus est, quod cum sanabile non sit, non contrectari tutius esse puto. lingua, sile. non est ultra narrabile quicquam: 60 posse velim cineres obruere ipse meos. sic igitur, quasi me nullus deceperit error, verba fac, ut vita, quam dedit ipse, fruar. cumque serenus erit vultusque remiserit illos, qui secum terras imperiumque movent: 65 exiguam ne me praedam sinat esse Getarum, detque solum miserae mite, precare, fugae. tempus adest aptum precibus. valet ipse videtque, quas fecit vires, Roma, valere tuas; incolumis coniunx sua pulvinaria servat, 70 promovet Ausonium filius imperium, praeterit ipse suos animo Germanicus annos, nec vigor est Drusi nobilitate minor. adde nurus neptesque pias natosque nepotum ceteraque Augustae membra valere domus: 75 adde triumphatos modo Paeonas, adde quieti subdita montanae bracchia Dalmatiae. nec dedignata est abiectis Illyris armis Caesareum famulo vertice ferre pedem. ipse super currum placido spectabilis ore 80 tempora Phoebea virgine nexa tulit. quem pia vobiscum proles comitavit euntem, digna parente suo nominibusque datis, fratribus adsimiles, quos proxima templa tenentis divus ab excelsa Iulius aede videt. 85 his Messallinus, quibus omnia cedere debent, primum laetitiae non negat esse locum. quicquid ab his superest, venit in certamen amoris: hac hominum nulli parte secundus erit. nec colet ante diem, quam qua decreta merenti 90 venit honoratis laurea digna comis. felices, quibus o! licuit spectare triumphos et ducis ore deos aequjgerante frui. at mihi Sauromatae pro Caesaris ore videndi, terraque pacis inops undaque iuncta gelu. 95 si tamen haec audis et vox mea pervenit istuc, sit tua mutando gratia blanda loco. hoc, pater ille tuus primo mihi cultus ab aevo, si quid habet sensus umbra diserta, petit. EX PONTO LIB. II. II, 55—III, 14. 237 hoc petit et frater, quamvis fortasse veretur, servandi noceat ne tibi cura mei; 100 tota domus rogat hoc. nec tu potes ipse negare, et nos in turbae parte fuisse tuae. ingenii certe, quo nos male sensimus usos, Artibus exceptis, saepe probator eras. nec mea, si tantum peccata novissima demas, 105 esse potest domui vita pudenda tuae. sic igitur vestrae vigeant penetralia gentis, curaque sit superis Caesaribusque tui: mite, sed iratum merito mihi numen adora, eximar ut Scythici de feritate loci. 110 difficile est, fateor: sed tendit in ardua virtus, et talis meriti gratia maior erit. nec tamen Aetnaeus vasto Polyphemus in antro accipiet voces Antiphatesve tuas: sed placidus facilisque parens veniaeque paratus, 115 et qui fulmineo saepe sine igne tonat; qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse, cuique fere poenam sumere poena sua est. victa tamen vitio est huius clementia nostro, venit et ad vires ira coacta suas. 120 qui quoniam patria toto sumus orbe remoti, nec licet ante ipsos procubuisse deos, quos colis, ad superos haec fer mandata sacerdos, adde sed et proprias ad mea verba preces. sic tamen haec tempta, si non nocitura putabis. 125 ignosces: timeo naufragus omne fretum. III. Maxime, qui claris nomen virtutibus aequas, MAXIMO nec sinis ingenium nobilitate premi, COTTAE. culte mihi — quid enim status hic a funere differt? — supremum vitae tempus adusque meae: rem facis, afflictum non aversatus amicum, qua non est aevo rarior ulla tuo. turpe quidem dictu, sed — si modo vera fatemur — vulgus amicitias utilitate probat. cura, quid expediat, prius est, quam quid sit honestum, et cum fortuna statque caditque fides. 10 nec facile invenias multis in milibus unum, virtutem pretium qui putet esse sui. ipse decor, recte facti si praemia desint, non movet, et gratis paenitet esse probum, 238 P. OVIDII NASONIS 15 nec nisi quod prodest, carum est, et, detrahe menti spem fructus avidae, nemo petendus erit. at reditus iam quisque suos amat, et sibi quid sit utile, sollicitis supputat articulis. illud amicitiae quondam venerabile numen 20 prostat et in quaestu pro meretrice sedet. quo magis admiror, non, ut torrentibus undis, communis vitii te quoque labe trahi. diligitur nemo, nisi cui fortuna secunda est: quae simul intonuit, proxima quaeque fugat. 25 en ego, non paucis quondam munitus amicis, dum flavit velis aura secunda meis, ut fera nimboso tumuerunt aequora vento, in mediis lacera nave relinquor aquis. cumque alii nolint etiam me nosse videri, 80 vix duo proiecto tresve tulistis opem. quorum tu princeps. neque enim comes esse, sed auctor, nec petere exemplum, sed dare dignus eras. te, nihil ex acto, nisi non peccasse, petentem, sponte sua probitas officiumque iuvat. 85 iudice te mercede caret per seque petenda est externis virtus incomitata bonis. turpe putas abigi, quia sit miserandus, amicum, quodque sit infelix, desinere esse tuum. mitius est lasso digitum supponere mento, 40 mergere quam liquidis ora natantis aquis. cerne, quid Aeacides post mortem praestet amico: instar et hanc vitam mortis habere puta. Eirithoum Theseus Stygias comitavit ad undas: a Stygia quantum sors mea distat aqua? 45 adfuit insano iuvenis Phoceus Orestae: et mea non minimum culpa furoris habet. tu quoque magnorum laudes admitte virorum, ut facis, et lapso, quam potes, adfer opem. si bene te novi, si, qui prius esse solebas, 50 nunc quoque es, atque animi non cecidere tui: quo fortuna magis saevit, magis ipse resistis, utque decet, ne te vicerit illa, caves, et bene uti pugnes, bene pugnans efficit hostis. sic eadem prodest causa nocetque mihi. 55 scilicet indignum, iuvenis carissime, ducis, te fieri comitem stantis in orbe deae. firmus es, et quoniam non sunt ea, qualia velles, vela regis quassae qualiacumque ratis. - Ex PONTO LIB. II. III, 15—100. 239 quaeque ita concussa est, ut iam casura putetur, restat adhuc umeris fulta ruina tuis. 60 ira quidem primo fuerat tua iusta, nec ipso lenior, offensus qui mihi iure fuit. quique dolor pectus tetigisset Caesaris alti, illum iurabas protinus esse tuum. ut tamen audita est nostrae tibi cladis origo, 65 diceris erratis ingemuisse meis. tum tua me primum solari littera coepit et laesum flecti spem dare posse deum. movit amicitiae tum te constantia longae, ante tuos ortus quae mihi coepta fuit, 70 et quod eras aliis factus, mihi natus amicus, quodque tibi in cunis oscula prima dedi. quod, cum vestra domus teneris mihi semper ab annis culta sit, esse vetus me tibi cogit onus. me tuus ille pater, Latiae facundia linguae, 75 quae non inferior nobilitate fuit, primus, ut auderem committere carmina famae, impulit: ingenii dux fuit ille mei. nec, quo sit primum nobis a tempore cultus, contendo, fratrem posse referre tuum. 80 te tamen ante omnis ita sum complexus, ut unus quolibet in casu gratia nostra fores. ultima me tecum vidit maestisque cadentes excepit lacrimas Aethalis Ilva genis: cum tibi quaerenti, num verus nuntius esset, 85 attulerat culpae quem mala fama meae, inter confessum dubie dubieque negantem haerebam, pavidas dante timore notas, exemploque nivis, quam mollit aquaticus auster, gutta per attonitas ibat oborta genas. 90 haec igitur referens et quod mea crimina primi erroris venia posse latere vides, respicis antiquum lassis in rebus amicum, fomentisque iuvas vulnera nostra tuis. pro quibus optandi si nobis copia fiat, 95 tam bene pro merito commoda mille precor. sed si sola mihi dentur tua vota, precabor, ut tibi sit salvo Caesare salva parens. haec ego, cum faceres altaria pinguia ture, te solitum memini prima rogare deos. 100 240 P. OVIDII NASONIS

IV. Accipe conloquium gelido Nasonis ab Histro, ATTICO. Attice, iudicio non dubitande meo. ecquid adhuc remanes memor infelicis amici, deserit an partis languida cura suas? 5 non ita di mihi sunt tristes, ut credere possim fasque putem iam te non meminisse mei. ante oculos nostros astat tua semper imago, et videor vultus mente videre tuos. seria multa mihi tecum conlata recordor, 10 nec data iucundis tempora pauca iocis. saepe citae longis visae sermonibus horae, saepe fuit brevior, quam mea verba, dies. saepe tuas venit factum modo carmen ad auris et nova iudicio subdita Musa tuo est. 15 quod tu laudaras, populo placuisse putabam: hoc pretium curae dulce regentis erat. utque meus lima rasus liber esset amici, non semel admonitu facta litura tuo est. nos fora viderunt pariter, nos porticus omnis, 20 nos via, nos iunctis curva theatra locis. denique tantus amor nobis, carissime, semper, quantus in Aeacide Nestorideque fuit. non ego, si biberes securae pocula Lethes, excidere haec credam pectore posse tuo. 25 longa dies citius brumali sidere, noxque tardior hiberna solstitialis erit, nec Babylon aestum, nec frigora Pontus habebit, calthaque Paestanas vincet odore rosas, quam tibi nostrarum veniant oblivia rerum. 80 non ita pars fati candida nulla mei est. ne tamen haec dici possit fiducia mendax stultaque credulitas nostra fuisse, cave, constantique fide veterem tutare sodalem, qua licet et quantum non onerosus ero. V. Condita disparibus numeris ego Naso Salano SALANO. praeposita misi verba salute meo. quae rata sit, cupio. rebusque ut comprober, omen te precor a salvo possit, amice, legi. 5 candor, in hoc aevo res intermortua paene, exigit, ut faciam talia vota, tuus. EX PONTO LIB. II. IV, 1—V, 50. 241 nam fuerim quamvis modico tibi iunctus ab usu, diceris exiliis indoluisse meis; missaque ab Euxino legeres cum carmina Ponto, illa tuus iuvit qualiacumque favor; 10 optastique brevem salvi mihi Caesaris iram, quod tamen optari, si sciat, ipse sinat. moribus ista tuis tam mitia vota dedisti, nec minus idcirco sunt ea grata mihi. quoque magis moveare malis, doctissime, nostris, 15 credibile est fieri condicione loci. vix hac invenies totum, mihi crede, per orbem, quae minus Augusta pace fruatur humus. tu tamen hic structos inter fera proelia versus et legis et lectos ore favente probas, 20 ingenioque meo, vena quod paupere manat, plaudis et e rivo flumina magna facis. grata quidem sunt haec animo suffragia nostro, vix sibi cum miseros posse placere putem. dum tamen in rebus temptamus carmina parvis, 25 materiae gracili sufficit ingenium. nuper, ut huc magni pervenit fama triumphi, ausus sum tantae sumere molis opus: obruit audentem rerum gravitasque nitorque, nec potui coepti pondera ferre mei. 30 illic quam laudes, erit officiosa voluntas: cetera materia debilitata iacent. qui si forte liber vestras pervenit ad aures, tutelam, mando, sentiat ille tuam. hoc tibi facturo, vel si non ipse rogarem, 85 accedat cumulus gratia nostra levis. non ego laudandus, sed sunt tua pectora, lacte et non calcata candidiora nive: mirarisque alios, cum sis mirabilis ipse, nec lateant artes eloquiumque tuum. 40 te iuvenum princeps, cui dat Germania nomen, participem studii Caesar habere solet. tu comes antiquus, tu primis iunctus ab annis, ingenio mores aequiperante, places. te dicente prius fit protinus impetus illi: teque habet, elicias qui sua verba tuis. cum tu desisti mortaliaque ora quierunt dictaque non longa conticuere mora, surgit Iuleo iuvenis cognomine dignus, qualis ab Eois Lucifer ortus aquis. 50 0vidii vol. III. 16 242 P. OVIDII NASONIS dumque silens astat, status est vultusque diserti, spemque decens doctae vocis amictus habet. mox, ubi pulsa mora est atque os caeleste solutum, hoc superos iures more solere loqui 55 atque *haec est* dicas *facundia principe digna*: eloquio tantum nobilitatis inest. huic tu cum placeas et vertice sidera tangas, scripta tamen profugi vatis habenda putas. scilicet ingeniis aliqua est concordia iunctis, 60 et servat studii foedera quisque sui: rusticus agricolam, miles fera bella gerentem, rectorem dubiae navita puppis amat. tu quoque Pieridum studio, studiose, teneris, ingenioque faves, ingeniose, meo. 65 distat opus nostrum, sed fontibus exit ab isdem: artis et ingenuae cultor uterque sumus. thyrsus abest a te gestata et laurea nobis: sed tamen ambobus debet inesse calor. utque meis numeris tua dat facundia nervos, 70 sic venit a nobis in tua verba nitor. iure igitur studio confinia carmina vestro et commilitii sacra tuenda putas. pro quibus, ut maneat, de quo censeris, amicus, comprecor, ad vitae tempora summa tuae, 75 succedatque tuis orbis moderator habenis: quod mecum populi vota precantur idem. VI. Carmine Graecinum, qui praesens voce solebat, GR 4 E tristis ab Euxinis Naso salutat aquis. C I NO. exulis haec vox est: praebet mihi littera linguam, et si non liceat scribere, mutus ero. 5 corripis, ut debes, stulti peccata sodalis et mala me meritis ferre minora doces. vera facis, sed sera, meae convicia culpae: aspera confesso verba remitte reo. cum poteram recto transire Ceraunia velo, 10 ut fera vitarem saxa, monendus eram. nunc mihi naufragio quid prodest discere facto, qua mea debuerit currere cumba via? bracchia da lasso potius prendenda natanti, nec pigeat mento supposuisse manum. 15 idque facis, faciasque precor. sic mater et uxor, sic tibi sint fratres totaque salva domus: EX PONTO LIB. II. V, 51-VII, 20. 243 quodque soles animo semper, quod voce precari, omnia Caesaribus sic tua facta probes. turpe erit in miseris veteri tibi rebus amico auxilium nulla parte tulisse tuum: 20 turpe referre pedem, nec passu stare tenaci: turpe laborantem deseruisse ratem: turpe sequi casum et fortunae cedere amicum, et nisi sit felix, esse negare suum. non ita vixerunt Strophio atque Agamemnone nati, 25 non haec Aegidae Pirithoique fides, quos prior est mirata, sequens mirabitur aetas, in quorum plausus tota theatra sonant. tu quoque per durum servato tempus amico dignus es in tantis nomen habere viris. 30 dignus es: et, quoniam laudem pietate mereris, non erit officii gratia surda tui. crede mihi, nostrum si non mortale futurum est carmen, in ore frequens posteritatis eris. fac modo permaneas lasso, Graecine, fidelis, 35 duret et in longas impetus iste moras! quae tu cum praestes, remo tamen utor in aura, nec nocet admisso subdere calcar equo. VII. Esse salutatum vult te mea littera primum ATTICO a male pacatis, Attice, missa Getis. proxima subsequitur, quid agas, audire voluptas, et si, quicquid agis, sit tibi cura mei. nec dubito quin sit: sed me timor ipse malorum 5 saepe supervacuos cogit habere metus. da veniam, quaeso, nimioque ignosce timori: tranquillas etiam naufragus horret aquas. qui semel est laesus fallaci piscis ab hamo, omnibus unca cibis aera subesse putat. 10 saepe canem longe visum fugit agna lupumque credit, et ipsa suam nescia vitat opem. membra reformidant mollem quoque saucia tactum: vanaque sollicitis incutit umbra metum. sic ego fortunae telis confixus iniquis 15 pectore concipio nil nisi triste meo. iam mihi fata liquet coeptos servantia cursus per sibi consuetas semper itura vias: observare deos, ne quid mihi cedat amice; verbaque Fortunae vix puto posse dari. 20 16* 244 IP. OVIDII NASONIS est illi curae me perdere: quaeque solebat esse levis, constans et bene certa nocet. crede mihi, si sum veri tibi cognitus oris, nec planus in nostris casibus esse putor: 25 Cinyphiae segetis citius numerabis aristas, altaque quam multis floreat Hybla thymis, et quot aves motis pitantur in aëre pinnis, quotque natent pisces aequore, certus eris, quam tibi nostrorum statuatur summa laborum, 80 quos ego sum terra, quos ego passus aqua. nulla Getis toto gens est truculentior orbe: sed tamen hi nostris ingemuere malis. quae tibi si memori coner perscribere versu, Ilias est fati longa futura mei. 85 non igitur vereor, quia te rear esse verendum, cuius amor nobis pignora mille dedit: sed quia res timida est omnis miser, et quia longo est tempore laetitiae ianua clausa meae. iam dolor in morem venit meus: utque caducis 40 percussu crebro saxa cavantur aquis, sic ego continuo fortunae vulneror ictu, vixque habet in nobis iam nova plaga locum. nec magis assiduo vomer tenuatur ab usu, nec magis est curvis Appia trita rotis, 45 pectora quam mea sunt serie caecata malorum. et nihil inveni, quod mihi ferret opem. artibus ingenuis quaesita est gloria multis: infelix perii dotibus ipse meis. vita prior vitio caret et sine labe peracta est: 50 auxilii misero nil tulit illa mihi. culpa gravis precibus donatur saepe suorum: omnis pro nobis gratia muta fuit. adiuvat in duris aliqua praesentia rebus: obruit hoc absens vasta procella caput. 55 quis non horruerit tacitam quoque Caesaris iram? addita sunt poenis aspera verba meis. fit fuga temporibus levior: proiectus in aequor Arcturum subii Pleiadumque minas. saepe solent hiemem placidam sentire carinae: 60 non Ithacae puppi saevior unda fuit. recta fides comitum poterat mala nostra levare? ditata est spoliis perfida turba meis. mitius exilium faciunt loca: tristior ista terra sub ambobus non iacet ulla polis. EX PONTO LIB. II. VII, 21—VIII, 22. 245 est aliquid, patriis vicinum finibus esse: 65 ultima me tellus, ultimus orbis habet. praestat et exulibus pacem tua laurea, Caesar: E*ontica finitimo terra sub hoste iacet. tempus in agrorum cultu consumere dulce est: non patitur verti barbarus hostis humum. 70 temperie caeli corpusque animusque iuvantur: frigore perpetuo Sarmatis ora riget. est in aqua dulci non invidiosa voluptas: aequoreo bibitur cum sale mixta palus. omnia deficiunt: animus tamen omnia vincit, 75 ille etiam vires corpus habere facit. sustineas ut onus, nitendum vertice pleno est: aut, flecti nervos si patiere, cades. spes quoque, posse mora mitescere principis iram, vivere ne nolim deficiamque, cavet. 80 nec vos parva datis pauci solacia nobis, quorum spectata est per mala nostra fides. coepta tene, quaeso, neque in aequore desere navem, meque simul serva iudiciumque tuum. VIII. Redditus est nobis Caesar cum Caesare nuper, }44£}1Q quos mihi misisti, Maxime Cotta, deos. COTTAE. utque tuum munus numerum, quem debet, haberet, est ibi Caesaribus Livia iuncta suis. argentum felix omnique beatius auro, 5 quod, fuerit pretium cum rude, numen habet. non mihi divitias dando maiora dedisses, caelitibus missis nostra sub ora tribus. est aliquid, spectare deos et adesse putare et quasi cum vero numine posse loqui. 10 quin tandem redii, nec me tenet ultima tellus, utque prius, media sospes in urbe moror! Caesareos video vultus, velut ante videbam: vix huius voti spes fuit ulla mihi! utque salutabam numen caeleste, saluto: 15 quod reduci tribuas, nil, puto, maius habes. quid nostris oculis nisi sola Palatia desunt? qui locus, ablato Caesare, vilis erit. hunc ego cum spectem, videor mihi cernere Romam; nam patriae faciem sustinet ille suae. 20 fallor, an irati mihi sunt in imagine vultus, torvaque nescio quid forma minantis habet? 246 P. OVIDII NASONIS parce, vir inmenso maior virtutibus orbe, iustaque vindictae supprime frena tuae! 25 parce, precor, saecli decus indelebile nostri, terrarum dominum quem sua cura facit! per patriae nomen, quae te tibi carior ipso est, Y)er numquam surdos in tua vota deos, perque tori sociam, quae par tibi sola reperta est, 80 et cui maiestas non onerosa tua est: perque tibi similem virtutis imagine natum, moribus agnosci qui tuus esse potest, perque tuos vel avo dignos vèl patre nepotes, qui veniunt magno per tua iussa gradu: 35 parte leva minima nostras et contrahe poenas, daque, procul Scythico qui sit ab hoste, locum. et tua, si fas est, a Caesare proxime Caesar, numina sint precibus non inimica meis: sic fera quam primum pavido Germania vultu 40 ante triumphantis serva feratur equos: sic pater in Pylios, Cumaeos mater in annos vivant, et possis filius esse diu. tu quoque, conveniens ingenti nupta marito, accipe non dura supplicis aure preces: sic tibi vir sospes, sic sint cum prole nepotes, cumque bonis nuribus quod peperere nurus: sic, quem dira tibi rapuit Germania Drusum, pars fuerit partus sola caduca tui. sic tibi mature fraterni funeris ultor 50 purpureus niveis filius instet equis. adnuite o timidis, mitissima numina, votis: praesentis aliquid prosit habere deos. Caesaris ad nutum tuta gladiator harena exit, et auxilium non leve vultus habet: nos quoque, vestra, iuvet, quod, qua licet, ora videmus, intrata est superis quod domus una tribus. felices illi, qui non simulacra, sed ipsos, quique deum coram corpora vera vident! quod quoniam nobis invidit inutile fatum, 60 quos dedit ars, vultus effigiemque colo. sic homines novere deos, quos arduus aether occulit, et colitur pro Iove forma Iovis. denique, quae mecum est et erit sine fine, cavete, ne sit in inviso vestra figura loco. 65 nam caput e nostra citius cervice recedet, et patiar fossis lumen abire genis, EX PONTO LIB. II. VIII, 23—IX, 32. 247 quam caream raptis, o publica numina, vobis: vos eritis nostrae portus et ara fugae. vos ego complectar, Geticis si cingar ab armis, utque meas aquilas, ut mea-signa sequar. 70 aut ego me fallo nimioque cupidine ludor,

aut spes exilii commodioris adest. - nam minus et minus est facies in imagine tristis, visaque sunt dictis adnuere ora meis. vera, precor, fiant timidae praesagia mentis: 75 iustaque quamvis est, sit minor ira dei. IX. Regia progenies, cui nobilitatis origo COTYI nomen in Eumolpi pervenit usque, Coty! RE G I. fama loquax vestras si iam pervenit ad aures, me tibi finitimi parte iacere soli: supplicis exaudi, iuvenum mitissime, vocem, 5 quamque potes, profugo — nam potes — adfer opem. me fortuna tibi — de qua quod non querar, hoc est — tradidit, hoc uno non inimica mihi. excipe naufragium non duro litore nostrum, ne fuerit terra tutior unda tua. 10 regia, crede mihi, res est succurrere lapsis, convenit et tanto, quantus es ipse, viro. fortunam decet hoc istam: quae maxima cum sit, esse potest animo vix tamen aequa tuo. conspicitur numquam meliore potentia causa, 15 quam quotiens vanas non sinit esse preces. hoc nitor iste tui generis desiderat, hoc est a superis ortae nobilitatis opus: hoc tibi et Eumolpus, generis clarissimus auctor, et prior Eumolpo suadet Erichthonius: 20 hoc tecum commune deo est, quod uterque rogati supplicibus vestris ferre soletis opem. numquid erit, quare solito dignemur honore numina, si demas velle iuvare deos? Iuppiter oranti surdas si praebeat auris, 25 victima pro templo cur cadat icta Iovis? si pacem nullam pontus mihi praestet eunti, irrita Neptuno cur ego tura feram? vana laborantis si fallat vota coloni, accipiat gravidae cur suis exta Ceres? 30 nec dabit intonso iugulum caper hostia Baccho, musta sub adducto si pede nulla fluent. 248 P. OVIDII NASONIS Caesar ut imperii moderetur frena precamur, tam bene quod patriae consulit ille suae. 85 utilitas igitur magnos hominesque deosque efficit, auxiliis quoque favente suis. tu quoque fac profugo prosint tua castra iacenti, o Coty, progenies digna parente tuo. conveniens homini est hominem servare voluptas, 40 et melius nulla quaeritur arte favor. quis non Antiphaten Laestrygona devovet? aut quis munifici mores improbat Alcinoi? non tibi Casandreus pater est gentisve Pheraeae, quive repertorem torruit arte sua: 45 sed quam Marte ferox et vinci nescius armis, tam numquam, facta pace, cruoris amans. adde, quod ingenuas didicisse fideliter artes emollit mores nec sinit esse feros. nec regum quisquam magis est instructus ab illis, 50 mitibus aut studiis tempora plura dedit. carmina testantur: quae, si tua nomina demas, Threicium iuvenem composuisse negem. neve sub hoc tractu vates foret unicus Orpheus, Bistonis ingenio terra superba tuo est. 55 utque tibi est animus, cum res ita postulat, arma sumere et hostili tinguere caede manum, atque ut es excusso iaculum torquere lacerto collaque velocis flectere doctus equi: tempora sic data sunt studiis ubi iusta paternis 60 atque suis numeris forte quievit opus, ne tua marcescant per inertis otia somnos, lucida Pieria tendis in astra via. haec quoque res aliquid tecum mihi foederis adfert: eiusdem sacri cultor uterque sumus. 65 ad vatem vates orantia bracchia tendo, terra sit exiliis ut tua fida meis. non ego caede nocens in Ponti litora veni, mixtave sunt nostra dira venena manu, nec mea subiecta convicta est gemma tabella 70 mendacem linis imposuisse notam. nec quicquam, quod lege vetor committere, feci: est tamen his gravior noxa fatenda mihi. neve roges, quae sit. stultam quam scripsimus Artem, innocuas nobis haec vetat esse manus. 75 ecquid praeterea peccarim, quaerere noli, ut lateat sola culpa sub Arte mea. EX PONTO LIB. II. IX, 33—X, 38. 249 quicquid id est, habuit moderatam vindicis iram, qui nisi natalem nil mihi dempsit humum. hac quoniam careo, tua nunc vicinia praestet, in iusso possim tutus ut esse loco. 80 X. Ecquid ab impressae cognoscis imagine cerae IMA CR O. haec tibi Nasonem scribere verba, Macer? auctorisque sui si non est anulus index, cognitane est nostra littera facta manu? an tibi notitiam mora temporis eruit horum, 5 nec repetunt oculi signa vetusta tui? sis licet oblitus pariter gemmaeque manusque, exciderit tantum ne tibi cura mei. quam tu vel longi debes convictibus aevi, vel mea quod coniunx non aliena tibi, 10 vel studiis, quibus es, quam nos, sapientius usus, utque decet, nulla factus es Arte nocens. tu canis, aeterno quicquid restabat Homero, ne careant summa Troica bella manu.

