PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
GMINA CHOJNICE
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014
PRZEDSIĘBIORSTWO PROJEKTOWO REALIZACYJNE
sp. z o.o. ul. Kościuszki 34G 83 200 Starogard Gdański (0 58) 56 220 57 DYREKTOR mgr in Ŝ. arch. Maria Kiełb-Sta ńczuk PRACOWNI członek Izby Urbanistów, nr ewid. G-006/2002 POIU Gda ńsk
mgr Regina Pernak OPRACOWANIE mgr in Ŝ. Marta D ąbrowska
DATA CZERWIEC 2010
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
1. WST ĘP...... 2 2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ...... 2 3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE ...... 3 4. UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ...... 5 4.1. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami...... 5 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa...... 5 5. UWARUNKOWANIA WEWN ĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ...... 9 5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy)...... 9 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy ...... 13 5.2.1. Zarys historii obszaru gminy...... 13 5.2.2. Krajobraz kulturowy...... 13 5.2.3. Zabytki nieruchome...... 14 5.2.4. Zabytki ruchome...... 16 5.2.5. Zabytki archeologiczne ...... 17 5.2.6. Dziedzictwo niematerialne...... 17 5.3. Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony ...... 18 5.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków...... 24 5.5. Zabytki o najwy Ŝszym znaczeniu dla gminy ...... 25 6. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS I ZAGRO śEŃ ...... 28 7. ZAŁO śENIA PROGRAMOWE ...... 30 7.1. Priorytety programu opieki ...... 30 7.2. Kierunki działa ń i zadania programu opieki w ramach poszczególnych priorytetów ...... 30 8. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 33 9. ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKMI ...... 34 10. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ...... 35 11. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ GMIN Ę ZADA Ń Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW ...... 36 12. CZ ĘŚĆ GRAFICZNA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ...... 37 13. ANEKSY ...... 37
1 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
1. WST ĘP
Przedmiotem niniejszego opracowania, wykonanego przez Przedsi ębiorstwo Projektowo – Realizacyjne „DOM” w Starogardzie Gda ńskim, jest dziedzictwo kulturowe znajduj ące si ę w granicach administracyjnych gminy Chojnice. Podmiotem formułuj ącym program opieki nad zabytkami jest samorz ąd gminy. Realizacja programu odbywa si ę poprzez szereg działa ń gminy, które powinny doprowadzi ć do osi ągni ęcia zawartych w nim celów. Przyj ęty przez rad ę gminy w formie uchwały gminny program opieki nad zabytkami jest elementem polityki samorz ądowej. Zachowane dziedzictwo kulturowe wyró Ŝnia obszar – okre śla jego atrakcyjno ść i to Ŝsamo ść . Konieczne jest uznanie potrzeby zachowania zasobów dziedzictwa kulturowego za wa Ŝny czynnik wpływaj ący na kształtowanie si ę to Ŝsamo ści regionalnej oraz promocji turystycznej gminy. Celem opracowania jest okre ślenie zasadniczych kierunków działa ń i zada ń na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami gminy Chojnice. Poprzez te działania naleŜy d ąŜ yć do poprawy stanu dziedzictwa kulturowego gminy, w szczególno ści w zakresie stanu zachowania i utrzymania obiektów zabytkowych oraz zachowania krajobrazu kulturowego regionu. Głównym odbiorc ą programu jest społeczno ść lokalna, która powinna bezpo średnio odczu ć efekty jego działania. Gminny program opieki nad zabytkami jest opracowywany na okres 4 lat. Co 2 lata wójt sporz ądza sprawozdanie z realizacji programu, które przedstawia radzie gminy.
2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Obowi ązek wykonania programu opieki nad zabytkami okre śla art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.). Wg przywołanej ustawy, celem opracowania programu jest: „1) wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; 6) okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; 7) podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami.” 1
1 Art. 87, ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.) PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE
Obowi ązuj ące uregulowania prawne dotycz ące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. • Zabytki zostały obj ęte ochron ą zadeklarowan ą jako konstytucyjny obowi ązek pa ństwa i ka Ŝdego obywatela. W my śl art. 5 i art. 6 Konstytucji RP „…Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dost ępu do dóbr kultury, b ędącej źródłem to Ŝsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju (…) strze Ŝe dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju.” Natomiast art. 86 wskazuje, i Ŝ „Ka Ŝdy jest obowi ązany do dbało ści o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.” • Głównym aktem prawnym reguluj ącym zasady ochrony i opieki nad zabytkami z Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.). W my śl art. 6: „ochronie i opiece podlegaj ą, bez wzgl ędu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome b ędące, w szczególno ści: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 2) zabytki ruchome b ędące, w szczególno ści: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u Ŝytkowej, b) kolekcjami stanowi ącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pami ątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, piecz ęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urz ądzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narz ędziami świadcz ącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentuj ącymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i r ękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne b ędące, w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mog ą podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.”2
2 Nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę na nast ępuj ące przepisy cytowanej ustawy: art. 3, 4, 7, 16 ust. 1, art. 17, 18, 19 20, 21, 22 oraz art. 89.
3 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
• Wykonywanie zada ń w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorz ądów. W art. 7 ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z pó źn. zm.) zostały określone zadania własne gminy: „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty nale Ŝy do zada ń własnych gminy. W szczególno ści zadania własne obejmuj ą sprawy (…) kultury, w tym (…) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”. • Inne uregulowania prawne dotycz ące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, znajduj ą si ę w wielu obowi ązuj ących ustawach, w tym: 1) Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.), 2) Ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z pó źn. zm.), 3) Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150), 4) Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz.880) 5) Ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pó źn. zm.), 6) Ustawie z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz 123), 7) Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po Ŝytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z pó źn. zm). 8) Ustawie z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw 3 • Zasady ochrony zabytków znajduj ących si ę w muzeach i bibliotekach zostały okre ślone w ustawach: 1) Z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z pó źn. zm.), 2) Z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539 z pó źn. zm.). • Natomiast ochron ę materiałów archiwalnych reguluj ą przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z pó źn. zm.).
3 Niniejsza ustawa zmienia nast ępuj ące: ustaw ę z dnia 17 czerwca 1966 r. o post ępowaniu egzekucyjnym w administracji, ustaw ę z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, ustaw ę z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
4 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
4. UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
4.1. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Kierunki działa ń w sferze polityki kulturalnej pa ństwa wyznacza Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 . Celem strategicznym przyj ętego przez Rad ę Ministrów w dniu 21 wrze śnia 2004 roku dokumentu jest zrównowa Ŝenie rozwoju kultury w regionach. Natomiast celem cz ąstkowym, ści śle zwi ązanym z Programem Opieki jest: cel 7. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków.
Dokumentem wdro Ŝeniowym Narodowej Strategii jest NARODOWY PROGRAM KULTURY „OCHRONA ZABYTKÓW I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO”, którego celem jest poprawa stanu i dost ępno ści zabytków poprzez: a) tworzenie warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, b) kompleksow ą rewaloryzacj ę zabytków i ich adaptacj ę na cele społeczne, c) zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści, d) tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, e) promocj ę polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granic ą, f) wzmocnienie zasobów ludzkich w sferze ochrony zabytków, g) podnoszenie świadomo ści społecznej dotycz ącej dziedzictwa kulturowego, h) zabezpieczenie zabytków i archiwaliów przed nielegalnym wywozem za granic ę. Programy Operacyjne, ogłaszane co roku decyzj ą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stanowi ą podstaw ę do ubiegania si ę o środki na zadania z zakresu kultury. Wśród obecnie obowi ązuj ących ( Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2010 ), bezpo średnio dziedziny ochrony zabytków dotyczy program Dziedzictwo kulturowe , realizowany w ramach trzech priorytetów: 1) priorytet - Ochrona zabytków Celem priorytetu jest ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwacja i rewaloryzacja zabytków oraz udost ępnianie zabytków na cele publiczne. 2) priorytet - Wspieranie działa ń muzealnych Celem priorytetu jest ochrona, zachowanie, prezentacja i popularyzacja materialnego dziedzictwa kulturowego. 3) priorytet - Kultura ludowa Celem priorytetu jest wzmacnianie poczucia to Ŝsamo ści regionalnej, zachowanie, dokumentowanie i przekaz autentycznych warto ści kultury tradycyjnej, a tak Ŝe wspieranie ró Ŝnorodnych form popularyzacji kultury ludowej.
4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa Problematyka ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz opieki nad zabytkami została zawarta w przyj ętej w dniu 18 lipca 2005 roku Uchwał ą nr 587/XXXV/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020. Strategia okre śla sposób realizacji głównych celów rozwoju, m.in. zachowanie warto ści środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzgl ędnieniu potrzeb przyszłych pokole ń.
5 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego wytyczaj ąca kierunki rozwoju województwa pomorskiego do roku 2020 obejmuje 14 celów strategicznych uj ętych w ramach 3 priorytetów. Cele strategiczne maj ą charakter ogólny i okre ślaj ą po Ŝą dane stany lub procesy. Są one doprecyzowane poprzez opis kierunków działa ń. Program Opieki jest zgodny z nast ępuj ącymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP 2020: Priorytet I. KONKURENCYJNO ŚĆ Cel strategiczny 3 - Rozwój gospodarki wykorzystuj ącej specyficzne zasoby regionalne Opis kierunków działa ń 11) ochrona dziedzictwa historycznego, kulturowego i przyrodniczego sprzyjaj ąca jego racjonalnemu wykorzystaniu w rozwoju społeczno-gospodarczym, w tym m.in. wspieranie rozwoju regionalnych przemysłów kultury oraz regionalnych produktów turystycznych; 12) budowa i modernizacja infrastruktury turystycznej i uzdrowiskowej, podnoszenie jako ści usług turystycznych, poszerzanie partnerstwa i współpracy w turystyce oraz rozwój zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej.
