Allesbehalve een krenterige boom De leden van de familie vormen de krenten in de pap van de rozenfamilie

Amelanchier, een bijzonder geslacht van met name kleinere bomen die weinig eisen stellen aan de bodem. Extra bijzonder is dat hij als telg van de rozenfamilie niét direct door de schrijver van dit feuilleton naar de brandhoop verwezen wordt!

Auteur: Jan P. Mauritz, VRT

Het geslacht Amelanchier laatste check en direct weer retour naar NWST… Het bladverliezende geslacht omvat ongeveer 22 Waarde lezers van dit feuilleton, ik neem u even Ik vind dat wel erg mager, want ik ga zondag en soorten, een paar var.’s en een dertigtal CV’s. mee naar een zeer constructief telefonisch over- maandag met het genootschap De Zilveren Boom Deze aantallen zijn wat lastig, omdat er bij enkele leg, probleemoplossend, doelgericht en, zoals naar Duitsland, dus blijft alleen de zaterdag over.’ species geen soortnaam vermeld staat en de altijd, zeer verheffend, met de bijzondere, human ‘Dat klopt, Jan. We moeten even gas geven om CV-naam direct achter de geslachtsnaam staat. species, genaamd Hein. het voor elkaar te krijgen. Een kleine troost is Zoals u weet uit vorige delen van het feuilleton, mogelijk dat ik dit weekend zelf ook nog drie is uw schrijver het hiermee pertinent oneens en ‘Het opperhoofd’, verschijnt op mijn navigatie- artikelen moet schrijven, en jij een riante vergoe- verzet hij zich hevig tegen deze benaming van scherm, gelijktijdig met het belgeluid. ding opstrijkt per deel, dus: gas geven!’ een species: zwaar zondigen tegen de regels van ‘Hi Jan, Hein hier, hoe gaat het?’ ‘Heel goed ‘Het is goed, Hein, komt voor elkaar. Het wordt de grote meester Linnaeus! Het zijn overwegend Hein, heel goed. Ik ben onderweg naar een rela- wel weer een paginaatje of vijf, zes, en het gaat struiken tot meerstammige struikachtige bomen, tie met een bijzondere vraag rondom bomen, over krenten. Niet persoonlijk opvatten, hoor!’ maar ook kleine bomen tot 5-10 meter hoog, leuk! Goed dat we even bellen, want ik heb wel die voorkomen in de gematigde klimaatzone van een probleem met de deadline voor het volgende Kenmerken het noordelijk halfrond, vrijwel allemaal met een deel van het feuilleton, komende maandag. Het Zoals gezegd behoort het geslacht Amelanchier natuurlijk verspreidingsgebied in Noord-Amerika, is nu de 23ste en ik weet sinds woensdagavond tot de Rosaceaeën en een aantal lezers die mij twee soorten in Europa/Klein-Azië en één soort dat volgende week woensdag vóór Hemelvaart kennen, zitten al te wachten op een door mij in Oost-Azië. Taxonomisch gezien is het geslacht Boomzorg bij de drukker moet liggen. Dat zijn regelmatig gebezigde uitspraak: opstoken, die een ramp, veroorzaakt door het naast elkaar vier dagen om het volgende deel van het feuil- rotzooi. Rosaceaeën zijn geen bomen; weg voorkomen van vormen van apomixie en normale leton in elkaar te stampen, foto’s erbij, zaterdag- ermee.’ Dat gaat nog steeds op voor een groot zaadzetting. Dat leg ik even kort uit. Apomixie of avond versturen, maandag technische opmaak aantal species binnen de verschillende geslachten, apomixis is de verzamelnaam voor ongeslachtelij- voor het blad, maandagavond pdf retour voor de maar niet voor dit , Amelanchier. ke voortplanting via zaad. Er zijn tig varianten van