Naso parum prudens, artem dum tradit amandi, 15 doctrinae pretium triste magister habet. sunt tamen inter se communia sacra poetis, diversum quamvis quisque sequamur iter. quorum te memorem, quamquam procul absumus, esse suspicor, et casus velle levare meos. 20 te duce magnificas Asiae perspeximus urbes, Trinacris est oculis te duce nota meis, vidimus Aetnaea caelum splendescere flamma, suppositus monti quam vomit ore Gigans, Hennaeosque lacus et olentis stagna Palici, 25 quaque suis Cyanen miscet Anapus aquis. nec procul hinc nympha est, quae, dum fugit Elidis amnem, tecta sub aequorea nunc quoque currit aqua: hic mihi labentis pars anni magna peracta est. eheu, quam dispar est locus ille Getis! 80 et quota pars haec sunt rerum, quas vidimus ambo, te mihi iucundas efficiente vias! seu rate caeruleas picta sulcavimus undas, esseda nos agili sive tulere rota: saepe brevis nobis vicibus via visa loquendi: 35 pluraque, si numeres, verba fuere gradu: saepe dies sermone minor fuit, inque loquendum tarda per aestivos defuit hora dies. 250 ]P. OVIDII NASONIS est aliquid, casus pariter timuisse marinos 40 iunctaque ad aequoreos vota tulisse deos: et modo res egisse simul, modo rursus ab illis, quorum non pudeat, posse referre iocos. haec tibi cum subeant, absim licet, omnibus annis ante tuos oculos, ut modo visus, ero. 45 ipse quidem certe cum sim sub cardine mundi, qui semper liquidis altior extat aquis, te tamen intueor quo solo pectore possum et tecum gelido saepe sub axe loquor. hic es, et ignoras, et ades celeberrimus absens 50 inque Getas media iussus ab urbe venis. redde vicem, et, quoniam regio felicior ista est, istic me memori pectore semper habe. XI. Hoc tibi, Rufe, brevi properatum tempore mittit RUFO. Naso, parum faustae conditor Artis, opus: ut, quamquam longe toto sumus orbe remoti, scire tamen possis nos meminisse tui. 5 nominis ante mei venient oblivia nobis, pectore quam pietas sit tua pulsa meo. et prius hanc animam vacuas reddemus in auras, quam fiat meriti gratia vana tui. grande voco lacrimas meritum, quibus ora rigabas, 10 ' cum mea concreto sicca dolore forent. grande voco meritum maestae solacia mentis, cum pariter nobis illa tibique dares. sponte quidem per seque mea est laudabilis uxor: admonitu melior fit tamen illa tuo. 15 namque quod Hermiones Castor fuit, Hector Iuli, hoc ego te laetor coniugis esse meae. quae, ne dissimilis tibi sit, probitate laborat seque tui vita sanguinis esse probat. ergo quod fuerat stimulis factura sine ullis, 20 plenius auctorem te quoque nancta facit. acer et ad palmae per se cursurus honores, si tamen horteris, fortius ibit equus. adde, quod absentis cura mandata fideli perficis et nullum ferre gravaris onus. 25 o referant grates, quoniam non possumus ipsi, di tibi (qui referent, si pia facta vident): sufficiatque diu corpus quoque moribus istis, maxima Fundani gloria, Rufe, soli! EX PONTO LIB. II. X, 39—XI, 28. LIB. III. I, 1—40. 251

LIBER TERTIUS. I. Aequor Iasonio pulsatum remige primum, UXORI. quaeque nec hoste fero nec nive, terra, cares, ecquod erit tempus, quo vos ego Naso relinquam, in minus hostili iussus abesse loco? an mihi barbaria vivendum semper in ista, 5 inque Tomitana condar oportet humo? pace tua, — si pax ulla est tua, Pontica tellus, finitimus rapido quam terit hostis equo — pace tua dixisse velim: tu pessima duro pars es in exilio, tu mala nostra gravas. 10 tu neque ver sentis cinctum florente corona, tu neque messorum corpora nuda vides, nec tibi pampineas autumnus porrigit uvas: cuncta sed inmodicum tempora frigus habent. tu glacie freta vincta tenes, et in aequore piscis 15 inclusus tecta saepe natavit aqua. nec tibi sunt fontes laticis nisi paene marini, qui potus dubium sistat alatne sitim. rara, neque haec felix, in apertis eminet arvis arbor, et in terra est altera forma maris. 20 non avis obloquitur, nisi silvis si qua remotis aequoreas rauco gutture potat aquas. tristia per vacuos horrent absinthia campos, conveniensque suo messis amara loco. adde metus, et quod murus pulsatur ab hoste, 25 tinctaque mortifera tabe sagitta madet, quod procul haec regio est et ab omni devia cursu, nec pede quo quisquam nec rate tutus eat. non igitur mirum, finem quaerentibus horum altera si nobis usque rogatur humus. 30 te magis est mirum non hoc evincere, coniunx, inque meis lacrimas posse tenere malis. quid facias, quaeris? quaeras hoc scilicet ipsum: invenies, vere si reperire voles. velle parum est: cupias, ut re potiaris, oportet, 35 et faciat somnos É; tibi cura breves. velle reor multos: quis enim mihi tam sit iniquus, optet ut exilium pace carere meum? pectore te toto cunctisque incumbere nervis et niti pro me nocte dieque decet. 40 252 P. OVIDII NASONIS utque iuvent alii, tu debes vincere amicos, uxor, et ad partis prima venire tuas. magna tibi imposita est nostris persona libellis: coniugis exemplum diceris esse bonae. 45 hanc cave degeneres; et sint praeconia nostra vera, vide, famae quo tuearis opus. ut nihil ipse querar, tacito me fama queretur, quae debet, fuerit ni tibi cura mei. exposuit mea me populo fortuna videndum, 50 et plus notitiae, quam fuit ante, dedit. notior est factus Capaneus a fulminis ictu: notus humo mersis Amphiaraus equis: si minus errasset, notus minus esset Ulixes: magna Philoctetae vulnere fama suo est. 55 si locus est aliquis tanta inter nomina parvis, nos quoque conspicuos nostra ruina facit. nec te nesciri patitur mea pagina: qua non inferius Coa Battide nomen habes. quicquid ages igitur, scaena spectabere magna, 60 ' et pia non paucis testibus uxor eris. crede mihi, quotiens laudaris carmine nostro, qui legit has laudes, an mereare, rogat. utque favere reor plures virtutibus istis, sic tua non paucae carpere facta volent. 65 quarum tu praesta ne livor dicere possit “haec est pro miseri lenta salute viri.' cumque ego deficiam nec possim ducere currum, fac tu sustineas debile sola iugum. ad medicum specto venis fugientibus aeger: 70 ultima pars animae dum mihi restat, ades. quodque ego praestarem, si te magis ipse valerem, id mihi, cum valeas fortius ipsa, refer. exigit hoc socialis amor foedusque maritum: moribus hoc, coniunx, exigis ipsa tuis. 75 hoc domui debes, de qua censeris, ut illam non magis officiis quam probitate colas. cuncta licet facias, nisi eris laudabilis uxor, non poterit credi Marcia culta tibi. nec sumus indigni; nec, si vis vera fateri, 80 debetur meritis gratia nulla meis. redditur illa quidem grandi cum faenore nobis, nec te, si cupiat, laedere rumor habet. sed tamen hoc factis adiunge prioribus unum, pro nostris ut sis ambitiosa malis. EX PONTO LIB. III. I, 41—128. 253 ut minus infesta iaceam regione, labora, 85 clauda nec officii pars erit ulla tui. *magna peto, sed non tamen invidiosa roganti: utque ea non teneas, tuta repulsa tua est. nec mihi suscense, totiens si carmine nostro, quod facis, ut facias, teque imitere, rogo. 90 fortibus assuevit tubicen prodesse, suoque dux bene pugnantis incitat ore viros. nota tua est probitas testataque tempus in omne: sit virtus etiam non probitate minor. non tibi Amazonia est pro me sumenda securis, 95 aut excisa levi pelta gerenda manu: numen adorandum est, non ut mihi fiat amicum, sed sit ut iratum, quam fuit ante, minus. gratia si nulla est, lacrimae tibi gratia fient: hac potes aut nulla parte movere deos. 100 quae tibi ne desint, bene per mala nostra cavetur: meque viro flendi copia dives adest. utque meae res sunt, omni, puto, tempore flebis: has fortuna tibi nostra ministret opes. si mea mors redimenda tua — quod abominor — esset, 105 Admeti coniunx, quam sequereris, erat; aemula Penelopes fieres, si fraude pudica instantis velles fallere nupta procos. [si comes extincti Manes sequerere mariti, esset dux facti Laodamia tui. 110 Iphias ante oculos tibi erat ponenda, volenti corpus in accensos mittere forte rogos] morte nihil opus est, nihil Icariotide tela: Caesaris est coniunx ore precanda tuo, quae praestat virtute sua, ne prisca vetustas 115 laude pudicitiae saecula nostra premat; quae Veneris formam, mores Iunonis habendo sola est caelesti digna reperta toro. quid trepidas et adire times? non impia Progne filiave Aeëtae voce movenda tua est, 120 nec nurus Aegypti nec saeva Agamemnonis uxor, Scyllaque, quae Siculas inguine terret aquas; Telegonive parens vertendis nata figuris, nexaque nodosas angue Medusa comas: femina sed princeps, in qua Fortuna videre 125 se probat et caecae crimina falsa tulit: qua nihil in terris ad finem solis ab ortu clarius, excepto Caesare, mundus habet, 254 P. OVIDII NASONIS eligito tempus captatum saepe rogandi, 180 exeat adversa ne tua navis aqua. non semper sacras reddunt oracula sortis, ipsaque non omni tempore fana patent. cum status urbis erit, qualem nunc auguror esse, et nullus populi contrahet ora dolor: 185 cum domus Augusti, Capitoli more colenda, laeta, quod est et sit, plenaque pacis erit: tum tibi, di faciant, adeundi copia fiat: profectura aliquid tum tua verba putes. si quid aget maius, differ tua coepta, caveque 140 spem festinando praecipitare meam. nec rursus iubeo, dum sit vacuissima, quaeras: corporis ad curam vix vacat illa sui. omnia cum patribus fuerint stipata verendis, per rerum turbam tu quoque oportet eas. 145 cum tibi contigerit vultum Iunonis adire, fac sis personae, quam tueare, memor, nec factum defende meum. mala causa silenda est: nil nisi sollicitae sint tua verba preces. tum lacrimis demenda mora est, summissaque terra 150 ad non mortalis bracchia tende pedes. tum pete nil aliud, saevo nisi ab hoste recedam: hostem fortunam sit satis esse mihi. plura quidem subeunt, sed tunc turbata timore haec quoque vix poteris voce tremente loqui. 155 suspicor hoc damno fore non tibi: sentiet illa te maiestatem pertimuisse suam. nec, tua si fletu scindentur verba, nocebit: interdum lacrimae pondera vocis habent. lux etiam coeptis facito bona talibus adsit 160 horaque conveniens auspiciumque favens. sed prius imposito sanctis altaribus igni tura fer ad magnos vinaque pura deos. e quibus ante omnis Augustum numen adora progeniemque piam participemque tori. 165 sint utinam mites solito tibi more, tuasque non duris lacrimas vultibus aspiciant! II. Quam legis a nobis missam tibi, Cotta, salutem, }{4XIM0 missa sit ut vere perveniatque, precor. COTTAE. namque meis sospes multum cruciatibus aufers, utque sit e nobis pars bona salva, facis. EX PONTO LIB. III. I, 129—II, 48. 255 cumque labent aliqui iactataque vela relinquant, tu lacerae remanes ancora sola rati. grata tua est igitur pietas. ignoscimus illis, qui cum fortuna terga dedere fugae. cum feriant unum, non unum fulmina terrent, iunctaque percusso turba pavere solet. 10 cumque dedit paries venturae signa ruinae, sollicito vacuus fit locus ille metu. quis non e timidis aegri contagia vitat, vicinum metuens ne trahat inde malum? me quoque amicorum nimio terrore metuque, 15 non odio, quidam destituere mei. non illis pietas, non officiosa voluntas defuit: adversos extimuere deos. utque magis cauti possint timidique videri, sic appellari non meruere mali. 20 aut meus excusat caros ita candor amicos, utque habeant de me crimina nulla, favet? sint hi contenti venia, scierintque licebit, purgari factum me quoque teste suum. pars estis pauci melior, qui rebus in artis 25 ferre mihi nullam turpe putastis opem. tunc igitur meriti morietur gratia vestri, cum cinis absumpto corpore factus ero — fallor, et illa meae äää tempora vitae, si tamen a memori posteritate legar. 30 corpora debentur maestis exsanguia bustis: effugiunt structos nomen honorque rogos. occidit et Theseus et qui comitavit Oresten: sed tamen in laudes vivit uterque suas. vos etiam seri laudabunt saepe nepotes, 85 claraque erit scriptis gloria vestra meis. hic quoque Sauromatae iam vos novere Getaeque, et tales animos barbara turba probat. cumque ego de vestra nuper probitate referrem (nam didici Getice Sarmaticeque loqui), 40 forte senex quidam, coetu cum staret in illo, reddidit ad nostros talia verba sonos: * nos quoque amicitiae nomen, bone, novimus, hospes, quos procul a vobis Pontus et Hister habet. est locus in Scythia, — Tauros dixere priores — 45 qui Getica longe non ita distat humo. hac ego sum terra — patriae nec paenitet — ortus: consortem Phoebi gens colit illa deam. 256 IP. OVIDII NASONIS templa manent hodie vastis innixa columnis, 50 perque quater denos itur in illa gradus. fama refert illic signum caeleste fuisse: quoque minus dubites, stat basis orba dea; araque, quae fuerat natura candida saxi, decolor adfuso tincta cruore rubet. 55 femina sacra facit taedae non nota iugali, quae superat Scythicas nobilitate nurus. sacrifici genus est, — sic instituere parentes — advena virgineo caesus ut ense cadat. regna Thoans habuit Maeotide clarus in ora, 60 nec fuit Euxinis notior alter aquis. sceptra tenente illo liquidas fecisse per auras nescio quam dicunt Iphigenian iter. quam levibus ventis sub nube per aethera vectam creditur his Phoebe deposuisse locis. 65 praefuerat templo multos ea rite per annos, invita peragens tristia sacra manu: cum duo velifera iuvenes venere carina presseruntque suo litora nostra pede. par fuit his aetas et amor. quorum alter Orestes, 70 T ast Pylades alter (nomina fama tenet) protinus inmitem Triviae ducuntur ad aram, evincti geminas ad sua terga manus. spargit aqua captos lustrali Graia sacerdos, ambiit ut fulvas infula longa comas. 75 dumque parat sacrum, dum velat tempora vittis, dum tardae causas invenit ipsa morae, “non ego crudelis, iuvenes. ignoscite!” dixit, “sacra suo facio barbariora loco: ritus is est gentis. qua vos tamen urbe venitis? 80 _ quodve parum fausta puppe petistis iter?” dixit. et audito patriae pia nomine virgo consortes urbis comperit esse suae. **alteruter votis” inquit “cadat hostia sacris: ad patrias sedes nuntius alter eat.” 85 ire iubet Pylades carum periturus Orestem: hic negat, inque vices pugnat uterque mori. extitit hoc unum, quo non convenerit illis: cetera par concors et sine lite fuit. dum peragunt iuvenes pulchri certamen amoris, 90 ad fratrem scriptas exarat illa notas. ad fratrem mandata dabat: cuique illa dabantur, — humanos casus aspice! — frater erat. EX PONTO LIB. III. II, 49—III, 24. 257 nec mora: de templo rapiunt simulacra Dianae clamque per inmensas puppe feruntur aquas. mirus amor iuvenum, quamvis abiere tot anni, 95 in Scythia magnum nunc quoque nomen habet.' fabula narrata est postquam vulgaris ab illo, laudarunt omnes facta piamque fidem. scilicet hac etiam, qua nulla ferocior ora est, nomen amicitiae barbara corda movet. 100 quid facere Ausonia geniti debetis in urbe, cum tangant diros talia facta Getas? adde, quod est animus semper tibi mitis, et altae indicium mores nobilitatis habent, quos Volesus patrii cognoscat nominis auctor, 105 quos Numa maternus non neget esse suos, adiectique probent genetiva ad nomina Cottae, si tu non esses, interitura domus. digne vir hac serie, lapso succurrere amico conveniens istis moribus esse puta! 110 III. Si vacat exiguum profugo dare tempus amico, FABIO o sidus Fabiae, Maxime, gentis, ades, MAXIMO. dum tibi, quae vidi, refero, seu corporis umbra seu veri species seu fuit ille sopor. nox erat et bifores intrabat luna fenestras, 5 mense fere medio quanta nitere solet. publica me requies curarum somnus habebat, fusaque erant toto languida membra toro: cum subito pinnis agitatus inhorruit aër, et gemuit parvo mota fenestra sono. 10 territus in cubitum relevo mea membra sinistrum, pulsus et e trepido pectore somnus abit. stabat Amor vultu non quo prius esse solebat, fulcra tenens laeva tristis acerna manu, nec torquem collo nec habens crinale capillo, 15 nec bene dispositas comptus, ut ante, comas: horrida pendebant molles super ora capilli, et visa est oculis horrida pinna meis, qualis in aëriae tergo solet esse columbae, tractatam multae quam tetigere manus. 20 hunc simul agnovi, — neque enim mihi notior alter — talibus adfata est libera lingua sonis: *o puer, exilii decepto causa magistro, quem fuit utilius non docuisse mihi! Ovidis vol. III. 17 258 P. OVIDII NASONIS

25 huc quoque venisti, pax est ubi tempore nullo et coit astrictis barbarus Hister aquis? quae tibi causa viae, nisi uti mala nostra videres? quae sunt, si nescis, invidiosa tibi. tu mihi dictasti iuvenalia carmina primus, 30 apposui senis te duce quinque pedes. nec me Maeonio consurgere carmine nec me dicere magnorum passus es acta ducum. forsitan exiguas, aliquas tamen, arcus et ignis ingenii vires comminuere mel. 35 namque ego dum canto tua regna tuaeque parentis, in nullum mea mens grande vacavit opus. nec satis hoc fuerat: stulto quoque carmine feci, Artibus ut posses non rudis esse meis. pro quibus exilium misero est mihi reddita merces, 40 id quoque in extremis et sine pace locis. at non Chionides Eumolpus in Orphea talis, in Phryga nec Satyrum talis Olympus erat, praemia nec Chiron ab Achille talia cepit, Pythagoraeque ferunt non nocuisse Numam. 45 nomina neu referam longum collecta per aevum: discipulo perii solus ab ipse meo. dum damus arma tibi, dum te, lascive, docemus, haec te discipulo dona magister habet! scis tamen, et liquido iuratus dicere possis, 50 non me legitimos sollicitasse toros. scripsimus haec illis, quarum nec vitta pudicos contingit crines nec stola longa pedes. dic, precor, ecquando didicisti fallere nuptas et facere incertum per mea iussa genus? 55 absit ab his omnis rigide summota libellis, quam lex furtivos arcet habere viros! quid tamen hoc prodest, vetiti si lege severa credor adulterii composuisse notas? at tu — sic habeas ferientes cuncta sagittas, 60 sic numquam rapido lampades igne vacent, sic regat imperium terrasque coerceat omnes Caesar, ab Aenea est qui tibi fratre nepos — effice, sit nobis non implacabilis ira, meque loco plecti commodiore velit.' haec ego visus eram puero dixisse volucri, hos visus nobis ille dedisse sonos: *per, mea tela, faces et per, mea tela, sagittas, per matrem iuro Caesareumque caput, EX PONTO LIB. III. III, 25—IV, 2. 259 nil nisi concessum nos te didicisse magistro, Artibus et nullum crimen inesse tuis. 7O utque hoc, sic utinam defendere cetera posses! scis aliud, quod te laeserit, esse, magis. quicquid id est, — neque enim debet dolor ille referri — non potes a culpa dicere abesse tua. tu licet erroris sub imagine crimen obumbres, 75 non gravior merito vindicis ira fuit. ut tamen aspicerem consolarerque iacentem, lapsa per inmensas est mea pinna vias. haec loca tum primum vidi, cum matre rogante Phasias est telis fixa puella meis. 80 quae nunc cur iterum post saecula longa revisam, tu facis, o castris miles amice meis. pone metus igitur: mitescet Caesaris ira, et veniet votis mollior hora tuis. neve moram timeas: tempus, quod quaerimus, instat, 85 cunctaque laetitiae plena triumphus habet. dum domus et nati, dum mater Livia gaudet, dum gaudes, patriae magne ducisque pater, dum sibi gratatur populus, totamque per urbem omnis odoratis ignibus ara calet, 90 dum faciles aditus praebet venerabile templum: sperandum est, nostras posse valere preces.' dixit: et aut ille est tenues dilapsus in auras,

coeperunt sensus aut vigilare mei. - si dubitem, faveas quin his, o Maxime, dictis, 95 Memnonio cycnos esse colore putem. sed neque mutatur nigra pice lacteus umor, nec, quod erat candens, fit terebinthus, ebur. conveniens animo genus est tibi: nobile namque pectus et Herculeae simplicitatis habes. 100 livor, iners vitium, mores non exit in altos, utque latens ima vipera serpit humo. mens tua sublimis supra genus eminet ipsum, grandius ingenio nec tibi nomen inest. ergo alii noceant miseris optentque timeri, 105 tinctaque mordaci spicula felle gerant: at tua supplicibus domus est adsueta iuvandis, in quorum numero me, precor, esse velis. IV. Haec tibi non vanam portantia verba salutem R UIFINO. Naso Tomitana mittit ab urbe tuus, 17 • 260 P. OVIDII NASONIS utque suo faveas, mandat, Rufine, Triumpho: in vestras venit si tamen ille manus. 5 est opus exiguum vestrisque paratibus impar; quale tamen cumque est, ut tueare, rogo. firma valent per se nullumque Machaona quaerunt: ad medicam dubius confugit aeger opem. non opus est magnis placido lectore poetis: 10 quamlibet invitum difficilemque tenent. nos, quibus ingenium longi minuere labores, aut etiam nullum forsitan ante fuit, viribus infirmi, vestro candore valemus: quem mihi si demas, omnia rapta putem. 15 cunctaque cum mea sint propenso nixa favore, praecipuum veniae ius habet ille liber. spectatum yates alii scripsere triumphum: est aliquid, memori visa notare manu. nos ea vix avidam vulgo captata per aurem 20 scripsimus, atque oculi fama fuere mei. scilicet affectus similes, aut impetus idem rebus ab auditis conspicuisque venit? nec nitor argenti, quem vos vidistis, et auri quod mihi defuerit, purpuraque illa, queror: 25 sed loca, sed gentes formatae mille figuris nutrissent carmen proeliaque ipsa meum, et regum vultus, certissima pignora mentis, iuvissent aliqua forsitan illud opus. plausibus ex ipsis populi laetoque favore 80 ingenium quodvis incaluisse potest: tamque ego sumpsissem tali clamore vigorem, quam rudis audita miles ad arma tuba. pectora sint nobis nivibus glacieque licebit atque hoc, quem patior, frigidiora loco: 85 illa ducis facies in curru stantis eburno excuteret frigus sensibus omne meis. his ego defectus dubiisque auctoribus usus ad vestri venio iure favoris opem. nec mihi nota ducum nec sunt mihi nota locorum 40 nomina: materiam non habuere manus. pars quota de tantis rebus, quam fama referre aut aliquis nobis scribere posset, erat? quo magis, o lector, debes ignoscere, si quid erratum est illic praeteritumve mihi. 45 adde quod assidue domini meditata querelas ad laetum carmen vix mea versa lyra est. EX PONTO LIB. III. IV, 3—90. 261 vix bona post tanto quaerenti verba subibant, et gaudere aliquid res mihi visa nova est. utque reformidant insuetum lumina solem, sic ad laetitiam mens mea segnis erat. — 50 est quoque cunctarum novitas carissima rerum, gratiaque officio, quod mora tardat, abest. cetera certatim de magno scripta triumpho iam pridem populi suspicor ore legi. illa bibit sitiens lector, mea pocula plenus. 55 illa recens pota est, nostra tepebit aqua. non ego cessavi, nec fecit inertia serum: ultima me vasti sustinet ora freti. dum venit huc rumor, properataque carmina fiunt factaque eunt ad vos, annus abisse potest. 60 nec minimum refert, intacta rosaria primus, an sera carpas paene relicta manu. quid mirum, lectis exhausto floribus horto, si duce non facta est digna corona suo? deprecor, haec vatum contra sua carmina ne quis 65 dicta putet: pro se Musa locuta mea est. sunt mihi vobiscum communia sacra, poetae, in vestro miseris si licet esse choro. magnaque pars animae mecum vixistis, amici: hac ego vos absens nunc quoque parte colo. 70 sint igitur vestro mea commendata favore carmina, non possum pro quibus ipse loqui. scripta placent a morte fere, quia laedere vivos livor et iniusto carpere dente solet. si genus est mortis male vivere: terra moratur 75 et desunt fatis sola sepulcra meis. denique opus curae culpetur ut undique nostrae, officium nemo qui reprehendat erit. ut desint vires, tamen est laudanda voluntas: hac ego contentos auguror esse deos. 80 haec facit, ut veniat pauper quoque gratus ad aras, et placeat caeso non minus agna bove. — res quoque tanta fuit, quantae subsistere summo Aeneidos vati grande fuisset onus. ferre etiam molles elegi tam vasta triumphi 85 pondera disparibus non potuere rotis. quo pede nunc utar, dubia est sententia nobis: alter enim de te, Rhene, triumphus adest. inrita motorum non sunt praesagia vatum: danda Iovi laurus, dum prior illa viret. 90 262 P. OVIDII NASONIS nec mea verba legis, qui sum summotus ad Histrum, non bene pacatis flumina pota Getis: ista dei vox est, deus est in pectore nostro; haec duce praedico vaticinorque deo. 95 quid cessas currum pompamque parare triumphis, Livia? dant nullas iam tibi bella moras. perfida damnatas Germania proicit hastas: iam pondus dices omen habere meum. crede, brevique fides aderit. geminabit honorem 100 filius et iunctis ut prius ibit equis. prome, quod inicias umeris victoribus, ostrum; ipsa potest solitum nosse corona caput; scuta sed et galeae gemmis radientur et auro, stentque super vinctos trunca tropaea viros; 105 oppida turritis cingantur eburnea muris, fictaque res vero more putetur agi. squalidus immissos fracta sub harundine crines Rhenus et infectas sanguine portet aquas. barbara iam capti poscunt insignia reges, 110 textaque fortuna divitiora sua: et quae praeterea virtus invicta tuorum saepe parata tibi, saepe paranda facit. di, quorum monitu sumus eventura locuti, verba, precor, celeri nostra probate fide! V. Quam legis, unde tibi mittatur epistula, quaeris? }44XIM0 hinc, übi caeruleis iungitur Hister aquis. 994?4°. ut regio dicta est, succurrere debet et auctor, laesus ab ingenio Naso poeta suo. 5 qui tibi, quam mallet praesens adferre salutem, mittit ab hirsutis, Maxime Cotta, Getis. legimus, o iuvenis patrii non degener oris, dicta tibi pleno verba diserta foro. quae quamquam lingua mihi sunt properante per horas 10 lecta satis multas, pauca fuisse queror. plura sed haec feci relegendo saepe, nec umquam non mihi, quam primo, grata fuere magis. cumque nihil totiens lecta e dulcedine perdant, viribus illa suis, non novitate, placent. 15 felices, quibus haec ipso cognoscere in actu et tam facundo contigit ore frui! nam quamquam sapor est adlata dulcis in unda, gratius ex ipso fonte bibuntur aquae. EX PONTO LIB. III. IV, 91—VI, 2. 263 et magis adducto pomum decerpere ramo, quam de caelata sumere lance iuvat. 20 at nisi peccassem, nisi me mea Musa fugasset, quod legi, tua vox exhibuisset opus. utque fui solitus, sedissem forsitan unus de centum iudex in tua verba viris, maior et implesset praecordia nostra voluptas, 25 cum traherer dictis adnueremque tuis. quem quoniam fatum patria vobisque relictis inter inhumanos maluit esse Getas, quod licet, ut videar tecum magis esse legendo, saepe, precor, studii pignora mitte tui, 80 exemploque meo, nisi dedignaris id ipsum, utere, quod nobis rectius ipse dares. namque ego, qui perii iam pridem, Maxime, vobis, ingenio nitor non periisse meo. redde vicem, nec rara tui monimenta laboris 3ö accipiant nostrae, grata futura, manus. dic tamen, o iuvenis studiorum plene meorum, ecquid ab his ipsis admoneare mei? ecquid, ubi aut recitas factum modo carmen amicis, aut, quod saepe soles, exigis ut recitent, 40 quaeror? an interdum tua mens, oblita quid absit, nescio quid certe sentit abesse sui? utque loqui multum de me praesente solebas, nunc quoque Nasonis nomen in ore tuo est? ipse quidem Getico peream violatus ab arcu 45 (et sit periuri quam prope poena, vides!), te nisi momentis video paene omnibus absens. gratia dis, menti quolibet ire licet! hac ubi perveni nulli cernendus in urbem, saepe loquor tecum, saepe loquente fruor. 50 tum mihi, difficile est, quam sit bene, dicere, quamque candida iudiciis illa sit hora meis. tum me, si qua fides, caelesti sede receptum cum fortunatis suspicor esse deis. rursus ubi huc redii, caelum superosque relinquo, 55 a Styge nec longe Pontica distat humus. unde ego si fato nitor prohibente reverti, spem sine profectu, Maxime, tolle mihi. VI. Naso suo, posuit nomen cui paene, sodali . AMICO. mittit ab Euxinis hoc breve carmen aquis. 264 P. OVIDII NASONIS at si cauta parum scripsisset dextra, quis esses, forsitam officio parta querela foret. 5 cur tamen, hoc aliis tutum credentibus, unus, appellent ne te carmina nostra, rogas? quanta sit in media clementia Caesaris ira, si nescis, ex me certior esse potes. huic ego, quam patior, nil possem demere poenae, 10 si iudex meriti cogerer esse mei. non vetat ille sui quemquam meminisse sodalis nec prohibet tibi me scribere teque mihi. nec scelus admittas, si consoleris amicum, mollibus et verbis aspera fata leves. 15 cur, dum tuta times, facis ut reverentia talis fiat in Augustos invidiosa deos? fulminis adflatos interdum vivere telis vidimus et refici, non prohibente Iove. nec, quia Neptunus navem lacerarat Ulixis, 20 Leucothee nanti ferre negavit opem. crede mihi, miseris caelestia numina parcunt nec semper laesos et sine fine premunt. principe nec nostro deus est moderatior ullus: iustitia vires temperat ille suas. 25 nuper eam Caesar facto de marmore templo, iampridem posuit mentis in aede suae. Iuppiter in multos temeraria fulmina torquet, qui poenam culpa non meruere pati. obruerit cum tot saevis deus aequoris undis, 80 ex illis mergi pars quota digna fuit? cum pereant acie fortissima quaeque, vel ipso iudice delectus Martis iniquus erit. at si forte velis in nos inquirere, nemo est, qui se, quod patitur, commeruisse neget. 85 adde quod extinctos vel aqua vel Marte vel igni nulla potest iterum restituisse dies: restituit multos aut poenae parte levavit Caesar — et in multis me, precor, esse velit! at tu, cum tali populus sub principe simus, 40 adloquio profugi credis inesse metum? forsitan haec domino Busiride iure timeres, aut solito clausos urere in aere viros: desine mitem animum vano infamare timore. saeva quid in placidis saxa vereris aquis? 45 ipse ego quod primo scripsi sine nomine vobis, vix excusari posse mihi videor. EX PONTO LIB. III. VI, 3—VII, 28. 265 sed pavor attonito rationis ademerat usum, cesserat omne novis consiliumque malis, fortunamque meam metuens, non vindicis iram, terrebar titulo nominis ipse mei. 50 hactenus admonitus memori concede poetae, ponat ut in chartis nomina cara suis. turpe erit ambobus, longo mihi proximus usu si nulla libri parte legere mei. ne tamen iste metus somnos tibi rumpere possit, 55 non ultra, quam vis, officiosus ero, teque tegam, qui sis, nisi cum permiseris ipse: cogetur nemo munus habere meum. tu modo, quem poteras vel aperte tutus amare, si res est anceps ista, latenter ama. VII. Verba mihi desunt eadem tam saepe roganti, iamque pudet, vanas fine carere preces. taedia consimili fieri de carmine vobis, quidque petam, cunctos edidicisse reor. nostraque quid portet, iam nostis, epistula, quamvis 5 cera sit a vinclis non labefacta suis. ergo mutetur scripti sententia nostri, ne totiens contra, quam rapit amnis, eam. quod bene de vobis speravi, ignoscite, amici: talia peccandi iam mihi finis erit. 10 nec gravis uxori dicar: quae scilicet in me quam proba, tam timida est, experiensque parum. hoc quoque, Naso, feres: etenim peiora tulisti. iam tibi sentiri sarcina nulla potest. ductus ab armento taurus detractet aratrum, 15 subtrahat et duro colla novella iugo: nos, quibus adsuevit fatum crudeliter uti, ad mala iam pridem non sumus ulla rudes. venimus in Geticos fines: moriamur in illis, J*arcaque ad extremum qua mea coepit, eat! 20 spem iuvat amplecti, quae non iuvat, inrita semper? et fieri cupias si qua, futura putes? proximus huic gradus est bene desperare salutem, seque semel vera scire perisse fide. curando fieri quaedam maiora videmus 25 vulnera, quae melius non tetigisse fuit. mitius ille perit, subita qui mergitur unda, quam sua qui tumidis bracchia lassat aquis. 266 JP. OVIDII NASONIS cur ego concepi, Scythicis me posse carere 80 finibus et terra prosperiore frui? cur aliquid de me speravi lenius umquam? an fortuna mihi sic mea nota fuit? torqueor en gravius, repetitaque forma locorum exilium renovat triste recensque facit. 85 est tamen utilius, studium cessasse meorum, quam, quas admorint, non valuisse preces. magna quidem res est, quam non audetis, amici: sed si quis peteret, qui dare vellet, erat. dummodo non nobis hoc Caesaris ira negarit, 40 fortiter Euxinis inmoriemur aquis. VIII. Quae tibi, quaerebam, memorem testantia curam }44XIM0 dona Tomitanus mittere posset ager. COTTAE. dignus es argento, fulvo quoque dignior auro: sed te, cum donas, ista iuvare solent. 5 nec tamen haec loca sunt ullo pretiosa metallo: hostis ab agricola vix sinit illa fodi. purpura saepe tuos fulgens praetexit amictus: sed non Sarmatico tinguitur illa mari. vellera dura ferunt pecudes, et Palladis uti 10 arte Tomitanae non didicere nurus. femina pro lana Cerealia munera frangit suppositoque gravem vertice portat aquam. non hic pampineis amicitur vitibus ulmus, nulla premunt ramos pondere poma suo. 15 tristia deformes pariunt absinthia campi, terraque de fructu, quam sit amara, docet. nil igitur tota Ponti regione sinistri, quod mea sedulitas mittere posset, erat. clausa tamen misi Scythica tibi tela pharetra: 20 hoste, precor, fiant illa cruenta tuo. hos habet haec calamos, hos haec habet ora libellos, haec viget in nostris, Maxime, Musa locis! quae quamquam misisse pudet, quia parva videntur, tu tamen haec, quaeso, consule missa boni. IX. Quod sit in his eadem sententia, Brute, libellis, BRUTO, carmina nescio quem carpere nostra refers: nil nisi me terra fruar ut propiore rogare, et quam sim denso cinctus ab hoste, loqui. EX PONTO LIB. III. VII, 29—IX, 48. 267 o quam de multis vitium reprehenditur unum! hoc peccat solum si mea Musa, bene est. ipse ego librorum video delicta meorum, cum sua plus iusto carmina quisque probet. auctor opus laudat: sic forsitan Agrius olim Thersitem facie dixerit esse bona. 10 iudicium tamen hic nostrum non decipit error, nec, quicquid genui, protinus illud amo. cur igitur, si me video delinquere, peccem et patiar scripto crimen inesse, rogas? non eadem ratio est, sentire et demere morbos: 15 sensus inest cunctis, tollitur arte malum. saepe aliquod verbum cupiens mutare reliqui, iudicium vires destituuntque meum. saepe piget — quid enim dubitem tibi vera fateri? — corrigere et longi ferre laboris onus. 20 scribentem iuvat ipse labor minuitque dolorem, cumque suo crescens pectore fervet opus: corrigere at res est tanto magis ardua, quanto magnus Aristarcho maior Homerus erat; sicque animum lento curarum frigore laedit, 25 ut cupidi cum quis frena retentat equi. atque ita di mites minuant mihi Caesaris iram, ossaque pacata nostra tegantur humo, ut mihi conanti nonnumquam intendere curas fortunae species obstat acerba meae, 80 vixque mihi videor, faciam quod carmina, sanus, inque feris curem corrigere illa Getis! nil tamen in scriptis magis excusabile nostris, quam sensus cunctis paene quod unus inest. laeta fere laetus cecini, cano tristia tristis: 35 conveniens operi tempus utrumque suo est. quid nisi de vitio scribam regionis amarae, utque loco moriar commodiore, precer? cum totiens eadem dicam, vix audior ulli, verbaque profectu dissimulata carent. 40 et tamen haec eadem cum sint, non scribimus isdem, unaque per plures vox mea temptat opem. an, ne bis sensum lector reperiret eundem, unus amicorum, Brute, rogandus eras? non fuit hoc tanti. . confesso ignoscite, docti: 45 vilior est operis fama salute mea. denique materiam quamvis sibi finxerit, ipse arbitrio variat multa poeta suo. 268 P. OVIDII NASONIS Musa mea est index nimium quoque vera malorum 50 atque incorrupti pondera testis habet. nec liber ut fieret, sed uti sua cuique daretur littera, propositum curaque nostra fuit. postmodo collectas utcumque sine ordine iunxi: hoc opus electum ne mihi forte putes. 55 da veniam scriptis, quorum non gloria nobis causa, sed utilitas officiumque fuit.

