Angelus ad pastores ait Hodie Christus natus est Vir inclite Stanislae Deus noster Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2016–2021

Projekt badawczy pt.: Repertuar muzyczny Towarzystwa Jezusowego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1565–1773) Annibale Orgas ca. 1585–1629

Angelus ad pastores ait Hodie Christus natus est Vir inclite Stanislae Deus noster

ed. Justyna Szombara

F o n t e s Warszawa 2021 Musicæ Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa in Polonia Fontes Musicae in Polonia C/XXI Fontes Musicæ in Polonia www.fontesmusicae.pl seria C, vol. XXI

Redaktorzy serii | General Editors Tomasz Jeż ( 0000-0002-7419-3672), Maciej Jochymczyk ( 0000-0003-0967-9681)

Rada Naukowa | Scientific Council dr hab. Paweł Gancarczyk, prof. Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk dr hab. Agnieszka Leszczyńska, Uniwersytet Warszawski dr hab. Aleksandra Patalas, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego dr hab. Danuta Popinigis, prof. Akademii Muzycznej w Gdańsku dr hab. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, prof. Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk prof. dr hab. Marcin Szelest, Akademia Muzyczna w Krakowie mgr Ewa Hauptman-Fischer, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie (sekretarz | secretary)

Recenzent | Review dr Bartłomiej Gembicki, Instytut Sztuki PAN ( 0000-0001-8489-6083)

Na okładce | Cover photo Annibale Orgas, Vir inclite Stanislae Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, sygn. Kk I.2, Discantus Skan sporządzony przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w ramach projektu Dziedzictwo muzyki polskiej w otwartym dostępie | Scan prepared by the Fryderyk Chopin Institute as part of the project Heritage of Polish Music in Open Access

Redakcja językowa | Text editing Elżbieta Sroczyńska

Korekta językowa | Proofreading Halina Stykowska

Projekt i wykonanie układu graficznego | Graphic design and page layout Weronika Sygowska-Pietrzyk

Skład i adiustacja części nutowej | Music typesetting Justyna Szombara

© 2021 by Justyna Szombara ( 0000-0002-6798-5196) & Uniwersytet Warszawski

Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego

Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa ISBN: 978-83-66546-39-4 ISMN: 979-0-801569-21-9 Wstęp Introduction

Annibale Orgas należy do grona tych włoskich twór- Annibale Orgas was one of those Italian musicians ców, którzy na trwałe zapisali się w dziejach kultu- who made a name for themselves in the history of ry muzycznej XVII-wiecznej Rzeczypospolitej. Był musical culture in the 17th-century Polish-Lithuanian pierwszym kapelmistrzem ustanowionej w 1619 roku Commonwealth. He was the firstmaestro di cappella of przez biskupa Marcina Szyszkowskiego wokalno-in- Wawel Cathedral’s vocal-instrumental ensemble, estab- strumentalnej kapeli katedralnej na Wawelu, a później lished in 1619 by Bishop Marcin Szyszkowski in Cra- także – prepozytem kolegium rorantystów1. Zajmował cow, and later also the praepositus (provost) of the Ro- więc najbardziej prestiżowe stanowiska w środowisku rate Singers’ collegium (kolegium rorantystów).1 He thus muzycznym Krakowa. held the two most prestigious music posts in Cra­cow. Annibale Orgas przyszedł na świat około 1585 roku, He was born around 1585, most likely in Rome (since najprawdopodobniej w Rzymie (na karcie tytułowej the title page of his collection Sacrarum cantionum […] jego zbioru Sacrarum cantionum […] Liber Primus 2 Liber Primus 2 refers to him as “Annibalis Orgas Romani”),3 widnieje określenie „Annibalis Orgas Romani”)3. Był as the son of tailor Domenico and his wife Flaminia.4 synem krawca Domenica i Flaminii4. 7 lipca 1594 roku został przyjęty, jako sopran chłopięcy (putto soprano), 1 On Cracow’s cathedral ensemble and the Rorate Singers, see: Adolf Chybiński, Materyały do dziejów król. kapeli rorantystów na Wawelu. Część pierwsza: 1540–1624 [Materials for the History of the Royal Rorate Singers’ Ensemble at Wawel, Part One, 1540– 1 Na temat krakowskiej kapeli katedralnej oraz zespołu roran- –1624], Kraków: Główny skład w księgarni D.E. Friedleina; id., Ma- tystów zob. Adolf Chybiński, Materyały do dziejów król. kape- terjały do dziejów król. kapeli rorantystów na Wawelu. Część druga li rorantystów na Wawelu. Część pierwsza: 1540–1624, Kraków: 1624–1694 (do objęcia prepozytury przez Jana Porębskiego) [Materi- Główny skład w księgarni D.E. Friedleina 1910; id., Materjały do als for the History of the Royal Rorate Singers’ Ensemble at Wawel, dziejów król. kapeli rorantystów na Wawelu. Część druga 1624– Part Two, 1624–1694 (till the tenure of Jan Porębski as praepositus], –1694 (do objęcia prepozytury przez Jana Porębskiego), „Prze- “Przeglad Muzyczny” 4/14 (1911), pp. 1–5; 4/15–16 (1911), pp. 1–7; gląd Muzyczny” 4/14 (1911), s. 1–5, 4/15–16 (1911), s. 1–7, 4/17 4/17 (1911), pp. 1–5; 4/18 (1911), pp. 1–5; 4/19 (1911), pp. 8–9; id., (1911), s. 1–5, 4/18 (1911), s. 1–5, 4/19 (1911), s. 8–9; id., Muzy- Muzycy włoscy w krakowskich kapelach katedralnych 1619–1657 cy włoscy w krakowskich kapelach katedralnych 1619–1657, „Prze- [Italian Musicians in Cracow’s Cathedral Ensembles, 1619–1657], glad Muzyczny” 2/12 (1926), s. 1–6; 3/2 (1927), s. 1–5, 3/3 (1927), “Przeglad Muzyczny” 2/12 (1926), pp. 1–6; 3/2 (1927), pp. 1–5; 3/3 s. 4–7, 3/4 (1927), s. 1–4, 3/5 (1927), s. 1–6, 3/7 (1927), s. 1–4, 3/8 (1927), pp. 4–7; 3/4 (1927), pp. 1–4; 3/5 (1927), pp. 1–6; 3/7 (1927), (1927), s. 5–7; id., Nowe materjały do dziejów królewskiej kapeli pp. 1–4; 3/8 (1927), pp. 5–7; id., Nowe materjały do dziejów królew- rorantystów w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, Lwów: [s.n.] skiej kapeli rorantystów w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu [New 1925; Anna Szweykowska, Początki krakowskiej kapeli katedralnej, Materials for the History of the Royal Rorate Singers’ Ensemble at „Muzyka” 4/2 (1959), s. 12–21. Wawel’s Sigismund’s Chapel], Lwów: [s.n.] 1925; Anna Szweykow­ 2 Annibale Orgas, Sacrarum cantionum, quaternis, quinis, senis, ska, Początki krakowskiej kapeli katedralnej [The Beginnings of Cra- octonis vocibus cum basso ad organum, & musica instrumenta. Li- cow’s Cathedral Ensemble], “Muzyka” 4/2 (1959), pp. 12–21. ber primus, Romae: Luca Antonio Soldi 1619. 2 Annibale Orgas, Sacrarum cantionum, quaternis, quinis, senis, 3 François-Joseph Fétis, bez cytowania źródła, jako miej- octonis vocibus cum basso ad organum, & musica instrumenta. Li- sce urodzenia Orgasa podaje Anconę i przypisuje mu tytuł ka- ber primus, Romae: Luca Antonio Soldi 1619. pelmistrza kościoła św. Cyriaka, zob. François-Joseph Fétis, 3 François-Joseph Fétis quotes Ancona as Orgas’s birthplace, Biographie universelle des musiciens et bibliographie généra- without acknowledging the source of this information. He also le de la musique, t. 6, Paris: Librairie de Firmin Didot Frères attributes to Orgas the title of maestro di cappella of St Cyriakus 1866–1868, s. 374. Współcześni autorzy haseł encyklopedycz- Church. Cf. François-Joseph Fétis, Biographie universelle des nych jako prawdopodobne miejsce urodzenia zgodnie wskazują musiciens et bibliographie générale de la musique, vol. 6, Paris: Rzym, zob. Aleksandra Patalas, Orgas Annibale, w: Encyklope- Librairie de Firmin Didot Frères 1866–1868, p. 374. Contempora- dia muzyczna PWM, część biograficzna, t. 7:n–pa , red. Elżbie- ry authors of encyclopaedic entries all point to Rome as his most ta Dziębowska, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 2002, likely birthplace, cf. Aleksandra Patalas, Orgas Annibale, in: Ency- s. 173–174; Rodobaldo Tibaldi, Orgas, Annibale, w: Diziona- klopedia muzyczna PWM [PWM Edition’s Music Encyclopaedia], rio Biografico degli Italiani, t. 79 (2013), http://www.treccani.it/ biographical section, vol. 7: n–pa, ed. Elżbieta Dziębowska, Kra- enciclopedia/annibale-orgas_(Dizionario-Biografico) [dostęp ków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 2002, pp. 173–174; Rodobal- 25.04.2019]. do Tibaldi, Orgas, Annibale, in: Dizionario Biografico degli Italiani, 4 Raffaele Casimiri, «Disciplina musicae» e «mastri di cappel- vol. 79 (2013), http://www.treccani.it/enciclopedia/annibale-orgas_ la» dopo il Concilio di Trento nei maggiori istituti ecclesiastici di (Dizionario-Biografico) [accessed on 25th April 2019]. Roma: Seminario Romano – Collegio Germanico – Collegio In- 4 Raffaele Casimiri,« Disciplina musicae» e «mastri di cappel- glese (sec. XVI–XVII), „Note d’archivio per la storia musicale” la» dopo il Concilio di Trento nei maggiori istituti ecclesiastici di 15/1 (1938), s. 5–6. Roma: Seminario Romano – Collegio Germanico – Collegio Inglese

5 do chóru rzymskiego Collegio Germanico5. W latach On 7th July 1594 he was admitted to the choir of Rome’s 1595–1602 funkcję kapelmistrza zespołu muzycznego Collegio Germanico as a boy soprano (putto soprano).5 tego kolegium sprawował Asprilio Pacelli, późniejszy In 1595–1602 that college’s music ensemble was directed maestro di cappella na dworze królewskim Zygmun- by Asprilio Pacelli, the would-be maestro di cappella at ta III Wazy. W zakres obowiązków kierownika kapeli the court of Sigismund III Vasa, King of Poland. One of wchodziło m.in. kształcenie dyszkantystów, można the maestro’s duties was to teach the boy singers, so we więc przypuszczać, że Orgas należał do grona jego may assume that Orgas was one of his pupils. The chor- uczniów. Edukacja muzyczna chórzystów obejmo- isters’ education included, apart from singing, also coun- wała, obok nauki śpiewu, także sztukę kontrapunktu terpoint and composition.6 i kompozycji6. Orgas must have enjoyed a good reputation at Orgas zapewne cieszył się dobrą opinią w środo- the Collegio Germanico, since in October 1603 fa- wisku Collegio Germanico, skoro w październiku ther Bernardino Castorio, the then rector of the col- 1603 roku ojciec Bernardino Castorio, ówczesny rek- lege, proposed that the young musician should take tor kolegium, zaproponował, by to właśnie temu mło- over the duties of the previous maestro di cappella, demu muzykowi powierzyć obowiązki ustępującego Agostino Agazzari, who was stepping down from z urzędu kapelmistrza, Agostina Agazzariego7. Do this office.7 Orgas was not appointed to the post at nominacji jednak wówczas nie doszło. that time, though. 6 sierpnia 1606 roku Orgas otrzymał tonsurę z rąk On 6th August 1606, Orgas received the tonsure kardynała Roberta Bellarmina, wysłannika delegowa- from Cardinal Roberto Bellarmino, an emissary of nego przez kardynała wikariusza Rzymu, Girolama Rome’s Cardinal Vicar Girolamo Pamphili. In the Pamphiliego. W kolejnych miesiącach przyjął ordines following months he took the ordines minores as an minores: ostiariatu (23 września), lektoratu (8 paź- ostiarius (on 23rd September), lector (8th October), dziernika), egzorcystatu (15 października) i akolitatu exorcist (15th October), and acolyte (22nd October).8 (22 października)8. 12 maja 1607 roku wstąpił do Se- On 12th May 1607 he entered the Seminario Romano,9 minario Romano9, gdzie studiował metafizykę i teo- logię (na liście studentów trzeciego roku teologii przy (sec. XVI–XVII), “Note d’archivio per la storia musicale” 15/1 (1938), pp. 5–6. 5 In a contract signed by Domenico Orgas it was stated, among 5 W kontrakcie podpisanym przez Domenica Orgasa zapisano others, that “[Domenico Orgas] [p]romises that his son, the said m.in., że „[Domenico Orgas] Obiecuje, że jego syn, wspomniany Annibale, shall not leave the Collegium for as long as he can serve Annibale, nie opuści Collegium tak długo, jak będzie mógł słu- as a soprano in the ensemble of the said Collegium, and when he no żyć swoim sopranem w kapeli wspomnianego Collegium, a gdy longer is a soprano, [he can serve there] also as a contralto for four nie będzie już sopranem, [służyć tam będzie] również kontral- or five years, should the fathers allow him to stay, and should Anni- tem przez cztery lub pięć lat, jeśli ojcowie będą go chcieli pozosta- bale himself wish to remain [at the college] [...]” (“[Domenico Or- wić, a sam Annibale będzie chciał pozostać [...]” („[Domenico Or- gas] Promette che d(ett)o Annibale suo figliolo non si partira dal- gas] Promette che d(ett)o Annibale suo figliolo non si partira dalli li servitij dal Collegio fin tanto ch’egli potra servire con la sua voce servitij dal Collegio fin tanto ch’egli potra servire con la sua voce nella Capella di detto Collegio di soprano et anco di co(n)tralto qu- nella Capella di detto Collegio di soprano et anco di co(n)tralto ando non havera pui soprano p(er) quattro o cinque anni se ad essi quando non havera pui soprano p(er) quattro o cinque anni se padri piacera tenerlo et a d(ett)o Annibale piacera stare […]”), cf. ad essi padri piacera tenerlo et a d(ett)o Annibale piacera stare Archivio storico – Pontificium Collegium Germanicum et Hunga- […]”), zob. Archivio storico – Pontificium Collegium Germani- ricum [hereafter ACGU], ROM B 28: Instrumentorum Variorum Ab cum et Hungaricum [dalej jako ACGU], ROM B 28: Instrumen- Anno 1590 usque ad Annum 1601, fol. 134v. Cf. also Thomas D. Cul- torum Variorum Ab Anno 1590 usque ad Annum 1601, k. 134v. ley, Jesuits and Music: A study of the Musicians Connected with the Zob. także Thomas D. Culley, Jesuits and Music: A study of the Mu- German College in Rome during the 17 th century and of their acti- sicians Connected with the German College in Rome during the vities in Northern Europe, vol. 1, Rome: Jesuit Historical Institute 17 th century and of their activities in Northern Europe, t. 1, Rome: 1970, p. 306. Jesuit Historical Institute 1970, s. 306. 6 Ibid., pp. 70–76. 6 Ibid., s. 70–76. 7 Castorio wished to avoid the appointment of another maestro 7 Castorio chciał uniknąć nominowania innego kapelmistrza, di cappella, “resting satisfied with what Annibale could do, sin- „zadowalając się tym, co mógłby zrobić Annibale mający już kil- ce the latter had already had several years’ experience”, cf. ibid., kuletnią praktykę”, zob. ibid., s. 348. p. 348. 8 Raffaele Casimiri, «Disciplina musicae»…, op. cit., s. 5. 8 Raffaele Casimiri, «Disciplina musicae»…, op. cit., p. 5. 9 Girolamo Nappi, Annali del Seminario Romano, t. 1, Archivio 9 Girolamo Nappi, Annali del Seminario Romano, vol. 1, Ar- Storico della Pontificia Università Gregoriana [dalej jako AUG], chivio Storico della Pontificia Università Gregoriana [hereafter sygn. 2800, s. 29. AUG], shelf mark 2800, p. 29.

6 jego nazwisku widnieje określenie „cultus et elegans, where he studied metaphysics and theology. Next to non tamen extra modum”)10. Również tam jego talent his name on the list of 3rd-year students of theology, muzyczny został szybko dostrzeżony, bowiem jeszcze we find this characterisation: “cultus et elegans, non w czasie studiów, prawdopodobnie zaraz po odejściu tamen extra modum”.10 His musical talent was soon Antonia Cifry w czerwcu 1608 roku, powierzono recognised at the seminary as well, since Orgas was mu stanowisko kapelmistrza11. Seminario Romano made the maestro di cappella while still a student z przynależnym mu kościołem Il Gesù to kolejna – (probably directly after Antonio Cifra left the of- obok Collegio Germanico i świątyni Sant’Apollina- fice in June 1608).11 The Seminario Romano and its re – jezuicka instytucja stanowiąca istotny punkt na church, the Il Gesù, were – along with the Collegio mapie muzycznej Wiecznego Miasta. W repertuarze Germanico and the Church of Sant’Apollinare – two tamtejszej kapeli znajdowały się zarówno kompozy- Jesuit institutions that played a major role in the mu- cje małogłosowe, jak i twórczość polichóralna, która sical life of the Eternal City. The Seminario’s ensemble świetnie nadawała się do wypełnienia przestronnego performed both works for a small number of voices wnętrza świątyni Il Gesù12. Utwory należące do dru- and polychoral ones, which were perfectly suited to giej z wymienionych kategorii rozbrzmiewały przy the spacious interior of the Il Gesù.12 Polychoral music okazji większych uroczystości, a do ich wykonania was performed on major feasts and for special events; często angażowano muzyków spoza stałego zespołu, apart from the permanent ensemble, other (including m.in. papieskich13. papal) musicians were frequently employed on such W Liber Ordinum 1609–1617 pod datą 6 marca occasions.13 1610 roku „Anibal Orgas clericus romanus” wymie- Under the date of 6th March 1610 in the Liber Or- niony jest wśród diakonów14. Zgodnie ze świadectwem dinum 1609–1617, we find “Anibal Orgas clericus Girolamo Nappiego, autora Annali del Seminario roma- romanus” on the list of deacons.14 According to Gi- no (Annałów Rzymskiego Seminarium), w 1610 roku rolamo Nappi’s Annali del Seminario romano (Annals „Annibale Orgas kleryk i kapelmistrz, który w pierwszą of the Roman Seminary), in 1610 “Annibale Orgas the niedzielę Wielkiego Postu przyjął święcenia kapłańskie, cleric and maestro di cappella, who took holy orders w dzień Wielkanocy [tj. 11 kwietnia] zaśpiewał swoją on the first Sunday of Lent, on Easter Sunday [i.e. 11th pierwszą mszę w Chiesa del Gesù, a była ona bardzo April] sang his first mass at the Chiesa del Gesù, uroczysta, bo konkurowali [wówczas] ze sobą wszyscy which was very ceremonial, as all the most prominent najważniejsi muzycy papieża i całego Rzymu”15. musicians of the Pope and of entire Rome competed Po niespełna trzech latach spędzonych na połu- [there] with one another.”15 dniu Włoch, w kampańskim miasteczku Avellino, Having worked for less than three years in the south gdzie sprawował funkcję kapelmistrza, Orgas powró- of Italy as maestro di cappella in Avellino in the Cam- cił do Rzymu, by objąć prestiżowe stanowisko maestro pania region, Orgas returned to Rome to take up the di cappella w Collegio Germanico i przynależnym mu prestigious post of maestro di cappella at the Collegio

10 „Kulturalny, elegancki, zachowujący umiar”, zob. Archivum 10 “Cultured, elegant, and showing moderation,” cf. Archivum Romanum Societatis Iesu, Rom. 238: Catalogus eorum, qui iuxta Romanum Societatis Iesu, Rom. 238: Catalogus eorum, qui iuxta ordinem facultatum operam hoc anno litteris dabunt in Seminario, ordinem facultatum operam hoc anno litteris dabunt in Seminario, k. 109v. fol. 109v. 11 Girolamo Nappi, Annali..., op. cit., s. 45; Thomas F. Kennedy, 11 Girolamo Nappi, Annali..., op. cit., p. 45; Thomas F. Kenne- Jesuits and music: the European tradition 1547–1622 (dysertacja dy, Jesuits and music: the European tradition 1547–1622 (doctoral doktorska, University of California, Santa Barbara 1982), s. 184. dissertation, University of California, Santa Barbara 1982), p. 184. 12 Graham Dixon, Liturgical music in Rome (1605–45) (dyserta- 12 Graham Dixon, Liturgical music in Rome (1605–45) (docto- cja doktorska, University of Durham 1981), s. 37. ral dissertation, University of Durham 1981), p. 37. 13 Ibid., s. 41–42. 13 Ibid., pp. 41–42. 14 Raffaele Casimiri, «Disciplina musicae»…, op. cit., s. 5. 14 Raffaele Casimiri, «Disciplina musicae»…, op. cit., p. 5. 15 „Annibale Orgas chierico e Maestro di Capella essendosi or- 15 “Annibale Orgas chierico e Maestro di Capella essendosi or- dinato Sacerdote nella Quadragesima cantò la sua prima Messa dinato Sacerdote nella Quadragesima cantò la sua prima Messa nel giorno di Pasqua nella Chiesa del Gesù e fu solennissima per nel giorno di Pasqua nella Chiesa del Gesù e fu solennissima per esserui concorsi tutti li primi musici del Papa e di tutta Roma”; esserui concorsi tutti li primi musici del Papa e di tutta Roma”; Girolamo Nappi, Annali..., op. cit., t. 2, s. 592. Girolamo Nappi, Annali..., op. cit., vol. 2, p. 592.

7 kościele Sant’Apollinare16. Ważne miejsce w repertu- Germanico and its church, Sant’Apollinare.16 Polycho- arze zespołu, którym kierował, zajmowała muzyka ral works took pride of place in his ensemble’s rep- polichóralna17. Do jej prezentacji często angażowano ertoire.17 The Collegio often hired instrumentalists to instrumentalistów, którzy dublowali partie wokal- double the vocal parts in such works, which enhanced ne, wzmacniając tym samym brzmienie głosów oraz the vocal sound as well as enriched their sound col- wzbogacając barwę utworu. Orgas okazjonalnie wy- our. Orgas also occasionally performed in other Ro- stępował także w innych rzymskich świątyniach. Jak man churches. Jean Lionnet demonstrates that in wykazuje Jean Lionnet, w latach 1611–1615 był odpo- 1611–1615 he was responsible for the musical settings wiedzialny za oprawę muzyczną mszy oraz pierwszych of holy masses as well as the first and second vespers i drugich nieszporów przypadających na uroczystość celebrated on the feast day of St James (25th July) at św. Jakuba (25 lipca) w kościele San Giacomo degli Rome’s Church of San Giacomo degli Spagnoli.18 In Spagnoli18. Ponadto w 1616 roku miał w czasie tych 1616 he is reported to have played the organ during

16 Zachował się list Orgasa do rektora Collegio Germani- 16 In a surviving letter from Orgas to Father Bernardino Casto- co, ojca Bernardina Castorio, nadany z Avellino 3 listopada rio, rector of the Collegio Germanico, sent from Avellino on 3rd No- 1611 roku (ACGU, ROM C 10 No. B 1), w którym muzyk dzie- vember 1611 (ACGU, ROM C 10 No. B 1), the musician shares lił się ogólnymi spostrzeżeniami na temat obowiązków maestro some general remarks concerning the duties of the maestro di cap- di cappella. W centrum jego zainteresowania znalazła się kwestia pella. The education of boy sopranos and students appears to have kształcenia chłopców sopranistów oraz studentów. Orgas opisał, been at the centre of his interests. Orgas defines his concept of the jak powinien wyglądać plan kształcenia i ile czasu każdego dnia syllabus as well as the amount of time needed for singing lessons należy przeznaczyć na naukę śpiewu oraz inne zajęcia. Zapew- and other activities. He most likely commented on this subject at ne uczynił to na prośbę rektora, który nie mógł dojść do poro- the request of the rector, who was unable to reach an agreement zumienia z pełniącym wówczas funkcję kapelmistrza Collegio with Ottavio Catalani, the then maestro di cappella at the Collegio Germanico Ottaviem Catalanim. Catalani stanowczo odmawiał Germanico. Catalani categorically refused to perform his duties bowiem wykonywania swoich obowiązków w zakresie naucza- with respect to teaching the boy sopranos and students. In a let- nia dyszkantystów i studentów. W kwietniu 1613 roku Castorio ter written in April 1613, Castorio complained to Cardinal Scipio- skarżył się w liście do kardynała Scipione Borghese, że nikt nie ne Borghese that no one was able to persuade the maestro to do jest w stanie nakłonić maestro do spełnienia tego, czego się od what was expected of him. The insubordinate musician was even- niego oczekuje. Ostatecznie niesubordynowanego kapelmistrza tually dismissed from the post and replaced by Orgas. Cf. Thomas odwołano ze stanowiska, a jego miejsce zajął Orgas, zob. Thomas D. Culley, Jesuits and Music…, op. cit., pp. 120–122, 127. D. Culley, Jesuits and Music…, op. cit., s. 120–122, 127. 17 Apart from the ensemble of the Collegio Germanico, poly- 17 Obok zespołu Collegio Germanico muzykę polichóralną choral music was regularly performed in Rome by the Cappella w Rzymie regularnie wykonywały Cappella Giulia oraz Cap- Giulia and the Cappella Pontificia. Other ensembles also presen- pella Pontificia. Inne zespoły przy okazji ważniejszych uroczy- ted this repertoire on the occasion of major feasts and celebra- stości również prezentowały twórczość polichóralną, angażując tions, employing additional singers and instrumentalists for that na tę okoliczność dodatkowych śpiewaków i instrumentali- purpose. Cf. Graham Dixon, The Origins of the Roman ‘Colos- stów, zob. Graham Dixon, The Origins of the Roman ‘Colossal sal Baroque’, “Proceedings of the Royal Musical Association” 106 Baroque’, „Proceedings of the Royal Musical Association” 106 (1979–1980), p. 116; Noel O’Regan, The Performance of Roman Sa- (1979–1980), s. 116; Noel O’Regan, The Performance of Roman cred Polychoral Music in the Late Sixteenth and Early Seventeenth Sacred Polychoral Music in the Late Sixteenth and Early Seven- Centuries: Evidence from Archival Sources, “Performance Practi- teenth Centuries: Evidence from Archival Sources, „Performance ce Review” 8/2 (1995), pp. 107–146. On Roman polychoral music, Practice Review” 8/2 (1995), s. 107–146. Na temat muzyki po- see also: Florian Bassani, Musiche policorali nella Chiesa del Gesù: lichóralnej w Rzymie zob. także m.in.: Florian Bassani, Musiche aspetti di prassi esecutiva, in: La Musique à Rome au XVIIe siècle: policorali nella Chiesa del Gesù: aspetti di prassi esecutiva, w: La études et perspectives de recherche, eds Caroline Giron-Panel, An- Musique à Rome au XVIIe siècle: études et perspectives de recher- ne-Madeleine Goulet, Roma: École française de Rome 2012 (Col- che, red. Caroline Giron-Panel, Anne-Madeleine Goulet, Roma: lection de l’École française de Rome, 466), pp. 357–377; La scuola École française de Rome 2012 (Collection de l’École française de policorale romana del Sei-Settecento: atti del Convegno internazio- Rome, 466), s. 357–377; La scuola policorale romana del Sei-Set- nale di studi in memoria di Laurence Feininger: Trento, Castello del tecento: atti del Convegno internazionale di studi in memoria di Buonconsiglio, Biblioteca Clesiana, 4–5 ottobre 1996, ed. France- Laurence Feininger: Trento, Castello del Buonconsiglio, Bibliote- sco Luisi [et al.], Trento: Provincia Autonoma di Trento – Servizio ca Clesiana, 4–5 ottobre 1996, red. Francesco Luisi [et al.], Tren- Beni Librari e Archivistici 1997. to: Provincia Autonoma di Trento – Servizio Beni Librari e Ar- 18 Jean Lionnet, La musique à San Giacomo degli Spagnoli au chivistici 1997. XVII ème siècle et les archives de la Congrégation des Espagnols de 18 Jean Lionnet, La musique à San Giacomo degli Spagnoli au Rome, in: La musica a Roma attraverso le fonti d’archivio. Atti XVII ème siècle et les archives de la Congrégation des Espagnols de del Convegno internazionale, Roma 4–7 giugno 1992, eds Bian- Rome, w: La musica a Roma attraverso le fonti d’archivio. Atti del ca Maria Antolini, Arnaldo Morelli, Vera Vita Spagnuolo, Luc- Convegno internazionale, Roma 4–7 giugno 1992, red. Bianca ca: Libreria Musicale Italiana 1994, p. 481.