24 www.boomzorg.nl Binnen de systematische indeling van het deze ongeslachtelijke voorplanting met allemaal Snel terug naar de krent! Regnum vegetabile – het Plantenrijk – mooie namen, maar dat gaat zelfs mij iets te ver De meeste krenten vormen een vaasvormige behoort het geslacht Amelanchier tot de orde voor dit feuilleton. Heel basaal: een ‘normale’ cel tot eironde kroon, die in de meeste gevallen van de en daarbinnen tot de familie groeit uit tot een zaad, met als gevolg dat alle dus struikvormig of meerstammig is of op een van de , de rozenfamilie. Deze nakomelingen van een moederplant identiek zijn, onderstam staat ten behoeve van straat- en grote familie met meer dan 8000 species een vorm van klonen door Moeder Natuur. En laanbeplantingen. De vrij dichte vertakking is (= individuen) en ongeveer 140 geslachten dat leidde en leidt tot onrust en paniek in taxo- kenmerkend voor deze species, waarbij zijtak- is op basis van de vruchten onderverdeeld nomenland. Ene Wiegland (ik ken die snuiters ken dwars door de kroon heen schieten. De in een viertal onderfamilies, te weten: de niet allemaal) onderscheidde zo rond 1920 een stamschors is vrijwel altijd grijs tot grijsbruin van Rosoideae, de Spiraeoideae, de Maloideae groot aantal soorten. Dat ging redelijk goed, tot kleur en in de jeugdfase glad. Op latere leeftijd en de Amygdaloideae of Prunoideae. In deze omstreeks 1952 felle kritiek losbrandde van ene ontstaan er lichte groeven in de stam. Het blad onderfamilies zijn waar nodig weer onderver- meneer Gleason. In 1975 komt weer een andere is een moeilijk geval. De kleinere bladeren zitten delingen gemaakt in tribes (= stammen, zoals apostel, de Canadees Landry, op basis van een aan de kortloten en zijn al dan niet breed omge- bij de indianen) en de hoofdpersoon behoort diepgaande studie tot de conclusie dat er slechts keerd eirond tot ovaal van vorm, 3 tot 7 cm lang, tot de stam en de substam Malineae. zes soorten te onderscheiden zijn en hij verdeelt donkergroen aan de bovenzijde en lichter groen Ik schrijf met opzet niet onderstam, want dan deze vervolgens in twee subgeslachten. Anderen aan de onderzijde. De bladeren aan jonge bomen schep ik zelf verwarring. Tot de laatste club, zijn het daar niet mee eens: gedonder in de gla- zijn vaak groter en smaller en anders gezaagd Malineae, behoort het geslacht Amelanchier, zen! Na deze op leedvermaak lijkende tekst toch of getand of bijna gaafrandig. De bloeiwijze is wat we in de volksmond krenten noemen. even een opmerking: Bij de trouwe lezers van dit in