LIBER QUARTUS. I. Accipe, Pompei, deductum carmen ab illo, „§£X£Q debitor est vitae qui tibi, Sexte, suae. POMPEIO. qui seu non prohibes a me tua nomina poni, accedet meritis haec quoque summa tuis: 5 sive trahis vultus, equidem peccasse fatebor; delicti tamen est causa probanda mei. non potuit mea mens, quin esset grata, teneri: sit, precor, officio non gravis ira pio. o quotiens ego sum libris mihi visus in istis 10 impius, in nullo quod legerere loco: o quotiens, alii cum vellem scribere, nomen rettulit in ceras inscia dextra tuum! ipse mihi placuit mendis in talibus error, et vix invita facta litura manu est. 15 *viderit' ad summum dixi. *licet ipse queratur: a, pudet offensam non meruisse prius!' da mihi, si quid ea est, hebetantem pectora Lethen: oblitus potero non tamen esse tui. idque sinas oro, nec fastidità repellas 20 verba nec officio crimen inesse putes; et levis haec meritis referatur gratia tantis: si minus, invito te quoque gratus ero. numquam pigra fuit nostris tua gratia rebus, nec mihi munificas arca negavit opes. 25 nunc quoque nil subitis clementia territa fatis auxilium vitae fertque feretque meae. unde, rogas forsan, fiducia tanta futuri $it mihi? quod fecit, quisque tuetur opus. ut Venus artificis labor est et gloria Coi, 80 aequoreo madidas quae premit imbre comas: arcis ut Actaeae vel eburna vel aerea custos bellica Phidiaca stat dea facta manu: EX PONTO LIB. III. IX, 49—56. LIB. IV. I—II, 38. 269 vindicat ut Calamis laudem, quos fecit, equorum: ut similis verae vacca Myronis opus: sic ego sum rerum non ultima, Sexte, tuarum, 35 tutelaeque feror munus opusque tuae. II. Quod legis, o vates magnorum maxime regum, SE VERO. venit ab intonsis usque, Severe, Getis: cuius adhuc nomen nostros tacuisse libellos, si modo permittis dicere vera, pudet. orba tamen numeris cessavit epistula numquam 5 ire per alternas officiosa vices: carmina sola tibi memorem testantia curam non data sunt. quid enim, quae facis ipse, darem? quis mel Aristaeo, quis Baccho vina Falerna, Triptolemo fruges, poma det Alcinoo? 10 fertile pectus habes, interque Helicona colentes uberius nulli provenit ista seges. mittere ad hunc carmen, frondes erat addere silvis. haec mihi cunctandi causa, Severe, fuit. nec tamen ingenium nobis respondet, ut ante, 15 sed siccum sterili vomere litus aro. scilicet ut limus venas excaecat in undis, laesaque suppresso fonte resistit aqua: pectora sic mea sunt limo vitiata malorum, et carmen vena pauperiore fluit. 20 si quis in hac ipsum terra posuisset Homerum, esset, crede mihi, factus et ille Getes. da veniam fasso: studiis quoque frena remisi, ducitur et digitis littera rara meis. impetus ille sacer, qui vatum pectora nutrit, 25 qui prius in nobis esse solebat, abest. vix venit ad partes, vix sumptae Musa tabellae imponit pigras paene coacta manus. parvaque, ne dicam scribendi nulla voluptas est mihi, nec numeris nectere verba iuvat. 30 sive quod hinc fructus adeo non cepimus ullos, principium nostri res sit ut ista mali: sive quod in tenebris numerosos ponere gestus, quodque legas nulli, scribere carmen, idem est. excitat auditor studium, laudataque virtus 35 crescit, et inmensum gloria calcar habet. hic mea cui recitem nisi flavis scripta Corallis, quasque alias gentes barbarus Hister habet? 270 P. OVIDII NASONIS sed quid solus agam, quaque infelicia perdam 40 otia materia surripiamque diem? nam quia nec vinum nec me tenet alea fallax, per quae clam tacitum tempus abire solet, nec me — quod cuperem, si per fera bella liceret — oblectat cultu terra novata suo, 45 quid, nisi Pierides, solacia frigida, restant, non bene de nobis quae meruere deae? at tu, cui bibitur felicius Aonius fons, utiliter studium quod tibi cedit ama, sacraque Musarum merito cole: quodque legamus, 50 huc aliquod curae mitte recentis opus. III. Conquerar, an taceam? ponam sine nomine crimen, AD an notum, qui sis, omnibus esse velim? INGRATUM. nomine non utar, ne commendere querela, quaeraturque tibi carmine fama meo. dum mea puppis erat valida fundata carina, qui mecum velles currere, primus eras. nunc, quia contraxit vultum Fortuna, recedis, auxilio postquam scis opus esse tuo. dissimulas etiam, nec me vis nosse videri, 10 quisque sit, audito nomine, Naso, rogas. ille ego sum, quamquam non vis audire, vetusta paene puer puero iunctus amicitia! ille ego, qui primus tua seria nosse solebam et tibi iucundis primus adesse iocis: 1 5 ille ego convictor densoque domesticus usu, ille ego iudiciis unica Musa tuis! ' ille ego sum, qui nunc an vivam, perfide, nescis, cura tibi de quo quaerere nulla fuit. sive fui numquam carus, simulasse fateris: 20 seu non fingebas, inveniere levis. aut age, dic aliquam, quae te mutaverit, iram: nam nisi iusta tua est, iusta querela mea est. quod te nunc crimen similem vetat esse priori? an crimen, coepi quod miser esse, vocas? 5 si mihi rebus opem nullam factisque ferebas, venisset verbis charta notata tribus. vix equidem credo: sed et insultare iacenti te mihi nec verbis parcere fama refert. quid facis, a! demens? cur, si fortuna recedet, 30 naufragio lacrimas eripis ipse tuo? EX PONTO LIB. IV. II, 39—IV, 14, 271 haec dea non stabili, quam sit levis, orbe fatetur, quem summum dubio sub pede semper habet. quolibet est folio, quavis incertior aura: par illi levitas, improbe, sola tua est. omnia sunt hominum tenui pendentia filo, 35 et subito casu, quae valuere, ruunt. divitis audita est cui non opulentia Croesi? nempe tamen vitam captus ab hoste tulit. ille Syracosia modo formidatus in urbe vix humili duram reppulit arte famem. 40 quid fuerat Magno maius? tamen ille rogavit summissa fugiens voce clientis opem. cuique viro totus terrarum paruit orbis, ille Iugurthino clarus Cimbroque triumpho, 45 quo victrix totiens consule Roma fuit, in caeno Marius iacuit cannaque palustri, pertulit et tanto multa pudenda viro. ludit in humanis divina potentia rebus, et certam praesens vix habet hora fidem. 50 *litus ad Euxinum' si quis mihi diceret *ibis, et metues, arcu ne feriare Getae”: *i, bibe' dixissem “purgantes pectora sucos, quicquid et in tota nascitur Anticyra.' sum tamen haec passus: nec, si mortalia possem, 55 et summi poteram tela cavere dei. tu quoque fac timeas, et quae tibi laeta videntur, dum loqueris, fieri tristia posse puta. IV. Nulla dies adeo est australibus umida nimbis, S EXTO non intermissis ut fluat imber aquis. POMPEIO. nec sterilis locus ullus ita est, ut non sit in illo mixta fere duris utilis herba rubis. nil adeo fortuna gravis miserabile fecit, 5 ut minuant nulla gaudia parte malum. ecce domo patriaque carens oculisque meorum, naufragus in Getici litoris actus aquas, qua tamen inveni vultum diffundere causa possem, fortunae nec meminisse meae. 10 nam mihi cum sola spatiarer tristis harena, visa est a tergo pinna dedisse sonum. respicio. nec erat corpus, quod cernere possem; verba tamen sunt haec aure recepta mea: 272 IP. OVIDII NASONIS 15 *en ego laetarum venio tibi nuntia rerum Fama, per inmensas aëre lapsa vias. consule Pompeio, quo non tibi carior alter, candidus et felix proximus annus erit.' dixit, et ut laeto Pontum rumore replevit, 20 ad gentes alias hinc dea vertit iter. at mihi dilapsis inter nova gaudia curis excidit asperitas huius iniqua loci. ergo ubi, Iane biceps, longum reseraveris annum, pulsus et a sacro mense December erit, 25 purpura Pompeium summi velabit honoris, ne titulis quicquam debeat ille suis! cernere iam videor rumpi paene atria turba, et populum laedi deficiente loco, templaque Tarpeiae primum tibi sedis adiri, 80 et fieri faciles in tua vota deos, colla boves niveos certae praebere securi, quos aluit campis herba Falisca suis: cumque deos omnes, tum, quos impensius aequos esse tibi cupias, cum Iove Caesar erunt. S5 curia te excipiet, patresque e more vocati intendent aures ad tua verba suas. hos ubi facundo tua vox hilaraverit ore, utque solet, tulerit prospera verba dies, egeris et meritas superis cum Caesare grates 40 (qui causam, facias cur ita, saepe dabit), inde domum repetes toto comitante senatu, officium populi vix capiente domo. me miserum, turba quod non ego cernar in illa, nec poterunt istis lumina nostra frui! 45 quod licet, absentem, qua possum, mente videbo: aspiciet vultus consulis illa sui. di faciant, aliquo subeat tibi tempore nostrum nomen, et “heu!” dicas “quid miser ille facit?' haec tua pertulerit si quis mihi verba, fatebor 50 protinus exilium mollius esse meum. V. Ite, leves elegi, doctas ad consulis aures, EI D E M. verbaque honorato ferte legenda viro. longa via est, nec vos pedibus proceditis aequis, tectaque brumali sub nive terra latet. 5 cum gelidam Thracen et opertum nubibus Haemum et maris Ionii transieritis aquas, EX PONTO LIB. IV. IV, 15—VI, 2. 273 luce minus decima dominam venietis in urbem, ut festinatum non faciatis iter. protinus inde domus vobis Pompeia petatur: non est Augusto iunctior ulla foro. 10 si quis, ut in populo, qui sitis et unde, requiret, nomina decepta quaelibet aure ferat. ut sit enim tutum, sicut reor esse, fateri, verba minus certe ficta timoris habent. copia nec vobis nullo prohibente videndi 15 consulis, ut limen contigeritis, erit. aut reget ille suos dicendo iura Quirites, conspicuum signis cum premet altus ebur: aut populi reditus positam componet ad hastam, et minui magnae non sinet urbis opes: 20 aut, ubi erunt patres in Iulia templa vocati, de tanto dignis consule rebus aget: aut feret Augusto solitam natoque salutem deque parum noto consulet officio. tempus ab his vacuum Caesar Germanicus omne 25 auferet: a magnis hunc colit ille deis. cum tamen a turba rerum requieverit harum, ad vos mansuetas porriget ille manus; quidque parens ego vester agam, fortasse requiret. talia vos illi reddere verba volo: 30 *vivit adhuc vitamque tibi debere fatetur, quam prius a miti Caesare munus habet. te sibi, cum fugeret, memori solet ore referre barbariae tutas exhibuisse vias: sanguine Bistonium quod non tepefecerit ensem, 35 effectum cura pectoris esse tui: addita praeterea vitae quoque multa tuendae munera, ne proprias attenuaret opes. pro quibus ut meritis referatur gratia, iurat se fore mancipii tempus in omne tui. 40 nam prius umbrosa carituros arbore montes et freta velivolas non habitura rates, fluminaque in fontes cursu reditura supino, gratia quam meriti possit abire tui.' haec ubi dixeritis, servet sua dona, rogate: 45 sic fuerit vestrae causa peracta viae. VI. Quam legis, ex illis tibi venit epistula, Brute, E R U TO. Nasonem nolles in quibus esse locis. Ovidiâ vol. III. 18 274 - P. OVIDII NASONIS sed tu quod nolles, voluit miserabile fatum: ei mihi! plus illud, quam tua vota, valet. 5 in Scythia nobis quinquennis olympias acta est: iam tempus lustri transit in alterius. perstat enim fortuna tenax, votisque malignum opponit nostris insidiosa pedem. certus eras pro me, Fabiae laus, Maxime, gentis, 10 numen ad Augustum supplice voce loqui: occidis ante preces, causamque ego, Maxime, mortis — nec fueram tanti — me reor esse tuae. iam timeo nostram cuiquam mandare salutem. ipsum morte tua concidit auxilium. 15 coeperat Augustus deceptae ignoscere culpae: spem nostram terras deseruitque simul. quale tamen potui, de caelite, Brute, recenti vestra procul positus carmen in ora dedi. quae prosit pietas utinam mihi, sitque malorum 20 ' iam modus et sacrae mitior ira domus! te quoque idem liquido possum iurare precari, o mihi non dubia cognite Brute nota. nam cum praestiteris verum mihi semper amorem, hic tamen adverso tempore crevit amor. 25 quique tuas pariter lacrimas nostrasque videret, passuros poenam crederet esse duos. lenem te miseris genuit natura, nec ulli mitius ingenium, quam tibi, Brute, dedit: ut qui, quid valeas, ignoret, Marte forensi, 80 posse tuo peragi vix putet ore reos. scilicet eiusdem est, quamvis pugnare videntur, supplicibus facilem, sontibus esse trucem. cum tibi suscepta est legis vindicta severae, verba velut tinctum singula virus habent. 8 5 hostibus eveniat, quam sis violentus in armis, sentire et linguae tela subire tuae. quae tibi tam tenui cura limantur, ut omnes istius ingenium corporis esse negent. at si quem laedi fortuna cernis iniqua, 40 mollior est animo femina nulla tuo. hoc ego praecipue sensi, cum magna meorum notitiam pars est infitiata mei. inmemor illorum, vestri non inmemor umquam, qui mala solliciti nostra levatis, ero. 45 et prius hic nimium nobis conterminus Hister in caput Euxino de mare vertet iter, Ex PONTO LIB. IV. VI, 3—VII, 88. 275 utque Thyesteae redeant si tempora mensae, solis ad Eoas currus agetur aquas, quam quisquam vestrum, qui me doluistis ademptum, arguat, ingratum non meminisse sui. 50 VII. Missus es Euxinas quoniam, Vestalis, ad undas, VESTALI. ut positis reddas iura sub axe locis, aspicis en praesens, quali iaceamus in arvo, nec me testis eris falsa solere queri. accedet voci per te non inrita nostrae, 5 Alpinis iuvenis regibus orte, fides. ipse vides certe glacie concrescere Pontum, ipse vides rigido stantia vina gelu: ipse vides, onerata ferox ut ducat Iazyx per medias Histri plaustra bubulcus aquas. 10 aspicis et mitti sub adunco toxica ferro, et telum causas mortis habere duas. atque utinam pars haec tantum spectata fuisset, non etiam proprio cognita Marte tibi! tendisti ad primum per densa pericula pilum, 15 contigit ex merito qui tibi nuper honor. sit licet hic titulus plenis tibi fructibus ingens, ipsa tamen virtus ordine maior erit. non negat hoc Hister, cuius tua dextera quondam Puniceam Getico sanguine fecit aquam: 20 non negat Aegisos, quae te subeunte recepta sensit in ingenio nil opis esse loci. nam, dubium, positu melius defensa manune, urbs erat in summo nubibus aequa iugo. Sithonio regi ferus interceperat illam 25 hostis et ereptas victor habebat opes: donec fluminea devecta Vitellius unda intulit, exposito milite, signa Getis. at tibi, progenies alti fortissima Donni, venit in adversos impetus ire viros. 30 nec mora, conspicuus longe fulgentibus armis, fortia ne possint facta latere, caves, ingentique gradu contra ferrumque locumque saxaque brumali grandine plura subis. nec te missa super iaculorum turba moratur, 35 nec quae vipereo tela cruore madent. spicula cum pictis haerent in casside pinnis, parsque fere scuti vulnere nulla vacat. 18• 276 P. OVIDII NASONIS nec corpus cunctos feliciter effugit ictus: 40 sed minor est acri laudis amore dolor. talis apud Troiam Danais pro navibus Aiax dicitur Hectoreas sustinuisse faces. ut propius ventum est admotaque dextera dextrae, resque fero potuit comminus ense geri, 45 dicere difficile est, quid Mars tuus egerit illic, quotque neci dederis, quosque, quibusque modis. ense tuo factos calcabas victor acervos, impositoque Getes sub pede multus erat. pugnat ad exemplum primi minor ordine pili, 50 ' multaque fert miles vulnera, multa facit. sed tantum virtus alios tua praeterit omnes, ante citos quantum Pegasus ibat equos. vincitur Aegisos: testataque tempus in omne sunt tua, Vestalis, carmine facta meo. VIII. Littera sera quidem, studiis exculte Suilli, S UILLIO. huc tua pervenit, sed mihi grata tamen, qua, pia si possit superos lenire rogando gratia, laturum te mihi dicis opem. 5 ut iam nil praestes, animi sum factus amici debitor, et meritum velle iuvare voco. impetus iste tuus longum modo duret in aevum, neve malis pietas sit tua lassa meis. ius aliquod faciunt adfinia vincula nobis, 10 quae semper maneant inlabefacta precor. nam tibi quae coniunx, eadem mihi filia paene; et quae te generum, me vocat illa virum. ei mihi, si lectis vultum tu versibus istis ducis et adfinem te pudet esse meum! 15 at nihil hic dignum poteris reperire pudore praeter fortunam, quae mihi caeca fuit. seu genus exgutias, equites ab origine prima usque per innumeros inveniemur avos: sive velis, qui sint mores, inquirere, nostri, — 20 errorem misero detrahe, — labe carent. tu modo si quid agi sperabis posse precando, quos colis, exora supplice voce deos. di tibi sunt Caesar iuvenis: tua numina placa; hac certe nulla est notior ara tibi. 25 non sinit illa sui vanas antistitis umquam esse preces: nostris hinc pete rebus opem. EX PONTO LIB. IV. VII, 39—VIII, 70. 277 quamlibet exigua si nos ea iuverit aura, obruta de mediis cumba resurget aquis. tunc ego tura feram rapidis sollemnia flammis et, valeant quantum numina, testis ero. 80 nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum marmore: carpsit opes illa ruina meas. templa domus facient vobis urbesque beatae: Naso suis opibus, carmine, gratus erit. parva quidem fateor pro magnis munera reddi, cum pro concessa verba salute damus. sed qui quam potuit dat maxima, gratus abunde est, et finem pietas contigit illa suum. nec, quae de parva pauper dis libat acerra, tura minus, grandi quam data lance, valent. 40 agnaque tam lactens, quam gramine pasta Falisco victima Tarpeios inficit icta focos. nec tamen officio vatum per carmina facto principibus res est aptior ulla viris. carmina vestrarum peragunt praeconia laudum, neve sit actorum fama caduca, cavent: carmine fit vivax virtus, expersque sepulcri notitiam serae posteritatis habet. tabida consumit ferrum lapidemque vetustas, nullaque res maius tempore robur habet: 50 scripta ferunt annos; scriptis Agamemnona nosti, et quisquis contra vel simul arma tulit. quis Thebas septemque duces sine carmine nosset, et quicquid post haec, quicquid et ante fuit? di quoque carminibus, si fas est dicere, fiunt, tantaque maiestas ore canentis eget. sic Chaos ex illa naturae mole prioris digestum partes scimus habere suas: sic adfectantes caelestia regna Gigantes ad Styga nimbifero vindicis igne datos: 60 sic victor laudem superatis Liber ab Indis, Alcides capta traxit ab Oechalia. et modo, Caesar, avum, quem virtus addidit astris, sacrarunt aliqua carmina parte tuum. si quid adhuc igitur vivi, Germanice, nostro 65 restat in ingenio, serviet omne tibi. non potes officium vatis contemnere vates: iudicio pretium res habet ista tuo. quod nisi te nomen tantum ad maiora vocasset, gloria Pieridum summa futurus eras. 70 278 - P. OVIDII NASONIS sed dare materiam nobis, quam carmina, mavis: nec tamen ex toto deserere illa potes. nam modo bella geris, numeris modo verba coerces, quodque aliis opus est, hoc tibi lusus erit. 75 utque nec ad citharam nec ad arcum segnis Apollo est, sed venit ad sacras nervus uterque manus, sic tibi nec docti desunt nec principis artes, mixta sed est animo cum Iove Musa tuo. quae quoniam nec nos unda summovit ab illa, 80 ungula Gorgonei quam cava fecit equi, prosit opemque ferat, communia sacra tueri atque isdem studiis imposuisse manum, litora pellitis nimium subiecta Corallis ut tandem saevos effugiamque Getas: 85 clausaque si misero patria est, ut ponar in ullo, qui minus Ausonia distet ab urbe, loco, unde tuas possim laudes celebrare recentes magnaque quam minima facta referre mora. tangat ut hoc votum caelestia, care Suilli, 90 numina, pro socero paene precare tuo. IX. Unde licet, non unde iuvat, Graecine, salutem GRAE mittit ab Euxinis hanc tibi Naso vadis, INO, missaque, di faciant, Auroram occurrat ad illam, bis senos fasces quae tibi prima dabit: ut, quoniam sine me tanges Capitolia consul et fiam turbae pars ego nulla tuae, in domini subeat partes et praestet amici officium iusso littera nostra die. atque ego si fatis genitus melioribus essem 10 et mea sincero curreret axe rota: quo nunc nostra manus per scriptum fungitur, esset lingua salutandi munere functa tui, gratatusque darem cum dulcibus oscula verbis, nec minus ille meus, quam tuus, esset honor. 15 illa, confiteor, sic essem luce superbus, ut caperet fastus vix domus ulla meos: dumque latus sancti cingit tibi turba senatus, consulis ante pedes ire viderer eques: et quamquam cuperem semper tibi proximus esse, 20 gauderem lateris non habuisse locum. nec querulus, turba quamvis eliderer, essem: sed foret a populo tum mihi dulce premi. EX PONTO LIB. IV. VIII, 71—IX, 66. 279 prospicerem gaudens, quantus foret agminis ordo, densaque quam longum turba teneret iter. [quoque magis noris, quam me vulgaria tangant: 25 spectarem, qualis purpura te tegeret;] signa quoque in sella nossem formata curuli et totum Numidae sculptile dentis opus. at cum Tarpeias esses deductus in arces, dum caderet iussu victima sacra tuo, 30 me quoque secreto grates sibi magnus agentem audisset, media qui sedet aede, deus. turaque mente magis plena quam lance dedissem ter quater, imperii laetus honore tui. sic ego praesentes inter numerarer amicos, 35 mitia ius urbis si modo fata darent: quaeque mihi sola capitur nunc mente voluptas, tunc oculis etiam percipienda foret. non ita caelitibus visum est, — et forsitan aequis! nam quid me poenae causa negata iuvet? 40 mente tamen, quae sola loco non exulat, utar; praetextam fasces aspiciamque tuos. haec modo te populo reddentem iura videbit et se decretis finget adesse tuis: nunc longi reditus hastae supponere lustri 45 cernet et exacta cuncta locare fide: nunc facere in medio facundum verba senatu, publica quaerentem quid petat utilitas: nunc pro Caesaribus superis decernere grates, albave opimorum colla ferire boum. 50 atque utinam, cum iam fueris potiora precatus, ut mihi placetur principis ira, roges surgat ad hanc vocem plena pius ignis ab ara, detque bonum voto lucidus omen apex. interea, qua parte licet, ne cuncta queramur, 55 hic quoque te festum consule tempus agam. altera laetitiae est nec cedens causa priori: successor tanti frater honoris erit. nam tibi finitum summo, Graecine, Decembri imperium Iani suscipit ille die. 60 quaeque est in vobis pietas, alterna feretis gaudia, tu fratris fascibus, ille tuis. sic tu bis fueris consul, bis consul et ille, inque domo bimus conspicietur honor. qui quamquam est ingens, et nullum Martia summo altius imperium consule Roma videt, 280 P. OVIDII NASONIS multiplicat tamen hunc gravitas auctoris honorem, et maiestatem res data dantis habet. iudiciis igitur liceat Flaccoque tibique 70 talibus Augusti tempus in omne frui. ut tamen a rerum cura propiore vacabit, vota precor votis addite vestra meis. et si quem dabit aura sinum, laxate rudentes, exeat e Stygiis ut mea navis aquis. 75 praefuit his, Graecine, locis modo Flaccus, et illo ripa ferox Histri sub duce tuta fuit. hic tenuit Mysas gentes in pace fideli, hic arcu fisos terruit ense Getas. hic raptam Troesmin celeri virtute recepit 80 infecitque fero sanguine Danuvium. quaere loci faciem Scythicique incommoda caeli, et quam vicino terrear hoste, roga: sintne litae tenues serpentis felle sagittae, fiat an humanum victima dira caput: 85 mentiar, an coeat duratus frigore Pontus, et teneat glacies iugera multa freti. haec ubi narrarit, quae sit mea fama, require, quoque modo peragam tempora dura, roga. non sumus hic odio nec scilicet esse meremur, 90 nec cum fortuna mens quoque versa mea est. illa quies animi, quam tu laudare solebas, ille vetus solito perstat in ore pudor. sic ego sum longe, sic hic, ubi barbarus hostis, ut fera plus valeant legibus arma, facit, 95 rem queat ut nullam tot iam, Graecine, per annos femina de nobis virve puerve queri. hoc facit, ut misero faveant adsintque Tomitae: haec quoniam tellus testificanda mihi est. illi me, quia velle vident, discedere malunt: 100 respectu cupiunt hic tamen esse sui. nec mihi credideris: extant decreta, quibus nos laudat et immunes publica cera facit. conveniens miseris et quamquam gloria non sit: proxima dant nobis oppida munus idem. 105 nec pietas ignota mea est; videt hospita terra, in nostra sacrum Caesaris esse domo. stant pariter natusque pius coniunxque sacerdos, numina iam facto non leviora deo. neu desit pars ulla domus, stat uterque nepotum, 110 hic aviae lateri proximus, ille patris. EX PONTO LIB. IV. IX, 67—X, 18. 281 his ego do totiens cum ture precantia verba, Eoo quotiens surgit ab orbe dies. tota — licet quaeras — hoc me non fingere dicet officii testis Pontica terra mei.