Priorytet II. SPÓJNO ŚĆ Cel strategiczny 3 - Rozwój społecze ństwa obywatelskiego Opis kierunków działa ń 4) promocja postaw obywatelskich i działalno ści prospołecznej; 5) wpieranie działa ń słu Ŝą cych umacnianiu ró Ŝnorodno ści i to Ŝsamo ści regionalnej 6) wspieranie rozwoju kultury i poprawa dost ępno ści mieszka ńców regionu do oferty kulturalnej Cel strategiczny 4 - Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jako ści Ŝycia Opis kierunków działa ń 1) rewitalizacja obszarów regresu społeczno-gospodarczego, zdegradowanych obszarów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych, osiedli popegeerowskich, obszarów cennych kulturowo oraz obszarów zdegradowanych przyrodniczo; 2) wspieranie kompleksowej odnowy wsi pomorskiej;
Celem strategicznym Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 jest ZACHOWANIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO POMORZA SŁU śĄ CE BUDOWANIU TO śSAMO ŚCI REGIONALNEJ ORAZ PROMOCJI TURYSTYCZNEJ WOJEWÓDZTWA Cel ten b ędzie realizowany w ramach 3 priorytetów: Priorytet 1: ODNOWA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIAST I WSI Priorytet 2: OCHRONA KULTUROWEGO DZIEDZICTWA MORSKIEGO I RZECZNEGO Priorytet 3: BADANIE, DOKUMENTACJA I PROMOCJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Program Opieki jest zgodny w szczególno ści z Priorytetami 1 i 3 Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010: W ramach priorytetu 1 ustanowiono nast ępuj ące kierunki działa ń: 1. Zachowanie dziedzictwa kulturowego miast i wsi regionu słu Ŝą ce budowaniu to Ŝsamo ści mieszka ńców oraz promocji turystycznej. 2. Ochrona charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego wsi – regionalnego budownictwa wiejskiego.
6 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
3. Odnowa krajobrazu kulturowego wsi pomorskiej. 4. O Ŝywienie obszarów zabytkowych zespołów ruralistycznych oraz urbanistycznych. 5. Zachowanie dziedzictwa obronnego i techniki. 6. Poprawa stanu ochrony i opieki nad zbiorami muzealnymi i archiwalnymi. 7. Trwałe zachowanie i bezpiecze ństwo obiektów zabytkowych. 8. Ekspozycja najcenniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego miast i wsi. Oraz nast ępuj ące typy wsparcia działa ń: 1. Działania uwzgl ędniaj ące w szczególno ści konserwacj ę, renowacj ę, rewaloryzacj ę, popraw ę stanu zachowania: - obiektów sakralnych (ko ścioły, klasztory, kaplice, domy modlitwy, kapliczki przydro Ŝne, cmentarze, kalwarie itp.), - obiektów mieszkalnych miast i wsi (dwory, pałace, wille, kamienice, domy, tradycyjne obiekty budownictwa wiejskiego, zagrody itp.), - obiektów u Ŝyteczno ści publicznej (ratusze, szkoły, szpitale, przytułki, s ądy, dworce, karczmy itp.), - obiektów budownictwa obronnego (mury, baszty, zamki, twierdze, zespoły fortyfikacji, zespoły koszarowe, budowle obronne itp.), - obiektów techniki (fabryki, młyny, wiatraki, ku źnie, wie Ŝe ci śnie ń, hale produkcyjne, browary, gorzelnie itp.), - obiektów gospodarczych (budynki folwarczne, spichrze, stodoły, inne obiekty w obr ębie zespołów, zagród itp.), - parków, ogrodów, zieleni komponowanej. 2. Rewitalizacja zabytkowych zespołów ruralistycznych i urbanistycznych. 3. Rewaloryzacja, adaptacja na cele kulturalne, edukacyjne, turystyczne obszarów i obiektów poprzemysłowych i powojskowych, pokolejowych. 4. Konserwacja i rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych (w tym archeologicznych) polegaj ąca na odtworzeniu ich pierwotnego, historycznego wygl ądu. 5. Monta Ŝ w obiektach zabytkowych niezb ędnych urz ądze ń technicznych, instalacji dla zapewnienia wła ściwych warunków przechowywania i eksponowania zabytków ruchomych, muzealiów oraz trwałego zachowania i u Ŝytkowania tych budowli. 6. Zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed po Ŝarem, zniszczeniem i kradzie Ŝą (monta Ŝ instalacji przeciwpoŜarowej i alarmowej, zabezpiecze ń przeciw włamaniom, znakowanie i ewidencjonowanie zabytków ruchomych itp.). 7. Iluminacja najcenniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego miast i wsi.
W ramach priorytetu 3 ustanowiono nast ępuj ące kierunki działa ń: 1. Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych zwi ązane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym. 2. Rozpoznanie zasobów i specyfiki regionalnego dziedzictwa kulturowego. 3. Promowanie tradycyjnych form i cech regionalnej architektury (w zakresie bryły, detalu architektonicznego, materiału, kolorystyki, rozwi ąza ń konstrukcyjnych). 4. Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym.
7 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
5. Promocja regionalnego dziedzictwa kulturowego słu Ŝą ca kreacji produktów turystyki kulturowej. 6. Szeroki dost ęp do informacji o dorobku kultury regionalnej. Oraz nast ępuj ące typy wsparcia działa ń: 1. Specjalistyczne opracowania badawczo-dokumentacyjne obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych zwi ązane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym obejmuj ące: - ekspertyzy techniczne i konserwatorskie, - badania konserwatorskie, architektoniczne, archeologiczne, - program prac konserwatorskich i restauratorskich, - dokumentacje projektowe, - inwentaryzacje architektoniczno-konserwatorskie. 2. Współpraca z instytucjami kultury w zakresie rozpoznania oraz wymiany informacji o zasobach regionalnego dziedzictwa kulturowego, 3. Rozpoznanie i promocja najcenniejszych zabytków regionu – w szczególno ści obejmuj ąca charakterystyczne zabytki świadcz ące o ich odr ębno ści i specyfice: dziedzictwa morskiego i rzecznego, dziedzictwa budownictwa ceglanego (przede wszystkim najstarsze ko ścioły i zało Ŝenia klasztorne, zamki krzy Ŝackie) i drewnianego (przede wszystkim dziedzictwo kulturowe Ziemi Słupskiej, śuław, Kaszub i Kociewia). 4. Wspieranie działa ń edukacyjnych i promocyjnych oraz popularyzuj ących wiedz ę o dziedzictwie kulturowym województwa pomorskiego – w szczególno ści: - przygotowanie i organizacja konferencji naukowych, - opracowanie i wydruk publikacji, - organizacja konkursów, - popularyzacja dobrych realizacji konserwatorskich i budowlanych przy zabytkach, popularyzacja dobrych praktyk projektowych przy zabytkach, a tak Ŝe zagospodarowaniu obszarów oraz terenów cennych kulturowo, przyrodniczo i krajobrazowo. 5. Wspieranie tworzenia oraz promocji produktów markowych i turystycznych województwa opartych na zasobach dziedzictwa kulturowego i przyrody. 6. Rozbudowa warstwy dziedzictwa kulturowego w ramach Systemu Informacji Przestrzennej. Szeroko poj ęta polityka w dziedzinie opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego województwa pomorskiego b ędzie zmierzała mi ędzy innymi do kreowania modelu odpowiedzialno ści za zasoby dziedzictwa kulturowego w regionie w śród mieszka ńców oraz we władzach samorządowych. W Programie Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 wymieniono szczególnie cenne obiekty województwa, wśród nich, z terenu gminy Chojnice znalazły si ę: ko ściół w Swornegaciach, dwór w Zbeninach oraz cmentarz ewangelicki w Ciechocinie.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego uchwalony w dniu 26 pa ździernika 2009 r. Uchwał ą nr 1004/XXXIX/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego, przewiduje w systemie ochrony środowiska kulturowego, kierunki zagospodarowania przestrzennego, m. in.:
8 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
1) Ochrona i odnowa charakterystycznych zasobów dziedzictwa kulturowego regionu, m.in.: układów urbanistycznych i ruralistycznych, zabytków wsi pomorskiej, dziedzictwa morskiego i rzecznego, dziedzictwa budownictwa ceglanego (przede wszystkim najstarsze ko ścioły i zało Ŝenia klasztorne, zamki krzy Ŝackie) i drewnianego (przede wszystkim dziedzictwo kulturowe Ziemi Słupskiej, śuław, Powi śla, Kaszub i Kociewia), obiektów dziedzictwa obronnego i techniki (w tym systemów hydrotechnicznych), kultury materialnej portów morskich i rzecznych oraz wsi rybackich, materialnych reliktów dziedzictwa solidarno ściowego, zespołów rezydencjalnych, zespołów zieleni urz ądzonej, wybitnych dóbr kultury współczesnej.
5. UWARUNKOWANIA WEWN ĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami nale Ŝy do zada ń własnych gminy zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 9. ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie gminnym (Dz. U. 1990 Nr 16 poz. 95). Zadania te s ą realizowane równie Ŝ w poł ączeniu z innymi zadaniami, zwłaszcza w sprawach ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomo ściami, ochrony środowiska i przyrody (art. 7 ust. 1 pkt. 9). Zadania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego wykonywane s ą te Ŝ w ramach wła ściwo ści rady gminy jakimi jest uchwalanie studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 18 ust. 2 pkt. 5). Problematyka ochrony środowiska kulturowego uwzgl ędniana jest w aktach stanowionego prawa miejscowego jakim s ą miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego sporz ądzane zgodnie z Ustaw ą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz. 717). Dokumentem wyj ściowym jest „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego”, które – nie b ędąc aktem prawnym nakre śla polityk ę przestrzenn ą gminy w zakresie zachowania i ochrony środowiska kulturowego. Bardziej szczegółowe ustalenia w zakresie ochrony środowiska kulturowego zawieraj ą miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Nowelizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 4 rozszerza katalog form ochrony zabytków o ustalenia ochrony tak Ŝe w decyzji o ustaleniu inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u Ŝytku publicznego. Poza zabytkami nieruchomymi wpisanymi do rejestru, ich otoczeniem i parkami kulturowymi ochrona ta dotyczy obiektów umieszczonych w gminnej ewidencji zabytków. Gmina Chojnice posiada gminn ą ewidencj ę zabytków sporz ądzon ą w 2009 r. (pozytywnie zaopiniowan ą przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pismem z dnia 7 czerwca 2010 r.), która zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami jest podstaw ą do sporz ądzania programu opieki nad zabytkami.
Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy wynikaj ące z: a) dokumentów o charakterze strategicznym
4 Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw, wchodz ąca w Ŝycie 5 czerwca 2010 r.