grote losstaande overhangende trossen. In de Ook het woord krent kent meerdere, zeer uit- feuilleton is mijn mening over deze wetenschap- knop nog wat roze gekleurd, maar vervolgens eenlopende betekenissen, die u wel bekend pers inmiddels genoegzaam bekend. Ik moet daar helder wit van kleur. Hoe warmer, hoe witter is zijn, neem ik aan. De oude, Zuid-Franse plan- echter wel een uitzondering op maken, en wel in bij deze makker het motto. De bloem bestaat uit tennaam amélanche voor dit genus is door de de persoon van ir. Marco Hoffman, samensteller vijf kroonbladeren met mooie gele meeldraden grote meester Linnaeus zelf verheven tot de van o.a. de ‘Namenlijst van Houtige gewassen’ en een groen vruchtbeginsel. Als de boom bloeit, wetenschappelijke naam van het geslacht. en tal van hoogstaande rapportages en beschrij- is het een fantastische bloemenpracht, die helaas vingen van planten. Hij behoort weliswaar tot die vaak slechts enkele dagen duurt. De vruchten Het genus dankt zijn Nederlandse naam krent groep en ik ben het dus vaak inhoudelijk niet met zijn veelal eerst helder- tot donkerrood en lopen of krentenboompje aan zijn vrucht – of haar hem eens. Maar hij heeft een duidelijke eigen dan door tot zwart. De grootte van de vrucht is vrucht. Kiest u zelf maar, want als ik moet mening, een eigen interpretatie, met genoeg afhankelijk van de soort. gaan uitleggen of een geslacht vrouwelijk, gezonde scepsis en relativerend vermogen om mannelijk of onzijdig is of van twee walletjes niet alles uit de gentechnologie als zinvol en nut- Het sortiment eet, dan ben ik een pagina of drie verder voor tig te betitelen. Zoals u van mij gewend bent, stel ik u het sor- ik weer terug ben bij Amelanchier. timent in systematische vorm voor en zal ik ‘Geen sprake van, JP’, brult opperhoofd Hein, ‘maximaal vijf of zes pagina’s!’ De krent is een gedroogde, pitloze druif van een druivenras dat zeer kleine vruchten geeft, de Vitis vinifera ‘Korinthiaka’. De CV-naam is afgeleid van de havenplaats Korinthië. Deze geografische verwijzing naar een naam noe- men we een geoniem. De krent is in Europa te vinden in Griekenland, Italië, Sicilië en in het Nabije Oosten. De rozijn is een broer- tje van de krent, dus ook een gedroogde druif. Hij wordt gemaakt van Vitis vinifera ‘Apyrena’, een groter formaat en vaak wel met pitjes. De vruchten van het krenten- boompje zijn ook eetbaar en worden ook krenten genoemd, maar zijn sappig en wor- den in compotes verwerkt. In vroeger tijden werden ze ook wel gedroogd, als vervanger van de echte krent.