Eontica me tellus, quantis hac possumus ora, 115 natalem ludis scit celebrare dei. nec minus hospitibus pietas est cognita talis, misit in has si quos longa Propontis aquas. is quoque, quo laevus fuerat sub praeside Pontus, audierit frater forsitan ista tuus. 120 fortuna est impar animo, talique libenter exiguas carpo munere pauper opes. nec vestris damus haec oculis, procul urbe remoti: contenti tacita sed pietate sumus. et tamen haec tangent aliquando Caesaris aures: 125 nil illum, toto quod fit in orbe, latet. tu certe scis hoc, superis ascite, videsque, Caesar, ut est oculis subdita terra tuis: tu nostras audis inter convexa locatus

sidera, sollicito quas damus ore, preces. 130 perveniant istuc et carmina forsitan illa, quae de te misi caelite facta novo. auguror his igitur flecti tua numina; nec tu inmerito nomen mite parentis habes. X. Haec mihi Cimmerio bis tertia ducitur aestas ALBINO litore pellitos inter agenda Getas. VA NO. ecquos tu silices, ecquod, carissime, ferrum duritiae confers, Albinowane, meae? gutta cavat lapidem, consumitur anulus usu, 5 et teritur pressa vomer aduncus humo; tempus edax igitur praeter nos omnia perdit, cessat duritia mors quoque victa mea? exemplum est animi nimium patientis Ulixes, iactatus dubio per duo lustra mari: 10 tempora solliciti sed non tamen omnia fati pertulit, et placidae saepe fuere morae. an grave sex annis pulchram fovisse Calypso aequoreaeque fuit concubuisse deae? excipit Hippotades, qui dat pro munere ventos, 15 curvet ut impulsos utilis aura sinus. nec bene cantantis labor est audire puellas: nec degustanti lotos amara fuit. 282 P. OVIDII NASONIS hos ego, qui patriae faciant oblivia, sucos 20 parte meae vitae, si modo dentur, emam! nec tu contuleris urbem Laestrygonis umquam gentibus, obliqua quas obit Hister aqua. nec vincet Cyclops saevum feritate Piacchen, qui quota terroris pars solet esse mei? 25 Scylla feris trunco quod latret ab inguine monstris, Heniochae nautis plus nocuere rates. nec potes infestis conferre Charybdin Achaeis, ter licet epotum ter vomat illa fretum. qui quamquam dextra regione licentius errant, 30 securum latus hoc non tamen esse sinunt. hic agri infrondes, hic spicula tincta venenis, hic freta vel pediti pervia reddit hiems, ut, qua remus iter pulsis modo fecerat undis, siccus contempta nave viator eat. 85 qui veniunt istinc, vix vos ea credere dicunt: quam miser est, qui fert asperiora fide! crede tamen: nec te causas nescire sinemus, horrida Sarmaticum cur mare duret hiems. proxima sunt nobis plaustri praebentia formam 40 et quae praecipuum sidera frigus habent. hinc oritur boreas oraeque domesticus huic est et sumit vires a propiore loco. at notus, adverso tepidum qui spirat ab axe, est procul et rarus languidiorque venit. 45 adde quod hic clauso miscentur flumina Ponto, vimque fretum multo perdit ab amne suam. huc Lycus, huc Sagaris Peniusque Hypanisque Calesque influit et crebro vertice tortus Halys, Partheniusque rapax et volvens saxa Cynapses 50 labitur et nullo tardior amne Tyras, et tu, femineae Thermodon cognite turmae, et quondam Grais Phasi petite viris, cumque Borysthenio liquidissimus amne Lycastus et tacite peragens lene Melanthus iter, 55 quique duas terras, Asiam Cadmique sororem separat et cursus inter utramque facit, innumerique alii, quos inter maximus omnes cedere Danuvius se tibi, Nile, negat. copia tot laticum, quas auget, adulterat undas, 60 nec patitur vires aequor habere suas. quin etiam, stagno similis pigraeque paludi, caeruleus vix est diluiturque cólor. EX PONTO LIB. IV. X, 19—XI, 20. 283 innatat unda freto dulcis leviorque marina est, quae proprium mixto de sale pondus habet. si roget haec aliquis cur sint narrata Pedoni, 65 quidve loqui certis iuverit ista modis, *detinui' dicam *curas tempusque fefelli: hunc fructum praesens attulit hora mihi. afuimus solito, dum scribimus ista, dolore, in mediis, nec nos sensimus esse Getis.' 70 at tu, non dubito, cum Thesea carmine laudes, materiae titulos quin tueare tuae, quemque refers, imitere virum. vetat ille profecto tranquilli comitem temporis esse fidem. qui quamquam est factis ingens et conditur a te 75 vir tanto, quanto debuit ore cani, est tamen ex illo nobis imitabile quiddam, inque fide Theseus quilibet esse potest. non tibi sunt hostes ferro clavaque domandi, per quos vix ulli pervius Isthmos erat: 80 sed praestandus amor, res non operosa volenti. quis labor est, puram non temerasse fidem? haec tibi, qui perstas indeclinatus amico, non est quod lingua dicta querente putes. XI. Gallio, crimen erit vix excusabile nobis, GALLIO NI. carmine te nomen non habuisse meo. tu quoque enim (memini) caelesti cuspide facta fovisti lacrimis vulnera nostra tuis. atque utinam rapti iactura laesus amici 5 sensisses ultra, quod quererere, nihil! non ita dis placuit, qui te spoliare pudica coniuge crudeles non habuere nefas. nuntia nam luctus mihi nuper epistula venit, lectaque cum lacrimis sunt tua damna meis. 10 sed neque solari prudentem stultior ausim, verbaque doctorum nota referre tibi: finitumque tuum, si non ratione, dolorem ipsa iam pridem suspicor esse mora. dum tua pervenit, dum littera nostra recurrens 15 tot maria ac terras permeat, annus abit. temporis officium est solacia dicere certi, dum dolor in cursu est et petit aeger opem: at cum longa dies sedavit vulnera mentis, intempestive qui movet illa, novat. 20 284 P. OVIDII NASONIS adde quod — atque utinam verum tibi venerit omen — coniugio felix iam potes esse novo! XII. Quo minus in nostris ponaris, amice, libellis, TUTI. nominis efficitur condicione tui. CA N O. ast ego non alium prius hoc dignarer honore: est aliquis nostrum si modo carmen honor. lex pedis officio fortunaque nominis obstat; quaque meos adeas, est via nulla, modos. nam pudet in geminos ita nomen 8cindere versus, desinat ut prior hoc incipiatque minor. et pudeat, si te, qua syllaba parte moratur, 10 artius appellem Tuticänumque vocem: nec potes in versum Tiiticani more venire, fiat ut e longa syllaba prima brevis: aut ut ducatur, quae nunc correptius exit, et sit porrecta longa secunda mora. 15 his ego si vitiis ausim corrumpere nomen, ridear et merito pectus habere neger. haec mihi causa fuit dilati muneris huius, quod meus adiecto faenore reddet amor: teque canam quacumque nota, tibi carmina mittam, 20 paene mihi puero cognite paene puer, perque tot annorum seriem, quot habemus uterque, non mihi, quam fratri frater, amate minus. tu bonus hortator, tu duxque comesque fuisti, cum regerem tenera frena novella manu.

- 2 3) saepe ego correxi sub te censore libellos: saepe tibi admonitu facta litura meo est, dignam Maeoniis Phaeacida condere chartis cum te Pierides perdocuere deae. hic tenor, haec viridi concordia coepta iuventa venit ad albentes inlabefacta comas. quae nisi te moveant, duro tibi pectora ferro esse vel invicto clausa adamante putem. sed prius huic desint et bellum et frigora terrae, invisus nobis quae duo Pontus habet, 35 et tepidus boreas et sit praefrigidus auster, et possit fatum mollius esse meum, quam tua sint lasso praecordia dura sodali: hic cumulus nostris absit, abestque, malis! tu modo per superos, quorum certissimus ille est, 40 quo tuus assidue principe crevit honor, effice constanti profugum pietate colendo, EX PONTO LIB. IV. XI, 21—XIII, 84, 285 ne sperata meam deserat aura ratem. quid mandem, quaeris? peream, nisi dicere vix est — si modo, qui periit, ille perire potest! nec quid agam, invenio, nec quid nolimve velimve, 45 nec satis utilitas est mihi nota mea. crede mihi, miseros prudentia prima relinquit, et sensus cum re consiliumque fugit. ipse, precor, quaeras, qua sim tibi parte iuvandus, quoque viam facias ad mea vota vado. 50 XIII. O mihi non dubios inter memorande sodales, C A R O. quique, quod es vere, Care, vocaris, ave. unde saluteris, color hic tibi protinus index et structura mei carminis esse potest. non quia mirifica est, sed quod nec publica certe: 5 qualis enim cumque est, non latet esse meam. ipse quoque, ut titulum chartae de fronte revellas, quod sit opus, videor dicere posse, tuum. quamlibet in multis positus noscere libellis, perque observatas inveniere notas. 10 prodent auctorem vires, quas Hercule dignas novimus atque illi, quem canis, esse pares. et mea Musa potest proprio deprensa colore, insignis vitiis forsitan esse suis. tam mala Thersiten prohibebat forma latere, 15 quam pulchra Nireus conspiciendus erat. nec te mirari, si sint vitiosa, decebit, carmina, quae faciam paene poeta Getes. a! pudet, et Getico scripsi sermone libellum, structaque sunt nostris barbara verba modis, 20 et placui, — gratare mihi — coepique poetae inter inhumanos nomen habere Getas! materiam quaeris? laudes de Caesare dixi. adiuta est novitas numine nostra dei. nam patris Augusti docui mortale fuisse 25 corpus, in aetherias numen abisse domos: esse parem virtute patri, qui frena rogatus saepe recusati ceperit imperii: esse pudicarum te Vestam, Livia, matrum, ambiguum, nato dignior anne viro: 30 esse duos iuvenes, firma adiumenta parentis, qui dederint animi pignora certa sui. haec ubi non patria perlegi scripta Camena, venit et ad digitos ultima charta meos, 286 P, OVIDII NASONIS 85 et caput et plenas omnes movere pharetras, et longum Getico murmur in ore fuit. atque aliquis *scribas haec cum de Caesare,' dixit * Caesaris imperio restituendus eras.' ille quidem dixit: sed me iam, Care, nivali 40 sexta relegatum bruma sub axe videt. carmina nil prosunt. nocuerunt carmina quondam, primaque tam miserae causa fuere fugae. at tu, per studii communia foedera sacri, per non vile tibi nomen amicitiae, — 45 sic capto Latiis Germanicus hoste catenis materiam vestris adferat ingeniis: sic valeant pueri, votum commune deorum, quos laus formandos est tibi magna datos: — quanta potes, praebe nostrae momenta saluti, 50 quae nisi mutato nulla futura loco est.

XIV. TUTIO A NO. Haec tibi mittuntur, quem sum modo carmine questus non aptum numeris nomen habere meis, in quibus, excepto quod adhuc utcumque valemus, nil, me praeterea quod iuvet, invenies. 5 ipsa quoque est invisa salus, suntque ultima vota, quolibet ex istis scilicet ire locis. nulla mihi cura est, terra quo mittar ab ista: hac quia, quam video, gratior omnis erit. in medias Syrtes, mediam mea vela Charybdin 10 – mittite, praesenti dum careamus humo. Styx quoque, si quid ea est, bene commutabitur Histro, si quid et inferius, quam Styga, mundus habet. gramina cultus: ager, frigus minus odit hirundo, proxima Marticolis quam loca Naso Getis. 15 talia suscensent propter mihi verba Tomitae, iraque carminibus publica mota meis. ergo ego cessabo numquam per carmina laedi, plectar et incauto semper ab ingenio? ergo ego, ne scribam, digitos incidere cunctor, 20 telaque adhuc demens, quae nocuere, sequor? ad veteres scopulos iterum devertor et illas, in quibus offendit naufraga puppis, aquas? sed nihil admisi, nulla est mea culpa, Tomitae, quos ego, cum loca sim vestra perosus, amo. 25 quilibet excutiat nostri monimenta laboris: littera de vobis est mea questa nihil. frigus et incursus omni de parte timendos -

EX PONTO LIB. IV. XIII, 85—XV, 8. 287 et quod pulsetur murus ab hoste, queror: in loca, non homines, verissima crimina dixi. culpatis vestrum vos quoque saepe solum. 30 esset perpetuo sua quam vitabilis Ascre, ausa est agricolae Musa docere senis, et fuerat genitus terra, qui scripsit, in illa: intumuit vati nec tamen Ascra suo. quis patriam sollerte magis dilexit Ulixe? 85 hoc tamen asperitas indice nota loci est. non loca, sed mores scriptis vexavit amaris Scepsius Ausonios, actaque Roma rea est: falsa tamen passa est aequa convicia mente, offuit auctori nec fera lingua suo. 40 at malus interpres populi mihi concitat iram, inque novum crimen carmina nostra vocat. tam felix utinam, quam pectore candidus, essem! extat adhuc nemo saucius ore meo. adde, quod Illyrica si iam pice nigrior essem, 45 non mordenda mihi turba fidelis erat. molliter a vobis mea sors excepta, Tomitae, tam mites Graios indicat esse viros. gens mea Paeligni regioque domestica Sulmo non potuit nostris lenior esse malis. 50 quem vix incolumi cuiquam salvoque daretis, is datus a vobis est mihi nuper honor. solus adhuc ego sum vestris immunis in oris, exceptis, si qui munera legis habent. tempora sacrata mea sunt velata corona, 55 publicus invito quam favor imposuit. quam grata est igitur Latonae Delia tellus, erranti tutum quae dedit una locum, tam mihi cara Tomis, patria quae sede fugatis tempus ad hoc nobis hospita fida manet. 60 di modo fecissent, placidae spem posset habere pacis et a gelido longius axe foret. XV. Si quis adhuc usquam nostri non inmemor extat, .§£X!2 quidve relegatus Naso, requirit, agam: PO MPEIO, Caesaribus vitam, Sexto debere salutem me sciat: a superis hic mihi primus erit. tempora nam miserae complectar ut omnia vitae, 5

a meritis eius pars mihi nulla vacat. • quae numero tot sunt, quot in horto fertilis arvi Punica sub lento cortice grana rubent, 288 P. OVIDII NASONIS Africa quot segetes, quot Tmolia terra racemos, 10 quot Sicyon bacas, quot parit Hybla favos. confiteor: testere licet; signate, Quirites (nil opus est legum viribus, ipse loquor): inter opes et me, parvam rem, pone paternas; pars ego sim census quantulacumque tui. 15 quam tua Trinacria est regnataque terra Philippo, quam domus Augusto continuata foro, quam tua, rus oculis domini, Campania, gratum, quaeque relicta tibi, Sexte, vel empta tenes: tam tuus en ego sum, cuius te munere tristi 20 non potes in Ponto dicere habere nihil. atque utinam possis, et detur amicius arvum, remque tuam ponas in meliore loco! quod quoniam in dis est, tempta lenire precando numina, perpetua quae pietate colis. 25 erroris nam tu, vix est discernere, nostri sis argumentum maius an auxilium. nec dubitans oro: sed flumine saepe secundo augetur remis cursus euntis aquae. et pudet et metuo semperque eademque precari, 80 ne subeant animo taedia iusta tuo. verum quid faciam? res inmoderata cupido est: da veniam vitio, mitis amice, meo. scribere saepe aliud cupiens delabor eodem: ipsa locum per se littera nostra rogat. 85 seu tamen effectus habitura est gratia, seu me dura iubet gelido Parca sub axe mori: semper inoblita repetam tua munera mente, et mea me tellus audiet esse tuum; audiet et, caelo posita est quaecumque sub ullo, 40 transit nostra feros si modo Musa Getas: teque meae causam servatoremque salutis, meque tuum libra norit et aere minus. XVI. Invide, quid laceras Nasonis carmina rapti? AD non solet ingeniis summa nocere dies, IN VID UM. famaque post cineres maior venit. et mihi nomen tunc quoque, cum vivis adnumerarer, erat, 5 cumque foret Marsus magnique Rabirius oris Iliacusque Macer sidereusque Pedo, et qui Iunonem laesisset in Hercule, Carus, Iunonis si iam non gener ille foret; quique dedit Latio carmen regale, Severus, EX PONTO LIB. IV. XV, 9—XVI, 52. 289

et cum subtili Priscus uterque Numa; 10 quique vel imparibus numeris, Montane, vel aequis sufficis et gemino carmine nomen habes; et qui Penelopae rescribere iussit Ulixen errantem saevo per duo lustra mari; quique suam Chrysen imperfectumque Dierum 15 deseruit celeri morte Sabinus opus; ingeniique sui dictus cognomine Largus, Gallica qui Phrygium duxit in arva senem; quique canit domito Camerinus ab Hectore Troiam, quique sua nomen Phyllide Tuscus habet, 20 velivolique maris vates, cui credere possis carmina caeruleos composuisse deos; quique acies Libycas Romanaque proelia dixit, et Marius scripti dexter in omne genus, Trinacriusque suae Perseidos auctor, et auctor 25 Tantalidae reducis Tyndaridosque Lupus, et qui Maeoniam Phaeacida vertit, et una IPindaricae fidicen tu quoque, Rufe, lyrae, Musaque Turrani tragicis innixa coturnis, et tua cum socco Musa, Melisse, levis; 80 cum Varus Gracchusque darent fera dicta tyrannis, Callimachi Proculus molle teneret iter, Tityron antiquas Passerque rediret ad herbas, aptaque venanti Gratius arma daret, Naidas a satyris caneret Fontanus amatas, 85 clauderet imparibus verba Capella modis; cumque forent alii, quorum mihi cuncta referre nomina longa mora est, carmina vulgus habet; essent et iuvenes, quorum quod inedita cura est, appellandorum nil mihi iuris adest. 40 te tamen in turba non ausim, Cotta, silere, Pieridum lumen praesidiumque fori, maternos Cottas cui Messallasque paternos, Maxime, nobilitas ingeminata dedit. dicere si fas est, claro mea nomine Musa 45 atque, inter tantos quae legeretur, erat. ergo summotum patria proscindere, Livor, desine neu cineres sparge, cruente, meos. omnia perdidimus: tantummodo vita relicta est, praebeat ut sensum materiamque mali. 50 quid iuvat extinctos ferrum demittere in artus? non habet in nobis iam nova plaga locum.

0vidii vol. III. 19 290 P. OVIDII NASONIS

HALIEUTIC A.

Accepit mundus legem. dedit arma per omnes, admonuitque sui. vitulus sic namque minatur, qui nondum gerit in tenera iam cornua fronte, sic dammae fugiunt, pugnant virtute leones 5 et morsu canis et caudae sic scorpius ictu, concussisque levis pinnis sic evolat ales. omnibus ignotae mortis timor, omnibus hostem praesidiumque datum sentire et noscere teli vimque modumque sui est. sic et scarus arte sub undis 10 si n...... decidit adsumptaque dolo tandem pavet esca, non audet radiis obnixa occurrere fronte, aversus crebro vimen sed verbere caudae laxans subsequitur, tutumque evadit in aequor. 15 quin etiam si forte aliquis, dum praenatat, arto mitis luctantem scarus hunc in vimine vidit, aversi caudam morsu tenet atque citato verbere, servato quem texit cive, resultat. sepia tarda fugae, tenui cum forte sub unda 20 deprensa est, iamiamque manus timet illa rapacis, inficiens aequor nigrum vomit ilicet umorem avertitque vias oculos frustrata sequentis. clausus rete lupus, quamvis inmitis et acer, dimotis cauda submissus sidit harenis. 25 in auras emicat atque dolos saltu deludit inultus. et murena ferox, teretis sibi conscia tergi, ad laxata magis conixa foramina retis tandem per multos evadit lubrica flexus 80 exemploque nocens cunctis iter invenit una. at contra scopulis crinali corpore segnis polypus haeret et hac eludit retia fraude, et sub lege logi sumit mutatque colorem, semper ei similis quem contigit. atque ubi praedam 85 pendentem saetis avidus rapit, hic quoque fällit, HALIEUTICON 1—79. 291 elaxo calamo cum demum emersus in auras brachia dissolvit populatumque expuit hamum. at mugil cauda pendentem everberat escam, excussamque legit. lupus acri concitus ira discursu fertur vario fluctusque ferentes 40 prosequitur quassatque caput, dum vulnere saevus laxato cadat hamus et ora patentia linquat. nec proprias vires nescit murena nocendi auxiliumque sui, morsu nec comminus acri deficit aut animos ponit captiva minacis.... 45 anthias his, tergo quae non videt, utitur armis, vim spinae novitque suae versoque supinus corpore lina secat fixumque intercipit hamum. etera, quae densas habitant animalia silvas, aut vani quatiunt semper lymphata timores, 50 aut trahit in praeceps non sana ferocia mentis. ipsa quati natura monet vel comminus ire. impiger ecce leo venantum sternere pergit agmina et adversis infert sua pectora telis: quoque venit fidens magis et sublatior ardet 55 concussitque toros et viribus addidit iram, procidit atque suo properat sibi robore letum. foedus Lucanis provolvitur ursus ab antris, quid nisi pondus iners stolidaeque ferocia mentis? actus aper saetis iram denuntiat hirtis 60 et ruit oppositi nitens in vulnera ferri, pressus et emisso moritur per viscera telo. àltera pars fidens pedibus dat terga sequenti, ut pavidi lepores, ut fulvo tergore dammae et capto fugiens cervus sine fine timore. 65 hic generosus honos et gloria maior equorum: nam capiunt animis palmam gaudentque triumpho. seu septem spatiis Circo meruere coronam, nonne vides, victor quanto sublimius altum attollat caput et vulgi se venditet aurae? 70 celsave cum caeso decorantur terga leone, quam tumidus quantoque venit spectabilis actu, compescitque solum generoso concita pulsu ungula sub spoliis graviter redeuntis opimis! quae laus prima canum, quibus est audacia praeceps 75 venandique sagax virtus viresque sequendi: quae nunc elatis rimantur naribus auram, et nunc demisso quaerunt vestigia rostro, et produnt clamore feram dominumque vocando 19* 292 P. OVIDII NASONIS 80 increpitant. quem si conlatis effugit armis, insequitur tumulosque canis camposque per omnes. Noster in arte labor positus: spes omnis in illa . . . nec tamen in medias pelagi te pergere sedes admoneam vastique maris temptare profundum. 85 inter utrumque loci melius moderabere finem . . . aspera num saxis loca sint (nam talia lentos deposcunt calamos, at purum retia litus), num mons horrentes demittat celsior umbras in mare (nam varie quidam fugiuntque petuntque), 90 num vada subnatis imo viridentur ab herbis, obiectetque moras et mollis vestiat alga. discripsit sedes varie natura profundi, nec cunctos una voluit consistere pisces. nam gaudent pelago, quales scombrique bovesque, 95 hippuri celeres et nigro tergore iuli et pretiosus helops, nostris incognitus undis, ac durus xiphias, ictu non mitior ensis, et pavidi magno fugientes agmine thunni, parva echeneis — at est, mirum, mora puppibus ingens— 100 tuque, comes ratium tractique per aequora sulci, qui semper spumas sequeris, pompile, nitentes, cercyrosque ferox, scopulorum fine moratus, cantharus ingratus suco, tum concolor illi orphus, caeruleaque rubens erythinus in unda, 105 insignis sargusque notis, insignis et alis, et super aurata sparulus cervice refulgens, et rutilus phager, et fulvi synodontes, et ex se concipiens channe gemino fraudata parente, tum viridis squamis, parvo saxatilis ore, 110 et rarus faber, et pictae mormyres, et auri chrysophrys imitata decus, tum corporis umbrae liventis, rapidique lupi, percaeque tragique, quin laude insignis caudae melanurus, et ardens auratis murena notis, merulaeque virentes, 115 intutusque suae conger per vulnera gentis, et capitis duro nociturus scorpios ictu, ac numquam aestivo conspectus sidere glaucus. at contra herbosa pisces laetantur harena, ut scarus, epastas solus qui ruminat escas, 120 fecundumque genus maenae, lamyrosque smarisque, atque inmunda chromis, merito vilissima salpa, atque avium dulces nidos imitata sub undis, et squatus, et tenui suffusus sanguine mullus, HALIEUTICON 80—134. 293 fulgentes soleae candore, et concolor illis passer, et Hadriaco mirandus litore rhombus, 125 tunc epodes lati, tum molles tergore ranae, extremi paseuc...

• • • • • - • • • • • • lubricus et spina nocuus non gobius ulla, 130 et nigrum niveo portans in corpore virus lolligo, durique sues, sinuosaque caris, et tam deformi non dignus nomine asellus, tuque, peregrinis acipenser nobilis undis. 294 IP. OVIDII NASONIS

OVIDII OPERUM FRAGMENTA

deque deperditis carminibus testimonia.

I Quintil. VIII 5, 6: apud Ovidium Mede a dicit serváre potui: pérdere an possim, rogas? II Seneca suasor. 5, 7: esse autem in tragoedia eius (sc. Nasonis) feror hùc illuc, ut pléna deo. cf. de Medea tragoedia Quintil. X 1, 98. Tacitus dial. M2. Valerii ad Rufinum epistula in edd. Hieronymi vol. ult. — Ovid. Am. II 48. III M. Trist. II 555.

III Priscianus V p. 449, 15 H. Ovidius in Epigrammatis: Larte ferox caeso Cossus opima tulit.

IV Quintil. IX 3, 70: apud Ovidium ludentem cur ego non dicam, Furia, te furiam?

V. Probus in Verg. Georg. I 458: Ovidius in Phaenomenis dicens de Perseo Βleiades ante genus septem radiare feruntur, sed tamen apparet sub opaca septima nube. VI Lactant. inst. div. II 5: Naso- eum librum quo φαινόμενα breviter comprehendit, his tribus versibus terminavit: Tot numero talique deus simulacra figura imposuit caelo, perque atras sparsa tenebras clara pruinosae iussit dare lumina nocti. OPERUM FRAGMENTA. 295 VII Priapeum III: Obscure poteram tibi dicere: *da mihi, quod, tu des licet assidue, nil tamen inde perit. da mihi, quod cupies frustra dare forsitan olim, cum tenet obsessas invida barba genas, quodque Iovi dederat, qui raptus ab alite sacra 5 miscet amatori pocula grata suo, quod virgo prima cupido dat nocte marito, dum timet alterius vulnus inepta loci.' simplicius multo est * da pedicare' Latine dicere. quid faciam? crassa Minerva mea est. 10* cf. $; controv. I 2, 22: Ovidianum illud *inepta loci [v. 8].' VIII Quintil. VI 5, 96: adiuvant urbanitatem et versus commode positi, seu toti, ut sunt, quod adeo facile est, ut Ovidius ex te trastichon Macri carmineT librum in malos poetas compo suerit — — IX Ovidius eae Ponto I 7, 27 sqq. (Messallino): nec tuus est genitor [Messalla] nos infitiatus amicos... cui nos et lacrimas, supremum in funere munus, et dedimus medio scripta canenda foro. X. Ovidius ea, Ponto I 2, 451 (Fabio Maaeimo): ille ego, qui duxi vestros Hymenaeon ad ignes et cecini fausto carmina digna toro XI Ovidius ib. III 4 (Rufino), ef. ib. II 5, 27 —:

utque suo faveas, mandat, Rufine, Triümpho... 8 est opus exiguum vestrisque paratibus impar... 5 spectatum vates alii scripsere triumphum.. 17 nos ea vix avidam vulgo captata per aurem 19 scripsimus, atque oculi fama fuere mei... quo magis, o lector, debes ignoscere, si quid 43 erratum est illic praeteritumve mihi... quo pede nunc utar, dubia est sententia nobis: 87 alter enim de te, Rhene, triumphus adest... danda Iovi laurus, dum prior illa viret. 90 296 F. OVIDII NASONIS XII Ovid. ib. IV 45, 49 sqq. (Caro), cl. Trist. III 44, 48: 19 a! pudet, et Getico scripsi sermone libellum structaque sunt nostris barbara verba modis... 23 materiam quaeris? laudes de Caesare dixi... 25 nam patris Augusti docui mortale fuisse corpus, in aetherias numen abisse domos: esse parem virtute patri, qui frena rogatus saepe recusati ceperit imperii: esse pudicarum te Vestam, Livia, matrum, 80 ambiguum, nato dignior anne viro: esse duos iuvenes, firma adiumenta parentis, qui dederint animi pignora certa sui. XIII Ovid. ib. IV 6, 47 (Bruto): quale tamen potui, de caelite, Brute, recenti vestra procul positus carmen in ora dedi. gf. ib. 9, 431 (Graecino): perveniant istuc et carmina forsitan illa, quae de te misi caelite facta novo. XIV Servius ad Verg. Georg. IV 495: Ovidius bis rapitur vixitque semel. XV Porphyrio ad Hor. carm. II 5, 20: Gyges] de huius pueri pulchritudine etiam Ovidius locutus est. XVI Quintil. XII M0, 75: lana tincta fuco citra purpuras placet; at si contuleris eam, lacernae conspectu melioris obruetur, ut Ovidius ait. XVII Paulus Festi p. 527, 4 M.: Ovidius nymphaeque salaces XVIII Plinius H. N. XXX 55: Anginis felle anserino cum elaterio et melle citissime succurritur, cerebro noctuae, cinere hirundinis ex aqua calida poto. huius medicinae OPERUM FRAGMENTA. 297 auctor est Ovidius poeta. Ovidium Plinius in indicibus auctorum libr. XVIII XXIX XXXI XXXII nominat. XIX Ovidius Amor. II M:

ausus eram, memini, caelestia dicere bella 11 centimanumque Gygen sqq. XX* Martial. II 41: *Ride, si sapis, o puella, ride: Paelignus puto dixerat poeta' (inde habet Martianus Capella VIII p. 500 E.) ad Art. amat. III 515 ni fallor spectat. XXI* De dub. nomin. in Gramm. Lat. ed. Keil. V p. 576, 6: Ovidius: currus crystallo lucidus alba XXII* ibid. p. 592, 27: Ovidius innumerosque vehes * * * Denique conferenda sunt quae diari ad Anthologiae latinae c. 1. 2. 210. 238. 262. 269. 674. 682. 787. Taceo de Pulice aliisque Ovidio adscriptis medii aevi versiculis.

