MERSİN- TARSUS KUZEY BÖLGESİNİN JEOLOJİSİ Bölge
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MERSİN- TARSUS KUZEY BÖLGESİNİN JEOLOJİSİ Dr. Zati TERNEK A - HÜLÂSA Bu tabakalardaki fosiller : (Rotalia sp., Bölge topografyası kuzeyden Gü- Miliolidae, Asterigerina sp., Amphis neye doğru 2000 m. den deniz seviye- tegina sp., Miscellanea miscella, Alve- sine kadar alçalır. Başlıca yükseklik- olinellidae, Chlamys, Mercan parçaları ler: Elmalı (2500 m.), Samlar dağı ve Briozoa) lardır. (1050 m.), ve Cuma dağı (975 m.) dir. Oligosen : Rusupları, göl, kara ve estuarin karâkterlidir. Gri kırmızı marn Stratığrafi: kumlu marn, gre kalker ve konglo- En eski arazi Paleozoik yaşında meralardan ibaret olup (Planorbidae, olup siyah, beyaz veya gri, ince do- Meretrix incrassata Sowerby, Arca kulu, rekristalize, fena kokulu kalker- Glymeris, Pecten, Pirula, Ampulina, lerden, gri renkli grelerden, mavimsi münferit mercan, nebat) fosillerini ih- şist ve kloritli şistlerden ibarettir. tiva eder. Bölgemizin kuzeybatı sınırına ya- Alt Miyosen, transgressif olup kong- kın Fındıkpınarı mevkiinde aynı kris- lomera, marnlı kalker, kumlu kalker, talize kalkerlerde Fusulina bulunmuş- marn ve kalkerlerden ibarettir. Kong- tur. Paleozoik mostralar, kuzeyde fazla lomeralar 350 m. ve bütün alt Miosen saha kaplar, orta kısımlarda zincirvari 700-1000 m. kalınlıktadır. Alt Miyosen şekilde sıralanıp Çakıt'a doğru uza- tabakaları arasında birinden diğerine nırlar. yan geçişler vardır. Bazı kısımlarda Mesozoik arazisinden Kretase mev- kalkerler yer yer resifal karakter taşır- cut olup 2 fasies gösterir: lar. Alt Miyosen'e ait formasyonlarda bulunan başlıca fosiller: (Flabellipecten, a) Beyaz, gri, bazan rekristalize Turho, Pectunculus semicassis, Ostrea kalkerler, penbe renkli, sert, ince do- Sowerby, Schizaster cf. Lovisatoi Cot- kulu, sublitoğrafik kalkerler, b) Fliş. teau,. Amussium cristatum Bronn mut. Ancak sublitoğrofik kalkerlerde (Oto- Badense Fontannes, Clypeaster Latiros- bigerina sp., Globotruncana Linnei) tris Agassiz, Echtnolampas aff. Tagli- fosilleri bulunur. aferroi Cotteau, Globigerina, Miliolidae, Tersiyere ait Numulitik (Paleosen, Archais, Lithothamnium) lardır. Oligosen) ve Neojen (Miyosen, Pliosen) Orta Miyosen: Helvesien ve Torto- arazileri mevcuttur. nien mevcuttur. Helvesien'i alt Helve- Paleosen: Kretase üzerine diskor- sien orta Helvesien üst Helvesien diye dansla oturan kaide konglomeralariyle diye ayırabildik. Bunlar da sırası ile: başlar, sırasile gri pembe renkli, fo- l -Pterepod'lu marnlar (a — Plaket silli grezö kalker tabakaları bulunur. marnlar, b — Mavimsi marnlar,) = 18 Alt marnlar = Alt Helvesiyen, 2 — Kaba bidendata var. Cingilatior Sacco, Tereb- gre ve kalkerler (O. Helvesien), 3 — ralia lignitarum Eichwald) fosilleri Heterostegin'li gri marnlar = alt marn- mevcuttur. Kalker seviyeli marn ve gre lar = alt Helvesien. Plaket marnlarda münavebeli formasyonda ise (Linga (Cavolinia Audenini Vinassa, Vaginella, columbella Lamarck, Lithophagus Lin- Amussium cristatum mut. badease Fon- ne, Pecten aduncus Eichwald. Pecten tannes, Cuspidaria, Lunulites)leri ve yu- praebenedictus Tournouer, Os. digita- muşak marnlar da (Hyalaea Amussium lina Dubois., Thracia cf. pubescens