9 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Dokumentem o charakterze strategicznym jest „Strategia ekorozwoju gminy Chojnice” przyj ęta Uchwał ą Nr XXIX/468/2002 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie: przyj ęcia Strategii Gminy Chojnice do roku 2015 – w dokumencie tym nie okre ślono zasad rozwoju zwi ązanych z dziedzictwem kulturowym gminy.
b) opracowa ń wyznaczaj ących kierunki polityki przestrzennej gminy
Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Aktualny dokument studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Chojnice został przyj ęty uchwał ą nr XXXII/418/98 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 30 kwietnia 1998 r. (zmiany dot. wybranych fragmentów uchwalono w 2003, 2005, 2006, 2007, 2009 i 2010 r.). W dokumencie tym przyj ęte zostały strefy ochrony konserwatorskiej, którymi obj ęto szereg terenów i obiektów, m.in.: pałace, dworki z parkami, zespoły folwarczne, ko ścioły oraz cmentarze zamkni ęte i czynne, ze znacz ącymi w miejscowej historii nagrobkami. Ustalono, Ŝe wszelka działalno ść projektowa i wykonawcza prowadzona w obr ębie tych stref powinna by ć uzgadniana z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęto tak Ŝe takie obiekty jak: stare kaszubskie chaty, le śniczówka, młyn wodny, przydro Ŝne kapliczki oraz historyczne układy zabudowy wsi. W chwili sporz ądzania Programu Opieki nad Zabytkami trwaj ą prace nad zmian ą dokumentu studium, do sporz ądzania której przyst ąpiono Uchwał ą Nr XVII/236/2004 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 26 kwietnia 2004 r. Projekt zaktualizowanego studium uwzgl ędnia gminn ą ewidencj ę zabytków sporz ądzon ą przez gmin ę w 2009 r. i pozytywnie zaopiniowan ą przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gda ńsku (pismo znak: In.R. 4190- 60/2877/2010 z dnia 7 czerwca 2010 r.).
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obowi ązuj ące w gminie Chojnice – terenów, na których znajduj ą si ę obiekty zabytkowe i stanowiska archeologiczne (wykaz w tabeli). lp. uchwała Rady Gminy obszar planu ustanowiona ochrona 1. Uchwała nr Miejscowy plan • wyznacza si ę stref ę ochrony konserwatorskiej XLIII/553/2006 Rady zagospodarowania stanowiska archeologicznego Nie Ŝychowice 1 AZP Gminy w Chojnicach z przestrzennego terenu (25-33) o granicach oznaczonych odpowiednio na dnia 14.09.2006 r. pod budow ę rysunku planu. Dla strefy ochrony konserwatorskiej obwodnicy miasta stanowiska archeologicznego obowi ązuje uzyskanie Chojnice odpowiedniej decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków dotycz ącej zakresu i rodzaju wykonania niezb ędnych bada ń archeologicznych • wyznacza si ę stref ę ochrony konserwatorskiej wyst ępowania obiektów archeologicznych o granicach oznaczonych odpowiednio na rysunku planu. Dla strefy ochrony konserwatorskiej wyst ępowania obiektów archeologicznych obowi ązuje uzyskanie odpowiedniej decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków dotycz ącej zakresu i rodzaju wykonania niezb ędnych bada ń archeologicznych 2. Uchwała nr Miejscowy plan XXVI/415/2001 Rady zagospodarowania nie ustanowiono ochrony budynku plebanii Gminy w Chojnicach z przestrzennego pod dnia 20.12.2001 r. zabudow ę mieszkaniow ą, usługi i parking dz. nr 303/1 we wsi Lichnowy
10 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
3. Uchwała nr XIV/223/2000 Miejscowy plan Rady Gminy w zagospodarowania nie ustanowiono ochrony budynku domu kultury w Chojnicach z dnia przestrzennego Swornegaciach 21.06.2000 r. terenów pod zabudow ę mieszkaniow ą i usługi poło Ŝonych na terenie gminy Chojnice 4. Uchwała nr XXV/273/97 Zmiany na planie Moszczenica, dz. 69/1: dworzec kolejowy – zmiana Rady Gminy w ogólnym funkcji budynku stacyjnego na mieszkaniow ą – nie Chojnicach z dnia zagospodarowania ustanowiono ochrony; dz. 148/1: „…poło Ŝenie terenu w 26.03.1997 r. przestrzennego gminy strefie „B’ ochrony konserwatorskiej obliguje inwestora Chojnice do zachowania rygorów z niej wynikaj ących, w skali nowej zabudowy…”. Racławki, dz. 3: zmiana funkcji budynku stacyjnego na mieszkaniow ą – nie ustanowiono ochrony; Zbeniny: nie ustanowiono ochrony dawnego folwarku, mo Ŝliwo ść przebudowy i modernizacji istniej ącego obiektu i budow ę nowych Z powy Ŝszego zestawienia wynika, i Ŝ brak w gminie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stanowi ących ochron ę obiektów lub terenów zabytkowych.
c) innych dokumentów Plany Odnowy Miejscowo ści
Plan Odnowy Miejscowo ści jest dokumentem, którego opracowanie i uchwalenie stanowi m.in. niezb ędny warunek ubiegania si ę o środki finansowe w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Dla terenu gminy Chojnice zostały uchwalone nast ępuj ące plany odnowy: - plan odnowy miejscowo ści Ogorzeliny (uchwała XXV/404/09 z dn. 09.06. 2009 r. Rady Gminy w Chojnicach) - plan odnowy sołectwa Angowice (Uchwała Nr XXXVIII/488/2006 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 5 kwietnia 2006 r.) - plan odnowy sołectwa Chojniczki (Uchwała Nr XLIV/571/2006 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 26 pa ździernika 2006 r.) - plan odnowy sołectwa Czartołomie-Jarcewo (Uchwała Nr IV/41/07 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 26 lutego 2007 r.) - plan odnowy sołectwa Krojnaty (Uchwała Nr XXXVIII/489/2006 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 5 kwietnia 2006 r.) - plan odnowy miejscowo ści Kłodawa (Uchwała Nr XXII/369/09 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 25 marca 2009 r.) - plan odnowy miejscowo ści Kruszka (Uchwała Nr XXII/368/09 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 25 marca 2009 r.) - plan odnowy miejscowo ści Gockowice – Objezierze (Uchwała Nr XIX/309/08 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 27 listopada 2008 r.) - plan odnowy sołectwa Pawłowo (Uchwała Nr V/64/07 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 30 marca 2007 r.) - plan odnowy sołectwa Nowa Cerkiew (Uchwała nr IV/40/07 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 26 lutego 2007 r.) - plan odnowy sołectwa Ostrowite ZR (Uchwała Nr XXXVIII/490/2006 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 5 kwietnia 2006 r.)
11 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Niektóre projekty zapisane w ww. planach odnowy wpisuj ące si ę w cele programu opieki, zostały zebrane w poni Ŝszej tabeli:
LP. NAZWA PROJEKTU SZACOWANA WARTO ŚĆ Plan odnowy miejscowo ści Ogorzeliny /uchwała XXV/404/09 z dn. 09.06. 2009 r. Rady Gminy w Chojnicach/ 1. remont przydro Ŝnych kapliczek i krzy Ŝy 2.500 zł /środki własne, PROW 2007-2013/ 2. folder o zabytkowym ko ściele parafialnym 1.000 zł /środki własne/ Plan odnowy sołectwa Angowice Uchwała Nr XXXVIII/488/2006 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 5 kwietnia 2006 r. 1. renowacja zabytkowej dzwonnicy 5.000 zł 2. Promocja lokalnej legendy nie podano 3. Promocja tradycji historycznej (dot. walk uła ńskich – utworzenie 5.000 zł pami ątkowej tablicy i wydanie folderu informacyjnego) Plan odnowy sołectwa Chojniczki Uchwała Nr XLIV/571/2006 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 26 pa ździernika 2006 r. 1. Rozpowszechnienie zdarze ń historycznych zwi ązanych z nie podano sołectwem 2. Wydanie folderu 1.000 zł /2007 r./ 3. Utworzenie strony internetowej dla sołectwa 1.000 zł /2007 r./ Plan odnowy sołectwa Czartołomie - Jarcewo /Uchwała IV/41/2007 z dn.26.02.2007 r. Rady Gminy Chojnice/ 1. Budowa ście Ŝek rowerowych, oznaczenie szlaków turystycznych, 15.000 zł /2009 r./ tworzenie ście Ŝek ekologicznych 2. Budowa drogi rowerowo – pieszej Czartołomie – Jarcewo 160.000 zł /2010 r./ 3. Renowacja istniej ących krzy Ŝy i kapliczek przydro Ŝnych. 1.000 zł /2011 r./ 4. Wydanie historii wsi Czartołomia i Jarcewa 3.000 zł /2011 r./ 5. Wydanie folderów ( w tym o florze i faunie sołectwa ze szczególnym 3.000 zł /2011 r./ uwzgl ędnieniem zasobów przyrodniczych parków dworskich). 6. Postawienie tablic informacyjnych. nie podano 7. Utworzenie „Zielonej Szkoły”. nie podano Plan odnowy sołectwa Krojanty Uchwała Nr XXXVIII/489/2006 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 5 kwietnia 2006 r. 1. Rozpowszechnienie zdarze ń historycznych zwi ązanych z nie podano Krojantami (Szar Ŝa pod Krojantami), wydanie folderu 2. Wydanie monografii o Krojantach nie podano Plan odnowy miejscowo ści Kruszka Uchwała Nr XXII/368/09 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 25 marca 2009 r. 1. stworzenie miejsc zieleni na terenie wsi ( w tym zagospodarowanie nie podano rekultywacja parku) 2. zagospodarowanie terenu przy stawie w Kruszce nie podano 3. budowa ście Ŝek rowerowych nie podano 4. rozpowszechnienie zdarze ń historycznych zwi ązanych z sołectwem nie podano 5. wydanie folderu nie podano Plan odnowy miejscowo ści Gockowice - Objezierze Uchwała Nr XIX/309/08 z dnia 27 listopada 2008 r. 1. Renowacja przydro Ŝnej figury oraz uporz ądkowanie cmentarza 6.000 zł / środki własne, PROW 2007-2013 (LEADER) Plan odnowy sołectwa Pawłowo Uchwała Nr V/64/07 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 30 marca 2007 r. 1. Wykonanie tablic informacyjnych nie podano 2. Zało Ŝenie kroniki – historii sołectwa nie podano Plan odnowy sołectwa Nowa Cerkiew Uchwała nr IV/40/07 Rady Gminy w Chojnicach z dnia 26 lutego 2007 r. 1. rozpowszechnianie historii 18 Pułku Ułanów Pomorskich, która nie podano nierozerwalnie zwi ązana jest z naszym sołectwem i szkoł ą 2. rozpowszechnianie i zbieranie dowodów o kandydacie na Ołtarze nie podano ks. J. Ma ńkowskim zamordowanym w czasie wojny w 1939 r. 3. wykonanie tablicy informacyjnej przy zabytkowym ko ściele nie podano 4. rozwój agroturystyki nie podano 5. wydanie folderu o przyrodzie sołectwa i okolic nie podano
12 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy
5.2.1. Zarys historii obszaru gminy
Północny obszar gminy Chojnice w XIII wieku stanowił zwarty kompleks le śny. Niewielkie siedliska ludzkie powstawały nad jeziorami, rzekami, czy strugami, natomiast grody obronne zakładano w miejscach obronnych z natury. Intensywny rozwój osadnictwa nast ąpił tu dopiero w XVI wieku, kiedy to wskutek intensywnej trzebie Ŝy lasów powstawały polany śródle śne, a na nich siedziby ludzkie. Natomiast południowa cz ęść gminy Chojnice – zwana pó źniej Kosznajderi ą – otoczona w XIII wieku zwartymi kompleksami le śnymi, prawdopodobnie prze Ŝywała w tym czasie okres szybkiego rozwoju. Pó źniejsza kolonizacja krzy Ŝacka na tym obszarze ograniczała si ę przede wszystkim do przekształcania zastanych ju Ŝ stosunków poprzez nadawanie po 1320 r. istniej ącym juŜ osadom prawa niemieckiego. Zatem ówczesne zmiany nie polegały głównie na zakładaniu nowych wsi – tych liczba była niewielka – ale na nadawaniu tym istniej ącym nowego prawa (najcz ęś ciej chełmi ńskiego). Kosznajderi ą nazwano obszar zmieniony wskutek napływu w XV w. ludno ści pochodzenia niemieckiego. Do wsi kosznajderskich na terenie gminy Chojnice nale Ŝą : ANGOWICE (niem. Henningsdorf ), CIECHOCIN ( Deutsch Cekzin ), COŁDANKI ( Zoldan ), DOR ĘGOWICE (Döringsdorf ), GRANOWO ( Granau ), KAMIONKA ( Steinberg , Sterns ), LICHNOWY (Lichtnau ), MOSZCZENICA ( Mosnitz ), NIE śYCHOWICE ( Schönfeld ), NOWY DWÓR (Neuhof ), OGORZELINY ( Gersdorf ), OSTROWITE ( Osterwick ), SILNO ( Frankenhagen ), SŁAW ĘCIN ( Schlagenthin ). W połowie XV w. zakon krzy Ŝacki starał si ę obsadzi ć spustoszone wsie czynszowe, które były jego własno ści ą. Pierwsi nowi osadnicy zacz ęli przybywa ć ju Ŝ w 1435 roku sprowadzeni prawdopodobnie przez proboszcza z Ostrowitego Jana Ossenbrugge (tj. z Osnabrück). Najprawdopodobniej koloni ści pochodzili z okolic Osnabrück, jak proboszcz oraz kupiec chojnicki Jakub Ossenbrugge, który mo Ŝliwe, i Ŝ równie Ŝ miał udział w sprowadzeniu osadników. Potomkowie tych wła śnie osadników to mieszka ńcy „wsi kosznajderskich”, którzy Ŝyli tam do 1950 roku. Obszar ten podlegał tym samym zmianom i wpływom co s ąsiaduj ące z nim tereny, zatem przypuszcza si ę, i Ŝ wspólnota kosznajderska wykształciła si ę wskutek wyst ępowania czynników, tj. pochodzenie etniczne kolonizatorów i zwi ązane z nim zwyczaje oraz specyficzny j ęzyk.
