Recreatieplan Waterland Maart 2011

Recreatieplan Actualisatie 2011 Waterland

CONCEPT

Recreatieplan Actualisatie 2011 Waterland

CONCEPT Recreatieplan Waterland maart 2011

In opdracht van: Landschap Waterland Postbus 770 1440 AT Purmerend T 0299 405220 F 0299 405222 E [email protected]

Opgesteld door: Vista landschapsarchitectuur en stedenbouw Prinsengracht 253 1016 GV Amsterdam T 020 6224431 F 020 6393807 E [email protected]

Het recreatieplan is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Provincie Noord-Holland Inhoud

0 Samenvatting 7 1 Inleiding - Recreatie in Waterland 9 2 Waterland in vogelvlucht 11 3 Recreatieschap Landschap Waterland 15 4 Recreatieplan Waterland; filosofie en opbouw hoofdstructuur 21

5 Uitwerking recreatievormen 29 5.1 Intensieve groengebieden, watersportgebieden en kustrecreatie 29 5.2 Wandelstructuur 31 5.3 Fietsstructuur 35 5.4 Ruiterstructuur 39 5.5 Waterrecreatie en schaatsen 41 5.6 Voorzieningen en verblijfsmogelijkheden 47 5.7 Informatievoorziening en bewegwijzering 50

6 Projectvoorstellen 57 6 0 Samenvatting

Recreatieschap Landschap Waterland is een samen- Hoofdprincipe Recreatieplan Waterland werkingsorgaan van tien Waterlandse gemeenten en In de landschapsvisie Waterland is de volgende recreatieve de Provincie Noord-Holland. Het heeft als doelstel- hoofdstructuur geïntroduceerd. In relatie tot de doel- ling de waarden van het landschap te bewaken en stellingen van Landschap Waterland wordt gestreefd om zorg te dragen voor een evenwichtige ontwikkeling recreatie te zoneren, waarbij de grootste recreatiedruk van de openluchtrecreatie. Over deze onderwerpen wordt opgevangen in de directe randen van de steden is in 2001 de Landschapsvisie Waterland opgesteld, Amsterdam, Zaanstad en Purmerend. Dit gebeurt door waarvan de recreatieve laag is uitgewerkt tot het groengebieden als Noorderstrook, Twiske, Groengebied Recreatieplan Waterland, 2002. Op dit moment, 2011, Purmerland, Purmerbos en Hemmeland op te waarderen is actualisatie van het Recreatieplan Waterland aan en hoogwaardig onderling te verbinden tot een groene/ de orde, met als nieuwe scope 2020. Hierin zijn een blauwe recreatieve hoofdstructuur. Door kwalitatief groot deel van de principes doorgezet. De actualisa- hoogwaardige wandel, fiets/skate en ruiterpaden en nieuwe tie betreft daarmee vooral het verder toepassen van voorzieningen ontstaat een samenhangende structuur die deze hoofdprincipes, wat leidt tot enigszins bijge- mensen aantrekt. In hoofdstuk 4 is dit nader beschreven stelde kaarten en een bijgestelde projectenlijst als en verbeeld. Hierdoor kan de bestaande belevingswaarde basis voor het nieuwe uitvoeringsprogramma. van het overig landelijk gebied voor de rust-, natuur- en cultuurminnende recreant behouden blijven. In de groen- De actualisatie houdt ook in dat ingespeeld moet blauwe as worden hoofdknooppunten tot ontwikkeling worden op de nieuwe politieke realiteit, waarin de gebracht, als toegangspoorten vanaf de hoofdinfrastruc- verantwoordelijkheid voor groen en recreatie niet tuur. Hier komen diverse recreatieve land- en waterroutes meer centraal wordt gedragen. Financiering van samen en worden voorzieningen als informatie, horeca, onderdelen is zeer lastig geworden. Om deze reden verhuur en parkeren gebundeld. Ontwikkeling van deze wordt ook ingezet op projecten waarin recreatie knooppunten betekent daarmee een opwaardering van de wordt meegekoppeld met andere ontwikkelingen. recreatieve kwaliteit voor heel Waterland. Hiervan worden in twee intermezzi voorbeelden gegeven. Deze voorbeelden moeten prikkelen om Recreatieve hoofdstructuur deze en vergelijkbare kansen te benutten en uit te In verschillende projecten is de afgelopen jaren gebouwd bouwen. aan de recretieve hoofdstructuur. Vooral de blauwe hoofdstructuur, de watergeoriënteerde recreatie, staat nu nadrukkelijk op de kaart als te versterken structuurlijn.

7 Dit gaat om de kustlijnen van Waterland, Gouwzee en opheffen van het knelpunt van het NoordHollands kanaal Waterrecreatie en schaatsen Zeevang, Hier ligt een grote kans in de, in uitvoering ver- vervolmaken deze schakel in de recreatieve hoofdstruc- Waterrecreatie hoort bij Waterland. Landschap Waterland traagde, dijkversterkingsopgave. Het sluit aan bij de ambi- tuur . streeft dan ook naar verbetering van de mogelijkheden. ties van een recreatieve IJ-oever in Amsterdam-Noord. Het gaat om vele vormen. Voor kanoën en roeien is het Daarnaast wordt de groene recreatieve hoofdstructuur, Wandelen netwerk van ondiepe veensloten inmiddels uitstekend de landgeoriënteerde recreatie, verder ingevuld en vooral Het aanbod aan wandelmogelijkheden in Waterland is belegd met routes en overhaalvoorzieningen. In ijsperi- naar het westen uitgebreid. Ook de waterrecreatie, uiter- groot. In het gebied zijn ruim 20 bewegwijzerde routes oden worden hier ook schaats-routes uitgezet., waarbij aard een essentieel en onderscheidend onderdeel in dit aanwezig, gestructureerd rondom recreatieve knooppun- Landschap Waterland een ondersteunende rol heeft. Voor waterrijke landschap, wordt steeds verder versterkt met ten, daarnaast ook opengestelde kades en ‘boerenlandpa- zwemmen zijn aanvullende voorzieningen goed mogelijk blauwe verbindingen en kwaliteitsverbetering. Daarnaast den’ en enkele Lange Afstand Wandelroutes. Aan enkele langs de Markermeerkust tussen Durgerdam en Edam. Dit ligt de focus vooral op voorzieningen. In navolging op het routes wordt nog actief gewerkt, zoals in de stadsrand van zou een belangrijk onderdeel zijn van een integraal oever- fietsknooppuntensysteem wordt gebouwd aan een scala Amsterdam. De Volgermeer, als nat en droog ‘zwerfland- project. Voor verbetering van de hengelsport-mogelijkhe- van rust- opstap-, en knooppunten. Tenslotte vormt com- schap’ vormt in dit gebied een belangrijke toevoeging aan den wordt gedacht aan openstellingsovereenkomsten van municatie, met een belangrijke rol voor nieuwe media, het het aanbod. In navolging van het fietsknooppuntennetwerk boerenland dat aan strategische visstekken zijn in enkele sluitstuk. wordt ook voor wandelen een knooppuntensysteem voor- natuur-reservaatsgebieden voorzieningen voor electro- bereid. Hierin worden ook nieuwe ‘rustpunten’ opgeno- bootvaren gerealiseerd. Voor de toervaart, kleine tot mid- De ‘eigen’ projectvoorstellen zijn weer samengevat in men als kleinste particuliere recreatievoorziening. delgrote motorjachten, is een netwerk ontwikkeld op de een projectenlijst voor de periode tot 2020, waaruit grotere ringvaarten en boezemwateren. Speciaal hierbin- voor iedere beleidsperiode een prioriteitenlijst wordt Fietsen/skaten nen is de ‘staande-mast route’. De provincie onderzoekt de samengesteld. Daarnaast is er nadrukkelijk aandacht voor Binnen Waterland is in het afgelopen decennium een mogelijkheden voor een route tussen Alkmaar en het andere manieren om te bouwen aan de recreatiestructuur. uitgebreid netwerk van fietsknooppunten gerealiseerd. Dit Marker-meer, via de Purmer Ee en de Gouwzee. Rond- Meekoppelen met particuliere initiatieven en inspelen op functioneert uitstekend, nog enkele ontbrekende schakels vaarten tenslotte worden beperkt aangeboden op de Zaan, andere ruimtelijke ontwikkelingen is in de huidige maat- en bv pontjes ontbreken nog. Ook de oude gemarkeerde het Wormer en Jisperveld en de Gouwzee. Vooral zal nu schappij wellicht kansrijker dan de eigen projecten. Via een fietsroutes zijn in het systeem opgenomen. daarnaast worden ingezet op de bereikbaarheid van het water vanuit aantal prikkelende ideeën en voorbeelden worden alle bestaan er enkele Lange Afstand Fietsroutes. Daarnaast is de stedelijke gebieden, met name in de vorm van opheffen betrokkenen uitgedaagd de kansen hierop blijvend in de het fiets/skatepad in de recreatieve hoofdstructuur een van knelpunten in de vaarverbindingen. aandacht te houden. belangrijk nieuw element waaraan gestaag wordt verder- gebouwd. Vooral liggen hiervoor kansen in combinatie met Voorzieningen Intensive recreatie de dijkversterking. Aan het assortiment voorzieningen is het laatste De bestaande intensieve groengebieden zijn recent ver- decennium weer het nodige toegevoegd. Zo zijn sterkt met het gereedkomen van Groengebied Purmerland. Ruiters naast de Hoofdknooppunten, Secundaire Knoop- Dit betekent tevens een waardevolle toevoeging aan de Ruiterroutes zijn in het natte Waterland geen vanzelfspre- punten nu ook Toeristische Overstapplaatsen (TOP’s) recreatieve hoofdstructuur. De bundel paden ontsluit het kendheid. alleen in recreatiegebieden kunnen substanti- gerealiseerd en worden ‘Rustpunten’ voorbereid. In landelijk gebied als een regionaal park. Binnen het gebied eel routes worden aangeboden. Recent zijn hiervoor in natte veenweidegebieden worden Rustvlotten geïn- liggen er in de nabije toekomst kansen om de Waterlandse Purmerland en op de Volgermeer ruiterpaden aangelegd. troduceerd, in navolging van het eerste recreatieplan. Zeedijk op te waarderen tot langgerekt ‘oeverpark’, als Voor de komende periode wordt vooral gestreefd naar onderdeel van deze structuur. Daarnaast verdienen een een bescheiden uitbreiding in de omgeving van Purmerend, Projectenlijst aantal delen van de hoofdroute nadrukkelijk opwaardering, en in opnemen van ruiterpaden in de dijkversterkingspro- Dit alles heeft geleid tot een nieuwe projectenlijst. Op zoals tussen Zunderdorp en Landsmeer/Twiske. Ontwik- jecten. basis van prioritering en mogelijkheden kan hieruit het keling van hoofdknooppunt De Poort van Waterland en nieuwe programma tot 2020 worden gevormd.

8 1 Inleiding - Recreatie in Waterland

De rol van Waterland als recreatiegebied is onmis- Leeswijzer kenbaar. En niet alleen voor de ‘eigen’ bevolking. Met Dit geactualiseerde Recreatieplan Waterland begint de groeiende verstedelijking vormt het één van de met een korte kenschets van het landschap, Water- meest belangrijke uitloopgebieden in de noordflank land in ruimere zin. Vervolgens beschrijven we de van de Randstad. Dit vraagt een landschap met een positie van het orgaan Landschap Waterland in histo- passend niveau van voorzieningen. Landschap Water- rische en bestuurlijke zin. Daarna volgt de eigenlijke land, in verschillende hoedanigheden daterend van actualisering. De filosofie achter het recreatieplan 1983, is nu 28 jaar bezig te bouwen aan deze voorzie- wordt uiteengezet. Deze is in hoofdlijn ongewij- ningen. Het bouwwerk groeit gestaag. Maar ook de zigd ten opzichte van de voorgangers van dit plan, wereld staat niet stil. De bevolking verandert snel in Recreatieplan Waterland 2002 en Recreatieplan Laag leeftijdsopbouw, welvaartsniveau en culturele samen- Holland 2005. Daarna beschrijven we systematisch stelling. Ook de maatschappij is wispelturig in haar het plan voor de verschillende vormen van recreatie waardering van recreatie en groen, al dan niet inge- in Waterland, steeds in de vorm van een visie, een geven door mondiale ontwikkelingen als klimaat en concreet streefbeeld op basis van de nu bestaande voedselvoorziening. En tenslotte schreidt de techniek situatie en de projecten die daaruit volgen. voort met digitale media en communicatie.

In deze dynamische omgeving is het noodzakelijk de plannen regelmatig te updaten, de ontwikkelingsrich- tingen bij te stellen en de strategiën te actualiseren. Veel is inmiddels gerealiseerd, maar op een aantal punten is nog versterking gewenst. Vooral de knooppunten behoeven versterking, verder de structuur van intensieve recreatiegebieden, verblijfsmogelijkheden, ook in het landelijk gebied, ruiterroutes, verbindingen tussen kanoroutes en het toervaartnetwerk. Tenslotte verdient de informatievoorziening blijvende aandacht en nieuwe inspanningen.

9 10 2 Waterland in vogelvlucht

Een recreatieplan kan niet worden opgesteld zonder westen van het gebied. Deze strandwallen werden een beschrijving van het onderwerp of decor van opgeworpen na de laatste ijstijd toen door de deze recreatie, namelijk het landschap van Waterland opwarming van het klimaat de zeespiegel sterk steeg. in ruime zin. Deze laatste toevoeging is van belang De meest naar het binnenland gelegen strandwallen omdat de Regio Waterland inmiddels is uitgebreid zijn het oudst. Na afzetting van deze strandwal steeg met gebieden die daar uitstekend bij aansluiten, maar de zee minder snel en zette steeds aan de zeekant die historisch niet tot ‘Waterland‘ gerekend werden. volgende strandwallen af. Tussen de strandwallen Feitelijk benadert het gebied dat van Nationaal ontstonden brede strandvlaktes die zich ook nu nog Landschap Laag Holland. Onderstaand is een com- als vlakke langgerekte open landschappen manifes- pacte beschrijving van de verschillende landschappen teren. De strandwallen vormden de basis voor de binnen dit gehele gebied opgenomen, min of meer oudste bewoning in Noord Holland. Ook nu vormen in volgorde van ontstaan. Het begint bij het sluiten zij de basis voor de dorpen en steden. Uitgeest en van de kust, dan de ontwikkeling van het veen en de Akersloot liggen op de oudste, Limmen, Heiloo en ontginning daarvan, vervolgens de afslag van dat veen- Alkmaar liggen op een jongere strandwal. Meer landschap, de drooglegging van de ontstane meren westelijk lagen nog jongere strandwallen, maar deze en tenslotte het gebruik van dit totale landschap. Een zijn grotendeels overstoven door de jonge duinen. uitgebreidere beschrijving van de Noordhollandse De strandwallen kennen een patroon van langgerekte landschappen is gegeven in het ‘Landschapskatern ontsluitingswegen met dwarsverbindingen. Karakte- Noord-Holland’, het provinciaal landschapsbeleid in ristiek zijn verder de doodlopende vaarten vanuit de hoofdlijnen (2001). Hieruit zijn een aantal figuren strandvlakte naar de strandwaldorpen. Bij Castricum overgenomen. Deze verbeelden respectievelijk een waren de strandwallen onderbroken en lag een grote deel van de natuurlijke basis voor het Noordhol- in- en uitstroomopening tussen de Noordzee en het landse landschap en de lappendeken van cultuurhis- achterliggende ‘waddengebied’. In dit gebied werd klei torische patronen als resultante van bewoning en afgezet en bestond een patroon van slingerende getij- gebruik van het gebied. dekreken. In het vlakke landschap zijn deze nog goed herkenbaar als slingerende watergangen. De opening Kustzone zelf is verzand en later overstoven door jonge duinen.