XXIII Seneca contr. II 2, 9—11: Haec illo (Nasone) dicente ex cepta memini: Quicquid laboris est, in hoc est, ut uxori virum et uxorem viro diligere concedas. necesse est deinde iurare permittas, si amare permiseris. quod habuisse nos iusiu randum putas? tu nobis religiosum nomen fuisti; si men tiremur, illa sibi iratum patrem invocavit, ego socerum. parce, pater, non peieravimus. ecce obiurgator nostri quam effrenato amore fertur! queritur quemquam esse filiae praeter se carum. quid est quod illum ab indul gentia sua avocet? di boni! quomodo hic amavit uxorem? amat filiam et abdicat; dolet periclitatam esse et ab eo abducit, sine quo negat se posse vivere; queritur peri culum eius, qua paene caruit hic, qui amare caute iubet. facilius in amoré finem impetres quam modum. tu hoc 298 P. OVIDII NASONIS OPERUM FRAGMENTA. ' obtinebis, ut terminos quos approbaveris custodiant, ut nihil faciant nisi considerate, nihil promittant nisi ut tu vis facturi, omnia verba ratione et fide ponderent? senes sic amant. pauca nosti, pater, crimina: et litigavimus aliquando et cecidimus et, quod fortasse non putas, peie rávimus. quid ad patrem pertinet, quod amantes iurant sibi, credere? nec ad deos pertinet. non est quod tibi placeas, uxor, tamquam prima peccaveris: periit aliqua cum viro, periit aliqua pro viro; illas tamen omnis aetas honorabit, omne celebrabit ingenium. fer, socer, felici tatem tuam! magnum tibi quam parvo constat exemplum! in reliquum, ut iubes, diligentiores facti sumus; errorem nostrum confitemur; exciderat iurantibus esse tertium, qui magis amaret. sic, di, sit semper. perseveras, socer? recipe filiam: ego qui peccavi, poena dignus sum; quare uxori notae causa sim, socero orbitatis? discedam e civi tate, fugiam, exulabo, utcumque potero desiderium misera et geli patientia perferam: morerer, si solus moriturus eSSem ! INDEX.

(Littera omissa Fastos, T Tristia, PEpistulas ex Ponto, Ib. Ibin, H Halieutica, fg. fra gmenta indicat. Nomina propria et quidem ea quoque fere quae poeta tacite significat, dedi omnia; ex reliquis memorabilia quaedam.)

Ab antiades (Perseus) Ib. 461. Aetaeus (Atticus): Actaeae arcis Abdera Ib. 465. P IV 1, 31. Actaeä humo Ib. 834. absinthium apud Tomos nascitur: Actiacus: Actiacis frondibusI711. T V 13, 21. PIII 1, 23. 8, 15. Actorides (Patroclus): Actoridae Absyrtus Medeae frater (Ib. 433). T I 9, 29. Actoriden II 39. Absyrti T III 9, 6. Adimantus Phliasius: Adimantum Abydus; hinc Abydena urbe T I Ib. 325. 10, 28. aquä Ib. 588. Adipetu§: Agmêti uxQr (Alcestis) Acastus Peliae fil. II 40. T V 14, 37. P III 1, 106. `Admeti Acca (Larentia) IV 854. V 453. socer (Pelias) Ib. 440. Acerram orum senatus (Ib. 387). Adonis (V 227. Ib. 501; 563). Achates Aeneae socius III 607. Adrastus: Adrasti VI 433. Adra Achate III 603. stum P I 3, 79. Achaei Pontica gens P IV 10, 27. Aeacides (Achilles) V 390. P II Achaemenides Ib. 413. Achae 3, 41. Ib. 373. Aeacidae Ib 303. menidem P II 2, 25. Aeacide II 4, 22. Achaeus (Graecus): Achaeo vati Aeacus Ib. 186. Ib. 539. aedilisVI663. aediles plebisV287. Achaeus Asianus: Achaei Ib. 297. Aeetes: Aeetae P III1, 120. Achelous fluvius II 44. Acheloe Aegaeum mare IV 565. Aegaeas V 343. Cycladas T I 11, 12. Achilles II 119. V407. T IV 1,15. Aegeus rex Atheniensis II 41. (Ib. V 1, 55. P I 7, 51. Ib. (878) 625. § Achillis P I 8, 74. Achillem T II Aegialea (Ib. 347). 411. Achille abl. TI9,29. III 5,37. Agg; (Theseus): Aegidae P II ab Achillé P III 3, 43. 6, 26. Aegiden TV 4, 26. Achilleus: Achilleo more T I 1, aegis: aegida III 848. 100. Achillea humo Ib. 328. Achil Aegisos urbs Moesiae P(I8,13) IV leos equos TIII 4,28. V6,9. Achil 7, 21; 53. eius conditor P I 8, 13. leae manus V 396. Aegisthus: Aegisthi T II 396. Achillides (Pyrrhus reae): Achilli A;g;gus; Aegypti P III 1, 121. dem Ib. 299. Achivus (Graecus): Achivae tel Aeneades: Aeneadem (Augustum) luris P I 4, 33. Achivä turba P I1, 35. Aeneadum genetiix T II V 645. 261; 262. Aeneadas 1717. IV 161. A cis: Aci IV 468. Aeneas I 527. II 543. III 424; 549; Acmonides Cyclops IV 288. 601; 607; 628. IV 37; 78; 251; 879; Acontius T III 10, 73. 890; 892. VI. 434. Aeneae III 545. Acragas urbs: Acraganta IV 475. P I 1, 34. Aenean V 563. T I 2, 7. Acropolis Athenarum (P IV 1, 31). Aeneä III 425. P III 3, 62. Actaeon T II 105 (Ib. 477). Aeneia pietas IV 799. 300 INDEX. Aeneis giiii Aeneidos TII533. IV 66. V 887; 400; 645. VI 812. P » v-• IV 8, 62. Alciden II 318. Aeolides (Salmoneus) Ib. 471. Alcinous: Alcinoi P II 9,42. Alci Aeolius: Aeoliae Helles TI10,15. noo P IV 2, 10. Aeolii carceris II 456. Alcmaeon (Ib. 346). Aeolus T I 4, 17. Alcyone Pleias: Alcyonen IV 173. Aequi: Aequos VI 721. Aleia arva lb. 255. Aequiculus III 93. Aleuas Ib. 321. Aleuae sanguis Aërope: Aëropen T II 391. (Scopas) Ib. 509. Aesculapius ? 291). Alexander Magnus (Ib. 296): ur Aeson: Aesone P I4, 23; 46. bem Alexandri T I 2, 79. Aesonides (Iason): Aesonidem P I Alea:ander Pheraeus (Ib. 319). » vv • Algida terra VI 722. Aethalis Ilva P II 3, 84. AlIia Ib. 217. Aethalus(?): Aethalon Ib. 619. Almo fl. II 601. IV 337. Almonis Aethra V 171. Aethrae Ib. 575. 1V 340. Aetnaeus: Polyphemus P II 2, Alpes: Alpibus P I 5, 22. 115. pastor Ib. 267. Aetnaeo igne Alpinus:"Alpino hoste VI 358. I574. Aetnaeâ flamma P II 10, 23. AIpinis regibus P IV 7, 6. Aetne IV 491. Aetnâ Ib. 596. Aet Althaea: Althaeae Ib. 599. nae (gen.) T V 2, 75. Amalthea V 115. sidus ib. 127. Afratelluis VI 178. aequora IV289. Amaryllis: Amaryllidis T II537. Africa I 593. P IV 15, 9. Amastris opp. Paphlagoniae; hinc Agamemno: Agamemnonis P III Amastriacis oris £. 327. 1, 121. Agamemnona P IV 8, 51. Amata Latiniuacor: Amatae IV881. Agamemnone TV 6,25. P II 6, 25. Amazonia securis P III 1, 95. Agamemnonio Oresti Ib. 525. Ambracias vias Ib. 302. Aganippe fons Heliconis: Agamip Amenana Siciliae flumina IV 467. pidos Hippocrenes V 7. Amor P I4, 42. III 8, 13. Amoris Agenoré natus P I4, 37. IV 196. T V 1, 22. Amorum IV 1. Agenorei bovis VI 712. Ampelos iuvenis: Ampelon II 409. Agenorides Cadmus P I 3, 77. Amphiaraus P III 1, 52. (Ib. 352). Aglaurus (Ib. 497?). Amphiareiades II 43. Agnalia festum I 325. Amphion (Ib. 581). Agonia festum V 721. Agonali luce Amphitrite V 731. I318. Agonalem I 324. Amulius rex III (35) 49; 67. (IV agonia pro pecore I 331. Å; AAj IV 53. A£ippe rex Albae: Agrippam IV m y n t i a d e s (Philippus reae): 49. Amyntiaden Ib. 293. Agrius P. III 9, 9. Amyntorides (Phoeniae) Ib. 257. Aîaa, Oilei f. (Ib. 337; 339; 615). Anacreon (T II 364). Aiax Telamonis f. P IV 7, 41. (Ib. A;Pus fl. P II 10, 26. Anapi IV 341). 69. Alba reae IV 43; 44. Anaxarchus Abderites Ib. 569. Alba Longa II 499. Ancaeus (Ib. 501). Albanus: Albanis III 89. Albana Anchialus opp. Thraciae: Anchiali tempora III 91. arva P I 8, 67. T I 10, 36. Albinovamus, Pedo, poeta: ad eum Anchises IV 35. T II 299. P IV 10. Albinovane P IV 10, 4. ancile III 377. Albula fl. II 389. IV 68. V 646. Ancus reac: Anco VI 803. Alcaeus (Ib. 523)? Anguis sidus II 243; 266. Agathoi moenia (Megara) T I 10, Anna (Perenna) III 559; 607; 613; 3 660; 667; 690. Annam III 605; 677; Äîëibiades (Ib. 681). 691. Anna Perenna III 146; 654. Alcides (Hercules) I 575. II 355. Annae Perennae III 523. INDEX. 301. Annales Ennii T II 259. Ardea II 721; 727; 749. Anser poeta T II 435. ÄÈÉÉÉÉaTW â33. £ II 10, 27); Antaeus, Libys: Antaei Ib. 392; hinc Arethusidas Syracusas IV 873. 397 (390). Argei: Argeos III 791. Antenor: Antenora IV 75; 77. (P Argo navisT II 439. (Ib. 264). IV 16, 18). Argolicus: Argolicis Ib. 573. Ar Anticlus (Ib. 567). golici Orestae T I 9, 27. Argolica Anticyra P IV 3, 54. êlasse. T I 1, 88. urbe P I 8, 79. Antigone (T III 8, 67. Ib. 259). Argolicae mânus IV 72. Argolicis Antimachus poeta T I 6, 1. armis T II 317. Anti ÉÉÉ II 2, 116. Antipha Argos vel Argi urbs: Argös VI47. tem P II 9, 41. Argis V 651. Antoni scripta P I 1, 23. Ariádnaeo sidere (Corona) V 346. A;y; reus (Socrates) Ib. 557. T V Aricia VI 59. Aricinus: Aricinos III 91. Ari Aöhiis fons P IV 2, 47. Aoniae cinae vallis III 263. Aricino lacu Camenae IV245. Aonia humoI490. VI 756. Aonio hospite Ib. 391. Aoniae so Aries sidus III 875. IV 715; 903. rores T IV 10, 39. Aonias aquas (T III 12, 3). III 456. Arion II 91; 95, Ariona II 83. Aphidna V 708. Arionium nomen II 93. Apollineus: Apollinea arte T III A;i;taeus II 363. Aristaeo P IV 3, 10. Ib. 262. lauro VI 91. 2, 9. Apollinis Palatini templum T III Aristarchus grammaticus: Ari 1, 60. starcho P III 9, 24. Apollonia opp. Thraciae TI 10, 85. Aristides Atheniensis P I 3, 71. Ap9ll9 T. I 2, 5. P IV 8,75. Apol Aristides Milesiarum fabularum #,£ I 10, 35. Apolline TV 3,57. £tor T II 413sq. Aristidem TII 12, 15. Appia via P I 8, 68. II 7, 44. Armenius T II 227. Appius VI 203. armipotens (Mars) II 481. V 559. Agri; IV 621; 901. Aprilem IV Ars Ovidii Amatoria T V 12, 68. 89. Aprili IV 20 V 185. Artis P II 11, 2. Arte TII 8; 240; Apulus: Apule IV 76. 251; 303. P II 9, 76. 10, 12. Ib. 6. Aquarius sidus (I 652) II 457. Artes TII 345; 471. PI 1,12. Arti Arabs: Arabas IV 569. bus T III 14, 6. P II 2, 104. III Arcadia: Arcadiam I478. Arcadiä 3, 70. II 424. V 91. artificum opera P IV 1, 29 sqq. Arcadius: Arcadiaedeae(Carmen Ascra Boeotiae opp. P IV 14, 34. tae)I462. ArcadiomonteII423. Ar Ascre ib. 31. cadiis iugis II 272. montibus V664. Ascraeus: Ascraeas oves VI 14. Areas(Eüander): ArcadeI471;542. Asia: Asiae (gen.) IV 567. VI. 420. Arcas Callistus fil. (II 184). TI 2, 78. P II 10, 21. Asiam P IV Arcas: Arcadis V 643. Arcades II 10, 55. 272; 290. V 89. Arcadas VI 505. Assaracus Troianus IV 34. Assa Arche m o rus (Ib. 481). raci IV 123; 943. Assaracon IV 34. Archilochus (Ib. 53; 519). Astacides Melanippus Ib. 513. Archimedes VI 277. Astyanaz (Ib. 494; 562). Arctophylax sidus II (153) 190. Atalante (Ib. 369). III. 405. Atarnites Hermias Ib. 317. Arctos sidus T I 3, 48. Ib. 472. Athamantis Helle: Athamantidos Arcto T I 2, 29. III 10, 11. V 5, 39. IV 903. Arcton II189; 192. III 793. Arctös Athamas VI 489; 555. (Ib. 345). (plur.) III 107. Athenae: Athenas T I 2, 77. Ib. Arcturus sidus: Arcturum II 7, 59. 521. 302 INDEX. Athos Ib. 200. Atho PI 5, 22. Automedon auriga: Automedontis Atlanteas Pleiadas III 105. T V 6, 10. Atlantis: nymphen Atlantida III A$9no e Cadmi filia: Autonoes Ib. 659. Electrâ Atlantide IV 31. 69. Atlas II 490. V 169; 180. Atlantis Autumnus IV 897. V 663. Atlante V 83. Aventinus rea: IV 51. At raae (Ib. 468)? Aventinus mons IV 51. Aventini Atreus P I 2, 119. VI 518. Aventino III 295. atria Libertatis T III 1, 72. Iovis Aventinus: Aventinae silvae I III 703 Vestae IV 263. 551. III329. Aventino iugo III884. Atrides: Atridae IV 73. Atridis Aventinum cacumen IV 816. Aven P I 7, 32. tinam humum VI82. Aventinâ arce Attalus IV 266. VI 728. Aventinis herbis IV 67. Atticus: Attica apis T V 4, 80 Avis sidus II 266. terra IV 502. P I 3, 68. A; $μ s Pontus Euzinus dictus TIV

Atticus Ovidii amicus: ad eum P II » 4. Attico v. 7. Attice v. 2. II 7, 2. Attis puerIV223. Ib. 458. (Ib.505). Babylon P II 4, 27. Attin V 227. Bacchè T IV 1, 41. Bacchae Ib. Attius poeta TII 359. £,Paschae VI 507. Bacchis T V. Augusta Iulia I 536. Augustus Caesar II 60sqq. IV 348. Báôéhicus:BacchieasertaTI 7,2. P. IV 6, 15. Augusti 2, 102. Bacchus III 410; 474. V 264; 345. P I 2, 59. III 1, 135. IV 9, 70. 13, Bacchi I 393. II 313. III 301. VI 25. Augusto IV 676. Auguste T II 523. Ib. 495. Baccho III 718; 767. 509. Augusto T IV 4, 53. P IV 5, V 345. VI 562. P II 9, 31. IV 2, 9. 23. Augustos I 531. Bacchum III461. V 167. Bacche I Augustus (adj.): Augustae domus 360. III 481; 482; 497; 501; 714; P íí 2, 76. Augustum numen T III 772. VI 483. TI 10, 38. V 3, 2; 46. 8, 13. P III 1, 163. IV 6, 10. Au Baccho III 468; 786. sto nomine I 590. V 565. foro V ballistae T I 2, 48. 42. P IV 5, 10. 15, 16. Augustâ barbaries: barbarie (gen.) TV 12, ace P II 5, 18. Augustas aures 55. barbariem T V 1, 46. barba É £? 115. Augustos deos P III riam T III 14, 30. IV 1, 22. bar 6. 1 Éie(aíijíìíîìó, A. Aügüstus mensis V 147. Bassus poeta T IV 10, 47. Aulis: Aulidis Ib. 616. Basternae gens Scythica T II 198 Aurora I 461. II 267. III 711. IV (cf. 189). 721. V 733. Auroram P IV 9, 3. Bato Scylha P II 1, 46. Ausonia(Italia): Ausoniam IV290. Battiades (Callimachus) T V 5,38. T II 575. V 5, 40. Ausoniae T I Ib. 55. Battiade T II 367. 3, 6. Battis Philetae amica T I 6, 2. Bat Ausonîs ora II 93. tide P III 1, 58. Ausonius (Italus): Ausonii militis Battus III 570. Ib. 584 (537). cf. P I 2, 84. Ausoniae gentis T V 2, blaesus. 48. lingu†T V 7, 61. Ausonium Belides (Danaides) T III 1, 62. Ib. ducem T II 171. imperium P II 2, 175; 354. 72. Ausonio iure TII199. Ausoniä Bella I 124 (702). lyra T IV 10,59. humo V 658. urbe Bellerophon (Ib. 255). P III 2, 101. PIV 8, 86. Ausoniae Bellona VI 201. opes V 588. Ausonias matres I 619. Berecyntia (Cybele) IV 355. II 23. Kalendas I 55. Maenadas Berecyntia tibia IV 281. VI 504. Ausonios fines T I 2, 92. Berecyntiades venator Ib. 506. mores P IV 14, 38. Ausoniis mon H; ôí;i gens T III 10,5. Bessos T IV

tibus I 542. viris IV 266. , v • • INDEX. 303 bibliothecae TII 420. III 1,63sqq. Caesar Augustus I599. II138; 637. 5. IV 627. VI 646. TI 2, 66; 93. 8, 5; Biôôïís terra P II 9, 54. 86. 5, 40. 9, 24. II 8; 23; 27; 209; Bistonius (Thracius): Bistoniae 323; 551; 560. III 1, 76; 78. 7, 48. Minervae Ib. 377. Bistonii equi PI 12, 53. IV 2, 47. 4, 15. 5, 8. 9, 11. 2, 111. Bistonium ensem PIV 5, V 5, 61. 11, 23. P I 2, 71. 7, 22; 35. Bistonios campos T I 10, 23. 43.3,7ó.ffi,7. 5, 31'7,37. 8, 1; Bistomias aquas TI 10, 48. saris 87. 9, 33. III 3, 62. 6, 25; 38. IV 4, sas P I 8, 59. 34. 8, 63. 9, 128. — Caesaris I 13 blaesus i. e. Battus Ib. 537. bis. III 419; 422; 710. V 588. VI boarium forum I 582. VI 478. 809. T I 2, 3; 61. 3, 85. 5, 62. II ' Boeotus: Boeotum V 493. 124; 335. III 8, 39. 11, 17 %§ 72. JBona Diva V 148. 12,46. 13, 11. V 1, 41. 9, 11. 10, 52 IBootes sidusIII 405. Bootem V 733. j5i3 113; 139. 4, 29. 9, 28. 10, 20; Eoreas V 203. £ííííííí53[33|íïí, Borysthenio amne P IV 10, 53. 8, 53. III 1, 114. 3, 83. Bosphorius: Bosphorio mari T II 9, 27. IV 9, 106; 125. 298. Caesare II 141. IV 859. Bosphoros T III 4, 49. 455. T I 1, 30. 2, 104. II 230. I Bosphorus Cimmerius (Ib. 328). 1, 54. V 2, 38. 7, 8. 9, 21. 9 8; Bovillae opp. Latii: Bovillis III. 149. 4, 55. 8, 24. II 3, 98. 8, 18. III 667 1, 128. IV 4, 39. 5, 32. 13, 23; 87. bracae Getarum T III 10, 19. IV Cåéíïí ïíôïíôïíô 1; 37. 6, 47. V 7, 49. 10, 34. öÄÈÉÉÉêëìíîïíéuíFiW 5,25. (cf. Eriareus III 805. P. II 5,41). C. Germanice I inscr.; Prontes Cyclops IV 288. 3. — idem I 31. II 15. IV 20. VI *;teas Hephaesti fil.: Brotean Ib. 763. TII 230. P IV 8, 23; 63. 15. Caesar uterque T IV 2, 8. JBrutus, L. Iunius, primus consul II Caesares (Augustus et Tiberius vel 717; 837; 849. Germanicus): CaesaribusTI2,104. IBrutus Callaicus VI 461. iííöïíW'%j TFíÍ557jî. Brutus Ovidii amicus: ad eum PI1. II2, 110. 6, 18. 8, 4. IV 9, 49. 15, 8. III9. IV 6. — I 1, 24. Brute I 1, 3. Caesareus: Caesareum numen T III 9, 1; 44. IV 6, 1; 17; 22; 28. Y3,46,11, 20. caput T III 5, 46, bucolici modi T II 538. PIII3,68. Caesarei fama triumphi Eu siris Aegypti reae (Ib. 397): Busi P II 1, 1. Caesareae mentis P II ride T III 11, 39. P III 6, 41. 1, 17. Caesareum pedem P II 2,80. Butes (Ib. 605). êáôåëåíäöüíïíïò.Têáëï Byblis Mileti filia: Byblide Ib. 355. reo nomine I 282. nomine iuvenes Byzantia litöra T I10, 31. (Germanici et Tiberii î T IV 2, 9. honore P I 1, 27. Caesareos Cacus latro I 550 sq. 569. VI 82. vultus P II 8, 13. cf. ib. 83. Ib. 488. Caco V {§. Caesaris AugustimaterteraVI809. Cadmeis Ino: Cadmei VI 553. P I 2, 139. Cadmus I 490. P I 3, 77 (Ib. 444). Calaber: aCalabris aquis V 162(?) Calamis artifea: P IV 1, 33. - $ji P IV 10, 55. Cadmo T IV 3, 67. Cales flum. Bithyniae P IV 10, 47. e;cifer (Mercurius) IV 605. V Callaico ab hoste VI 461. Callatis opp. Moesiae T I 10, 39. Caelius mons III 522; 835. Callimachus cf. Battiades. Calli Caelum: Caelo V 17. machi P. IV 16, 32. Caenina opp. Latii II 185. Calliope Musa T II 568. Calliopes Caesar C. Iulius dictator IV 124; Ib. 480. 379; 381. P IV 8, 63. Caesaris III Calliopea Musa V 80. 156; 702. T III 1, 27. Callirhoe: Callirhoes Ib. 346, 304 INDEX. Callisthenes historicus Ib. 517. Carystus: Carysteis vadis IV 282. Callisto II 156 (Ib. 471). Casandreus P II 9, 43. Ib 459. Calpetus reae Latii: Calpete IV 46. Caspios P I 8, 13. Calvus poeta: Calvi T } 431. Castor V 709. P II 11, 15. Castora Calydon: Calydone P I 8, 79. T IV 5, 80. Castorum templum Calypso P IV 10, 18. I 706. Cambyses reae (Ib. 311). Cato {î'j Catonis T II 436. Camena ® PIV13,33. Came Catullus poeta: Catullo T II 427. nae IV 245. Camenis III 275. Cecropidae III 81. IV 504. Camere Lucaniae locus: Camerem Celaenae: Celaenas IV 363. 582. Celaeno IV 173. Camerina opp. Siciliae: Cameri Celer IV 837; 838; 843. V 469. nam IV 477. Celeus Eleusinius: Celei IV 508. Camerinus poeta P IV 16, 19. Celsus Ovidii amicus: Celso P I9. Camillus: Camille VI 184. 9, 1; 41. Celse ib. 44. Campania P IV 15, 17. Cenchreae opp. Corinthi: Cen Campus Martius I 464. T V 1, 32. chreis T I 10, 9. Campi III 219. VI 237. P I 8, 87. CÉÉÉÉÉÉÉÉÉìtauriv 405. sidus Campo II 860. V 414. Canace TII 884. Canaces Ib. 350 centum viri T II 94. (560). $ henus Aethiops: CephenümIb. Cancer sidus: Cancri I313. VI727. 52. Canis sidus IV 904; 939. Ceraunia P II 6, 9. Capaneus T IV 3, 63. (V 8, 30). Cerberus T IV 7, 16. P III 1, 51. (Ib. 468). Cercyonea corpora Ib. 410. Capellâ poeta P IV 16, 86. Cerealia festum: Cerealibus IV Capella sidus: Capellae V 118. 619; 711. V 855. Capena porta IV 345. VI I92. Ceréalis: Eleusin IV 507. Cereale Cäpenae portae V 673. libum I127. Cerealia doma VI 391. Caphereâ aqua T V 7, 86. rura I 683. munera P III 8, 11. C a p h e r e u$ Euboeae promuntu Cerealibus sulcis T III12, 11. her rium: CapherëäTI1,83. sicet Rem. bis IV 911. 735. Met.XIV 472; 481 legendum. Ceres I849; 671; 673; 704. II539. Capitolia I 203; 453. II667. VI III666. IV401; 407; 455;547; 562; 73; 851. TI 3, 29. P IV 9, 5. more 615; 645. VI391. PII 9,80. Ib. 409. Capitoli P III 1, 185. Cereris IV 494. VI 381; 470. Ib. Capitolinum Tonantem II 69. 417. Cereri II 520. IV 412; 421; Capitolino Iove VI 186. 574; 917. Ib. 304. Cererem I 704. Capreae palus II 491. IV 485; 619; 931. VI 285. T V 6, qgricornus sidus: Capricorno I Ââ. ôéêÜôï'ïf3Ö0. íåéäifera déâ 651. III 786. Captae Minervae delubra III 837. Cereris ludi IV 393. Capys rex Albae: Capyn IV 84. Ceyae (Ib. 274). Capys alter: Capyi IV 45. Chaos I 103. IV 600. P IV 8, 57. Caristia festum II 617. Chao Ib. 84. Carmentis nympha I (467) 499. Charites V 219. II. 201. VI 529. Charybdis IV 499. T V 2, 73. Carma dea VI 101. $. $. Charybdin P IV 10, 27. carpenta I 619. VI 603. Carseoli opp. Aequorum: Carseo Chimaera: Chimaerae T II 397. lis IV 683. lex Carseolana IV 710. Chimaeram T IV 7, 13. Carthago: Carthaginis VI 45. Chionides Eumolpus P III 3, 41. Carus Ovidii amicus; ad eum P IV gign V 379; 899; 418. P III 13. IV 16, 7. * carum'(?) T III 5,18. Care P IV 18, 2; 39. dìfóíis dea V 195; 197. INDEX. 305

Chryses 16, 15. tragoedia: Chrysen ry P IV Cornificius poeta: Cornifici T II 9. 436. Chryseis: Chryseidos T II 373. Coroebus: Coroebi Ib. 573. Cilissa spica I76. terra Ib. 198. Corona Cressa T V 3, 42(?) g;? er: Cimbro triumpho P IV Corona sidus: Coronam III 159. Coronis: Coronide I 291. Gíiííerius: Cimmeriolitore PIV Coronides (Aesculapius) VI 746. 10, 1. Ib. 404. Cinna poeta T II 435. Cinnâ ib. Corsus: Corsis aquis VI 194. Cinyphius (Africus): Cinyphiae Corvus (I 602). II243? segetis PII 7, 25. Cinyphiàm hu Corybantes IV 210. mum Ib. 220. Cos$us fg. III Cinyras(Ib.858;563).CinyraV 227. Gosyra insula: Cosyrae III 567. G;gyppia; άíýìö. (Fííi Maximus Aurelius Cotta Ovidii ami 1, 123). cus; ad eum P I 5; 9. II 3; 8. III cîrî IV 891; 680. v 189. T II 2; 5. (Tr. IV 4?). — I 9, 26; 27; 50. 288. IV 9, 29. óìïëïvi9ÖVI%6$. Maxime I 5, 2; 9. II 3, 1. 8, 2. III T II 283. Circo V 597. VI 477. 5, 6; 33; 58. IV 16, 44. Cotta PII Hal. 68. Circum V 699. VI 205; 8, 2. III 2, 1. 5, 6. IV 16, 41. Cottae 405. Circe maxime II 392. III 2, 107. Cottas P IV 16, 43. Clario (Apollineo) deo I20. poetae Cotys rex Thraciae, Ovidii amicus; TI 6, 1. (Antimacho). ad eum P II 9. Cotyi PII 9, 2; 38. Q. Claudia IV 805; 343. P I2, 142. Cous: Coo (Philetaé) T I 6, 2. ' Coi Claudius Caecus VI 685. artificis (Praxitelis) P IV 1, 29. Coä Claudius Marcellus IV 874. Battide P III 1, 58. Clausus: Clauso IV 305. Clauso Gyae nymphe: Cranaen VI 107; . rum V 155. 1 Cleombrotus philosophus Ib. 492. Crassus VI 465. Crassi VI 468. Gjges (Alcibiades): Cliniadae Crassorum V 583. b. 631. Crater sidus II 244; 266. Clodia via P I 8, 44. Crathidis amnes Lucaniae III 581. Clio V 54. VI 801; 811. Cremera flumen: Cremeram II205. Clotho VI 757. Ib. 241. Creon Ib. 602. Clusius (Ianus) I 130. Cres: Cretum I 594. Clymenus (Pluto) VI 757. Cresia turba Ib. 508. Colchis (Medea): T III 9, 15. Col Creta III 81. Creten IV 285. chide T III 9, 12. Cretaeus: Cretaeä Ida V 115. Colchus adj.: Colchä aqua P I 8, Cretis: Cretides III 444. 76. Colchas domos III 876. Creus a Ib. 601. Colchus: Colchi T II 191. Crocus: Crocom V 227. Collatia opp. II 733; 785. g3;us T III 7, 42. Croesi P IV Collatinus: Collatini II 787. 5 v • • Collinus: Collinae portae IV 871. Crotopiades(Linus): Crotopiaden Concordia I 639. II 631. III 881. Ib. 478. VI 91; 637. Crotopus Ib. 571, Consus deus III 199. Conso ib. Cum aeus: Cumaeos annos P II Cor alli Moesiae gens: flavis Coral 8, 41. lis P IV (2, 37). 8, 83. Gygneus; CupidineistelisTIV Corcyraeus: Corcyraeum Ib. 508. Corinn a T IV 10, 60. Cupido: Cupidinis P I4, 41. Cupi Corinthia cus: Corinthiacis Cen dine II 463. TT II 385. chreis T I 10, 9. Curensis turba III 94. Corinthus: Corinthum IV 501. Cures opp. Sabinorum II 135; 480. Corinthe T III 8, 4 III 201. VI 216. cf. Curius. Corniculam a VI 628. Cur et e§ IV 210. Ovidii vol. III. 20 306 INDEX.