Amelanchier vruchten.

www.boomzorg.nl 25 'Robin Hill' bloeiwijze. 'Robin Hill'.

daarbij ook aangeven waar kleine boompjes van zijn, daar de struikvorm een schitterende smalle Amelanchier arborea ‘Robin Hill’ gemaakt worden als de species van nature een vorm heeft. Een van de bekendste CV’s van deze soort en grote struikvormer is. Veelal wordt als onder- ook in Nederland goed in cultuur en stam Sorbus aria, Sorbus aucuparia of Crataegus Amelanchier arborea gebruikt vanwege zijn ovale kroon. Deze rijk monogyna gebruikt, wat nogal eens uitgestelde De soortnaam zegt het al: arborea. Dat betekent bloeiende CV komt uit het Robin Hill Arboretum onverenigbaarheid oplevert. Veel beter is het boomachtig, en dat is deze species dan ook, in Lyndonville in de staat New York en is in 1970 natuurlijk om de veredeling op een krentonder- tot boven 10-12 meter met uitzonderingen op in cultuur gebracht. De boom is aanmerkelijk klei- stam te zetten, en nog beter is kweek op eigen optimale groeiplaatsen tot wel boven 16 meter ner dan de soort, tot een meter of 10 maximaal. wortel, wat gelukkig steeds meer toepasbaar lijkt hoog, met een ovale tot breed-ovale kroon. Van Bijzonder is dat de boom heel vroeg bloeit met te zijn. De boom groeit traag; vooral op eigen nature groeit deze boom in de noordoostelijke opvallend lichtroze, redelijk grote bloemen, met wortel worden het dan snel dure bomen. Maar staten van Noord-Amerika en uitsluitend daar name in de koude nasleep van de winter. Ook kies toch gewoon de beste optie voor het beste komen die extra grote exemplaren voor. Ook bij deze makker geldt: hoe warmer, hoe witter. resultaat. deze makker heeft een grijze stam en het blad is Maar de roze bloeiwijze is zo bijzonder dat je 4 tot 7 cm lang, omgekeerd eirond tot ovaal met denkt: dan maar wat later warm! Helaas geeft Amelanchier alnifolia een afgeronde tot spitse top. De bladvoet is hart- deze species heel weinig tot geen vruchten, dus De soortnaam van deze Noord-Amerikaanse mak- vormig en de rand van het blad is fijn gezaagd het najaarsspektakel is er helaas niet. ker spreekt voor zich. Het blad van een els, groot, of getand, waarbij de tanden hangen. De blad- breed elliptisch tot vrijwel rond van vorm en grof bovenzijde is mat donkergroen en de onderzijde Amelanchier arborea ‘Rubescens’ getand à la Alnus. De herfstkleur is geel met rood lichter en bij uitlopen dicht behaard. De herfst- Een nog wat kleinere CV dan de vorige, tot 8 en schitterend voor het oog. De boom levert heel kleur is geel met wat rode tinten, maar niet echt meter hoog, met veel overeenkomsten, waarvan veel, met name kleine bloemen in kleine open spectaculair te noemen. De bloemen zijn redelijk de mooiste is dat deze boom wel talrijke vruch- trosjes en dus ook heel veel vruchten. groot, tot 2,5 cm, in lange trossen. De boom ten bezit in het najaar. De boom is omstreeks De kroon wordt 3 tot 5 meter hoog en dus is een bloeit vroeg, eind maart, begin april; de bladeren 1920 gevonden in het Seneca-park in de stad onderstam noodzakelijk voor de toepasbaarheid zijn dan nog nauwelijks ontvouwen, waardoor Rochester als spontane zaailing. ‘Rubescens’ als straatboom. Kies deze met zorg. De boom is er een geweldige witte kroon staat te pronken. bloeit ook lichtroze, tot vleeskleurig met rode vrijwel onbekend in Nederland en helaas niet in Ook de vruchten zijn tamelijk groot en hangen in strepen of stippen aan toe, in heel grote trossen. cultuur. Er zijn negen CV’s van deze boom en lange ijle trossen aan de boom. De vruchten zijn Het is echt een schande dat deze boom hier niet twee var.’s. Een van de mooiste, met een zeer eetbaar, vaak melig en droog, maar soms ook in cultuur is, dus dames en heren boomkwekers: smalle kroonvorm, is geselecteerd door Jelena de heel sappig en smakelijk. Het hoe en waarom van in de hoek gaan staan omdat u deze boom niet Belder in het arboretum Kalmthout in België. De deze grote verschillen in smaak is een raadsel, kweekt, en dames en heren boombeheerders: in boom kreeg de CV-naam ‘Obelisk’ en is in 1995 vooral als het om de vruchten van dezelfde boom de andere hoek, omdat u geen vraag levert aan door R. Bulk uit Boskoop in de handel gebracht. gaat. De boom is weinig in cultuur en wordt vaak de kwekers om deze boom in het sortiment op De species kan door stekken worden vermeer- verwisseld met zijn neef , die te nemen! derd. Uw schrijver weet niet of er al exemplaren altijd kale bladeren heeft en altijd smakelijke en op hoogstam in cultuur zijn. Dat zou wel jammer sappige vruchten.

26 www.boomzorg.nl Amelanchier laevis. 'Ballerina'