De basis van het Noord-Hollandse landschap is zichtbaar in de strandwallen en strandvlakten in het

11 gebied zijn een aantal van deze dijken nog markant aanwezig, zoals de Noorder IJ- en Zeedijk, de Assen- delver Zeedijk, de dijk rond de Eilandspolder en de dijk rondom de polder Zeevang. Deze dijken waren aanvankelijk lage kaden, zoals nog te zien is in de Groene Dijk ten westen van Assendelft, maar zijn in de loop der tijd steeds verder opgehoogd. Het veen buiten de dijken, nu het ‘kogenlandschap’ genoemd, was vogelvrij en viel grotendeels ten prooi aan het water. Aan het eind van de middeleeuwen bestond Noord-Holland uit een gatenkaas met rondom de beschermde delen van het veengebied een uitgebreid stelsel van grote meren en stromen. Het enige res- tant van deze periode is het Alkmaarder- en Uitgees- termeer. Dit gebied laat nog het landschap zien zoals dat in het begin van de 17e eeuw in grote delen van Noord-Holland aanwezig was.

Droogmakerijen

Vanaf deze tijd ondergaat Noord-Holland in enkele decennia een ongekende metamorfose. Door de combinatie van technische vooruitgang, namelijk de geoptimaliseerde bemalingstechniek door windmo- lens, en grote welvaart, de rijkdom van handelslieden Stromen en bedijkingen als basis voor Laag Holland in de gouden eeuw, konden de grote droogmakerijen worden uitgevoerd. Alle grote meren, de Beem- ster, Schermer, Heerhugowaard, Purmer en Wijde Veenweidegebied Aanvankelijk verspreid door het veengebied, maar Wormer, werden achtereenvolgens bedijkt, droog- later aan lijnvormig opgeworpen kaden, ontstonden gemalen en planmatig verkaveld. Ook een groot Door het verzanden van het stroomgat raakte de hierin een groot aantal dorpjes. aantal kleinere meren werd drooggemaakt, waaron- ‘waddenzee’ achter de strandwallen afgescheiden der de Starnmeer, Broekermeer en Buikslotermeer. van de Noordzee. Hier ontstond een immens moe- Dijken en meren De voortgang van de techniek en de verschillende rasgebied dat zich geleidelijk ontwikkelde tot hoog- investeerders zorgden voor nuanceverschillen in de veenkussen. Dit hoogveen werd vanaf het jaar 1000 Door de ontwatering zakte het hoogveen steeds droogmakerijen. De Beemster werd monumentaal eveneens bewoond en in cultuur gebracht. Met een verder in en de nog steeds stijgende zeespiegel en renaissancistisch ingericht, de Schermer technisch uitgebreid systeem van watergangen werd het gebied, zorgde voor steeds meer inbraken die het slappe geperfectioneerd en veel opener, de Heerhugowaard, aanvankelijk passief via spuien, maar later actief via venige substraat eenvoudig konden wegslaan. Vanuit Purmer en Wijde Wormer sober en zuiver functio- bemalen, ontwaterd. Dit resulteerde in het unieke de bewoning werd een deel van het veengebied vei- neel. Het nieuwe landschap van de droogmakerijen, veenweidelandschap met zijn dichte slagenverkaveling. liggesteld door de aanleg van kaden en dijken. In het vooral de Beemster, wordt beschouwd als de ultieme

12 Deze landschapstypering, met markante landschappelijke elementen, vormt feitelijk het onderwerp en het decor voor de recreatie in het landelijk gebied. Dit geldt als basis voor het recreatieplan.

Cultuurhistorische structuur Laag Holland uiting van cultuur. De stichting van vele buitenplaat- Stelling van Amsterdam sen in de Beemster zorgden er bijvoorbeeld voor dat de Volgerweg als ‘één der meest lommerrijke wegen Een laatste markante verandering in het landschap van Noord-Holland’ (Bijhouwer, 1935) beschouwd is de bouw van de Stelling van Amsterdam. Deze werd. In een tweede periode van droogmakerijen, in ring rond Amsterdam is gebaseerd op de strategie de 19e eeuw, was vooral de afsluiting en drooglegging van inundatie als belangrijk verdedigingsmiddel. Het van het IJ en de Wijkermeer belangrijk voor Noord- bestaat uit een samenhangende structuur van forten, Holland Midden. Dit betekende feitelijk het einde van liniedijken, inundatiesluizen en andere bebouwing. het waterrijke verleden van het gebied. Bijbehorend is een ring van inundatievlakten aan de buitenzijde van de Stelling, lage gedeelten in het landschap die onder water gezet konden worden. Land- schappelijk zijn deze echter nauwelijks herkenbaar.

13 Laag Holland

Landschap Waterland

Groene Hart

14 3 Recreatieschap Landschap Waterland

Landschap Waterland is een samenwerkingsorgaan In 2011 spelen weer belangrijke veranderingen. Ten van de provincie Noord-Holland en elf gemeenten, eerste zijn het beleid en de budgetten voor kwa- op basis van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen. liteit van, en recreatie in het landelijk gebied sterk Het heeft als doelstelling de specifieke en gedifferen- verschraald. Zowel ILG middelen als middelen voor tieerde waarden van het landschap te bewaken en Recreatie om de Stad (RodS) zijn feitelijk verval- zorg te dragen voor een evenwichtige ontwikkeling len. Dit betekent dat zolang dit beleid niet hersteld van de openluchtrecreatie. wordt, andere middelen gevonden moeten woden voor landschappelijke kwaliteit en recreatieve voor- De geschiedenis van het recreatieschap is bestuurlijk zieningen. Meekoppeling met andere ontwikkelingen complex, maar inhoudelijk eenduidig. Het is opgericht is een methode die altijd al kansrijk was, maar die in 1983 als Recreatieschap Waterland met als eerste nu feitelijk de enige mogelijkheid geworden is voor taak het opstellen van een recreatiebasisplan. Dit bouwen aan de kwaliteit. In de twee intermezzi in dit plan is in 1988 door alle deelnemers geaccordeerd rapport worden hiervan voorbeelden gegeven: kop- en in uitvoering genomen. Naast de ontwikkeling peling met sanering en koppeling met dijkverzwaring. van de recreatieve infrastructuur voerde het schap de subsidieregeling Nationaal Landschap Waterland Ook verandert de rol en rijkweidte van Landschap uit, waarmee binnen de doelstelling allerlei projecten Waterland nog steeds. In de afgelopen bestuurspe- werden gefinancierd. Vanaf 1996 de is het schap de riode is ten eerste de gemeente Graft-De Rijp aan naam Landschap Waterland gaan voeren, om goed de gemeenschappelijke regeling en daarmee aan het uitdrukking te geven aan de meervoudige doelstelling. gebied toegevoegd. Daarnaast wordt op dit moment In 1998 is de subsidieregeling NLW komen te verval- een gedeeltelijk samengaan met Recreatieschap len en vervangen door Waardevol Cultuurlandschap Het Twiske voorbereid. Dit biedt betere kansen de Waterland met een eigen subsidieregeling. Dit is in recreatieve voorzieningen als integrale structuur te 2000 opgevolgd door De Groene Long, sinds 2005 behandelen, en kan tot een efficiënter bestuur en Nationaal Landschap Laag Holland. In 2007 is het beheer leiden. Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) geïntrodu- ceerd als financieringskader voor allerlei projecten in Landschap Waterland heeft haar taak en rolopvatting het landelijk gebied. in al die perioden effectief weten aan te passen aan veranderende omstandigheden. Taken die het Land- schap Waterland tot het hare beschouwt zijn: - beleidsbeïnvloeding;

15 - realisatie van nieuwe recreatieve infrastructuur; kilometer aan wandelpaden en –routes en de ontwik- Andere, relatief grote projecten die Landschap - coördinatie van beheer en onderhoud van recrea- keling gaat door. Waterland heeft getrokken zijn: Verkoop van jachtha- tiestructuren en -gebieden; ven en recreatiegebied Hemmeland aan de gemeente - beheer en onderhoud van routebewegwijzering, Rond het jaar 2000 vond er op alle vlakken een Waterland; Aanleg 11 kilometer ruiterpaden en een bebording en kleine routevoorzieningen; heroriëntatie van beleid plaats. Nieuwe media ont- natuurspeelbos in het Purmerbos, i.s.m. Staatsbosbe- - voorlichting, educatie en promotie. wikkelden zich in razend tempo en duurzaamheid/ heer en gemeente Purmerend en aankoop en ontwik- klimaatbestendigheid werd een belangrijke nieuwe keling van het Fort a/d Nekkerweg van de Stelling van Hierin speelt het Landschap verschillende rollen: opgave bij de inrichting van ons land. Landschap Amsterdam. - inspirator, motivator, aanjager; Waterland is in deze ontwikkeling meegegaan en - projecttrekker, -realisator; heeft door middel van een interactief proces de Projecten door anderen, waarvoor het Recreatieplan - facilitator; Landschapsvisie Waterland opgesteld, met voorstel- vaak als kader heeft gediend, zijn: de inrichting van - beheerder. len voor met name waterbeheer en landgebruik. de gesaneerde Volgermeerpolder door de gemeente De kansen die hierin ontstaan voor recreatie zijn, in Amsterdam; de ontwikkeling van de Noorderstrook Recreatie(basis)plan en Landschapsvisie; combinatie met de inmiddels bestaande recreatie- en het natuur- en recreatieproject van IJ tot Gouw, een ontwikkelingsreeks structuur en de grotere ontwikkelingen, uitgewerkt in door Stadsdeel Amsterdam-Noord; het project het Recreatieplan Waterland. Door de gekozen inter- Ilperveld Integraal, door de samenwerkende over- In 1988 is het Recreatiebasisplan Waterland vast- actieve werkwijze kreeg het Recreatieplan Waterland heden met Landschap Noord-Holland; het project gesteld. Dit document schetste een streefbeeld van een breed draagvlak en heeft in 2005 als inspiratie en Wormer- en Jisperwater, door de samenwerkende de recreatieve infrastructuur in Waterland en de basis gefungeerd voor het Recreatieplan Laag Hol- overheden met Natuurmonumenten, LTO en Water, organisatie van beheer en onderhoud van de routes land. In het plan is een streefbeeld geschetst voor de Land & Dijken; ontwikkeling van De Pieterman, en voorzieningen. In deze periode speelde de Land- ontwikkeling van de recreatieve infrastructuur tot en Horeca Marina Park en openbaar zwemstrand, door inrichting Waterland. In dit kader zijn, gebaseerd op met 2015. de gemeente Edam-Volendam; 16 kilometer fietsen het Recreatiebasisplan, vele kilometers fietspaden skatepaden, door het Recreatieschap Het Twiske. en voorzieningen als aanlegsteigers, visplekken e.d. Evaluatie Recreatieplan Waterland aanleg van het Waterbergingsproject Wijde Wormer gerealiseerd. door Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwar- In 2008 zijn de resultaten van het Recreatieplan tier; realisatie van de ‘Fietsknooppuntenbewegwijze- Eind jaren ‘90 is als aanvulling een projectplan voor Waterland geëvalueerd en met trots kon worden ring’ door Provincie Noord-Holland. bewegwijzering Kano- en Schaatsvoorzieningen opgesteld en uit- geconstateerd dat aan vrijwel alle projecten is van de Lange Afstand Wandelroute Stelling van gevoerd. Dit plan is bekroond met een prijs van de gewerkt. In de meeste gevallen is het beoogde resul- Amsterdam, door Provincie Noord-Holland, LAW KNSB en heeft gefungeerd als voorbeeldproject taat ook gehaald. In andere gevallen loopt het ontwik- en Recreatie Noord-Holland NV; realisatie van voor andere regio’s in Nederland. Daarnaast is het kelingstempo iets achter en in enkele gevallen zijn het Noord-Hollandpad, door de Provincie Noord- Wandelpadenplan Waterland opgesteld waarvan de projecten niet haalbaar gebleken. Holland en ten slotte het Middeleeuws Sporenpad en uitvoering in 2003 grotendeels is afgerond. Hiermee Het grootste project dat in de afgelopen periode het Dik Trom pad, door de gemeente Zeevang. Het ontstond een netwerk van ongeveer 225 kilometer onder projecttrekkerschap van Landschap Waterland beheer en onderhoud van ingelegen knooppunten en gemarkeerde wandelroutes in de regio Waterland. In is gerealiseerd is Groengebied Purmerland. Een 200 de laatste twee routes ligt bij Landschap Waterland. aansluiting hierop wordt vanaf 2004 gewerkt aan boe- hectare groot groengebied direct grenzend aan de renlandpaden vanuit een 10 jarige overeenkomst met Purmerender wijk Weidevenne en het dorp Purmer- Een project dat niet gelukt is is de verbinding tussen ‘Water, Land en Dijken’, de Agrarische Natuurvereni- land. haven De Roemer in het Twiske en het water van ging Waterland. Ook hierin is Landschap Waterland Waterland. Het lokale politieke en maatschappelijke een voorloper. Inmiddels ligt er in de regio ruim 300 draagvlak hiervoor bleek in 2006 ontoereikend.