5.2.2. Krajobraz kulturowy Obszar gminy rozci ągaj ący si ę w kierunku północ-południe warunkuje specyficzny charakter jej krajobrazu. W północnej cz ęś ci gminy dominuj ą lasy przecinane ła ńcuchami jezior polodowcowych, licznymi rzekami i strumieniami (Brda, Zbrzyca, Chocina, Czerwona Struga). Walory przyrodnicze tego terenu pozwoliły na wyodr ębnienie obszarów obj ętych ró Ŝnymi formami ochrony prawnej. Najwa Ŝniejszym z nich jest Park Narodowy „Bory Tucholskie”. Wykorzystuj ąc walory przyrodnicze i krajobrazowe, istotn ą rol ę w gospodarce tej cz ęś ci gminy odgrywa działalno ść turystyczna. Do najwa Ŝniejszych turystycznych wsi nale Ŝy zaliczy ć Charzykowy, Funk ę, Bachorze i Swornegacie. Krajobraz tej cz ęś ci gminy składa si ę generalnie z dwóch monumentalnych form: wielkich jezior oraz ci ągn ących si ę kilometrami kompleksów le śnych. Dominuj ącą rol ę odgrywaj ą wielkie wn ętrza wodne jezior Charzykowskiego i Karasi ńskiego oraz znacznie mniejsze wn ętrza krajobrazowe le śne, czy dolinne. Atrakcj ą estetyczno-krajobrazow ą s ą tu przej ścia z trasy kameralnego, le śnego ci ągu widokowego ku brzegowi jeziora i spojrzenie na nieogarni ęte otwarcie widokowe jego wód.
13 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Centralna cz ęść gminy zwi ązana jest z miastem Chojnice. Niektóre wsie stanowią niemal Ŝe cz ęść miasta, np. Topole i cz ęść Chojniczek. Inne za ś, w zwi ązku z budow ą obwodnicy Chojnic, zostały odci ęte od miasta i ich powi ązania komunikacyjne istotnie si ę zmieniły (np. Pawłówko, Chojnaty). Południowa cz ęść to teren wysoczyzny morenowej. Gleby s ą tu bardzo urodzajne i ju Ŝ w średniowieczu rozwin ęło si ę tu rolnictwo, które dominuje i obecnie. Krajobraz tej cz ęś ci gminy ma charakter wybitnie rolniczy (krajobraz upraw rolniczych, rolno-osadniczy). Znajduj ą si ę tu du Ŝe wsie, tj.: Ogorzeliny, Silno, Ostrowite, Lichnowy, Nowa Cerkiew i Sław ęcin. Z uwagi na rozległe przedpola widokowe płaskiego terenu pól uprawnych, sylwety wsi charakteryzuj ą si ę du Ŝą czytelno ści ą w krajobrazie. Najczęś ciej wyst ępuj ącą dominant ą w panoramach wsi jest wie Ŝa ko ścioła (np. panorama wsi Lichnowy). Nieodł ącznym elementem krajobrazu wiejskiego, dopełniaj ącym panoramy wsi s ą grupy zieleni wysokiej stanowi ące najcz ęś ciej dawne parki dworskie, a tak Ŝe grupy zieleni towarzysz ącej obiektom sakralnym.
5.2.3. Zabytki nieruchome
W gminie Chojnice znajduje si ę wiele obiektów o wysokich walorach zabytkowych, do nich nale Ŝą zespoły sakralne: ko ścioły, kapliczki, plebanie, zespoły le śniczówek, zespoły dworsko – parkowe, zespoły zabudowy dworców kolejowych, całe zagrody z ciekaw ą architektur ą budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz wiele innych, które ilustruje ewidencja zabytków gminy Chojnice. Podstawowym zasobem konserwatorskim okre ślającym zasób zabytków nieruchomych architektury i budownictwa s ą fiszki konserwatorskie , czyli karty adresowe zabytków. Jest to zbiór zespołów i obiektów o warto ściach zabytkowych. W ewidencji konserwatorskiej gminy Chojnice znajduj ą si ę 173 obiekty, z czego 35 obiektów ju Ŝ nie istnieje: zostały rozebrane lub całkowicie przebudowane 5. W śród obiektów znajduj ą si ę zarówno zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków jak i nie wpisane do rejestru. Zał ącznik – FISZKI KONSERWATORSKIE – zestawienie . W ostatnim ćwier ćwieczu wiele zabytkowych obiektów, uj ętych w ewidencji konserwatorskiej, uległo zniszczeniu. Domy drewniane, tak charakterystyczne dla regionu chojnickiego stanowi ą obecnie niewielk ą cz ęść historycznej zabudowy gminy. Zachowała si ę natomiast wspaniała architektura murowana z cegły czerwonej i Ŝółtej obiektów mieszkalnych, gospodarczych i przemysłowych. Ró Ŝnorodne budynki mieszkalne od małych, przypominaj ących dawne chaty drewniane, po okazałe domy jednorodzinne, a tak Ŝe cz ęsto spotykane w południowej cz ęś ci gminy niewielkie kamienice o charakterze małomiasteczkowym. Na uwag ę zasługuj ą wspaniałe budynki gospodarcze z czerwonej cegły o bogato zdobionych ścianach. Zabudowania nieczynnych młynów, mleczarni czy gorzelni zasługuj ą na natychmiastow ą pomoc, poniewa Ŝ wi ększo ść z nich jest w bardzo złym stanie technicznym. Zespoły dworsko – parkowe równie Ŝ wymagaj ą opieki, szczególnie parki, które s ą mocno zaniedbane. Dla obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych oraz niektórych obiektów budowlanych i architektonicznych o warto ściach kulturowych charakterystycznych dla krajobrazu gminy Chojnice wykonano karty ewidencyjne, tzw. „ Białe Karty”. Białe karty posiada 45 obiektów gminy Chojnice. Dla cmentarzy powstałych przed 1945 rokiem zało Ŝono karty ewidencyjne cmentarzy . 21 cmentarzy gminy Chojnice posiada kart ę w ewidencji konserwatorskiej. Zał ącznik – BIAŁE KARTY I KARTY CMENTARZY – zestawienie.