duodecimlamellatum Bronn, Cavolinia Pultaney, Codakia aff. Leonina Bas- Audenini Vinassa, Balantium Pedemon- terot, Carduim aff. Turonicum Mayer, tanum Mayer) adlı fosilleri bulduk. Alt Pyrula aff. rediculata Lamarck, Turri- Helvesien'e koyduğumuz kartone marn- tella: cf. (Archimediella) bicarinata lar vardırki bunlarda da. (Litocarpus, Eichwald in Hoernes.) fosillerini muh- Bryozoa) fosilleri vardır. Orta Helve- tevidir. Tortonien greleri içinde beyaz sien'e ait formasyonlarda (Heteroste- renkli şeritvari uzanan diatomeli erup- gina, Globigerina, Lunulites, Clypeas- tif tüf tabakaları vardır. ter aff. depressus Vadasz, Amussium Pliosen : Tortonien üzerine konglo- cristatum Bronn mut. badense Fon- mera tabakaları diskordansla oturur. tannes, Pecteri aff. subarcuatus Tour- Konglomeralar üzerine de sıra ile an- nouer, Chlamya Solarium Lamarck.) hydritler, satıhları pembe veya kahve- fosillerini tesbit ettik. Üst Helvesien rengimsi greler,, kalker çakılları ve marnlarında: Heterostegina sp., Tur- marnlar gelir Konglomera ve anhydrit- ritella turris Basterot var. taurocras- ler 500 m., gre ve marnlarda 200-300 sula Sacco. Turritella (Archimediella) m. olmak üzere Pliosen'in mecmu ka- bicarinata (Eiehwald) fosilleri bulunur. lınlığı takriben 700-800 m. dir. Alt Helvesien 1000-,1400 m., O. Hel- vesien 400-700 m., Ü. Helvesien de Kunterner: Kaliş, aluvion ve bazı 400-600 m. dir. traça teşekküllerinden ibarettir. Helvesien'i müteakip 100 -150 m. Paleocoğrafya, Tektonik ve vol- lik kırmızı renkli marn ve greli marn- kanizma lardan ibaret (Geçit tabakaları) teşek- kül etmiştir. Bölgemiz Hersinien hareketlerine maruz kalmıştır (muhtemelen Pfalzien Tortonien :a) Ostrea'lı greler, b) safhası). Böylece Paleozoik butonier- kalker seviyeli marn ve gre münave- lerin nüveleri meydana gelmiştir. Tri- beli formasyon, c) gri renkli marnlar asik ve Jurasik teressüp etmiş, aşın- gre ve greli marn münavebeli formas- mış veya hiç teşekkül etmemiştir. Sub- yon olmak üzere üç tip arzeder. kontinental Kretase denizi bölgeyi iş- Ostreali grelerdeki ostrea zonuya gal etmiş, Kretase kalkerleri teressüp (İkinci Ostrea seyiyesi) adını verdik. etmiş ve aynı zamanda Ofiolitik entrüz- Ostreali grelerde (Os. crassisima yonlar başlamıştır. Kretase derinleşmiş Lamarck, Os. eduli var. Lamellosa deniz dibi ossilasion hareketleri yapmış Broch Turritella Haistator triplicata böylece Fliş teressüp etmiştir. Bilâhare Brocchi aff. var. Depressiplicata Sacco., bir iltiva hareketi olmuş (Laramien Pleurotoma sp., Conus (dendroconus) safhası). Sonunda sığlaşan Kretase de- berghausi Michelotti, Pleurotoma cf. nizi ani bir transgrosionla araziyi kap- Culcarata Lamarck, Lutraria (Psammo- lamış bu deniz Palosende de devam philia) oblonga Chemmtz, Terebralia etmiştir. 