8 uroczystości wystąpić jako organista19. Wiadomo tak- the same festivities.19 He is also known to have con- że, że brał udział w oprawie muzycznej liturgii spra- tributed to the musical setting of the liturgy held at wowanej w kościele Sant’Agostino, również w uroczy- the Church of Sant’Agostino on its patron’s feast day stość patronalną tej świątyni (28 sierpnia)20. (28th August).20 Zdaniem Nappiego po kilku latach pracy w Colle- According to Nappi, after working for several years gio Germanico Orgas został zaproszony przez cesarza at the Collegio Germanico Orgas was invited by the do Niemiec, gdzie otrzymał liczne zaszczyty, dał się emperor to Germany, where he was showered with też poznać jako dobry duchowny21. Informacji tych honours and proved himself as a good clergyman.21 nie udało się jednak potwierdzić. Ostatni wpis źródło- We have been unable to verify this information, how- wy świadczący o obecności muzyka w Collegio Ger- ever. The last source entry conforming Orgas’s pres- manico pochodzi z 7 lipca 1619 roku22. Informuje on ence at the Collegio Germanico comes from 7th July o wypłacie kwoty 20 skudów, którą otrzymał Orgas od 1619.22 It concerns the payment of 20 Italian scudos, rektora kolegium przed wyjazdem do Polski23. which Orgas received from the rector before leaving Okoliczności zatrudnienia włoskiego muzyka na for Poland.23 stanowisku kapelmistrza w katedrze wawelskiej wciąż The circumstances of the Italian musician’s em- pozostają nieznane. Nie można wykluczyć, że to wspo- ployment as maestro di cappella at Wawel Cathedral mniany wcześniej Asprilio Pacelli, wówczas maestro remain unknown. It was possibly the already men- di cappella Zygmunta III Wazy, rekomendował Orga- tioned Asprilio Pacelli, the then maestro di cappella to sa na ten urząd. Choć najwcześniejszy zapis w Acta King Sigismund III Vasa, who recommended Orgas Actorum Capitularia, w którym pojawia się nazwisko for that post. Even though the earliest entry in the kompozytora, pochodzi z 26 stycznia 1624 roku24, to Acta Actorum Capitularia that contains the compos- jednak z całą pewnością można stwierdzić, że objął on er’s surname comes from 26th January 1624,24 it can be kierownictwo krakowskiej kapeli już w 1619 roku i był demonstrated beyond any doubt that he took up the jej pierwszym kapelmistrzem. Świadczy o tym, obok direction of the new Wawel ensemble already in 1619, wspomnianej notki z 7 lipca 1619 roku, także suplika as its first evermaestro di cappella. This is confirmed, z 15 maja 1628 roku sporządzona w imieniu Orgasa apart from the said note of 7th July 1619, also by a i skierowana do krakowskiej kapituły, w której wyrażo- supplication directed on Orgas’s behalf to the Cracow na jest prośba o udzielenie zgody na podróż muzyka do cathedral chapter on 15th May 1628, requesting per- Włoch. W dokumencie pojawia się informacja na te- mission for the musician’s travel to Italy, which clearly mat stażu Orgasa na stanowisku kapelmistrza katedral- states that “Maestro di cappella Annibale Orgas, Your nego: „Maestro di cappella Annibale Orgas, pokorny humble servant, has served Your Excellences for nine sługa Waszmości, który służył przez dziewięć lat u Naj- years, and now wishes to see his fatherland again in jaśniejszych Panów, pragnie ponownie zobaczyć swoją order to see to some business of his […].”25 ojczyznę, aby załatwić pewne swoje sprawy […]”25. 19 Ibid., pp. 483, 501. Maria Antolini, Arnaldo Morelli, Vera Vita Spagnuolo, Lucca: Li- 20 Graham Dixon, Liturgical music…, op. cit., pp. 94, 99. breria Musicale Italiana 1994, s. 481. 21 Raffaele Casimiri, «Disciplina musicae»…, op. cit., p. 4. 19 Ibid., s. 483, 501. 22 On 17th June 1619 the post of maestro di cappella at the Colle- 20 Graham Dixon, Liturgical music…, op. cit., s. 94, 99. gio Germanico was taken over by Lorenzo Ratti (ca. 1589–1630), 21 Raffaele Casimiri, «Disciplina musicae»…, op. cit., s. 4. cf. Thomas D. Culley,Jesuits and Music…, op. cit., p. 128. 22 17 czerwca 1619 roku stanowisko kapelmistrza w Collegio 23 “Adi 7. di luglio A. D. Annibale Orgas scudi venti diede il Germanico objął Lorenzo Ratti (ok. 1589–1630), zob. Thomas P(ad)re Rett(o)re per mancia quando ando in Polonia,” ACGU D. Culley, Jesuits and Music…, op. cit., s. 128. Fondo RBA No. 214, fol. 171v. 23 „Adi 7. di luglio A. D. Annibale Orgas scudi venti diede il 24 Archive of the Cathedral Chapter in Cracow [hereafter P(ad)re Rett(o)re per mancia quando ando in Polonia”, ACGU AKKK], Acta actorum Ven. Capituli Ecclesiae Cathedralis Cra- Fondo RBA No. 214, k. 171v. coviensis, 1620–1631, shelf mark Aa 12, fol. 107r; cf. also Anna 24 Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej [dalej jako Szweykowska, Początki krakowskiej kapeli katedralnej…, op. cit., AKKK], Acta actorum Ven. Capituli Ecclesiae Cathedralis Craco- p. 19 (the article misquotes the date as 26th February 1624). viensis, 1620–1631, sygn. Aa 12, k. 107r, zob. także Anna Szwey- 25 “Annibali Orgas Maestro di Cappella humilissimo servitore kowska, Początki krakowskiej kapeli katedralnej…, op. cit., s. 19 delle Sig(no)ri loro molto Ill(ustrissim)i Sign(or)i. Havendo già (w artykule widnieje jednak błędna data – 26 lutego 1924 r.). servito alte Sig(no)re loro molto Ill(ustrissim)i Signori per noue 25 „Annibali Orgas Maestro di Cappella humilissimo servito- anni, desidera riveder la sua patria per alcuni suoi negotii [...]”, re delle Sig(no)ri loro molto Ill(ustrissim)i Sign(or)i. Havendo già AKKK, shelf mark A. Cath.1804. A transcript of this letter can be

9 Do obowiązków kapelmistrza zespołu muzycz- The responsibilities of the Wawel Cathedral music nego katedry na Wawelu należała m.in. rekrutacja ensemble’s maestro di cappella included: recruiting muzyków, dbałość o materiały nutowe i instrumenty, musicians, taking care of the sheet music materials kierowanie kapelą podczas nabożeństw oraz kształce- and the instruments, conducting the ensemble during nie czterech dyszkantystów26. Niestety, na podstawie church services, and educating four boy sopranos.26 zachowanych źródeł nie jesteśmy dziś w stanie ustalić, The surviving sources unfortunately do not make it ilu członków liczył ten zespół pod kierownictwem Or- possible to establish how large the ensemble was un- gasa. Zgodnie z wolą jednego z fundatorów, biskupa der Orgas’s tenure. It was the will of one of its found- Szyszkowskiego, kapela miała się składać z trzydziestu ers, Bishop Szyszkowski, that it should consist of thir- osób, w tym wokalistów i instrumentalistów, uświet- ty persons, singers and instrumentalists, and perform niających najważniejsze święta i uroczystości kościel- on major church feast days. We can assume, there- ne. Można więc przypuszczać, że włoski kapelmistrz fore, that the Italian ensemble director had a similar miał do swojej dyspozycji zbliżoną liczbę muzyków. number of musicians at his disposal. The ensemble Zespół zobowiązany był do aktywnego uczestnictwa was obliged to take active part in the holy mass with w mszy świętej z kazaniem (sumie) we wszystkie nie- sermon (i.e. the High Mass) on all Sundays and feast dziele i święta, w nieszporach odprawianych przez days, as well as in vespers celebrated by the canon and kanonika oraz nabożeństwach w intencji fundatorów. in services for the souls of the founders. It was also ex- Miał także występować podczas procesji kościelnych, pected to perform during church processions, the fu- pogrzebów kanoników oraz w dni rozpoczęcia kapi- nerals of canons, and on days when a general chapter tuły generalnej. W uroczyste święta maryjne kapeli was to commence its session. On major Marian feast towarzyszyło kolegium rorantystów27. days, the ensemble was accompanied by the Rorate Włoski kapelmistrz prawdopodobnie utrzymywał Singers.27 kontakty z muzykami działającymi na warszawskim Orgas most likely maintained contacts with musi- dworze królewskim. Wspomniana wcześniej notka cians working at the royal court in Warsaw. The above z 26 stycznia 1624 roku wskazuje, że wybierał się on mentioned note of 26th January 1624 indicates that he wówczas do Warszawy: „Kapelmistrzowi wielebne- went to Warsaw at that time: “Reverend Father Han- mu księdzu Hannibalowi Orgasowi udzielono zgody nibale Orgas, maestro di cappella, has been permitted na udanie się do Warszawy w pewnych sprawach na to travel to Warsaw on a certain business for a period okres około 30 lub 40 dni, przy czym tenże kapel- of 30 or 40 days, whereby the said maestro is to en- mistrz ma się postarać o kogoś, kto w jego zastępstwie sure that someone should provide the singing in the będzie stosownie wykonywał śpiew w kościele”28. church in a suitable manner in his stead.”28

servito alte Sig(no)re loro molto Ill(ustrissim)i Signori per noue anni, desidera riveder la sua patria per alcuni suoi negotii [...]”, AKKK, sygn. A. Cath.1804. Transkrypcja listu znajduje się w pu- found in: Marek Bebak, Franciszek Lilius. Życie i twórczość na tle blikacji Marka Bebaka, Franciszek Lilius. Życie i twórczość na tle epoki [Franciscus Lilius. Life and Work in the Context of His Ti- epoki, Kraków: Musica Iagellonica 2018, s. 395–396. mes], Kraków: Musica Iagellonica 2018, pp. 395–396. 26 Anna Szweykowska, Początki krakowskiej kapeli katedralnej…, 26 Anna Szweykowska, Początki krakowskiej kapeli katedralnej…, op. cit., s. 17. op. cit., p. 17. 27 Ibid., s. 19. 27 Ibid., p. 19. 28 „Facultas discedendi Warsaviam in certis negotiis M(a)g(ist)ro 28 “Facultas discedendi Warsaviam in certis negotiis M(a)g(ist)ro Capellae Musicorum R(evere)nd(o) D(omi)n(o) Hannibali Orgas Capellae Musicorum R(evere)nd(o) D(omi)n(o) Hannibali Orgas ad decursum triginta vel quadraginta circiter dierum concessa est, ad decursum triginta vel quadraginta circiter dierum concessa est, ita t(ame)n ut id(em) magister provideat qui nomine ipsius cantum ita t(ame)n ut id(em) magister provideat qui nomine ipsius cantum in ecclesia decenter absolvat”, zob. AKKK, Acta actorum Ven. Ca- in ecclesia decenter absolvat”, cf. AKKK, Acta actorum Ven. Capitu- pituli Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis, 1620–1631, sygn. Aa 12, li Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis, 1620–1631, shelf mark Aa 12, k. 107r. Na tej samej stronie widnieje także wpis informujący, że fol. 107r. On the same page we find an entry saying that “[Members „[Członkowie kapituły] postanowili, że wiceprokurator [kapituły] of the Chapter] decided that the deputy procurator [of the chapter] ma wypłacić temuż kapelmistrzowi kolędę 15 złotych za rok bie- is to pay the said maestro di cappella a New Year’s gift of 15 Polish żący” („Eidem M(a)g(ist)ro Capellae strenam quindecim flore- zlotys for the current year” (“Eidem M(a)g(ist)ro Capellae strenam no(rum) anno p(rae)senti per viceproc(urato)rem suum extraden- quindecim floreno(rum) anno p(rae)senti per viceproc(urato)rem d(am) e(s)t decr(everu)nt”). suum extradend(am) e(s)t decr(everu)nt”).

10 W czerwcu 1628 roku powierzono Orgasowi kie- In June 1628 Orgas was entrusted with the di- rownictwo kapeli rorantystów. Włoski muzyk ob- rection of the Rorate Singers. He took over this post jął to stanowisko po okresie konfliktów w zespole, following a period of conflicts within that vocal en- bezpośrednio z polecenia króla Zygmunta III Wazy semble, at the direct order of King Sigismund III and i bez uprzednich konsultacji z członkami kolegium. without prior consultation with the members of the Jak zapisano w księdze Regestrum Generale, stało się Rorate collegium. As stated in the Regestrum Generale, to „contra iura et leges”29, gdyż zgodnie z aktem fun- this was done “contra iura et leges”,29 since the founda- dacyjnym prepozytem zespołu mógł być wyłącznie tion document clearly specified that only a Pole could Polak. Od 1623 roku do maja 1629 roku kapelmistrz become the praepositus of that ensemble. Between zamieszkiwał w domu kanonickim Collegium Domi- 1623 and May 1629, the maestro di cappella resided norum Iurisconsultorum30. Później, zgodnie z regula- in the canons’ house of the Collegium Dominorum minem rorantystów, ulokowano go w siedzibie pre- Iurisconsultorum.30 Later, in accordance with the Ro- bendariuszy kapeli na Wawelu. Z początkiem sierpnia rate Singers regulations, he was given lodgings at the 1628 roku wyruszył w kilkumiesięczną podróż do seat of the ensemble’s prebendaries at Wawel. In early Włoch. Jak zapewniał we wspomnianym wcześniej August 1628, Orgas set out for a several-month-long dokumencie (z 15 maja tego samego roku), miał po- journey to Italy. In the above discussed document (of zostawić kapelę zaopatrzoną we wszystko, co niezbęd- 15th May) he assured the chapter that he had provided ne, tj. introity, msze, nieszpory, antyfony i motety na the ensemble with all the necessary music materials, cały rok31. i.e. introits, holy masses, vespers, antiphons, and mo- Podstawowa pensja kapelmistrza krakowskiej ka- tets for the entire year.31 peli katedralnej wynosiła 200 florenów rocznie. Po- The basic annual salary of Cracow Cathedral’smaes - nadto otrzymywać miał on dodatkowe 200 florenów tro di cappella amounted to 200 florins. Additionally, he w związku z utrzymywaniem i kształceniem dysz- was to receive 200 florins for the maintenance and ed- kantystów. Zapewne nie była to kwota zadowalająca ucation of the boy sopranos. These amounts evidently tak wysoko wykwalifikowanego muzyka, skoro Orgas did not satisfy such a well-qualified musician as Orgas w kolejnych latach po nominacji starał się pozyskać was, since in the successive years after his nomination dodatkowe źródła dochodu. W 1625 roku został alta- he continued to look for extra sources of income. In rystą katedralnego ołtarza św. Mikołaja i z tego tytułu 1625 he became the altarista at the cathedral altar of pobierał wynagrodzenie32. W tym samym roku otrzy- St Nicolas, for which he received remuneration.32 An- mał inną prebendę – prepozyturę w podkrakowskiej other prebend that he acquired in the same year was wsi Raciborowice. Przy tamtejszym kościele św. Mał- that of praepositus at Raciborowice near Cracow, where gorzaty 20 lipca 1625 roku założył Arcybractwo Ró- at the village Church of St Margaret he founded on żańca Najświętszej Panny Maryi oraz Najsłodszego 20th July 1625 the Archfraternity of the Rosary of the Imienia Jezus33. Jako „wielki magister kapeli kościo- Holy Virgin Mary and the Sweetest Name of Jesus.33 As ła katedralnego zamkowego krakowskiego” – jak go “the great magister capellae of the cathedral ensemble określono w księdze chrztów – w Raciborowicach nie at Cracow’s castle,” as the baptismal register described

29 „Wbrew prawu i przepisom”, zob. AKKK, Regestrum Generale 29 “Against the law and regulations”, cf. AKKK, Regestrum Ge- omnium Perceptorum et Expensarum Collegij RR. Rorantistarum, nerale omnium Perceptorum et Expensarum Collegij RR. Roranti- 1624–1698, sygn. Reg. C. 17, s. 50. starum, 1624–1698, shelf mark Reg. C. 17, p. 50. 30 W domu tym, stojącym przy obecnej ulicy Kanoniczej 2, od 30 Orgas’s successor as the Cathedral’s maestro di cappella, Fran- 1634 roku zamieszkiwał także następca Orgasa na stanowisku ka- ciscus Lilius, resided from 1634 in the same house, now 2 Kano- pelmistrza katedralnego, Franciszek Lilius, zob. Marek Bebak, nicza St.; cf. Marek Bebak, Franciszek Lilius…, op. cit., pp. 78–79. Franciszek Lilius…, op. cit., s. 78–79. 31 “E lui all’incontro lascia fornita la Cappella d’ogni cosa neces- 31 „E lui all’incontro lascia fornita la Cappella d’ogni cosa neces- saria, de Introiti, Messe, Vesperi, Antifone, e motetti per tutto l’an- saria, de Introiti, Messe, Vesperi, Antifone, e motetti per tutto l’an- no”, cf. AKKK, shelf mark A.Cath.1804. no”, zob. AKKK, sygn. A.Cath.1804. 32 Anna Szweykowska, Początki krakowskiej kapeli katedral- 32 Anna Szweykowska, Początki krakowskiej kapeli katedral- nej…, op. cit., p. 18. nej…, op. cit., s. 18. 33 Mateusz Wyżga, Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII 33 Mateusz Wyżga, Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku. Studium o społeczności lokalnej [The Parish of Raciborowi- wieku. Studium o społeczności lokalnej, Kraków: Księgarnia Aka- ce from the 16th till the End of the 18th Century. A Study of the Lo- demicka 2011, s. 110. cal Community], Kraków: Księgarnia Akademicka 2011, p. 110.

11 mieszkał i prawdopodobnie dość rzadko tam bywał34. him, he naturally did not reside at Raciborowice, and Podkreśla się jednak jego zasługi w wyposażeniu ko- most likely seldom visited that place.34 Nevertheless, it ścioła św. Małgorzaty w cenne dzieła sztuki włoskiej, has been emphasised that as parish priest he furnished w tym – zapewne osobiście przywieziony z Rzymu, St Margaret’s Church with precious works of Italian art, zachowany do dziś obraz Matki Boskiej35. Orgas miał including an image of the Mother of God (preserved to także ufundować na terenie parafii kilka przydroż- our day) which he himself brought from Rome.35 Orgas nych kapliczek z majolikowymi przedstawieniami also founded several wayside chapels there, with maiol- Męki Pańskiej36. Pozostawił po sobie także dwa wło- ica representations of Christ’s Passion,36 and he left be- skie jedwabne ornaty37. hind two silken Italian chasubles in the parish.37 Orgas był jednocześnie posesorem Raciborowic Orgas was at the same time the owner of Raciborow- jako wsi prestymonialnej. Niestety, w tej roli nie zapi- ice as a praestimonium, but in this role he did not make sał się zbyt chlubnie. Niezgodnie z prawem kapitulnym a good name for himself. Contrary to the codes of the i na niejasnych zasadach dzierżawił gospodarstwo Chapter and on non-transparent terms, he leased the wraz z plebanią kolejnym szlachcicom, doprowadzając estate along with the presbytery to one nobleman after całość, wraz z wchodzącym w skład dóbr raciborowic- another, eventually bringing the whole estate, including kich folwarkiem Prawda, na skraj upadku. W czasie the manor farm that was a part of it, to the brink of bank- wizytacji dóbr w czerwcu 1628 roku rewizorzy zano- ruptcy. During a visitation of the estate in June 1628, towali: „Nie wiadomo, kto zawiaduje gospodarstwem the inspectors reported: “Who runs the estate in place na miejscu x. Orgussa, bo od krótkiego czasu, w jakim of F[ather] Orguss is unknown, since in the short time wziął to prestymonium, już tam piątego gospodarza since he took over this praestimonium it has already had ma, stanu ludzi szlacheckich znacznych” i dodali: „Co five administrators, people of note and noble birth,” and się tknie gospodarstwa, z każdej strony bardzo słabo they added: “Whichever element of the estate we have idzie, tak w budowaniu, jak i w polu czy oborze”38. inspected, it is doing badly, both as concerns building, W ciągu roku od wizytacji proboszcz zaprzestał dzier- field work, and the barn.”38 Within a year of this visita- żawy i stan raciborowickich dóbr nieco się poprawił. tion, Orgas stopped leasing the estate, and its condition Ta podkrakowska miejscowość stała się ostatecznie somewhat improved. It was also in Raciborowice that miejscem wiecznego spoczynku włoskiego muzyka the Italian clergyman and musician eventually found his i duchownego. Orgas zmarł 5 lipca 1629 roku, a dwa last resting place when he died on 5th July 1629 and was dni później został pochowany. buried there two days later. W momencie objęcia prestiżowego stanowiska By the time when Annibale Orgas took up the pres- kapelmistrza katedralnego Annibale Orgas miał już tigious post of maestro di cappella at Wawel Cathedral, w swoim dorobku Sacrarum cantionum […] Liber he had already composed Sacrarum cantionum […] primus – zbiór 23 motetów wydany zapewne na sa- Liber primus – a collection of 23 motets printed most mym początku 1619 roku w rzymskiej oficynie Luki likely in the first weeks of 1619 by the Roman publisher Antonia Soldiego39. Wyjeżdżając do Rzeczypospolitej, Luca Antonio Soldi.39 Orgas probably took a copy of

34 Archiwum Parafii w Raciborowicach,Metryka Chrztu od 34 Raciborowice Parish Archive, Metryka Chrztu od roku 1604 roku 1604 do 1655, Bapt. 1, s. 84. W ciągu czterech lat sprawowa- do 1655 [Baptismal Register from 1604 till 1655], Bapt. 1, p. 84. In nia funkcji proboszcza kościoła św. Małgorzaty Orgas udzielił tyl- the four years when Orgas was the parish priest at St Margaret’s ko jednego sakramentu (3 kwietnia 1625 r. ochrzcił syna Jana Go- Church, he administered only one sacrament, on 3rd April 1625, warczowskiego i Jadwigi z Batowic), zob. także: Mateusz Wyżga, when he baptised the son of Jan Gowarczowski and Jadwiga of Ba- Parafia Raciborowice…, op. cit., s. 76–77. towice. Cf. also: Mateusz Wyżga, Parafia Raciborowice…, op. cit., 35 Jest to wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem, tzw. pp. 76–77. Śnieżnej, wzorowany na cudownej ikonie Salus Populi Roma- 35 The image of the Madonna and Child, known as Our Lady of ni (Ocalenie Ludu Rzymskiego) z bazyliki Santa Maria Maggio- the Snows, modelled on the miraculous image of Salus Populi Ro- re w Rzymie. mani (Protectress of the Roman People) from the Basilica of San- 36 Jedna z tych kapliczek stoi do dziś w Batowicach, zob. Mate- ta Maria Maggiore in Rome. usz Wyżga, Parafia Raciborowice…, op. cit., s. 65. 36 One of those chapels survives in Batowice; cf. Mateusz Wyż- 37 Ibid., s. 91. ga, Parafia Raciborowice…, op. cit., p. 65. 38 AKKK, Rev.V.242a–b; cyt. za: ibid., s. 76. 37 Ibid., p. 91. 39 Zbiór ten stał się przedmiotem badań Małgorzaty Cymbali- 38 AKKK, Rev.V.242a–b; quoted after:ibid., p. 76. sty, a ich wyniki przedstawiono w pracy magisterskiej przygotowa- 39 This collection was studied by Małgorzata Cymbalista, who nej pod kierunkiem prof. dr. hab. Zygmunta M. Szweykowskiego described the results of her research in her MA thesis written

12 najprawdopodobniej zabrał ze sobą egzemplarz tej this publication with him when he left for Poland. publikacji. W artykule z 1926 roku Adolf Chybiński In a 1926 article Adolf Chybiński informed that two odnotował, że w Archiwum Krakowskiej Kapituły folios from the Bassus ad Organum part of this print Katedralnej znajdowały się dwie karty partii Bassus were kept at the Archive of the Cathedral Chapter in ad Organum z tego druku40. Źródło to, dostępne jesz- Cracow.40 This source, still available in the early 20th cze na początku ubiegłego wieku, obecnie uchodzi century, is now considered lost.41 It was also most za zaginione41. Prawdopodobnie za sprawą Orgasa likely owing to Orgas’s efforts that the cathedral en- w repertuarze kapeli katedralnej znalazły się także semble included in its repertoire the works of other dzieła innych twórców włoskich, takich jak: Tomaso Italian composers, such as Tomaso Cecchino, Giulio Cecchino, Giulio Bruscho, Girolamo Casati, Carlo Bruscho, Girolamo Casati, Carlo Milanuzzi, Anto- Milanuzzi, Antonio Marastoni, Galeazzo Sabbatini, nio Marastoni, Galeazzo Sabbatini, Santino Girel- Santino Girelli, Francesco Colombini, Antonio Ma- li, Francesco Colombini, Antonio Maria Abbatini, ria Abbatini, Giovanni Antonio Bertola, Giovanni Giovanni Antonio Bertola, Giovanni Battista Cri­ Battista Crivelli, Filippo Christianelli42. Jak sugeruje velli, and Filippo Christianelli.42 Marta Pielech sug- Marta Pielech, druki tych autorów mogły trafić do gests that prints containing their music could have Krakowa w wyniku wspomnianej podróży Orgasa reached Cracow as a result of Orgas’s above-men- do Włoch latem 1628 roku43. tioned journey to Italy in the summer of 1628.43 Zachowany dorobek kompozytorski włoskiego ka- The Italian maestro di cappella’s surviving musical pelmistrza obejmuje, obok dzieł ze zbioru Sacrarum output comprises, apart from the Sacrarum cantio- cantionum, dwa utwory bożonarodzeniowe na osiem num, also two motets for eight voices and organ (An- głosów i organy (Angelus ad pastores ait i Hodie Chri- gelus ad pastores and Hodie Christus natus est), the stus natus est), czterogłosowy motet a cappella De Sanc- 4-part a cappella motet De Sancto Stanislao (opening to Stanislao o incipicie Vir inclite Stanislae oraz niekom- with the words Vir inclite Stanislae), as well as an in- pletny przekaz motetu De Sancto Martino o incipicie complete copy of the motet De Sancto Martino (with Deus noster. Orgas był także autorem kompozycji the incipit Deus noster). Orgas also authored occa- okolicznościowych związanych z ważnymi wydarze- sional pieces related to major historical events, two niami historycznymi. Do naszych czasów przetrwa- of which have been preserved to our times, unfor- ły, niestety wyłącznie w postaci tekstów słownych, tunately only in the form of verbal texts (Ode inter dwa tego typu utwory: Ode inter declamationem, declamationem, quâ cohortabamur nostros ad arma quâ cohortabamur nostros ad arma contra Turcam contra Turcam strenuè capienda, decantata and Ode strenuè capienda, decantata oraz Ode inter declama- inter declamationem epitaphiam, quâ laudabantur ij, tionem epitaphiam, quâ laudabantur ij, qui cecidêre qui cecidêre in bello contra Turcam, decantata). Some in bello contra Turcam, decantata. Dzieła Orgasa od- notowane zostały również w inwentarzu sporządzo- under the supervision of Prof. Zygmunt M. Szweykowski at the nym 27 października 1621 roku po śmierci Plautilli Chair of Music History and Theory, the Jagiellonian University; cf. Małgorzata Cymbalista, Sacrarum cantionum… Annibale Or- w Katedrze Historii i Teorii Muzyki UJ, zob. Małgorzata Cymba- gasa (MA thesis, The Jagiellonian University in Cracow 1999). lista, Sacrarum cantionum… Annibale Orgasa (praca magisterska, 40 Adolf Chybiński, Muzycy włoscy…, op. cit., 2/12 (1926), p. 4. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 1999). 41 Marta Pielech, Do repertuaru kapel wawelskich. Starodruki 40 Adolf Chybiński, Muzycy włoscy…, op. cit., 2/12 (1926), s. 4. muzyczne zachowane w archiwum katedry wawelskiej [On the Rep- 41 Marta Pielech, Do repertuaru kapel wawelskich. Starodruki ertoire of Wawel Ensembles. Old Music Prints Surviving at the Wa- muzyczne zachowane w archiwum katedry wawelskiej, „Muzyka” wel Cathedral Archive], “Muzyka” 46/2 (2001), pp. 88–89. Nor has 46/2 (2001), s. 88–89. Nie odnaleziono także wzmiankowanego the copy of the bass part from the same print been found (though it we współczesnej literaturze muzykologicznej (zob. Barbara Przy- is mentioned in contemporary musicological publications, cf. Bar- byszewska-Jarmińska, Historia muzyki polskiej, t. 3: Barok – część bara Przybyszewska-Jarmińska, Historia muzyki polskiej [History of pierwsza 1595–1696, Warszawa: Sutkowski Edition 2006, s. 297) Polish Music], vol. 3: Barok – część pierwsza 1595–1696 [The Ba- odpisu partii basowej z tego samego druku. W AKKK nie ma jed- roque – Part One, 1595–1696], Warsaw: Sutkowski Edition 2006, nak śladu obecności takiego źródła, o jego istnieniu nie informo- p. 297). There is no trace of such a source ever having been kept at wał także ani Chybiński, ani późniejsi badacze porządkujący mu- AKKK, and neither Chybiński nor later researchers organising the zykalia wawelskie. Wawel music collections confirmed its presence. 42 Tytuły zbiorów ich dzieł wymienia w swoim artykule Marta 42 The titles of works by these composers have been listed by Pielech, Do repertuaru kapel wawelskich…, op. cit., s. 62–63. Marta Pielech, Do repertuaru kapel wawelskich…, op. cit., pp. 62–63. 43 Ibid., s. 62. 43 Ibid., p. 62.

13 Franzini Carampelli (ok. 1580–1621), właścicielki of Orgas’s works are listed in an inventory compiled księgarni „ad signum Fontis Aurei” mieszczącej się on 27th October 1621, following the death of Plau- przy Via del Pellegrino w Rzymie44. Zapis „Motetti tilla Franzini Carampelli (ca. 1580–1621), owner Anibale Orgas” odnosił się zapewne do druku Sac- of the bookshop “ad signum Fontis Aurei” situated rarum cantionum. W tym samym inwentarzu poja- in Rome’s Via del Pellegrino.44 The entry for “Mo- wia się także wpis: „Anibale Orgas concerti a 8°”45. tetti Anibale Orgas” refers most likely to the print Poza wspomnianym drukiem z 1619 roku nie znamy Sacrarum cantionum, but the same inventory also dziś żadnych innych publikacji tego włoskiego kom- comprises another item: “Anibale Orgas concerti a pozytora i duchownego. 8°.”45 No other publications by this Italian composer Publikowane w niniejszym tomie utwory Angelus ad and clergyman are known to us today, apart from the pastores ait i Hodie Christus natus est Orgasa powsta- above-mentioned print of 1619. ły przed 1619 rokiem, najprawdopodobniej w okresie Orgas’s compositions Angelus ad pastores ait and aktywności kompozytora w rzymskim Collegio Ger- Hodie Christus natus est, which are the subject of manico. Oba są związane tematycznie z okresem Bo- this edition, were written before 1619, most like- żego Narodzenia. Być może pierwotnie miały wejść ly in the period of the composer’s work at Rome’s w skład zbioru Sacrarum cantionum zadedykowane- Collegio Germanico. Both are thematically related go Narodzonemu Chrystusowi46. Kompozycje prze- to the Nativity, and may originally have been meant znaczone są na dwa chóry czterogłosowe o układzie for the collection Sacrarum cantionum, dedicated to a voce piena z towarzyszeniem basu organowego. the Newborn Christ.46 They are scored for two four- W zapisie obu utworów znajdujemy wskazówki part a voce piena choirs with organ bass accompa- świadczące o udziale dodatkowych instrumentów niment. Their notation contains clues which testify najprawdopodobniej dublujących głosy wokalne47, to the employment of additional instruments, most a w przypadku Hodie Christus natus est realizują- likely doubling the vocal parts,47 and, in the case of cych także wstępną sinfonię. Hodie Christus natus est, also performing the open- Teksty obu utworów mają źródło w Ewangelii ing sinfonia. św. Łukasza i odnoszą się do wydarzeń nocy betlejem- The texts of both compositions derive from the skiej. Początkowy fragment Angelus ad pastores ait Gospel of Luke and refer to the events of the night of to także tekst trzeciej antyfony z jutrzni (ad Laudes) the Nativity in Bethlehem. The opening fragment of uroczystości Bożego Narodzenia48, natomiast Hodie Angelus ad pastores ait is the same as the text of the Christus natus est to antyfona do Magnificat śpiewana third matins antiphon (ad Laudes) for Christmas w czasie II bożonarodzeniowych nieszporów. Z uwagi Day,48 while Hodie Christus natus est is a Magnificat na rodzaj tekstu, jego dramatyczny charakter i spo- antiphon sung during the 2nd Christmas vespers. In sób muzycznego opracowania Angelus ad pastores the case of Angelus ad pastores ait, the type of text, ait przywodzi na myśl gatunek łacińskiego dialogu49. its dramatic character and musical setting bring to mind associations with the Latin dialogue genre.49

44 Patrizio Barbieri, Music-selling in seventeenth-century Rome: three new inventories from Franzini’s bookshops 1621, 1633, 1686, 44 Patrizio Barbieri, Music-selling in seventeenth-century Rome: „Recercare” 23/1–2 (2011), s. 131–173. three new inventories from Franzini’s bookshops 1621, 1633, 1686, 45 Ibid., s. 145. “Recercare” 23/1–2 (2011), pp. 131–173. 46 Zob. Justyna Szombara (red.), Annibale Orgas (ca. 1585–1629): 45 Ibid., p. 145. Sacrarum cantionum liber primus, Warszawa: Wydawnictwo Na- 46 Cf. Justyna Szombara (ed.), Annibale Orgas (ca. 1585–1629): ukowe Sub Lupa 2019 (Fontes Musicae in Polonia, C/XII), s. 16. Sacrarum cantionum liber primus, Warszawa: Wydawnictwo Na- 47 Wskazówki te znajdują się jedynie w partii Organo obu ukowe Sub Lupa 2019 (Fontes Musicae in Polonia, C/XII), p. 16. utworów (zob. Angelus ad pastores ait, t. 5, 70; Hodie Christus na- 47 These clues can only be found in the Organo parts of both tus est, t. 1, 47). pieces (cf. Angelus ad pastores ait, bars 5, 70; Hodie Christus na- 48 Orgas nie ograniczył się wyłącznie do tekstu tej antyfony, ale tus est, bars 1, 47). poszerzył go m.in. o inne fragmenty wspomnianej Ewangelii (zob. 48 Orgas supplemented the text of this antiphon with, among teksty słowne). others, fragments of the said Gospel of Luke (cf. verbal texts). 49 Werner Braun, Dialog, w: Die Musik in Geschichte und Ge- 49 Werner Braun, Dialog, in: Die Musik in Geschichte und Ge- genwart, Sachteil, t. 2, red. Ludwig Finscher, Kassel – Basel – genwart, Sachteil, vol. 2, ed. Ludwig Finscher, Kassel – Basel – London – New York – Prag – Stuttgart – Weimar: Bärenreiter, London – New York – Prag – Stuttgart – Weimar: Bärenreiter, Me- Metzler 1995, szp. 1197–1211. tzler 1995, col. 1197–1211.

