UNIVERZITET UMETNOSTI U BEOGRADU Interdisciplinarne
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIVERZITET UMETNOSTI U BEOGRADU Interdisciplinarne studije Teorija umetnosti i medija Doktorska disertacija Muzička koncepcija radijskog diskursa versus auditorijum - vidovi transformacija međusobnih relacija sagledanih u interdisciplinarnom polju teorije medija autor: Marija M. Karan mentor: dr Tijana Popović Mlađenović, red. prof. Beograd, mart 2019. HVALA: Tijani, za podršku i nepokolebljivu veru u mene. Mimi, za veliko finale. Goranu, za „vetar u leđa”. Miloradu i Naji, za neizmernu ljubav i snagu. Marijanu, mom uzoru, za ovaj rad. Mojoj Gogi, za dušu, za sve što jesam. 2 SADRŽAJ APSTRAKT ..................................................................................................................... 5 SUMMARY .................................................................................................................... 7 UVOD. .............................................................................................................................. 9 1. ISTORIJSKE, SOCIOLOŠKE, PSIHOLOŠKE, KULTUROLOŠKE, KOMUNIKOLOŠKE, MUZIKOLOŠKO-ESTETIČKE I POLITIKOLOŠKE KOORDINATE – RADIO KAO NOVI MASMEDIJ ...................................................... 17 1.1 Pojava i razvoj radija do kraja Drugog svetskog rata ............................................ 17 1.2 Prve teorije tumačenja uloge i funkcije radija – sociološke, psihološke, politikološke i komunikološke koordinate .................................................................. 19 1.3 Radio Beograd između dva svetska rata – muzikološko-estetičke koordinate ......... 28 1.4 Prva istraživanja radijskog auditorijuma .............................................................. 50 1.5 Soldatensender Belgrad – radio tokom Drugog svetskog rata ............................... 63 1.6 Od masmedijskog „slepila” do masmedijske pismenosti – od pasivnog ka aktivnom (radio) auditorijumu ................................................................................... 76 2. ANTROPOLOŠKE I TEHNOLOŠKO-DETERMINISTIČKE TENDENCIJE GLOBALNOG SELA – RADIO U DRUGOJ POLOVINI DVADESETOG VEKA ....... 80 2.1 Radio je poruka ................................................................................................... 80 2.2 Specifikum aktivnog auditorijuma – nova teorijska tumačenja ............................. 81 2.3 Radio Beograd u posleratnim decenijama – nova era .......................................... 86 2.3.1 Muzički žanrovi na Radio Beogradu u drugoj polovini dvadesetog veka ..... 88 2.3.2 Muzičko uređenje i segmentacija programa Radio Beograda ...................... 98 2.3.3 Istraživanja muzičkih preferencija radio auditorijuma u drugoj polovini dvadesetog veka ................................................................................................ 114 3. RADIO U ERI KOMERCIJALIZACIJE I FORMATIZACIJE ................................. 118 3.1 Formatizovana radijska muzičko-programska koncepcija ................................... 121 3.2 Muzički komercijalni radio formati .................................................................... 122 3.3 Muzičko testiranje/monitornig komercijalnih formatizovanih radio stanica ......... 128 3.4 Kreiranje muzičke koncepcije u savremenom komercijalnom radijskom diskursu ................................................................................................................... 132 3 3.5 Pozicija i uloga muzičkog urednika u okviru komercijalnih radio stanica ........... 137 3.6 Javni servis versus komercijalni radio ................................................................ 149 4 RADIO I DIGITALNI MEDIJSKI POREDAK – internet radio, radio na internetu ili novi online masmedij? ............................................................................................. 154 4.1 Radio i radijski auditorijum u novom online digitalnom medijskom poretka ...... 154 4.2 Od aktivnog, interaktivnog do preaktivnog auditorijuma ................................... 157 4.3 Konvergencija tradicionalnog radija u digitalni/internet/online masmedij .......... 159 4.4 Muzička koncepcija online radijskog diskursa versus internet auditorijum ......... 164 4.5 Radio kao masmedij globalne mreže – pozicioniranje domaćih radio stanica u internet sferi .......................................................................................................... 174 ZAKLJUČNA RAZMATRANJA ................................................................................ 193 LITERATURA ............................................................................................................ 196 BIOGRAFIJA .............................................................................................................. 