5 Wg fiszek konserwatorskich: lustracja przeprowadzona była w 2002 r. oraz wg lustracji w 2009r. przez firm ę DOM w Starogardzie Gda ńskim
14 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
OBIEKTY I ZESPOŁY O DU śYM ZNACZENIU DLA GMINY Zespoły ruralistyczne: Na terenie gminy Chojnice zlokalizowanych jest około 30 zespołów ruralistycznych oraz ponad 20 osad - w tym osady le śne, folwarczne i przemysłowe. Do najcenniejszych zespołów ruralistycznych nale Ŝą : - zespoły ruralistyczne o cennym układzie i znacznym stopniu zachowania warto ściowej struktury : Angowice, Ciechocin, Dor ęgowice, Granowo, Krojanty, Lichnowy, Moszczenica, Nowa Cerkiew, Ogorzeliny, Ostrowite, Silno, Sław ęcin, Swornegacie - zespoły ruralistyczne o zachowanym układzie i znacznym stopniu zachowania struktury: Kruszka, Loty ń, Nie Ŝychowice, Nowy Dwór, Pawłowo - zespoły ruralistyczne o cennym, dobrze zachowanym układzie i znacznym stopniu przekształcenia (degradacji) struktury: Chojniczki, Racławki, Zbeniny - zespoły osad (folwarcznych i le śnych) o znacznym stopniu zachowania układu i warto ściowej struktury: Choci ński Młyn, Ciechocin (folwark), Chojnaty, Czartołomie, Jarcewo, Klosnowo (osada przemysłowa i le śna), Pawłówko - zespoły ruralistyczne o zachowanych elementach układu i/lub struktury: Gockowice, Kłodawa, Objezierze - zespoły ruralistyczne zdekomponowane: Jeziorki, Małe Swornegacie
Obiekty architektury i budownictwa Obiekty sakralne - ko ścioły katolickie: Ciechocin, Krojanty, Lichnowy, Moszczenica, Nie Ŝychowice, Nowa Cerkiew, Ogorzeliny, Ostrowite, Sław ęcin, Swornegacie - kapliczki: Angowice, Charzykowy, Ciechocin, Cołdanki, Gockowice, Granowo (2), Kłodawa, Kruszka, Lichnowy, Moszczenica, Nowa Cerkiew (2), Nowy Dwór, Ogorzeliny (2), Ostrowite, Sław ęcin (2) - dzwonnice: Angowice, Dor ęgowice - kaplice grobowe: Jarcewo – Czartołomie, Ogorzeliny Obiekty rezydencjonalne Na terenie gminy Chojnice zlokalizowano 22 zespoły dworsko- parkowe, w tym: - zespoły dworsko - parkowe zachowane: Choci ński Młyn, Chojnaty, Ciechocin, Cołdanki, Czartołomie, Gockowice, Jarcewo, Krojanty, Kruszka, Lichnowy, Loty ń, Nie Ŝychowice, Objezierze, Ogorzeliny, Pawłowo, Pawłówko, Silno, Szlachetna Nowa Cerkiew, Topole. - pozostało ści zespołów dworsko – parkowych: Jeziorki, Racławki, Sternowo, Zbeniny Obiekty u Ŝyteczno ści publicznej - szkoły (czynne i przekształcone): Angowice, Ciechocin, Charzykowy, Dor ęgowice, Gockowice, Krojanty, Kruszka, Loty ń, Małe Swornegacie, Moszczenica, Nie Ŝychowice, Nowy Dwór, Ostrowite, Silno
Zabytki techniki - gorzelnie: Gockowice, Jarcewo, Jeziorki, Krojanty - mleczarnie: Ogorzeliny, Silno - młyny: Dor ęgowice, Ogorzeliny
15 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
- dworce kolejowe: Krojanty, Moszczenica, Powałki, Racławki, Silno
Cmentarze Na terenie gminy Chojnice zachowało si ę 18 cmentarzy zabytkowych, znaczna cz ęść w bardzo złym stanie, w kilku przypadkach zachowały si ę tylko grupy zieleni pocmentarnej. W dobrym stanie s ą cmentarze przyko ścielne, a dwa z nich wpisane do rejestru zabytków (Ciechocin, Lichnowy). - cmentarze rzymskokatolickie przyko ścielne: Ciechocin, Krojanty, Lichnowy, Nie Ŝychowice, Ogorzeliny, Ostrowite, Pawłowo, Sław ęcin, Swornegacie - cmentarze rzymskokatolickie: Angowice, Charzykowy, Jarcewo – Czartołomie, Nowa Cerkiew, Silno, Kopernica (nieczynny), Gockowice (nieczynny) - cmentarze ewangelickie nieczynne: Chojniczki, Doręgowice, Powałki
Zabytkowe zespoły zieleni Zabytkowe zespoły zieleni to przede wszystkim parki w zało Ŝeniach dworsko – parkowych, ogrody ozdobne w niewielkich zespołach folwarcznych, aleje wzdłu Ŝ dróg, ziele ń cmentarna oraz ziele ń wysoka zwi ązana z zabytkowymi siedliskami zagrodowymi. W gminie Chojnice parki jako cz ęść zespołu dworsko – parkowego zachowały si ę w nast ępuj ących miejscowo ściach: Chojnaty, Ciechocin, Cołdanki, Czartołomie, Jarcewo, Krojanty, Kruszka, Lichnowy, Loty ń, Nie Ŝychowice, Objezierze, Pawłowo, Pawłówko, Silno, Szlachetna Nowa Cerkiew, Topole - parki stanowi ące pozostało ść po zało Ŝeniu dworsko – parkowym: Jeziorki, Racławki, Zbeniny
Miejsca historyczne W gminie Chojnice wyst ępuj ą miejsca upami ętniaj ące wydarzenia historyczne w postaci tablic pami ątkowych po świ ęconych mi ędzy innymi mieszka ńcom wsi poległym podczas II wojny światowej, np. w Swornegaciach, czy w Nowym Dworze, tablic fundowanych z okazji rocznic istnienia wsi np. w Angowicach, czy tablic po świ ęconych pami ęci wybitnych mieszka ńców np. Nowodworskiego w Nowym Dworze, czy Łukowicza w Chojniczkach.
5.2.4. Zabytki ruchome
Do najcenniejszych zabytków ruchomych w gminie Chojnice nale Ŝą obiekty stanowi ące wyposa Ŝenie ko ściołów. 30 obiektów wpisano do rejestru zabytków, 70 obiektów uj ęto w kartach ewidencyjnych zabytków ruchomych Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gda ńsku – cało ść postulowana jest do wpisania do rejestru. Zabytki ruchome postulowane do wpisania do rejestru zabytków na podstawie danych sporz ądzonych dnia 02.03.2010 r. w Dziale Zabytków Ruchomych Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Gda ńsku przedstawiono w zał ączniku. Zał ącznik – WYKAZ ZABYTKÓW RUCHOMYCH POSTULOWANYCH DO WPISANIA DO REJESTRU ZABYTKÓW
16 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
5.2.5. Zabytki archeologiczne 6 Dla terenu gminy Chojnice, nie wykonano archeologicznych zdj ęć Polski, na podstawie których mo Ŝna by okre śli ć miejsca wyst ępowania potencjalnych stanowisk archeologicznych. Informacja na temat stanowisk na terenie gminy Chojnice pochodzi z penetracji terenu i obserwacji powierzchniowych oraz z prowadzonych prac wykopaliskowych. Zatem nale Ŝy uzna ć, i Ŝ informacje te mog ą nie by ć pełne i konieczne s ą dalsze badania środowiska archeologicznego w gminie. Na terenie gminy Chojnice odkryte zostały obiekty archeologiczne niemal ze wszystkich epok i okresów pradziejów. Najstarsze obiekty pochodz ące ze schyłku paleolitu i mezolitu pochodz ą z rejonu Swornegaci i Zbrzycy, gdzie odkryte zostały pozostało ści obozowisk ludno ści zbieracko-traperskiej z niezwykle bogatym materiałem zabytkowym, pozwalaj ącym wyodr ębni ć tzw. kultur ę chojnicko-pie ńkowsk ą. Młodsza epoka kamienia (neolit) reprezentowana jest tylko przez pojedyncze znaleziska, a pozostało ści osad czekaj ą na odkrycie. Epoka br ązu, a praktycznie jej młodsza cz ęść , reprezentowana jest na stanowiskach wielokulturowych takich jak: Chojnaty, Ostrowite, czy Charzykowy. Wczesna epoka Ŝelaza reprezentowana jest przez niezwykle interesujące cmentarzysko w Gockowicach cz ęś ciowo przebadane wykopaliskowo. Z tego okresu czasu pochodz ą groby skrzynkowe odkryte m.in. w Chojnatach na stanowisku nr 2 i wielu innych stanowiskach, które uległy zniszczeniu. Okres rzymski reprezentowany jest na stanowisku w Ostrowitem, na którym odkryto grób ksi ąŜę cy z ko ńca II w. n.e. Z okresu rzymskiego pochodziły zaginione zabytki z Gockowic i odkryty w czasie przypadkowych prac ziemnych grób w Lotyniu. Okres średniowiecza to przede wszystkim niezwykle interesuj ące stanowiska w Ostrowitem i grodziska w Charzykowach i Kamionce. Na terenie gminy Chojnice zinwentaryzowano 147 stanowisk archeologicznych, które podzielono na wymagaj ące: - bezwzgl ędnej ochrony archeologicznej, - nadzoru archeologicznego, - informacji i monitoringu archeologicznego. Poza tym miejscowo ści: Angowice, Charzykowy, Chojniczki, Jarcewo, Jeziorki, Klawkowo, Kłodawa, Krojanty, Loty ń, Moszczenica, Nie Ŝychowice, Nowa Cerkiew, Ogorzeliny, Ostrowite, Swornegacie i Zbeniny zostały nazwane historycznym centrum gminy – s ą to wsie o najstarszej chronologii w gminie. W tych miejscowo ściach wyst ępuj ą liczne warto ści architektoniczne, archeologiczne i krajobrazowe, które nale Ŝy upowszechni ć w śród lokalnych społeczno ści i mo Ŝna je wykorzysta ć w promocji gminy.
5.2.6. Dziedzictwo niematerialne
Niematerialne dziedzictwo kulturowe to kultywowanie oraz przekazywanie tradycyjnej kultury ludowej. Wpływ na ró Ŝnorodno ść tej kultury na terenie gminy Chojnice miały przemiany społeczne, a tak Ŝe zró Ŝnicowanie etniczne. Na niewielkiej przestrzeni przenikały si ę wpływy ró Ŝnych grup ludno ściowych. Dominowały dwie najstarsze grupy etniczne – Kaszubi w północnej cz ęś ci i Kosznajdrzy (od XV w. do 1945 r.) w południowej cz ęś ci gminy. Od najdawniejszych czasów przenikały te Ŝ od południa wpływy innych grup etnicznych – głównie Wielkopolan, Mazowszan i Kujawian, a od XIX wieku nasiliło si ę osadnictwo pruskie (maj ątki ziemskie w okolicach miasta Chojnice).
6 Informacje dotycz ące archeologii, na podst. opracowania K. Walenty „Stanowiska archeologiczne na terenie gminy Chojnice” – w: „Studium walorów środowiska kulturowego i krajobrazu gminy Chojnice”, na potrzeby aktualizacji Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Chojnice, 2009 r.