curio maximus II 527. Dardanides: Ilus VI 419. curis hasta II 477. Dardanius (Troianus): Dardanii Curius quidam V 131. senis (Priami) T III 5, 38. Dar M. Curtius (Ib. 441). danio^duci II 680. Dardamiam do Curtius lacus VI 403. mum VI42. Dardaniae pinus I 519. Custos Ursae sidus: Custodem II Dardanus Priamei generis auctor: 153. Dardanom IV 31. ços Hercules: Custode VI Dardanus (Troianus): Dardana 209. Troia T V 10, 4. Cyane fons: Cyanen IV 469. P II Darei secundi Ib. 313. 10, 26. Dareus Codomannus reae Persarum:

Cyaneae insulae: Cyaneas T I Darei funeris T III 5, 40. - 10, 34. Daunus Apuliae reae: Daune IV 76. Cybéîe VI 819. Cybelen IV 249; December III 58. P IV 4, 24. 363 Decembri T I 11, 8. II 491. P IV C íeleia (Cybele): IV 191. mater] 9, 59 íí, 451 dêëìíîviri II 54. — dec. stlitibus Cyéïïes IV281. Cycladas IV565. igandis; bis quinos viros IV ßí'ííí 384. 5 -- • Cyclops P IV 10, 28. Cyclopum Delia Diana V 537. ß; Ä? Delia tellus P IV 14, 57. Cycneius heros (Tenes) Ib. 461. Delos Ib. 475. Cyllene II 276. Cyllenes V 87. Delphi T IV 8, 43. Cymaeam anum (Sibyllam) IV 151. Delphicus (Apollo) III 856. Cym aetho Ib. 360. Delphin sidus I 457. VI 720. Del Cynapses fl. P IV 10, 49. phina II 79. VI 471. cynicus Siriopeus P I3, 67. De modo cus Phaeacum cantor: De Cynosura sidus III 107. modoci Ib. 270. Cynthia (Diana) II 91; 159. Deucalion: Deucalionis IV 794. Cynthius (Apollo) III 346; 353. deus de plebe V 20. Cyra: Cyrae Ib. 537. D examenus: Dexameni Ib. 402. Cyrene cf. Cyra. Dialis (flamen) II 282. coniunx VI Cythera IV 286. 226. genet. III 397. Cytherea IV 673. Diana VI 745. (Ib. 382). (Taurica Cythereius heros III 611. mensis T IV 4, 63). Dianae III 261. IV IV 195. 761. (T IV 4, 63). P I 1, 41. III 2, Cytheriacus: Cytheriaca myrto 93. Ib. 477; 593. Dianàm II 155. % 15. III 81. T II 105. (P III2, 48) Dia Cyzicus: Cyzicon T I 10, 29 sq. nae triplici I 387. Diania turba V 141. Daedalion Ib. 274. Dictaeus (Creticus): Dictaeos gre Daedalus T III 7, 41. Daedale ges V 118. T III 8, 6. Dictynna VI 755. I)almatia: Dalmatiae P II 2, 78. Pjgius bello Marsico praetor VI Damasichthon: Damasichthona 568. Ib. 579. Dido III 545; 549; 597; 640. Danaë: Danaës T II401. Danaën P.idyme Siciliae opp.: Didymen IV T II 401. 75. IDanaus (Graecus): Danais navibus Dierum opus Sabini P IV 16, 15. P IV 7, 41. Pygymę IV 234. Dindymon IV Danuvius P IV 10, 58. Danuvii T II 190. Danuvium P IV 9, 80. Diogenes P I 3, 67. Daphne (P II 2, 82). Egredes Thracum reae Ib. 379; Dardania (Troia): Dardaniam T I

a Dione II 461. Diomen V 309. INDEX. 307 Dionysopolis opp. Moesiae T I Eous T IV 9, 22. Eoo orbe III 466. 10, 38. ` V 557. P IV 9, 112. Eoas partes I I5i}êîb. 634. 140. aquas P IV 6, 48. Eois aquis Dis: Diti IV 449. VI 474. P II 5, 50. Diva Bona V 148. Epeus Panopei fil.: Epeo III 825. Dodona T IV 8, 43. Epidaurius (Aesculapius) PI 8,21. Dodonis: Dodoni Thyone VI 711. Epi metheus Ib. 542. Dolon T III 4, 27. Ib. 625. Epitus rex Albae IV 44. dominus pro lenone T II 312. Epopeus Ib. 358. Eggus rex Alpinus: Donni P IV Equiria II 859. III 519. 29. Erato Musa IV 195; 349. Döåíího8: Dosithoës Ib. 468. ';? beus: Erebeae colubrae Ib. Drusus Germanici pater T IV 2, 39. Drusum P II 8, 47. Druso I Erechtheus (Atticus): Erechthêä 597. domo V 204. Drusus Tiberii filius: Drusi P II Erichthonius IV 33. P II 9, 20. 2, 74. Druso I 12. Erichthonium T II 294. Dryades: Dryadas IV 761. Erigone (Ib. 611). Hinc Dryantiade § Lycurgus: Dryan Erigoneìus canis V 723. tiaidae Ib. 343. Erymanthis (Arcadica): Eryman Dryops Ib. 486. thidos Ursae T I 4, 1. 11, 15. III Dulichium T I 5, 67. 4, 47. V 3, 7. IDulichius (Ithacus): Dulichiae rati Erysichthon Ib. 423. Ib. 384. Dulichio pàlat9 T IV 1,81. Erytheidas boves I 543. Ery Dulichias domos T I 5, 60. theida praedam V 649. Eryx IV 478; 874. Echidna: Echidnae V 405. Esquiliae: Esquilias III 246. VI Echionius (Thebanus): Echionias 683. Esquiliis VI 601. arces T V 5, 53. Esquilius: Esquilio monte II 435. Edonus cf. T IV 1, 42. esseda P II 10, 34. Eetion Andromaches pater T V 5, Eteocles T V 5, 33. 44.— Eetionis (Imbrii: Il.XXI43.) Etrus ci pöpülïíôáî. Etruscahumo IV 280. II444. Etruscas opesIV880. aquas Egeria nympha III 275. Egeriä III VI 714. Etrusca arma VI 361. 1 Euadne Iphidis f.: Euadnen T IV Electra IV 177. Electrae VI 42. 3, 64. V 5, 54. ElectranT II395. Electram IV32; Euander I471; 497. II279. IV 65. 174. Electrä IV 31. V 91. Euandri I 508; 583; 620. V elegi II 3. P III 4, 85. IV 5, 1. 643. Euandrum I 580. VI 506. elegis II 125. Eubius T II 416. E] eusin IV 507. Euboicus: Euboici carmimis IV Elicium Iovem III 328. 257. Euboico carmine VI 210. sinu Elis: Elidis P II 10, 27. Ib. 838. Euboicas aquas Ib. 490. Elissa III 612. JElissae III 553. Euboicis aquis TI 1, 84. fluctibus Elissae (dat.) III 623. T V 7, 85. Elpenor T III 4, 19. Elpenore Euenus Aetoliae fl. Ib. 511. Ib. 483. Eumedes Dolonis pater TIII 4,27. Elysiis campis Ib. 171. Eumenides Ib. 223. Emathius: Emathii ducis (Alezan Eumolpus vates P II 9, 19. III 3, dri) T III 5, 39. 41. Eumolpi P II 9, 2. Eumolp6 Empedocles philosophus Ib. 595. P II 9, 20. Enceladus: Enceládi P II 2, 13. Euphrates I 341. Euphraten II Endymion T II 299. 463. VI 465. Ennius poeta T II 423 sq. cf. 259. Eupolis quidam Ib. 528. comicus Eos III 877. IV 389. (Ib. 589). 20* 308 INDEX. Euripides (Ib. $} Fidius deus: Fidio VI 213. euripus: euripi P I 8, 88. Flaccus Ovidii amicus; ad eum P I Europam (P IV 10, 55). 10. — IV 9, 75. Flacco IV 9, 69. Ę; TI5, 23. (Ib. 630). Eu Flacce I 10, 1. £$; T I 9, 33. Eüryalum T V flamen Dialis II 282. Quirini IV » -v. 910. — II 21. IV 907. Ę; ycrates reae Lacedaemonius Ib. Flaminia via: viae P I 8, 44. 1. flaminica II 27. VI 226. Eurydamas Ib. 329. Flaminius cos. a. 217 a. Chr. n. VI Eurydice Ib. 480. (243) 765. Eurylochus: Eurylochi Ib. 285. Flora V 195. Eurymides Telemus Ib. 268. Florale sacrum IV 947. F!orales Eurytion Ib. 402. Jud; V 292. Euxinus PontusT III13,28. Euxi Flumina Ib. 82. num litus PIV 3, 51. Euxini sinistri Fontana numina IV 769. T II 197. V 10, 18. maris T IV 8, Fontanus poeta P IV 16, 35. 42. 10, 97. V 10, 2. aequoris T V forda bos IV 630 sq. 2, 63. freti P II 2, 2. Euxino Ponto Formacali deae ύ 314. P II 5, 9. litore TV 4, 1. de mare Formac alia II 527. P IV 6, 46. Euxina litora T IV 1, Fornax II 525. Fornace II 525. 60. 4, 55. Euxinas undas P IV 7,1. Fors: Fortumae Fortis VI 773. For Euxinis aquis P II 6, 2. III 2, 60. tem VI 775. 6, 2. 7, 40. vadis P IV 9, 2. Fortuna I 209. VI 569; 617. T I 5, 27. V 5, 15. 14, 29. P III 1, 125. Fabia gens: Fabiae gentis P III IV 3, 7. F. Virilis: IV 149. F. 3, 2. j¥ 6, 9. Fabia gente II 240. Publica: IV 376. V 729. — For Fabii gd Qremergm pugnantes II tunae (gen.) T I 5, 34. V 8, 7. Ib. 196; 223; 375. Fabios I 605. II 122. F. Fortis: VI 773. — Fortunae 203; 235; 377. P I 2, 4. (dat.) P II 7, 20. F. Virili IV 145. Eaulus F a b i u s Maximus Ovidi; Fortunam P II 9, 13. amicus; ad eum P I 2. III 3. 8. — forum: de foro Romano cf. I 264. Maxime P I 2, 1; 67; 114. III 3, 2; II 391; 529. V 552. VI 396; 401; 95. 8, 22. IV 6, 9; 11. 684. P II 1, 42. Ib. 14. de foro Cae Palerna vina P IV 2, 9. saris TIII 1,27. Augusti PIV 5,10. E alisca herba I 84. P IV 4, 32. 15, 16. — fora duo I257. tria T III terra IV 74. Falisco gramine P IV 12, 24. 8, 41. frater Ovidii T IV 10, 9 sqq. ad 31. E alisci Etrusci: Faliscis III 89; Egydanus; Fundani soli P II 11, 843. Faliscos VI 49. Fama P I 2, 19. Furia fg. IV. fasti I 657. fastorum T II 549. Furiae (Ib. 79). Furiis VI 489. Ib. fastis I 7; 61; 289; 660. II 122. IV 159; 181; 341. 19. V 722. Ib. 217. fastos I 11. III Furius Camillus I 641. 87. VI 59. fastus dies I 48; 50. Gabii opp. Latii: Gabios II 690; Faunus II 303; 306; 332; 424. III 702; 783. 291; 299; 312; 319. IV 668. Fauni Gabinus: Gabina urbe II 709. II 193; 268. III84. V 99. Fauno II Gaetulo murice II 319. 361. IV 653. Faumum IV 762. Faume Galatea nympha VI 733. V 101. Fauni (plur.) Ib. 81. G allia VI 378. Faustulus pastor IV 854. V 453. Gallicus: Gallica humus IV 362. Eaustule III 56. Gallica arma VI 185. arva P IV februa purgamina II 19; 28. 16, 18. Fenestellàe portaenomien VI578. Gallio Ovidii amicus P IV 11. ib. 1. Feralia festum II 569. Gallus: Gallis VI 351, INDEX. 309 Gallus amnis Phrygiae IV 864; hinc Gigans P II 10, 24. Gigantis Ib. Gallos Cybelae ministros IV 361. 595. Gigantes (acc.) III. 439. T II Gallus poeta TV 1, 17. Gallo T II $y , 17. P IV 8, 59. Gigantas 445. Gàlle T IV 10, 53. Ganges flumen Ib. 134. Gangen Giganteus: GiganteibelliTII71. T V3, 23. Gange III 729. Giganteis tropaeis V 555. Ganymedes (IV 948): Ganymede Gläucus VI 750. Glauci duo Ib. VI 43. 553 sq. Creticus Ib. 555. Gelas fl.: Gela IV 470. Glycerium Ib. 528. Gemini sidus: Geminos V 694. Gnosis, Gnosius (Creticus): Gno Geminis VI 727. sida Coronam III460. Gnosia mella Genius: Genio II 545. Genium V Ib. 556. 145. Geniis III 58. Gorgo: Gorgonis T IV 7, 12. Germania I 597; 645. T II 229. Gorgoneus: Gorgonei equi III III 12, 47. IV 2, 1; 43. P II 5, 41. 450.TP IV 8, 80. 8, 39; 47. III 4, 97. Gracchus poeta P IV 16, 31. Germanicus Caesar (T IV 2, 40. Gradivus (Mars) III 677. Gradi ad eum Fasti et P II 1.) P II 2, 73. vum V 556. Gradive II861. III169. (5,41). IV 5, 25. 13, 45. Germanice Graecia I 90; 393. II 37. III 102. I 3; 63; 285. IV 81. P II 1, 49. Graecia maior IV 64. IV 8, 31; 65. — cf. Caesar. Graecinus Ovidii amicus; ad eum Geryones T IV 7, 16. PI6. II 6. IV 9. — I 6, 53. Grae Getes (Scytha) P I 2, 106. 5, 62. 7, cinum II 6, 1. Graecine I6, 3; 27; 12. 8, 16. II 1, 66. IV 2, 22. 7, 48. 47. II 6, 35. IV 9, 1; 59; 75; 95. 13, 18. Geta P I 8, 6. Getae P I Graecus: GraecosTV 7,11. Grae 2, 76. IV 3, 52. Geten T V 8, 22. cis T V 10, 28. — Graeca littera Getae (plur.) II 189. III 10, 5. IV V 196. Gräecae linguae TV 7, 51. 1, 94. V 10, 38. P III 2, 37. Geta Graeco nomine IV 63. Graeca voce rum T IV 6, 47. PII 2, 67. Getis TIII 12, 39. Graeca nomina I330. T IV 10, 110. V 3, 8. P II 10, 30. Graius IV 66. V 165. Graium PII III 4, 92. IV 7, 28. 14, 14. Getas 2,25. GraisVI545.—Graius sacer T III 3, 6. 11, 55. 14, 42. IV 1, 67. dos P III 2, 73. Graia carina III V 1, 46. 7, 11. 12, 10. P I 5, 12; 108. loquela TV 2, 68. puppis TV 66; 74. II 10, 50. III 2, 102. 5, 28. 7, 36. Grai nominis VI300. cf. VI IV 8, 84. 9, 78. 10, 2. 13, 22. 15, 40. 662. Graio hoste T V 10, 4. ser Getis (abl.) TIII9, 4. V 5, 28. 7,12. mone IV 61. Graia urbe TV 10,33. PI2, 92. 7, 2. II 1,20. 2,4. 7, 2; 81. Graiae urbes TIII9,1. Grais viris III 5, 6. 9, 32. IV 2, 2. 10, 70. P IV 10, 52. Graios viros P IV 14, Getice loqui TV 12,58. PIII2,40. 48. Graias domos V 660. TIII 9,4. Geticum (regio Getica): e Getico IV 4, 78. rates T IV 3, 1. Graia T V 13, 1. arva Ib. 444. viscera Ib. 338. Geticus: Getici litoris T I 10, 14, Gratius poeta T IV 16, 34. PIV 4,8. Geticae gentis TV 7,13. Gyes vel Gyges: Gygem T IV 7, Getico litore T III 12, 14. V 1, 1. 18. Gyge IV 593. _ Ip I 1, 2. fonte T IV 8, 26. sono Gyges puer: frg. XV. : TV 2, 68. 7, 52. arcu P III 5, 45. sanguine P IV 7,20. sermone PIV Hadria T I 11, 4. 13, 19. ore ib. 36. Getica humo P Haedi sidus: Haedis T I 11, 13. III2, 46. Getici iuvenci P I 8, 55. Hygiaeum IV 501. Hadriaco Hal. Getiéos sinus T I 5,62. fines T III 125. 7, 19. Geticas sagittas Ib. 635. Haemon: Haemona II 402. Hae Geticis armis T V 3, 11. PII8, 69. mone Ib. 559. arvis P I 9, 45. locis P I 10, 32. Haemomia (Thessalia): Haemoniae finibus T III 12, 16. modis T III V 381. Haemoniä P I 3, 75. 4, 31. 14, 48. gentibus T V 10, 48. Haemonius: puer V 400. Haemo 310 INDEX. niae gentis T I 10, 80. Haemonio Eu- II 312. Herculeos artus Ib. equoT III 11, 28. Haemoniä lyra TIV1,16. Haemonias aquas II 40. He rm ias (Ib. 317). Haemus mons: Haemum P IV 5,5. Hermione: Hermiones P II11,15. Haeme I 390. Hermionem T II 399. Halaesus IV 73. Hernica terra III 90. Halcyone Aeoli filia(Ib.274):Hal herois: heroisin T V 5, 45. heroi cyonen T V 1, 60. (cf. Alcyone.) das T I 6, 33. É;.{'; P IV 10, 48. Hesiodus (P IV 14, 32 sq.). Hamadryadas II 15ö. Hesperia Italia: Hesperiam I 498. Hannibal Ib. 387. '£$°íj Hesperiäe vocis T IV Harpagus Medus Ib. 543. 9, 22. Hesperias partes I 140. un Harpalyce: Harpalyces Ib. 543. das II 73. THesperios IV 571. Harpyia: Har É T IV 7, 17. Hesperus stella II 314. V 419. Hasdrubal {P 70. Hiberus: Hiberas vaccas VI 519. Hebrus fl.: Hebrum P I 5, 21. Hiems T III 10, 9. Hebro III 737. Himera IV 475. Hecate: Hecates I 141. Hippocreme (P IV 8, 80). Hip Hector T III 11, 27; 28. P II 11, $. V 7. EH 15. (Ib. 331). Hectoris T I 6, 19. II ippo 386). damia: Hippodamiam pp. (T( 9, 30. 10, 17. V 14, 37. Hectora V 885. T IV 8, 30; 75. Hectore TV ';;;?'}$; III 265. VI 744. (Ib. 4, 11. P IV 16, 19. T575). II gP Hippolyté y V 309. Hippolyto ppoly Hectoreus puer (Astyanaæ)Ib.562. Hectoreas faces P IV 7, 42. ijgP omen eis: Hippomeneide Ib. Hecuba Ib. 266. Helermi(?) prope Ostiam lucus II Hippono o satus Capaneus Ib. 468. 57. VI 105. Hippotades (Aeolus) P IV 10, 15. EHeliades: Heliadum VI 717. %;panus: Hispanam humum VI Helice sidus IV 580. Helicem III108. 462. Heli com: Heliconis IV 193. Heli Hister T II 203. III 10, 29. V 7, 2. coma P IV 2, 11. Helicone T IV 10, 1. PI 2, 79. III 2, 44. 3, 26. 5, 2. 1, 50. 10, 23; 120. IV 2, 38. 6, 45. 7, 19. 10,22. Ib.134. Helle: Helles III 857. IV 903. T I Histri T II 189. V 1, 21. P I 8, 11. 10, 50. Hellem IV 715. T III 12, 3. IV 7, 10. 9, 76. Histrum T III 12, Hellespontiacus: Hellespontia 29. P I 5, 63. III 4, 91. Histró co deo(Priapo) I 440. Hellespontia T III 10, 7; 53. IV 10, 119. P II cas aquas T' I 10, 24. 4, 1. IV 14, 11. Hellespontus: Hellesponti VI Homerus P III9, 24. Homeri T II 341. Hellespontum IV 567. 379. HomeroPII 10, 13. Homerum IHeloria Teij)p€ Sicula IV 477. P IV 2, 21. He mith eon (T II 417). Honor V 23. Hemio chi populus Caucaseus: He Horae V 217. Horis I 125. niochae rates P IV 10, 26. Horatius poeta T IV 10, 49. HîëìíîïWÉÉ; 462 Tííónam IV H;;tensius poeta: Hortensi T II 455. -— Hennaeos lacus P II 10, 25. Hercules (Ib. 345; 391; 486 sqq.): Hyacinthus (Ib. 585). Herculis V 632. VI 65; 78; 521. hyacinthus flos IV 439. 'T II 405. Ib. 251. Hercule I 584. Hyades IV 678. Hyadum V 164. VI 209. PIV 18, 11. 16, 7. Ib. 291. Hyadas III 105. IV 679. V 166. ;Herculis Musarum templum VI VI 197. T I 10, 16. '799. Hyas Atlantis fil. V 170; 172; 182. 1[erculeus: Herculei laboris V Hyantis V 734. Hyan V 179 bis. 696. Herculeae gentis II 237. sim Hybla TV 6, 38. 13, 22. P II 7, 26. plicitatis P III 3, 100, Herculeae IV 15, 10. Hyblä Ib. 197. INDEX. 311 Hylas II 406. Idmon: Idmona Ib. 502. Hymenaeus: Hymenaeon P I 2, Idus I 617. II 267. III 713. IV 621; 131. Hymenaee II 561. 629; 677. V 600. VI223; 247. Idi Hypanis fl. P IV 10, 47. bus I 56; 587. II 193; 245. III 523. Hyperion: Hyperionis V 159. Hy V 603; 670. VI 650; 691. eriona I 385. Ilia Numitoris filia II 598. III 233. j£; lea tellus (Lemnos) III IV 54; 55. 82. — Hypsipyles Ib. 481. Iliacus: puer TII 406. Macer PIV 16, 6. Iliacae Vestae VI 365. urbis Hyriea prolés (Orion) VI 719. VÎ Î22.TÍííaíííííííííííííí Hyrieus V 499; 535. - Hyrtacides Nisus Ib. 630. Hyr V 14,40. Iliacâ Vesta VI 227. arce tácidae T I 5, 24. Ib. 631. Ib. 494. Iliacos deos I 528. Iliacas opes IV 250. domos T I 5, 60. Ianalis virga VI 165. harenas T V 5, 57. Iliacis ignibus Iani templum I 286. III 29. focis III 418. VI 456. flam Ianiculum I 246. mis IV 77. Ianus deus I 64; 95; 166; 183; 318. Iliadae fratres III 62. II 1. III 881. VI 119; 123. Iani I Iliades (Romulus) IV 23. Iliadem 586. II 48; 51. P IV 9, 60. Ib. 65. V 565. Remus T IV 3, 8. Iamum I 43. II 49. V 721. Iano II Ilias Homeri T II 371. P II 7, 34. 201. Iane I65;89; 172; 287. V 424. Illyrigus: Illyrica picePIV14,45. P IV 4, 23. Iani pl. I 257. Illyrii: Illyriis T I 4, 19. Iarba Numida III552. Illyris orâ TII 225. P II 2, 79. Iasion Ib. 469. Ilus Troianus VI 419 sq. 429. Iasius T II 300. Ilva P II 3, 84. Iason I491. Iasonis II 627. IĘ terra (cf. IV 280.) T I Iasonius: Iasonio remige P III » -v • 1, 1. Inachis (Isis): Inachi I 454. Iazyx P IV 7, 9. Iazyges T II 191. Inachius: Inachiam bovem III P I 2, 77. Ib. 133. 558. Inachium litus V 656. IÉÉÉiöiüiíííí Ibin Ib. 55. 95. India I 341. 100. 218. Ibide Ib. 59. (cf. ib. 448). Indicus: Indica aqua P I 5, 80. Icaris Penelope: Icaridos Ib. 389. Indus: Inde III 720. Indos III465. Hinc IV 569. Indis P IV 8, 61. Inda Icariotide telä P III 1, 113. belua T IV 6, 7. Igjus Canis, sidus IV 939. T V Indus flumen T V 3, 24. » a-*-• Ino III 859. VI 505; 528; 541. (II I c a ri u s : Icarii gener Ib. 566 628. VI 556. Ib. 495). (Ulixes). Insula Tiberina I 292. II 194. Icarus Athentensis Ib. 609. insulae beatorum V 197. Icarus Daedali f. IV 284. T I 1, 90. Invicto Iovi VI 560. Hinc Iole T II 405. Icarium (mare) IV 283; 566. Ica Ion (Graecus Asianus) Ib. 620. riae aquae T V 2, 28. Icariis aquis Ionia VI 175. T I 1, 90. Ionium (mare) IV 566. aequor T I Ida mons Cretae V 115. 4, 3. Ionii maris P IV 5, 6. Ionio Idaeus puerII145. Idaeae parentis mari T II 298. IV 182. Idaeo iugo IV 264. iudice Iphias Euadne T V 14, 38. VI 44. Idaeis iugis T IV 1, 42. Iphigenia T IV 4, 80. Id alius (ad Venerem pertinens): Ipse (dominus, Augustus) IV 952. Idaliis focis I 452. }°; 2, 95. III 5, 53. V 1, 45. P I Idas V 701; 718. 1, 63. Ipsum TV 11, 11. Ipso T I Ide mons Troadis IV 207. Idae VII 2, 64 15. fort. Ib. 505. Idën IV 249. Idä 1ÉüÄT III 7, 42. Iri Ib. 415. IV 79. Ib. 195. Isaurus: Isauras opes I 593. 312 INDEX. Isiacus: Isiacos focos T I 1, 52. 604; 611. III 205; 290; 330; 447; Isindius hospes (Pisidiae incola) 703. IV 584; 685; 878. V 36; 45; Ib. 619. 112; 120; 124; 248; 448; 523; 684; Isis gb. 620?). Isidis T II 297. P I 713. VI 18; 27; 196; 231; 350; 485. T I 1, 81. 3, 11. 5, 78. II 144; 289 IÉÉÉius (Thracicus): Ismariis iu bis; 333. III 1, 35; 38. 5, 7. 11, 62. gis III 410. IV 3, 69. 8, 46. 9, 14. P II 8, 62. IĘgos P IV 10, 80. Isthmon T I 9, 26. Ib. 282. 311. 467. Iovi I 56. » v • II 182; 247; 668. III 440; 660; 730. Italia TI 4, 20. Italiä T III 12,37. IV 32; 174; 898. V 45; 46;86; 610; Italis: Italidas matres I 441. 664; 732. VI 27; 34; 394; 650. T II Italus: Itala tellus IV 64. Italos 69; 216. III 12, 46. IV 2, 56. P III ;3;; IV 251. Italas partes V 4, 90. Ib. 212. Iovem II 178; 289. III 324. IV 892. V 40; 116; 231; Ithace T I 5, 67. 301. T I 4, 26. Ib. 430. Iove I Ithacus: Ithaei P I3, 33. Ithacae 236; 559; 608. II 138; 162; 299; puppi P II 7, 60. 670. III 527; 796. IV 505. V 111; Ę; (Ib. 432). Ityn IV 482. T II 126; 390. VI 52; 74; 186. TI 5, 77. 390. II 38. V 2, 46. P I 7, 50. II 8, 62. Iuba Numidiae reac: Iubae IV 380. III 6, 18. IV 4, 34. 8, 78. Ib. 68. Iugurthinus: Iugurthino trium 296. 326. pho P IV 3, 45. Iustitia dea P III 6, 24 sq. Justi Iuleus: Iuleae gentis P I 1, 46. tiam I 249. Iuleae mobilitatis V 564. Iuleo co Iuturma (I 463): Iuturmae (lacüs I omine P II 5, 49. Iuleos avos IV 708). II 585; 603. Iuturnam II 606. 24. Iuleis Kalendis VI 797. Iuventa (VI 66.) P I 10, 12. Iulia Augusta I 536. Izion (Ib. 178). Iulius: Iulia domus IV 40. Iulia templa P IV 5, 21. Kalendae III 135. V 129. Kalen Iulius divus P V 2, 86. das I 55; 705. III 99; 229. IV 947. Iulius Proculus II 499. Κalendis I 175. II57. VI 169; 181; Iulus Ascanius: Iuli IV 39. P II 797. Ib. 65. 11, 15. Iunius mensis V 78. VI 26;88; 96; Lacedaemon: Lacedaemona P I