224 4 Muzička koncepcija radijskog diskursa versus auditorijum - vidovi transformacija međusobnih relacija sagledani u interdisciplinarnom polju teorije medija APSTRAKT Od dvadesetih godina dvadesetog veka do danas radio je kontinuirano dominantan i uticajan masmedij. Ključni element koji oblikuje radijski diskurs jeste muzika, to jest muzička koncepcija. Kao sredstvo kojim se najbolje korespondira sa auditorijumom, te utiče na formiranje ukusa i kriterijuma, radijska muzička koncepcija predstavlja krucijalnu komponentu društvene uloge tog masmedija. Radijski auditorijum, konkretnije njegova pozicija u smislu primaoca/recipijenta, ali i pošiljaoca poruka u komunikacijskoj šemi pošiljalac→ poruka→ primalac kontinuirano intrigira istraživače masmedija i tumače odnosa na relacji masmedij/radio ↔ publika. Od istorijske retrospektive do savremene pozicije, bilo da je reč o pasivnom, aktivnom, interaktivnom, te preaktivnom auditorijumu, vremenom, komunikacijski krug je na relaciji radijski diskurs ↔ auditorijum od jednosmernog transformisan u višesmerni. Naime, razvojem masmedijske, a naposletku i digitalne pismenosti, radijski auditorijum je sposoban da samostalno dekodira poruke, a postepeno raste i njegova moć uticaja na programske i muzičke sadržaje. Ipak, razvoj komercijalnih medija i tržišni imperativi postepeno okreću točak istorije unazad i vraćaju radijski auditorijum u podređenu poziciju, pogotovo kada je reč o muzičkim sadržajima i subliminalnim porukama koje se upućuju kroz muzičko uređivanje. U savremeno doba, prevlast informaciono-komunikacionih tehnologija utiče na formiranje novog masmedijskog poretka u čijem konekstu nastaje i funkcioniše Globalna mreža (kao sinonim za Internet). Ključna reč koja se vezuje za poziciju radija i radijskog auditorijuma, te i muzičke koncepcije kao najvažnijeg elementa, u novoj internet sferi jeste – konvergencija. Ne samo da tradicionalni radio u svom internet ruhu postaje unapređena varijanta postojećeg masmedija, već radio na internetu jeste zapravo nova (audio-vizuelna) masmedijska forma. Transformacijom samog medija, neminovno se transformiše i njegov auditorijum. Uz mogućnost uređivanja i plasiranja muzičkih sadržaja po sopstvenom izboru auditorijum je muzički urednik. Prepoznat kao neaktivan i pasivan, potom medijski opismenjen i analogno tome aktivan, te interaktivan razvojem interneta i novih tehnologija, auditorijum se u eri hiper-informisanosti nalazi u fazi koja podrazumeva njegovo „preaktivno” delovanje. Naime, reč je o publici koja ne samo da odabira, menja, dopunjava 5 i distribuira sadržaj, već ga samostalno kreira nesagledivim obimom informacija i alata. Ova studija obuhvatila je značajnu periodiku od preko devedeset godina kako bi se jasno sagledali vidovi transformacije kako radija kao masmedija, tako i radijskog auditorijuma, a kroz prizmu najznačajnijeg komunikacijskog elementa – muzike, to jest muzičke koncepcije radijskog diskursa. Adekvatan istraživački okvir čine programi Radio Beograda kao javnog servisa, te komercijalnih domaćih formatizovanih radio stanica, uz povremeni osvrt na svetske pandane. Ključne reči: radio, muzika, auditorijum, internet, masmedij, poruka, tržište, konvergencija, muzička koncepcija 6 Music concept of radio discourse versus auditorium - aspects of the transformation of mutual relations comprehended in the interdisciplinary field of media theory SUMMARY Since the 1920s to the present Radio is continuously dominant and influential mass media. The key element that forms radio discourse is the music, i.e music concep. As a medium that best corresponds with the auditorium, and influences the formation of tastes and criteria, the radio music concept represents the crucial component of the social role of this mass media. The radio auditorium, more specifically its position in terms of the recipient, but also as the message sender in the communication scheme the sender → message → the recipient, continuously intrigues the mass media experts and researchers of the relation the mass media/radio ↔ audience. From a historical retrospective to a contemporary position, whether it's a passive, active, interactive or an overactive auditorium, over time, the communication circle radio discourse ↔ the auditorium has been transformed from one- way into a multi-directional. Namely, through the development of mass media, and ultimately digital literacy, the radio auditorium is capable of decoding messages independently, and its power of influence on radio program and music content is gradually increasing. However, the development of commercial mass media and market imperatives gradually turn the wheel of history backwards and return the radio auditorium to a subordinate position, especially when it comes to music content and subliminal messages that are directed through music editing. In modern times, the predominance of information and communication