17 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Ślady kultury niematerialnej w/w grup zachowały si ę do chwili obecnej. Ró Ŝnorodno ść kapliczek i krzy Ŝy przydro Ŝnych, fundowanych przez ró Ŝne grupy społeczne lub pojedyncze osoby, wyst ępuj ą na całym obszarze gminy. Kapliczki i krzy Ŝe stawiane były najcz ęś ciej na kra ńcach wsi, w lasach na rozwidleniu dróg, a tak Ŝe w centralnej cz ęś ci wsi i ogródkach przydomowych. Dawniej pełniły rol ę drogowskazu, z czasem fundowane były jako dzi ękczynne, chroni ące przed czym ś lub upami ętniaj ące wa Ŝne wydarzenia. Tradycja miejsca krzy Ŝy i kapliczek jest tak silna, Ŝe po zniszczeniach wojennych odbudowywano je w tych samych miejscach np. krzy Ŝ dzi ękczynny lekarza Jana Łukowicza w okolicach Chojniczek na polanie le śnej zwanej Gwiazd ą św. Huberta (krzy Ŝ i obelisk św. Huberta wzniesiono 1931 r., w czasie wojny zniszczony, w 1945 r. odbudowany). Wielkim bogactwem kulturowym s ą miejsca pochówku. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci gminy s ą to cmentarze katolickie przyko ścielne z zachowanymi nagrobkami dawnych jej mieszkańców. W miejscowo ściach, gdzie nie ma ju Ŝ ko ścioła czy kaplicy, pozostały ślady w postaci krzy Ŝy (Silno – cmentarz), czy dzwonnic (Angowice i Dor ęgowice). Chronione s ą równie Ŝ pojedyncze grobowce dawnych wła ścicieli (Cołdanki – grobowiec rodziny Wolszlegierów, kaplica rodziny Pr ądzy ńskich w Ogorzelinach, kaplica na cmentarzu w Jarcewie). Istniały równie Ŝ cmentarze ewangelickie w Chojniczkach, Kopernicy, Dor ęgowicach, Pawłówku i Powałkach – obecnie mało czytelne w terenie. Mieszka ńcy gminy Chojnice posiadaj ą du Ŝą samo świadomo ść etniczn ą i kulturow ą. Kaszubi zamieszkuj ący północn ą cz ęść gminy kontynuuj ą tradycje swoich przodków mi ędzy innymi poprzez propagowanie dawnej kultury. W miejscowo ści Swornegacie działa Kaszubski Dom Rękodzieła Ludowego. Kultura Kaszub z terenu powiatu chojnickiego, jej dzieje, obyczaje, Ŝycie codzienne coraz cz ęś ciej jest omawiana na konferencjach naukowych, przedstawiana w czasopismach ci ągłych, czy monografiach poszczególnych wsi. Kultura niematerialna dawnych mieszka ńców południowej cz ęś ci wsi – Kosznajdrów, doczekała si ę tak Ŝe bogatej literatury, bowiem tylko z opracowa ń badaczy mo Ŝemy pozna ć dawne dzieje nieistniej ącej grupy społecznej. Na terenie gminy działa Muzeum Historyczno – Etnograficzne w Chojnicach, oddział w Silnie, Koło Haftu Kaszubskiego w Chojnicach oddział w Silnie, gdzie odbywaj ą si ę kursy haftu. Organizowane s ą konkursy, wystawy dla pogł ębienia wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego gminy Chojnice. W wielu wsiach istniej ą tablice pami ątkowe po świ ęcone przodkom tej ziemi. W Swornegaciach tablica pami ątkowa poległych mieszka ńców podczas II wojny światowej umieszczona jest na ścianie ko ścioła parafialnego. W Angowicach – tablica pami ątkowa ufundowana w 650 rocznic ę powstania wsi (1357 – 2007). W Nowym Dworze – cmentarz poległych w czasie II wojny światowej, w centrum wsi – tablica pami ątkowa na ścianie budynku dawnej szkoły po świ ęcona kierownikowi T. S ękowskiemu – zgin ął w obozie Mathausen; przed budynkiem szkoły obelisk po świ ęcony Bartłomiejowi Nowodworskiemu (1544 – 1624) od mieszka ńców wsi. Równie Ŝ nazwy ulic nawi ązuj ą do dawnych wydarze ń np. w Nowej Cerkwi i w Krojantach ul. 18 Pułku Ułanów Pomorskich. Dziedzictwo kulturowe w sferze kultury niematerialnej w gminie Chojnice jest niezwykle bogate, wiele jeszcze ciekawych historii oczekuje na zbadanie i opracowanie.
5.3. Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony Obiekt zabytkowy do rejestru zabytków wpisuje Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków, wydaj ąc decyzj ę administracyjn ą. Do rejestru wpisane mo Ŝe zosta ć tak Ŝe otoczenie zabytku, nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna. Wpis do rejestru mo Ŝe nast ąpić z urz ędu b ądź na wniosek wła ściciela lub uŜytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje si ę zabytek nieruchomy (art.10 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).
18 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Urz ąd Pomorskiego Konserwatora Wojewódzkiego prowadzi rejestr dla: - zabytków nieruchomych (s ą to zabytki architektury i budownictwa w tym techniki, in Ŝynierii), - zabytków ruchomych (dzieła sztuki, rzemiosła, zabytki techniki), - zabytków archeologicznych, nieruchomych (ruchome znajduj ą si ę w inwentarzach muzealnych). Z terenu gminy Chojnice, w rejestrze zabytków znajduje si ę 16 zabytków nieruchomych oraz 30 zabytków ruchomych (wykazy poni Ŝej). Brak natomiast nieruchomych zabytków archeologicznych.
19 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Wykaz obiektów gminy Chojnice wpisanych do REJESTRU ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO
nr rejestru nr dawnego organ data wpisu zabytków rejestru wpisuj ący do do rejestru lp. województwa zabytków rejestru zabytków uwagi obiekt adres nr miejscowo ść gmina pomorskiego zabytków
1. 2 30 Wojewoda 1929-11-30 dawny rejestr zabytków ko ściół filialny Moszczenica Moszczenica Chojnice Pomorski woj.bydgoskiego- nr 30 p.w. Św. ( d.sygnatura Bartłomieja I.E.25177/29)
2. 3 31 Wojewoda 1929-11-30 dawny rejestr zabytków ko ściół parafialny Ogorzeliny Ogorzeliny Chojnice Pomorski woj.bydgoskiego-nr 31 ( p.w.Podwy Ŝszeni d. sygnatura a Św.Krzy Ŝa I.E.25186/29)
3. 9 166 Konserwator 1936-07-13 dawny rejestr zabytków ko ściół parafialny Ostrowite Ostrowite Chojnice Pozna ński i woj.bydgoskiego- nr p.w. Św.Jakuba Pomorski 166 (d.sygnatura Apostoła KOK/5/15)
4. 38 292 Wojewódzki 1954-01-08 dawny rejestr zabytków chata Silno 44 Silno Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr Zabytków w 292 Bydgoszczy
5. 84 393 Wojewódzki 1957-11-30 dawny rejestr zabytków chata Moszczenica 31 Moszczenica Chojnice Konserwator woj. bydgoskiego -nr (d.15) Zabytków w 393 Bydgoszczy
6. 1045 128 Wojewódzki 1983-12-15 dawny rejestr zabytków zespół dworsko- Szlachetna Szlachetna Chojnice Konserwator woj. bydgoskiego - 128 parkowy ( dwór, Nowa Nowa Cerkiew Zabytków w park) Cerkiew Bydgoszczy
7. 1080 164 Wojewódzki 1985-01-15 dawny rejestr zabytków zespół dworsko- Główna 118 c Silno Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr parkowy
20 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Zabytków w 164 (dwór,park) Bydgoszczy
8. 1354 271/1-2 Wojewódzki 1991-09-09 dawny rejestr zabytków zespół ko ścioła Ciechocin Ciechocin Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr filialnego p.w. Św. Zabytków w 271/1-2 Marcina: /ko ściół; Bydgoszczy cmentarz/
9. 1606 474/1-2 Wojewódzki 1996-08-30 dawny rejestr zabytków zespół dworsko- Zbeniny Zbeniny Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego -nr parkowy /dwór, Zabytków w 474/1-2 park/ Bydgoszczy
10 1621 482/1 Wojewódzki 1997-03-03 dawny rejestr zabytków ko ściół parafialny 18 Pułku 44 Krojanty Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr p.w. Ułanów Zabytków w 482/1 Niepokalanego Pomorskich Bydgoszczy Pocz ęcia NMP
11 1641 493/1 Wojewódzki 1997-08-22 dawny rejestr zabytków ko ściół parafialny Nowa Nowa Cerkiew Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr p.w. Św.Marii Cerkiew Zabytków w 493/1 Magdaleny Bydgoszczy
12 1677 513/1 Wojewódzki 1998-11-09 dawny rejestr zabytków ko ściół parafialny Swornegacie Swornegacie Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr p.w. Św. Barbary Zabytków w 513/1 Bydgoszczy
13 1680 515/1-2 Wojewódzki 1998-12-16 dawny rejestr zabytków zespół dworsko- Czartołomie Czartołomie Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr parkowy Zabytków w 515/1-2 /dwór,park/ Bydgoszczy
14 1681 230/1-7 Wojewódzki 1987-06-10 dawny rejestr zabytków zespół dworsko- Jarcewo Jarcewo Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr parkowy z Zabytków w 230/1-7 folwarkiem /dwór, Bydgoszczy park, gorzelnia, dwie obory,stodoła, stajnia/
21 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
15 1682 129 Wojewódzki 1984-12-15 dawny rejestr zabytków zespół dworsko- Krojanty Krojanty Chojnice Konserwator woj.bydgoskiego - nr parkowy Zabytków w 129 /dwór,park/ Bydgoszczy
16 1843 Wojewódzki 2009-01-13 zespół ko ścioła Szkolna 3 Lichnowy Chojnice Konserwator parafialnego d.Rybacka Zabytków w rzymskokatolicki Gda ńsku ego p.w. Św.Jadwigi Śląskiej wraz z cmentarzem przyko ścielnym , murem ceglano- kamiennym otaczaj ącym cmentarz, zachowanymi płytami i krzy Ŝami nagrobnymi i znajduj ącym si ę na cmentarzu starodrzewem oraz cz ęś ci ą działki , na której poło Ŝone s ą w.w. zabytki Stan na 27.11.2009 r.