14 Pod względem formalnym utwór jest bardzo zwięzły. Formally this composition is very compact, with Wyróżniamy tu sześć wyraźnie wyodrębnionych od- six clearly distinguished sections to be performed cinków, których wykonanie powierzone zostało róż- by different voices representing the persons of the nym głosom, reprezentującym poszczególne osoby drama. In the opening homorhythmic tutti, the dramatu. W otwierającym utwór homorytmicznym tut- Evangelist (narrator) introduces the words of the ti narrator – Ewangelista zapowiada wystąpienie Anioła: Angel: “Angelus ad pastores ait” (“The Angel spoke „Angelus ad pastores ait” („Anioł rzekł do pasterzy”). to the shepherds”). The 19-bar fragment that follows Po nim następuje dziewiętnastotaktowy odcinek, w któ- recounts the good tidings which God’s messenger rym wysłannik Boży zwiastuje dobrą nowinę pasterzom. brought to the shepherds. This passage makes use Kompozytor wprowadził tu szereg środków muzycznej of numerous musical means of text interpretation. interpretacji słowa. Partię anioła powierzył soprano- The part of the Angel is sung by the st1 choir sopra- wi pierwszego chóru. Rozpoczyna ją dwukrotnie po- no, and opens with a double repetition of the excla- wtórzona eksklamacja „Annuncio vobis” („Zwiastuję mation “Annuncio vobis” (“I announce unto you”). wam”). Kolejny motyw słowno-muzyczny („gaudium The next verbal-musical motif, “gaudium­ magnum” magnum” – „radość wielką”) również dwukrotnie po- (“great joy”), also repeated twice, forms the figure wtórzony, tworzy figuręgradatio , służącą intensyfikacji of gradatio, which intensifies textual meaning. The treści. Wznosząca linia melodyczna prowadzi w końcu ascending melodic line leads to a final culmination do kulminacji na słowach „Salvator mundi” („Zbawiciel on the words “Salvator mundi” (“Saviour of the świata”). W dalszym przebiegu uwagę zwraca – jedyny world”). Further in the piece, we find a melisma in w całym utworze – drobnonutowy melizmat. Wystę- small values (the only one in the whole composi- puje on tutaj w funkcji madrygalizmu ilustrującego tion), which performs the function of a madrigal- słowo „involutum” („owinięty”). Wypowiedź anio- ism illustrating the word “involutum” (“wrapped”). ła wieńczy fraza rozpoczynająca się skokiem kwinty The Angel’s message ends with a phrase which starts w dół i repetycją dźwięku, po których następuje po- with the jump of a downward fifth and repetition chód sekundowy w kierunku opadającym (catabasis). of the note, followed by a descending second pro- Opracowanie muzyczne tego fragmentu korespon- gression (catabasis). The musical setting in this pas- duje z tekstem, w którym mowa o żłóbku – symbo- sage corresponds to the textual image of the manger lu uniżenia wcielonego Boga. Trzy kolejne odcinki as a symbol of the incarnate God’s humble human realizowane są przez duety tenorów, basów i altów, birth. Three successive sections are sung by duets of reprezentujące pasterzy. Każdy z nich kończy się sło- tenors, basses, and altos, which represent the shep- wami „te laudamus, Deus noster” („wychwalamy herds. Each of these ends with the words “te lauda- Cię, Boże nasz”). Ostatni, najbardziej rozbudowa- mus Deus noster” (“we praise Thee, our God”). ny fragment to radosny śpiew „gloria in altissimis The last, most extensive fragment is a joyful “gloria Deo” („Chwała Bogu na wysokości…”). W odcinku in altissimis Deo” (“glory to God in the highest”), tym kompozytor w umiejętny sposób zróżnicował where the composer skilfully diversified the per- obsadę oraz wprowadził zmiany metryczne służące forming forces and introduced metrical changes in podkreśleniu radosnego nastroju tekstu. Homoryt- order to emphasise the merry mood of the text. The miczne tutti w menzurze trójdzielnej przywodzi na homorhythmic tutti in triple time suggests angel- myśl chóry anielskie śpiewające przy betlejemskiej ic choirs singing “gloria” (“glory”) near the cave in grocie „gloria” („chwała”). Dwa soprany i alt głoszą Bethlehem. Two sopranos and an alto sing praises to chwałę „Bogu na wysokości”, natomiast duet teno- “God in the highest”, while a duo of tenors and bass- rów i basów – „na ziemi pokój ludziom dobrej woli”. es responds with “on earth peace, good will toward Na koniec powraca tekst „te laudamus Deus no- men.” The words “te laudamus Deus noster” recur ster”, prezentowany kolejno przez duety: sopranów, at the end, sung in succession by two sopranos, altu i tenoru I chóru, altu i tenoru II chóru, basów then duets of the 1st choir alto and tenor, 2nd choir i wreszcie – przez cały zespół. Warto dodać, że tekst alto and tenor, a duet of basses, and finally – by the Angelus ad pastores ait opracowywali także m.in. whole ensemble. Interestingly, the text of Angelus ad poprzednicy Orgasa na stanowisku kapelmistrza pastores ait had also been set musically by, among w Collegio Germanico, Ruggero Giovanelli i Otta- others, Orgas’s predecessors in the post of Collegio vio Catalani. Wszystkie te dzieła stanowią ciekawe Germanico’s maestro di cappella: Ruggero Giovanelli

15 przykłady koncertujących form dialogowych wyro- and Ottavio Catalani. All these settings are interest- słych na gruncie polichóralnego motetu50. ing examples of concertante dialogue forms derived Odmienne oblicze stylistyczne prezentuje drugi pu- from the polychoral motet.50 blikowany utwór – Hodie Christus natus est. Choć kom- Orgas’s other composition published here, Hodie pozytor przewidział udział instrumentów, a w partii Christus natus est, represents a different style. Though tenoru I chóru skryptor zamieścił inskrypcję „Con- the composer provided for the use of instruments, cer.”, to utwór tkwi jeszcze mocno w renesansowej and the 1st choir tenor part contains the scribe’s note tradycji motetowej (poza instrumentalną sinfonią nie “Concer.”, the whole piece is still strongly rooted in zawiera elementów koncertujących). W opracowaniu the Renaissance motet tradition, and, apart from the muzycznym pierwszych czterech wersów tekstu „Ho- instrumental sinfonia, comprises no other concer- die Christus natus est: hodie Salvator apparuit: hodie tante elements. The musical setting of the first four in terra canunt Angeli, laetantur Archangeli: hodie” lines of verse, “Hodie Christus natus est: hodie Salva- („Dzisiaj Chrystus się narodził, dzisiaj Zbawiciel się tor apparuit: hodie in terra canunt Angeli, laetantur objawił, dzisiaj na ziemi śpiewają aniołowie, cieszą się Archangeli: hodie” (“Christ is born today, today the archaniołowie, dzisiaj”) dominuje technika imitacyj- Saviour has appeared; today Angels sing on the earth, na, natomiast w dwóch ostatnich „exsultant iusti di- and Archangels rejoice, today”) is dominated by im- centes: Gloria in excelsis Deo. Alleluia” („radują się itations, whereas the last two lines, “exsultant iusti sprawiedliwi, wołając: chwała na wysokości Bogu. Al- dicentes: Gloria in excelsis Deo. Alleluia” (“the just leluja”) – rozwiązania typowe dla techniki polichóral- rejoice, crying out: Glory to God in the highest, Hal- nej. Najmniejszą jednostkę wykonawczą stanowi tutaj leluiah”) represent solutions typical of the polychoral chór. Chóry występują naprzemiennie bądź łączą się technique. The choir constitutes the smallest perform- w homorytmicznym lub swobodnym tutti. W końco- ing unit applied in this setting. The choirs thus either wym „alleluia” chóry wprowadzane są na zmianę, co sing alternately or join forces in homorhythmic or tworzy efekt echa, by ostatecznie połączyć się w rado- free tuttis. In the final “Alleluia” the choirs enter alter- snym tutti. Partia Organo konsekwentnie przybiera nately, which creates the effect of an echo; eventually, postać basso seguente, czyli dubluje linię melodyczną they come together in a joyful tutti. TheOrgano part najniżej brzmiącego głosu wokalnego. Sposób pro- consistently takes the form of basso seguente, i.e. it wadzenia wokalnych głosów basowych w odcinkach doubles the melodic line of the lowest vocal part. Bass tutti z reguły odpowiada zaleceniom szesnastowiecz- voice leading in the tutti sections generally follows the nych teoretyków – Nicoli Vicentina i Gioseffa Zarlina, principles set out by 16th-century theorists, Nicola Vi- tj. zachodzą między nimi relacje unisonowo-oktawo- centino and Gioseffo Zarlino, that is, they unfold in we51. Utwór mógł więc być wykonywany z przestrzen- unison or in octaves.51 The choirs may have been ar- nym rozmieszczeniem chórów. ranged spatially. Z okresu działalności Orgasa w Rzeczypospolitej Only one composition survives in its entirety zachowała się w całości tylko jedna kompozycja – from the period of Orgas’s work in the Polish-Lithu- czterogłosowy motet a cappella Vir inclite Stanislae. anian Commonwealth; namely, the four-part a cap- To utwór ku czci krakowskiego biskupa męczenni- pella motet Vir inclite Stanislae, honouring the mar- ka, Stanisława ze Szczepanowa (ok. 1030–1079). Jego tyred Stanislaus of Szczepanów, Bishop of Cracow tekst pochodzi z oficjum rymowanegoDies adest ce- (ca. 1030–1079). The text was taken from the rhymed lebris (Vir inclite Stanislae to tekst antyfony do Ma- office Dies adest celebris (where Vir inclite Stanislae gnificat z II nieszporów), przypisywanego domini- is the Magnificat antiphon in the 2nd vespers), attrib- kaninowi Wincentemu z Kielczy. Oficjum to było uted to the Dominican Wincenty z Kielczy. This was wykonywane w dies natalis (tj. 8 maja) i translationis an office performed on Saint Stanislaus’dies natalis

50 Thomas Noel O’Regan,Sacred polychoral music in Rome 50 Thomas Noel O’Regan, Sacred polychoral music in Rome 1575–1621 (doctoral dissertation, University of Oxford 1988), 1575–1621 (dysertacja doktorska, University of Oxford 1988), pp. 263–264. s. 263–264. 51 Muzyka we Włoszech [Music in Italy], vol. 2: Technika poli- 51 Muzyka we Włoszech, t. 2: Technika polichóralna, red. Zyg- chóralna [The Polychoral Technique], ed. Zygmunt M. Szweykow- munt M. Szweykowski, Kraków: Musica Iagellonica 2000 (Histo- ski, Kraków: Musica Iagellonica 2000 (Historia muzyki XVII wie- ria muzyki XVII wieku), s. 8–10. ku [History of 17th-Century Music]), pp. 8–10.

16 (tj. 27 września) św. Stanisława52. Kompozycja Orgasa (8th May) and translationis (27th September).52 Or- zapewne powstała w związku z uroczystościami upa- gas’s composition was most likely written for the miętniającymi przeniesienie relikwii biskupa męczen- ceremonies commemorating the transfer of the nika (w księgach Discantus i Basus [sic!] pojawiają się martyr’s relics, since the Discantus and Basus [sic!] wpisy informujące, że utwór został skomponowany part-books contain inscriptions informing that the 26 września 1626 roku). W tekście słownym kom- piece was composed on 26th September 1626. The pozycji zawarta jest prośba do św. Stanisława, dobre- verbal text is a supplication to St Stanislaus as a good go pasterza, o wstawiennictwo i opiekę nad swoim shepherd to intercede on behalf of his people, and to ludem. protect them. Utwór przeznaczony jest na głosy równe – a voci pari The composition was scoreda voci pari (i.e. for (alt, dwa tenory i bas). Jest to obsada charakterystyczna “equal voices”: alto, two tenors, and bass), which is dla repertuaru śpiewaków roranckich53. Do obowiąz- typical of Wawel’s Rorate Singers’ repertoire.53 The en- ków zespołu rorantystów należało zapewnienie oprawy semble’s duties included providing the musical settings muzycznej codziennej mszy wotywnej o Zwiastowaniu for the daily votive Mass of the Annunciation to the Najświętszej Maryi Panny, zwanej mszą roratnią, a tak- Blessed Virgin Mary, known as the Rorate mass, as well że towarzyszenie kapeli katedralnej podczas najważ- as accompanying the Cathedral’s ensemble on major niejszych świąt maryjnych – Oczyszczenia Najświętszej Marian feast days, such as the Feast of the Purifica- Maryi Panny (2 lutego), Nawiedzenia Najświętszej Ma- tion of the Blessed Virgin Mary (Candlemas, 2nd Feb- ryi Panny (2 lipca), Wniebowzięcia Najświętszej Maryi ruary), the Visitation (2nd July), the Assumption (15th Panny (15 sierpnia), Narodzenia Najświętszej Maryi Pan- August), the Nativity of Mary (8th September), and the ny (8 września) i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Immaculate Conception of Mary (8th December), as Maryi Panny (8 grudnia), a także podczas uroczysto- well as at Christmas, Resurrection Sunday, and Pen- ści Bożego Narodzenia, Zmartwychwstania Pańskiego tecost. Jacek Iwaszko observed that the presence of i Zesłania Ducha Świętego. Jak zauważył Jacek Iwasz- music honouring the saints among the Rorate Singers’ ko, obecność w źródłach roranckich kompozycji ku surviving repertoire indicates that they also took part czci świętych wskazuje, że zespół ten uczestniczył in other ceremonies, not specifically listed in the ca- także w innych uroczystościach, niewymienionych thedral documents.54 The motetVir inclite Stanislae, w dokumentach katedralnych54. Motet Vir inclite Sta- written in stile antico, is based on plainchant material. nislae, utrzymany w stile antico, oparty jest na chorało- The antiphon is placed (as it was traditionally done) wym materiale prekompozycyjnym. Melodia antyfony in the tenor (tenor II), in long rhythmic values, while umieszczona została tradycyjnie w głosie tenorowym the other parts proceed imitatively, with small values (Tenor II), w długich wartościach rytmicznych. Pozo- playing a substantial role and contrasting with the stałe głosy prowadzone są imitacyjnie; w ich przebiegu cantus firmus. istotną rolę odgrywają drobne wartości nutowe kontra- Our edition also contains Orgas’s incompletely stujące z cantus firmus. preserved motet Deus noster, composed, like Vir in- W niniejszym tomie publikujemy również niekom- clite Stanislae, for the Rorate Singers. Written in hon- pletnie zachowany motet Orgasa Deus noster, podobnie our of St Martin, it sets the text of a vespers antiphon jak Vir inclite Stanislae skomponowany dla zespołu ro- rantystów. Utwór powstał ku czci św. Marcina, a jego tekst to jedna z antyfon nieszpornych wykonywanych 52 Wincenty z Kielczy, Oficjum o św. Stanisławie[Office of St Stanislaus], ed. Jakub Kubieniec, Kraków: Musica Iagellonica 2015 (Musica in Ecclesia Cathedrali Cracoviensi Audita, 2), p. 7. 52 Wincenty z Kielczy, Oficjum o św. Stanisławie, przygotował 53 Cf. Elżbieta Zwolińska, Twórczość kompozytorów włoskich do wydania Jakub Kubieniec, Kraków: Musica Iagellonica 2015 z I połowy XVII wieku dla kapeli rorantystów wawelskich [Music (Musica in Ecclesia Cathedrali Cracoviensi Audita, 2), s. 7. by Italian Composers Written for the Wawel Rorate Singers in the 53 Zob. Elżbieta Zwolińska, Twórczość kompozytorów włoskich 1st Half of the 17th Century], “Pagine: argomenti musicali polacco- z I połowy XVII wieku dla kapeli rorantystów wawelskich, „Pagine: -italiani” [2] 1974, pp. 203–215. polsko-włoskie materiały muzyczne” [2] 1974, s. 203–215. 54 Jacek Iwaszko, Kompozycje z wawelskiego rękopisu Kk I.2 54 Jacek Iwaszko, Kompozycje z wawelskiego rękopisu Kk I.2 związane z kultem świętych [Works from the Wawel Manuscript związane z kultem świętych, „Polski Rocznik Muzykologiczny” 13 Kk I.2 Related to the Cult of Saints], “Polski Rocznik Muzykolo- (2015), s. 65–66. giczny” 13 (2015), pp. 65–66.

17 we wspomnienie świętego (11 listopada)55. Do naszych performed on that saint’s feast day (11th November).55 czasów przetrwały jedynie dwa głosy kompozycji – alt The surviving parts are the alto and tenor II. Thecan - i tenor II. Długonutowy cantus firmus zamieszczony tus firmus, in long values, was placed in tenor II. This, w tenorze II oraz przebieg linii melodycznej altu po- along with the alto’s melodic line, makes it possible to zwalają wnioskować, że utwór skomponowany został conclude that the piece followed the same structural według tych samych zasad konstrukcyjnych co Vir principles as Vir inclite Stanislae. inclite Stanislae. The appendix to the present volume comprises W aneksie do edycji zamieszczono teksty dwóch the verbal texts of two occasional pieces: Ode inter utworów okolicznościowych, do których Orgas skom- declamationem, quâ cohortabamur nostros ad arma ponował muzykę – Ode inter declamationem, quâ co- contra Turcam strenuè capienda, decantata56 and Ode hortabamur nostros ad arma contra Turcam strenuè inter declamationem epitaphiam, quâ laudabantur ij, capienda, decantata56 oraz Ode inter declamationem qui cecidêre in bello contra Turcam, decantata, whose epitaphiam, quâ laudabantur ij, qui cecidêre in bello musical settings written by Orgas are lost, but the contra Turcam, decantata. W obu przypadkach zacho- composer’s name is listed in both cases at the end of wały się tylko teksty słowne; na końcu każdego z nich the text.57 The former composition came most likely widnieje informacja o autorze opracowania muzycz- from the year 1621, since its text refers to the Pol- nego57. Pierwszy utwór pochodzi prawdopodobnie ish-Lithuanian forces’ defeat in the Battle of Cecora z 1621 roku. W jego treści odnajdujemy odniesienia (18th September – 6th October 1620)58 and contains do klęski wojsk Rzeczypospolitej poniesionej w bitwie a call to fight the Turks again. Anna Szweykowska pod Cecorą (18 września – 6 października 1620 ro- indicates that this ode was most likely performed at ku)58 oraz zachętę do ponownego sięgnięcia po broń celebrations held by one of Cracow’s main schools; przeciw Turkom. Jak zauważyła Anna Szweykowska, she points to either the Collegium Novodvorscia- oda zapewne została wykonana w ramach uroczysto- num (a gymnasium at the Cracow Academy, teach- ści zorganizowanej w jednej z ważniejszych krakow- ing the humanities) or the Jesuit school.59 The for- skich szkół. Zdaniem autorki mogło to być Collegium mer hypothesis seems more relevant. Like Ode inter Novodvorscianum – humanistyczne gimnazjum dzia- declamationem epitaphiam…, this piece was prob- łające przy Akademii Krakowskiej – lub szkoła pro- ably composed and performed in the circles of the wadzona przez jezuitów59. Pierwsza hipoteza wydaje się trafniejsza. Prawdopodobnie utwór ten, podobnie jak Ode inter declamationem epitaphiam…, powstał i został zaprezentowany w środowisku kolegium 55 The antiphon opens with the wordsDominus Deus noster. Orgas’s setting omits the first word. 56 For more on this work, cf. Anna Szweykowska, Dwie kom- 55 Incipit antyfony brzmi Dominus Deus noster. W tekście pozycje okolicznościowe Annibale Orgas, Virgilio Mazzocchi [Two utworu Orgasa pominięte zostało pierwsze słowo. Occasional Pieces: Annibale Orgas, Virgilio Mazzocchi], “Muzy- 56 Więcej o utworze: zob. Anna Szweykowska, Dwie kompozy- ka” 37/1 (1992), pp. 53–58. cje okolicznościowe Annibale Orgas, Virgilio Mazzocchi, „Muzyka” 57 Following the text of the former ode, we find the following 37/1 (1992), s. 53–58. inscription: “Faciebat Symphoniam, A.[dmodum] R.[everendus] 57 W pierwszym przypadku widnieje zapis w postaci: „Faciebat D.[ominus] Annibal Orgas, Magister Chori in Ecclesia[e] Cathe- Symphoniam, A.[dmodum] R.[everendus] D.[ominus] Annibal drali[s] Crac.[oviensis]”; and after the latter text: “Faciebat Sym- Orgas, Magister Chori in Ecclesia[e] Cathedrali[s] Crac.[ovien- phoniam, A.[dmodum] R.[everendus] D.[ominus] Annibal Orgas, sis]”, w drugim: „Faciebat Symphoniam, A.[dmodum] R.[everen- S.[anctae] T.[heologiae] D.[octor] Magister Chori, in Eccles:[iae] dus] D.[ominus] Annibal Orgas, S.[anctae] T.[heologiae] D.[oc- Cathedr:[alis] Crac.[oviensis]”. tor] Magister Chori, in Eccles:[iae] Cathedr:[alis] Crac.[oviensis]”. 58 Anna Szweykowska, Dwie kompozycje…, op. cit., p. 54. 58 Anna Szweykowska, Dwie kompozycje…, op. cit., s. 54. 59 Ibid., Bishop Marcin Szyszkowski gave Jesuits official permis- 59 Ibid., Biskup Marcin Szyszkowski oficjalnie zezwolił je- sion to run a school in Cracow only as late as 1622. In the follo- zuitom na prowadzenie szkoły w Krakowie dopiero w 1622 roku. wing year, Sigismund III Vasa issued the foundation act for the Je- W roku następnym Zygmunt III Waza wydał akt erekcyjny ko- suit College at the Church of SS Peter and Paul. From 1625 the legium jezuickiego przy kościele św. św. Piotra i Pawła, a od Jesuits held a royal privilege which allowed them to operate pu- 1625 roku, na podstawie przywileju królewskiego, jezuici mo- blic schools in the city. Cf. Stanisław Załęski T.J., Jezuici w Pol- gli prowadzić w mieście szkoły publiczne, zob. Stanisław Załęski sce [Jesuits in Poland], vol. IV, part II: Kolegia i domy założone T.J., Jezuici w Polsce, t. IV, cz. II: Kolegia i domy założone w pierw- w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608 [Colleges and szej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków: W. L. Anczyc Houses Founded in the First Decades of Sigismund III’s Reign, 1905, s. 760–761. 1588–1608], Kraków: W. L. Anczyc 1905, pp. 760–761.

18 Nowodworskiego60. Estreicher podaje, że auto- Nowodworski college.60 According to Estreicher, rem tekstu drugiej z ód jest Bartłomiej Januszowic the text of the second ode was written by Bartłomiej (1588–1644), magister sztuk wyzwolonych, członek Januszowic (1588–1644), master of the liberal arts, Kolegium Mniejszego i Kolegium Prawniczego, se- member of the Collegium Minor and the Law College, nior Bursy Jurystów i profesor reguł prawa krakow- as well as senior of the Lawyers’ Hall of Residence and skiej Alma Mater. Dwie karty zawierające tekst ody professor of law at his alma mater. The two folios com- zostały dołączone do tezy kanonistycznej Januszo- prising the text of the ode were attached to Januszowic’s wica pt. Questio de prohibita rerum ecclesiasticarum canon law thesis entitled Questio de prohibita rerum ec- alienatione (O zakazie alienacji dóbr kościelnych…)61, clesiasticarum alienatione (On the Alienation of Church wydanej w krakowskiej oficynie Macieja Jędrzejow- Property Being Prohibited…),61 published in Maciej czyka w 1622 roku62. Wydaje się jednak, że nie sta- Jędrzejowczyk’s Cracow printing house in 1622.62 It nowiły one integralnej części wspomnianego druku. seems, however, that the ode was not an integral part Zamieszczone na końcu tezy wiersze pochwalne ku of that print, as the verses in praise of Januszowic in- czci Januszowica cechuje odmienna typografia. Co cluded at the end have different typographic features. więcej, widniejący na pierwszej karcie ody ornament Moreover, on the first folio of the ode we find a print- drukarski (zob. Fig. 3) charakterystyczny jest dla ing ornament (cf. Fig. 3) characteristic of the pub- publikacji innego krakowskiego drukarza, Andrze- lications of another Cracow-based printer, Andrzej ja Piotrkowczyka63. Nie wyklucza to jednak udziału Piotrkowczyk.63 These elements, however, do not dis-

60 Szkoła wzięła nazwę od nazwiska fundatora i dobroczyń- 60 The school was named after its founder and benefactor cy, Bartłomieja Nowodworskiego (ok. 1552–1625). Nowodwor- Bartłomiej Nowodworski (ca. 1552–1625), a highly regarded ski był cenionym żołnierzem, kawalerem zakonu maltańskie- soldier and knight of the Order of Malta, who was also a patron go, mecenasem oświaty i nauki. Walczył m.in. w chorągwiach of education and art. He had fought, among others, against the jazdy książąt ruskich Michała i Janusza Zasławskich z Tatara- Tartars in the cavalry troops of the Ruthenian Princes Michał mi, u boku Batorego pod Pskowem, brał udział w wojnach re- and Janusz Zasławski, in King Stephen Báthory’s army at Pskov, ligijnych we Francji (w wojskach królów Henryka III i Henry- in the religious wars in France (in the forces of kings Henry III ka IV), położył wielkie zasługi w ofensywie przeciwko Turkom, and Henry IV). He did great service during the offensive against a także przy oblężeniu Smoleńska, zob. Henryk Barycz, Nowod- Turks and the siege of Smoleńsk. Cf. Henryk Barycz, Nowodwor- worski Bartłomiej herbu Nałęcz, w: Polski Słownik Biograficzny, ski Bartłomiej herbu Nałęcz [Nowodworski Bartłomiej Bearing t. XXIII/2, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład the Nałęcz Coat of Arms], in: Polski Słownik Biograficzny[Polish Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akade- Biographical Dictionary], vol. XXIII/2, Wrocław – Warszawa – mii Nauk 1978, s. 356–360. Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wy- 61 Questio de prohibita rerum ecclesiasticarum alienatio- dawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1978, pp. 356–360. ne, quam praesidente D. Iacobo Naymanowic etc. M. Barthol. Ia- 61 Questio de prohibita rerum ecclesiasticarum alienatione, quam nuschowic Bursae Iurisperitorum Senior, pro consequenda prima praesidente D. Iacobo Naymanowic etc. M. Barthol. Ianuscho- in iure utroque laurea ad disputandum proponent, [Kraków]: ty- wic Bursae Iurisperitorum Senior, pro consequenda prima in iure pis Matthiae Andreoviensis 1622 (Biblioteka Jagiellońska, sygn. utroque laurea ad disputandum proponent, [Cracow]: typis Mat- 15906 I Mag. St. Dr.). Zob. Notatki bibliograficzne Iana Chylicz- thiae Andreoviensis 1622 (Biblioteka Jagiellońska, shelf mark kowskiego referendarza rady stanu, „Dziennik Warszawski” 10/29 15906 I Mag. St. Dr.). Cf. Notatki bibliograficzne Iana Chyliczkow- (1827), s. 77. skiego referendarza rady stanu [Bibliographical Notes by Jan Chy- 62 Teza obroniona 12 lipca 1622 roku zapewniła autorowi pro- liczkowski, Referendary of the Council of State], “Dziennik War- mocję na bakałarza obojga praw, zob. Krzysztof Fokt, Januszowic szawski” 10/29 (1827), p. 77. (Januszewic, Januszowicz, Hanuszowic) Bartłomiej, w: Profesoro- 62 Presented on 12th July 1622. On the basis of this thesis, Janu- wie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 1: 1364–1780, szowic was named bachelor of both laws, cf. Krzysztof Fokt, Ja- red. Wacław Uruszczak, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ja- nuszowic (Januszewic, Januszowicz, Hanuszowic) Bartłomiej, in: giellońskiego 2015, s. 171–172. Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego [Pro- 63 Ornament ten pojawia się m.in. w publikacjach: Andrzej fessors at the Jagiellonian University’s Faculty of Law], vol. 1: Łukomski, Obrona vzywania pod iedną osobą sakramentv cia- 1364–1780, ed. Wacław Uruszczak, Kraków: Wydawnictwo Uni- ła y krwie Chrystvsa Pana, przeciwko omylnej nauce ministrow wersytetu Jagiellońskiego 2015, pp. 171–172. kalwińskich, luterskich y hussytow […], w Krakowie: w drukar- 63 This ornament can be found, among others, in: Andrzej Łu- ni Andrzeja Piotrkowczyka 1619; Andrzej Radawiecki, Prawy komski, Obrona vzywania pod iedną osobą sakramentv ciała y krwie szlachcic w kazaniu na pogrzebie s. pamięci [...] pana Andrzeia Chrystvsa Pana, przeciwko omylnej nauce ministrow kalwińskich, lu- ze Zmigroda Stadnickiego, w Krakowie: w drukarni Andrzeja terskich y hussytow […] [The Defence of Partaking of the Sacrament Piotrkowczyka 1625; Andrzej Abrek, Phoebvs post nvbila aus­ of Christ the Lord’s Body and Blood under One Species, Against the picatissimo hymenaeo [...], Cracoviae: in officina Andrea Pe- Erroneous Doctrine of Calvinist and Lutheran Ministers as well as tricouij [1642]. Ten sam ornament występuje także w drukach Hussites…], Cracow, Andrzej Piotrkowczyk’s printing house, 1619;

19 Januszowica w powstaniu utworu. W 1617 roku ob- prove Januszowic’s possible role in the emergence of this jął on klasę gramatyki w Collegium Novodvorscia- poem. In 1617 he had taken over the grammar class at num64. Profesorowie gramatyki, poetyki i retoryki, the Collegium Novodvorscianum.64 Apart from teaching obok regularnych zajęć, zobowiązani byli do organi- regular classes, the professors of grammar, rhetoric, and zowania wraz z uczniami publicznych przedstawień poetics were obliged to stage public spectacles and poet- teatralnych i deklamacji65. Ode inter declamationem ry recitals with their students.65 Like the first of the odes, epitaphiam… – podobnie jak pierwsza z ód – od- Ode inter declamationem epitaphiam… takes up a mili- nosi się do tematyki wojennej. Powstała ku czci tary subject. It is a homage to those fallen in the Battle of poległych w bitwie pod Chocimiem, toczącej się Khotyn (which took place between 2nd September and w dniach 2 września – 9 października 1621 roku. 9th October 1621). Notably, the aged Bartłomiej Nowo­ Warto dodać, że w boju tym uczestniczył leciwy już dworski also took part in this campaign as the captain of Bartłomiej Nowodworski jako kapitan dwustuoso- a 200-strong Reiter unit.66 The form and metre of both bowego oddziału rajtarii66. W formie i metryce obu odes betray the influence of ancient writers, Horace in utworów ujawnia się wpływ twórców starożytnych, particular. They are written in one of the Venusian mas- w szczególności Horacego. Pisane są jedną z ulubio- ter’s favourite verse forms, the Sapphic stanza, and owe nych miar poety z Wenuzji – strofą saficką. Z liryki to the Horatian lyrics such motifs as: the prophetic poet horacjańskiej zaczerpnięte zostały m.in. motywy: (“auguror vates”),67 and glorious death in defence of the poety wieszcza („auguror vates”)67, a także – chlub- fatherland.68 Their texts comprise references to Virgil’s nej śmierci w obronie ojczyzny 68. W tekstach odnaj- Aeneid and the prose of Ammianus Marcellinus.69 Ode dujemy również nawiązania do Eneidy Wergiliusza inter declamationem, quâ cohortabamur… also brings to i prozy Ammiana Marcellinusa69. Ode inter decla- mind associations with Cicero’s writings.70 Both the lat- mationem, quâ cohortabamur… przywodzi na myśl także dzieła Cycerona70. Zarówno mowy tego ostat- niego, jak i poezje łacińskie Horacego i Wergiliusza Andrzej Radawiecki, Prawy szlachcic w kazaniu na pogrzebie s. pa- mięci [...] pana Andrzeia ze Zmigroda Stadnickiego [The Righteous wchodziły w skład kanonu lektur obowiązujących Nobleman in a Sermon at the Funeral of the Late… Mr Andrzej Stadnicki of Żmigród], Cracow, Andrzej Piotrkowczyk’s printing house, 1625; Andrzej Abrek, Phoebvs post nvbila auspicatissimo hy- menaeo [...], Cracoviae: in officina Andrea Petricouij [1642]. The same ornament can be found in prints by the Cracow Academy, which took over the Piotrkowczyk printing house in 1674. 64 The college was established in 1617, using as its foundation Akademii Krakowskiej, która w 1674 roku przejęła zakład a gymnasium which had existed in Cracow from 1588 onwards, cf. Piotrkowczyków. Jan Leniek, Książka pamiątkowa ku uczczeniu jubileuszu trzechset- 64 Kolegium to powstało w 1617 roku na bazie działającego nej rocznicy założenia gimnazjum św. Anny w Krakowie [Memo- w Krakowie od 1588 roku gimnazjum, zob. Jan Leniek, Książka rial Book for the Tricentenary of St Anne’s Gymnasium in Cracow], pamiątkowa ku uczczeniu jubileuszu trzechsetnej rocznicy założe- Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1888, p. IV. nia gimnazjum św. Anny w Krakowie, Kraków: Drukarnia Uniwer- 65 Ibid., pp. XCIII, CIX–CX; Karolina Targosz, Teatr Szkół No- sytetu Jagiellońskiego 1888, s. IV. wodworskich w Krakowie w XVII wieku [The Nowodworski School 65 Ibid., s. XCIII, CIX–CX; Karolina Targosz, Teatr Szkół No- Theatre in the 17th Century], “Pamiętnik Teatralny” 25/1–2 (1976), wodworskich w Krakowie w XVII wieku, „Pamiętnik Teatralny” pp. 21–46. Due to the incompleteness of the sources we are unfor- 25/1–2 (1976), s. 21–46. Niestety z powodu luk w dokumentacji tunately unable to confirm whether Orgas’s musical settings of the źródłowej nie jesteśmy dziś w stanie potwierdzić, czy wykonywa- odes were actually performed at the Nowodworski College. nie ód z muzyką Orgasa w kolegium Nowodworskiego rzeczywi- 66 Henryk Barycz, Nowodworski…, op. cit., p. 358. ście miało miejsce. 67 Cf. footnote 11 on p. 70., as well as: Barbara Milewska-Waź- 66 Henryk Barycz, Nowodworski…, op. cit., s. 358. bińska, Humanistyczny model autorstwa – poezja nowołacińska 67 Zob. przypis 11 na s. 70., a także: Barbara Milewska-Waźbiń- w Polsce [The Humanist Model of Authorship: Neo-Latin Poetry ska, Humanistyczny model autorstwa – poezja nowołacińska w Pol- in Poland], in: Humanistyczne modele kultury nowożytnej wobec sce, w: Humanistyczne modele kultury nowożytnej wobec dzie- dziedzictwa starożytnego [Humanist Models of Modern Age Cul- dzictwa starożytnego, red. Marek Prejs, Warszawa: Wydawnictwo ture and their Relation to the Heritage of the Antiquity], ed. Ma- Neriton 2010, s. 89–93. Za sugestie dotyczące widocznych w odach rek Prejs, Warszawa: Wydawnictwo Neriton 2010, pp. 89–93. I am nawiązań do dzieł autorów starożytnych serdecznie dziękuję dr An- sincerely grateful to Anna Mleczek, PhD, for attracting my atten- nie Mleczek. tion to the references to ancient authors found in these two odes. 68 Zob. przypis 15 na s. 71. 68 Cf. footnote 15 on p. 71. 69 Zob. przypisy: 16 na s. 72 i 2 na s. 68. 69 Cf. footnotes: 16 on p. 72 and 2 on p. 68. 70 Zob. przypis 1 na s. 68. 70 Cf. footnote 1 on p. 68.