223; 774. » • — • Iuno I 177. V 231. VI 65; 487. PI Lachesis: Lachesim T V 10, 45. 4, 39. (III 769). Iunonis I 55; 436. Ladon Arcadiae fl. II 274. V 89. T III 5, 42. P III 1, 117; 145. IV Laenas, M. Popilius, consul a. Chr. 16, 8. Iunoni III 247. VI 183. Iu m. 184: V 330. monem II 605. III 83. VI285. P IV Laërtius heros T V 5, 3. 16, 7. Iunone IV 720. Lae strygon: Laestrygonis P IV Iunonale tempus VI 63. 10, 21. £R£g* II 9, 41. Iunonia templa TII291. Iunonius Laestrygones IV 69. mensis VI 61. Laestrygonias manus Ib. 386. Iunonicolas Faliscos VI 49. Lampsagus VI 345. Lampsacë Iuppiter I 85; 126; 127; 201; 293; T I 10, 26. 579; 612. II 118; 131; 180; 462; Lanuvium VI 60. 483; 489; 585; 607. III 321; 327; Laocoon (Ib. 481). 854; 366; 437; 716; 807. IV 203; Laodamia T I 6, 20. V 5, 58. (14, 597; 613; 622; 827; 834; 894; 899. 39). P III 1, 110. V 41; 230; 240; 495; 514; 606; 616; Laodamia Alexandri filia Ib. 303. 617; VI 188; 353; 360; 378; 386; Laomedon VI 729. 1 aomedonta 759. T II 34. IV 4, 17. V 3, 80. VI 430. P II 1, 13. 9, 25. III 6, 27. Ib. 209. Lar Tolumnius, Veientium rex : Larte Iovis I 202; 587; 650. II 70; 488; fg. III. INDEX. 313 Lar V 141 Lari T I 8, 80. Larem Lemnaeus vel Lenaeus Ib 327. I 186; 478. V 652. T III 10, 62. Lemnia saxa T V 1, 62. turba Lare V 138. VI 95; 362. P I 1, 10. Ib. 894. — Lemnii (Ib. 394). 7, 58. T III 12, 52. Lares II 616; Lemures V 483. 634. IV 802 V 142; 145. VI 791. Lemuria festum V 421. T I 3, 43. 10, 40. IV 8, 22. Ib. 81. Leo sidus: Leonis I 655. II. 77. Laribus V 129. Leontini: Leontinos IV 467. IL ara Nais II 599. Leo prepides (Simonides): Leo Larentia III 55. hinc Larentalia prepidaé viro Ib. 519. III 57. Hyaeus; Lernaeae Echidnae V I/argus poeta PIV 16, 17. Larissaeus Ib. 321. Larissaeis ro Lesbia Catulli T II 428. — Lesbia tis Ib. 330. Sappho T II 365. vates TIII 7, 20. Latinè T III 1, 17. V 7, 53. 12, 57. Lesbis: Lesbida lyram II 82. íííííüôçíáíiní iíïíóîTî Lesbos: Lesbo IV 281. tinum IV 43. Latine II544. IV 43. Lethaeus: Lethaeis aquis T I 8, ILatinus: Latinae vocis T V 2, 67. 36. IV 9, 2. Latino sono V 195. Latina voce Lethe: Lethes T IV 1, 47. P II T III 12,40. Latinorum dierum III 4, 23. Lethen P IV 1, 17. 177. Latinas causas II 359. Latina Letoia stirps T III 2, 3. verba T IV 1, 90. V 7, 58. 10, 38. Leucadius: Leucadii dei T V 2, Latinis muribus III 247. verbis T 76. Leucadio modo V 630. deo T III 14, 49. III 1,42. Latium I238. II 589. VI175. La Leucippus: 08Leucippo pp V 702. tio III 85. IV 253. VI 48; 202; 376. Leucon Ib. 308. T IV 2, 69. P IV 16, 9. Leucothea VI 501; 545. (Ib. 276). Latius: Latiae Amatae IV 881. Leucothee P III 6, 20. linguae P II 3, 65. Latio Iovi T III Liber I 403. III 414; 465; 479; 12, 46. Latium annum I1. Latiam $is; 744; 777. TV 8, 85. PIV turbam I 639. Latio foro T IV 4,6. Latio palmite IV 894. _ sanguine Libera (Ariadne) III 512. T II 205. Latiä herba I539. gente Libertas IV 624. T III 1, 72. IV 42. Latiae parentes III 243. Libra sidus IV 386. matresIV 133. Latios agros II 553. Libycus: Libyci freti III 568. Io III 606. V 91. Latias domos II 270. vis Ib. 311. Libycae ferae V 178. Eacchas VI 507. Latiis catenis P Libyco mare Ib. 196. Libyca rupe IV 18, 45. II 209. orä III 631. Libycis oris Latmius heros (Endymion) T II IV 379. T I 3, 19. leaenis V 371. 299. Libycas acies P IV 16, 23, Latona V543. LatonaePIV14,57. Libys IV 570. Latonia proles T V 1, 57. Delos Lichas (Ib. 283? 489). Ib. 475. Lilybaea IV 479. Laurens litus III 599. populus VI Hgone Hippomenis f.: Ib. (333) 60. Laurentes III 393. Laurentes 20 M. agros II 679. (cf. II 231). Linus: Linum Ib. 478. Lăusus Numitoris f. IV 55. Lauso Lissus flumen Thraciae PI 5, 21. IV 54. Livia (I 649) V 157. VI 638. T II Lavinia III 629; 633. 161. IV 2, 11. P II 8, 4. III 3, 87. Leander s. Leandrus (Ib. 587): 4, 96. IV 13, 29. cf. I 4, 55. II 8, 29. Leandre T III 10, 41. III 1, 114; 155. all. Learchus Athamantis f.: Learche Livia porticus VI 639. ¥o. hinc Learcheas umbras VI Livor P IV 16, 47. Locris Ib. 350. Ledaeus: Ledaeis deis (dioscuris) Lotis nympha I 423. Lotide I'416. I 706. Lucanus: Lucanis antris Hal. 58. 314 INDEX. Luceres tribus: Luceribus III 132. Machaon: Machaona P III 4, 7. Lucifer I 46. II 150. IV 677. VI Machaoniis artibus P I 3, 5. 211; 474. T I 8, 72. III 5, 56. IV »£;nades; Maenadas IV 458. VI 10, 11. PII 5, 50. Lucifero III 772. 04. V 548. VI 791. Luciferi (plur.) II Maenalis (Arcadica): ora III 84. 568. Luciferos III 877. Ursa T III 11, 8. Maenali diva Lucina II 451. III 255. VI 39. (Carmenta) I 634. Lucinae II 449. Maenalius: Maenalio deo IV 650. Lucretia II 741; 795. Maenaliam Arctom II 192. Lucretius poeta T II 425. cf. ib. Maenalus mons Arcadiae V 89. 2 61. Maeonides (Homerus) T II 377. Luna II 175. III 657; 884. IV 374. IV 10, 22. Maeonide II 120. Maeo T I 3, 28. Ib. 210. Lunä T II 299. niden T I 1, 47. Lunares equi V 16. Maeonis (Omphale) II 310; 352. Lup er cal II 381. Maeonius (Homericus): Maeonium Luperci II 31. Lupercos II 267; vatem TI 6, 21. Maeonio carmine §. Lupercis II 421. V 101. P III 3, 31. Maeoniam Phaeacida Lupus poeta P IV 16, 26. íAy;5 27. Maeoniis chartis P IV Lyàeu§: Lyaei I 395. T II 401. 12, 27. yaeo V 521. P I 10, 29. Maeotis: Maeotide orä P III 2, 59. Lycaeus Faunus II 424. Magna dea (Cybele) III 194. Ma Lycamb eo sanguine Ib. 54. nâe parentis Ib. 455. Lycaon (Ib. 471): Lycaona VI235. agnus Pompeius: Magne I 603. Lycaonis: Lycaoni II 173. Magno P IV3, 41. Lycaonius: Lycaoniae mensae Ib. Maia V 85. Ib. 212; 469. Maian 429. Lycaoniam Arcton III 793. III 174. Lycaonio axe T III 2, 2. Maiestas V 25; 43. Lycastus Ponti fl. P IV 10, 53. Maius mensis V 427. Mai V 185. Lyci coniunx Dirce Ib. 534. Maio V 1; 73; 490. VI 35. — Maiae Lycophron poeta: LycophronaIb. Kalendae V 129. Maias Kalendas 529. IV 947. Lycoris Galli poetae amica: Ly Mamerta: Mamertae Ib. 546. corida T |# 445. L. Mamurius faber III 383; 389. Ma Lycurgides em É 501. (Ancaeus): ): Lycurg curgi murium III 260; 392. Manes II 535. V 443. Manibus II iy;*£? (Ib. 343). Lycurgi TV 52; 570. V 422; 472. VI 750. T IV 3, 39. Lygurge III 722. — Lycur 10, 91. Ib. 138; 188. Manes (acc.) gum Penthiden Ib. 605. II 609; 842. T I 9, 31. III 3, 64. Lycus Bithyniae fl. P IV 10, 47. 11, 32. V 14, 12. P I 2, 112. III 1, Lyde Antimachi poetae amica T I 109. Ib. 138. » — • Manlius Capitolinus: ManliVI185. Lydus: Lyda puella II 356. Marcia uacor Mazimi, filia Marcâ Lynceus: Lynceo ense V 709. Philippi VI 802; 803. P I 2, 138. ynceâ hasta V 711. III 1, 78. Lyra sidus I 654. II 76. V 415. Marius IV 3, 47. — Marius poeta yram II 77. Lyrä I 316. P IV 16, 24. Lyrnesis (Briseis): Lyrneside T Mars II 858. III 2; 21; 85; 691. f§ 1, 15. V 229; 238; 550; 554; 575. P IV 7, 45. Martis I39; 520. III 88; 136; Macareus Ib. 560. 259. TII 295. V 1, 32. 7, 17. P íií Macedo Ib. 473. 6, 32. Ib. 213. Marti III 429. IV Aemilius Macer poeta T IV 10, 44. 25; 55; 130; 172. V 59; 579. VI IPompeius Macer poeta; ad eum PII 191; 354. Martem III 79. IV 57. 10. — P II 10, 2. IV 16, 6. Macri T II 377; 423. Marte I 60. II 208; frg. VIII. 419. III 3. IV 188. T V 2, 69. INDEX. 315 P I 8, 15. II 9, 45. III 6, 35. IV 6, Mgender poeta: Menandri T II 29. 7, 14. 36 Marsus: Marsa anusVI 142. Marso Menoetiades (Patroclus): Menoe hoste VI 554. tiaden T V 4, 25. Marsus poeta P IV 16, 5. Mens VI241. Mentis VI241. Menti Marsyas (P III 8, 42. Ib. 550). VI 245. Marticola: Marticolam Getem T menses I 39—44. V 8, 22. Marticolis Getis P IV Mercurius V 496; 691 (V 100. Ib. I4, 14. 212). Mercurii V 673. Mercurium Martigena: Martigenam Quiri II 608. mum I199. Mero § IV 570. Martius mensis III 77. VI 695. Merope IV 175. Martia avis III 37. proles III 59. Merops T III 4, 30. harena T II 282. Roma T III 7, 52. Mesembriacos Thraciae portus P I 8, 24. IV 9, 65. Martia bella T I 10, 37. III 232. Messalla: Messallas P IV 16, 43. Masinis sa VI 769. cf. P I 7, 27 sq. all. Mater (Cybele) IV 250; 360. III259. Messallinus, M. Valerius Corvi Matri Phrygiae II 55. Matrem III nus, Qvidii amicus P I 7. II. 2 (2, 2; 259; 263; 276. (deum) P I 1, 39. 87). Messalline P I 7, 1. II 2, 3. Matraliâ festum VI 475. Matrali Messana I 595. cf. Zancle. bus VI 533. Mestra (Ib. 423). Matuta dea VI 545. Matutae VI de metamorphoses in cf. T I 1, 480. 119. 7, 13 sqq. II 63 sqq. 555 sqq. Maurus III 552. — Mauras manus III 14, 19 sqq. VI 244. Metanira % 539. Mavors III 171. IV 828. VI 53. Metellus IV 348; 351. VI 444. Maxima ara I 581. domus I 606. Metelle T II 438. Maximus, Q. Fabius Cunctator: Meterea turba T II 189? Maxime II 241. Metrodorus Scepsius P IV 14, 88. Maximus Ovidii amicus: cf. Cotta, Mettus Albanus T I 3, 75. (Ib. Eabius. 277). Medea T III 9, 9. (P III 1, 120. Metus V 29. Ib. 601). Medeae T III 8, 3. Mezentius IV 881; 891; 895. Medusa P I 2, 35 sq. III 1, 124. Milesia crimina T II 413. Medusae III 451. T IV 7, 11. Ib. Miletis: Miletida urbem (Tomos) 445; 551. T I 10, 41. Medusaeus: Medusaei equi V 8. Miletus: Mileto T III 9, 3. Megalensia IV 357. Milo athleta Ib. 607. Megare a urbs Siciliae IV 471. Milo tyrannus Ib. 323. Melanippus (Ib. 513). Miluus sidus III 794 (808). Aggen thëus: Melanthea caede Ib. mimi T II 497; 515; 518. 621. Minerva III 176; 812. VI 652. TI IMelanthius (Ib. 390). 2, 10. (P IV 1, 32). Minervae III Melanthus fl. P IV 10, 54. 5; 681; 693; 809; 837. VI 421. TI Meleager (Ib. 599). 10, 1; 43. III 9, 7. IV 10, 18. Ib. Melicertes: Melicerta VI 494 377; 615. Minervä V 231. Melissus: Melisse P IV 16, 30. Minoia Creta III 81. fata Ib. 287. Melite insula III 567. Minotaurus (T IV 7, 18. Ib. 371; Memmius poeta: Memmi T II 433. 406; 411). Memnon: Memnonis IV 714. P I Minous (Creticus): Minoas harenas 4, 57. Ib. 507. Memnonius: Memnonio colore P Minyae T III 9, 13. III 3, 96. Moneta I 638. Monetae Iunoni V Men a lippus (Ib. 513). 183, 316 INDEX. Mgt;nus poeta: Montane P IV Neptunus T I 2, 9. P III 6, 19; » -—• (29). Ib. 273. Neptuni T I 5, 78. Mulciber I 554. VI 626. T I 2, 5. £g; 62. Neptüno IV 173. P II Musa I 660. II 359. IV 83. TII21; , 28. 313; 354; 364; 496. III 2, 6. Néritius dux (Ulixes) IV 69. Neri 19; 88. 9, 31. 10, 20; 117. tio T I 5, 57; 58. 7 [%§.3,35 i£άδ. .[Nessus íbúάδο8). II4, 14. III4, 66. 5, 21. Nesséus: Nesseo veneno Ib. 489. 49. IV 2, 27. 3, 16. 8, 78. Nestor: Nestoris III 533. Nestore 40. 16, 29; 30; 45. P I4, 10. sae (gen.) Ίδ 2. ìíîåô (plur.) TV Nestorides (Antilochus): Nestoride 7, 55. Musarum (T IV 1, 29). PIV P II 4, 2. 3, 33. Víìíîïff2i.TMú íí Nicocles (Ib. 315). 7, 21. II 3. III 7, 9. cf. Hercules. Nilus: Nile V 268. TI 2, 80. PIV Muta dea II 583. 10, 58. Mutinensia arma IV 627. Ni6be TV 12, 8. (Ib. 583). Nioben Mycenae III 83. Mycenas V 47. T v 1, 57. P I 2, 29. »;enaeus; Mycenaeo duci T II Niobidae (Ib. 579). 00. Nireus P IV 13, 16. Myla urbs Sicula: Mylan IV 476. Nisaei canes IV 500. Myro artifex: Myronis P IV 1, 34. Nisus Euryali amicus (Ib. 630): Myrrha Ib. 858 (563). Nisi T I 5, 24. 9, 33. Myrtilus (Ib. 867.) Nisus Scyllae pater: Nise Ib. 860. Myrtoae aquae Ib. 368. Nomentum Sabinum: NomentoIV Mysus: Myso duci PII 2, 26. My 905. säs gentes P IV 9, 77. Nonacrinus: nemoris Nonacrimi II 275. Naias: Naiadum I 512. Non acrius (Arcadicus) heros V 97. Nais II 599. V 115. Naidos IV 232. Nonae I 315. Nonarum I57. Nonis Naida, II 606. IV 231. Naides I 405. I 311; 317. III 429. Nonas II 120. Naidas P IV 16, 35. V 417. VI 211; 213; 235. INarcissus: Narcisse V 225. Notus: noti P II 1, 2. Nasica IV 347. Nova Via VI 396. Naso T I 7, 10. III 3, 74. V 1, 35. Nox IV 662. Ib. 75. Noctis PI2,54. 3, 52. 18, 1. P I 1, 1. 3, 1. 5, 2. Nocti I 455. 10, 1. II2, 2. 5, 1. 6, 2. 10, 15. 11, 2. Numa poeta P IV 16, 10. íííí3'i[§ 5373, i7j5TjV Numa (cf. Pompilius) I 43. III 300; 9, 305; 309; 812; 342; 385. IV 652; ? 667. V 48. P III 2, 106. Numae II 69. III 262; 276. IV 641. VI 264. T III1, 30. Numam III 348. P III 3, 44. PI 7, 4; 69. 8, 30. II 10, 2. IV 6, 2. Numamtina urbe I 596. Nasone P I 8, 1. Šicius fl. III 647. Numici III Natalis dies V 259. T III 13, 2. IV 1, 63. V 5, 1; 13 (Ib. 65). natali Numida: Numidae I595. Numidae III 838. natalibus T IV 10, 11. dentis P IV 9, 28. Numidae (pl.) Nau p actus urbs Locridis; hinc III 551. INaupactoo Acheloo II 44. Numitor IV 53. V 75. Numitoris Naupliades(Palamedes): Nauplia IV 809. Numitore IV 54. dae Ib. 617. Nyctimene Ib. 358. nefastus dies I47. Nymphae Ib. 82; passim. Neoclides (Themistocles) P I 8, 69, Nysiadas nymphas III 769. Nggtunius; Neptunia Pergama I {). INDEX. 317 Oceanus V 81. T II 102. Oceani Pacto lus fl. (Ib. 298). V 168; 171. Oceano III 415. V 21; Padus fl.: Padum IV 572. 233. 'I'I 4, 1. Paean IV 263. 6ëïêëïãWïë27. Paelignus: Paeligno solo PI 8, Odesos gp. Ponti Euacini: Odeson 42. Paeligne miles III95. Paeligni » P IV 14, 49. Paelignos IV 685. Odrysius: Odrysiis P I 8, 15. Paeones Macedoniae gens: Paeo Odyssea T II 875. nas P II 2, 77. Q eâ grus: Oeagri Ib. 480. Paganus; Paestamas rosas P II Oebalides: Hyacinthus Ib. 586. » • -v • Oebalidae (Tyndaridae) V 705. Pagasaeus (Thessalus) I491. Pa Oebalius Laconicus, hinc Sabinus: gasaeis collibus V 401. Oebalii Tatii I 260. ' Oebaliae ma Palae mon VI 501. Palaemona VI tres III 230. 547. cf. Melicertes. Oechalia P IV 8, 62. Palam edes Ib. 617. Oedipus (Ib. 259). Oedipodas T I Palatinus: Palatini iugi VI 794. » -a-++• Palatinae laurus IV 953. àves V 152. Oenides(Diomedes): Oeniden IV 76. Palatium: Palati IV 815. T III Oenom aus Ib. 365. 1, 31. Palatia T I 1, 69. IV 2, 3. Oetaeus (Hercules) VI 519. Oetaeo P II 8, 17. Ib. 345. Palici dei P II 10, 25. Olenius(Aetolus): Oleniae capellae Pales dea IV 722 sq. 863. Palis IV sidus V 113. Oleniis arvis V 251. 640; 820. Pali IV 776. Palem IV olympias (T IV 10, 95). PIV 6, 5. 746. (Palilia cf. Parilia). OIympus mons I307. III442.Olym Palaestinus (Syrus): Palaestinae üm III 415. Olympo V 27; 169. aquae II 464. dú tibicem P íít 3, 42. Palinurus Ib. 592. Palinure T V Omphale II 310. 6. 7. Qpus; Opunta P I 8, 73. Pâiîadius: Palladiae rati Ib. 264. 0};; Opiturrigerae T II 24. Ope Palladio numine T 1 10, 12. I 28 Pallas dea III 847. VI 728. T I Orestes TIV 4,69;87. PIII2,69. 2, 6. Palladis (alite II 89). III 7. (Ib. 346). Orestae (gen.) T I 9, 27. f iii iîîÉPîîîs, $ *fììáô Orestae (dat.) P II 3, 45. Oresti Ib. III 81; 815; 816. VI 424. T III 525. Oresten T V 4, 25. P III 2, 1, 29. Pallade III 817; 824; 826. 33; 85. Orestem T II 395. Oresta T II 293. IV 5, 4. P I4, 39. ííÉ9j. Pallas heros: Palla I 521. Oresteus: Oresteae deae PI 2, 78. Pallantias (Aurora) IV 373. Orion IV 388. V 543; 555. VI 788. *;gentis (Aurora): Pallantide VI Oriona V 493. Orpheus T IV 1, 17. P II 9, 53. Pallantius heros (Euander) V 647. Orpheos Ib. 598. Orphea PIII8,41. Pam II 277 bis. Pana II 271. Panos Ortygie Siciliae ins.: Ortygien IV I 397. 471. TOrtygias boves V É Pandion reac Athenarum: Pandione Osiris Ib. 449(?) natae P I 3, 39. Ossa mons III 441. P II 2, 9. Os Pangaea Thraciae montes III 739. sam I 307. Ossä III 441. Ib. 283. Pannonia T II 225. ostia Tíberína IV 291. Panope VI 429. Othryades II 665. Pantâgie Siciliae opp.: Pantagien Ovidii vita T IV 10. cf. uxor. IV 471. Paphius: Paphio aere Ib. 438. E ac alis(a Pace): Pacalibus flam Parca T V 3, 14. P III 7, 20. IV mis I 719. 15, 36. (Ib. 76). Parcae TV 8, 25. Pachynos prom. Siciliae: Pachy (Ib. 76). Parcarum III 802. Pärcis non IV 479, VI 795. 318 INDEX. Parilia IV 721. VI 257. cf. Pales. Perdia. Ib. 496. Parilis flamma IV 798. Perenna III 146; 654. Perennae Parius: Pario marmore P IV 8,32. III 523. cf. Anna. Parrhasis Arctos T I 3, 48. Par Pergama I525. VI 100. rhasides stellae IV 577. Perilla T III 7, 29. Perillam T III Parrhasius (Arcadicus): Parrha 7, 1. — alia: Perillae T II 437. siae deae (Carmentae) I 618. virgi Perillus artifex: hinc Perilleo aere nis T II 190. Parrhasium Larem T V 1, 53. Ib. 435. cf. Phalaris. I478. Parrhasiae nives II 276. Periphetes (Ib. 403). Parthenius fl. P IV 10, 49. Egsei. epos: Perseidos P IV 16, Parthus V 585. T II 228. Parthi V 580. Parthe V 593. VI 467. Persephone IV (425); 452; 483; Pasiphaë: Pasiphaës Ib. 90. 485; 591. Persephonem IV 579. Passer poeta P IV 16, 33. Perseus (Ib. 461). Perseu T III Patroclus P I 8, 73. 8, 6. Patulcius (Ianus) I 129. Péíis terra I 885. Persida T V Pausanias reae Lac. Ib. 613. Ma 3, 23 cedo Ib. 294. Persicus: Persica braca T V 10, IP ax dea I 712. Pacis I709. III 882. 34. Persica arma P I 3, 69. Pacem I 121. Phaeacis poema: Phaeacida P IV edicare frg. VII 9. 12, 27. 16, 27. É (cf. Albinovanus) P IV 16, 6. Phaedra: Phaedrae VI 737. - Pedoni P IV 10, 65. Phaëthon T I 1, 79. IV 3, 66. (Ib. Ęgis; Pegasidas undas T III £}; Phaethonta IV 793. T III » 1 — v. , 30. Pegasus P IV 7, 52. cf. III 450. Phalaeceus: Phalaeceae necis Pelasgus: Pelasgum T II 403. Ib. 500. Pelasgis II 281. Phalaris Agrigenti tyrannus T III Releus II 39. V 408. Pelea II 39. 11, 40—51. V 1, 53. Ib. 437. (P II Peliacus apex I 308. 9, 44. III 6, 42). Peliäs hasta P I 7, 52. lI 2, 26. Pharius (Aegyptius): Phariam iu JPelias (Ib. 440): Peliae T II 403. vencam (Isidem) V 619. Pharia Pelia T V 5, 55. P I4, 67. manu P I 1, 38. Pelion III441. V381.(acc.)PII2,9. Phasiacus: Phasiaca corona Ib. Pelopea Thyestae filia Ib. 357. 591. Phasiacas undas T II 439. Pelopeia virgo (Iphigenia) T IV Phasias (Medea) P III 3, 80. 4, 67. Phasis (Medea): Phasida II 42. Pelopeiades Mycenae III 83. Phasis fl.: Phasi P IV 10, 52. Pelopeidas undas IV 285. Pheraeus: Pheraeae gentis P II Pelops (T II 385. Ib. 432). Pelo 9, 43. Pheraei (Alexandri tyranni) pis Ib. 177; 583. ib. 319. Pelorias Siciliae promunt.: Pelo Ęgaeus; Phidiaca manu P IV riadem IV 479. 1, 32. Penates IV 531. VI 529; 603. T I Higtas poeta cf. T I 6, 2. P III 3, 45; 95. 5, 81. IV 8, 9. Féfîêîòîêïýô,52. i5389). Pene Fîiîîppi urbs III 707. lopae P IV 16, 13. Penelopes T I Philippus rex: Philippo P IV 15, 6, 22. P III 1, 107. Pémelopeus: Penelopea fidesTV E;;!; çg;pus, ilippus, 293). Q. Marcius: FhilPhilippi pp » vv • Penius fl. P IV 10, 47. Phillyrides Chiron W 383. Pentheus (Ib. 532. III 721). Pen Philoctetes T V 4, 12. Philo theos T V 3, 40. ctetae T III 1, 54. Penthides Ib.445. Penthiden Ly Philomela Ib. 535. P I 3, 39. curgum Ib. 605. Philyreius heros Chiron W 391. INDEX. 319 Phineia guttura VI 181. Pindaricus: Pindaricae lyrae P Phineus (Ib. 263; 270). IV 16, 28. IPhimidae duo Ib. 269. Piraea i. e. Piraeus IV 563. Phliasia regna Ib. 325. F;giae (Corinthiam) undam P I Phocèus (Pylades) T I 5, 22. IV » • • • • 4, 71. P II 3, 45. Pirithous T I 5, 19. Pirithoi P II JPhocus: Phoci II 39. 6, 26. Pirithoum P II 3, 43. Phoebäs (Cassandra) T II 400. Pisa Elidis opp. Ib. 323. Phoebe (Diana) II 163. VI 235. Pisae a(Hippodamia): Pisaeam TII P III 2, 64. Ib. 109. Phoebes V 386 306; 653. ĘhôébéíV 693. Pisaeus: Pisaea oliva T IV 10, 95. Phoeb ëus: Phoebea arte III 827. Pisaeae fores Ib. 364. Ęg; T IV 2, 51. virgine P II Piscis sidus II 458. Pisce T IV 7,2. Piscibus III 400. Phoebus I 164. II 247; 261; 713. Pistor: Iovis Pistoris VI 350. Iovi III 361; 416. IV 688; 951. V 694. Pistori VI 394. VI 199. Ib. 128; 571. Phoebi III Pityo camptes (Ib. 413). 1597 Vi iii.TÉiiî 2, 48. Phoebo plänus P II 7, 24. IV 390. V 17; 420. T II25. Ib. 463. Platonis Phaedo (Ib. 492). Ehoebum VI 707. Phoebe I 651. Plautius cf. Claudius. II 106. VI 112; 761. T IV 8, 78. Pleias stella V 664. P I 8, 28. Phoebo I 291. VI 707. Pleiades IV 169. frg. V. Pleiadum IPhoenissa III 595. V 106. P I 2, 82. II 7, 58, Pleiadas IPholoe II 273. III 105. V 84. Phrixeus: Phrixeae ovis III 852. Pleione Pleiadum mater V 83. sororis IV 278. Plias i. e. Pleias: Pliade V 447. ÉÉÉÉ}; III $,£ Ę; Pliadas V 599. ÉÉÉ rygia IV terra: 362. hryg iae 66. Plutus deus (Ib. 417). Podalirius medicus T V 6, 11. Phrygius: Phrygium flumen Ib. Poeantius Philoctetes T V 1, 61. 550. Phrygii buxi P I 1, 45. Phry 2, 13. P I 3, 5. Ib. 251. É; matri II 55. Phrygium senem Poena (IIouνή) Ib. 573. IV 16, 18. PhrygiäTIda IV 79. Poenus dux Ib. 387. Poene III 148. Phrygios modos IV 214. Ib. 452. yi;* sq. Poenorum leonum T IV avo§ IV 272. Phrygiis equis T II 386. Pôïíux V 711; 715. Phryx IV 223; 274. VI473. Ib. 506. Polydorus Priami fil. (Ib. 577). Phrygis IV 943. Phrygi Ib. 626. Polyhymnia Musa V 9; 53. Phryga P III 3, 42. Polyidus augur (VI 751). Phyláceia coniunx (Laodamia) T £?';;;;;; Thraa: !;£ 577). V 14, 39. í'% O. e m o m latro: Polypemome yp Phyllis: Phyllidis T II 537. Phyl lide P IV 16, 20. Eggpb emus PII2, 115. Ib. (267) JPiacches barbarus: Piacchen PIV 10, 23. Pompeia domus P IV 5, 9. £j;* III 291; 299; 320. Pici III Sex. Pompeius Ovidii amicus; ad eum P IV 1; 4; 5; 15._ Pompeio Pieris Musa IV 222. Pierides II P IV 4, 17. Pompeium P IV 4, 25. 269. VI 798; 799. T III 2, 3. IV 9, Pompei P IV 1, 1. 16. P IV 2, 45. 12, 28. Pieridum Pompilius Numa III 152. V 109. T IV 1, 28. V 1, 34. 3, 10. Ponticus poeta T IV 10, 47. P II 5, 63. IV 8, 70. 16, 42. Pieri Ponticus: Pontica terra T I 2, 94. âaî'iîîî, A`V 7, §. P II 7, 68. IV 9, 114. tellus P III Pierius: Pieriä via P II 9, 62. 1, 7. IV 9, 115. humus P III 5, 56. Pieriis choris P I 5, 58. Pontica verba T III 14, 50. 320 INDEX. IPontus Euacinus T III 2, 8; 44. Pudor V 29. 47ÉTÉÉÉ Í8,T$.fI`â, ἀ. P;Im$ca poma IV 608. grana P IV íVí85; 113. 12,3î iî27. Éóííi T I2, 83. 8, 39. 10, 13; 31. III 11,7. Pìieeo duce Ib. 280. iVïíôáÀÉÉ.V £§i. Pygmaeus: {8}; Pygmaeo Yg sanguine gul 77'j5δηδΤV