Amelanchier asiatica (1929-1999) doen dat niet. En zoals u inmid- en sappige vruchten, die vele toepassingen ken- De Aziatische makker, afkomstig uit Japan en dels wel weet, volgt deze species de groten der nen. Taxonomisch is er over deze species veel Korea en beschreven door twee grootheden in de aarde! De soort laevis groeit heel variabel uit; gesteggel: tot welke soort de boom nu werkelijk botanie, Von Siebold & Zuccarini, die gezamenlijk door een aantal selecties in cultuur is het een behoort, of het een bastaard is en ik weet niet de ‘Flora Japonica’ schreven. Philipp Franz Von tamelijk slank opgaande boom met later een wat wat nog meer. Omdat men er nog niet uit is, Siebold was een Duitse arts, volkenkundige en vaasvormige kroon. De soortnaam laevis is Latijn wordt er bij deze krent geen soortnaam vermeld. botanicus in dienst van de VOC. Tijdens zijn ver- voor glad, wat betrekking heeft op de gladde Dat is nog slechter dan slecht, en mijns inziens blijf in Japan heeft hij talloze planten gevonden stam. Het blad is bronskleurig bij uitloop, zoals minachting van de binominaire of binaire nomen- en beschreven. Na zijn terugkeer in Würzburg bij vele krenten, en omgekeerd eirond met een clatuur van de grote meester Linnaeus, onder schreef hij samen met Joseph Gerhard Zuccarini, toegespitste top met een zwak hartvormige of het motto: als je het niet weet, doe je net alsof een botanisch professor aan de universiteit van breed wigvormige bladvoet. De bladrand is fijn je het niet gehoord hebt. De boom heeft pret- München, het bekende boekwerk Flora Japonica. gezaagd of genaald, helder donkergroen aan tige eigenschappen voor gebruik, zowel in het De species asiatica is een fraaie boom met een de bovenzijde en in de winter prachtig naar openbaar groen als in particulier groen, kantoor brede, wat warrige kroon, tot 10-11 meter geel-oranjerood verkleurend. De bloemen zijn en daktuinen. Veel plezier van een fantastische hoog, en fraaie overhangende takken, waardoor soms groot, tot 3 cm, en soms klein, in grote tot bloeiwijze en vruchtdracht. er een soort lagen ontstaan in de kroon. De zeer grote trossen, die soms zelfs overhangen bladeren zijn smaller en langer dan die van de vanwege het bloemgewicht. De petalen (weet Amelanchier laevis ‘Cumulus’ Amerikaanse broeders, met een blauwgroene u nog wat dat zijn?) zijn ook variabel, van smal Een Amerikaanse selectie uit 1972 van Princeton onderzijde en een schitterend oranje tot rode tot breed, en de bloemen zijn zeer talrijk. Van Nurseries uit New Jersey, met een ovale kroon tot herfstkleur. De grote bloemen zijn groenig wit deze soort bestaat een flink aantal CV’s, die in de ca.10-11 meter hoog. Het is een sterke groeier en de bloeiwijze is overdadig. De kleine vruchten wetenschappelijke geschriften zonder soortnaam met mooi gezond leerachtig frisgroen blad. De verkleuren naar blauwzwart en hangen helaas (!) beschreven worden. bloei is in de jeugdfase niet geweldig, maar op niet talrijk aan deze boom. latere leeftijd wordt dat beter. Een typisch geval Amelanchier laevis ‘Ballerina’ van een laatbloeier, dus. De boom levert grote Amelanchier laevis Een uit 1980 daterende Nederlandse selectie smakelijke vruchten. Ook deze Noord-Amerikaanse makker is een van het proefstation voor de boomkwekerij in goede boomvormer, tot maximaal 12 meter Boskoop. Het is een kleine boom met een breed Amelanchier laevis ‘Princess Diana’ hoogte en in cultuur hier ca. 8 tot 9 meter. opgaande stam tot 6-7 meter hoog, die vaasvor- Een Amerikaanse selectie van rond 1986; vormt Sommigen beschouwen deze species als een mig van kroon wordt. Ballerina draagt zeer veel een kleine boom, tot 8 meter hoog, met een ondersoort van A. arborea. Grote meesters als en grote vruchten, eerst felrood en rijpend naar opgaande tot ovale kroon. De boom heeft een Alfred Rehder en onze eigen en internationaal purperzwart, tot ruim 1 cm doorsnede; de boom schitterende bloeiwijze, met grote tot zeer grote bekende sortimentsdeskundige Harry van de Laar wordt veel gebruikt vanwege deze smakelijke bloemen tot wel 3,5 cm en een schitterende

www.boomzorg.nl 27 De boom is toch nog maar weinig in cultuur, en dat is jammer, dus… (U weet onderhand wel van wie ik enige actie verwacht na het lezen hiervan.)

Afsluitend Het is bijzonder dat Amelanchier met zijn ver- schillende fraaie en goede eigenschappen de openbare ruimte, de kantoortuin, de daktuin of de privétuin kan verfraaien met zijn aanwezig- heid. Gebruiken dus, die makker. Maar let wel op de vermeerderingswijze, om teleurstellingen te voorkomen.