20 w Novodvorscianum71. Obie ody zostały odśpiewa- ter statesman’s speeches and the Latin poetry of Horace ne publicznie, podczas deklamacji (stąd tytułowe and Virgil were part of the obligatory reading canon at określenie: Ode inter declamationem […] decan- the Novodvorscianum.71 Both odes were sung during tata). Opracowanie muzyczne z pewnością mia- a public recital (hence the phrase: Ode inter declama- ło podniosły charakter i było pozbawione bardziej tionem […] decantata found in the titles). Their musi- kunsztownych rozwiązań, które mogłyby zacierać cal settings were undoubtedly lofty and not very com- czytelność słów72. Warto dodać, że muzykę do ód plex, lest the music might render the text illegible.72 prezentowanych najprawdopodobniej w Collegium Interestingly, music for odes presented most likely at Novodvorscianum pisał również następca Orgasa the Collegium Novodvorscianum was also written na stanowisku kapelmistrza katedralnego, Franci- by Franciszek Lilius, Orgas’s successor in the post of szek Lilius73. maestro di cappella of Wawel Cathedral.73

71 Jan Leniek, Książka pamiątkowa…, op. cit., s. CV. 71 Jan Leniek, Książka pamiątkowa…, op. cit., p. CV. 72 Warto wspomnieć, że tradycja muzycznego wykonywania ła- 72 Importantly, the tradition of setting Latin odes to music in cińskich ód w kręgach Akademii Krakowskiej sięgała XVI wieku. the Cracow Academy looks back to the 16th century. One of the Korzystano m.in. z druku Petrusa Tritoniusa, Melopoiae Sive Har- sources was Petrus Tritonius’ print Melopoiae Sive Harmoniae moniae Tetracenticae super xxii genera carminum Heroicoru(m), Ele- Tetracenticae super xxii genera carminum Heroicoru(m), Elegiaco- giacoru(m), Lyricorum & ecclesiasticoru(m) hymnoru(m), Augsburg: ru(m), Lyricorum & ecclesiasticoru(m) hymnoru(m), Augsburg: Erhard Oeglin, Johann Rynman 1507; zob. Ryszard Wieczorek, Erhard Oeglin, Johann Rynman 1507; cf. Ryszard Wieczorek, Boezio e l’ode umanistica in Polonia, w: Sodalium voces, Bologna: Boezio e l’ode umanistica in Polonia, in: Sodalium voces, Bolo- Antiquae Musicae Italicae Studiosi 1984 (Miscellanee, Saggi, Conve- gna: Antiquae Musicae Italicae Studiosi 1984 (Miscellanee, Sag- gni, 24), s. 88–89; Elżbieta Zwolińska, Importation or Participation? gi, Convegni, 24), pp. 88–89; Elżbieta Zwolińska, Importation or Remarks on the Reception and Adaptation of the Genre ‘musica more Participation? Remarks on the Reception and Adaptation of the antiquo mensurata’ in Sixteenth-Century Poland, „Musicology To- Genre ‘musica more antiquo mensurata’ in Sixteenth-Century Po- day” 2 (2005), s. 53–54. land, “Musicology Today” 2 (2005), pp. 53–54. 73 Marek Bebak, Franciszek Lilius…, op. cit., s. 109–118. 73 Marek Bebak, Franciszek Lilius…, op. cit., pp. 109–118.

21 Komentarz rewizyjny Editorial notes

Odpisy kompozycji Angelus ad pastores ait oraz Hodie Copies of Angelus ad pastores ait and Hodie Christus Christus natus est, pochodzące z prywatnej bibliote- natus est, which once belonged to the private library ki Giovanniego Angela Altempsa (ok. 1586–1620), of Giovanni Angelo d’Altemps (ca. 1586–1620), Duke księcia Gallese, obecnie przechowywane są w Mu- of Gallese, are now kept at the Museo Nazionale Ro- seo Nazionale Romano – Palazzo Altemps w Rzy- mano – Palazzo Altemps in Rome, and constitute mie, w tzw. Collectio minor (bez sygn.). Kolekcja ta part of the so-called Collectio minor (without shelf składa się z dwunastu ksiąg głosowych74 o wymia- marks). The collection consists of twelve part-books,74 rach: ok. 280 × 250 mm, oprawionych w czarną ca. 280 × 250 mm, bound in black leather with gilded skórę ze złoconymi tłoczeniami przedstawiającymi embossments: the Altemps family’s coat of arms on herb rodu Altemps na przedniej okładce oraz wi- the front cover, and the image of pope-martyr Ani- zerunkiem papieża męczennika Aniceta na tylnej cetus on the back. The books comprise sacred vocal okładce. Zawiera ona religijne kompozycje wokal- music by Roman composers of the 16th and 1st quar- ne twórców rzymskich z XVI i pierwszej ćwierci ter of the 17th centuries, scored for 4 to 12 voices XVII wieku, przeznaczone na 4–12 głosów wokal- with or without organ accompaniment, as well as nych z organami lub bez i kompozycje instrumen- instrumental pieces for various performing forc- talne na różne zespoły, w skład których wchodzą es including instruments selected from among the wybrane spośród następujących instrumentów: following: violins, cornets, viols, the theorbo, lute, skrzypce, kornety, wiole, teorba, lutnia, szpinet, or- spinet, and organ. These music sources, along with gany. Muzykalia te, wraz z innymi tworzącymi tzw. the so-called Collectio maior, were used by the small Collectio maior, służyły niewielkiemu zespołowi mu- ensemble performing in Palazzo Altemps’ private zyków działających w prywatnej kaplicy znajdującej chapel dedicated to the said martyr pope.75 On the się w Palazzo Altemps i poświęconej wspomnianemu inside cover of some of the books, there is an in- papieżowi męczennikowi75. Na wewnętrznej stronie scription informing that anyone who steals even one okładki wybranych ksiąg znajduje się wpis informu- card from the manuscripts will be excommunicated: jący o karze ekskomuniki dla każdego, kto zechce “Della Bibliotheca Altempsiana | dov’è scomm.(unic)a przywłaszczyć sobie choć jedną kartę rękopisu: „Della papale riservata | l’assoluzione all’istesso Pontefice a Bibliotheca Altempsiana | dov’è scomm.(unic)a papa- | chi ne rubbarà anche un sol foglio.”76 On the ti- le riservata | l’assoluzione all’istesso Pontefice a | chi ne tle pages of books that make up the Collectio maior rubbarà anche un sol foglio”76. Na kartach tytułowych we find this note: “VARIA | MVSICA SACRA | Ex ksiąg tworzących Collectio maior zanotowano: „VA- biblio­theca Altempsiana, iussu | D. Io. Angelis Ducis RIA | MVSICA SACRA | Ex bibliotheca Altempsiana, ab | Altaemps | collecta”. This inscription is missing iussu | D. Io. Angelis Ducis ab | Altaemps | collecta.”; from the Collectio minor. w Collectio minor brak analogicznego zapisu.

74 C ICh, A ICh, T ICh, B ICh, C IICh, A IICh, T IICh, B IICh, 74 C ICh, A ICh, T ICh, B ICh, C IICh, A IICh, T IICh, B IICh, C IIICh, T IIICh, B IIICh oraz Org (brak księgi zawierającej par- C IIICh, T IIICh, B IIICh, and Org (the alto part-book IIICh is tię altu IIICh). missing). 75 Książę Altemps w 1602 roku otrzymał relikwie papieża Ani- 75 In 1602 Duke d’Altemps obtained the relics of Pope Anicetus. ceta, a rok później zlecił budowę poświęconej mu kaplicy. Ka- A year later he ordered that a chapel should be created in his hon- plica ta usytuowana była na pierwszym piętrze jego rezydencji. our. The chapel was located on the first floor of his residence. The W liturgii tam sprawowanej uczestniczył niewielki zespół, złożo- liturgy was accompanied there by a small music ensemble consist- ny z cenionych przedstawicieli środowiska muzycznego potry- ing of highly regarded musicians from the post-Tridentine Rome, denckiego Rzymu, do których należał m.in. Ruggero Giovannel- one of whom was Ruggero Giovannelli. Cf. Luciano Luciani, li, zob. Luciano Luciani, Le composizioni di Ruggero Giovannelli Le composizioni di Ruggero Giovannelli contenute nei due codi- contenute nei due codici manoscritti ex biblioteca altaempsia- ci manoscritti ex biblioteca altaempsiana detti «Collectio major» na detti «Collectio major» e «Collectio minor», w: Ruggero Gio- e «Collectio minor», in: Ruggero Giovannelli «musico eccellentissi- vannelli «musico eccellentissimo e forse il primo del suo tempo», mo e forse il primo del suo tempo», Atti del convegno Internazionale Atti del convegno Internazionale di Studi (Palestrina e Velletri, di Studi (Palestrina e Velletri, 12–14 Giugno 1992), Palestrina: Fon- 12–14 Giugno 1992), Palestrina: Fondazione Giovanni Pierluigi dazione Giovanni Pierluigi da Palestrina 1998, p. 282. da Palestrina 1998, s. 282. 76 The same inscription can be found in books belonging to the 76 Ten sam wpis widnieje w księgach tworzących Collectio maior. Collectio maior.

22 Rękopisy nie są datowane, prawdopodobnie jednak The manuscripts are undated, but were most likely powstały jeszcze za życia księcia, a więc przed 1620 ro- compiled in the duke’s lifetime, that is, before 1620.77 kiem77. Autorami umieszczonych w tym zbiorze kom- They comprise works by the following composers: pozycji byli: Paolo Agostini, Gregorio Allegri, Felice Paolo Agostini, Gregorio Allegri, Felice Anerio, Anerio, Giovanni Francesco Anerio, Abbondio Anto- Giovanni Francesco Anerio, Abbondio Antonelli, nelli, Giacomo Benincasa, Pierre Bonhomme, France- Giacomo Benincasa, Pierre Bonhomme, Francesco sco Caporiti, Ottavio Catalani, Tito Cima, Arcangelo Caporiti, Ottavio Catalani, Tito Cima, Arcangelo Crivelli, Teofilo Gargari, Ruggero Giovanelli, Vincen- Crivelli, Teofilo Gargari, Ruggero Giovanelli, Vin- zo de Grandis, Luca Marenzio, Francesco Martini, cenzo de Grandis, Luca Marenzio, Francesco Mar- Giovanni Bernardino Nanino, Giovanni Maria Na- tini, Giovanni Bernardino Nanino, Giovanni Maria nino, Pomponio Nenna, Giuseppe Olivieri, Giovanni Nanino, Pomponio Nenna, Giuseppe Olivieri, Gio- Battista Organista [sic!]78, Annibale Orgas, Giovanni vanni Battista Organista [sic!],78 Annibale Orgas, Pierluigi da Palestrina, Giovanni Battista Riva, Paolo Giovanni Pierluigi da Palestrina, Giovanni Battista Tarditi, Roberto Valeri, Philippe Verdelot, Annibale Riva, Paolo Tarditi, Roberto Valeri, Philippe Ver- Zoilo79. Kompozycje Orgasa zajmują 57. i 58. pozycję delot, and Annibale Zoilo.79 Orgas’s compositions w zbiorze. Wpisane zostały ręką tego samego skryp- constitute items 57 and 58 in the collection, and tora [A], na kartach 71r (Angelus ad pastores ait) oraz were entered in the same hand (scribe [A]) on folios 71v (Hodie Christus natus est) ksiąg głosowych: C ICh, 71r (Angelus ad pastores ait) and 71v (Hodie Chri- A ICh, T ICh, B ICh, C IICh, A IICh, T IICh, B IICh stus natus est) of the following part-books: C ICh, oraz Org. Nazwisko kompozytora („Anib: Orgas”) A ICh, T ICh, B ICh, C IICh, A IICh, T IICh, B IICh, wpisane ręką głównego kopisty rękopisu występuje and Org. The composer’s name (“Anib: Orgas”) was jedynie w partiach: T ICh, A IICh, T IICh, B IICh, entered by the manuscript’s main copyist only in the Org (Angelus ad pastores ait) oraz – Org (Hodie Chri- following parts: T ICh, A IICh, T IICh, B IICh, Org stus natus est). W pozostałych głosach dodane zostało (Angelus ad pastores ait), and in Org (Hodie Christus najprawdopodobniej później, przez innego skryptora natus est). In the other parts it was probably added [B], w jednej z następujących form: „A. Orgas”, „Anib: later and by a different scribe (scribe [B]) variously Orgas”, „Anib: Org:” lub nie występuje wcale (A ICh as “A. Orgas”, “Anib: Orgas”, “Anib: Org:”, but it is obu kompozycji). Nad zapisem muzycznym wybra- missing from A ICh in both cases. Above the music nych partii obu utworów pojawiają się także inskryp- in both pieces, occasionally there are also inscrip- cje określające nazwę głosu, obsadę, czasem także ga- tions comprising the name of the given part, scor- tunek (np. [A]: „Anib: Orgas Tenor A. 8. P.i Cho:i [B]: ing, and sometimes also the genre (e.g. [A]: “Anib: Conce.”). We wszystkich głosach drugiego chóru, na Orgas Tenor A. 8. P.i Cho:i [B]: Conce.”). All the początku zapisu muzycznego, wklejone zostały inicja- parts belonging to the 2nd choir comprise initials cut ły wycięte z druku. out from a print and pasted at the start of the music Notacja muzyczna wykazuje cechy pisma przejścio- notation. wego: swoim kształtem przypomina zapis współczesny, As for the notation, it represents a transitional ale jednocześnie zawiera elementy notacji menzural- form, resembling the modern one in shape, but still nej, takie jak ligatury cum opposita proprietate czy containing elements of mensural notation such as kolorowane nuty pojedyncze i ich grupy. Akcydencje ligatures cum opposita proprietate, single “coloured”

77 Luciano Luciani, Le composizioni…, op. cit., s. 284. 77 Luciano Luciani, Le composizioni…, op. cit., p. 284. 78 Badacze przypuszczają, że pod tym wpisem kryć się może 78 Researchers have suggested that this could refer to Giovanni Giovanni Battista Locatello lub Giovanni Battista Ferrini, Battista Locatello or Giovanni Battista Ferrini; cf. Luciano Lucia- zob. Luciano Luciani, Le composizioni…, op. cit., s. 286; Fabrizio ni, Le composizioni…, op. cit., p. 286; Fabrizio Bigotti, La biblio- Bigotti, La biblioteca privata degli altemps ela musica strumenta- teca privata degli altemps ela musica strumentale a roma prima di le a roma prima di Frescobaldi. Le composizioni strumentali «sa- Frescobaldi. Le composizioni strumentali «sacre» di Giovanni Fran- cre» di Giovanni Francesco Anerio, Gregorio Allegri, Giovanni Bat- cesco Anerio, Gregorio Allegri, Giovanni Battista Organista e ano- tista Organista e anonimo, https://fabriziobigotti.files.wordpress. nimo, https://fabriziobigotti.files.wordpress.com/2012/04/bigot- com/2012/04/bigotti-la-biblioteca-privata-degli-altemps3.pdf ti-la-biblioteca-privata-degli-altemps3.pdf [accessed on 21st July [dostęp 21.07.2020], s. 15. 2020], p. 15. 79 Zawartość kolekcji przytoczył w swoim artykule Luciano 79 The contents of the collection are listed by Luciano Luciani in Luciani, Le composizioni…, op. cit., s. 308–313. his Le composizioni…, op. cit., pp. 308–313.

23 notowane są często poniżej nuty. W Angelus ad pasto- notes or their groups. Accidentals are frequently no- res ait zamiast pauz występujących na przestrzeni ca- tated below the notes. In Angelus ad pastores ait in- łego odcinka kopista wprowadzał uwagi słowne, np. stead of rests taking up a whole section the copyist „Transeamus tacet, Egrediamur tacet, Occurite tacet”. introduced verbal guidelines, such as “Transeamus W zapisie tego utworu charakterystyczne jest także tacet, Egrediamur tacet, Occurite tacet”. What is also rozpoczynanie kolejnych ustępów od nowego systemu characteristic of the notation in this work is the fact liniowego, z niewielkim wcięciem z lewej strony oraz that successive sections start from a new stave, with inicjałem. Na kartach rękopisów występują wżery atra- a slight indent on the left and an initial. Ink degrad- mentowe, które – w nielicznych przypadkach – spo- ed the manuscript folios, which in some cases ren- wodowały ubytki uniemożliwiające odczyt zapisu mu- dered the music notation illegible (as in the C ICh zycznego (w partiach C ICh obu utworów). parts of both works). Rękopis Hodie Christus natus est z prywatnej bi- The manuscript of Hodie Christus natus est be- blioteki księcia Gallese najprawdopodobniej stanowił longing to the Duke of Gallese’s private library was podstawę dla przechowywanego obecnie w Diözesan- most likely used as the basis for a copy made by Ital- bibliothek w Münster (sygn. SANT Hs 1239) odpisu, ian priest, composer and collector Fortunato Santi- sporządzonego ręką Fortunata Santiniego (1778– ni (1778–1861), now kept at the Diözesanbibliothek –1861), włoskiego księdza, kompozytora i kolekcjone- Münster (shelf mark SANT Hs 1239). Santini is known ra. Wiadomo, że w pierwszych dekadach XIX wieku to have had access (in the early decades of the 19th Santini miał dostęp do muzykaliów zgromadzonych century) to Giovanni Angelo d’Altemps’ music col- przez Giovanniego Angela Altempsa i dokonał tran- lections, and he transcribed many compositions from skrypcji wielu utworów z obu wspomnianych kolek- both of them.80 Orgas’s piece is found with the works cji80. Utwór Orgasa, wraz z trzema dziełami innych of three other composers in a book, 220 × 270 mm, kompozytorów, wchodzi w skład księgi o wymiarach: bound in a hard, beige cover with yellow inner endpa- 220 × 270 mm, w twardej beżowej oprawie z żółtą we- per. On the title page, the old shelf mark “S.I.D.2.36” wnętrzną wyklejką. Na karcie tytułowej znajdują się at the top, a crossed-out inscription below, and in the inskrypcje o treści: „S.I.D.2.36” (dawna sygnatura) middle – the list of contents: “In illis diebus Nabu- u góry, poniżej przekreślony zapis, na środku – zawar- codonosor Rex a 8. Pietro Bonomi. | Hodie Christus tość źródła – „In illis diebus Nabucodonosor Rex a 8. Natus est a 8. Annibale Orgas. | Salmo Credidi prop- Pietro Bonomi. | Hodie Christus Natus est a 8. Anniba- ter quod a 8. Arcangelo Crivelli81 | Alma Redempto- le Orgas. | Salmo Credidi propter quod a 8. Arcangelo ris mater a 8. Felice Anerio”,82 along with the current Crivelli81 | Alma Redemptoris mater a 8. Felice Ane- shelf mark “Sant | Hs | 1239”, entered in pencil in the rio”82 oraz aktualna sygnatura „Sant | Hs | 1239”, wpi- bottom left-hand corner. On the title page we also sana ołówkiem w lewym dolnym rogu. Na karcie tej find the purple violet stamp of “Santinische Biblio- widnieje także fioletowa prostokątna pieczęć o treści: thek | Eigentum des Bischöflichen Stuhles | Münster”. „Santinische Bibliothek | Eigentum des Bischöflichen Apart from the title page, this source comprises 15 fo- Stuhles | Münster”. Źródło obejmuje 15 kart numero- lios numbered in pencil as well as four unnumbered wanych ołówkiem (bez uwzględnienia karty tytułowej) ones at the end. Orgas’s piece was entered in score oraz cztery nienumerowane na końcu. Kompozycja format. On fol. 9v–11r Santini rather faithfully rep- Orgasa zapisana została w układzie partyturowym; na resented the notation of the vocal parts, but in the kartach 9v–11r Santini dość wiernie odwzorował zapis sections notated in tempus imperfectum he reduced nutowy głosów wokalnych, przy czym we fragmentach the rhythmic values by half. He omitted the Organo zapisanych w tempus imperfectum zredukował war- part completely and did not indicate the participa- tości rytmiczne o połowę. Pominął jednak zupełnie tion of instruments. There are major inconsistencies

80 Na kartach niektórych utworów z Collectio maior znajdują 80 Santini left notes on the folios of some works from theCol - się zapiski Santiniego, zob. Luciano Luciani, Le composizioni…, lectio maior, cf. Luciano Luciani, Le composizioni…, op. cit., op. cit., s. 284. p. 284. 81 Ten sam utwór Crivellego widnieje na k. 74v–75r w Collec- 81 The same piece by Crivelli can be found on fol. 74v–75r in tio minor. the Collectio minor. 82 Antyfona Alma Redemptoris mater Aneria zachowała się tak- 82 Anerio’s antiphon Alma Redemptoris mater has also been że na k. 75r–76v w Collectio maior. preserved on fol. 75r–76v in the Collectio maior.

24 partię Organo i nie zamieścił żadnej uwagi wskazującej in the verbal text, which is most coherent in the 1st na udział instrumentów. Duże niekonsekwencje wi- choir bass, while the other parts only contain its brief doczne są w zapisie tekstu słownego. Najczęściej wy- fragments or individual words. This edition is based stępuje on w partii basu I chóru, w pozostałych głosach on the manuscripts from the Collectio minor as the wpisano jedynie krótkie fragmenty lub pojedyncze sło- basic source (α), and on Santini’s copy as an auxiliary wa. W niniejszej edycji rękopisy z Collectio minor po- source (β). służyły jako źródło podstawowe (α), natomiast odpis Vir inclite Stanislae, the eighth of the works Santiniego stanowi źródło pomocnicze (β). comprised in the manuscript set Kk I.2/1–4, kept Vir inclite Stanislae to ósmy z kolei utwór zacho- at AKKK (Fig. 1),83 consists of four part-books (the wany w zespole rękopiśmiennym Kk I.2/1–4 przecho- so-called Rorate parts), ca. 210 × 290 mm, bound wywanym w AKKK (Fig. 1)83. Źródło to składa się in brown leather with embossed name of part, z czterech ksiąg głosowych (tzw. partesów roranckich) a crowned eagle emblem, the initials “S 2 R P”84 o wymiarach ok. 210 × 290 mm oprawionych w brą- above it and the date 1539 below (on the front cov- zową skórę z tłoczeniami obejmującymi: nazwę głosu, er). On the back, the part name again, a gilded coat emblemat orła w koronie z usytuowanymi powyżej of arms representing a goat or lamb in a shield, along inicjałami „S 2 R P”84 i datą 1539 poniżej (na przed- with the initials “I.V.”85 The number of folios in the niej okładce) oraz – powtórzoną nazwę głosu, pozła- part-books is as follows: 95 (Discantus), 100 (Altvs), cany herb przedstawiający kozła lub jagnię w tarczy, 94 (Tenor), 95 (Basus [sic!]; Fig. 2). Therecto foli- z inicjałami „I.V.”85 (na tylnej okładce). Księgi liczą os in both books have double numbering in pencil: odpowiednio: 95 kart (Discantus), 100 kart (Altvs), pagination (top right, every second page bears an 94 karty (Tenor), 95 kart (Basus [sic!]; Fig. 2). Karty odd number) and foliation (bottom right). Kk I.2 recto wszystkich ksiąg opatrzone są podwójną nume- comprises 53 liturgical pieces,86 including 12 full racją ołówkową (w górnym prawym rogu znajduje się and 2 incomplete cycles of the ordinarium missae, paginacja, oznaczająca co drugą stronę liczbami nie- settings of individual sections of the Mass Ordinary parzystymi; w prawym dolnym rogu – foliacja). Re- and Proper, as well as antiphons, verses, canticles, pertuar Kk I.2 obejmuje 53 kompozycje liturgiczne86, magnificats, sequentiae, and others. 35 of these are w tym – dwanaście pełnych cykli ordinarium missae anonymous, while the others were written by such i dwa niepełne, a także opracowania pojedynczych composers as Pierre Certon, Jean L’Héritier, Jaco- stałych i zmiennych części mszy oraz m.in. antyfony, tin, Franciszek Lilius, Maciej Łukaszewicz, Pierre versus, kantyki, magnifikaty i sekwencje. Trzydzieści Moulu, Annibale Orgas, Asprilio Pacelli, Bartłomiej pięć z nich to dzieła zachowane anonimowo, pozosta- Pękiel, Sebastian z Felsztyna (Sebastian de Felstin), łe wyszły spod pióra takich twórców jak: Pierre Cer- and Bernardino Terzago. Vir inclite Stanislae can be ton, Jean L’Héritier, Jacotin, Franciszek Lilius, Maciej found on the following folios: Discantus pp. 45–46 Łukaszewicz, Pierre Moulu, Annibale Orgas, Asprilio (fol. 23r–v), Altvs pp. 45–47 (fol. 23r–v), Tenor Pacelli, Bartłomiej Pękiel, Sebastian z Felsztyna, Ber- pp. 43–44 (fol. 22r–v), and Basus [sic!] pp. 41–42 nardino Terzago. Vir inclite Stanislae zajmuje następu- jące strony: Discantus s. 45–46 (k. 23r–v), Altvs s. 45– –47 (k. 23r–v), Tenor s. 43–44 (k. 22r–v), Basus [sic!]

83 For a detailed description of this source and its contents, cf. Elżbieta Głuszcz-Zwolińska, Katalog tematyczny rękopiśmien- 83 Szczegółowy opis tego źródła i jego zawartość: zob. Elżbie- nych zabytków dawnej muzyki w Polsce [A Thematic Catalogue ta Głuszcz-Zwolińska, Katalog tematyczny rękopiśmiennych zabyt- of Early Music Manuscripts in Poland], vol. 1: Zbiory muzyczne ków dawnej muzyki w Polsce, t. 1: Zbiory muzyczne proweniencji proweniencji wawelskiej [The Wawel Music Collections], book 2, wawelskiej, z. 2, red. Zygmunt M. Szweykowski, Kraków: Polskie ed. Zygmunt M. Szweykowski, Kraków: Polskie Wydawnictwo Wydawnictwo Muzyczne 1972 (Musicalia Vetera). Muzyczne 1972 (Musicalia Vetera). 84 Rozwiązane przez Hieronima Feichta jako „Sigismundus 2 84 Deciphered by Hieronim Feicht as “Sigismundus 2 Rex Po- Rex Poloniae”, zob. Bartłomiej Pękiel, 2 Patrem, Hieronim Feicht loniae”, cf. Bartłomiej Pękiel, 2 Patrem, ed. Hieronim Feicht, (red.), Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1963 (Wydaw- Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1963 (Wydawnictwo nictwo Dawnej Muzyki Polskiej, 52), s. 6. Dawnej Muzyki Polskiej, 52), p. 6. 85 Przyjmuje się za Feichtem, że inicjały te odnoszą się do Jana 85 It has been accepted after Feicht that these initials refer to Wierzbkowskiego („Ioannes Virbkovius”), zob. ibid., s. 6. Jana Wierzbkowski (“Ioannes Virbkovius”), cf. ibid., p. 6. 86 Jacek Iwaszko, Kompozycje z wawelskiego…, op. cit., s. 63. 86 Jacek Iwaszko, Kompozycje z wawelskiego…, op. cit., p. 63.

25 s. 41–42 (k. 21r–v)87. W księdze Discantus na górnym (fol. 21r–v).87 The Discantus part-book contains i prawym marginesie s. 45 wpisano czerwonym tuszem: the following inscription entered in red ink in the „Annibal Orgas Romanus. Magister Capellæ et Altari- top and right margins of p. 45: “Annibal Orgas Ro- sta S. Nicolai in Eccl[essi]a Cathedrali Crac.[oviensis] manus. Magister Capellæ et Altarista S. Nicolai in Plebanus in | Raciborouice. fecit A.D. 1626 die 26 Sep- Eccl[essi]a Cathedrali Crac.[oviensis] Plebanus in tembr. Capella Rorantistarum” (Orgas wówczas nie był | Raciborouice. fecit A.D. 1626 die 26 Septembr. jeszcze prepozytem kapeli rorantystów); w księdze Basus Capella Rorantistarum” (at that time, Orgas had not na s. 41 zamieszczono inskrypcję: „Annibal Or|gas fecit been appointed praepositus of the Rorate Singers | 26 Septemb | 1626”. yet); in the Basus on p. 41: “Annibal Or|gas fecit | 26 Notacja rękopisu nie stwarza poważniejszych proble- Septemb | 1626”. mów interpretacyjnych. Jest zbliżona do notacji współ- Interpreting the notation does not present any czesnej, zawiera jednak elementy charakterystyczne dla major problems. It is close to the modern conven- pisma menzuralnego, takie jak ligatury cum opposita tion, though it does retain elements characteristic proprietate, znaki akcydencyjne odnoszące się do poje- of the mensural notation, such as ligatures cum op- dynczej nuty czy nieprecyzyjny zapis wartości końco- posita proprietate, accidentals referring to individual wych (longa lub longa z fermatą). W kilku przypadkach notes, as well as imprecise marking of the final values widoczne są ukośne kreski na nutach o wartości semibre- (longae or longae with a fermata). In several cases we vis ( ) dodane najprawdopodobniej przez wykonawcę find diagonal lines across thesemibreves ( ), prob- w celu łatwiejszej orientacji w przebiegu rytmicznym. ably added by a performer as clues to the rhythmic Do naszych czasów zachowały się dwa inne od- pattern. pisy utworu Vir inclite Stanislae Orgasa. Pierwszy Two other copies of Orgas’s Vir inclite Stanislae z nich, również pochodzący z AKKK, jest niekom- have been preserved to our times. One, also from pletny 88; drugi – zachowany w postaci partyturowej, AKKK, is incomplete;88 the other, preserved as a score, sporządzony 8 czerwca 1925 roku przez Adolfa Chy- was prepared on 8th June 1925 by Adolf Chybiński89 bińskiego89 – obecnie przechowywany jest w Biblio- and is now kept at Poznań University Library (PL-Pu), tece Uniwersyteckiej w Poznaniu (PL-Pu) pod sygn. shelf mark Rkp. 787/13. Chybiński’s copy was neatly Rkp. 787/13. Odpis Chybińskiego jest staranny, nie made, but the verbal text is missing from it. zawiera jednak tekstu słownego. An incomplete motet Deus noster has been pre- Niekompletny przekaz utworu Deus noster zachował served in the manuscript set Kk I.4 kept at AKKK. się w zespole rękopiśmiennym o sygnaturze Kk I.4, prze- The source consists of two part-books Discantus( chowywanym w AKKK. Źródło jest zdekompletowane, and Tenor), 175 × 250 mm, bound in brown leath- składa się z dwóch ksiąg głosowych (Discantus i Tenor) er with embossments including: name of the part; o wymiarach: 175 × 250 mm, oprawionych w brązową on the front: a medallion representing Christ, skórę ozdobioną tłoczeniami obejmującymi nazwę głosu, with the initials “S S”90 above it, and the date 1576 medalion z wizerunkiem Chrystusa z usytuowanymi po- wyżej inicjałami „S S” 90 i datą 1576 poniżej (na przedniej

87 In recent times, the erroneous foliation in the Tenor and Basus has been removed and replaced by a correct one. Ac­ 87 W ostatnim czasie usunięto błędną foliację w księgach Tenor cording to Elżbieta Głuszcz-Zwolińska’s catalogue (Katalog te- oraz Basus i zastąpiono ją prawidłową. Według katalogu Elżbiety matyczny…, op. cit., fol. I/2 – WM/69), Orgas’s piece can the- Głuszcz-Zwolińskiej (Katalog tematyczny…, op. cit., k. I/2 – WM/69) refore be found on fol. 21r–v in the Tenor and fol. 22r–v in the utwór Orgasa znajduje się na k. 21r–v w księdze Tenor oraz k. 22r–v Basus. w księdze Basus. 88 This copy is part of an incomplete manuscript set, Kk I.4. 88 Odpis ten wchodzi w skład zdekompletowanego zespołu rękopi- It consists of the alto part (entered in the Discantus book on śmiennego Kk I.4. Zachował się głos altowy (zapisany w księdze Dis­ fol. 84r–85r) and tenor II (in the Tenor on fol. 74v–75r). cantus na k. 84r–85r) oraz tenor II (w księdze Tenor na k. 74v–75r). 89 At the end of the music, there is a note saying: “Opracowałem 89 Na końcu zapisu muzycznego znajduje się inskrypcja o tre- 8/6 1925” [“I prepared this on 8/6 1925”]. ści: „Opracowałem 8/6 1925”. 90 Deciphered by Adolf Chybiński as “Sacellum Sigismundi”, 90 Rozwiązanymi przez Adolfa Chybińskiego jako „Sacellum cf. Adolf Chybiński, Walentyn Gawara-Gutek. Do historji muzyki Sigismundi”, zob. Adolf Chybiński, Walentyn Gawara-Gutek. Do polskiej w XVI/XVII stuleciu [Walentyn Gawara-Gutek. Towards historji muzyki polskiej w XVI/XVII stuleciu, „Przegląd Muzycz- a History of Polish Music in the 16th and 17th Centuries], “Przegląd ny” 3/11 (1927), s. 3. Muzyczny” 3/11 (1927), p. 3.