Źródło: POMORSKI WOJEWÓDZKI KONSERWATOR ZABYTKÓW W GDA ŃSKU, http://www.ochronazabytkow.gda.pl
22 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Wykaz obiektów gminy Chojnice wpisanych do REJESTRU ZABYTKÓW RUCHOMYCH WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO l.p. miejscowo ść – miejsce przechowywania obiektów obiekt nr rej. data wpisu zabytkowych 1. Ciechocin - ko ściół filialny ołtarz główny, barok, ok. 1700 r. B-448 21.01.2010 r. p.w. św. Marcina 2. Ciechocin - ko ściół filialny ambona, klasycyzm, 1 poł. XIX w. B-448 21.01.2010 r. p.w. św. Marcina 3. Ciechocin - ko ściół filialny krucyfiks, barok, XVIII w. B-448 21.01.2010 r. p.w. św. Marcina 4. Ciechocin - ko ściół filialny prospekt organowy, neoklasycyzm, 1911 r. B-448 21.01.2010 r. p.w. św. Marcina 5. Ciechocin - ko ściół filialny feretron, neobarok, k. XIX w. B-448 21.01.2010 r. p.w. św. Marcina 6. Ciechocin - ko ściół filialny dzwon du Ŝy i dwie sygnaturki, 1843 r. B-448 21.01.2010 r. p.w. św. Marcina 7. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz główny, barok, pocz. XVIII w. B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny r. 8. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz główny, rze źba – św. Andrzej, pocz. B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny XVIII w. 9. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz główny, rze źba – św. Jan Ewangelista, B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny pocz. XVIII w. 10. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz główny, obraz- św. Maria Magdalena, B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny pocz. XVIII w. 11. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz główny, obraz- św. Antoni z B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny Dzieci ątkiem, pocz. XVIII w. 12. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz boczny (lewy), rokoko, pocz. XVIII w. B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny 13. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz boczny (lewy), obraz ludowy- św. B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny Wawrzyniec, barok 14. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz boczny (prawy), rokoko, 3 ćw. XVIII w. B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny 15. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz boczny (prawy), obraz – Koronacja B-365 09.12.2005 r. Marii Magdaleny Matki Boskiej, barok, 2 poł. XVIII w. 16. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. zwie ńczenie ołtarza bocznego (prawy), B-398 27.08.2007 r. Marii Magdaleny rokoko, 3 ćw. XVIII w. 17. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. ołtarz boczny (prawy), obraz- św. Teresa, B-398 27.08.2007 r. Marii Magdaleny XIX/XX w. 18. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. feretron – obraz z ram ą, neorokoko, 2 poł. B-398 27.08.2007 r. Marii Magdaleny XIX w. 19. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. feretron – obraz z ram ą, neorokoko, poł. XIX B-398 27.08.2007 r. Marii Magdaleny w. 20. Nowa Cerkiew, ko ściół p.w. prospekt organowy wraz z instrumentem B-60-1 30.09.1998 r. Marii Magdaleny muzycznym, neobarok, 1915 r. 21. Ogorzeliny, ko ściół ołtarz główny, neobarok, 1 poł. XIX w. B-360 19.05.2005 r. parafialny p.w. św. Krzy Ŝa 22. Ogorzeliny, ko ściół ołtarz główny, płaskorze źba- św. Maria B-360 19.05.2005 r. parafialny p.w. św. Krzy Ŝa Magdalena, XIX w. 23. Ogorzeliny, ko ściół ołtarz główny, rze źba- Chrystus B-360 19.05.2005 r. parafialny p.w. św. Krzy Ŝa Ukrzy Ŝowany, ok. poł XVIII w. 24. Ogorzeliny, ko ściół ołtarz główny, rze źba – św. Jan Ewangelista, B-360 19.05.2005 r. parafialny p.w. św. Krzy Ŝa XVIII w. 25. Ogorzeliny, ko ściół ołtarz główny, rze źba – Matka Boska B-360 19.05.2005 r. parafialny p.w. św. Krzy Ŝa Bolesna, XVIII w. 26. Ogorzeliny, ko ściół ambona, barok, k. XVII w. B-360 19.05.2005 r. parafialny p.w. św. Krzy Ŝa 27. Ogorzeliny, ko ściół feretron (owalny z obrazami), 2 poł. XIX w. B-360 19.05.2005 r. parafialny p.w. św. Krzy Ŝa 28 Ostrowite, ko ściół parafialny ołtarz boczny p.w. Ukrzy Ŝowania, rokoko, ok. B-390 01.02.2007 r. p.w. św. Jakuba Apostoła 1750 r. 29. Ostrowite, ko ściół parafialny ołtarz boczny p.w. św. Jakuba, rokoko, ok. B-390 01.02.2007 r. p.w. św. Jakuba Apostoła 1750 r. 30. Ostrowite, ko ściół parafialny prospekt organowy wraz z instrumentem B-404 17.10.2007 r. p.w. św. Jakuba Apostoła muzycznym, eklektyzm, l.80. XIX w.
23 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
5.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Ewidencj ę zabytków stanowi ą zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków, zabytki nieruchome nie wpisane do rejestru zabytków oraz parki kulturowe. Ewidencj ę zabytków na terenie gminy prowadzi wójt w formie zbioru kart adresowych zabytków (art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Ewidencj ę zabytków znajduj ących si ę na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków w formie kart ewidencyjnych (art. 22 ust. 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). W skład wojewódzkiej ewidencji zabytków wchodz ą zabytki uj ęte w gminnych ewidencjach zabytków. Obok zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia oraz parków kulturowych, ochron ę zabytków obj ętych gminn ą ewidencj ą uwzgl ędnia si ę w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (art.19 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami), a tak Ŝe w decyzjach o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego , decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u Ŝytku publicznego (art. 19 ust. 1a 7). Obiekty i obszary uj ęte w gminnej ewidencji zabytków, wg Prawa budowlanego wymagaj ą pozwolenia na budow ę lub rozbiórk ę obiektu budowlanego wydanego w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 39 ust. 3 8). Zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami gminna ewidencja zabytków jest podstaw ą do sporz ądzania programu opieki nad zabytkami . Rozpoznanie zasobów, stanu zachowania obiektów zabytkowych pozwala na wskazanie zagro Ŝeń oraz sposobów reagowania w celu ochrony i powstrzymania degradacji zewidencjonowanych zabytków oraz ich otoczenia. Dlatego obiekty te zostaj ą uj ęte w programach opieki oraz wskazane do ochrony w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia gminnego programu opieki nad zabytkami uwzgl ędnia si ę zarówno w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, jak i w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ust. 2). Ewidencja zabytków gminy Chojnice obejmuje 371 obiektów . S ą to zespoły sakralne: ko ścioły, kapliczki, plebanie, zespoły le śniczówek, zespoły dworsko – parkowe, zespoły zabudowy dworców kolejowych całe zagrody z ciekaw ą architektur ą budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz wiele innych. Poni Ŝsza tabela przedstawia ilo ść zewidencjonowanych obiektów zabytkowych w poszczególnych miejscowo ściach.
L.P. OBR ĘB ILO ŚĆ OBIEKTÓW ZABYTKOWYCH 1. Angowice 14 2. Bachorze 5 3. Charzykowy 11 4. Choci ński Młyn 8 5. Chojnaty 2 6. Chojniczki 4 7. Ciechocin 7 8. Cołdanki 5 9. Czartołomie 6 10. Dor ęgowice 16
7 wprowadzony ustaw ą z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw – Dz.U. z 2010 r. Nr 75 poz. 474, weszła w Ŝycie 05.06.2010 r. 8 zmieniony ustaw ą j.w.
24 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
11. Drzewicz 3 12. Funka 3 13. Gockowice 5 14. Granowo 8 15. Jarcewo 15 16. Jeziorki 7 17. Kamionka - Swornegacie 1 18. Kamionka 2 19. Klawkowo 4 20. Klosnowo 11 21. Kłodawa 14 22. Kokoszka 1 23. Krojanty 10 24. Kruszka 6 25. Lichnowy 22 26. Loty ń 4 27. Małe Swornegacie 2 28. Moszczenica 12 29. Nie Ŝychowice 10 30. Nowa Cerkiew 15 31. Nowy Dwór 8 32. Objezierze 2 33. Ogorzeliny 22 34. Ostrowite 26 35. Pawłowo 3 36. Pawłówko 3 37. Powałki 9 38. Racławki 7 39. Silno 16 40. Sław ęcin 12 41. Stary Młyn 2 42. Sternowo 4 43. Swornegacie 12 44. Szlachetna Nowa Cerkiew 2 45. Topole 2 46. Wączos 5 47. Zbeniny 3 Szczegółowy wykaz obiektów znajduj ących si ę w ewidencji zabytków stanowi zał ącznik nr 4. Zał ącznik – WYKAZ OBIEKTÓW GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW
5.5. Zabytki o najwy Ŝszym znaczeniu dla gminy Podsumowuj ąc analiz ę dziedzictwa kulturowego gminy Chojnice nale Ŝy wskaza ć elementy charakterystyczne dla obszaru gminy, wyró Ŝniaj ące j ą na tle innych w regionie. Na terenie gminy wyró Ŝniaj ą si ę obszary ukazuj ące charakterystyczny krajobraz kulturowy gminy. Zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami „…rada gminy, po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, mo Ŝe utworzy ć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró Ŝniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej…” . Obszary ukazuj ące szczególnie warto ściowy krajobraz kulturowy gminy Chojnice to: - osada Choci ński Młyn tworz ąca zespół trzech ró Ŝnych elementów zabudowy: du Ŝego, domu drewnianego (dom młynarza), bardzo skromnych domków drewnianych pracowników le śnych i okazałego budynku murowanego – dworu z XVIII wieku.
25 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
- osada Klosnowo – zało Ŝona w XIX wieku jako le śna i przemysłowa, usytuowana po obu stronach torów kolejowych. W cz ęś ci zachodniej znajduje si ę osada przemysłowa – wyłuszczarnia nasion z niewielkim osiedlem mieszkaniowym pracowników zakładu. W cz ęś ci wschodniej osada le śna – siedziba le śnictwa i domu wielorodzinnego robotników le śnych. Za szczególnie warto ściowe w śród obiektów nieruchomych, umieszczonych w ewidencji zabytków gminy Chojnice uznano pojedyncze obiekty bądź całe zespoły, które postanowiono zaproponowa ć do ochrony przez wpis do rejestru . W śród tych obiektów najwi ęcej jest zało Ŝeń dworsko-parkowych (lub ich pozostało ści), charakterystycznych dla folwarcznego krajobrazu gminy. Za wa Ŝne uznano tak Ŝe obj ęcie ochron ą cmentarzy przyko ścielnych ogrodzonych murami przy ko ściołach wpisanych do rejestru jako same budynki.