16 De bereikte resultaten van het afgelopen decennium dus geen zelfstandig bestuursorgaan. De figuur laat Aangezien er een duidelijke taak ligt bij Laag Hol- vervult Landschap Waterland met trots. Het sterkt een schematische weergave zien van de verhouding land, maar ook een eigen verantwoordelijkheid voor om voor het komende decennium nieuwe doelen te tussen Laag Holland en de andere overheden en Landschap Waterland, zou er wat betreft beleids- stellen en het beleid te actualiseren en te richten op partijen. Gezamenlijk wordt zo goed mogelijk gecom- formulering sprake kunnen zijn van overlap. Omdat de huidige en steeds weer veranderde omstandighe- municeerd over de rollen en verantwoordelijkheden. echter het recreatiebeleid van Landschap Waterland, den in Waterland en de ruimere regio. verwoord in de landschapsvisie en het recreatieplan, Programmabureau Laag Holland vervult een regis- nagenoeg geheel is overgenomen in het Recreatieplan Landschap Waterland in het maatschap- serende en coördinerende rol tussen alle betrokken Laag Holland, levert dit geen problemen. pelijk krachtenveld organisaties. Hierbij is geen sprake van hiërarchische verhoudingen tussen Laag Holland en bijvoorbeeld de In het kaartbeeld is de betekenis van de 3 verschil- Het bestuursorgaan Landschap Waterland is één van verschillende terreinbeherende partijen, maar louter lende bestuursorganen van de recreatieschappen de vele spelers in de regio Laag Holland. Afhankelijk een functionele samenwerkingsrelatie. De rol ‘regisse- Landschap Waterland, Het Twiske en het Alkmaar- van allerlei politieke, sociale en financiële factoren ren en coördineren’ heeft betrekking op het realise- der- en Uitgeestermeer, alsmede het programmabu- veranderen de rollen en posities van partijen van tijd ren van beleidsdoelen op het gebied van landschap, reau Laag Holland weergegeven door middel van de tot tijd. De positie van het Landschap Waterland ten natuur, recreatie, lanndbouw en cultuurhistorie. werkgebieden van de verschillende partijen. opzichte van andere recreatieschappen, de provin- Landschap Waterland legt zich vooral toe op het cie en natuurbeherende organisaties vraagt om de operationaliseren van beleid en beheer¬coördinatie. Deelnemende partijen in de 3 Recreatieschappen: volgende toelichting. In de praktijk met name op het gebied van recreatie. - Recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer: De rol van Landschap Waterland bestrijkt dus een Provincie NH, Beverwijk, Heemskerk, Uitgeest, Cas- Laag Holland in relatie tot Landschap Water- deelgebied van de belangen die door Laag Holland tricum, Heiloo, Zaanstad; land worden behartigd. Op operationeel niveau is Laag - Recreatieschap Het Twiske: Provincie Noord-Hol- Het programmabureau Laag Holland is een onderdeel Holland niet actief waardoor op dit terrein geen land, Amsterdam, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, van de organisatie van de provincie Noord-Holland, sprake is van overlap. Zaanstad. - Recreatieschap Landschap Waterland: Provin- cie Noord-Holland, Amsterdam-Noord, Beemster, Edam-Volendam, Graft-De Rijp, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, Waterland, Wormerland, Zaanstad en Zeevang. - Overkoepelend: Nationaal Landschap Laag Holland

Indien alle participanten instemmen, worden de gemeenschappelijke regelingen en de besturen van Landschap Waterland en recreatieschap Het Twiske per 1 januari 2012 samengevoegd. Dit biedt op verschillende niveaus voordelen ten opzichte van de huidige situatie. Op bestuurlijk niveau door het opheffen van overlap en afname van de bestuurlijke drukte en het duidelijker zichtbaar worden van het nut van de Gemeenschappelijke Regeling. Op organisatorisch niveau door efficiency winst. Op beleidsmatig niveau

17 18 door de integratie van recreatiedoelstellingen en – Eerder al was een positieve intentie uitgesproken (AB aanbod en een duidelijker profilering en promotie december 2007) over het zelf in stand houden van naar de burger. recreatieve voorzieningen, als leidraad voor nieuwe projecten in de toekomst. Daarbij is echter aange- Gebiedsproces Waterland-Oost geven dat ieder project afzonderlijk kritisch dient te Op initiatief van de bestuurders van gemeente worden getoetst. Waterland en stadsdeel Amsterdam-Noord is in 2009 gestart met het gebiedsproces Waterland-Oost. Het beleid van Landschap Waterland, zoals vastgelegd Er is gewerkt met een kleine werkgroep van ver- in het Recreatieplan Waterland 2002, is: tegenwoordigers van stadsdeel Amsterdam-Noord, - Het inzetten op coördinatie van regionale route- gemeente Waterland, Hoogheemraadschap Hollands structuren en voorzieningen Noorderkwartier, Agrarische natuurvereniging Water, - Prioriteit geven aan de ontwikkeling van de Land en Dijken, Centrale stad gemeente Amster- Groenblauwe As en de ontwikkeling van recreatie- dam, Landschap Waterland, Centrale Dorpenraad centra en de gebiedsmakelaar van DLG. De eerste fase van - Routestructuren en voorzieningen toetsen en aan- het gebiedsproces is inmiddels afgerond. hierin is passen of ontwikkelen binnen randvoorwaarden aandacht besteedt aan knelpunten, die niet worden zoals: goede bereikbaarheid en toegankelijkheid; opgepakt, niet op een reguliere wijze kunnen worden een regionaal verzorgingsgebied; en onderdeel zijn opgelost en die essentieel zijn voor behoud en van een groter netwerk. ontwikkeling van de unieke waarden van Waterland- oost. Eén van de projecten die voortkomt uit de Bestuursbesluit van december 2007 knelpuntenanalyse is ‘Recreatie en toerisme: hoe kan Een deel van de in de afgelopen jaren gerealiseerde optimale samenwerking tot stand worden gebracht routes en paden zijn lokaal van karakter en voldoen teneinde te komen tot kwaliteitsverbetering’. De pro- niet volledig aan de voorwaarden zoals die in het jecten zijn opgenomen in de projectenlijst in hoofd- bovengenoemde schapsbeleid werden gehanteerd. stuk 6. Uitvoering vindt in 2011 en 2012 plaats. Echter bij het principebesluit van 2007 is aangegeven dat de geografische spreiding van nieuwe voorzieningen mee weegt in het opnemen van gemeentelijke Randvoorwaarden actualisatie Recreatie- projecten in het uitvoeringsprogramma van Land- plan Waterland schap Waterland. Nieuwe projecten moeten daarom bijdragen aan: Bestaand beleidskader - Een evenwichtige verdeling van schapsactiviteiten Besloten is (AB 1 juli 2010) dat het bestaande over het hele werkgebied, inclusief het recent toe- beleidskader van Landschap Waterland onverminderd gevoegde grondgebied van de gemeente Graft-De geldt als kader voor de inspanningen. De ambities uit Rijp; het Recreatieplan Waterland van 2002 zijn daarmee - Het invulling geven aan het streefbeeld voor wan- in grote lijnen nog steeds het streefbeeld voor de delrecreatie, namelijk meer lokale ommetjes die recreatieve ontwikkeling van Landschap Waterland aansluiten op de woonkernen. voor de toekomst. In het Recreatieplan Laag Holland is gesteld dat ten opzichte van landelijke normen Laag Holland te weinig opvangcapaciteit (padlengte) heeft, zeker in de 19 nabijheid van woonkernen. Aansluitend op het Wan- 20 4 Recreatieplan Waterland; filosofie en opbouw hoofdstructuur

Zonering en kwaliteitsbehoud door ren van recreanten op verschillende plekken in het ‘Recreatieve Hoofdstructuur’ gebied. Boven deze in- en extensieve recreatiegebieden is ten slotte een structuur van ‘toegangspoorten’ De kwaliteiten van het landschap vormen de basis of hoofdknooppunten voorgesteld. Deze moeten de voor de recreatie in de regio Waterland. Om te toegankelijkheid van het gebied vergemakkelijken en zorgen voor behoud en optimaal gebruik van deze tegelijk de verstoring in het gebied minimaliseren. kwaliteiten is ingezet op zonering. Gestreefd is naar zonering van het recreatief gebruik van het landelijk In de volgende figuur is deze gelaagde benadering gebied door een gelaagde opbouw van voorzieningen. verbeeld. In de toelichtende paragrafen wordt per Dit is de ‘recreatieve hoofdstructuur’ genoemd. laag aangeduid welke structuur daarbij voor ogen staat en met welke motivatie. Centraal hierin staat een samenhangende structuur van intensieve recreatiegebieden en routes in aansluiting op het stedelijk gebied. Daaronder ligt het overige landelijke gebied dat door de zonering een minder intensieve recreatiedruk kent. Hierdoor kan het specifieke kwaliteiten als rust en ruimte behouden en benutten. Met deze benadering lijkt het landelijk gebied als een eenvormig landschap behandeld te worden waarin meer en minder intensief gerecreëerd kan worden. Niets is minder waar. Zoals aangegeven in de beknopte landschapsbeschrijving is het landelijk gebied van Waterland en Laag Holland uitzonderlijk gevarieerd. Daarmee ligt onder het zoneringsbeeld van de hoofdstructuur een lappendeken van identiteiten die aan de recreatie ter plaatse een specifieke kleur geven. De zo ontstane combinaties van recre- atiemogelijkheden en landschappelijke identiteiten leveren een maximum aan keuzemogelijkheden en variatie op die kunnen leiden tot veelvuldig terugke-

Bundeling van routes in Het Twiske, als schakel in de Recreatieve hoofdstructuur 21 Laag 1: Extensief landelijk gebied Principe Recreatieve Hoofdstructuur Verbeteren van de recreatieve mogelijkheden van het landelijk gebied is een belangrijk thema. Niet alleen biedt het mogelijkheden voor specifieke beleving van het landschap, ook biedt het recreatieve mogelijkheden voor bewoners van kleine kernen.

Het landelijk gebied van Noord-Holland Midden kent zeer uiteenlopende landschapstypen en kwaliteiten. Ingezet wordt op versterken van de beleving van de Laag 3 verschillende landschappelijke identiteiten. Binnen de Toegang: Recreatieknooppunten nabij infrastructuur randvoorwaarden vanuit het landschap worden de en recreatiekernen specifieke mogelijkheden aangegrepen voor aanspre- Vanuit knooppunten route structuur kende recreatieve routes. Handhaven van bestaande ontsluiting en accommodatie vormt hierbij steeds het uitgangspunt.

Naast de verschillende landschapstypen zijn ook historische elementen en structuren als historische dorpjes, molengangen of de Stelling van Amsterdam voor recreatie van belang. In de concrete paden- structuren wordt ingespeeld op de aanwezigheid en Laag 2 gebruiksmogelijkheden van deze elementen. Zonering: Intensieve recreatiekernen Recreatieve verbindingsroute Laag 2: Intensieve as Samen: Intensieve recreatie-as Om de recreatieve druk te zoneren is tegenover het extensieve recreatiegebied een structuur voor intensieve recreatie voorgesteld. In aansluiting op de stedelijke gebieden liggen groengebieden voor intensieve dagrecreatie. Deze gebieden hebben een duidelijke identiteit en dienen als focus voor de recreatieve bewegingen van de bewoners van de stad. De gebieden hebben een grote recreatieve draagkracht door grote lengtes vrijliggende paden, diverse voorzienin- Laag 1 gen en vaak een dichtere structuur door rietlanden, Ondergrond: Stedelijk en landelijk gebied struweel of bos. Hiermee wordt een groot deel van Verschillende landschapstypen de recreanten ‘opgevangen’ in een relatief klein deel Extensieve recreatie via paden en routes van het buitengebied.

22 Mensen willen ook verder gaan dan het ‘eigen’ groen- Verder: Toeristische gebieden voorzieningen. Voorzieningen in de routes, als bruggen gebied. Om deze reden is door het hele plangebied Optimaliseren van voorzieningen voor recreatie en overhaalpunten, zijn uiteraard essentieel. Daar- een comfortabele recreatieve verbinding voorgesteld dient in eerste instantie vooral de woon- en leefkwa- naast gaat het over aanvullende voorzieningen die de die loopt via de diverse groengebieden. Het betreft liteit van Waterland en omgeving zelf, en in tweede kwaliteit aanzienlijk kunnen verhogen. Te denken valt een doorgaande route van vrijwel uitsluitend vrijlig- instantie het economisch rendement van recreatie als aan kijkhutten, rust- en picknickplaatsen, recreatie- gende paden, vooral bedoeld voor fietsen en skaten, bijdrage aan de vitaliteit van het landelijk gebied. steiger en aanlegplaatsen, maar ook openstelling van maar ook voor wandelen en deels zelfs paardrijden sanitair, bijvoorbeeld bij boerderijcampings, kleinscha- en kanovaren. De doorgaande structuur is een instru- Bij toerisme ligt de nadruk veel meer op het eco- lige horeca, verhuurbedrijven van fietsen en kano’s en ment voor zonering van recreatiedruk. nomisch rendement. Dit sluit aan op particulier bezoeken kinderboerderijen. Tenslotte gaat dit ook ondernemerschap. In deze zin wordt toerisme slechts nog over verblijfsmogelijkheden als logeerboerde- In de hoofdstructuur is onderscheid gemaakt tussen zijdelings behandeld in dit recreatieplan. Vooral de rijen, campings en hotels. Recent zijn aan dit scala de ‘droge’ recreatie en ‘natte’ recreatie, die zich hoofd- meerwaarde die toeristische attracties en voorzienin- Toeristische Overstap Punten (TOP’s) en de Rustpun- zakelijk richt op water of kust. gen bieden voor recreanten zijn in dit kader belang- ten toegevoegd, die respectievelijk door de provincie rijk. Verder kan toerisme bijdragen aan de vitaliteit en door particulieren worden ontwikkeld. Er is rela- De intensieve structuur is vooral voorgesteld in de van het landelijk gebied en in deze zin een meer- tief al veel aandacht voor deze voorzieningen, maar nabijheid van de grotere stedelijke concentraties, om waarde betekenen voor behoud van kwaliteit. aangegeven wordt dat hierin nog steeds een tekort maximaal effectief te zijn in het opvangen en zoneren (bijvoorbeeld aan toiletten) bestaat. van de recreatiedruk. Hierbij horen ook de ‘haarva- In het landelijk gebied van de regio Waterland zijn ten’ vanuit het stedelijk gebied die de bereikbaarheid enkele markante toeristische gebieden te onder- Recreatieve voorzieningen, vooral de extensieve, van de hoofdstructuur vergroten. scheiden. Dit zijn plekken als de Zaanse Schans en functioneren pas goed bij voldoende bekendheid bij Edam/Volendam-Monnickendam-Marken, samen de de bevolking en efficiënte aanduiding in het gebied. In Laag 3: Knooppunten ‘Gouden Driehoek’ genoemd. Daarnaast is het ‘Land routeaanduidingen is eenheid en helderheid noodza- Beide structuren, zowel de intensieve recreatiestruc- van Leeghwater’, door de gemeenten Graft-De Rijp, kelijk. Op verschillende manieren wordt gewerkt aan tuur als het extensieve landelijk gebied, worden ont- Beemster en Schermer, een toeristisch initiatief. Het verbetering. sloten via een aantal hoofdknooppunten gekoppeld toont bij uitstek de historie van de veenontginningen aan de hoofdinfrastructuur. Dit zijn de ‘toegangspoor- en de inpoldering van het Noordhollandse landschap. ten’ of ‘uitvalsbases’ van Laag Holland. Aan de rand In Schermerhorn wordt hiertoe het ‘Watericoon’ van het stedelijk gebied zijn dit Waterlandse Poort, ontwikkeld, rondom de Schermermolens. Het Twiske, de Zaanse Schans, het Uitgeestermeer en Purmerend. Meer centraal in grote groene gebieden Tenslotte: Voorzieningen en Informatie is dit aangevuld met knooppunten in Monnickendam Naast een goede structuur van groengebieden, paden en Schermerhorn. In deze knooppunten treft de en routes zijn meerdere zaken van belang voor de recreant een bundeling van voorzieningen en routes kwaliteit van het recreatieve aanbod. Voorzieningen aan. De centralisatie vergroot de economische draag- en informatie worden hiervan als belangrijke facetten vlak voor de voorzieningen. Tegelijkertijd draagt de nader uitgewerkt. koppeling aan hoofdinfrastructuur bij aan het zoneren en minimaliseren van autobewegingen door het Voorzieningen gekoppeld aan groengebieden en gebied. Naast deze hoofdknooppunten worden in het routestructuren zijn van wezenlijk belang voor de gebied knooppunten van lagere orde voorgesteld. kwaliteit. Het gaat hier over een breed scala van