19 Paleosende Kayseri - Akdeniz ara- olanları vardır. İltivalar (SW veya W sında geniş bir boğaz halinde deniz (istikamete doğru) alçalırlar. Antiklinal- kolu vardı. Bölgemizde değilse de ku- lerin Güney yamaçları umumiyetle da- zeybatı sınırında bazı yerler orta ye ha diktir. Üst Eosen denizleriyle de kaplanmış- Bölgenin Paleozoik substratumu tır. Umumî bir yükselme ve müteaki- NE - SW doğrultuda antiklinoriumlar ben erozion olmuştur. (Pirene iltiva vücüde getirmiştir. Mesozoik ve Tersi- safhası). er rüsupları altında az çok birbirine Burdigalien başında yeni bir trans- paralel gömülü tepeler ve sırtlar mev- gresyon olmuştur. Sonunda da reg- cuttur. Bunlardan bellibaşlı yüksek o- resyon ve iltivalanma olmuştur (Sty- lanları kısmen satıhta görülenleri, ku- rien safhası). zeydeki Paleozoik, orta kısımda sırala- nan Paleozoik butonierler ve bölge dı- Helvesien başında deniz ani bir şında kalan Misis dağları hattıdır. Ter- transgresyon yapmış, daha sonra da sier rüsupları altında yukarıda bahset- deniz dibi ossilasyon hareketlerine tiğimiz üç hâttâ paralel gömülü sırtla- başlamıştır. Bu denizin derinliği Orta rın mevcudiyeti kuvvetle muhtemeldir. Helvesiende azalmış, Ûst Helvesiende Esaslı üç Paleozoik mania hatları ara- de tekrar artmıştır. Helvesien sonunda sında kalan Tersier rüsuplarının böl- ani Regresyonla kısmen kara, kısmen gemizdeki Paleozoik butonierler hattı lâğüner bir rejim başlamıştır. nın kuzeyinde bulunan tabakaların Gü- Tortonien başında da bir transgres- neyde kalanlardan daha fâzla sıkışma- yon olmuştur. Deniz çok harektli bir ğa maruz kalacakları antiklinal ve denizdi. O. Tortoniende deniz dibi os- senklinal genişliklerinin (daha umumi silâsion hareketlerine başlamış bulun- manada iltiva genişliklerinin) daha dar maktadır. Tortonien sonunda da umumî olacağı kanaatındayız. Yine Paleozoik bir yükselme olmuş, deniz çekilmiş, butonierler hattı ile Misisler arasında somatr, lâğüner formasyonlar teşekkül her iki taraftan merkeze doğru gittikçe etmiştir. iltiva genişliklerinin artacağı ve taba- ka meyillerinin azalacağı kânaatindeyiz. Pliosen başında laküstr, lâğüner şartlar vardı. Kuaternerde ise tamamen Bölgemizde kretase esnasında ser- karasal şartlar hüküm sürmüştür, Epi- pantin ve bazik erupsiyonlar başlamış; rojenik hareketler devam etmiş, yük- devam etmiş ve Eosende nihayet bul- selmeler olmuştur. Topografya genç- muştur. Orta Milosen esnasında zayıf leşmiş, bin netice şiddetli erozionlar ve bir eruptif faaliyet daha olmuştur. karasal depolanmalar olmuştur. Etüt sahamızda Ekonomik malze- Bölgede Paleozoik iltivalar takriben me olarak: Çimento yapmağa yarar NŞ-SW tir. İkinci zamana ait tabaka- kalker, kil, marn-, jips, eruptif tüfler ve ların iltiva istikameti de genel olarak inşaat malzemesi olarak ta kalker, gre, NE-SW tir. Tersier iltivaları da NE SW çakıl mevcuttur. Kalişler en muvafık olup ekseriyetle EEN-WWS, nadiren de inşaat malzemesidir. Bütün bölgede en EW te yakındır. Bölgemizdeki Tersier çok kullanılan inşaat malzemesidir, iltivaları genel olarak homoklinal kıv- Etüt edilen sahada kısmen tazyik- rılmalardır. Teras strüktürler teşekkül li yer altı sularının bulunduğu kanaa- etmiş olup, tipik olmıyan antiklinal tındayız. Başlıca yer altı su seviyele- ve senklinaller mevcuttur. Bu antiklinal ri: l - Alluvion suyu, 2 - Kuaterner ve senklinallerin 2-28 km. uzunlukta konglomeralarındaki sular, 3-Pliosen 20 gre ve konglomeralarının kapsadığı suplarının yan geçiş yaptıkları yerler- su, 4 - Tortonien grelerinde ki sular, de petrol bulabilmek kuvvetle muhte- 5 - Burdigalien'in kumlu kalker ve kong- meldir. lomeraların daki sular, s. 6 -Oligosen Sondajla aramaların Burdigalien'in konglomeralarındaki sulardır. güney sınırlarında