Groet,

Amelanchier lamarckii 'Autumn Brilliance'. Amelanchier arborea meerstammig.

geel-oranjerode herfstkleur. De boom is ook in tot 12 paar zijnerven met een schitterende oran- Nederland zeer beperkt in cultuur; jammer! jerode herfstkleur. Of de boom in brand staat… schitterend! De bloemen zijn middelgroot, 2 tot Amelanchier laevis ‘Snowcloud’ 2,5 cm diameter, en intens wit van kleur. De Het is een kleine boom met een opgaande kroon vruchten zijn groot, tot 2,5 cm, rood verkleurend tot 5-6 meter hoog, die op latere leeftijd wat door rijping naar purperrood, smakelijk, zoet en breder wordt, met uiteindelijk een vaasvormige sappig, veel in desserts en compotes gebruikt. kroon. ‘Snowcloud’ draagt zeer veel en zeer grote bloemen tot 3,5 cm, met brede petalen Amelanchier x lamarckii ‘Autumn Brilliance’ en helderwit van kleur, in overhangende tros- Een Amerikaanse selectie uit 1986, die een fraaie sen. De vruchten zijn bruinrood, talrijk, sappig en opgaande boom levert van 7-8 meter hoog met smakelijk. Een goede boom voor gebruik in de fraaie en grote bloeiwijze met grote witte bloe- openbare ruimte en de privétuin. men. Het blad is frisgroen met een gezaagde DGA Mauritz adviseurs & taxateurs BV rand en een geweldige herfstkleur, geel met oranjerode tinten en vlammen; geweldig. De Het natuurlijk verspreidingsgebied van deze krent smakelijke vruchten kleuren van Ferrari-rood tot is Noordwest-Europa. Het meest bekende en dus donker purperrood. meest gekweekte krentenboompje in dit wereld- Martin Tijdgat deel, dat zelfs in Oost-Nederland en delen van de Amelanchier x lamarckii ‘Grandette’ Veluwe volstrekt verwilderd voorkomt. Een Nederlandse selectie uit het Boskoopse, waar Bij ons doen ze het niet zo goed op winderige De boom wordt tot ca. 9-10 meter hoog, met deze boom als spil gekweekt werd voor met locaties. Maar wel mooie postzegelpark- een breed opgaande vaasvormige kroon. Deze name de handel naar Scandinavië. De CV-naam bomen als ze vrij mogen uitgroeien. species is uitermate geschikt voor de opkweek als ‘Grandette’ betekent ‘aan de grote kant’. Het is meerstammige boom. De boom wordt door zaad feitelijk een A. x lamarckii-selectie uit zaad ver- vermeerderd en is zeer homogeen in zijn zaaisels. kregen, die veredeld is op een Sorbus-onderstam, Amelanchier lamarckii is vrijwel zeker een zoge- of, nog beter natuurlijk, op een A. x lamarckii- naamde microspecies, uit een kruising ontstaan onderstam. Het is een breed opgaande boom van Dirk Doornenbal met als ouders Amelanchier laevis x Amelanchier 7 tot 9 meter hoog, vrijwel gelijk aan de soort, canadensis, en mogelijk heeft Amelanchier arbo- maar in alles iets kleiner: kleiner formaat kroon, ‘Amelanchier, een bijzonder geslacht’. En dat rea er ook iets mee te maken. Gevolg van deze blad, bloem, vrucht, alles. De boom is in de ver- is het. bastaardstatus: volgens de regels had het dus getelheid geraakt. moeten worden in de nomenclatuur Amelanchier x lamarckii; waarom gebeurt dat dan niet? Met Amelanchier x lamarckii ‘Erecta’ een microspecies wordt een groep individuen Een sterk op de soort lijkende boom, maar met benaamd die allemaal iets met de bovenstaande een prettige eigenschap voor het gebruik: een apomixie van doen hebben. De bladeren zijn bij smalle, sterk opgaande boom tot 9 meter hoog. Stuur of twitter dit artikel door! uitlopen diep bronskleurig en later naar groen De CV-naam betekent omhooggaand (maar deze Scan of ga naar: verkleurend, met een getande bladrand en 10 informatie is volgens mij volstrekt overbodig!). www.boomzorg.nl/artikel.asp?id=19-4568

28 www.boomzorg.nl