23 24 Hoofdstructuur en knooppunten Naast de hoofdstructuur zelf heeft de toegankelijkheid vanuit het stedelijk gebied via een fijnmazige Visie, voortgang en streefbeeld infrastructuur een hoge prioriteit. Onder het motto Hoofdstructuur “in 10 minuten in het groen én veel te doen” wordt Om recreatiedruk te verdelen en zonering te opti- hieraan aandacht gegeven. Geconstateerd kan maliseren is een verbindende structuur voorgesteld worden dat hierin met name voor de landrecre- tussen de verschillende recreatieve groengebieden. atie (wandelen en fietsen) er de afgelopen periode De gedachten hierachter zijn hiervoor beschreven. veel is gedaan, stad-landverbindingen in de vorm van Deze verbindingen bestaan over het gehele traject uit bruggen en tunnels over/onder scheidende hoofdin- zo veel mogelijk vrijliggende gemarkeerde wandelen frastructuur tussen woonwijken en buitengebieden. fiets/skatepaden. In sommige gedeelten is bovendien Waterverbindingen als duikers en sluisjes verdienen ontwikkeling van doorgaande ruiterpaden logisch. nog wel extra aandacht. Dit idee uit het eerdere Recteatieplan waterland blijkt goed te werken en vormt nog steeds een Zoals in de beschrijving aangegeven, bestaat het hoofdprioriteit: ‘Zet in op verbetering van de Recrea- streefbeeld voor de totale intensieve structuur tieve Hoofdstructuur’ (advies RNH 2010) . uit de volgende elementen. Een groene structuur, zuid-noord georienteerd, gebaseerd op een serie Met betrekking tot de voortgang van realisatie van de recreatieve groengebieden in de regio Waterland. De recreatieve hoofdstructuur zijn vooral in de stads- structuur haakt vooral aan bij de stedelijke concen- rand van Amsterdam-Noord veel initiatieven gaande. traties. Haaks daarop een aantal oost-west verbindin- Daarnaast zijn sommige projecten minder zichtbaar, gen, die meer stedelijk gebied ontsluiten en daarnaast zoals de impuls in de Zaanse Schans en de ontwik- een waardevolle brug slaan tussen de Zuiderzeekust keling van nieuwe recreatiegebieden. Deze projec- en de Noordzeekust. Dit betreft alle in principe land- ten zorgen wel voor een belangrijke bijdrage in de gebonden recreatiegebieden. Zaanstad vormt hierin realisatie van de recreatieve hoofdstructuur. Daar- nog een barrière, recreatief ontwikkelen van het naast wordt er momenteel gewerkt aan de verdere Guisveld kan hierin een belangrijke functie hebben. In definiering van ‘meekoppelprojecten’ aan de dijkver- de oost-west-structuur maakt één tak de verbinding sterking Hoorn-Amsterdam ten gunste van recreatie. tussen Purmerend en Monnikendam. De Stelling van Hierop gaan we in het intermezzo na hoofdstuk 4 Amsterdam kan gezien worden als noordelijker oost- nader in. Dit traject is een belangrijke ader in het west verbinding, van het Alkmaardermeer naar Edam- recreatief/toeristische verkeer, waarbij het omwille Volendam. Een intensieve structuur vanaf Alkmaar van recreatiedruk en veiligheid zaak is de verschil- via Ursem naar Hoorn vormt tenslotten de meest lende doelgroepen, fietsen, wandelen, gemotoriseerd noordelijke dwarsverbinding. verkeer zoveel mogelijk fysiek van elkaar te scheiden. Een andere belangrijke ader is de verbinding Twiske- De voormalige Zuiderzeekust vormt in deze struc- Purmerland en vice-versa. Dit bestaande fietspad is tuur een tweede zuid-noord verbinding. Deze te smal om een groeiende stroom en diversiteit aan structuur is te zien als een langgerekt park, een recreanten veilig te faciliteren. Ook wordt aanbevo- doorgaande bundel paden die een serie watergebon- len om in dit traject een ruiterpad of –spoor aan te den recreatiegebieden of -voorzieningen aan de oude leggen. Zuiderzeedijk aaneenschakelt. Ook de jachthavens

25 aan het open water horen hierbij. De ontwikkelings- hoofdknooppunten wordt voorgesteld. Niet alleen Secundaire Knooppunten en kruispunten mogelijkheden van de Purmer-Ee in aansluiting op de minimaliseert dit storende verkeersbewegingen in het De secundaire knooppunten bevatten kleinschalige Gouwzee vormen feitelijk een landinwaartse uit- gebied zelf, ook versterkt de ontwikkeling van een basisvoorzieningen voor recreatie, zoals kleinschalig breiding van deze kustrecreatie die hiermee tot aan klein aantal ‘toegangspoorten’ de identiteit en her- parkeren, informatievoorziening en verhuur van fiets Purmerend kan reiken. kenbaarheid van het gebied als recreatief landschap. of kano. Ook kan het een centraal informatiepunt zijn (bijvoorbeeld een VVV) dat verwijst naar voorzie- Parallel hieraan vormen in het hart van Laag Holland Hoofdknooppunten of toegangspoorten ningen in de nabije omgeving. Recreatieknooppunten de Zaan en het Alkmaardermeer de westelijke recre- In de hoofdknooppunten is een basis van voorzie- die er al waren zijn de laatste jaren doorontwikkeld atieve hoofdas. Dit is als belangrijkste structuur voor ningen aanwezig, gericht op meerdere vormen van zoals De Poelboerderij in Wormer, Les Deux Ponts binnenwaterrecreatie al redelijk tot goed ontwikkeld. recreatie en toerisme. Het bestaat uit parkeervoor- in Oudendijk. Maar er zijn ook nieuwe bijgekomen Versterking van het huidige Alkmaardermeergebied ziening, informatievoorziening, in- en opstapplaatsen zoals die te Oosthuizen, Edam, Broek in Waterland en en vergroting van de betekenis van de (nu afgekapte) voor wandelen, fietsen, kanoën en dergelijke. Daar- Durgerdam. Feitelijk zijn alle secundaire knooppun- Zaan is nog wel mogelijk door verruiming (bijvoor- naast wordt zo veel mogelijk recreatieve dienstverle- ten, vermeld in voorgangers van dit recreatieplan, in beeld bij De Rijp) en recreatieve ontwikkeling van de ning gebundeld. Te denken valt hier aan verhuur van een bepaalde mate ingericht aanwezig. boezemwateren rond de Starnmeer. Dit zou kunnen fietsen, skates en kano’s, organisatie van vaartochten leiden tot een uitgestrekter en divers waterlandschap. en excursies, horeca, mogelijk hotel en congresfa- De knooppunten van het laagste niveau, kruispunten Door aan het water nabij historische dorpskernen ciliteiten en verkoop van streekeigen producten. genoemd (naar RecreatieBasisplan Waterland 1989), te investeren in haventjes, goede bereikbaarheid per Door concentratie van deze activiteiten kunnen zij bestaan slechts uit beperkte voorzieningen zoals boot en verblijfsmogelijkheden krijgt dit ‘blauwe hart’ naar verwachting rendabel worden aangeboden. De een paar bankjes en een informatiebord. De beweg- een belangrijke impuls. In een groter verband kan dit recreatieknopen kunnen het autoverkeer opvangen wijzering van het fietsnetwerk, zoals beschreven bij ook de recreatieve betekenis van andere vaarroutes en zo bijdragen aan de oplossing van de verkeer- ‘fietsen’, is zo uitgevoerd dat in de kruispunten ook door Noord-Holland versterken. De verbinding voor sproblematiek in enkele gebieden. De recreatieve informatie voor de andere recreatievormen is opge- landrecreatie (m.n. fietsen-wandelen) en kleine recre- routestructuur ontspringt grotendeels in deze hoofd- nomen. Op de kaart is de hiërarchie en de relatie atievaart in deze as verdient nog wel verbetering. knooppunten. met de hoofdinfrastructuur aangegeven.

Ten slotte wordt de blauwe structuur vervolmaakt Hoofdknooppunten zijn voorgesteld op acht plaatsen Hoewel de hoofdknooppunten goed in de steigers door ook de noordelijke IJ-oever in het beeld te langs de belangrijkste invalsroutes. Dit zijn de punten staan, lukt het nog niet voor alle locaties. Voor het betrekken, als verbinding tussen de Zaan en het Castricum (spoor), UItgeestermeer (A9), Zaanse watericoon Schermerhorn ligt er een ambitieus IJmeer. Amsterdam-Noord is voortvarend bezig om Schans (A7), Twiske (A8), Noorderstrook Amster- plan, maar vormen de financiering en exploitatie nog deze oever openbaar te maken en steeds meer ‘op te dam (A10), Purmerend (spoor en A7), Monnicken- belangrijke aandachtspunten. Voor andere hoofd- laden’ met culturele en recreatieve voorzieningen en dam (N247).en Schermerhorn (Noordervaart). Een knooppunten zoals bij Purmerend en Monnickendam functies. aantal poorten is in ontwikkeling. De Zaanse Schans zijn ontwikkelingsinitiatieven stil komen te liggen. krijgt een forse investeringsimpuls. In het Twiske en Aanbevolen wordt om aan de ontwikkeling van de Visie, voortgang en streefbeeld Alkmaarder- en Uitgeestermeer ontwikkelen Twiske toegangspoorten, zowel op individuele schaal als in Knooppunten Poort en Zwaansmeer zich geleidelijk. In Amsterdam- samenhang met elkaar meer procesbegeleiding te Aansluiting van de recreatiestructuur op de hoofd- Noord zal medio 2012 de Poort van Waterland haar wijden. infrastructuur is essentieel voor een goed functi- deuren openen. oneren van recreatie en toerisme in het gebied. De verschijningsvorm van de secundaire knoop- Een structuur van recreatieve toegangspoorten of punten verschilt van plek tot plek. Dit kan worden

26 verklaard door het feit dat de secundaire knoop- De TOP´s dragen bij aan een gereguleerde ontslui- of wandelroute een vaarroute kruist. Vele van deze punten bij verschillende partijen, publiek en privaat, ting van het recreatieve routenetwerk. De recreant kruispunten zijn alleen herkenbaar aan de routemar- in eigendom en beheer zijn. Allen hebben behoefte die met de auto zijn bestemming wil bereiken kan kering die wordt aangetroffen. Sommigen kunnen hun eigen identiteit uit te dragen. Overwogen kan vanuit de TOP het landelijk gebied verkennen. TOP´s, zich echter ook manifesteren als rustplek, al of niet worden om deze plekken door middel van een één- recreatieknooppunten, toegangspoorten en Rustpun- bij een boerderij of woning. Gelet op de wens van duidig object voor de recreant als zodanig herken- ten (nu in ontwikkeling in Laag Holland), vullen elkaar mensen om meer toiletvoorzieningen in het landelijk baarder te maken. Als voorbeeld kan gedacht worden aan. Een TOP kan zowel op een geheel nieuwe locatie gebied aan te kunnen treffen wordt geadviseerd om aan de Toeristische Opstap Plaatsen (TOP’s) zoals in gerealiseerd worden als ook bij aan toegangspoorten op deze wens in te spelen. enkele rustpunten zijn het oosten van het land aanwezig, die worden gemar- en recreatieknooppunten toegevoegd worden. inmiddels gerealiseerd door Water, Land en Dijken keerd door een stenen zuil. In Laag Holland kan aan met Stichting Rustpunt, ondersteund door Landschap een vergelijkbaar object (zuil) gedacht worden, maar Kruis- en Rustpunten Waterland. dan anders gematerialiseerd. Gezien de door alle par- Kruispunten zijn zoals aangegeven knooppunten van tijen geaccepteerde rol van de provincie als overkoe- de kleinste soort. Het kan gaan om een kruispunt van pelend/coordinerend orgaan zou hierin een rol van wandel- of fietsroutes of een kruispunt waar een fiets het programmabureau Laag Holland kunnen liggen.

Toeristische Overstappunten Toeristische Overstappunten (TOP’s) zijn een nieuwe categorie knooppunten zijn speciaal ingerichte recreatieknooppunten die met de auto goed bereikbaar zijn. Ze zijn dus specifiek geënt op de autorijdende recreant en hebben als doel het recreatief netwerk in het landelijk gebied beter te benutten en de groene kwaliteiten juist voor de automobilist te benadruk- ken. Alle TOP’s zijn eenvoudig met de auto te bereiken en in sommige gevallen ook met het openbaar vervoer. De recreant kan hier veilig, gemakkelijk en gratis zijn auto neerzetten. Vanuit deze TOP’s kan hij door middel van de aangesloten fiets-, wandel en vaarroutes of routenetwerken het landelijk gebied ontdekken. Verder is binnen een straal van maximaal 2,5 kilometer altijd een horeca voorziening aanwezig. Door de afgewogen locatiecriteria en de regulerende werking van de TOP’s zal het recreatief gebruik geen onoverkomelijke belasting voor de lokale omgeving met zich mee brengen. Tegelijkertijd krijgen de lokale toeristisch- recreatieve initiatieven juist wel een extra impuls. Toeristisch OverstapPunt (TOP) Wormerland, aan de A7, biedt een perfecte uitvalbasis en gelijk een schitterend beeld van de droogmakerij Wijde Wormer

27 28 5 Uitwerking recreatievormen

In dit hoofdstuk zijn de recreatiestructuren per Beverwijk en gebied de Pieterman bij Volendam. recreatievorm (bv. wandelen) uitgewerkt. Steeds wordt eerst een visie beschreven op optimaliseren Groengebied De Omzoom bij Assendelft staat nog van de specifieke structuur. Dit is gebaseerd op de ter discussie. Dit is gekoppeld aan de verbinding huidige situatie, de inzichten in recreatiewensen en A8-A9 en de verdere ontwikkeling van Saendelft. Het de fysieke en landschappelijke karakteristieken van Hemmeland is formeel afgevallen als onder beheer deelgebieden. Vervolgens wordt hieruit een concreet van Landschap Waterland, maar blijft uiteraard een streefbeeld opgetekend. Deze streefbeelden leiden belangrijke recreatieve functie vervullen. Het vormt tot een aantal te ontwikkelen of te realiseren voor- een element van de ‘blauwe hoofdstructuur’ langs stellen, die in hoofdstuk 6 bijeen zijn gebracht. Dit de Waterlandse kust. Het aangrijpen van de kansen vormt het kader voor ingediende voorstellen of kan die de versterking van deze kust biedt, is een thema vertaald worden in een programma voor de komende waarin ook later in dit rapport wordt teruggekomen. planperiode. in de kaart is het gedeelte tuusen Durgerdam en Marken als te ontwikkelen langgerekt recreatiegebied, 5.1 Intensieve Recreatiegebieden, Water- als een ‘Oeverpark Waterlandse Zeedijk’ aangeduid. sportgebieden en Kustrecreatie We pleiten in het algemeen voor actiever inzet- Visie, voortgang en streefbeeld ten op deelname in integrale ontwikkelingen in het Eerder in dit rapport is de visie op zonering en landelijk gebied. Vanuit bijvoorbeeld de wateropgave daarmee op de realisatie van een intensieve struc- en de bouwopgave. In dit kader zijn in de bestaande tuur beschreven. De intensieve groengebieden voor structuur nog zeker een drietal andere versterkingen dagrecreatie vormen hierin de belangrijkste bouw- aan te brengen, deels gekoppeld aan andere opgaven. stenen. In principe is de opvangcapaciteit van deze Deze projectideeën voor integrale ontwikkelingen gebieden voldoende. Dit geldt voornamelijk voor het waarin recreatie kan meeliften, die zijn genoemd in Purmerbos, het Twiske, het Alkmaardermeergebied. de voorgaande Recreatieplannen, zijn wellicht minder Wel dienen inrichting en gebruik hiervan te worden actueel geworden, maar dienen niet uit oog verlo- afgestemd op de veranderende vraag. Luisteren naar ren te worden. Zo zijn kansen beschreven voor de ‘de wensen van mensen’ is hierin een belangrijke oostrand van de Purmer in aansluiting op de Purmer benadering. Meer vrij uitloopgebied voor honden Ee, kansen voor het toevoegen van recreatief water is bijvoorbeeld een punt dat vaak genoemd wordt. bij De Rijp en kansen voor het recreatief beleefbaar Waterspelen in het Purmerbos, Toeristisch gebied Zaanse Inmiddels is ook Groengebied Purmerland aangelegd. maken van het Guisveld als veenweidepark. Schans, creatieve recreatie NDSM terrein Ij-oever Daarnaast delen van groengebied de Buitenlanden in

29 Naast deze vlakvormige ontwikkelingen speelt de ontwikkeling van de lijnvormige basis van de Recre- atieve Hoofdstructuur, in feite het doorgaande fiets/ skatepad als kern van een bundel paden en routes.