26 okładce)91. Księga Discantus obejmuje 87 kart, Tenor – below.91 TheDiscantus book comprises 87 folios, the 77 kart. Foliacja wpisana została ołówkiem w prawym Tenor – 77 folios. Numbering was entered in pencil górnym rogu kart recto. Obok kompozycji Orgasa in the top right-hand corner of the recto folios. Apart źródło zawiera dzieła twórców anonimowych, a także from Orgas’s composition, the source contains ano­ m.in.: Sebastiana z Felsztyna i Tomasza Szadka. Motet nymous works, as well as pieces by Sebastian z Felsz- Deus noster zajmuje siedemdziesiątą pierwszą pozy- tyna, Tomasz Szadek, and others. The motet Deus nos- cję w rękopisie i zapisany jest na k. 85r–v w księdze ter is included in the manuscript as item 71, found on Discantus i k. 74r–v w księdze Tenor. Zapis utworu fol. 85r–v in the Discantus and fol. 74r–v in the Tenor. w księdze Discantus poprzedza inskrypcja: „Org[as] In the Discantus book, this piece is preceded by the Annibalis Praep[osi]ti Eiusdem”. Kompozycja zapisa- inscription “Org[as] Annibalis Praep[osi]ti Eiusdem”. na została ręką nieznanego skryptora, prawdopodob- The scribe’s name is unknown, but it was probably Ma- nie Macieja Łukaszewicza lub Daniela Fierszewicza92. ciej Łukaszewicz or Daniel Fierszewicz.92 The copyist Kopista ten z pewnością był aktywny w latach osiem- was certainly active in the 1680s, as evident from the dziesiątych XVII wieku, o czym świadczą daty wid- dates found in the materials that he copied in Kk I.10 niejące na sporządzonych przez niego odpisach z Kk and Kk I.13.93 I.10 i Kk I.1393. Two printed copies of Ode inter declamationem, quâ Druk Ode inter declamationem, quâ cohorta- cohortabamur nostros ad arma contra Turcam strenuè bamur nostros ad arma contra Turcam strenuè ca- capienda, decantata in 4° format, made up of two un- pienda, decantata w formacie 4° obejmujący dwie numbered folios, have been preserved at the Library of nieliczbowane karty zachował się w dwóch egzempla- the Poznań Society for the Advancement of Arts and rzach, przechowywanych w Bibliotece Poznańskiego Sciences (PTPN, shelf mark S 16129 I) and at the Uni- Towarzystwa Przyjaciół Nauk (sygn. S 16129 I) oraz versity of Warsaw Library, Early Printed Books Reading w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego – Gabine- Room (shelf mark Sd.713.3160 adl). This print was not cie Starych Druków (sygn. Sd.713.3160 adl). Edycja listed by Estreicher in his Bibliografia polska[A Polish oparta jest na pierwszym z wymienionych. Druk nie Bibliography].94 There is no information in the source as był notowany przez Estreichera w jego Bibliografii pol- to the date and place of publication or the text author, skiej 94. W źródle brak informacji na temat daty i miej- but it was most likely printed by Andrzej Piotrkowczyk sca wydania oraz autora tekstu, najprawdopodobniej in Cracow, since in the heading of fol. 1r we find an or- jednak utwór wyszedł spod prasy Andrzeja Piotrkow- nament characteristic of his publications (cf. Fig. 4). czyka (w nagłówku k. 1r widnieje charakterystycz- In the left margin of fol. 1v: the square purple stamp of ny dla wydawnictw Piotrkowczyka ornament (zob. Fig. 4). Na lewym marginesie k. 1v znajduje się kwa- dratowa fioletowa pieczęć o treści: „Biblioteka | PTPN”, 91 For a detailed description of the source and its contents, cf. powyżej – wpisana ołówkiem sygnatura: „6129. I”; Zofia Surowiak,Katalog tematyczny rękopiśmiennych zabytków dawnej muzyki w Polsce [A Thematic Catalogue of Early Music na dolnym marginesie – „E.[streicher] nie notuje”. Manuscripts in Poland], vol. 1: Zbiory muzyczne proweniencji wa- W dolnym lewym rogu k. 2r znajduje się, częściowo welskiej [The Wawel Music Collections], book 4, ed. Zygmunt M. Szweykowski, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1974 (Musicalia Vetera). 91 Szczegółowy opis tego źródła i jego zawartości, zob. Zofia 92 Adolf Chybiński, Daniel Fierszewicz. Przyczynek do dziejów Surowiak, Katalog tematyczny rękopiśmiennych zabytków dawnej muzyki krakowskiej w drugiej połowie XVII wieku [Daniel Fiersze- muzyki w Polsce, t. 1: Zbiory muzyczne proweniencji wawelskiej, wicz. A Contribution to the History of Music in Cracow in the z. 4, red. Zygmunt M. Szweykowski, Kraków: Polskie Wydawnic- 2nd Half of the 17 th Century], “Przegląd Muzyczny” 1/17–18 two Muzyczne 1974 (Musicalia Vetera). (1925), pp. 1–9. 92 Adolf Chybiński, Daniel Fierszewicz. Przyczynek do dziejów 93 The same scribe copied the works contained in the ma- muzyki krakowskiej w drugiej połowie XVII wieku, „Przegląd Mu- nuscripts: Kk I.9, Kk I.10, Kk I.13, Kk I.15, Kk I.33, Kk I.376; zyczny” 1/17–18 (1925), s. 1–9. cf. Marek Bebak, Zastosowanie metody graficzno-porównawczej 93 Ten sam kopista sporządził odpisy utworów zawartych w ręko- w badaniach muzykologicznych na przykładzie warsztatu skryptor- pisach: Kk I.9, Kk I.10, Kk I.13, Kk I.15, Kk I.33, Kk I.376; zob. Ma- skiego Macieja Arnulfa Miskiewicza [Application of the Graphic- rek Bebak, Zastosowanie metody graficzno-porównawczej w bada- -Comparative Method in Musicological Studies, on the Example niach muzykologicznych na przykładzie warsztatu skryptorskiego of the Scribal Output of Maciej Arnulf Miskiewicz], “Młoda Mu- Macieja Arnulfa Miskiewicza, „Młoda Muzykologia” (2013), s. 27. zykologia” (2013), p. 27. 94 Zob. https://www.estreicher.uj.edu.pl/skany/ [dostęp 22.09. 94 Cf. https://www.estreicher.uj.edu.pl/skany/ [accessed on 22nd 2020]. Sept. 2020].

27 nieczytelna, owalna fioletowa pieczęć o treści: „PO- “Biblioteka | PTPN”; above it in pencil, the shelf mark: ZNAŃSKIE | TOWARZYSTWO | PRZYJACIÓŁ “6129. I”; in the bottom margin – “E.[streicher] nie notu- NAU K ”. je” [“not listed by Estreicher”]; in the bottom left-hand Druk Ode inter declamationem epitaphiam, quâ corner of fol. 2r, the (partly illegible) oval stamp of the laudabantur ij, qui cecidêre in bello contra Turcam, Society: “POZNAŃSKIE | TOWARZYSTWO | PRZY- decantata, w formacie 4° obejmujący dwie karty, za- JACIÓŁ NAUK”. chował się w Bibliotece Jagiellońskiej (sygn. 2306 I The print of Ode inter declamationem epitaphi- Mag. St. Dr.). Był on dołączony do publikacji Bar- am, quâ laudabantur ij, qui cecidêre in bello contra tłomieja Januszowica pt. Questio de prohibita rerum Turcam, decantata, in 4° format and comprising two ecclesiasticarum alienatione... wydanej w krakowskiej folios, has been preserved at the Jagiellonian Library oficynie Macieja Jędrzejowczyka (typis Matthiae An- (shelf mark 2306 I Mag. St. Dr.). It was attached to dreoviensis) w 1622 roku (Biblioteka Jagiellońska, Bartłomiej Januszowic’s Questio de prohibita rerum sygn. 15906 I Mag. St. Dr.)95. Na górnym margine- ecclesiasticarum alienatione... published at Maciej sie k. 1r zapisano czarnym tuszem: „Januschwicz Jędrzejowczyk’s printing house in Cracow (typis Mat- Bartł. | Quaestio 1622 de prohibita rerum alienatio- thiae Andreoviensis) in 1622 (Biblioteka Jagiellońska, ne | (w prawie) jest na końcu roz=|prawy”. Zapewne shelf mark 15906 I Mag. St. Dr.).95 In the top margin na podstawie tej inskrypcji Estreicher przypisał autor- in black ink: “Januschwicz Bartł. | Quaestio 1622 de stwo ody właśnie Januszowicowi. W prawym górnym prohibita rerum alienatione | (w prawie) jest na końcu rogu znajduje się, przekreślona ołówkiem, dawna sy- roz=|prawy” [(in law) it is at the end of the the=|sis”]. gnatura: „poezya 2522”; na prawym marginesie wpi- It is probably on the basis of this inscription that Es- sano ołówkiem aktualną sygnaturę: „2306 | I”. W pra- treicher attributed the ode to Januszowic. In the top wym dolnym rogu znajduje się inskrypcja wskazująca right-hand corner, we find the old shelf mark, crossed na poprzedniego właściciela druku: „Ex libris Chri- out in pencil: “poezya 2522”; in the right margin, the stophori Tyliszowski”96. W prawym górnym rogu current shelf mark in pencil: “2306 | I”; in the bot- k. 2r wpisano ołówkiem numer karty („2”); nazwisko tom right-hand corner, the name of the print’s pre- Orgasa podkreślono czerwoną kredką. Na dolnym vious owner inscribed: “Ex libris Christophori Ty- marginesie tej samej karty znajduje się kwadratowa liszowski”;96 in the top right-hand corner of fol. 2r, the fioletowa pieczęć Biblioteki Jagiellońskiej. number of the folio entered in pencil (“2”); Orgas’s

95 Jan Chyliczkowski was the first to point to this source No( - 95 Jako pierwszy źródło to wskazał Jan Chyliczkowski (No- tatki bibliograficzne Iana Chyliczkowskiego referendarza rady sta- tatki bibliograficzne Iana Chyliczkowskiego referendarza rady nu, op. cit., p. 77). He was followed by Albert Sowiński (Słownik stanu, op. cit., s. 77), następnie Albert Sowiński (Słownik muzy- muzyków polskich dawnych i nowoczesnych [A Dictionary of Pol- ków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż: nakł. Autora 1874, ish Musicians, Historical and Contemporary], Paris: under the s. 297), Karol Estreicher (Bibliografia polska. 140,000 druków, Author’s imprint, 1874, p. 297), Karol Estreicher (Bibliografia cz. III, t. 7: Lit. H. I., Kraków: Akademia Umiejętności 1901, polska. 140,000 druków [A Polish Bibliography: 140,000 Prints], s. 471) i Aleksander Poliński (Dzieje muzyki polskiej w zarysie, part III, vol. 7: Lit. H. I., Kraków: Akademia Umiejętności 1901, Lwów: Skład główny w księgarni H. Altenberga 1907, s. 116). p. 471), and Aleksander Poliński (Dzieje muzyki polskiej w zarysie Źródło to nie było znane Annie Szweykowskiej. Badaczka wy- [An Outline History of Polish Music], Lwów: H. Altenberg’s Main sunęła jednak przypuszczenie, że wzmiankowana przez daw- Bookshop 1907, p. 116). The source was unknown to Anna Szwey- nych bibliografów i muzykologów oda mogła stanowić wersję kowska, who hypothesised, however, that the ode, mentioned by tej zachowanej w Bibliotece Poznańskiego Towarzystwa Przy- earlier bibliographers and musicologists, may have been a version jaciół Nauk (Anna Szweykowska, Dwie kompozycje…, op. cit., of the one preserved at Poznań’s PTPN Library (Anna Szweykow- s. 54). W nowszej literaturze muzykologicznej przy nazwisku ska, Dwie kompozycje…, op. cit., p. 54). More recent musicologi- Orgasa wymieniany jest tytuł tylko jednej ody; zob. Barbara cal publications list Orgas as the composer of only one ode setting; Przybyszewska-Jarmińska, Historia muzyki…, op. cit., s. 271– cf. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Historia muzyki…, op. cit., –272; Marek Bebak, Franciszek Lilius…, op. cit., s. 91–92. pp. 271–272; Marek Bebak, Franciszek Lilius…, op. cit., pp. 91–92. 96 Krzysztof Tyliszowski był absolwentem Akademii Krakow- 96 Krzysztof Tyliszowski was a Cracow Academy graduate, skiej, zob. Szymon Jacek Kostrzewowski, Novem Lavreata Side- cf. Szymon Jacek Kostrzewowski, Novem Lavreata Sidera Recens ra Recens in Cælo Academico exorta Sev Carmen Gratulatorium: in Cælo Academico exorta Sev Carmen Gratulatorium: Quod VV. Quod VV. IX Adolescentibus Artium Liberalium & Philosophiæ IX Adolescentibus Artium Liberalium & Philosophiæ Candidatis, Candidatis, Dum ab Excellentissimo & Doctissimo Domino M. Flo- Dum ab Excellentissimo & Doctissimo Domino M. Floriano Lepiec- riano Lepiecki [...] Ornarentvr, Cracoviæ: In Officina Typografica ki [...] Ornarentvr, Cracoviæ: In Officina Typografica Francisci Francisci Cæsarii [post 1648]. Cæsarii [post 1648].

28 * * * name is underlined with a red pencil. In the bottom margin of the same folio, the square purple stamp of Prezentowana edycja ma charakter źródłowo-kry- the Jagiellonian Library. tyczny, zatem ingerencje wydawcy w tekst muzyczny ograniczono do niezbędnego minimum. Skorygowa- * * * no oczywiste błędy kopisty dotyczące wysokości oraz wartości rytmicznej nut i pauz, co wskazano w wy- In this critical edition, the publisher’s interven- kazie korektur. Transkrypcje utworów poprzedzono tions into the musical text have been limited to the incipitami nutowymi, odzwierciedlającymi widnieją- necessary minimum. The scribe’s obvious mistakes ce w źródle oryginalne klucze, znaki przykluczowe, in pitch and rest or note value have been corrected oznaczenia menzuralne, pierwsze nuty poszczegól- but indicated in the list of corrections. The music nych głosów (niekiedy poprzedzone pauzami) oraz transcripts have been preceded by musical incipits początkowe inskrypcje. W Hodie Christus natus est which comprise the original clefs and key signatures i Angelus ad pastores ait nazwy głosów pozostawiono from the source, mensuration markings, and the w oryginalnej postaci. W przypadku Vir inclite Sta- first notes of each part (some preceded by rests), as nislae i Deus noster nazwy przejęto z tytułów ksiąg well as the opening inscriptions. In Hodie Christus głosowych. W sytuacji, kiedy dany głos zapisany zo- natus est and Angelus ad pastores ait, the parts have stał w księdze innego głosu, wprowadzono niezbędne been named as in the original. In Vir inclite Stanislae korekty, tj. jego nazwę zastąpiono adekwatną wzglę- and Deus noster, their names have been taken over dem klucza i rejestru, ujętą w nawias kwadratowy. from the part-books. In cases when a given part Rękopisy z Collectio minor oraz Kk I.4 nie zawierają was entered in the part-book for another, necessary współcześnie rozumianych kresek taktowych, nato- amendments have been made, i.e. the part name has miast w źródle Kk I.2 występują kreski nieregular- been replaced with one adequate to the clef and re- nie rozmieszczone. W edycji uzupełniono kreski we gister, printed in square brackets. The manuscripts wszystkich głosach. that make up the Collectio minor and Kk I.4 do not Zachowano oryginalne oznaczenia menzuralne comprise bar lines in the modern sense, whereas in (*, (, )}, }) i wartości rytmiczne, jednak w przy- Kk I.2 those lines are distributed irregularly. In our padku tempus perfectum konieczne było zapisa- edition, bar lines have been supplemented in all the nie trójdzielnej brevis jako brevis z kropką (i od- parts. powiednio – pauzy o wartości brevis z kropką). The original mensural symbols (*, (, )}, }) and Kropek tych nie umieszczano w nawiasach kwadra- rhythmic values have been preserved, but in tempus towych. W edycji – nad systemem nutowym – po- perfectum the breves in triple time had to be no- dano w klamrach sugestie odnośnie do proporcjo- tated as dotted breves (and, correspondingly, dotted nalnych relacji semibreves. I tak np. zapis: [q = qqq] brevis-length rests). The dots have not been placed oznacza, że trzy semibreves po zmianie menzury in square brackets. Above the staves in our edition, powinny mieć wartość równą jednej semibrevis we have added in braces indications concerning the sprzed zmiany. Zgodnie z siedemnastowieczną suggested proportions between semibreves. For in- konwencją zapisu ostatnie nuty są niemenzurowa- stance, [q = qqq] means that after the change of note ne; w edycji dostosowano je do współczesnego po- value, three semibreves should have the same note działu rytmicznego. Dla oznaczenia występujących value as one before the change. In agreement with w źródle ligatur (cum opposita proprietate) zasto- the 17th-century notation principles, the last notes sowano w niniejszym wydaniu kwadratową klamrę of each piece are intended as unmeasured, but in umieszczoną nad nutami. Pojawiające się our edition they have been adjusted to modern-day w rękopisie zaczernienia nut (kolor) w transkrypcji rhythmic divisions. To mark the ligatures (cum op- pominięto, jednak miejsca ich występowania odno- posita proprietate) found in the source, a square towano w wykazie korektur. Niewystępujące w źró- overbrace has been placed above the notes dle akcydencje, które jednak uznano za konieczne, in the scores. The colouring (blackening) of notes w wydaniu zamieszczono w nawiasach kwadrato- appearing in the manuscript has been omitted in wych. Krzyżyki w funkcji kasownika zastąpiono our transcription, but the places where it was ori- kasownikami. Nie uzupełniano niekompletnego ginally applied have been indicated in the list of

29 cyfrowania partii Organo. Przyjęto współczesną pi- corrections. Necessary accidentals missing from sownię oznaczeń dynamicznych. the source have been placed in square brackets. Z uwagi na ubytki w rękopisie konieczne było Sharps functioning as naturals have been replaced uzupełnienie fragmentów zapisu muzycznego partii with naturals. The incomplete bass figuring in the C ICh w utworach Hodie Christus natus est i Angelus Organo part has not been supplemented. Modern ad pastores ait. W przypadku tego pierwszego bra- dynamic markings have been introduced. kujące fragmenty uzupełniono na podstawie źródła Since some spots in the manuscript are damaged pomocniczego – β (fakt ten odnotowano w wykazie by ink, the music notation had to be complemented in korektur), w drugim natomiast zrekonstruowano the C ICh part of Hodie Christus natus est and Angelus przebieg muzyczny, a tylko częściowo widoczne lub ad pastores ait. For the former, the missing fragments niewidoczne nuty zamieszczono w nawiasie kwa- have been based on the auxiliary source β (as shown dratowym. in the list of corrections), whereas in the latter, the Występujące w rękopisach z Collectio minor uwa- music has been reconstructed, and the notes invisi- gi: „Transeamus tacet”, „Transeamus”, „Egrediamur ble or only partly visible in the manuscript have been tacet”, „Egrediamur”, „Occurite tacet”, „Occurite”, placed in square brackets. „Annuncio tacet” oraz „Soprano solo”, „solus”, „A. 2. Notes found in the manuscripts belonging to the Tenori”, „A. 8.”, „A 2 Alti”, „A. 2.”, „a. 8.”, „A. 2. Bassi”, Collectio minor, such as “Transeamus tacet”, “Transe- „sop: solo instro:” „p.o”, „2.o”, zamieszczone – zgod- amus”, “Egrediamur tacet”, “Egrediamur”, “Occurite nie z ówczesną konwencją – w głosach wokalnych tacet”, “Occurite”, “Annuncio tacet”, as well as “Sopra- i partii organów, służące orientacji wykonawcy, w ni- no solo”, “solus”, “A. 2. Tenori”, “A. 8.”, “A 2 Alti”, “A. 2.”, niejszym wydaniu usunięto bez odnotowania w wy- “a. 8.”, “A. 2. Bassi”, “sop: solo instro:” “p.o”, and “2.o”, kazie korektur. placed, in accordance with period practice, in the vo- W tekstach słownych ujednolicono interpunkcję cal and organ parts as clues for the performers, have i pisownię wielkich liter97. Tekst zaznaczony w ręko- been removed from this edition without this fact be- pisie znakiem powtórzenia ij w edycji wydrukowano ing indicated in the list of corrections. kursywą. Typowe łacińskie abrewiacje rozwinięto bez Punctuation and the use of capital letters in the ver- odnotowania w komentarzu. bal texts have been unified.97 The text sections marked

97 On the basis of: Vesperale Romanum cum cantu Gregori- 97 Na podstawie: Vesperale Romanum cum cantu Gregoria- ano: ex editione Vaticana adamussim excerpto et rhythmicis signis no: ex editione Vaticana adamussim excerpto et rhythmicis si- a Solesmensibus monachis, Parisiis – Tornaci – Romae: typis So- gnis a Solesmensibus monachis, Parisiis – Tornaci – Romae: cietatis S. Joannis Evang. 1924, p. 99; Diurnum Monasticum. Se- typis Societatis S. Joannis Evang. 1924, s. 99; Diurnum Mona- cundum Rubricam Romanam & consuetudinem Monasterii Beatae sticum. Secundum Rubricam Romanam & consuetudinem Mo- Mariae Virginis in Lambach Austriae superioris Sancti Benedicti, nasterii Beatae Mariae Virginis in Lambach Austriae superio- Augsburg: Augustae Vindelicorum – Apud Johannem Praetorium ris Sancti Benedicti, Augsburg: Augustae Vindelicorum – Apud 1616, p. 475; and from Biblia łacińsko-polska czyli Pismo Święte Johannem Praetorium 1616, s. 475; Biblia łacińsko-polska, czy- Starego i Nowego Testamentu [The Latin-Polish Bible, or the Holy li Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. 2: Obejmujący Scriptures of the Old and New Testaments], the following frag- księgi: Cztery Królewskie, dwie Paralipomenon, dwie Ezdrasza, ments: vol. 2: Obejmujący księgi: Cztery Królewskie, dwie Para­ Tobiasza, Judyty, Estery, Joba, Psalmów, Przypowieści, Ekklezy- lipomenon, dwie Ezdrasza, Tobiasza, Judyty, Estery, Joba, Psalmów, astesa, Pieśni nad Pieśniami, Mądrości i Ekklezyastyka, przekł. Przypowieści, Ekklezyastesa, Pieśni nad Pieśniami, Mądrości i Ek- Jakóba Wujka T.J., Wilno: J. Zawadzki 1907, s. 607; Biblia ła- klezyastyka [Comprising the Following Books: 4 Kings, 2 Chroni- cińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamen- cles, 2 Ezra, Tobias, Judith, Esther, Job, Psalms, Proverbs, Ecclesi- tu, t. 3: Obejmujący księgi: Izaiasza, Jeremiasza, Barucha, Eze- astes, Song of Songs, Wisdom and Leviticus], trans. Jakób Wujek, chiela, Daniela, Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Micheasza, T.J., Wilno: J. Zawadzki 1907, p. 607; vol. 3: Obejmujący księgi: Jonasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachar- Izaiasza, Jeremiasza, Barucha, Ezechiela, Daniela, Ozeasza, Joela, yasza, Malachiasza i dwie Machabejskie, przekł. Jakóba Wujka Amosa, Abdiasza, Micheasza, Jonasza, Nahuma, Habakuka, Sofo- T.J., Wilno: J. Zawadzki 1907, s. 548; Biblia łacińsko-polska, czy- niasza, Aggeusza, Zacharyasza, Malachiasza i dwie Machabejskie li Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. 4: Obejmujący [Comprising the Following Books: Isaiah, Jeremiah, Baruch, Eze- księgi Nowego Testamentu, jako to: 4 Ewangelje, Dzieje Apostol- kiel, Daniel, Hosea, Joel, Amos, Obadiah, Micah, Jonah, Nahum, skie, 14 Listów s-go Pawła, list s. Jakuba, 2 listy s-go Piotra, 3 li- Habakkuk, Zephaniah, Haggai, Zechariah, Malachi, and 2 Mac- sty s-go Jana, list s-go Judy i Objawienie s-go Jana, przekł. Jakó- cabees], trans. Jakób Wujek, T.J., Wilno: J. Zawadzki 1907, p. 548; ba Wujka T.J., Wilno: J. Zawadzki 1898, s. 175–176; Wincenty vol. 4: Obejmujący księgi Nowego Testamentu, jako to: 4 Ewangelje, z Kielczy, Oficjum…, op. cit., s. 39. Dzieje Apostolskie, 14 Listów s-go Pawła, list s. Jakuba, 2 listy s-go

30 W transkrypcji tekstów ód pozostawiono oryginal- for repetition (the symbol ij) in the manuscript have ną pisownię małych i wielkich liter oraz interpunkcję. been printed in italics in our edition. Typical Latin ab- Abrewiacje rozwinięto w nawiasach okrągłych. Po- breviations have been expanded into full words, without minięto zaznaczone w druku oznaczenia iloczasu. this change being marked in the list of corrections. Oczywiste błędy w druku skorygowano, a wersję orygi- In the ode texts, small and capital letters as well as nalną podano w przypisie. punctuation have been left as in the original. Abbrevi- ations have been expanded in parentheses. The vowel length indications from the original print have been omitted. Obvious mistakes have been corrected, while the original version is quoted in a footnote in each case.

Translated by Tomasz Zymer

Piotra, 3 listy s-go Jana, list s-go Judy i Objawienie s-go Jana [Com- prising the Books of the New Testament, That Is, the 4 Gospels, Acts of the Apostles, 14 Letters of St Paul, St James’ Letter, 2 Letters of St Peter, 3 Letters of St John, St Jude’s Letter, and Revelation to St John], trans. Jakób Wujek, T.J., Wilno: J. Zawadzki 1898, pp. 175– –176; Wincenty z Kielczy, Oficjum…, op. cit., p. 39. Fig. 1. Annibale Orgas, Vir inclite Stanislae, PL-Kk I.2, Discantus, s. / p. 45 Skan sporządzony przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w ramach projektu Dziedzictwo muzyki polskiej w otwartym dostępie / Scan prepared by the Fryderyk Chopin Institute as part of the project Heritage of Polish Music in Open Access

Fig. 2. Annibale Orgas, Vir inclite Stanislae, PL-Kk I.2, Basus [sic!], s. / p. 41 Skan sporządzony przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w ramach projektu Dziedzictwo muzyki polskiej w otwartym dostępie / Scan prepared by the Fryderyk Chopin Institute as part of the project Heritage of Polish Music in Open Access

32 Fig. 3. Ode inter declamationem epitaphiam, quâ laudabantur ij, qui cecidêre in bello contra Turcam, decantata…, PL-Kj 2306 I Mag. St. Dr., k. / fol. [1r]

33 Fig. 4. Ode inter declamationem, quâ cohortabamur nostros ad arma contra Turcam strenuè capienda, decantata…, PL-Ptp S 16129 I, k. / fol. [1r]

34 Wykaz korektur List of corrections

W uwagach szczegółowych pierwsza liczba oznacza nu- In the detailed remarks, the first digit denotes the num- mer taktu, po kropce następuje nazwa głosu, cyfra po ber of the bar, the full stop is followed by the name of the średniku oznacza kolejną nutę w takcie (nie uwzględ- part (not counting the second or more notes in a liga- niając drugiej i kolejnych nut połączonych ligaturą), po ture), the digit after a semi-colon denotes the number dwukropku podana jest sytuacja w źródle. Na przy- of the note in the bar, and given after a colon is the situ- kład: 3. A; 2: d 1 oznacza, że w takcie 3 w alcie drugą ation in the source. For example, 3. A; 2: d ¹ means that nutą jest d 1. W razie potrzeby w nawiasie umieszczo- in bar 3 in the alto the second note is d ¹. Wherever the no informację o korekcie wprowadzonej w niniejszym need arises, information regarding a correction made wydaniu. in the present edition is given in parentheses.