» * v • ÉÉÉÉ; Pygmalionis III 574. 4, 27. IV 4, 19. PyIades (cf. Phoceus) P III 2, 70; 7, 7. Ponte TV 5, 82. Ponto (abl.) 85. Pyladem T I 9, 28. V 6, 26. $íiiIìåííTv'£'jTojijî`ÉÉ. Pylius Nestor: Pylio P I4, 10. ii3, 37W'i5, §ö. Pylius Nestoreus: Pylios dies T V Föíiíïìá äéïíô33. 5, 62. annos P II 8, 41. Portunus: Portunum VI 547. Pyrrha Ib. 542. Porus reae Indorum T III 5, 39. P;g}§* Achillis f.: Pyrrhi T II Postumius (L. Albinus): Postumio 05. Ib. 301. consule a. Ch. n. 184: V 330. Pyrrhus Epiri rez (cf. Ib. 299): Postumius Tubertus dictator a. yrrho VI 203. Pyrrhe VI 782. Chr. n. 431: Postume VI 724. Pytha $íííííííííÉÉae Postverta dea I 633. 3 III §. 44. Potniadum equarum Ib. 553. Praenestinae deae (Fortunae) VI Quin quatrus Minervae festum (III 62. És minores VI 651; 694. (T IV Praestites: Laribus Praestitibus , 13). V 129. Quinta cf. Claudia. praetor I 52. T II 508. Quintilis mensis III 149. T>raaciteles (P IV 1, 29). Quintilius: Quintilios II 378. ÉÉÉÉÉÉíáêåípíisjWíí5. Quirinalis: Quirinali iugoVI 218. Priamus T V 4, 11. 12, 7. (Ib. 281). Quirinus VI 875. Quirini I 37;69. Priami TV 1, 55. Priamo VI 431. IV 375. T I 3, 83. 8, 37. P I 5, 73. Priapus I391;(400);415. Priapo VI Quirimo II 475. Quirinum I 199, ÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉ II 507. VI93. Quirine IV 56; 808; Princeps V 570. 910. VI 796. Quirino III 41. Priscus uterque poetae PIV 16, 10. Quiris: Quiritem TII569. Quirites Proca reac Albae IVI 143. Procae (nom.) II 479. IV 187; 855. V 597. IV 52. VI 143. VI 775. P IV 15, 11. Quirites (acc.) Pro crustes latro (Ib. 405). II 505;849. III 277. V 631 (strami Proculus Iulius II 499. ;) P IV 5, 17. Quiritibus III Proculus poeta P IV 16, 32. Progne II 629; 855. P III 1, 119. (Ib. 535). Ęg; T V 1, 60. Rabirius poeta P IV 16, 5. Prometheus Ib. 289. (542). Raetica arma T II 226. Propertius poeta T IV 10, 45; 53. Rammes tribus III 132. V 1, 17. PropertiTJ1465. Ramnes Rutulus: Ramnete Ib. 629. Propontiacis oris T I 10, 29. regifugium II 685. V 728. Propontis P IV 9, 118. Propon Regulus (Ib. 269). tidós V 257. T III 12, 41. Remulus reæ Albae: Remulum IV Proserpina IV 587, 49 sq. Protesilaus (TV 14, 40). Remuria festum V 479. Proteus I 367. Remus II 143. IV 817; 841. V 151. rovinciae Romanae I 589. T IV 3, 8. Remi II 372. V 457. samathe Crotopi filia: Psamathes Remo II 134. III 70. IV 56. V 452. Ib. 571. I{emum II 377. Reme II370. Remo IP terelas: Pterelae Ib. 360. II 486. III 41. V 464. Ib. 633. IPublicius: iter Publicium V 294. Reverentia V 23. Publicios V 288. Rhamnusia (Nemesis) T V 8, 9, INDEX. 321 IRhea IV 201. 63; 84; 793. Romule I29. II 133; Rhenus I 286. T IV 2, 42. P III 370; 492. III 197. V 75. 4, 108. Rhenum IV 572. Rhene Rufinus Ovidii amicus; ad eum P I P III 4, 88. 3. III 4. Rufine I 3, 1. III 4, 3. IRhesus Ib. 627. Rheso Ib. 628. Rufus poeta P IV 16, 28. amicus Rhodanus: Rhodanum IV 572. Ovidii; ad eum P II 11. Rufe ib. Rhodope mons Thraciae: Rhodo 1; 28. en III 739. Rumina ficus II 412. hodopeia regna Ib. 343. Rutilius, P. Rufus: Rutili P I Rhoeteum promunturium Troadis 3, 63. IV 259. Rhoetei Ib. 282. Rüíïìi IV 888; 891. Rutulos T I IRobigo dea IV 911. Robiginis IV 5, 23. Rutulo Ib. 629. 907. Roma I 59; 198; 210; 243; 644. Sabina: Sabinas II 431. II 550. III 180. IV 157; 255; 270; Sabini VI 217. Sabinis II 477. 272; 801;806. V 93. VI31; 58; 64; Sabinos I 261. Sabinis I 273; 343. 858; 424; 452. T I 3, 62. 5, 70. II III 95. 321. III 1, 32. 2, 21. 7, 52. IV 1, Sabinus (adi.): Sabina terra VI 106. V 1, 73. P I 2, 82. 4, 81. 5, 68. 260. Sabinas herbas IV 741. 8, 24. II 1, 58. 2, 70. IV 3, 46. 9, 66. Sabinus poeta P IV 16, 15 sq. alius 14, 38. Romae T I 8, 33. Romam poeta (cf. Am. II 18, 27): ib. 18 sq. I 718. III 151. IV 389; 905. VI 257. säéêʧáêïíôïíïìïíéêï`§äéä T I 1, 57. V 4, 3. P II 1, 24. 8, 19. via T III 1, 28. Romä P I 3, 87. Sagari s fl. Bithyniae P IV 10, 47. IR om a mus (subst.) III 187; 433. Sagaritide nymphâ IV 229. Romano III 196. Ib. 279. Roma SaIanus Ovidii amicus, ad quem num P I 2, 89. Romane IV 119; P II 5. Salamo ib. 1. 259. V[ 77. Romanis II 480. VI Salii III 260. Saliis III 387. 50; 732. Salm oneus (Ib. 471). Romanus (adi.) rex III 245. liber Salus dea III 882. T II 422. vates T V 7, 55. Ro-|S amius: Samii senis (Pythagorae) mana potentia T II 483. V 2, 35. T III 3, 62. Samio III i53. res VI 435. sacerdos III 9. Salus Samos Ioniae insula: Samon VI 48. III882. pars T II 197. umbraT III Samos vel Same Ithacae vicina 8, 63. Romanum I86. latus II 136. T I 5, 67. nomen T II 156. Romani ammi VI Samothrace: Threiciam Samon 21. tori P II 1, 42. Romanae urbis T I 10, 20. II 684. III 24. _gentis II 687. P I Sancus deus VI 214. Sanco VI 213. 3, 81. aquilae V 586. linguae P I $g aei Thracum gens: Sapaeos I 2, 67. Romani soli III 292. nomi nis T II 221. Romano anno III 75. Sappho T II 865 sq. foro VI 396. Romanae securi T IV Sardanapalus Ib.T810. 2, 5. Romanam artem III 103. ur Sardoa regna IV 289. bem VI 683. Romano amictu VI §;;atice T V 12, 58. P III 623. Romani patres II 19. V 312. » * v. Romana proelia P IV 16,23. signa Sarmaticus: Sarmaticum solum V 585. numina P II 2, 43. Roma P I 2, 58. mare P IV 10, 38. Sar #;ru- T II 244. Romanis signis maticae gentis T V 7, 13. Sarma 1. tico mariT III 8,8. Sarmatico orbe Romula ficus II 412. T III 12, 51. ore T III 14, 47. Romuleus: Romuleo ense III 67. more T V 7, 56. Sarmatica manu ERomulea manu II 482. urbe V 260. P I 3, 60. Sarmatici boves T III Romulus II 365; 376; 386; 432; 10, 84. Sarmaticos arcus P I 5, 50. 476; 504. III 97; 128; 431. IV 813; Sarmaticas umbras T III 3, 63. 818; 837; V 47; 71; 451; 479. VI oras T V 1, 18. sagittas P I 2, 45. Qvidii vol. III. 21 322 INDEX. Ib. 635. Sarmaticis iugis TI 8, 40. nurus P III 2, 56. Scythicis oris locis T IV 8, 16. T IV 9, 17. finibus P III 7, 29. Sarmatis téllus T I 2, 82. ora Semele VI 485. T IV 3, 67. (Ib. T IV 10, 110. V 8, 8. P II 7, 72. 469). Semeles Ib. 276. Semelae umbra P I 2, 112. VI 503. Semelem III 715. Saturnia (Iuno) I 265. II 191. Sementina dies I 658. V 235. VI 507. T I 2, 7. II 297. semideum genus Ib. 82. Saturnius: Saturnia gens I 237. Semo pater VI 214. terra V 625. Roma VI 31. virgo S e r v iu s rex VI 561; 620; 634. VI 383. Servi VI 480. Saturnus III 796. Ib. 271. Saturni Servius poeta: Servi T II 441. VI 30; 286. (Ib. 214). Saturno IV Sestos urbs Thraciae: Sestom T I 197. Saturnum I 235. VI 29. Sa 10, 28. turne V 19. Ib. 403. Saturno I 193. Severus Ovidii amicus; ad eum P I Satyri III 745; 757. Ib. 81. Saty 8. Severe I 8, 2. — alius, Ovidii rorum I 397. T V 8, 37. Satyros amicus, poeta; ad eum P IV 2. Se VI 323. Satyris I 411. III 737. vere ib. 2; 14. Idem, ut videtur (Cor $g$;y Phryx VI 703. Satyrum nelius Severus) P IV 16, 9. P III 3, 42. Sextus (cf. Pompeius) P IV 1, 2; Sauromates (cf. Sarmaticus) bu 35. Sexto P IV 15, 8. Sexte P IV bulcus T III 12, 80. Sauromatae 15, 18. T II 198. III 10, 5. IV 1, 94. P I Sibylla III 534. Sibyllae IV 875. 2, 77. II 2, 95. III2, 37. Sauroma Sicanis Aetna Ib. 596. tas T III 8, 6. V 1, 74. Siculi: Siculis T III 11, 55. scaena IV 187; 946. V 347. T I Siculus: Siculo colle IV 872. ty 9, 48. II 518. III 12, 23. abl. [IV ranno T III 11, 41. Siculâ ora 326]. VI 667. P III 1, 59. Ib. 418. Hybla Ib. 197. Siculas scaenica adulteria II 514. urbes II 93. aquas P III 1, 121. Sceleratus vicus VI 609. $; ;gon P IV 15, 10. Sicyone Ib. Scepsius (Metrodorus) P IV14,38. 15. sggeneis virgo (Atalante) T II Sidonîs III649. SidoniV 610; 617. 399. Sidonius: Sidonio ostro T IV 2, Sciron latro Ib. 405. 27. Sidonia manu 1b. 444. Sidonia Scopas tyrannus (Ib. 509)._ moenia P I3, 77. Sidoniis III 108. Scorpios sidus III 712. IV 164. Sidonias rates T IV 3, 2. Scorbius V 417. Scorpion V 541. Sige a litora IV 279. ScylIa (T IV 7, 13). P III 1, 122. SiIenus I 399 (III 745). VI 324; IV 10, 25. Ib. 883. Scyllae Ib. 383. 339. Sileni I 433. Silene I 413. Scylla Nisi filia T II393 (Ib. 360). Silvia (Vestalis) II 382. III 11; 45. Scythia T I 3, 41. Scythiae T I Silvius reac Albae IV 42. 8, 40. III 4, 49. Ib. 289? Scythiam Simonides poeta (Ib. 510). T III 2, 2. 11, 55. Scythiä P III Sinis latro Ib. 405. 2, 45; 96. IV 6, 5. Sinopeus Diogenes P I 3, 67. Scythicus pontus TIII 4,46. Scy thicum vulgus T IV 6,47. Scythici §}:$; ÊÊ, isyphus ÄÈÉs Ib. 173. Sisyphe yp IVIV 175. ponti TIV 1,45. Histri TV 1, 21. freti T V 10, 14. loci P II 2, 112. SithonesThraces: SithonasIII 719. gaeli P IV 9,81. Scythicum fretum Sithonius(Thracius): Sithonio regi T V 2, 62. _Scythico solo IV 82. P IV 7, 25. arcu P I 1, 79.] frigore P I 8, 37. Smintheus Apollo VI 425. hoste P II 8, 86. Sgythicä aura T Smyrna P I 3, 65 sq. V 6, 19. humo P I 2, 108. regione Socrates (T V 12, % sqq. Ib. 557. P II 1, 8. phareträ P III 8, 19. cf. Anytus). Scythicos triumphos III 719. Scy Socraticum de nece opus (Plato thicas sagittas P I 7, 9. II 1, 65. nis Phaedo) Ib. 492. INDEX. 323 Sodalis Ovidi ignotus P III 6. IV Sybaritica carmen Hemitheonis T 3. 16. II 417. Sol deus IV 583. V 15. T I 8, 2. Syene Aegypti urbs: Syenae P I Ib. 109. 210? Solis T II 392. III 5, 5, 79. É Ib. 427. P IV 6, 48. Solem IV §}iìethus Siciliae £ ; hinc Sy 581. maetheas aquas IV 472. Solymus Sulmonis conditor IV 79. s;T}ege es: Symplegadas T I Somnus: Somno IV 653. 10, 47. Sospita Iuno II 56. Syphax Numidiae reæ: Syphacem Sotades poeta T II 411. I 769. Sparte III 83. Sparten VI 47. Sy r a c o s i u s : Syracosio poetae Spes dea P I 6, 27 sq. ijnoto Ib. 547. Syracosia arte VI sphaera Archimedis VI 277. 277. urbe P IV 3, 39. Sphinx: Sphinga T IV 7, 17. Ib. Syracusae: Syracusas IV 873. 376. Syri II 474. stagna (fossa, canalis?) P I 8, 38. Syrtes IV 499. P IV 14, 9. Stator (Iuppiter) VI 793. T III 1, 32 Tacita dea: Tacitae II 572. síôïía Geminorum sidus Ib. 510. Taenarius: TaenariavalleIV612. Sterope Pleias: Steropes T I 11, Talai gener Amphiaraus Ib. 352. 14. Steropen IV 172. Tanais T III 4, 49. (P IV 10, 55). SteropesTCyclops IV 288. Tanaquil VI 629. Stimula Semele: Stimulae VI 503. Tantalides (Pelops) T II 385. Ib. striges VI 139. 432. Tantalidae (Agamemnonis) P Strophius Pyladis pater: Strophio IV 16, 26. Tantaliden (Agame ÉÉ II 6, 25. S mnonem) V 307. Tantalidae fratres T. trymon \ 3, 22. Thraciae flfl.: Strymona y II 627. Tantalus (Ib. 177; 191). Strymoniae matres Ib. 598. Ta probane: Taprobanen PI5,80. Stultorum festa II 513. Tarenti vada ad Tiberim I 501. Stygius: liquor Ib. § 90. Stygii Tarpeius: 'Tarpeiae sedis P IV Ióvis V 448. Stygiae aquae V 250. 4, 29. Tarpeio Iovi VI 34. Tar neci Ib. 632. Stygio foro T IV 10, peio Tonante P II 2, 44. Tarpeias 88. Stygiâ aquâ T IV 5, 22. P II arces I 79. P II 1, 57. IV 9, 29. 3, 44. ündä TV 9, 19. Stygias un Tarpeios focos P IV 8, 42. das T I 2, 65. PII 3, 43. aquas Tarquinius Superbus II687; 694; P I 3, 20. oras P I 8, 27. deas 705; 725; 796; 851. Tarquinio íí (Eumenides) III 236. Stygiis aquis 825. Tarquinium II 843. P IV 9, 74. oris Ib. 151. vadis Tartara IV 605. T I 22. Ib. (171). Ib. 224. 491; 572. Stymphalides undae II 273. Tartareus: Tartareum deum T I Styx II 536. III 322; 802. P IV 9, 32. Tartareis angibus Ib. 183. Ἑii'iì'ìs, Styga T V 2, 74. Tartareos sinus V 244. Tartareas £ y 8, 60. 14, 1. Styge P III domos III 620. Tatius II 135. Tati I 260. Tatio sîbîbani VI 58; 861. adi. III 667. I 272. Tatium VI 49; 93. T III 6, 38 all. T £}; Scythiae pars: Tauros P III Suillius Ovidii amicus; ad eum P 2, 45. . IV 8. Suilli ib. 1; 89. Taurica ara T IV 4, 63. terra PI Sulla VI 212. 2, 78. sacra Ib. 382. Sulmo Paelignorum opp. T IV 10,3. Tauro me nos Siciliae opp.: Tauro P IV 14, 49. Sulmonis IV 80; 81. menum IV 475. Sum manus deus: SummamoVI731. Taurus sidus IV 719. V 617. Tauri Superbus Tarquinius reae VI 600. V 165. Taurum V 603; hinc Tauri Süperbi II 691. Superbe II 718. mus: Taurinae frontis VI 197. 21* 324 INDEX. Taygete Pleias: Taygetem IV 174. Theocritus poeta? (Ib. 547). Tectae viae Romanae VI 192. Therapnaeus (Laconicus): The Tegeaea domus I 545. _virgo II rapnaeo sanguine V 223. ííí. sacerdos VI 531. Tegeaeae Thermo domi fl. P IV 10, 51. arenti I 627. Theromedoni rex Scythiae P I 2, eia Anacreontis Musa T II 364. 119; idem Therodamas; hinc The Telamonius (Aiax) T II 525. ro damant eos leones Ib. 381. Telegonus Tusculi conditor: Tele Thersites: Thersiten P III 9, 10. oni III 91. IV 71. P III 1, 123. IV 13, 15. Telegonös T I 1, 114. Theseus T I 9, 31. P II 3, 43. III Telemus Ib. 268. 2, 33. IV 10, 78. Thesei VI 737. Telephus rex Mysiae T V 2, 15. Öö. 90). Thesea III 487; 491. T I (P i}; 26). Ib. 253; 254. 5, 19. II403. P IV 10, 71. Theseu Tellus I 671. IV 665. V 541. VI íií73. 460. (Ib. 71; 112). Telluri IV 634. Theséus: Theseae carinae Ib. 493. Temesaea aera V 441. Theseo crimine III 460. Thesea Tempe Heloria Sicula IV 477. fide T I 8, 66. manu Ib. 410. Tempestas VI 193. Thessalia: Thessaliae P I4, 28. Tempyra opp. Thraciae TI 10, 21. Thessalicus: Thessalicam hu Temédos: Tenedon IV 280. P I 8, 74. Thessalico axe Tenes (Ib. 461). T IV 8, 80.

Tereides puer (Itys) Ib. 432. Thessalus Ib. 283. - Terentius poeta T II 359. Thestiades (Meleager): Thestia Tereus II 629; 856. dem V 305. Terminus II 655; 669. Termine II Thestias (Althaea) T I 7, 18. 50; 641; 658; 673; 681. Theudotus incertus Ib. 464. Terra I 673. V 17. VI 267; 269; Thiodamas Dryopum rex: Thio 280. Terrae II 719. Terrâ III 799. damante Ib. 486. Tethys V 22. Tethyos V 168. Thoanteus: Thoanteae deae (Dia Tethyn II 191. V 81. nae) Ib. 382. Teucer: Teucrum P I 3, 80. Thoas rex Tauricus T I9,28. P III Teucrus: Teucris T I 2, 6. Teu 2, 60. Thoantis T IV 4, 66. cros avos IV 40. Thoas venator? (Ib. 504). Teuthrantia regna MysiaeTII19. Thrace: Thracem V 257. P IV 5,5. Thalia V 54. T IV 10, 56. V 9, 31. Thracius: Thracia arma TII 226. Thamyras vates Thracius: Tha tela T IV 1, 21. myrae Ib. 270. Thras ius (Ib. 395). Thapsos opp. Siciliae: Thapson IV Thrasyllus Thessalus: Thrasylli 477 Ib. 329 Thasus: Thaso Ib. 476. Thrax: Thraces Ib. 133. theatrum cf. III 535. V 189. T I Threicius: Threicii regis Ib. 379. 6, 69. II280. III 1, 69. V 1, 25; 27. Threicium iuvenem P II 9, 52. P II 4, 20. 6, 28. terna theatra Threiciam Samon TI10,20. Threi T III 12, 24. cio ore T III 14, 47. ' Threicias Thebae Boeotiae caput: Thebas Maenadas IV 458. T II 319. PIV 8, 53. Thebis TV Thyestes (Ib. 427): Thyestis Ib. 3, 30. Ib. 532. Ê. Thyesti Ib. 857. Thebanus: Thebana T III 3, 67 Thyesteus: Thyesteae mensae P (Antigone). Thebana (Andromache) j% 47. T IV 8, 29. Thebanae matris III Thynniacos sinus T I 10, 85. 721. deae (Leucotheae) VI 476. Thyone VI 711. Thebe Alexandri Pheraei uzor (Ib. Egias (Baccha): Thyiades VI 319). 1 The m isto cles (P I 3, 69). Τίγbris II 68. V 687. VI 228. Themis: Themin III 658. T V 1, 81. Thybridis IV 242. VI INDEX. 325 502. Thybri III524. IV572. V635. 553. PIV 16, 29. tragicos coturnos VI 238; 714. T II 393. trágicos ignes T II 407. Thyrea Argolidis regio: hinc Thy tragoedia TII 381; 409. reâtida terram II 663. Trasumen a litora VI 765. Tiberinides nymphae II 597. Trinacria (Sicilia) P IV 15, 15. Tiberinus II 389. IV 47;291. Ib. Trinacris terra IV 420. Hybla 512. Tiberino VI 105. Tiberina TV 18, 22. atria IV 330. Tiberinis undis V 655. Trinacrius Ib 595. poeta ignotus Tiberis III 520. VI 776. Ib. 136. P IV 16, 25. — Trinacrium mare Tiberim II 389. IV 337. V 641; IV 287.

655. Tiberi V 659. - Triptolemus: Triptolemi T III Tiberius cf. Caesar (I 533). 8, 1. Triptolemo P Ę 2, 10. Tri tibicines VI 653 sqq. tolemum IV 550. Tibullus poeta T II347; 463. Ti ritonia (Minerva) VI 655. hullo T IV 10, 51. triumphales senes VI 364. Ticida poeta: Ticidae T II 433. triumphus P III 4, 88. triumphi Tibur VI 61; 665sq.;682. PI 3,82. I 285; 713. P II 1, 1; 19. 5, 27. III Tiburis IV 71. Tibure VI 670. 4, 85. triumpho VI 723. P III 4, 53. Tiphys PI 4,37. Tiphy T IV 3,77. IV 3,45. Häl. 67. triumphum T IV Tiresias (Ib. 261). 2,71. P II 1,63. III 4, 17. triumphe Tirynthius (Hercules) I 547. II fíy?3j. triumphis P III 4, 95. 305; 349. V 629. triumphos III 719. T III 1, 41. 12, Tisam enus Orestis f.: Tisameni 45. IV 2, 19. Ib. 346. Triumphus Ovidii carmen (fg. XI): Tisiphonea tempora T IV 9, 6. P III ? Titam I 617. Il 73. IV 180; 919. Trivia (Diana): Triviae I 389. P Titanas III 797. III 2, 71. Titanis: Titanida Tethyn V 81. Troesmis opp. Moesiae: Troesmin Tithonia coniunx(Aurora)III 403. P IV 9, 79. IV 943. Troezen Argolidis opp.: Troezena Tithonus: Tithomo I461. Tithome VI 739. cf. ad P IV 16, 15. VI 473. Troia I 523. T II 318. IV 3, 75. Titienses tribus: Titiensibus III V 10,4. Troiae III 423. IV 45; 177. 131. V 389. T I 3, 26. Troiam IV 251. Tyrus pastor: Tityron P IV 16, T I 2, 5. III 5, 37. P IV 7, 41. 16, 19. Troiä IV 119. T I 2, 5. Tityus (Ib.179.192).TityiPI2,89. Troianus: Troiana puppis P II Tmolia terra P IV 15, 9. 2,25. Troianae pacis IV 75. Troiano Tmolus Lydiae mons: TmoliII313. $$ee IV 121. T Troianis malis Ib. Toleni flumem Sabinum VI 565. 50. Tomis opp. T III 9,33. PIV14,59. Troica bellaPII 10,14.velaIb.414. Tomitanus: ager P III 8, 2. To Tyertus; Tuberte Postume VI mitanae regionis 'I' V 7, 9. terrae P I 1, 1. Tomitanä harena P I Tubilustria (III 848). V 725. 6, 49. humo P III 1, 6. urbe P III Tullia VI 587. (Ib. 361). 4, 2. Tomitanae murus P III 8, 10. Tullius reac Romanus VI 783. Tulli Tomites: Tomitae P I 2, 75. IV VI 581; 613; 627. 9, 97. 14, 15; 23; 47. Tomitas T I Turnus Rutulorum rex IV 879 sq.; 2, 85. IV 10, 97. 883. Turni I464. Turno T I 2, 7. Tomitîs hiems T III 12, 2. Turme T I 9, 33. Tonans (Iuppiter): TonantisVI33; Turranius poeta: Turrani P IV 349. Tonantem II 69. IV 585. To 16, 29. mante P II 2, 44. Tuscus: dux IV 884. Tiberis Ib. Torquatus (I 601). 136. Tusci fluminisIV 294. Tuscae tragicus: tragicis coturnis T II aquaeIW48. Tuscum amnem I 233. 326 INDEX. Tusco sanguine II 212. duello VI Veiens: Veientibus armis II 195, 201. Tuscis aquis I 500. V 628. V elabra VI 405. Tuscus poeta P IV 16, 20. Venus I 801. IV 14; 36; 86; 90; Tuticamus Ovidii amicus; ad eum 119; 129; 153; 160; 228; 866; 875. P IV 12. 14. (16, 27). Tuticanum vïäïííïí ôïí ÉÉÉÉÉÉî. P IV 12, 10. Tuticani ib. 11. Ib. 209. P IV 1, 29. Veneris I 39. Tychius sutor Homericus: Tychio IV 61; 286; 629; 657; 865; 877. III 824. T I 2, 8. II 310; 440; 528. Ib. 575. Tydeus I491. Ib. 348;426. PI8,79. P I 10, 33. III 1, 117. Veneri III Ty ?ges (Diomedes): TydidaeP II 514; 694, IV 125; 159. P I 3, 80. » -•-•-*• Venerem I 397. IV 27; 57. T II Tyndareus: Tyndarei Ib. 352. 363; 377. Ib. 849. Venere T II 299. Tyndarides: Tyndaridae fratres Vergilius poeta: Vergilium T IV X. g) T I 10, 45. Tyndaridis PI » va-• , 32. Vesta I 528. III 141; 426; 698. IV Tyndaris: Tyndaridos (Clytaeme 732; 828; 949bis. VI234; 249; 267; strae) T II 396. (Helenae) P IV 286; 298; 299; 831; 376; 380; 436; 16, , 26.26 437; 460. Vestae III 45; 417. IV Typhoeus monstrum: Typhoeos 732. V 573. VI 263; 295; 365; 713. i\ 491. Typhoea I 578. T III 1, 29. Vestae (dat.) IV 951. Typhon cf.Typhoeus: Typhona VI310. Vestam VI 291;304;835sq. II 461. βΊύΊ8, jTWêgîyîjî. Tyras fl. Sarmatiae P IV 10, 50. Vestalis Silvia II 383. III 11. Tyrius; Tyriae puellaeV 605. Ty Vestales T II 311. — Vestalibus rio murice II 107. Tyrios paratus festis VI 395. III 627. toros T II 584. Tyriis ab Vestalis Ovidii amicus; ad eum oris I 489. P IV 7. ib. 1; 54. Tyrius (subst.): Tyrii III 555. via'§aGa'íiííÍ28. Clodia, Fla Tyrrhenus: Tyrrhenum agmen minia cf. s. l. II 679. jí 208. Tyrrheno regi IV 893. Victor Iuppiter IV 621. Hercules Tyrrhena monstra III 723. I 580 Tyrus: Tyro III 631. Victoria T II 169. Vinalia festum IV 863; 877; 899. Ulixes VI 433. TIII 11,61. V5,51. Vindemitor sidus III 407. P III1, 53. IV 10, 9. (Ib. 276; 566). Virbius VI 755. Ulixis PIII6, 19. Ulixen T I 2, 9. Virgo(Minerva) T II 293. (Vestalis) P IV 16, 18. Ulixe P IV 14, 35. IV έ, V. Ujiíò, ïíôïò ï551; 5i7.TÜíôri aqua 12, 22; Virgo: Σί; Virgine £. aqua q. T III iuncta Venus T II 296. Umbria P I 8, 67. Virginea aqua I 464. Virgineus lUranie V 55. liquor P I 8, 34. urbs saepissime pro Roma positum; Vitellius P IV 7, 27. uod Urbs aliis scribi solet. Volcanus III 514. VI 627. Ib. 111. t?;?, (Orion): Uriona V 535. (T II 296). Volcani V 725. Volca Ursa sidus VI 236. T III 11, 8. (IV num III 82. 3, 1). P I 5, 74. Ursae II 153. T I Volesus Valerius P III 2, 105. 4, 1. 11, 15. III 4, 47. V 3, 7. Volsci: Volscos VI 721. uxor Ovidii: ad eam T I 6. III 3. Vortumnus cf. VI 411. IV 3. V 5; 11; 14. P I 4. III 1. cf. T I 3 all. IV 10, 69 sqq. Ib. 15. 4;;§ laea Charybdis IV 499. T V V a cum a dea: Vacunae VI 307. Zäåíïe (IV 474). Vacunales focos VI 308. Zephyrus V 201; 319. Varus poeta P IV 16, 31. Zerynthia Samothraciae litora T I Vediovis III 430; 447. 10, 19 -

,\

|× №.

|- |-||| |-|- | |-