Met het gereedkomen van Groengebied Purmerland is deze structuur aanzienlijk uitgebreid. Daarnaast kent de structuur nog de nodige slechte stukken, ontbrekende schakels en knelpunten. In de kaart zijn deze aangegeven.

30 5.2 Wandelstructuur voorzieningen, zoals aanduiding van de ingang, een paar klaphekken of overstapplaatsen en simpele brug- Visie, voortgang en streefbeeld gen over water. Het ontwikkelde instrumentarium Wandelen is een recreatievorm die in het gehele van vergoedingen en regels, functioneert goed. Hier- landelijk gebied gewenst en behoorlijk populair is. door is het boerenlandpad inmiddels een gevestigd Mogelijk kan dit verklaard worden uit de relatief padtype geworden. Geadviseerd wordt om vooral het grote groep 40 plussers bij wie deze vorm van recre- aanbod aan onverharde paden verder uit te breiden. atie goed past in de levensfase waarin zij verkeren. Een bijzondere recente toevoeging aan het wandel- Ten opzichte van landelijke normen kan worden netwerk vormt de heringerichte Volgermeerpolder bij vastgesteld dat Waterland te weinig opvangcapaciteit Amsterdam. Hier is een zwerflandschap van graspa- (padlengte) heeft, zeker nabij de stedelijke concentra- den gecreëerd, deels over dijkjes (13 km totaal), deels ties. Binnen de randvoorwaarden die het vaak open over de droge ruggen van de oude vuilstort. landschap stelt (vooral vanuit bescherming van de weidevogels, maar ook vanuit bescherming van de Ook functioneert het landelijke systeem van Lange rust en leegte als intrinsieke waarde) is enige verdich- Afstand Wandelpaden nog steeds goed. Het maakt ting zeker mogelijk. Slechts in enkele weidevogelrijke dankbaar gebruik van recent gerealiseerde boeren- gebieden is afsluiting in het broedseizoen wenselijk. landpaden bij Overleek en Zuiderwoude. Bovendien In bijna alle gebiedstypen is een vrije dooradering is Laag Holland verrijkt met nieuwe doorgaande lange van het landelijk gebied logisch. Hier wordt steeds wandelroutes langs de Stelling van Amsterdam en het gezocht naar mogelijkheden voor routes die een Noord-Hollandpad. maximum aan indrukken opleveren. Slechts in het merengebied en de waterrijke veenweidegebieden is Geadviseerd wordt om uitbreiding van boerenland- een dicht wandelnetwerk minder logisch. Hier vormt paden door middel van de bestaande instrumenten juist het water het dominante netwerk en zou te (regeling Landschap Waterland en LAW) geleidelijk grote dooradering met paden leiden tot afzwakken uit te breiden. Als er prioriteiten gesteld moeten van de sfeer van het gebied. Voor wandelaars worden worden adviseren wij voorrang te verlenen aan uit- deze gebieden vooral beleefbaar gemaakt vanaf de breiding van het fijnmazige wandelnetwerk bij grotere randen, met een enkele dwarsdoorsteek. Het wan- steden als Amsterdam-Noord, Zaanstad en Purme- delpadenplan Waterland ontwikkelt zich nog steeds rend. Dit met het oog op de afstand tot grotere door. bevolkingsconcentraties en het motto “in 10 minuten in het groen”. Wandelen langs de kleinere infrastructuur is altijd mogelijk, maar aangegeven wordt dat een belangrijke Op basis van het voorgaande is in de kaart een opti- meerwaarde ontstaat bij vrijliggende wandelpaden. male structuur voor wandelrecreatie aangegeven. De Helemaal optimaal zijn wandelpaden die zich losma- dichtheid van routes is afgestemd op zowel bewoners ken van de bebouwing en de overige infrastructuur. van het landelijk gebied zelf als recreanten vanuit de Dit kunnen smalle verharde wandelpaden zijn door stedelijke concentraties verder weg. Het betreft drie het landelijk gebied, zoals historische kerkepaden, of categorieën paden. onverharde routes over kaden of dwars door de lan- derijen, ‘boerenlandpaden’. Ze kennen slechts enkele

31 32 1. In aansluiting op de bewoningskernen en op de kan de uitwerking van de tracé’s door de Land- recreatieknopen worden in het gebied een aantal schap Waterland zelf als project worden uitgezet. In korte routes voorgesteld, 3-5km (een uurtje wande- de projectenlijst zijn de op te lossen knelpunten in len), die veelal één of een beperkt aantal aspecten van bestaande, en voorstellen voor nieuwe routes aange- het landschap belichten. geven.

2. Daarnaast zijn er enkele grotere routes (10-20km) die nadrukkelijker inspelen op de samenhang van landschappelijke eenheden in Noord-Holland Midden. Deze routes zijn soms rondgaand, maar vormen vooral een netwerk tussen de knooppunten. Het is dus mogelijk vanuit knooppunt Zaanse Schans naar knooppunt Castricum te wandelen (en vervolgens met de trein weer terug te reizen). 3. Ten slotte lopen er door het gebied vijf Lange Afstands Wandelpaden. Het netwerk tussen de knopen maakt veelal gebruik van deze paden.

Daarnaast wordt, zoals inmiddels bij fietsrecreatie is gerealiseerd, gestreefd naat het realiseren van een wandelknooppuntennetwerk. Dit is, in navolging van een fietsroutenetwerk, een netvormig systeem van wandelroutes, waarbij van knooppunt naar knooppunt wordt gewandeld. Zo kan men zelf zijn wandelroute samenstellen, dit in tegenstelling tot uitgezette wandelroutes, zoals rondwandelingen en lange- afstandswandelingen. Aangezien het wandelen langza- mer gaat en meer paden gebruikt kunnen worden is een wandelnetwerk fijnmaziger dan een fietsroutenetwerk.

In de intensieve groengebieden is slechts de doorgaande structuur aangegeven. Feitelijk bevindt zich hier vaak een dichter netwerk van paden en sporen voor een breder wandelpubliek. In een aantal bestaande routes zijn knelpunten aangegeven. Daar- naast zijn voorstellen ingetekend voor nieuwe routes. Deze moeten worden gezien als zoektracé’s. Partijen kunnen de aangegeven (en vergelijkbare) zoektracé’s zelf concreet invullen en als project indienen. Ook

33 34 5.3 Fietsstructuur gebieden. De fysieke voorwaarden voor fietsen zijn uiteraard zwaarder waardoor de routestructuur zich Visie, voortgang en streefbeeld vrijwel uitsluitend op verharde wegen bevindt. De Fietsrecreatie vormt de belangrijkste recreatievorm afgelopen jaren zijn vele vrijliggende fietsverbindin- in het landelijk gebied. Reacties van recreanten geven gen in landelijk gebied gerealiseerd. Meest recent is aan dat blijvend bouwen en investeren in de fiets- bijvoorbeeld een fietspad gerealiseerd via de Vol- voorzieningen zinvol is. Het is evenals wandelen in germeerpolder bij Amsterdam. Ook is recent een het gehele landelijk gebied gewenst, zowel voor de fietsverbinding langs het Guisveld bij Zaandijk gereed- eigen bevolking als de bevolking vanuit de stad of van gekomen. ‘buiten’. Slechts op enkele plaatsen is in dit plan nog een Door de grotere snelheid en actieradius van fietsen wenselijke uitbreiding van deze structuur aangege- is een ander routenetwerk optimaal dan voor wan- ven, steeds gekoppeld aan bijstelling van het knoop- delen. Korte rondjes (een uurtje) fietsen beslaan puntensysteem. Dit betreft deels de realisatie van al gauw 10-20 km. Aparte routes met ieder een de goede fiets/skate routes in de recreatieve hoofd- eigen bewegwijzering die hieraan invulling gaven zijn structuur. Ook zijn nog enkele echte knelpunten niet geleidelijk vervangen door een netwerk over het opgelost, zoals bijvoorbeeld de oversteek van het gehele gebied met een vrij constante maaswijdte. Dit NoordHollands Kanaal bij de ringweg A10. fietsknooppuntensysteem is in de voorgaande jaren ingevoerd en functioneert zeer goed. Een fietsroute- Voor het recreatief fietsen willen mensen graag rond- netwerk of fietsknooppuntennetwerk is een netwerk jes kunnen maken. Deze kunnen qua duur varieren van verschillende fietsroutes die via knooppunten tussen een half uur en een dag. De recreatiemonitor (meestal kruispunten van fietspaden) met elkaar wijst ook uit dat mensen blijven vragen om meer verbonden zijn. Met behulp van een kaart van het fietspaden. Voor met name de korte ommetjes is het fietsroutenetwerk kan je zelf een eigen fietstocht van belang om relatief veel stad-land verbindingen te samenstellen door van knooppunt naar knooppunt hebben in de vorm van bruggen, pontjes en tunnels. een route te plannen. Dit zijn relatief dure kunstwerken. Er zijn redenerend vanuit de ommetjesgedachte in het recreatieplan nog Binnen dit knooppuntennetwerk zijn de bestaande wensen voor een 2-tal recreatieve pontjes; Over het gemarkeerde fietsroutes opgenomen. Dit is in de Noordhollands kanaal ter hoogte van de Middenweg kaart op de volgende pagina aangegeven. Boven dit tussen Beemster en Wormerland en over de Purmer- regionale fietsroutenetwerk liggen daarnaast enkele ringvaart tussen Zeevang en Purmerend. De vaartij- gemarkeerde Lange afstand Fietsroutes (LF). Ten den van het veerpont Spijkerboor zijn al verruimd slotte is hierin weer de fiets/skate route in de recrea- door nu ook in de periode oktober en april in de tieve hoofdstructuur aangegeven. weekenden te varen.

Voor de toepasbaarheid van fietsroutes in het land- Hoewel de wensen voor nieuwe pontjes goed aan- schap geldt in hoofdlijn het zelfde als voor wandelen. sluiten op het provinciaal en regionaal beleid en de Het is overal breed toepasbaar met uitzondering wensen van mensen adviseren wij alleen tot realisatie van het merengebied en de waterrijke veenweide- over te gaan als de pontjes als zelfbedieningsvaartuig

35 36 aan te leggen zijn. Dit om de aanlegkosten, maar meer nog de beheer en onderhoudslast van deze objecten bestuurlijk geaccepteerd te krijgen. Geadviseerd wordt realisatie en beheer van zelfbedieningspontjes door Landschap Waterland ter hand te laten nemen. Na realisatie van de fysieke routes komt de focus ook steeds meer te liggen op de voorzieningen in en aan de route. Zo wordt gebouwd aan een systeem van rustpunten, zoals in het voorgaande is beschreven.

Op basis van het voorgaande is in de kaart de optimale structuur voor fietsrecreatie aangegeven. Uitbreidingen in de reguliere structuur zijn nauwelijks noodzakelijk. Alleen benutten van enkele kansen voor fysieke uitbreiding, zoals het doortrekken van landbouwwegen in de polder Zeevang, dienen op de agenda te blijven.

De projecten op het gebied van fietsrecreatie betref- fen volgens het uitgangspunt van de netwerkstructuur feitelijk slechts het ontwikkelen en realiseren van het knooppuntennet. Daarnaast passen de hiervoor genoemde concrete projectvoorstellen en eventuele soortgelijke voorstellen goed in de structuur.

37 38 5.4 Ruiterstructuur zijn oude kleikaden zonder waterkerende functie in principe wel bruikbaar. Soms is hier een combina- Visie, voortgang en streefbeeld tie met een (boerenland)wandelpad goed mogelijk. Het landelijk gebied vertoont een geleidelijke ver- Uiteraard zijn ook nieuwe tracé’s aan te leggen en schuiving van functies als resultante van de verande- van een bruikbaar substraat te voorzien, beheer en ringen in de maatschappij. Een van de veranderingen onderhoud hiervan zijn echter kostbaar. is de opkomst van de ruitersport. Een groot aantal burgers uit zowel het landelijk als het stedelijk gebied Op basis van het bovenstaande is een structuur van bezit, onderhoudt of rijdt paard. Dit vertaalt zich in ruiterpaden voorgesteld. Deze structuur gaat uit van een toename van het aantal particuliere en publieke de bestaande structuur van ruiterpaden (in de duinen maneges, stoeterijen, pensions en verhuurbedrijven. en recreatiegebieden als het Twiske en Spaarnwoude) Dit leidt tot een vraag naar ruiterpaden, zoals al en probeert in te spelen op de inmiddels talloze volgde uit het recreatieonderzoek ‘Skaten en Paard- maneges in het gebied. rijden’ (1999). Momenteel wordt buiten de maneges en enkele officiële routes her en der gereden Door de aard van het gebied, veengebied, is het niet met paarden. Het landschap, de overige recreanten, logisch lange nieuwe structuren door dit landschap boeren en wegbeheerders zijn gebaat bij een goede voor te stellen. Alleen de dijkversterkingsopgave is geleiding van deze recreatievorm. aangegrepen om tussen Durgerdam en Marken een nieuw trace aan te leggen. Van hieruit kan desgewenst Ruiterroutes vergen idealiter droog substraat. Dit kan worden verder gebouwd. zand zijn of houtsnippers of droge kleiige graskaden. Hieruit volgt dat de meest ideale landschappen voor een structuur van ruiterpaden de zandlandschappen zijn zoals uiteraard de duinen, maar ook de oude strandwallen. Hiernaast is het wenselijk in intensieve recreatiegebieden ruiterpaden aan te leggen. Hier is veelal ruimte, budget en materiaal beschikbaar voor aanleg en onderhoud van ruiterpaden, veelal in aansluiting op een publieke manege in het gebied. Zo zijn ruiterpaden aangelegd in het Purmerbos en Groenge- bied Purmerland. Recent is ook op de heringerichte Volgermeerpolder een rondgaand ruiterpad gerealiseerd.