Zastosowane skróty / Abbreviations: ICh – primi chori, IICh – secundi chori, α – źródło podstawowe / basic source, β – źródło pomocnicze / auxiliary source, b. – bar, A – Alto, B – Basso, C – Canto, D – Discantus, Org – Bassus ad Organum, T – Tenore, t. – takt

Angelus ad pastores ait

4. T ICh; 1: w miejscu nuty wżer atramentowy / ink pitting on paper in place of the note 19. C ICh; przed / before 12 i / and 14:  23. Org; 1: q

24. Org; klucz / clef C4 26. T ICh; pod / under 3 tekst / text: Bæth- 29. Org; nad / over 3:  (przesunięto nad / moved over 2)

34. Org; klucz / clef C4 40. T ICh; 3: sssssss 40. T IICh; przed / before 3:  48. B ICh; przed / before 5: 

55. Org; klucz / clef C3 60. A ICh; przed / before 5:  60. A IICh; 1: g 1

64. Org; klucz / clef C3 65. A ICh, A IICh, Org; 1: ; 2: S  67. A ICh, A IICh, Org; 1: ; 2: S  68. A ICh, A IICh, Org; 1–2: e e ; 3: S 69. A ICh; 1: ssss 84. A ICh; przed / before 3:  97. Org; 5: G 99. T IICh; 1: ; 2: S  101. A ICh, T ICh; pod / under 1 tekst / text: De- ; pod / under 2 tekst / text : -us 102. A ICh, T ICh; pod / under 1 tekst / text: nos- ; pod / under 2 tekst / text: -ter 105. C ICh; 1: sssa 105. A ICh, B ICh; 1: sss 105. T ICh; 1: sa ; pod / under 1:  105. C IICh, T IICh; 1: ssssa 105. A IICh; 1: sssssa 105. B IICh; 1: ssss 105. Org; 1: s ; nad / above 1: 

35 Hodie Christus natus est

8. Org; klucz / clef C1 11. C ICh; przed / before 3:  14. C ICh; 2: h1 16. C IICh; przed / before 4:  18. C IICh; 6–8: e rr 19. Org; nad / over 1: 23. C ICh; przed / before 3 4 5:  23. T ICh; 2: cis (β) 26. T ICh; 3–4: h a (β) 27. C ICh; przed / before 6:  29–32. C ICh: uszkodzony rękopis, zapis nieczytelny (uzupełniono wg β) / manuscript damaged, notation illegi- ble (supplemented afterβ ) 31. B ICh; 5: e (β) 32. B ICh; 1: e 34. T ICh; 3: w (β) 35. T IICh; 3–4: e e ; 6: f (β) 36. C ICh; przed / before 5 i / and 7:  36. C ICh; 3–4: e e (β) 36. C IICh; przed / before 5:  38. C ICh; przed / before 5:  39. B ICh, A IICh, Org: )} 44. C ICh, A ICh, T ICh, B ICh; C IICh, A IICh, T IICh, B IICh; 1: ; 2: S  45. C ICh; 1–2: S 45. T ICh; 1: S ; 2:  45. T IICh; 1: ; 2: S  46. C ICh; 1: S 46. T ICh; 1–2: e e ; 3: S 46. B ICh, C IICh, T IICh, B IICh; 1: ; 2: S  57. A ICh, T ICh; 4–5: e e (β) 59. A ICh, T ICh; 4–5: e e (β) 60. C IICh; 3–4: e. r 60. A IICh, T IICh, B IICh; 4–5: e e (β) 62. C ICh; przed / before 3:  63. T ICh, B ICh, A IICh, Org: )} 68. T IICh; 1: ; 2: S  71. A ICh; 1: ; 2: S  72. C ICh; nad / over 1: ß 72. A ICh; 1: ssa 72. B ICh; 1: ssssa 72. C IICh, A IICh, T IICh, B IICh, Org; 1: s ; nad / over 1: ß 72. C IICh, A IICh; 1: s ; pod / under 1: ß

Vir inclite Stanislae

4. T I; 3: 20. B; 2: 22. A; 1: 64. T II; nad 1: ß

36 68. T I; 4: 69. T I; 1–2;

Deus noster

6. A; pod 5 tekst / text: -ter (przeniesiono pod / moved under 2 w t. / in b. 7) 10. A; pod 2 tekst / text: -ti (przeniesiono pod / moved under 4 w t. / in b. 9) 28. A; pod 3 tekst / text: -us (przeniesiono pod / moved under 1) 45. T II; pod 1 tekst / text: -ri (przeniesiono pod / moved under 2) 52. T II; pod 2 tekst / text: -mur (przeniesiono pod / moved under 2 w t. / in b. 53) 56. A; pod 3–4 tekst / text: -mur (przeniesiono pod / moved under 1 w t. / in b. 57)

Angelus ad pastores ait A 8

Cantus U Primi Chori  w. & c w. ˙ w œ œ ˙ ˙ ˙ w w  An --ge lus ad pas - to --res a it: Altus U Primi Chori   w. & c w ˙ w Anw. --ge˙ lusw adœ pasœ - to˙ --˙ res a it: Tenor U Primi Chori   w. V c w. ˙ w œ œ ˙ ˙ ˙w w An --ge lus ad pas - to --res a it: Bassus  w w U Primi Chori  . ? c . ˙ w œ œ ˙ ˙ w w An --ge lus ad pas - to --res˙ a it:

Cantus w. Ó U Secundi Chori  & c w. ˙ w œ œ ˙ ˙ œ œ œ ˙ w  An --ge lus ad pas --to res a - it: Altus U Secundi Chori   w. & c Ó Anw. --ge˙ lusw adœ pasœ -to˙ -- res˙w a it:w Tenor U Secundi Chori   w. V c w. ˙ w Ó œ œ ˙ ˙ œ ˙ w An --ge lus ad pas --to res a œ - it: Bassus  U Secundi Chori ? ˙ ˙  . c . Ó œ œ w w Anw --ge˙ lusw ad pas --to res a - it:w

 U Organo  w. ? c w. ˙ w w ˙ ˙ w w

ª 5 C ∑ ˙. œ œ w w ∑ ˙. œ œ w œ œ. œ œ & w J w J J An -nun -- ci oJ vo -bis an- nun -- ciJ o vo - bis gau-- di um

A & „ „ „ „ „ I

T V „ „ „ „ „

B ? „ „ „ „ „

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ II

T V „ „ „ „ „

B ? „ „ „ „ „

Zh v''''c' Org ? W  ˙ ˙ ˙  œ ˙ w œ œ ˙ ˙ w ˙ w œ instro: ˙

Fontes Musicae in Polonia, C/XXI, © 2021 by Justyna Szombara & Uniwersytet Warszawski 10 C œ. œ œ ˙ ˙ œ œ ˙. œ ˙ ˙ œ & ˙ œ J œ ˙ w Ó ˙ ˙ ˙ œ ˙ Œ mag- num gau -- di um mag -num, qui --a na tus est vo----- bis ho di e Sal va tor

A & „ „ „ „ „ I

T V „ „ „ „ „

B ? „ „ „ „ „

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ II

T V „ „ „ „ „

B ? „ „ „ „ „

m''''n Org ˙ œ ? ˙ ˙ ˙. œ w œ ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙. œ w ˙ ˙ ˙

ª 15 C w œ œœ œ & w Ó ˙ œ œ ˙ ˙ œ œ ˙ ˙ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ mun- di. In- ve -- ni e -tis in - fan - tem pan - nis in -vo -lu -

A & „ „ „ „ I

T V „ „ „ „

B ? „ „ „ „

C & „ „ „ „

A & „ „ „ „ II

T V „ „ „ „

B ? „ „ „ „

v''''c Org ? œ œ ˙ w ˙ ˙ w w ˙ ˙ w ˙ ˙

40 19 U C œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ ˙ & œ.œ.œ œ ˙ œ w Ó ˙. œ ˙ ˙ ˙ ˙. ----tum, et po-- si tum in prae-- se- piœ Wo.

A & „ „ „ „ „ I

T V „ „ „ „ „

B ? „ „ „ „ „

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ II

T V „ „ „ „ „

B ? „ „ „ „ „

n c''''v''''c m''''n U Org ? w ˙ ˙ w w ˙ w ˙ w. ˙ W V

ª 24

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ I T w j w V w. ˙ w œ œ ˙. œ œ. œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙. œ Trans- e -a - mus us - que Beth -le -hem et vi -- de a - mus hoc

B ? „ „ „ „ „

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ II

T V w. ˙ w w Ó œ ˙. œ ˙. œ ˙ œ œ ˙ Trans--- e a mus usœ - que Beth -- le hem et vi--- de˙ wa mus hoc ver -

B ? „ „ „ „ „

b''''n b''''n v''''c v''''c Z mn Org . ˙ w ? ˙ ˙ ˙ ˙ œ V w. ˙ www ˙ ˙ w ˙ w œ

41 29

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ I T ˙ w V w w Ó ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w w ver- bum quod feœ - citœ Do --mi˙ nus et os -- ten dit no - bis.

B ? „ „ „ „ „

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ II

T V ˙ ˙ ˙ ˙ w. ˙ ˙. œ w Ó ˙ ˙ œ œ ˙ w -bum quod fe - cit Do-- mi nus et os˙ --- ten dit no bis.

B ? „ „ „ „ „

v''''c Z v''''c C v''''c Org ? ˙ w. ˙ w ˙ ˙ ˙ w w w ˙ ˙ w

ª

34 [ = ] [ = ] w w w w w w w w C 3 & 1 „. „. „. „. c „

A 3 & 1 „. „. „. „. c „ I T 3 w. œ œ ˙ V  1 ˙ w w. ˙ w w w w W. c w Sur-- gi te sur-- gi te, trans--- e a mus. Te lau-- da mus

B ? 31 „. „. „. „. c „

C & 31 „. „. „. „. c „

A 3 & 1 „. „. „. „. c „ II T 3 . . œ œ ˙ V  1 w. ˙ w w ˙ w w ˙ w W. c ∑ Sur-- gi te sur - gi - te, trans--- e a mus. Te lau-- da

B ? 31 „. „. „. „. c „

Org 3 w. ˙ w. ˙ w ? W V  1 w. ˙ w w. ˙ w w w w W. c

42 39

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ I [ ] U T œ œ ˙ V ˙ ˙ œ œ ˙ w „ „ „ te lau-- da mus De --us nos ter.

B w ? „ „ ˙. œ w ˙ ˙ œ œw ˙ Eg-- re di --a mur et vi-- de a - mus

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ II

T U V w ˙ œ œ œ ˙ w „ „ „ -mus De œ --usœ nos ter.

B ? „ „ Ó œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ œ œw ˙ Eg˙ - re -- di a - mur et vi--- de a mus

U Org ? w ˙ w ˙. œ ˙ ˙ ˙ w. ˙ ˙ w w w œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w. ˙

ª 44

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ I

T V „ „ „ „ „

B ? œ œ w ˙ w ˙ ˙ ˙. œ œ j j œ ˙ ˙ ˙ w ˙ ˙. œ œ ˙ Sal-- va- to rem, tam- quam spon---- sum pro ce den tem de tha-- la mo su -

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ II

T V „ „ „ „ „

B ? œ œ ˙ ˙ œ ˙. œ w ∑ ˙ ˙ ˙. œ ˙ ˙ œ w Sal-- va to -rem,w tam- quam spon- sum pro -- ce den - tem de tha--- la mo su

Org ? œ œ w ˙ w ˙ ˙ ˙. œ œ œ œ ˙ ˙ œ w ˙. œ w w ˙ ˙ ˙ œ ˙ ˙ ˙ w ˙ ˙ œ ˙ ˙

43 49

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ I

T V „ „ „ „ „

B ? ˙. œ œ w œ ˙ w w Ó . ˙ ˙ ˙ œ œ ˙ -o. Te lau --damusDe - us nos- terw te˙ lauœ ---- da mus De us nos

C & „ „ „ „ „

A & „ „ „ „ „ II

T V „ „ „ „ „

B ? ˙ w ˙ w ˙ w . œ œ œ w ˙. œ -o. Te lau --damusDe - us˙ ˙ nos˙ - terw te lau-- da mus De- us

Org ? w ˙. œ œ œ w w. ˙ w ˙ œ œ w˙ w ˙ w˙ ˙ w w w ˙ ˙ ˙

ª 54

C & „ „ „ „ „

A „ j j & ˙. œ ˙. œ œ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w I Ocw - cur -- ri te oc- cur -- ri te il -wli di -- cen tes:

T V „ „ „ „ „

B U ? ˙ ˙ w „ „ „ „ --ter.

C & „ „ „ „ „

A & „ Ó j j ˙ ˙ ˙. œ œ œ œ w. II Oc- cur - ri˙ -te oc - cur -- ri te˙ il - li di˙ --cenw tes:w

T V „ „ „ „ „

U B ? w w „ „ „ „ nos- ter. nc U Org ? w ˙ ˙ ? œ ˙ w ˙ w˙ ˙ w V ˙ w œœ w. ˙ ˙

44 59

C & „ „ „ „ „

A Ó ˙ & w ˙.  ˙ w ˙ œ œ w œ ˙ ˙. œ I ve-- nis ti veœ -- nisœ œ ti de--- si de ra - tus cunc - tisœ gen - ti - bus.w

T V „ „ „ „ „

B ? „ „ „ „ „

C & „ „ „ „ „

A „ Ó ˙ & w w ˙ œ œ w œ . II ve-- nis ti de--- si de ra - tus cunc˙ - tisœ gen˙ - tiœ - bus.w

T V „ „ „ „ „

B ? „ „ „ „ „

'b''''n 'v''''c 'v''''c ZC v''''c Org ? w w w w ww w œ ˙ œ w w

ª

64 [ = ] w w w w C 3 &  1 „. „. „. „.

A  3 ˙ & 1 ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w W I Te lau-- da˙ mus˙ De˙ - us˙ nosw - terW te lau-- da mus De - us nos - ter T 3 V  1 „. „. „. „.

B ? 3  1 „. „. „. „.

C &  31 „. „. „. „.

A  3 & 1 ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w ˙ ˙ ˙  ˙  W II Te lau-- da mus De - us nos - terW te lau-- da mus˙ De - us˙ nosw - ter T 3 V  1 „. „. „. „.

B ?  31 „. „. „. „.

˙ Org 3 ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w W ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w W V  1 ˙ ˙ ˙ w W .˙ ˙ w

45 68 C w & „. „. . ˙ w w. ˙w w. ˙ w Glo-- ri a glo-- ri a glo-- ri a

A U & . w. ˙ w. ˙w w. ˙w I De˙ -- us˙ nosW ter.W Glo -ri- w a glo-- ri a glo-- ri a

T V „. „. w. ˙w w. ˙w w. ˙w Glo-- ri a glo-- ri a glo-- ri a

B ? . . „ „ w. ˙w . w. ˙w Glo-- ri a glow -- ri˙w a glo-- ri a

C . . & „ „ w. ˙w w. ˙w w. ˙ w Glo-- ri a glo-- ri a glo-- ri a

A U & ˙ W . w. ˙w w. ˙w w. ˙w II De-- us˙ nos ter.W Glo-- ri a glo-- ri a glo-- ri a T w w w V „. „. w. ˙w w. ˙ w Glo-- ri a glo-- ri a glo - ri - a

B w ˙w ? „. „. w. ˙w . w. ˙w Glo-- ri a glo-- ri a glo-- ri a [ ] U Org ˙ W ? V ˙ ˙ W W. w. ˙w w. ˙w instromenti w. ˙w

ª

73 [ = ] w w w w C w. ˙ w. ˙ ˙w & w. ˙w c œ œ w w glo --ri a in al ---tis si mis De ---o

A c & w. ˙w w. ˙ w. w w I glo --ri a in al ---tis si˙ misw De ---wo

T V w. ˙w c „ „ „ „ glo --ri a

B ? w. ˙w c „ „ „ „ glo --ri a

C . & w wwc w. ˙ w ˙ œ ˙ œ œ˙ ˙ ˙ ˙ w glo-- ri a in al -tis - si -mis De ----o

A c „ „ „ „ & ww II glow -- ri a T w. V ˙w c „ „ „ „ glo - ri- a

B ? . c „ „ „ „ glow - ri˙w- a n cg''''vh''''cg Org ? c w. ˙ . w w w. ˙w w ˙ w w

46 78 [ = ] w w w w C &  31 w. ˙w w. ˙w w. ˙w w. ˙w glo-- ri a glo --ri a glo --ri a glo --ri a

A  3 & 1 w. ˙ w w. ˙w .w. ˙ w w. ˙w I glo-- ri a glo --ri a glo --ri a glo --ri a T w. ˙w w. ˙w w. ˙ w. ˙w V  31 w glo-- ri a glo --ri a glo --ri a glo --ri a

B ? 3  1 w. ˙w . w. ˙ w w. ˙w glo-- ri a glow --ri˙w a glo --ri a glo --ri a

C 3 &  1 w. ˙w w. ˙w w. ˙w w. ˙w glo-- ri a glo --ri a glo --ri a glo --ri a

A  3 & 1 w. ˙w w. ˙w .w. ˙ w w. ˙w II glo-- ri a glo --ri a glo --ri a glo --ri a T w w. V  31 w. ˙ w. ˙w ˙w w. ˙w glo-- ri a glo --ri a glo --ri a glo - ri- a

B ? w. ˙w w  31 w. ˙w w. ˙ w. ˙w glo-- ri a glo --ri a glo --ri a glo - ri- a

Org ?  3 . W . 1 W W. w W

ª 82 [ = ] [ = ] w w w w w w w w C w. ˙ ˙. œ w ˙ & c ˙ œ œ œ  31 W. „. in al ---tis si mis De ---œ o

A c  3 „. & w. ˙ ˙. œ ˙ œ œ ˙ w ˙ 1 W. I in al ---tis si mis De ----o

T V c „ „ „  31 WwWw et in ter - ra

B ? c „ „ „  31 Ww Wwet in ter - ra

C ˙ ˙ ˙. & c w. ˙ ˙ ˙ œ œ œ œ ˙  31 W. „. in al -tis -- si mis De ---o

A & c  3 „. w. ˙. œ W 1 II in al˙ -tis -- si misw De ---Wo .

T V c „ „ „  31 „. „.

B ? c „ „ „  31 „. „.

Org ? .  3 c w ˙ w w W 1 W. W.

47 87 C „. . „. „. c Ó & „ œ œ œ œ œ bo - œ

A „. „. „. „. c ∑ & œ œ œ œ I bo -

T V w ww w W w c ww pax et in terWw- ra paxW ho --mi ni -bus bo -

B ? Wwc w www W w w pax et in terW - raw pax ho --mi ni -bus bo -

C . . . . & „ „ „ „ c ∑ œ œ .œ œ bo -

A & „. „. „. „. c ∑ œ œ œ œ II bo - T w V WwW w W w Wwc w et in ter- ra pax ho --mi ni -bus bo -

B w ? Ww w Wwc w Wwet in ter- ra paxW ho --mi ni -bus bo - n Org ? W. c w W. W. W w w

ª 92 C œ. œ . j . œ „ & œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ .˙ ˙ ˙ w J œ œ œ J ˙ w - nae vo ---lun ta tis. Te lau-- da mus De - us nos - ter

A ˙ ∑ ∑ j j & ˙w  ˙ w w œ. œ œ. j w I -nae vo -˙ lun -- ta tis. Teœ. lauœ -- da mus De - usœ nos˙ - ter

T j V ˙ ˙ ˙ ˙ W w ∑ ∑ œ. œ œ. œ œ œ ˙ -nae vo -- lun ta - tis. Te lau-- da musJ De - us nos - terw

B ? ˙ ˙ ˙ W w∑ „ „ -nae vo˙ -- lun ta - tis.

C . j j j & ˙ ˙ ˙ W w œ œ œ. œ œ. œ ˙ w „ -˙ nae vo--- lun ta tis. Te lau-- da mus De - us nos - ter

A w ∑ „ ∑ j j & œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w œ. œ œ. II --nae vo ---lun ta tis. Te lau-- da musœ T ˙ œ w œ. j V ˙. ˙ ˙ w ˙ ∑ „ ∑ œ œ. œ -nae vo - lun- ta ---tis. Te lauJ -- da mus

B ? ˙ ˙ ˙ ˙ W w∑ „ „ --nae vo lun - ta -tis. ch''''vg Org j j ˙ ? ˙ ˙ ˙ w ˙ œ. œ œ. ˙ ˙ œ. ˙ ˙ ˙ ˙ W J œ œ

48 97 [ = ] w w w w C W & „ ∑  31 w Ww te lau --da mus

A 3 & „ ∑  1 W w Ww I te lau --da mus T w Ww V „ ∑  31 W te lau --da mus

B ? j j j 3 ∑ . œ œ. œ œ. ˙  1 ww w Teœ lau-- da mus De - usœ nos - ter te lau --daWwmus

C 3 & „ ∑  1 W w Ww te lau --da mus

A j ∑  3 & œ. œ ˙ w 1 WwWw II De-- us nos ter te lau --da mus T W V œ. œ ˙ w ∑  31 w Ww De-- usJ nos ter te lau --da mus

B ? j j Ww ∑ œ. œ œ. œ œ. œ ˙  31 ww w Te lau-- da musJ De - us nos - ter te lau --da mus

Org ? œ. j j j j  3 . W. œ ˙ œ. œ œ. œ œ. œ ˙ 1 W

ª 101 C W W. & W w W w w › te lau - da -mus De -us nos ---ter.

A & W w W w WwW. › I te lau - da -mus De -us nos ---ter. T w V WwW W w w w › te lau - da -mus De -us nos ---w ter.

B W w › ? w W W. Wte lau --da musw De -us nos ---ter.

C & W w W w W w w W › te lau --da mus De -us nos ---ter.

A ˙ & W w W w W w ˙ .˙ ˙ w › II te lau --da mus De -us nos ---ter. T W W W V w w W w w › te lau --da mus De -us nos ---ter.

B W ? w w W W. te lau --Wda mus De -usw nos ---ter.›

Org ? . W w W. W w W ›

49 Hodie Christus natus est A 8

Cantus Primi Chori w.   & c „ „ „ „

Altus  Primi Chori   w. & c „ „ „ „

Tenor  Primi Chori    w. V c „ „ „ „

Bassus   Primi Chori   w. ? c „ „ „ „

Cantus   Secundi Chori  w.   & c „ „ „ „

Altus   Secundi Chori    w. & c „ „ „ „

Tenor     Secundi Chori   w. V c „ „ „ „

Bassus    Secundi Chori   w. ? c „ „ „ „

cg``vh``cg  . . W Organo  w ? c w ˙ W W Simphonia

ª 5

C & „ „ „ w. ˙ Ho --di

A & „ „ „ „ I

T V „ „ „ „

B ? „ „ „ „

C & „ „ „ „

A & „ „ „ „ II

T V „ „ „ „

B ? „ „ „ „

cj``vh``cg Org ? w. ˙ W W & w. ˙

Fontes Musicae in Polonia, C/XXI, © 2021 by Justyna Szombara & Uniwersytet Warszawski 9 C ˙. œ œ œ w ˙ w ˙ w & œ œ œ . J ˙ œ œ -˙e Chris -----tus na -tus est naœ œ -

A ˙ & w. ˙ œ œ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙. œ ˙ ˙. œ ˙ I Ho -di -œe Chris ----tus na - tus est na -- T . V „ „ w. ˙ ˙ œ œ œ œ Ho --di ˙e Chris -

B ? „ „ „ w. ˙ Ho --di

C & „ „ „ „

A & „ „ „ „ II

T V „ „ „ „

B ? „ „ „ „

cj``vh``cg C j Org ˙. œ œ œ ˙ ˙ ? W & œ œ œ . œ œ œ œ ˙ W ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ œ

ª

13 C œ œ œ œ ˙. & œ. œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ ˙. œ w ∑ ------J ˙ tus˙ est

A ∑ ∑ w & œ œ I ------œ œ œ w w. tus˙ estw ho - T w ˙ W V œ œ ˙ ˙ w ˙ ---tus naw. - tus est na - tus

B ? ˙ œ œ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙. œ w œ ∑ „ -e Chris ----tus na - tus est

C & „ w. ˙ w œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ Ho -di -˙e Chris ---tus na - tus

A „ ∑ & w ˙ ˙ ˙ ˙ œ œ w II Ho -di -˙ e Chris ----

T V „ „ „ w. ˙ Ho --di

B ? „ „ „ „

v``c v``c c``v``c Org ? ˙ œ œ œ œ ˙ w w œ W w. ˙

51 17

C & „ „ ∑ w ˙ ˙ w ho --di e

A ˙ ˙ ˙ œ & ˙ œ œ œ œ ˙ ˙ ˙. œ œ œ I -----di e Chris tus na ---œ œ ˙. tusœ estw hoœ - T w V ∑ „ „ w. ˙ est ho --di

B ? „ w. „ ˙ w ˙. œ ho ---di e Chris -

C w œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙. œ œ & œ œ œ œ. œ ˙ ˙. œ w estœ na ------J tus est

A Ó & ˙ ˙. œ ˙ œ œ w w ˙ II -tus na ------œ œ œ w w tus est ho - T . w V ˙ œ œ œ œ œ œ ˙ ˙ wÓ˙ -˙e Chris -----tus naw. - tus est ho -

B ? ˙ œ œ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙. œ w w. ˙ œ Ó ˙ Ho -di -e Chris ----tus na - tus est ho - C v''''c Org ? ˙ œ œ œ œ ˙ W œ W w w

ª

21 C ˙ œ ˙ ˙. ww & ˙. œ œ œ œ œ w ˙ œ œ œ. œ Chris -----tus na ---tusJ est: ho -

A & œ œ ˙ ˙ œ œ ˙. œ ˙ ˙ ˙ ˙ w w I --di - e Chris --tus naw tus est: ho -

T V w w ˙ w w -we Chris ---tusw na˙ ---˙ ˙ tus est: ho -

B ? œ œ w ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ w ˙. œ ˙ w ---tus na ------tus est: ho -

C ˙. œ ˙ & œ w ˙ w. ˙ w ∑ ho-- di e Chris˙ ---œ tus na ---tus est:

A œ œ j ∑ & ˙ ˙ w œ œ w ˙ j . œ œ w II --di e Chris ---œ tus na - tusœ. œ œ est:

T V ˙ ˙ w w. Ó œ œ ˙ ˙ w ∑ --di e Chris -tus˙ na -tus est:

B ˙ ? w. w∑ ˙ ˙ w ˙ w. --di e Chris - tus na ---tus est: m``n``b Org ? . w w w w ˙ w. ˙ w

52 25 C ˙ ˙ œ œ œ œ œ & w Ó Œ œ œ œ J œ œ œ œ ˙ œ ˙ „ --di e Sal-- va torJ ap - pa - - -ru - it:

A j j „ & ˙ ˙w ∑ Ó Œ œ œ œ œ ˙. œ ˙ I --di e Sal --va tor ap - pa- ru - it: T w V ˙ ˙ ∑ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ. œ ˙ „ --di e Sal-- va torJ apJ -pa ---ruJ - it:

B ? ˙ ˙ œ œ ˙. œ „ w ∑ Ó Œ œ J œ ˙ --di e Sal --va tor apJ - pa- ru - it:

C w ˙ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ & ∑ ˙w Ó Œ œ J J œ œ œ œ œ œ. œ ho --di e Sal------va tor ap pa ruJ

A j ∑ ∑ Ó Œ œ j œ & w ˙ ˙ w œ œ w ˙ II ho --di e Sal --va tor ap - pa -ru - T œ œ œ œ œ œ ˙. œ V ∑ w ˙ ˙ w ∑ Œ œ J J œ œ œ œ ho --di e Sal---- va tor ap pa - -ru -

B ? w ˙ ˙ œ œ œ w ˙ ∑ w ∑ Ó Œ œ J J ho --di e Sal --va tor ap - pa -ru - n c``vh``cg n c''''vh''''cg Org ? ˙ ˙ œœ ˙. œ œœœ w ˙ w w w œ ˙

ª 29 C w. w ˙.  ˙ & ˙ ∑ Œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ ho --di e in terœ œ --raœ ca nuntœ An-- ge li,

A ∑ Ó Œ j & w. ˙ w œ œ œ œ œ ˙ ˙ œ. œ ˙ I ho --di e inœ terœ --ra ca nunt An- ge - li, T œ j V w. ˙ w∑ ∑ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ. œ ˙ ho --di e in ter --ra ca nunt An- ge - li,

B ? Ó Œ œ œ ˙ ˙ œ œ j ˙ w. ˙ w ∑ œ œ œ œ. œ ho --di e in ter -ra ca -- nunt An- ge li,

C & w ∑ w. ˙ w ∑ ∑ Ó Œ œ -it: ho --di e lae -

A ∑ ∑ „ & w w. ˙ w II - it: ho - di - e T . V w ∑ w ˙ w ∑ „ - it: ho - di - e

B ? w ∑ w. ˙ w∑ „ - it: ho - di - e

Org ? w œ ˙ ˙ œ œ ˙ w. ˙ W œ œ œ ˙

53 33

C & „ Œ œ œ œ œ œ ˙ œ. œ œ œ œ œ ˙ œ œ lae-- tan tur laeJ --tan turœ Archœ -- an

A „ Ó Œ & œ œ œ œ ˙ œ. j œ œ œ ˙ œ I lae- tan œ -tur laeœ -- tanœ tur Archœ -

T V „ ∑ Œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ lae-- tan tur Archw --an

B œ ? „ ∑ Ó Œ œ œ œ œ ˙ ˙. œ lae --tan tur Arch -

C j œ œ œ ˙ œ œ ˙Œ œ œ œ œ j ˙ ˙ & œ œ. œ œ œ œ œ J œ œ --tan tur Arch--- an ge li laeœ - tan - -turœ Arch --- an geœ li Arch -

A Œ j Œ & œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ. œ œ ˙ ˙ œ ˙ œ ˙ II lae-- tan tur Arch -an -- ge˙ li lae-- tan tur lae--- tan tur Arch T œ œ œ œ j œ V Ó Œ œ œ ˙ œ œ. œ œ œ œ œ œ. œ œ lae-- tan tur Arch- an - ge - li Arch -- an geœ -li Arch - an - geJ -˙ li . Arch -

B ? œ œ œ œ œ ˙ . ∑ Ó Œ ˙ ˙ œ œ ˙ Ó ˙ lae --tan tur Arch -an -- geJ li Arch -

Org ? ˙ ˙ ˙ œ œ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙w

ª

36 C œ & œ œ œ œ œ œ œ. œ w œ œ œ œ œ œ œ œ. œ ˙ ----geJ -li: ho -----diJ - e

A & w. ˙ w w ˙ ˙w I ----an ge -li: ho ----di e T  œ œ œ  j V œ œ w ˙ w Ó œ œ œ œ. œ ˙ ----ge -li: ho - - - --di e

B ? w ˙ w. ˙ w ˙w ----an ge -li: ho ----di e

C œ  œ ˙. & œ œ œ œ œ œ w Ó œ œ œ œ ˙ -----an geœ -li: ho ----di- e

A & j œ œ œ œ œ œ. œ ˙ II -----[an ] œ œ ˙. geœ -˙li: ho˙. ------œ œ œ œ di- e T ˙ ˙ ˙ V ˙ ˙w w Ó w --an ge - li: ho - di- e

B ? w. ˙ wÓ˙ ˙ ˙w ----an ge -li: ho - di- e C Org ? ∑ W w w w

54 39 [ = ] w w w w C 3 &  1 ww wWwwww Ww ex-- sul tant ius - ti ex-- sul tant ius -ti,

A 3 & 1 ww wWwwww Ww I ex-- sul tant ius - ti ex-- sul tant ius -ti, T 3 V  1 ww wW ww Ww ex-- sul tant ius - tiw exw -- sul tant ius -ti,

B ?3 1 ww wWwwww Ww ex-- sul tant ius - ti ex-- sul tant ius -ti,

C 3 &  1 „. www Wwwww ex-- sul tant ius -ti ex-- sul tant

A 3 „. & 1 ww www II ex-- sul tantw iusW -tiw ex-- sul tant T 3 V  1 „. www w www ex-- sul tant iusW -ti ex-- sul tant

B www www ?31 „. Ww ex-- sul tant ius -ti ex-- sul tant

Org ?3 ww w 1 W. W. W.

ª

43 [ = ] w w w w p C W & „. w W w w W c w w di-- cen tes di --cen tes: Glo - p A . & „ w W w. ˙ w ˙ ˙W c w Ó ˙ I di-- cen tes di- cen - tes: Glo - p T w W V „. wW W ˙ ˙ c w Ó ˙ di-- cen tes di -cen ---tes: Glo - p B ? w ˙ „. w W W. w W c Ó di-- cen tes di-- cen tes: Glo -

C & WwwW W. w W c w ∑ ius - ti, di-- cen tes di- cen - tes:

A ∑ c ∑ & Www W W. ww w II ius - ti, di-- cen tes di- cen - tes: T W V Www w W w W c w ∑ ius - ti, di-- cen tes di - cen ---tes:

B ? W w W Www W. c w ∑ ius -ti, di -- cen tes di- cen - tes:

Org ? W ˙ ˙ W. w W W. w c w Instrum:

55 48 C ˙ & ˙w ˙ ˙ ˙. œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w Ó w ˙ --ri a in ex- cel - ˙ sis De ---o glo-- ri

A Ó & ˙ ˙w ˙ ˙ ˙. œ ˙w w j˙ w ˙ I --ri a in ex- cel - ˙ sis De ---œ. œ o glo-- ri T ˙ w V ˙ ˙w ˙ ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ œ œ w w Ó ˙ --ri a in ex-- cel sis De ---o glo-- ri

B ? ˙ ˙w ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ w w w Ó --ri a in ex-- cel sis De ---o glo-- ri

C p & „ „ „ ∑ Ó ˙ ˙ ˙w Glo --ri a

A p & „ „ „ ∑ Ó ˙ ˙ II Glo --ri˙w a p T ˙ ˙ V „ „ „ ∑ Ó ˙ w Glo --ri a p B ? „ „ „ ∑ Ó ˙ ˙ ˙ Glo --riw a Z c``vh cg CC C Org ? ˙ ˙w ˙ ˙ w w w ˙ ˙ ˙ ˙ W

ª

53 C jœ.  ˙ & w. ˙ ˙ ˙ w ˙ ˙ ˙ œ œ w ˙. œ œ œ œ œ œ œ -a in ex-- cel sis De - - -o. Al -le -- lu ia alJ -- le lu -J ia

A j & w w ˙ ˙w ˙ ˙ ˙. œ w ˙. œ œ œ œ œ. œ œ ˙ I -a in ex-- cel sis De ---o. Al -le-- lu ia al- le -- lu ia T œ j V w w ˙ ˙ w ˙ ˙w ˙ ˙ ˙. œ œ œ œ. œ œ ˙ -a in ex-- cel sis De - - -o. Al -le -- lu ia al- le -- lu ia

B ? œ œ œ œ œ. œ w w ˙ ˙w ˙ ˙ w w œ ˙ -a in ex-- cel sis De - - -o.˙. Al -le -- lu ia al- leJ -- lu ia

C w & w ∑ . ˙ ˙ ˙ œ œ œ œ œ œ ˙ w ∑ Ó Œ œ in ex --cel sis De - -œ -o. Al -

A ∑ ∑ Ó Œ & w w. ˙ ˙ w ˙ ˙ ˙ w œ II in ex --cel sis De - o. Al -

T V w∑ w. ˙ ˙ ˙w ww ∑ Ó Œ œ in ex --cel sis De - - -o. Al -

B ? ˙ w w ∑ w. ˙ ˙ w w ∑ Ó Œ œ in ex --cel sis De - - -o. Al - C nn Org œ œ ? W ˙ ˙ w ˙ ˙ ˙. œ œ œ. œ ˙ w w J œ

56 58 C œ œ œ & ∑ Ó Œ œ .œ œ J œ. œ ˙ ∑ Ó Œ œ al -le -- lu ia alJ -- le lu -J ia al -

A ∑ Ó Œ j ∑ Ó j j & œ œ œ œ œ. œ œ ˙ œ œ œ I al -le -- lu ia al- le -- lu ia al-- le lu -

T V ∑ Ó Œ œ œ œ œ œ. œ œ ˙ ∑ Ó Œ œ al -le -- lu ia al- leJ -- lu ia al - œ B ? œ œ œ. œ ∑ Ó Œ œ œ J ˙ ∑ Ó Œ œ al -le - lu - ia al - le -- lu ia al -

C j j j œ œ j œ. .œ ˙ & œ œ œ œ œ œ. .œ ˙ ∑ Ó Œ œ œ œ J œ J --le lu - ia al-- le lu - ia al --le lu- ia al-- le lu - ia

A j j & œ. œ œ ∑ Ó Œ œ œ œ œ œ. œ œ II --leœ luœ - iaœ al- le -- lu ia˙ al -le -- lu ia al- le -- lu ia˙ T œ. j œ j V œ œ œ œ œ ˙ ∑ Ó Œ œ œ œ œ. œ œ ˙ --le lu - ia al- le -- lu ia al -le -- lu ia al- le -- lu ia

B ? œ j œ œ. œ œ œ œ. œ œ ˙ ∑ Ó Œ œ œ œ œ ˙ --le lu - ia al-- le lu- ia al -le -- lu ia al- leJ -- lu ia n n v``c Z Z n v``c n n v``c Org œ œ. œ œ ? œ œ œ œ. j œ œ œ J œ œ œ œ. œ ˙ œ ˙ ˙ œ J

ª

61 C j j j j j & œ œ œ ˙ Ó j œ œ œ œ ˙ Ó œ œ œ œ œ ˙ -le -- lu ia alœ --- le lu ia al--- le lu ia

A Ó Œ j Ó Œ j j & œ œ ˙ j œ œ œ œ  I --ia alœ --œ leœ lu- ia˙ al --leœ lu- ia˙ T œ j j j V J œ œ ˙ Ó Œ j œ œ ˙ Ó Œ œ œ œ œ ˙ -leJ -- lu ia alœ -œ le -- lu ia al -le -- lu ia

B ? œ j œ œ œ œ J œ Ó Œ œ œ J œ ˙ Ó Œ œ œ J ˙ -J le -- lu˙ ia al -le -- lu ia al -J le -- lu ia

C j œ ˙ ˙ . j & Ó œ J œ Ó Œ œ œ œ ˙ ∑ al-- le lu - ia al-- le lu- ia

A Ó Œ j Ó Œ j ∑ & œ. œ œ ˙ œ. œ œ ˙ II al- le -- lu ia al-- le- lu ia T œ œ ˙  ˙ V Ó Œ œ. œ ˙ Ó œ J œ ∑ al- leJ -- lu ia alJ -- le lu - ia

B œ œ œ ? Ó Œ œ. J œ ˙ Ó Œ œ. J ˙ ∑ al- le -- lu ia al-- le- lu ia b bZ b Org œ ? œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ ˙ œ œ œ ˙ ˙œœ œ ˙

57 64 [ = ] w w w w C 3 &  1 W w W w „. „. al --le lu -ia

A 3 „. . & 1 W w Ww „ I al --le lu - ia T 3 Ww V  1 W w „. „. al --le - lu ia

B ? 3 W Ww  1 w „. „. al --le - lu ia

C 3 w &  1 „. „. W W w al --le lu - ia

A 3 . . & 1 „ „ W w Ww II al ---le lu ia T 3 w Ww V  1 „. „. .W al --le lu - ia

B W Ww ? 31 „. „. w al ---le lu ia

Org ? W WwW Ww 31 w w

ª

68

C & W w WwWwW. › al ---le lu ia al -le -lu ---ia.