Ten slotte zijn droge kaden mogelijk eenvoudig bruikbaar. De waterbeheerder geeft echter aan dat ruiterroutes over functionele waterkeringen in principe afgewezen worden wegens het gevaar op schade. Dit speelt zeer sterk in veengebieden, maar is ook in de droogmakerijen aan de orde. Vanuit deze optiek

39 40 5.5 Waterrecreatie en schaatsen zijn opgelost via overdraagplaatsen. Via de heringerichte Volgermeerpolder is een aantal nieuwe routes Visie, voortgang en streefbeeld Kleine water- ontstaan tussen knooppunten als Broek in Waterland, recreatie Holysloot, Zunderdorp en daarbij ook de Poort van Water is één van de meest uitgesproken karakteris- Waterland. Feitelijk groeien de gemarkeerde routes tieken van Laag Holland. Inzetten op waterrecreatie is inmiddels zo aan elkaar dat in heel Waterland een daardoor één van de speerpunten van het provinciale fantastisch kanovaar-netwerk aan het ontstaan is, recreatieve beleid. Recreatie NoordHolland adviseert: waar nog maar weinig aan ontbreekt. Wees zuinig op wat er is en laat het voorzieningen- niveau niet te veel afglijden! Een autonoom proces is Ook varen met roeien motorbootjes hoort bij gaande waarbij de mogelijkheden voor met name de deze extensieve recreatievorm. In de waterrijke kleine recreatievaart (kanoën, roeien en schaatsen) veenweidegebieden wordt via voorzieningen voor geleidelijk afnam, door afdamming ten gunste van electrobootvaren in combinatie met het strengere infrastructurele en natuurbouwprojecten, achterstan- regels gestreefd naar minimalisering van storing en den in baggerwerk en verval van in onbruik geraakte beweegbare bruggen voor de vaarlandbouw. Ook de lage frequentie van goede schaatswinters speelt een rol. Kies voor duidelijke vastgelegde waterre- creatiestructuren die handhaafbaar zijn. Het wordt steeds belangrijker dat de waterrecreatie routes vastgelegd gaan worden in bestemmingsplannen en water(beheer)plannen van gemeenten en Hoog- heemraadschap om de collectieve belangen goed te kunnen dienen tegen de steeds mondiger wordende inwoner die vanuit individueel belang exclusiviteit claimt. In de praktijk van het beheer van recreatiegebieden en routestructuren komen we dit soort gevallen steeds vaker tegen.

In de beschrijving van de recreatieve structuren wordt onderscheid gemaakt tussen de kanoën/ schaatsen en toer- en zeilvaart/’staandemast’. Voor kanoën is in het merengebied en de eilandrijke veenweidegebieden een uitgebreid netwerk van bevaarbaar water aanwezig. Hierbinnen zijn enkele tracé’s gemarkeerd. De gebieden zijn onderling verbonden en bereikbaar vanaf de recreatieve hoofdknooppunten via verbindings en aanvoerrou- tes. Veelal zijn hiervoor de grotere boezemwateren gekozen. Knelpunten hiertussen, zoals peilsprongen,

41 42 vervuiling door motorbootjes. Overdraagplaatsen Koppeling met integrale (woningbouw)projecten is werken niet voor deze categorie. Het varen beperkt hier een grote kans. zich daarmee vrijwel uitsluitend binnen de waterrijke gebieden. In Amsterdam-Noord en de gemeenten Daarnaast zijn kleine successen gevierd door het Waterland en Landsmeer is een project in uitvoe- wegnemen van twee knelpunten in de vaarroute ring om de infrastructuur aan te passen waardoor tussen Zaan en Noord-Hollands Kanaal en behoud Landelijk Noord wordt verbonden aan het netwerk van brug- en sluisbediening in Broek in Waterland en van kleine recreatievaart. Als neveneffect worden Monnickendam. Het verbinden van Haven de Roemer hierdoor ook de mogelijkheden voor kleine motor- aan deze vaarroute is politiek en maatschappelijk niet bootjes zonder kajuit vergroot. Sommige organisaties haalbaar gebleken. en personen vrezen dat de overlast door snelvaren zal gaan toenemen. Dit project voor elektrisch varen In het Wormer- en Jisperveld en Ilperveld zijn pro- wordt als kapstok gebruikt om dit bestaande programma’s in uitvoering ter verbetering van de water- bleem geagendeerd te krijgen. Ook vrezen zij dat de kwaliteit, natuurwaarden en milieuomstandigheden. natuur (met name rietoevers) en kleine recreatie- Door het daarmee gepaard gaande baggerwerk pro- vaart schade gaan ondervinden door overtreders van fiteert de waterrecreatie ook mee. Voor het Oostza- de geldende vaarregels. Ordehandhaving is een aan- nerveld is een vergelijkbaar plan in voorbereiding. dachtspunt waar in overleg met de korpsbeheerders van de politieregios passende oplossingen bedacht Bedreigingen voor deze tak van recreatie doemen in moeten worden. Door gebrek aan capaciteit, geld en deze tijden van broekriem aanhalen op door beper- prioriteit is ordehandhaving door politie en bijzon- king of opheffing van brug- en sluisbedieningen en dere opsporingsambtenaren beperkt. Een oplossings- het verdwijnen van vrije aanleg en rustplaatsten. De richting zou kunnen zijn om via de recreatieschappen, keuzevrijheid en aantrekkingskracht van Waterland gefinancierd door provincie en gemeenten, extra voor de waterrecreant wordt daardoor onder druk capaciteit voor ordehandhaving op het water te gezet. Gelukkig zijn er voor een aantal waterrecrea- organiseren. tieprojecten subsidies door de provincie beschikbaar gesteld zoals de uitbreiding van ligplaatsen bij een Het recreatieplan wil de nadruk leggen op fijnmazige aantal havens aan het Alkmaarder- en Uitgeestermeer stad-land verbindingen, dus vaarverbindingen vanuit en het maken van doorvaarbare duikers en bruggen de stad naar het landelijk gebied. Herstel van histori- ten gunste van het elektrisch varen in Waterland- sche sluisjes, zoals tussen de Zaan en de veenweide- oost. gebieden aan weerszijden is hierin zeer effectief. In de afgelopen jaren zijn een behoorlijk aantal sluisjes om deze reden hersteld en in gebruik genomen. Tussen het IJ en Waterland is de verbinding nog gebrek- kig. De Nieuwendammersluis functioneert op zich goed in de richting van Waterland, maar stuit op een barrière bij Zunderdorp. Het sluisje bij de Oostza- nerwerf /Zijkanaal I zou hersteld moeten worden om het gebied van Oostzaan en het Twiske te ontsluiten.

43 44 Visie, voortgang en streefbeeld Schaatsen Het streefbeeld voor de grote waterrecreatie bestaat Schaatsrecreatie maakt grotendeels gebruik van de vooral uit het opheffen van een aantal knelpunten en zelfde wateren als de kleine waterrecreatie. Het is het versterken van een aantal kerngebieden. Knelpun- voor Noord Holland een belangrijke recreatievorm. ten voor toervaartrecreatie zijn vooral lage brug- Niet zozeer gerekend in tijd, gemiddeld hooguit gen (bv Oosthuizen) en ondiep water (bv Ilperveld). enkele dagen per jaar, maar wel gerekend in con- Door opheffen van deze knelpunten kunnen bijvoor- tact tussen (stedelijke) bevolking en het landelijk beeld ook de waterrijke veengebieden binnen gren- gebied. Hier wordt op beperkte momenten een zeer zen bereikbaar worden voor toervaart. Voor staande groot draagvlak voor landschapskwaliteit gevormd. mastroutes heeft de provincie de intentie om in het Wanneer de mogelijkheden er zijn worden in Laag kader van Noord-Holland Maritiem de dwarsverbin- Holland vele routes uitgezet. Dit zijn routes in afzon- ding tussen Alkmaar, Purmerend en het Markermeer derlijke deelgebieden, maar ook de ‘22 dorpentocht’ te versterken. Hoewel dit een groot aantal knelpun- als combinatieroute en de ‘Noord-Hollandtocht’ als ten oplevert, blijft deze ambitie voorlopig op de kaart. bovenregionale route. In de routes zijn vele kleine knelpunten aanwezig die doorgaans creatief worden In de Purmer speelt een integrale opgave waarin opgelost (van kluunmatten en vlonders tot soms gezocht wordt naar mogelijkheden voor een com- overbrugging per boerenwagen). Voorstellen die binatie van wonen en waterberging. Waterrecreatie leiden tot het oplossen van knelpunten passen uiter- georiënteerd op de Purmer Ee, de Gouwzee en aard goed in het kader van dit plan. het Markermeer kan hierbij een uitstekende drager vormen voor een integrale ontwikkeling. Het gebied Visie, voortgang en streefbeeld Grote water- ten zuiden van De Rijp biedt kansen op beperktere recreatie schaal. Hier kan een bijdrage geleverd worden aan de Onder grote waterrecreatie verstaan we toervaart, wateropgave in combinatie met recreatieve ontwik- zeilvaart en staande-mastroutes. Toervaart is het keling. Dit kan gerealiseerd worden door plaatselijke begrip voor kleine tot middelgrote motorjachten. De verbreding van het boezemwater, in combinatie provincie Noord Holland heeft een toervaartnet- met ontwikkelen van ligplaatsen en voorzieningen werk voorgesteld zoals op de kaart is weergegeven, gekoppeld aan dorpen. Hiermee worden vaardoelen de grotere ringvaarten en boezemwateren en het toegevoegd en daarmee de kwaliteit van het Alk- Alkmaarder- en Uitgeestermeer. Dit laatste gebied maardermeergebied voor waterrecreanten worden is naast de Gouwzee en Markermeerkust het enige vergroot. gebied met intensieve zeilrecreatie. Hier vindt ook speedbootrecreatie plaats. Aparte categorie binnen het toervaartnetwerk vormt de ‘staande-mast route’. Dit is momenteel grofweg alleen de noord-zuid gerichte beroepsvaartroute. Bijzondere attractie zijn verschillende rondvaartroutes in het gebied. Zo zijn de routes bij de Zaanse Schans, het Wormer- en Jisperveld en de Gouwzee bekend. Ook bestaat een route vanuit Alkmaar naar het Alkmaardermeer.

45 46 5.6 Voorzieningen en verblijfsmogelijkhe- sen lopen er ook projectaanvragen voor aanliggende den regio’s. De uitbreiding van de Rustpunten groeit gestaag. Visie, voortgang en streefbeeld Voorzieningen Gelegen aan een fiets- of wandelroute, treffen Voorzieningen in het gebied zijn veelal gekoppeld passerende fietsers of wandelaars een vaak onver- aan de recreatieve routes. Essentiële voorzieningen wachte en mooi gelegen plek aan waar gepauzeerd vormen een onmisbaar onderdeel van de ontwik- kan worden en men een kop koffie, thee of beker keling en realisatie van deze routes. Dit gaat om limonade kan nuttigen met iets lekkers er bij; dit voetgangers- en fietsbruggen, pontjes, klaphekjes tegen een vrijwillige bijdrage. Ook kan van het toilet of overstapjes, kano-overhaalplaatsen, e.d., maar gebruik gemaakt worden. Op enkele Rustpunten ook sanitair. In de afgelopen jaren is het niveau van worden tevens eigen agrarische producten te koop voorzieningen wel verbeterd, maar hier ligt nog zeker aangeboden worden; in sommige gevallen kan de een opgave. Zaken als kleine horeca, verkooppunten bezoeker de boerderij, een beeldentuin of museum streekeigen agrarische producten, bezoekboerde- bekijken of een Bed & Breakfast overnachting boeken. rijen en dergelijke zorgen voor een aanzienlijke Op elk Rustpunt is een gedetailleerde kaart aanwezig opwaardering van het recreatieve ‘product’. Vele van van het gebied, waarop alle punten, inclusief de naam, deze diensten worden aangeboden door particu- adres en woonplaats gegevens vermeld staan. Er liere ondernemers. Ze vallen als zodanig buiten het liggen vaak informatiemappen waarin men kan uitzoe- bestek van dit recreatieplan. Wel is het standpunt dat ken welke horecagelegenheid een mogelijk volgende overheden in principe zouden moeten streven naar stop kan zijn. het (bestemmingsplantechnisch) mogelijk maken van dergelijke kleinschalige initiatieven. Hierbij kan het Kleinschalige verblijfsmogelijkheden opnemen van harde voorwaarden over schaal van de Waterland is een zodanig gevarieerd en uitgestrekt activiteit, maximaal toelaatbare overlast en visuele landschap dat meerdaagse bezoeken een reële optie randvoorwaarden, de angst voor wildgroei wegne- zijn. Hiervoor zijn verblijfsmogelijkheden essentieel. men. Belangrijk is dat onderscheid wordt gemaakt Naast handhaven en opwaarderen de bestaande tussen deze kleine initiatieven en de grootschaliger voorzieningen is ontwikkelen van nieuwe mogelijk- initiatieven zoals restaurants, musea, galeries. Deze heden gewenst. Verblijfsmogelijkheden op boeren- verrijken het recreatieve landschap eveneens, maar bedrijven kunnen bijdragen aan een verbetering en vallen in het bestemmingsplan binnen een andere verbreding van de economische positie van de agrari- categorie. sche sector, vooral in combinatie met activiteiten als verkoop van streekeigen producten en kleinschalige Recent is voorgesteld om in Waterland een systeem horeca. Via contracten, vooral wat betreft realisatie van ‘rustpunten’ te realiseren. Rustpunten zijn meestal van boerenlandpaden, kunnen agrariërs recreatieve ingericht bij bebouwing (een boerderij of ‘landhuis’) routes naar zich toe trekken. Zo kan actief op de en bieden de recreanten een plek om even op adem recreatieve markt worden ingespeeld. Dit draagt bij te komen, een kopje koffie te nuttigen en eventueel aan de voortzetting van het agrarisch landschapsbe- een elektrische fiets weer op te laden. In Salland en heer. op de Veluwe zijn al Rustpunten ingericht. Ondertus-

47 48 Wat betreft wenselijkheid van typen verblijfsvoor- mogelijk door plaatselijke recreatie- of agrarische eigen producten in het gebied verder vergroot. ziening hanteren we een zelfde filosofie als voor de ondernemers. Dit voorstel wordt dit jaar in uitvoe- ontsluiting van het landelijk gebied. Naast een aantal ring gebracht, zij het dat overnachten op de vlotten Waterland is niet alleen voor de recreant interes- basisvoorzieningen verspreid over het gehele gebied (nog) niet toegestaan is. sant. Ook voor congressen of individuele passanten moet er gezocht worden naar verblijfsmogelijkhe- vormt het een zeer aantrekkelijk gebied. Recrea- den die aansluiten bij het karakter van het gebied en Het concept van ‘Hotel de Boerenkamer’, logeren tieknooppunten aan de hoofdinfrastructuur bieden deze zo mogelijk versterken. In het kaartje zijn naast in functionerende boerderijen, is in principe in het uitstekende mogelijkheden om deze markt te bedie- bestaande voorzieningen mogelijke specifieke ver- gehele gebied toepasbaar. Het concept ‘gast te zijn op nen. Belangrijk hierbij is uiteraard dat hiermee de sterkingen aangegeven. Hierbij is een koppeling van een actief werkend boerenbedrijf’ slaat goed aan. Het levensvatbaarheid van de knopen aanzienlijk wordt elementen en landschap gehanteerd. draagt in relevante mate bij aan de financiële situ- verhoogd. atie van de deelnemende boeren, en daarmee aan de Zo stellen we voor in het gehele gebied, maar in instandhouding van agrarisch beheer van het land- natte open veenweidegebieden vooral in lintdorpjes, schap. Verdere ontwikkeling van ‘Hotel de Boerenka- kamperen bij de boer toe te staan, echter wel onder mer’ wordt gestimuleerd via informatievoorziening strikte randvoorwaarden wat betreft omvang en en uitbreiding van de recreatieve infrastructuur. erfinrichting. Mogelijk kan hiervoor een specifieke inrichtingvorm ontwikkeld worden. Met toename In de praktijk zal ontwikkeling van deze kleinschalige van kampeermogelijkheden bij boerderijen kan het verblijfsvoorzieningen vooral afhangen van particulier verlies aan trekkersplekken (door het omzetten naar initiatief. De voorgestelde koppeling aan landschapsty- ‘huisjes’) op de bestaande campings worden gecom- pen moet vooral als suggestie worden beschouwd. penseerd. Grootschaliger verblijfsmogelijkheden Gekoppeld aan vrijliggende boerderijen aan de rand Vanouds bevinden zich in enkele oude stadjes en van deze gebieden is verblijfsrecreatie in logeerge- dorpen overnachtingsmogelijkheden in hotels en pen- bouwtjes denkbaar, vergelijkbaar met trekkershut- sions. De beschikbaarheid van overnachtingsmogelijk- ten. Hiervoor zijn in het kader van Recreatieplan heden zijn echter te beperkt om recreatie als sterke Waterland eerder ‘hooibergkamers’ voorgesteld. economische drager van het gebied te ontwikkelen. Plaatsing van een dergelijke voorziening kan bijdra- We stellen voor te zoeken naar uitbreiding van deze gen aan instandhouding van historische kapbergen. capaciteit, bijvoorbeeld in het kader van ontwikkeling Bovendien kan het gekoppeld worden aan sanering van de recreatieve knooppunten. van ‘rommelbebouwing’ en op deze manier bijdragen aan de verbetering van landschappelijke kwaliteit. Op Jachthavens vormen een contactpunt van de recreatie dit moment wordt een proef met overnachte in de van het grote water met de wandelen fietsrecreatie. hooiberg , het ‘hooitel’, uitgevoerd. In deze zin zijn jachthavens te beschouwen als kleine recreatieknooppunten. Dit zelfde geldt in mindere In de eilandrijke veenweidegebieden is eerder in mate voor de havens aan de staande mastroute in Recreatieplan Waterland een geheel nieuwe verblijfs- het westelijk gebied. Fietsverhuur en informatievoor- vorm voorgesteld, overnachten op een drijvende ziening kan recreatieve uitstraling vanuit de havens voorziening aangeduid als ‘veenshelter’. Binnen rand- vergroten. Daarmee wordt het economisch draagvlak voorwaarden vanuit natuur is exploitatie en beheer van bijvoorbeeld restaurants en verkoop van streek-

49 5.7 Informatievoorziening en bewegwij- • De spontane bekendheid van Waterland is erg • Met Hemmeland deelgebied heeft (had) waar zering laag, zowel in de eigen regio als in andere delen van zwemmen en zonnen in ieder geval met mooi weer Noord Holland. belangrijke activiteiten zijn. Bekendheid recreatieve voorzieningen Waterland • Als veilig wordt ervaren, alhoewel er nog wel Voor mensen die vakmatig bezig zijn met Waterland “ Op basis van de resultaten van de face to face overlast is, zeker in Hemmeland maar ook in Water- is het nauwelijks voor te stellen, maar de aanwezig- enquête concluderen wij dat Landschap Waterland: land. heid en het niveau van recreatieve voorzieningen is • Een gebied is dat een breed publiek trekt, in Hem- bij het grote publiek nauwelijks bekend. De recent meland komt een andere doelgroep dan in de Beem- De vraag of Landschap Waterland voldoet aan de bekend gemaakte recreatiemonitor Landschap ster. recreatieve vraag van de bezoeker kan worden Waterland van 2009 bevestigt dit. Enkele citaten uit • Een gebied is waar veel wordt gefietst en gewan- beantwoord met: ja, in ieder geval redelijk. Door de het concept-rapport van 15 juni 2010: deld maar ook watersport en het bezoeken van diversiteit in het gebied zelf kunnen veel verschillende horeca zijn belangrijke activiteiten. recreanten iets van hun gading vinden. Nu Hemme- land sinds 2010 niet meer bij Landschap Waterland hoort wordt het aanbod van Landschap Waterland minder divers en wordt de doelgroep zon- en zwem recreanten niet meer goed bediend. Hierbij is het van belang in het oog te houden dat er vanuit het per- spectief van de recreant weinig verandert. Hiermee kan Landschap Waterland zich wel concentreren op het kernaanbod: fietsen, wandelen, horeca en watersport (kanoën etc.).”

Recreatie Noordholland adviseert in deze: Zorg dat het publiek effectiever wordt geinformeerd. Ondanks gepleegde investeringen in websites en drukwerk blijkt de bekendheid van voorzieningen en mogelijkheden nog beperkt. Wellicht is zichtbaarheid in de kernen van steden en dorpen nodig om de Noord- Hollander en haar bezoekers beter te bereiken en naar de websites van provincie, recreatieschappen, recreatieondernemers en natuurbeheerorganisaties te leiden om hen vervolgens in het Landschap al fiet- send, wandelend, consumerend aan te kunnen treffen. Hoewel organisaties ieder hun eigen communicatie en promotiebeleid voeren lijkt het effect hiervan relatief klein.

Geadviseerd wordt om naast aandacht voor infrastructuur ook een structuur en middelen op te zetten waarbij het publiek effectiever wordt bereikt

50 dan tot nu toe het geval is. Wijs als provincie een land-Oost waar een project benoemd is ter optimali- partij aan die structureel een leidende rol neemt in satie van de onderlinge samenwerking op het gebied een gecoordineerde gebiedspromotie. Het is daarbij van recreatie. Landschap Waterland heeft een soort- nodig dat die partij personeel en financieel voldoende gelijk project op haar eigen uitvoeringsprogramma wordt uitgerust om de gebiedspromotie effectiever staan: ‘Verkenning integrale aanpak marketing en te kunnen laten zijn. promotie van het recreatieve aanbod in LW’. Door koppeling van beide projecten kan efficiënt ingezet Informatievoorziening langs de route worden op het verbeteren van de samenwerking op Routes worden interessanter voor recreanten wan- het gebied van promotie. neer her en der, en met mate, nadere informatie over het landschap wordt gegeven. Nog interessanter worden ze, zowel voor recreant als voor lokale ondernemers wanneer gekoppeld aan de routes ook aanwezige voorzieningen als verhuurbedrijven en horeca worden aangegeven. Gewaakt moet wel worden voor over-uniformisering. Het karakter van het gebied als zelfstandig functionerend vitaal landelijk gebied komt ook tot uiting in de rommeligheid van een en ander.

Landschap Waterland werkt op dit moment aan een verbetering en uniformisering van de aanduiding van wandelroutes in Waterland. Dit resulteert in bescheiden bordjes langs de routes die iets vertellen maar ook veel aan de eigen inbeelding overlaten. Gekop- peld aan de route zijn ook ‘weetjes’ geplaatst. Voor bewegwijzering van de fietsroutes wordt aangesloten bij de knooppuntenbewegwijzering ontwikkeld door ANWB

Aanduiding van de hoofdknooppunten aan de hoofdinfrastructuur moet ontwikkeld worden. Dit biedt een mogelijkheid om Waterland of Laag Holland als hoogwaardig recreatielandschap voor een breed publiek ‘op de kaart te zetten’...... Het verbeteren van de afstemming en samenhang met aan Landschap Waterland gerelateerde organisaties met betrekking tot promotie. Landschap Waterland participeert in het gebiedsproces Water-

51 1. Waterlandse Kust Amsterdam’ naar de ‘buitenaf’ gelegen natuur- en Deze kust functioneert als het ware als een landbouwpolders van Zeevang. Ook de recreatiedruk langgerekt park door de hoge recreatiedruk vanuit is hier minder, een exentiever gebruik dat past bij de Amsterdam. Op mooie dagen is het een drukte rust en weidsheid van het gebied. van belang met auto’s, motoren, brommers, (race-) fietsers, wandelaars, groepen natuurcursisten, Dit komt ook terug in het profiel van de dijk. Een skeelers, nordic-walkers, toeristen op ‘mac-bikes’ en weg aan de binnendijkse voet van de dijk is de enige zoekende zonnebaders. Veelal ontstaan ergenissen voorziening voor verkeer. Op de kruin van de dijk omdat men elkaar voor de voeten loopt, hiermee is slechts een zwerfpad tussen de schapen, deels staat de essentie van recreatie (ontspanning) onder over particuliere grond. Aan de waterzijde van de druk. Met de herprofilering van de dijk ontstaan grote dijks heerst dan ook absolute rust. De sporadische kansen om dit ‘dijkpark’ de ruimte en functies te hemmelanden en schelpenstrandjes zijn afdoende 3 geven die het nodig heeft. voor de enkeling die hier van het fantastische uitzicht over het Markermeer wil genieten. Vooral aan Sleutelwoorden zijn ‘spreiding’ en ‘acupuntuur’. niemand doorvertellen! Spreiding van verkeersstromen in het profiel en over de lengte van de kust om de druk te verdelen. En acupuntuur omdat nieuwe faciliteiten zich moeten voegen naar het kenmerkende dijkkarakter om zo de uniciteit van dit ‘dijkpark’ te behouden. Faciliteiten missen op dit moment vooral aan de waterzijde van de dijk, het vertoeven aan het water is dé troef! 2

2. Kusten van de Gouwzee De ‘Gouden Driehoek’: Monnickendam, Volendam en Marken zijn dé toeristisch recreatieve trekkers. Daarnaast is de Gouwzee vanwege de luwte en ondiepte in trek bij de kleinere watersport. Hier zou dan ook het accent op het faciliteren van recreatieve voorzieningen moeten liggen. Te denken 1 valt aan het verder ontwikkelen en benutten van de ‘hemmelandjes’. Deze buitendijkse landjes zijn uitermate geschikt voor surfers, zeilers en vliegeraars. Maar ook voor een picknick zijn deze ‘groene stranden’ ideaal, het zicht op de wateractiviteiten is hiervoor een meerwaarde.

3. Kust van Zeevang De Stelling van Amsterdam markeert op treffende wijze de overgang van het drukke ‘Groot

52 INTERMEZZO : VOORBEELDUITWERKING WATERLANDSE KUST

53 Fietsroutes met knooppunten Toevoeging paden via Volgermeer Lokale Wandelroutes Toevoeging routes via Volgermeer Kanoroutes Toevoeging routes via Volgermeer Knooppunt Broek in Waterland Poort van Waterland

BEWOGEN GESCHIEDENIS SANERING EN VEENONTWIKKELING LANDSCHAP EN RECREATIE RECREATIEKAART

Veen en turfwinning Natte en droge natuur Waterland is een veenlandschap. Het veen, een bodemsoort van half-ver- De nieuwe Volgermeer ligt duidelijk hoger dan het omringende landschap. gane plantenresten, is ontstaan na de laatste ijstijd, vanaf zo’n 10.000 jaar Op dit hoge gebied houdt een netwerk van dijkjes regenwater vast, dat geleden. In deze tijd ontstonden in heel West-Nederland uitgestrekte moe- gunstig is voor de natuur- en veenontwikkeling. Vooral dit opgetilde water- rassen. Hierin vormden de afgestorven planten een veenlaag die steeds landschap maakt het gebied blijvend bijzonder. Zo wordt de beladen on- meer regenwater ging vastgehouden. Dit noemt men een hoogveen. In dergrond niet vergeten. De dijkjes nodigen wandelaars uit door het gebied Waterland groeide het hoogveen uit tot een bijna 10 meter dikke laag (van te zwerven en van de natuur te genieten. Lepelaars, eenden en kluten in vijf meter onder tot vijf meter boven NAP). Vanaf het jaar 1000 is het veen- het begin, kikkers en libellen later. De zeldzame Noordse woelmuizen zul- gebied met sloten ontwaterd en ontgonnen voor de landbouw. Hierdoor is Nat eiland binnen Waterland len de vele rietlanden bevolken. het veen ingezakt tot ruim één meter beneden NAP en is het nu kenmer- Afdekken en controleren Een natte leeflaag past goed in het landschap en de natuur van Waterland. kende veenweidegebied ontstaan. Het vuil ligt ingebed in de veenbodem. Hierin blijken de giftige stoffen Schoon regenwater kan op de hooggelegen vuilstortplaats worden verza- Ook is een omvangrijk gebied afgedekt met een droge leeflaag. Dit zijn vrijwel geheel vast te liggen. Daarom is gekozen voor een vrij eenvoudige meld in waterpartijen. Zo ontstaat zo een ‘nat eiland’ binnen Waterland. vooral vlinderrijke graslanden. Op sommige plaatsen zijn keien en wat In de Volgermeerpolder - toen de Veenderij Zun- manier van saneren: afdekken aan de bovenzijde, waardoor direct contact Door het voedselarme regenwater verandert de Volgermeer van een stort- struweel aangebracht, vooral om de ringslang (ongevaarlijk) een goed derdorp - werd tussen 1920 en 1955 turf gewonnen met het gif niet meer mogelijk is, en blijven controleren of er geen vervuild plaats in een natuurgebied met zeldzame planten en dieren. leefgebied te geven. Ook de droge gebieden nodigen wandelaars uit door de oude veenbodem af te graven en te drogen grondwater uittreedt. rond te gaan zwerven. De hoogste punten bieden prachtige vergezichten op legakkers. Turf was een belangrijke brandstof. over Waterland. Fietspad Het beeld ‘de Veenarbeider‘, gemaakt door Heleen Voetpad halfverhard Levano op initiatief van het Burgerkomitee Volger- Watersysteem Onderhoudspad begaanbaar meer, is een blijvende herinnering aan deze tijd. De Fase 1 Fase 2 In de waterpartijen wordt regenwater opgeslagen, met name in de win- Voetpad gemaaid

turf werd per schip, via de sluis en de ophaalbrug Sawadijk ter. In de zomer is dit voldoende om de natte natuur te behouden zonder Ruiterpad

door Broek in Waterland, naar de stad vervoerd. Afvoerdrain stortgas voedselrijk water te hoeven inlaten. In de eerste fasen van de veenontwik- Kanoroute met overhalen

Door de turfwinning ontstond een waterrijk gebied Leeflaag: regenwater keling wordt het regenwater in enkele waterpartijen opgeslagen. Van hier- Informatie-element

met diepe ‘petgaten’ tussen smalle veenstroken, de Leeflaag: schone grond uit worden in de zomer de bodems van de vlakken waarin zich de rietbe- Parkeerruimte invaliden

voormalige legakkers. Folie groeiing ontwikkelt, nat gehouden. Fase 4 Uitvulling en steunlaag Fase 3