A & W w WwW. w W › I al --le lu - ia al ---le - lu - ia.

T V WwWwWwW. › al ---le lu ia al -le - lu ---ia.

B ? W. w WwWw › alW ---le lu ia al -le - lu ---ia.

C w & ∑ w. ˙ WwWw˙ ˙ ˙ ˙ › al-- le lu -ia al -le -lu ---ia.

A & w WwW w W. › II alW ---le lu ia al -le - lu ---ia.

T w V W WwW w W. › al-- le lu - ia al --le lu ---ia.

B ? W Ww w WwW. › al -le --lu ia al -le - lu ---ia.

Org ? W Ww w WwW. ›

58 Vir inclite Stanislae

[Altus]  . ˙ w ˙ ˙ ˙ ˙. œ   w V C ∑ w ˙ œ œ œ ˙ ˙ w ˙ Vir in ------cli te vir in -

 [Tenor I]    C „ „ ˙ ˙ œ ˙ ˙ w V w . œ œ œ w ˙. Vir in ------cli

Tenor [II]    V C w w W w w ww Vir inww-- cli te

Bassus   ? C ˙. w ∑ w ˙. œ œ œ w w œ œ œ w ˙ w ˙ Vir in ----cli te vir in - ª 6 [A] œ w ˙. œ V œ ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙. œ œ œ œ œ ----cli - te in -cli - te Sta --- ni sla - - -

[T I] Ó ˙ ˙ ∑ œ œ œ ˙ V w ˙ . œ œ œ ˙ ˙ w ˙ œ œ œ -te vir in -----cli te Sta˙ --- ni sla - -

T [II] V w w w w w w w w w Sta ------w ni --- w w [B] ? œ œ œ œ ˙ ˙ ˙ w ˙ ˙ œ œ ∑ „ -cli - te Sta - ni- sla ----e ª 11 [A] w w œ œ ˙ ˙ ˙ w ˙. œ ˙ V ∑ ˙ ˙ œ œ œ œ Ó --e Sta------ni sla e, Vi-- ta, sig

[T I] ˙ ˙ w ˙ œ V ˙ œ œ œ œ œ ˙. œ ˙ œ w w --e Sta------ni sla ˙ œ w e,

T [II] w w w w w V w w w w ----slaw e, Vi ------ta, sig ---

[B] ? œ œ ˙. œ ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ œ œ œ œ w w w ˙ ˙ œ œ œ œ Sta------ni sla e Sta ----- ni sla

16 ª [A] . ˙ ˙ ˙ ˙ V w ˙ œ œ ˙ w ∑ Ó ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ - nis vi --ta, sig nis, vi --ta, sig nis, pas --si o -

[T I] Ó ˙. œ ˙ w ˙ ˙. œ ˙ V œ œ œ œ ˙. œ ˙ ˙. œ ˙ ˙ œ œ Vi-- ta, sig nis vi- ta, sig -nis, pas - si ----o

T [II] V w w w w w w w w w w ---- nis, pas ------

[B] ? ˙ ˙ w ˙ ˙ ˙ w w ˙ ∑ Ó ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ --e, Vi -ta, sig - nis, pas -si -- o ne pas - si -

Fontes Musicae in Polonia, C/XXI, © 2021 by Justyna Szombara & Uniwersytet Warszawski 21 ˙. [A] w w œ œ œ ˙ V w Ó ˙ w w ˙ ˙w --ne pas--- si o ne Ple ---bem tu -

[T I] ˙ ˙ ˙ ˙ ˙. œ V ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w ˙. œ œ œ ˙ w ------ne Ple ---bem ple -

T [II] V w w w w w w w --si - -ow - - -ne Plew -bemw tu- am,

[B] ? ˙ ˙ ˙ w w ˙ œ œ œ œ w ˙ ˙ w ˙ ˙ ˙. œ --o ne pas -si ---- o ne Ple -----bem ple -

ª 26 [A] w ˙ w w œ ˙ œ œ œ ˙ V ˙ œ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ œ --am ple bem tu- am, pas - tor bo- ne, Fo -ve be -- ne dic -- ti o -

[T I] œ ˙ ˙ ˙ w ˙ œ V œ ˙ ˙ w Ó ˙. œ œ œ œ œ œ œ ˙ ˙ ˙ --bem tu -am, pas- tor bo ----ne, Fo - ve

T [II] V w w w ww w w pas -torw w bow ---ne, Fo -----

[B] ? ˙ ˙ ˙ w w ˙ œ œ œ œ ˙ w w ˙ w œ œ œ œ -bem tu ---am, pas -tor bo ---ne pas ---

ª 31 [A] ˙ ˙ ˙ ˙ œ œ ˙ œ œ œ œ w ˙ V œ œ ˙ ˙ Ó ˙ -- ne be -----ne dic ti o ne fo- ve be - ne -dic -- ti o -

[T I] ˙ œ œ œ œ œ œ œ V œ œ œ œ ˙ ˙ ˙ w œ œ œ ˙ w be----- ne dic ti o - -ne be------ne dic ti o ne

T [II] w V w w w w w w -----w ve be -ne -----

[B] ? œ œ w w ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ œ œ ˙ w Ó ˙ --tor bo -ne, Fo - ve be ------ne dic ti o ne fo -

ª 35 [A] w œ œ œ ˙ œ œ œ ˙ ˙ œ œ ˙ V œ œ w Ó ˙ œ œ -ne be ------ne dic ti o ne fo -ve be ----- ne dic ti o

[T I] Ó w œ œ œ ˙ ˙ w V ˙ ˙ œ œ œ œ w ˙ œ fo- ve be - ne -dic -- ti o - - - ne be----- ne dic ti o ne

T [II] V W w w w w w w ------dic

[B] ? ˙ ˙ ˙ œ œ œ ˙ ˙ ˙ w œ œ œ œ w Ó ˙ œ -ve be - ne - dic -- ti o - ne fo -ve be -- ne dic -- ti o - - -ne

60 39 ˙  ˙ [A] ˙ ˙ Ó ˙ œ V ˙ œ œ œ œ w ˙ ˙ œ œ œ œ œ ---ne fo- ve be ------ne dic ti o -ne be ----- ne dic ti o

[T I] Ó œ œ w ˙ ˙ œ œ œ ˙ ∑ V ˙ ˙ œ œ œ w fo- ve be ------ne dic ti o ne be ----- ne dic ti o ne

T [II] V w w w w w ww ------ti ow ----ne, Gu -

[B] ? ˙ ˙ œ œ ˙ ˙. œ ˙ w w ∑ Ó ˙ œ œ be- ne -- dic ti -o - ne fo -ve be -- ne dic -- ti o -

ª 43 [A] ˙ ˙ w V w w ∑ ˙ ˙ œ œ ˙ ˙. œ œ --ne, Gu- ber -na pro ------tec ti o

[T I] Ó œ œ w ˙ w V ˙ ˙ œ œ ∑ ˙ ˙. œ ˙ fo- ve be - ne -dic -- ti o - - ne, Gu-- ber na pro -

T [II] V w w w w w ------berw w naw pro ----

[B] ? ˙ ˙ w w w w ˙ ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ --ne, Gu --ber na gu- ber -na pro - tec -- ti

ª 47

[A] ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ V w ˙ ˙ œ œ ˙ ˙ œ œ ˙ w -ne gu- ber -na pro - tec - ti -o - ne pro -tec -- ti o - ne

[T I] V ˙ ˙ w ˙. œ w ∑ ˙ ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ --tec ti - o - ne gu- ber -na pro - tec -- ti

T [II] V w w www w ww ----tec -ti -----o -ne,

[B] ? w w ˙ ˙. œ ˙ ˙ ˙ w w ˙ ˙ --o ne gu- ber - na pro -tec -- ti o - ne gu-- ber

ª 51 [A] ˙ ˙ w ˙ w w ˙ V ˙ ˙. œ ˙ ˙ ˙ ˙ w Ó gu- ber - na pro -tec -- ti o -ne pro --- tec ti o - ne, Sal- va . [T I] ˙. œ œ ˙ œ œ œ ˙ w ∑ Ó ˙ V ˙ ˙ ˙ w w Ó ------o ne, Sal --va san cta in -

T [II] V w w w w w w w w w w Sal ------va san ------

[B] ? ˙ ˙ w œ ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w ˙. œ œ w -----na pro tec ti o ne, Sal - va san - ctaw in- ter -ces -- si o -

61 56 [A] w œ ˙ . w V w ˙. œ œ ˙ œ œ œ ˙ w Ó san - cta in- ter - ces -- si o -ne sal -

[T I] œ œ œ œ Ó V w w ˙ œ œ œ ˙ w w ˙ -ter - ces -- si o - ne in. ----- ter ces si o ne sal - va

T [II] V w w w w w w w -cta in -----terw -ces -si ----

[B] ? w ˙ w w ˙ w ∑ Ó ˙. œ œ œ - ne sal - va san - cta in- ter - ces -- si o -

ª 60 [A] ˙ ˙ w ˙ V w. ˙ œ œ œ œ w w Ó --va san cta in -ter - ces -- si o - ne. Al -

[T I] ˙. œ œ ˙ œ œ V w w œ ˙ wÓ œ œ ˙ ˙ san- cta in- ter - ces -- si o -ne in -----ter ces si o

T [II] V w w w w ww ----ow ne. Al -lew ----lu -

[B] ? w Ó ˙ œ œ ˙ w ˙ w œ œ ˙ ˙ ˙ ˙ -ne in -ter - ces -- si o - ne sal - va san - cta in -

ª 64 [A] œ œ ˙ œ œ ˙ ˙ ˙ V ˙ ˙ ˙ ˙. œ ˙ -le -- lu ia al -le --lu ia al -le -- lu ia al -

[T I] ˙ œ œ ˙ œ V w Ó ˙. œ œ ˙Ó ˙ - ne. Al -le -- lu ia al -

T [II] V W W W - ia.

[B] ? w ˙ œ ˙ œ œ œ œ ˙ ˙. œ ˙ ˙ . -ter - ces -- si o - ne. Al ---le lu ia al -le -- lu

ª 67 [A] œ œ ˙. œ V ˙ w Ó ˙. œ ˙ ˙ ˙ › -le -- lu ia al- le -- lu ia al- le -- lu ia.

[T I] ˙ ˙ œ œ ˙ V œ œ ˙ ˙ ˙ ˙w ˙ ˙ ˙ › -le -- lu ia al -le -- lu ia al -le -lu ---ia.

T [II] V W W W ›

[B] ? ˙ ˙. œ › ˙ ˙w ˙ ˙. œ ˙ ˙ - ia al--- le lu ia al -le ----lu ia.

62 Deus noster

˙. [Altus]  œ œ œ œ w w ˙ ˙  b  w V  C Ó w ˙ w œ De- us nos ------ter De -

Tenor [II]  b  w V  C w w w w w w De Sancto Martino. De- w us w nos -----

ª 5 [A] ˙ ˙ ˙. œ ˙ ˙ ˙. œ ˙ ˙w ˙. œ V  œ œ œ œ œ ˙. œ ˙ ˙ - us nos -----ter, cu- ius gra -- ti a cu-- ius gra ti -

T [II] V  w w www w w w w w --ter, cu - ius gra --ti a be-- a

ª 10 [A] ˙ œ w ˙ ˙ w œ ˙ œ ˙ V  œ œ Ó ˙ ˙ œ Ó ˙ ˙ œ œ ˙ - a be --a tus Mar --ti nus be-- a tus Mar -- ti nus be -

T [II] V  www w w w w w w w --tus Mar ------ti

ª 15 [A] ˙ ˙ w V  ˙ œ œ œ ˙ œ ˙ œ œ w w Ó ˙ w Ó ˙ --a tus Mar - ti -nus Mar - ti -nus tres mor-- tu os tres

T [II]  V ww w ww w - nus tres w mor ----w tuw - osw

Fontes Musicae in Polonia, C/XXI, © 2021 by Justyna Szombara & Uniwersytet Warszawski 20 [A] w ˙ ˙ ˙ w ˙ w w V  ˙ ˙ w ˙ w w ∑ Ó mor-- tu os sus----- ci ta vit, con --ce de

T [II] V  w w w ww w w w w susw - ciw -taw -----vit, con -ce ---de

ª 26 [A] ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w ˙. œ ˙ w ˙ ˙ V  ˙ œ œ œ œ Ó pro----- pi ti -us, ut per e -ius in -- ter

T [II] w V  w w w w www w w pro -pi ---ti -us, ut per e -

ª 31 [A] ˙ œ œ ˙ ˙ w ˙ w V  w ˙ w ∑ Ó ˙. œ ˙ --ven tum ut per e- ius in -- ter ven -tum ut per e -

T [II] w V  w w w w w w w w w -ius in -ter ---ven -----tum

ª 36 ˙ [A] ˙w ˙ ˙. œ ˙ w V  w ˙ ˙ w w œ œ œ Ó -ius in -- ter ven - -tum a mor --te a

T [II]  V w w w w w w w w w a mor --te wa

64 41 [A] ˙ œ ˙ œ ˙ w ˙ ˙ ˙ V  . ˙ œ w ∑ Ó --ni - mae a mor - te a-- ni mae re -

T [II] V  w w w --niw maew rew -susw -ciw -ta -----

ª 45 [A] œ œ ˙. œ w œ œ œ w ˙ V  ˙ ˙ œ œ ˙ w ˙ ------sus ci ta ri me - re -----a

T [II] V  ww w w W w w --ri me ------

ª 49 œ [A] ˙ w ˙. œ w œ ˙ œ V  ˙ œ ˙ œ œ œ œ ˙. œ -mur me - re ------a

T [II]  V w w w w w w w w ------re -a -

ª 53 [A] w ˙ œ œ œ ˙. œ U V  Ó œ œ ˙ ˙ œ ˙ œ œ w œ œ W -mur me ---re ---a ----mur.

T [II] U V  ww W W W W --mur.

65

Teksty słowne / Verbal texts

Angelus ad pastores ait Angelus ad pastores ait: Anioł pasterzom mówi: The Angel speaks to the shepherds: Annuncio vobis gaudium magnum, Ogłaszam wam radość wielką, I announce great joy unto you; quia natus est vobis hodie Salvator mundi. że narodził się wam dziś Zbawiciel świata. that the Saviour of the world is born today. Invenietis infantem pannis involutum, Znajdziecie niemowlę owinięte w pieluszki Ye shall find the babe wrapped in swaddling et positum in praesepio. i położone w żłobie. clothes, lying in a manger.

Transeamus usque Bethlehem et videamus Pójdźmy aż do Betlejem i zobaczmy to Let us go as far as Bethlehem and hoc verbum quod fecit Dominus słowo, które się stało, see the word that has become [flesh] et ostendit nobis. które nam Pan pokazał. which the Lord has shown to us. Surgite, transeamus. Wstańcie, pójdźmy! Let us stand up and go! Te laudamus Deus noster. Wychwalamy Ciebie, nasz Boże. We praise Thee, our God.

Egrediamur et videamus Salvatorem, Wyjdźmy i zobaczmy Zbawiciela, Let us go out and see the Saviour tamquam sponsum procedentem jako Oblubieńca wychodzącego like a spouse coming out de thalamo suo. ze swej komnaty. of his chamber. Te laudamus Deus noster. Wychwalamy Ciebie, nasz Boże. We praise Thee, our God.

Occurite illi dicentes: venisti desideratus [Wyjdźmy] na spotkanie z nim, mówiąc: Let us go to meet Him, saying: “The one cunctis gentibus. przyszedł pożądany przez wszystkie narody. that all nations have awaited has come.” Te laudamus Deus noster. Wychwalamy Ciebie, nasz Boże. We praise Thee, our God.

Gloria in altissimis Deo et in terra pax Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi Glory to God in the highest, hominibus bonae voluntatis. pokój ludziom dobrej woli. and on earth peace, good will toward men. Te laudamus Deus noster. Wychwalamy Ciebie, nasz Boże. We praise Thee, our God.

Hodie Christus natus est Hodie Christus natus est: Dzisiaj Chrystus się narodził: Christ is born today, hodie Salvator apparuit: dzisiaj Zbawiciel się objawił: today the Saviour has appeared; hodie in terra canunt Angeli, dzisiaj na ziemi śpiewają aniołowie, today Angels sing on the earth, laetantur Archangeli: cieszą się archaniołowie: Archangels rejoice, hodie exsultant iusti, dicentes: dzisiaj radują się sprawiedliwi, wołając: Today the just rejoice, crying out: Gloria in excelsis Deo. Alleluia. Chwała na wysokości Bogu. Alleluja. Glory to God in the highest, Halleluiah.

Vir inclite Stanislae Vir inclite Stanislae, Stanisławie, mężu sławny Stanislaus, illustrious man, Vita, signis, passione Życiem, męką i cudami, by your life, miracles, and passion, Plebem tuam, pastor bone, Lud swój, o pasterzu dobry, o good shepherd, on your people Fove benedictione, Obdarz błogosławieństwami, send a blessing, Guberna protectione, Rządź i opiekuj się nami, govern us, give us protection, Salva sancta intercessione Wyproś zbawienie modłami. and intercede for our salvation.

67 Deus noster Deus noster, Boże nasz, Our God, cuius gratia beatus Martinus przez Twą łaskę błogosławiony Marcin by whose grace blessed Martin tres mortuos suscitavit, concede propitius, wskrzesił trzech zmarłych, udziel nam raised three people from the dead, łaskawie, grant us kindly that through his intercession ut per eius interventum byśmy za Jego wstawiennictwem we can merit to be brought back to life a morte animae resuscitari mereamur. byli godni powstania ze śmierci duszy. from the death of our souls.

Tłumaczenia tekstów słownych The biblical references in the na podstawie: Biblia łacińsko-polska…, verbal texts have been translated t. 2, op. cit., s. 607; t. 3, op. cit., s. 548; t. 4, following the King James Bible. op. cit., s. 175–176; Wincenty z Kielczy, Oficjum…, op. cit., s. 39 oraz własne (Deus noster).

68 Aneks / Appendix

Ode inter declamationem, quâ Oda śpiewana [przez chór] podczas An ode sung [by a choir] during cohortabamur nostros ad arma deklamacji, w której zachęcaliśmy naszych poetry recital, in which we encouraged contra Turcam strenuè capienda, [rodaków], by energicznie chwycili za broń our [compatriots] vigorously to take up decantata. przeciwko Turkowi. arms against the Turks.

Usquequo tandem generose LECHE, Jak długo jeszcze, o szlachetny LECHU 3, How much longer, o noble LECH,3 Usquequo oblitus Patriae Patrumq(ue), Jak długo ojczyzny i ojców niepomny? how long, oblivious of the fatherland and ancestors, Usquequo tandem, mala tanta totq(ue) Jak długo jeszcze nieszczęść? Czy tak liczne how long will you swallow all the evils Probra vorabis? 1 Przełkniesz zniewagi? and so many insults?

O nihil Patrum similes nepotes, Wnuki do przodków w niczym niepodobne, O, the descendants are not similar to their fathers [in anything], Quos nec effusi Lechici cruoris, Nie wstyd wam tej krwi lechickiej przelanej, [those] who are not ashamed of Lechite Nec cicatricum pudet. Ah dolorem Nie wstyd zabliźnionych ran. Dojmująca blood being shed, and of the wounds. Cordis acutum! Serca udręko! O acute anguish of the heart!

Robur eheu militiae Polonae, Biada!, bo oto moc polskiego wojska, Woe! That the strength of the Polish army, Flosq(ue) selectus iuuenum recentum Młodzieńców kwiat ten, junacy, wybrańcy and the fresh flower of select youth Contrucidatus; maduere nostro Pomordowani okrutnie; nasiąkły [is] hewn to pieces; our fields sanguine campi 2. Krwią naszą pola. are soaked with blood.

Principes belli (pudet ah referre) Dowódcy wojska4 (ach, wstyd o tym mówić) The war leaders4 (it shames [me] to speak of this) Insolens ludusq(ue) iocus(ue) facti Stali się zabawką i obiektem drwin, have become a sport and [object of] jokes Gentium extremis gregibus, pudendis Za sprawą motłochu z rubieży, nędznych for the rabble from the margin, Faecibus orbis. Szumowin świata. shame of the world.

1 2 3 4 1 2 3 4

1 The series of rhetorical questions that makes up this invocation brings to mind the opening of Cicero’s First Catiline Oration (Oratio 1 Składający się na inwokację ciąg pytań retorycznych nasuwa in Catilinam Prima): “Quo usque tandem abutere, Catilina, patien- skojarzenia z początkiem Pierwszej mowy przeciwko Katylinie Cyce- tia nostra? quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? quem ad finem rona: „Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? quam sese effrenata iactabit audacia?” (“When, O Catiline, do you mean to diu etiam furor iste tuus nos eludet? quem ad finem sese effrena- cease abusing our patience? How long is that madness of yours still ta iactabit audacia?” („Kiedy w końcu przestaniesz, Katylino, wysta- to mock us? When is there to be an end of that unbridled audacity of wiać na próbę naszą cierpliwość? Jak długo jeszcze będziesz z nas yours?”). Quoted after Marcus Tullius Cicero, Against Catiline, trans. drwił, szaleńcze? Co wreszcie położy kres wybrykom zuchwałego fu- Charles Duke Young, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc riata?”), cyt. za: Marek Tulliusz Cyceron, Mowy przeciwko Katylinie, =Perseus:text:1999.02.0019:text=Catil.:speech=1:chapter=1 [accessed spolszczyła Iwona Żółtowska, Warszawa: Wydawnictwo Alfa 1999, on 30th November 2020]). s. 12–13. 2 This stanza brings to mind the description of the Battle of Adria- 2 Ta zwrotka przywodzi na myśl opis bitwy pod Adrianopolem nople (9th Aug. 378 CE), in which the flower of Rome’s western army (9 sierpnia 378 r. n.e.), w której poległ kwiat rzymskiej armii zachod- and Emperor Valens himself perished at the hand of the barbarians niej i sam cesarz Walens z ręki barbarzyńców (tj. Gotów), zob. Am- (i.e. the Goths), cf. Ammianus Marcellinus, The Roman History of Am- mianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, t. 2: Księgi XXVI – XXXI, przekł. mianus Marcellinus, trans. C.D. Yonge, https://www.gutenberg.org/ i oprac. Ignacy Lewandowski, Warszawa: Prószyński i S-ka 2002 (Bi- files/28587/28587-h/28587-h.htm [accessed on 30th November 2020]. blioteka Antyczna), s. 256–257. 3 Meaning “Pole” (since Lechia is the old name for Poland, and 3 Tj. Polaku (Lechia – dawn. Polska; Lechici – Polacy). Lechites – for Poles). 4 Wojskami Rzeczypospolitej w bitwie pod Cecorą dowodzili het- 4 In the Battle of Cecora, the Polish-Lithuanian army fought un- man wielki koronny Stanisław Żółkiewski oraz hetman polny koron- der the command of Grand Crown Hetman Stanisław Żółkiewski ny Stanisław Koniecpolski. and Field Crown Hetman Stanisław Koniecpolski.

69 Primus almae prodigus heu salutis, Pierwszy, nie skąpiąc cnego ocalenia The first, alas, for the generous rescue of Morte, pro dulci patriâ, sopitus Ojczyźnie miłej, śmiertelnie trafiony, sweet fatherland, killed, perished; Caesus exanguis; caput hinc in hastam Krew z niego uszła, wróg obciętą głowę blood ran out, his head the enemy Sustulit hostis. Na włóczni poniósł 5. carried away on a pike.5

Praeda mox ingens reliqui trahuntur Następnych wloką niczym łup ogromny 6, Others are dragged like enormous booty ,6 Praelijs grandes animae, gemuntq(ue) Dusze w bitwach dzielne, a teraz jęczą, Souls brave in battle, [now] groaning Sub iugo foedi nimis Ottomani, Ottoman7 wstrętny jarzmo na nie włożył. under the foul Ottoman’s7 yoke, Heu grave fatum. O, straszna klęsko! Alas, hard fate.

Interim ructat Geticos cachinnos, A on ze śmiechu ryczy niczym Geta8, Meanwhile he roars with laughter like the Getae,8 Ebrius nostris lachrymis, malisq(ue), Pijany od naszych krzywd, łez naszych, drunk on our tears and wrongs, Turca fax et faex hominum, Gigantum Turek – zarzewie i ludzi zakała, the Turk, humanity’s firebrand and disgrace, Bestia prima. Najpierwszy z dzikich. the first of great beasts.

Antè legatos nimis indecorè Posłom też waszym okazał pogardę 9 He showed contempt for your envoys 9 Despuit vestros, in ijsq(ue) Regem Jakże haniebnie, w ich osobie króla too disgracefully, and in them – for the King Duxit, et vestrum celebrem Senatum I senat sławny śmiał on potraktować and [treated] your illustrious Senate Villiùs alga. Gorzej niż śmieci. worse than trash.

Nunc et atrox cornua belluosae A teraz srogi gotów półksiężycem Now, fierce, he is raising Mentis attollens, pedibus scabellum Bóść rogów swoich, snuć zamiary dzikie10, the crescent of his horns,10 Vos parat, caelumq(ue) suis inultus Czyni z was podnóżek, wojskami swymi and makes you into his footrest, he terrifies Territat armis. Niebo przeraża. the heavens with his armies.

Sacra vult sacris abolere foedis, Świętości nasze chce wszetecznym kultem He wants to destroy what is sacred [to us] Liberè natos cruce vult perire, Zniszczyć, ludziom wolnym śmierć zadać with the foul cult, Omnium vitam truculentum acerbus na krzyżu Wstrętny! Życie wszystkich nagle he wants to crucify the free people, Cogere ad ensem. zakończyć Mieczem straszliwym. end the lives of all with his terrible sword. LECHE quid tandem, quid agis? LECHU! Zatem cóż? Cóż czynisz? LECH! What, then? What dost thou? resurge, O, powstań, O, rise,

5 6 7 8 9 10 5 6 7 8 9 10

5 A reference to Hetman Żółkiewski, killed on 6th October 1620 5 Mowa o hetmanie Żółkiewskim, który zginął 6 październi- at Mogilev on the Dniester, during the retreat after the battle of Ce- ka 1620 roku pod Mohylowem nad Dniestrem, podczas odwrotu cora. His head, placed on a pike, was sent by Ottoman command- spod Cecory. Jego głowę osadzoną na pice Iskender pasza, dowódca er Iskender Pasha to Sultan Osman II, who hung it at the entrance osmański, wysłał sułtanowi Osmanowi II, a ten powiesił ją nad wej- to his palace. ściem do swego pałacu. 6 Those who were then taken prisoner by the Turks included, 6 Do niewoli tureckiej dostali się wówczas m.in.: hetman Koniec- among others, Hetman Koniecpolski, Żółkiewski’s son Jan, Mikołaj polski, syn Żółkiewskiego – Jan, Mikołaj Potocki, Samuel Korecki, Potocki, Samuel Korecki, Mikołaj Struś, and Marcin Kazanowski. Mikołaj Struś i Marcin Kazanowski. 7 Ottoman, Osman – is the old name for the Turks. 7 Ottoman, Osman – daw. Turek. 8 The Getae were a people who lived on the Danube’s eastern 8 Lud Getów – starożytny lud zamieszkujący wschodnie brzegi banks in the Antiquity; to the Graeco-Roman world, they were sav- Dunaju; dla mieszkańców świata greckiego i rzymskiego – dzikusi ages and barbarians (note by I.G.). i barbarzyńcy (przyp. I.G.). 9 This refers to the peaceful diplomatic mission led by Hieronim 9 Mowa o pokojowej misji dyplomatycznej kierowanej przez Hie- Otwinowski, which was received with hostility at the capital of the ronima Otwinowskiego, która została wrogo przyjęta w stolicy Im- Ottoman Empire and suffered many humiliations from the sultan’s perium Osmańskiego i doznała szeregu upokorzeń ze strony sułtań- officials. skich urzędników. 10 In orig. cornua – “horns”, but also – “crescent”; belluosus – “wild” 10 W oryg. cornua – „rogi”, ale także – „półksiężyc”; belluosus – (from belua – “wild animal”), bellosus (from bellum – “war”) (note „dziki” (od belua – „dzikie zwierzę”), bellosus (od bellum – „wojna”), by I.G.).

70 Si quid est in te generosioris Jeśli jeszcze jakiś duch zacny w tobie, if there is noble spirit in you, Spiritus, primis ab avis relictum, Dziadów dziedzictwo, w piersi się kołacze. the prime ancestral legacy, LECHE resurge. O, powstań, LECHU! rise, LECH.

Auguror vates 11 (date vota proni) Ja, prorok, wieszczę (módlcie się żarliwie) – [I] prophet foretell (pray zealously), Turca periodo stetit: hinc inaudax Turek w marszu stanął: od tej więc pory the Turk has stopped his march, hence the Turca, probrum Sarmatici manebit Tchórzliwy Turek pozostanie hańbą cowardly Turk will remain the noblemen’s Nobile fati. Sarmackiej klęski 12. insult concerning the Sarmatians’ doom.12

Faciebat Symphoniam, A.[dmodum] Muzykę ułożył The music was written by the Right R.[everendus] D.[ominus] Annibal przewielebny Annibal Orgas, Reverend Mr Annibale Orgas, Orgas, Magister Chori in Ecclesia[e] przełożony chóru Magister Chori in the Cathedrali[s] Crac.[oviensis] w katedrze krakowskiej. Cathedral Church in Cracow.