Stortplaats Afval Open voor recreanten Vanaf 1927 werden de petgaten op de Volgermeer opgevuld met huisvuil, Veenontwikkeling in vier fasen De Volgermeer is lang ontoegankelijk geweest. Nu vormt het een schakel Ondergrond veen en klei BEHEER VERVUILING tot wel 5 meter boven het water, het gebied werd een stortplaats van de Regenwater is een uitstekende basis voor waardevolle natuur, voedselarm in het netwerk van paden en routes voor fietsers, wandelaars, ruiters en ka- gemeente Amsterdam. In de jaren ’60 van de vorige eeuw is er veel indus- en daardoor soortenrijk. In de waterpartijen zal op termijn veen worden De leeflaag en de folie moeten in stand blijven. Bezoekers van de Volger- novaarders in Waterland. Het fietspad vormt een verbinding tussen Broek trieel en chemisch afval gestort. In de Volgermeer liggen tenminste 10.000 gevormd. De basis van de veenvorming is een natte bodem. Na het zaaien meer mogen niet graven of boren, en er mogen geen palen de grond in. in Waterland en Amsterdam-Noord. De oude ophaalbrug, het sluisje en vaten chemisch afval met allerlei giftige stoffen waaronder dioxine. Dioxine of planten van riet zal op deze bodem een dicht rietveld ontstaan. Op ter- De gemeente Amsterdam is verantwoordelijk voor het onderhoud van de de brede watergang, die de afvoer van turf, en later de aanvoer van vuil, wordt beschouwd als een van de meest giftige stoffen, ooit door de mens Opbouw van de natte leeflaag mijn komt het water hoger en kan het riet drijvende matten gaan vormen, leeflaag en controleert het uittreden van vervuild grondwater. Dit gebeurt mogelijk maakten, zijn hersteld. Deze historische elementen hebben nu gemaakt. De Volgermeerpolder was met een op- De afdeklaag bestaat uit een aantal lagen. Op het vuil liggen grondlagen die meebewegen op het waterpeil. In deze ‘drijftillen’ verzamelt zich daar- voor altijd, aandacht voor de Volgermeer blijft nodig omdat het vuil onder een nieuwe betekenis gekregen. Ze verbinden het nieuwe Volgermeerland- pervlakte van 100 hectare de grootste gifbelt van om het vuilnis te egaliseren. Hierop rust een 2mm dikke folie, hard door het pure regenwater en ontstaat na enige decennia een soortenrijke de afdeklagen is achtergebleven. Als u beschadiging van de leeflaag of schap met het historische landschap van Waterland. Nederland. Omwonenden uit Broek in Waterland, plastic, speciaal ontwikkeld voor stortplaatsen. Op de folie ligt een ‘natte vegetatie van veenmos, veenpluis en zonnedauw. Dit zijn de kenmerkende anderszins constateert, kunt u contact opnemen met de Nazorgorganisatie verenigd in het Burgerkomitee Volgermeer, hebben door actie te voeren leeflaag’ die bestaat uit schone grond en water, dat wordt vastgehouden planten van een levend hoogveen. Daarmee is de cirkel rond, het oor- van het Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam. Bel hiervoor het alge- bereikt dat de gemeente Amsterdam de stortplaats in 1981 sloot. door dijkjes. spronkelijke hoogveen is terug op de Volgermeer. mene informatienummer van de gemeente Amsterdam: 14020 (gratis). April 2011

54 Intermezzo : Uitwerking Volgermeerpolder

Fietsroutes met knooppunten Toevoeging paden via Volgermeer Lokale Wandelroutes Toevoeging routes via Volgermeer Kanoroutes Toevoeging routes via Volgermeer Knooppunt Broek in Waterland Poort van Waterland

BEWOGEN GESCHIEDENIS SANERING EN VEENONTWIKKELING LANDSCHAP EN RECREATIE RECREATIEKAART

Door de turfwinning ontstond een waterrijk gebied Leeflaag: regenwater keling wordt het regenwater in enkele waterpartijen opgeslagen. Van hier- Informatie-element met diepe ‘petgaten’ tussen smalle veenstroken, de Leeflaag: schone grond uit worden in de zomer de bodems van de vlakken waarin zich de rietbe- Parkeerruimte invaliden voormalige legakkers. Folie groeiing ontwikkelt, nat gehouden. Fase 4 Uitvulling en steunlaag Fase 3

55 56 6 Projectvoorstellen

Projecten in voorbereiding en uitvoering • Vernieuwing kano overstapplaatsen. in Regio Waterland: • Herstel beschoeiing recreatie perceel Sapmeer • Recreatiesteiger Eilandspolder Amsterdam-Noord • Versterking recreatieve basisinrichting Landsmeer Volgermeerpolder+uitbreiding van de bestaande • Aanlegplaatsen tourvaartnet waterland West aansluiting op de recreatieve hoofdstructuur van (Zaan - Noord holland Kanaal) Landschap Waterland (centrale brug Volgermeer- • Herstel Van Zonbrug polder, ruiterpad, kano-overhalen, dwarsverbindingen Belmermeer, Poppendam, Burkmeer) Oostzaan • Eco- en vaarduiker Nieuwe Gouw • infrastructuur ontwikkeling De Blauwe Poort • Fietspad Noordelijke IJboulevard (2010-2013) • Wandelpad Buikslotermeerdijk-Zunderdorp • Ontwikkeling haven De Roemer (2010-2013) • Wandelpad Polder IJdoorn • Uitzetten van fietsen mountainbikeroutes (2010- • Wandelpad Ransdorperdie en Holysloterdie 2013) • Wandelpad Ringsloot Burkmeer • Recreatiehoofdknooppunt Poort van Waterland Purmerend en daaraan gerelateerde voorzieningen • Ontwikkeling jachthaven recreatieve toervaart • Wandelpad Schellingwoude – Durgerdammerdie • Botenhelling • Brug Zwarte Gouw • Fiets/Skatepaden Purmerbos • Aanleg ruiterpaden Purmerbos fase 2 Beemster • Waterland • verbeteren/aanpassen van de 9 fiets infopanelen Edam-Volendam • realisatie elektrisch varen Waterland-Oost • Wormerland Graft-De Rijp • Recreatieplan Wormer Jisperveld fase 1 : vijf pick- • Rondje Graft, voor beide routes nickplaatsen, 2 vogelobservatie plekken en overige • picknickplaatsen Eilandspolder. kleinschalige voorzieningen (dlt: 2008 tm 2010)

57 • Recreatieplan Wormer Jisperveld fase: 2 pick- • Oplossen knelpunten doorgaande wandelroute • Fietspad Middel- Rooswijk nickplaatsen, vogelobservatieplekken en overige Stelling van Amsterdam Noord • Reconstructie Sluis Busch en Dam kleinschalige voorzieneingen (2007-2010) • fietspad en brug als verbinding fietspadennet • Recreatieplan Wormer Jisperveld: vaarroute In overig Laag Holland: stadsrand en het Westenwindpad knooppunten informatiepanelen • Kalverpolder (Westelijke veenweiden) • Waterbering Wormerzicht Castricum • Reconstructie Papierindustrie Guisveld • Recreatieplan Wormer- en Jisperveld • Kanoroute Castricum (Schulpvaart) • Webcam in buitengebied • Recreatieplan Wormer Jisperveld: aanleg voet ‘laar- • Aanpassen kijkhut Hempolder voor minder vali- • Fietspad Vonderweg zenpad ‘pad in zuidelijk deel Wormer-en Jisperveld den • Fietsbrug Westenwindpad (start uitvoering 2011) • Cultuurhistorische fietsroute Castricum-Uitgeest • Maer- of Korendijk Projecten in ideeënfase Zeevang in Regio Waterland: • bewegwijzering toeristische objecten Schermer • wandelroute Dik Trom • Land van Leeghwater Schermerhorn (ontwikkeling Amsterdam-Noord • Aanleg vogelkijkvoorzieningen Watericoon) • Recreatief pontje IJburg-Durgerdam • Picknickplaatsen en banken • Aanleg tunnel onder N243 • aanlegsteiger,fluisterpunters, kano’s e.d. bij Poort • Cultuurhistorise wandelroute = Zevenklapper • Parkeervoorziening nabij Museum-molen (ontwik- van Waterland • Polder Zeevang (Westelijke veenweiden) keling Watericoon) • Wandelpad Randsdorp – Durgerdammerdie • diverse projecten (Kwadijk) • Ontwikkeling museumboot tussen Museummolen • Wandelpad Randsddorp – Randsdorperdie • Kanoroute Beetskoog Zeevang-Noord en De Rijp • Openbare ruimte Poort van Waterland • Operationeel maken sluis van Schardam • Aanleg vogelkijkvoorziening Siberie • Recreatieve meekoppelprojecten Markermeerdijk • Folder • Molenbiotoop Spijkermolens tracé Durgerdam-Volendam en Edam-Hoorn, • Wandelbrug noorderpolderhuis over de Schermer door ontwikkeling Oeverpark Waterlandse Zee- gemeente overstijgend Ringvaart dijk • Boerenlandpad • Ruiterpad via boerenland in gemeente Schermer • Opwaarderen hoofd fietsroute langs groenzone • Gedichtenroute Waterland • Voorsloot poldermolen M A10 • Agrotoerisme in Laag Holland 2009 • Parkeerterrein bij Watericoon • oplossen knelpunten varen tussen IJ en Waterland: • Gastvrije Boeren • Waterlopen Watericoon Nieuwendam-Beemsterstraat en Zijkanaal I - her- • Geniet, beleef, ervaar, Laag Holland met een groep bouw sluisje Oostzanerwerf • Haalbaarheidstudie Boerenlandpas Uitgeest • Haalbaarheidsstudie Recreatieknooppunten • Uitbreiding jachthaven ’t Hoorntje Beemster • Koe in de wei • Rondje Midden Beemster • Laag Holland op regionale markten en evenemen- Zaanstad • Rondje Zuid-Oost Beemster ten • ontwikkelen brochure kanoroute Oostzanerveld • Rondje Westbeemster • Groengebied Purmerland: Recreatieve verbin- • Recreatieve routes Zaans Blauw: kanoroute • Aanpas P’weg (fietspad) dingszone West, aansluiting Twiske Krommeniër Woudpolder • 7 fietspontjes Waterland • Groengebied Purmerland: aansluiting kanoroute • Recreatieve routes Zaans Blauw: kanooversteek Twiske Nauernaschevaart Edam-Volendam • Oplaadpunten voor elektrische fietsten • Wandelpaden Guisveld. (Rooswijk) en (Station • Rustpuntvoorzieningen voor recreatievaart • Realisatie Poort van Waterland Wormerveer-Middel) (dlt 2008-2010) • Ontwikkeling van kanoroutes vanuit Edam, onder

58 andere Gouwzeeroute Purmerbos en Groengebied Purmerland gemeente overstijgend • Recreatieknooppunt bij Zeesluis in Edam • Fietsverbinding Purmerbos-Edam • educatieve illustratiekaart ‘wat leeft er in de sloot’ • Meekoppelprojecten Markermeerdijk traject • Voorlichting en publiciteit Laag Holland (herken- Edam/Amsterdam Waterland baarheid) • Realisatie fietspad Broek in Waterland • Haalbaarheidstudie TOP (toeristische overstap- Graft-De Rijp • Verbetering informatiemateriaal fluistervaren punten) • Haalbaarheidssituatie Kleine Waterrecreatie 2011- • bevorderen elektrisch varen • Realisatie rustpunten 2012 • Meekoppelprojecten dijkversterking Volendam • Eenduidige markering + in/uitstapplaatsen en rust- • vaarduiker Oeverpark De Pauw en Eilandspolder Amsterdam punten voor voor kano/fluister bootroutes • Aanlegsteiger Graft • Fietswandelmogelijkheden Katwoude Volendam • Ontwikkeling van recreatieknooppunten • Verbeteren toervaartmogelijkheiden Beemster- • Fietspad door Natura 2000 gebied Varkensland • Oplossen Knelpunten LF routes en LAW-paden ringvaart tracé Spijkerboor t/m de Rijp • vaarverbinding Oeverpark De Pauw en Eilandspol- Wormerland In overig Laag Holland: der • Ontwikkeling kanoaanlegplaatsen. Fase 2 uit recre- • Ontwikkeling van jachthaven voor recreatieve atieplan van Wormer- en Jisperveld Castricum toervaart • Recreatieve hoofdstructuur via Oostzaan en Wor- • Ontwikkeling recreatieve voorzieningen Woudha- • Actualisatie van het eerder uitgevoerde haalbaar- merveer richting kustgebied uitbreiden ven (2010-2013) heidsonderzoek realisatie Woudaap- en Trekvogel • Uitvoeringsprogramma Wormer- en Jisperveld: • Markering wandelroutes Noord-Kennemerland wandelroute mogelijkehden vergroten extensief recreatief • Wandelnetwerk Noord-Kennemerland • Pad Starnmeer (Marken binnen) medegebruik binnen de natuurdoelstelling • Fietsontsluiting TOP Wormerland Schermer Landsmeer • Picknickplaatsen en banken • Realisatie fietsverbinding en ommetje rond Kisten- Zeevang • Ommetje Schermerhorn makerseiland • Fietsdoorsteek IJsselmeerdijk - Kooiweg (Haal- • Groenvoorzieningen in en rond Stompetoren • fietsen ruiterverbinding Purmerland met het baarheidsstudie) • Herstel Buizenhaven Schermerhorn (Ontwikkeling Twiske • Cultuurhistorisch wandelroute (Haalbaarheidsstu- watericoon) • Opwaarderen hoofd fietsroute langs groenzone die) • Tijdmachine waterroute Eilandspolder A10 • Electroboot varen+kanovaren • Waterrecreatieplan Land van Leeghwater • Fietsroute dijk Markermeer Oostzaan • Recreatieve voorziening Markermeer (steiger) Uitgeest • Verplaatsing publieksinformatievoorziening ivm • Doortrekken doorlopende wegen • Ontwikkeling Dorregeest ontwikkeling recreatieknooppunt (2010-2013) • Recreatieplan gemeente Zeevang • Ontwikkeling recreatieknooppunt Zwaansmeer • Recreatieplan Oostzanerveld • Aanlegplaatsen rivierscruise & chartervaart • realisatie fietsroute Oostzanerveld langs A8 Wormerland, Purmerend, Beemster, Zeevang, • ontwikkeling Uiterdam Graf-De Rijp • Kanoroute Uitgeest-Krommenieer Woudpolder Purmerend • 7 fietspontjes Waterland De 4 bestaande pontjes • Versterking aanbod waterrecreatie (zie Actieplan zijn: ‘t Schouw, Ilpendam, Spijkerboor, Holysloot. Zaanstad Watertoerisme van gem. Purmerend) Nieuw te realiseren: Jispersluis, Hobrederweg, • Wandelpad Assendelverpolder (Wijde Vliet naar • Knelpunten NH kanaal in kanoroute Middelie/Purmer Pontplein Buitenhuizen) • Versterking recreatieve verbindingen tussen het • Versterking beleving Kalverpolder