* * *

Ode inter declamationem Oda odśpiewana [przez chór] An ode sung [by a choir] epitaphiam, quâ laudabantur ij, w trakcie deklamacji żałobnej, during a mourning recital, qui cecidêre in bello w której wychwalono tych, co zginęli in which those who perished in the war contra Turcam, decantata. w wojnie przeciwko Turkowi. against the Turks were extolled.

Gentis invictae decus, ô Poloni Polacy, chwało niezłomnego ludu, Glory of the invincible nation, o Poles Sanguinis lectißima corda, Divi Szlachetnej krwi serca, żołnierze święci, Of the choicest noble heart, godly soldiers, Milites, quoru(m) auspicijs beata est Dzięki którym nastał błogosławiony To whom we owe LECHIA’s LECHIA pace. Dla LECHII pokój. blessed peace.

Vos crucis sanctae rabidum Tyrannum, To wy tyrana łaknącego krzyża, It is you who taught the tyrant, craving for Ebrium regnis Asiae superbis, Władzą nad Azją dumną pijanego13, the Holy Cross, drunk on his proud power Sobrios ausus docuistis, atq(ue) Nauczyliście powściągać zapędy, over Asia,13 to curb his ambitions and Discere vinci. Uczyć się klęski. recognise his defeat.

Vester in campis Valachis rubebat Wasza krew czerwienią wołoskie pola Walachian fields went red with your blood, Sanguis, insessae Patriae redemptor, Barwiła, ojczyzny nękanej zbawienie. saviours of the occupied country, At redundavit magis ac magis de Ale obficiej z wroga wytoczona but it flew more abundantly from [your] Hoste refusus. Krew popłynęła. foes.

11 12 13 11 12 13

czyli – „plany wojenne właściwe człowiekowi zdziczałemu” (przyp. 11 The theme of the prophet-poet features, among others, in Hor- I.G.). ace’s Carmen I, 31 and Carmen II, 20; cf. Quintus Horatius Flac- 11 Motyw poety-wieszcza pojawia się m.in. w Carmen I, 31 oraz cus, The Odes and Carmen Saeculare, trans. John Conington, https:// Carmen II, 20 Horacego, zob. Kwintus Horacjusz Flakkus, Dzie- librivox.org/the-odes-and-carmen-saeculare-by-quintus-horatius ła wszystkie, t. 1: Ody i epody, oprac. Oktawiusz Jurewicz, Wrocław: -flaccus-horace/ [accessed on 1st Dec. 2020]. Ossolineum 1986, s. 134–137, 208–211. 12 Literally: “The Turk has stopped in his journey: hence the cow- 12 Dosł. „Turek w wędrówce stanął: stąd tchórzliwy / Turek pozo- ardly / Turk shall remain the noble insult / of the Sarmatian fate.” stanie szlachecką obelgą / Sarmackiego losu”. Ofensywę turecką na The Turkish offensive against the Polish-Lithuanian Commonwealth ziemie Rzeczypospolitej udało się zatrzymać dopiero w październi- was only effectively halted in October 1621, after the victorious Bat- ku 1621 roku, po zwycięskiej bitwie pod Chocimiem. tle of Khotyn. 13 Mowa o sułtanie Osmanie II, który dowodził armią złożoną 13 A reference to Sultan Osman II, who commanded an army of z niemal 100 tysięcy żołnierzy. nearly 100,000 soldiers.

71 Vos foci et Sacrae venerantur arae, PWas czczą ołtarze i przybytki święte, Sacred places and altars venerate you, Quas Dei placamina magna, Divus Gdzie teraz goszczą błagalne ofiary, where God’s great offerings, the Holy Bread, Panis, an sancta14 Hostia nunc Ów Chleb Anielski i Najświętsza Hostia and the Sacred Host frequentat, are now present Numine vestro. – Waszym rozkazem. At your order.

O nimis fati genus ambiendum, Plemię, by losy spełnić, tak gorliwe, O, race so eager to accept fate, O beatam, morte proculq(ue), mortem, Śmierci szczęśliwa, od śmierci daleka, O, happy death, from death remote, Quam ambit aeternum decus, et perenne Wieczna cię sława otacza, na zawsze surrounded by eternal glory, which ages Sospitat aevum. W pamięci przetrwasz. shall preserve.

Pulchrum et excelsum est Patriae Pięknie i zacnie dla ojczyzny miłej It is splendid and noble, for the love of pro amore the fatherland, Grande sculptis vulneribus scatere, Strumieniem krwi trysnąć z ran zadanych, to make blood gush out of inflicted wounds, Et suo hostiles gladios cruore Posoką swoją wrogie barwić miecze. and to tinge with one’s blood Tinguere, pulchrum est 15. O, jakże pięknie. the enemy’s swords, it is splendid indeed.

Quemq(ue) naturae subitò resignes Ducha, którego winieneś naturze [Rather than] giving your spirit up Spiritum, fixus misero cubili, Spłacić, przykuty do boleści łoża, to nature, bedridden in illness, Hunc redones ut patriae, unde venit, Ojczyźnie oddaj, gdzie jego początek. give it here to your fatherland, from which it sprang, Quàm magè pulchrum est. Nader to pięknie! which is [a] most splendid [act].

Inde fulgentes agitavit ortus Stąd przecież wiedzie swoje pochodzenie It is from that source that the noble blood Nobilis sanguis,patrum avita proles, Ta krew szlachetna, przodków swych comes, the progeny of your ancestors, dziedzice. Inde proventu nituêre miro Stąd obfitością cudowną jaśnieją whence the splendid family trees gleam Stemmata pulchra. Herby wspaniałe. with their admirable abundance.

Mors magis quemq(ue) insequitur Śmierć bieży raczej za tym, co ucieka, Death follows the ones who try to escape it, fugacem, Urget à tergo timidos, et instat Po piętach depcze tchórzliwym, nastaje she is hard on cowards’ heels, threatens the Falce lethea trepidis, metuq(ue) Z letejską kosą na trwożliwych, strachem tremulous with the Lethean scythe, kills by Enecat ipso. Zabija samym. fear alone.

Praelijs audacia corda, vitae Serc mężnych w walce, szafujących życiem [But] death has respect for brave hearts, Prodigos, mors ipsa veretur, illis Sama śmierć się lęka, z drogi im schodzi. generously giving up their lives, and spares Cedit; ast hi palma velut premente Ci, jakby było zwycięstwo ciężarem, them; as if victory were a burden, they rise Pondere surgunt. Powstają znowu. up again.

14 15 14 15

14 W druku: amsancta. 15 Nawiązanie do myśli Horacego z Carmen III, 2: „Dulce et deco- 14 In the print: amsancta. rum est pro patria mori” („Słodko jest i chwalebnie dać życie w ofie- 15 A reference to Horace’s concept from Carmen III, 2: “Dulce et rze za ojczyznę”), cyt. za: Kwintus Horacjusz Flakkus, Dzieła…, op. decorum est pro patria mori” (“It is sweet and fitting to die for the cit., s. 220–221. homeland”), quoted after:The Odes and Carmen Saeculare, op. cit.

72 Laudem habere ex vulneribus, Z ran zyskać sławę jest Polaka cechą, To win fame with wounds is Polonum est, Prawicą krwawą odnosić triumfy [a] Polish [quality], Purpurascentiq(ue) trophaea dextrâ Też polską cechą, podobnie jak szukać To triumph with the bloodstained [right] Quaerere, hostes non equitare inultos Pomsty na wrogach. hand, and seek vengeance on the enemy, Velle, Polonum est 16. is [a] Polish [quality], too.

Iam videt quanto tetigit periclo Widzi już Turek, jak jest niebezpiecznie The Turk can see how dangerous it is Turca LECHEAE catulos Leaenae: Rozdrażnić lwicy LECHICKIEJ to provoke the cubs of the LECHITE potomstwo. lioness: Si caput nondum furiale cessat, Jeśli nie spuści swej okrutnej głowy, Should he not bow his cruel head, Fata iam acerbat. Los nań już czyha. he will make his fate worse.

Faciebat Symphoniam, A.[dmodum] Muzykę ułożył przewielebny The music was written by the R.[everendus] D.[ominus] Annibal Orgas, Annibal Orgas Right Reverend Mr Annibale Orgas, S.[anctae] T.[heologiae] D.[octor] doktor teologii, Doctor of Holy Theology, Magister Chori, in Eccles:[iae] Przełożony chóru Magister Chori in the Cathedr:[alis] Crac.[oviensis] w katedrze krakowskiej. Cathedral Church in Cracow.

Tłumaczenia obydwu ód Some of the commentaries na język polski come from the i wybrane komentarze: Polish translator of the odes, Inga Grześczak. Inga Grześczak.

16 16

16 Parafraza myśli Wergiliusza: „Tu regere imperio populos, Ro- mane, memento” („Ty, Rzymianinie, pomnij królować władczo nad 16 A paraphrase of Virgil’s words: “Tu regere imperio populos, Ro- światem”), cyt. za: Wergiliusz (Publius Vergilius Maro), Eneida. Epo- mane, memento” (“You, O Roman, govern the nations with your pow- peja w dwunastu księgach, przekł. i wstęp Ignacy Wieniewski, obja- er – remember this!”), quoted after:Aeneid VI, 851, https://classic­ śnienia Stanisław Stabryła, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1978 alanthology.theclassicslibrary.com/2012/08/07/aeneid-6-847-853/ (Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej), s. 180. [accessed on 1st December 2020].

73 Źródła / Sources

Archiwalia / Archival records Kraków, Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej / Archives of the Cracow Cathedral Chapter (AKKK) Aa 12. Acta actorum Ven. Capituli Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis 1620–1631. A.Cath.1804. [List Annibale Orgasa do Krakowskiej Kapituły Katedralnej / Letter from Annibale Orgas to the Cracow Cathedral Chapter, 1628]. Reg. C. 17. Regestrum Generale omnium Perceptorum et Expensarum Collegij RR. Rorantistarum 1624–1698. Rev.V.242a–b. Rewizje / Revisions.

Roma, Archivio storico – Pontificium Collegium Germanicum et Hungaricum (ACGU) ROM B 28. Instrumentorum Variorum Ab Anno 1590 usque ad Annum 1601. ROM C 10 No. B 1. Reliqviae S. Apollinaris. Historia. RBA No. 214. Entrata–uscita 1617–1623.

Roma, Archivio Università Gregoriana (AUG) 2800–2801. Girolamo Nappi, Annali del Seminario Romano, t. / vols. 1–3.

Roma, Archivum Romanum Societatis Iesu (ARSI) Rom 238. Catalogus eorum, qui iuxta ordinem facultatum operam hoc anno litteris dabunt in Seminario.

Rękopisy muzyczne / Music manuscripts Kraków, Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej / Archives of the Cracow Cathedral Chapter (AKKK) Kk I.2. Annibale Orgas: Vir inclite Stanislae. Kk I.4. Annibale Orgas: De Sancto Martino: Deus noster cuius gratis beatus Martinus.

Münster, Diözesanbibliothek SANT Hs 1239. Annibale Orgas: Hodie Christus natus est.

Poznań, Biblioteka Uniwersytecka / University Library 787/13. Annibale Orgas: Vir inclite Stanislae (odpis Adolfa Chybińskiego / copy made by Adolf Chybiński).

Roma, Museo Nazionale Romano di Palazzo Altemps Collectio minor (bez sygn. / no shelf mark). Annibale Orgas: Angelus ad pastores, Hodie Christus natus est.

Starodruki / Old prints Abrek Andrzej, Phoebvs post nvbila auspicatissimo hymenaeo [...], Cracoviae: in officina Andrea Petricouij [1642]. Diurnum Monasticum. Secundum Rubricam Romanam & consuetudinem Monasterii Beatae Mariae Virginis in Lambach Austriae superioris Sancti Benedicti, Augsburg: Augustae Vindelicorum – Apud Johannem Praeto- rium 1616. Łukomski Andrzej, Obrona vzywania pod iedną osobą sakramentv ciała y krwie Chrystvsa Pana, przeciwko omyl- nej nauce ministrow kalwińskich, luterskich y hussytow […], w Krakowie: w drukarni Andrzeja Piotrkowczy- ka 1619. Kostrzewowski Szymon Jacek, Novem Lavreata Sidera Recens in Cælo Academico exorta Sev Carmen Gratula- torium: Quod VV. IX Adolescentibus Artium Liberalium & Philosophiæ Candidatis, Dum ab Excellentissimo & Doctissimo Domino M. Floriano Lepiecki [...] Ornarentvr, Cracoviæ: In Officina Typografica Francisci Cæsarii [post 1648].

74 Ode inter declamationem epitaphiam, quâ laudabantur ij, qui cecidêre in bello contra Turcam, decantata [Craco- viae: typis Mathiae Andreoviensis 1622 ?]. Ode inter declamationem, quâ cohortabamur nostros ad arma contra Turcam strenuè capienda, decantata, [b.m.; b.r.]. Orgas Annibale, Sacrarum cantionum, quaternis, quinis, senis, octonis vocibus cum basso ad organum, & musica instrumenta. Liber primus, Romae: Luca Antonio Soldi 1619, RISM: O 104. Questio de prohibita rerum ecclesiasticarum alienatione, quam praesidente D. Iacobo Naymanowic etc. M. Barthol. Ianuschowic Bursae Iurisperitorum Senior, pro consequenda prima in iure utroque laurea ad disputandum proponent, [Kraków]: typis Matthiae Andreoviensis 1622. Radawiecki Andrzej, Prawy szlachcic w kazaniu na pogrzebie s. pamięci [...] pana Andrzeia ze Zmigroda Stadnic- kiego, w Krakowie: w drukarni Andrzeja Piotrkowczyka 1625. Bibliografia / Bibliography

Książki i artykuły / Books and articles Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, t. 2: Księgi XXVI – XXXI, przekł. i oprac. Ignacy Lewandowski, Warsza- wa: Prószyński i S-ka 2002 (Biblioteka Antyczna). Ammianus Marcellinus, The Roman History of Ammianus Marcellinus, trans. C.D. Yonge, https://www.gutenberg. org/files/28587/28587-h/28587-h.htm. Barbieri Patrizio, Music-selling in seventeenth-century Rome: three new inventories from Franzini’s bookshops 1621, 1633, 1686, „Recercare” 23/1–2 (2011), s. 131–173. Barycz Henryk, Nowodworski Bartłomiej herbu Nałęcz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XXIII/2, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1978, s. 356–360. Bassani Florian, Musiche policorali nella Chiesa del Gesù: aspetti di prassi esecutiva, w: La Musique à Rome au XVIIe siècle: études et perspectives de recherche, red. Caroline Giron-Panel, Anne-Madeleine Goulet, Roma: École française de Rome 2012 (Collection de l’École française de Rome, 466), s. 357–377. Bebak Marek, Franciszek Lilius. Życie i twórczość na tle epoki, Kraków: Musica Iagellonica 2018. Bebak Marek, Zastosowanie metody graficzno-porównawczej w badaniach muzykologicznych na przykładzie warsztatu skryptorskiego Macieja Arnulfa Miskiewicza, „Młoda Muzykologia” (2013), s. 7–28. Biblia łacińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. 2: Obejmujący księgi: Cztery Królewskie, dwie Paralipomenon, dwie Ezdrasza, Tobiasza, Judyty, Estery, Joba, Psalmów, Przypowieści, Ekklezyastesa, Pie- śni nad Pieśniami, Mądrości i Ekklezyastyka, przekł. Jakóba Wujka T.J., Wilno: J. Zawadzki 1907. Biblia łacińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. 3: Obejmujący księgi Nowego Testamen- tu, jako to: 4 Ewangelje, Dzieje Apostolskie, 14 Listów s-go Pawła, list s. Jakuba, 2 listy s-go Piotra, 3 listy s-go Jana, list s-go Judy i Objawienie s-go Jana, przekł. Jakóba Wujka T.J., Wilno: J. Zawadzki 1898. Bigotti Fabrizio, La biblioteca privata degli altemps ela musica strumentale a roma prima di Frescobaldi. Le compo- sizioni strumentali «sacre» di Giovanni Francesco Anerio, Gregorio Allegri, Giovanni Battista Organista e ano- nimo, https://fabriziobigotti.files.wordpress.com/2012/04/bigotti-la-biblioteca-privata-degli-altemps3.pdf. Braun Werner, Dialog, w: Die Musik in Geschichte und Gegenwart, Sachteil, t. 2, red. Ludwig Finscher, Kassel – Basel – London – New York – Prag – Stuttgart – Weimar: Bärenreiter, Metzler 1995, szp. 1197–1211. Casimiri Raffaele,«Disciplina musicae» e «mastri di cappella» dopo il Concilio di Trento nei maggiori istituti eccle- siastici di Roma: Seminario Romano – Collegio Germanico – Collegio Inglese (sec. XVI–XVII), „Note d’archivio per la storia musicale” 15/1 (1938), s. 5–6. Chybiński Adolf, Daniel Fierszewicz. Przyczynek do dziejów muzyki krakowskiej w drugiej połowie XVII wieku, „Przegląd Muzyczny” 1/17–18 (1925), s. 1–9. Chybiński Adolf, Materjały do dziejów król. kapeli rorantystów na Wawelu. Część druga 1624–1694 (do objęcia prepozytury przez Jana Porębskiego), „Przeglad Muzyczny” 4/14 (1911), s. 1–5; 4/15–16 (1911), s. 1–7; 4/17 (1911), s. 1–5; 4/18 (1911), s. 1–5; 4/19 (1911), s. 8–9. Chybiński Adolf, Materyały do dziejów król. kapeli rorantystów na Wawelu. Część pierwsza: 1540–1624, Kraków: Główny skład w księgarni D.E. Friedleina 1910. Chybiński Adolf, Muzycy włoscy w krakowskich kapelach katedralnych 1619–1657, „Przegląd Muzyczny” 2/12 (1926), s. 1–6; 3/2 (1927), s. 1–5; 3/3 (1927), s. 4–7; 3/4 (1927), s. 1–4; 3/5 (1927), s. 1–6; 3/7 (1927), s. 1–4; 3/8 (1927), s. 5–7. Chybiński Adolf, Nowe materjały do dziejów królewskiej kapeli rorantystów w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawe- lu, Lwów: [s.n.] 1925. Chybiński Adolf, Walentyn Gawara-Gutek. Do historji muzyki polskiej w XVI/XVII stuleciu, „Przegląd Muzycz- ny” 3/11 (1927), s. 1–5. Cicero Marcus Tullius, Against Catiline, trans. Charles Duke Young, https://www.perseus.tufts.edu/hopper/. Culley Thomas D., Jesuits and Music: A study of the Musicians Connected with the German College in Rome during the 17 th century and of their activities in Northern Europe, vol. 1, Rome: Jesuit Historical Institute 1970.

76 Cyceron Marek Tulliusz, Mowy przeciwko Katylinie, spolszczyła Iwona Żółtowska, Warszawa: Wydawnictwo Alfa 1999. Cymbalista Małgorzata, Sacrarum cantionum… Annibale Orgasa (praca magisterska, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 1999). Cymbalista-Zakrzewska Małgorzata, Technika koncertująca w „Sacrarum cantionum…” Annibale Orgasa, „Ze- szyty Naukowe KUL” 49/4 (2006), s. 31–79. Dixon Graham, Liturgical music in Rome (1605–45) (dysertacja doktorska, University of Durham 1981). Dixon Graham, The origins of the Roman ‘Colossal Baroque’, „Proceedings of the Royal Musical Association” 106 (1979–1980), s. 116–128. Estreicher Karol, Bibliografia polska. 140,000 druków, cz. III, t. 7: Lit. H. I., Kraków: Akademia Umiejętności 1901. Fétis François-Joseph, Biographie universelle des musiciens et bibliographie générale de la musique, vol. 6, Paris: Librairie de Firmin Didot Frères 1866–1868. Fokt Krzysztof, Januszowic (Januszewic, Januszowicz, Hanuszowic) Bartłomiej, w: Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 1: 1364–1780, red. Wacław Uruszczak, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2015, s. 171–172. Głuszcz-Zwolińska Elżbieta, Katalog tematyczny rękopiśmiennych zabytków dawnej muzyki w Polsce, t. 1: Zbiory muzyczne proweniencji wawelskiej, z. 2, red. Zygmunt M. Szweykowski, Kraków: Polskie Wydawnictwo Mu- zyczne 1972 (Musicalia Vetera). Horacjusz Flakkus Kwintus, Dzieła wszystkie, t. 1: Ody i epody, oprac. Oktawiusz Jurewicz, Wrocław: Ossolineum 1986. Horatius Flaccus Quintus, The Odes and Carmen Saeculare, trans. John Conington, https://librivox.org/the-odes -and-carmen-saeculare-by-quintus-horatius-flaccus-horace/. Iwaszko Jacek, Kompozycje z wawelskiego rękopisu Kk I.2 związane z kultem świętych, „Polski Rocznik Muzyko- logiczny” 13 (2015), s. 63–80. Kennedy Thomas Frank,Jesuits and music: the European tradition 1547–1622 (dysertacja doktorska, University of California, Santa Barbara 1982). La scuola policorale romana del Sei-Settecento: atti del Convegno internazionale di studi in memoria di Lauren- ce Feininger: Trento, Castello del Buonconsiglio, Biblioteca Clesiana, 4–5 ottobre 1996, red. Francesco Luisi [et al.], Trento: Provincia Autonoma di Trento – Servizio Beni Librari e Archivistici 1997. Leniek Jan, Książka pamiątkowa ku uczczeniu jubileuszu trzechsetnej rocznicy założenia gimnazjum św. Anny w Krakowie, Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1888. Lionnet Jean, La musique à San Giacomo degli Spagnoli au XVIIème siècle et les archives de la Congrégation des Espagnols de Rome, w: La musica a Roma attraverso le fonti d’archivio. Atti del Convegno internazionale Roma 4–7 giugno 1992, red. Bianca Maria Antolini, Arnaldo Morelli, Vera Vita Spagnuolo, Lucca: Libraria Musicale Italiana 1994, s. 479–506. Luciani Luciano, Le composizioni di Ruggero Giovannelli contenute nei due codici manoscritti ex biblioteca alta- empsiana detti «Collectio major» e «Collectio minor», w: Ruggero Giovannelli «musico eccellentissimo e forse il primo del suo tempo», Atti del convegno Internazionale di Studi (Palestrina e Velletri, 12–14 Giugno 1992), Palestrina: Fondazione Giovanni Pierluigi da Palestrina 1998, s. 281–318. Milewska-Waźbińska Barbara, Humanistyczny model autorstwa – poezja nowołacińska w Polsce, w: Humanistycz- ne modele kultury nowożytnej wobec dziedzictwa starożytnego, red. Marek Prejs, Warszawa: Wydawnictwo Neriton 2010, s. 83–109. Muzyka we Włoszech, t. 2: Technika polichóralna, red. Zygmunt M. Szweykowski, Kraków: Musica Iagellonica 2000 (Historia muzyki XVII wieku). Notatki bibliograficzne Iana Chyliczkowskiego referendarza rady stanu, „Dziennik Warszawski” 10/29 (1827), s. 60–86. O’Regan Noel, The Performance of Roman Sacred Polychoral Music in the Late Sixteenth and Early Seventeenth Centuries: Evidence from Archival Sources, „Performance Practice Review” 8/2 (1995), s. 107–146. O’Regan Thomas Noel,Sacred polychoral music in Rome 1575–1621 (dysertacja doktorska, University of Oxford 1988).

77 Patalas Aleksandra, Orgas Annibale, w: Encyklopedia muzyczna PWM, część biograficzna, t. 7:n–pa , red. Elżbieta Dziębowska, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 2002, s. 173–174. Pielech Marta, Do repertuaru kapel wawelskich. Starodruki muzyczne zachowane w archiwum katedry wawelskiej, „Muzyka” 46/2 (2001), s. 59–91. Poliński Aleksander, Dzieje muzyki polskiej w zarysie, Lwów: Skład główny w księgarni H. Altenberga 1907. Przybyszewska-Jarmińska Barbara, Historia muzyki polskiej, t. 3: Barok – część pierwsza 1595–1696, Warszawa: Sutkowski Edition 2006. Sowiński Albert, Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż: nakł. Autora 1874. Surowiak Zofia, Katalog tematyczny rękopiśmiennych zabytków dawnej muzyki w Polsce, t. 1: Zbiory muzyczne proweniencji wawelskiej, z. 4, red. Zygmunt M. Szweykowski, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1974 (Musicalia Vetera). Szweykowska Anna, Dwie kompozycje okolicznościowe Annibale Orgas, Virgilio Mazzocchi, „Muzyka” 37/1 (1992), s. 53–58. Szweykowska Anna, Początki krakowskiej kapeli katedralnej, „Muzyka” 4/2 (1959), s. 12–21. Targosz Karolina, Teatr Szkół Nowodworskich w Krakowie w XVII wieku, „Pamiętnik Teatralny” 25/1–2 (1976), s. 21–46. Tibaldi Rodobaldo, Orgas, Annibale, w: Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 79 (2013), http://www.treccani. it/enciclopedia/annibale-orgas_(Dizionario-Biografico). Vesperale Romanum cum cantu Gregoriano: ex editione Vaticana adamussim excerpto et rhythmicis signis a Soles- mensibus monachis, Parisiis – Tornaci – Romae: typis Societatis S. Joannis Evang. 1924. Virgil [Publius Vergilius Maro], Aeneid, https://classicalanthology.theclassicslibrary.com/2012/08/07/aeneid-6- 847-853/. Wergiliusz (Publius Vergilius Maro), Eneida. Epopeja w dwunastu księgach, przekł. i wstęp Ignacy Wieniewski, objaśnienia Stanisław Stabryła, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1978 (Bibliote­ka Klasyki Polskiej i Obcej). Wieczorek Ryszard, Boezio e l’ode umanistica in Polonia, w: Sodalium voces, Bologna: Antiquae Musicae Italicae Studiosi 1984 (Miscellanee, Saggi, Convegni, 24), s. 85–98. Wyżga Mateusz, Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku. Studium o społeczności lokalnej, Kraków: Księgarnia Akademicka 2011. Załęski Stanisław T.J., Jezuici w Polsce, t. IV, cz. II: Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków: W. L. Anczyc 1905. Zwolińska Elżbieta, Importation or Participation? Remarks on the Reception and Adaptation of the Genre musica- more antiquo mensurata in Sixteenth-Century Poland, „Musicology Today” 2 (2005), s. 49–58. Zwolińska Elżbieta, Twórczość kompozytorów włoskich z I połowy XVII wieku dla kapeli rorantystów wawelskich, „Pagine: polsko-włoskie materiały muzyczne = argomenti musicali polacco-italiani” [2] 1974, s. 203–215.

Wydania nutowe / Sheet music editions Bebak Marek (red.), Lilius Franciszek: Opera omnia II: Motetti, Concerti, Aria e Toccata, Kraków: Musica Iagello- nica 2016 (Sub Sole Sarmatiae, 28). Feicht Hieronim (red.), Pękiel Bartłomiej: 2 Patrem, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1963 (Wydawnic- two Dawnej Muzyki Polskiej, 52). Kubieniec Jakub (red.), Wincenty z Kielczy: Oficjum o św. Stanisławie, Kraków: Musica Iagellonica 2015 (Musica in Ecclesia Cathedrali Cracoviensi Audita, 2). Szombara Justyna (red.), Annibale Orgas (ca. 1585–1629): Sacrarum cantionum liber primus, Warszawa: Wydaw- nictwo Naukowe Sub Lupa 2019 (Fontes Musicae in Polonia, C/XII).

78 Spis treści / Table of contents

Wstęp / Introduction ...... 5 Komentarz rewizyjny / Editorial notes ...... 22 Wykaz korektur / List of corrections ...... 35

Angelus ad pastores ait ...... 39 Hodie Christus natus est ...... 50 Vir inclite Stanislae ...... 59 Deus noster ...... 63

Teksty słowne / Verbal texts ...... 67 Aneks / Appendix ...... 69 Źródła / Sources ...... 74 Bibliografia / Bibliography ...... 76 Fontes Musicae in Polonia series A: Catalogi A/I Tomasz Jeż, Danielis Sartorii Musicalia Wratislaviensia (2017). A/II Sonia Rzepka, Tabulatura Organi ex Bibliotheca Fraustadiensi ad Praesepe Christi (2018). A/III Marta Pielech, Iwona Januszkiewicz-Rębowska, Musicalia Collegii Glacensis Societatis Jesu (2019). A/IV Andrea Mariani, Inventoria rerum musicalium domum Societatis Iesu in Polonia et Lituania tempore suppressionis (2020). series B: Facsimilia et Studia B/I Sigismundus Lauxmin (1596–1670). Ars et praxis musica, Graduale pro exercitatione studentium, Anti- phonale ad psalmos, ed. facs. Jūratė Trilupaitienė (2016). B/II Liber organistarum Collegii Crosensis Societatis Jesu, ed. facs. Laima Budzinauskienė, Rasa Murauskaitė (2017). B/III Universalia et particularia. Ars et praxis Societatis Jesu in Polonia, eds Bogna Bohdanowicz, Tomasz Jeż (2018). B/IV Simon Maychrowicz (1717–1783). Nauka zbawienna na missyi Societatis Jesu zwyczayna (Lwów 1767), ed. facs. Oksana Shkurgan (2018). B/V Georgius Elger (1585–1672). Geistliche Catholische Gesange… (Braniewo/Braunsberg 1621), ed. facs. Māra Grudule, Justyna Prusinowska, Mateusz Solarz (2018). series C: Editiones C/I Martinus Kretzmer (1631–1696). Sacerdotes Dei benedicite Dominum, Memorare o piissima virgo, Aeter- ne rerum omnium effector Deus, Laudem te Dominum, eds Tomasz Jeż, Maciej Jochymczyk (2017). C/II Georgius Braun (1658–1709). In nomine Jesu, O caelitum Dux, ed. Tomasz Jeż (2017). C/III Anonim (I poł. XVIII w.). Completorium a 9. Chori Collegii Sandomiriensis Societatis Jesu, ed. Irena Bieńkowska, introd. Magdalena Walter-Mazur, Irena Bieńkowska (2017). C/IV Nicolaus Franciscus Frölich († 1708). Viaticum mortuorum, O Maria Virgo pia, Salve Regina, ed. Tomasz Jeż (2018). C/V Hyacinthus Szczurowski (1716? – po 1774). Caeli cives occurrite, Domine non sum dignus; Litaniae in C, ed. Maciej Jochymczyk (2018). C/VI Motecta scripta in Collegio Braunsbergensis Societatis Jesu (S-Uu Utl.vok.mus.tr. 394–399), ed. Jacek Iwaszko (2018). C/VII Joannes Faber (1599–1667). Litaniae de omnibus Sanctis pro diebus Rogationum a 10, ed. Tomasz Jeż (2018). C/VIII Hyacinthus Szczurowski (1716? – po 1774). Missa Emmanuelis, ed. Maciej Jochymczyk (2018). C/IX Nicolaus Dylecki (ca. 1630–1690). Vesperae, Liturgia, Concerti quatuor vocum, ed. Irina Gierasimowa (2018). C/X Gabriel Götzl (II poł. XVII w.). Missa Sancti Andreae, ed. Maciej Jochymczyk (2019). C/XI Johann Thamm (1719–1787) / Anton Weigang? (1751–1829). Opella de Passione Domini, ed. Tomasz Jeż (2019). C/XII Annibale Orgas (ca. 1585–1629). Sacrarum cantionum liber primus, ed. Justyna Szombara (2019). C/XIII Tomasz Szewerowski (1646/1647?–1699). Vesperae, ed. Irina Gierasimowa (2019). C/XIV Melchior Fabricius (1576–1653). Magnificat Primi Toni a 8, ed. Jędrzej Mróz (2020). C/XV Joannes Possival (1664–1729). Litaniae lauretanae sub titulo Consolatrix afflictorum, ed. Václav Kapsa (2020). C/XVI Joseph Bolehovský (1743–1811). Litaniae Lauretanae in g, Requiem in F, ed. Marta Pielech (2020). C/XVII Antonius Swoboda (1709 – po 1746). Dixit Dominus, Litaniae Lauretanae, ed. Maciej Jochymczyk (2020). C/XVIII Joseph Bolehovský (1743–1811). Litaniae Lauretanae in D, Regina caeli, eds Marta Pielech, Iwona Ja- nuszkiewicz-Rębowska (2020).

80 C/XIX Amandus Ivanschiz (1727–1758). Lytania[e] de Beata [Maria Virgine] (L.C.1b), ed. Maciej Jochymczyk (2020). C/XX Carolus Pelicanus (1642–1702). Ad festa venite, Adoro te devote, ed. Václav Kapsa (2020). C/XXI Annibale Orgas (1585–1629). Angelus ad pastores ait, Hodie Christus natus est, Vir inclite Stanislae, Deus noster, ed. Justyna Szombara (2021).

Ut habeas liberum accessum ad omnia volumina, vide: www.fontesmusicae.pl