OBIEKTY POSTULOWANE DO WPISANIA DO REJESTRU ZABYTKÓW lp. adres obiekt czas powstania własno ść 1. Angowice dzwonnica 1900 r. pa ństwowa 2. Charzykowy, ul. Długa kapliczka ok. 1900 r. gminna 3. Choci ński Młyn nr 6 dwór poł. XIX w. pa ństwowa 4. Choci ński Młyn nr 5 budynek mieszkalny w zespole 2 poł. XIX W.; prywatna młyna 1926 R.; 1972 R. 5. Chojnaty dwór z parkiem dworskim 4 ćw. XIX w., 3 pa ństwowa ćw. XX w. 6. Ciechocin nr 56 zespół folwarczny: budynek XIX/XX w., l. 20. prywatna, mieszkalny, budynek XX w. gminna gospodarczy, park, mur ceglany 7. Ciechocin nr 50 budynek mieszkalny ok. 1900 r. prywatna 8. Cołdanki nr 3 dwór z parkiem k. XIX w., 3 ćw. gminna XX w., 2005 r. 9. Dor ęgowice nr 30 budynek mieszkalny 3 ćw. XIX w. prywatna 10. Dor ęgowice dzwonnica l. 10.-20. XX w. gminna 11. Jarcewo - Czartołomie kaplica cmentarna, cmentarz pocz. XX w. pa ństwowa 12. Jeziorki budynek gorzelni z dawnego 4 ćw. XIX w. nieustalona zespołu folwarcznego, park dworski 13. Klosnowo nr 1 budynek przemysłowy 1913 r. pa ństwowa wyłuszczarni nasion, gara Ŝ w zespole 14. Kłodawa nr 32 budynek mieszkalny ok.1900 r.; 2009 prywatna r. 15. Kruszka nr 16 zespół dworsko – parkowy: dwór i XIX/XX w., 1963 prywatna, park r. gminna 16. Lichnowy, ul. Parkowa zespół dworsko – parkowy: dwór, poł. XIXw., prywatna, nr 7 park XIX/XX w. pa ństwowa 17. Lichnowy, ul. Szkolna budynek gospodarczy k. XIX w. prywatna nr 2 18. Loty ń zespół dworsko – parkowy: dwór, XVIII/XIX w., 2 prywatna park ćw. XIX w. 19. Moszczenica cmentarz przyko ścielny, mur XVI w., pocz. XIX ko ścielna
26 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
kamienny cmentarny w. 20. Moszczenica nr 41 budynek mieszkalny 3 ćw. XIX w. prywatna 21. Nie Ŝychowice ko ściół, cmentarz, mur kamienny 1581 r., pocz. ko ścielna cmentarny XIX w., 1983 r. 22. Nie Ŝychowice pałac z dwiema oficynami pocz. XIX w., pa ństwowa 1915 r., 1969 r. 23. Nowa Cerkiew, ul. 18 budynek mieszkalny poł XIX w. prywatna Pułku Ułanów Pomorskich 32 24. Nowa Cerkiew, ul. 18 budynek mieszkalny poł XIX w. prywatna Pułku Ułanów Pomorskich 30 25. Ogorzeliny - cmentarz kaplica grobowa rodziny 1823 r. ko ścielna Pr ądzy ńskich 26. Ogorzeliny, ul. Stary zespół folwarczny: dwór, dwa XVIII w., 3 ćw. prywatna dwór nr 6 budynki gospodarcze XIX w., pocz. XX w. 27. Ogorzeliny zespół budynków młyna 1919 r. prywatna 28. Ostrowite cmentarz przyko ścielny, mur 2 ćw. XIX w. ko ścielna ceglany, starodrzew 29. Ostrowite, ul. Szkolna budynek mieszkalny 1 ćw. XX w. prywatna, nr 12 - 14 pa ństwowa 30. Ostrowite, ul. Szkolna budynek mieszkalny 1 ćw. XX w. prywatna nr 16 - 18 31. Ostrowite, ul. Główna budynek mieszkalny l. 10-20 XX w. prywatna nr 17 - 19 32. Ostrowite, ul. Główna budynek mieszkalny 1 ćw. XX w. prywatna nr 29 33. Pawłówko zespół dworsko – parkowy; dwór, pocz. XX w. prywatna park 34. Pawłowo zespół dworsko – parkowy: dwór, relikty z 1 poł. prywatna park XIX w., k. XIX w. 35. Powałki, ul. Ko ścierska budynek mieszkalny / drewniany k. XIX w. prywatna nr 2 36. Racławki park dworski, krajobrazowy XIX w. nieustalona 37. Silno cmentarz, mur cmentarny XIV w., XIX w. ko ścielna 38. Sław ęcin ko ściół p.w. św. Katarzyny wraz z XVI w., 1743 r., ko ścielna cmentarzem przyko ścielnym i 2003 r. – remont murem kamiennym dachu 39. Swornegacie, ul. budynek mieszkalny k. XIX w. prywatna Mestwina nr 5 40. Swornegacie, ul. budynek mieszkalny 1 ćw. XX w. prywatna Mi ędzymostowa nr 2 41. Topole zespół dworsko – parkowy: dwór, XIX/XX w. prywatna park 42. Wączos nr 8 zagroda: budynek mieszkalny, 4 ćw. XIX w. prywatna inwentarski, stodoła
27 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Wśród stanowisk archeologicznych zinwentaryzowanych na terenie gminy bezwzgl ędnej ochronie powinny podlega ć: cmentarzysko w Gockowicach, wielokulturowa osada w Ostrowitem i osada na wyspie w Ostrowitem, a tak Ŝe grodziska w Charzykowach i Kamionce – na tych stanowiskach wszelkie prace ziemne powinny by ć poprzedzone badaniami wykopaliskowymi tak jak to miało miejsce na trasie obwodnicy Chojnic, podczas jej budowy. Stanowiska te proponuje si ę wpisa ć do rejestru zabytków archeologicznych.
6. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS I ZAGRO śEŃ
Analiza SWOT jest podstawowym i powszechnie stosowanym narz ędziem diagnostycznym w opracowaniach o charakterze strategicznym. Nazwa metody pochodzi od angielskich słów: Strenghts – oznaczaj ące: silne strony, Weaknesses – słabe strony, Opportunities – szanse, oraz Threats – zagro Ŝenia. Analiza SWOT jest podstaw ą dla wyznaczenia priorytetów programu oraz w konsekwencji szczegółowych zada ń.
SILNE STRONY SŁABE STRONY o Walory krajobrazowe i przestrzenne gminy o Niewiele obiektów wpisanych do rejestru – naturalny podział gminy na cz ęść zabytków (16 obiektów) w stosunku do przyrodniczo-turystyczn ą oraz rolno- zachowanego zasobu obiektów osadnicz ą, zabytkowych, o Wyst ępowanie na obszarze gminy o Zły stan techniczny znacznej cz ęś ci zabytków znacz ących dla środowiska obiektów zabytkowych – zwłaszcza kulturowego województwa: 16 obiektów i zespołów dworsko-parkowych i zespołów wpisanych do rejestru zabytków; folwarcznych, cmentarzy, zabytków 3 obiekty wymienione w Programie opieki postindustrialnych i zwi ązanych z nad zabytkami województwa produkcj ą roln ą, Pomorskiego), o Brak środków finansowych na konserwacj ę o Du Ŝa ilo ść obiektów zabytkowych – ponad i rewaloryzacj ę obiektów zabytkowych i 370 obiektów wpisanych do gminnej trudno ść pozyskiwania tych środków dla ewidencji zbytków, obiektów nie wpisanych do rejestru, o Du Ŝa ilo ść zespołów dworsko-parkowych i o Tendencja do niekorzystnego folwarcznych – zachowanych lub ich przekształcania zabudowy historycznych pozostało ści, wsi i zespołów podworskich a szczególnie ich otoczenia przez wprowadzanie nowej o Zachowane zabytki budownictwa i formy zabudowy, nie licz ącej si ę z lokaln ą zagospodarowania przestrzennego tradycj ą, architektur ą i historycznymi zwi ązanego z maj ątkami ziemskimi a uwarunkowaniami, determinuj ącymi charakter tradycyjnego krajobrazu kulturowego i przyrodniczo- o Zanikanie tradycyjnej sztuki budowlanej i kulturowego (folwarki, parki, aleje), form budowlanych oraz stosowania tradycyjnych materiałów. o Znaczny zasób zabytków zwi ązanych z zarz ądzaniem gospodark ą le śną: szczególnie w północnej cz ęś ci gminy, o Wyst ępowanie ko ściołów i znacznej ilo ści pozostało ści w terenie po cmentarzach stanowi ących świadectwo nawarstwie ń kultur i narodów
28 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
SZANSE ZAGRO śENIA o Mo Ŝliwo ść wykorzystania obiektów o Brak wiedzy i świadomo ści wła ścicieli i zabytkowych wyst ępuj ących w zespołach uŜytkowników o walorach i znaczeniu przestrzennych, obiektów zabytkowych przy niedostatku mechanizmów promuj ących, o Pomysły na promocje miejscowo ści / sołectw przy wykorzystaniu dziedzictwa o Pogarszaj ący si ę stan techniczny tkanki kulturowego uj ęte w planach odnowy zabytkowej spowodowany niewła ściwym miejscowo ści / sołectw, uŜytkowaniem, dowolnym przekształcaniem a niejednokrotnie o Zainteresowanie cz ęś ci wła ścicieli celowym niszczeniem obiektów i zespołów obiektów zabytkowych ochron ą pracami zabudowy, konserwatorskimi, o Brak funkcji wielu obiektów zabytkowych, o Rosn ąca rola samorz ądu poprzez szczególnie poprzemysłowych oraz w wł ączenie ochrony zabytków w sfer ę zespołach popegeerowskich, rozwoju regionalnego i gminnego, o Brak środków na skuteczn ą ochron ę i o Mo Ŝliwo ść finansowania prac zabezpieczenie zabytków, konserwatorskich i remontowych obiektów zabytkowych ze środków finansowych o Niewła ściwe prowadzenie prac pochodzących z ró Ŝnych źródeł: projektowych, budowlanych i pa ństwowe, samorz ądowe, prywatne, konserwatorskich, niezgodnie ze sztuk ą wyznaniowe, środki UE i in. budowlan ą i konserwatorsk ą prowadz ące do niekorzystnych przekształce ń obiektów o Uwzgl ędnianie problemów ochrony zabytkowych i ich zewn ętrznego wygl ądu, dziedzictwa kulturowego w programach, studium uwarunkowa ń i kierunków o Presja inwestycyjna na obszarach zagospodarowania przestrzennego, historycznych zespołów wiejskich i planach rozwoju oraz planach zespołów pofolwarcznych (oraz zagospodarowania przestrzennego, popegeerowskich) ingeruj ąca w historyczny układ i substancj ę zabytkow ą, o Rozwój i wzrost znaczenia inicjatyw lokalnych i organizacji pozarz ądowych w o Presja inwestycyjna polegaj ąca na zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego lokalizowaniu zespołów współczesnej zabudowy mieszkalnej i innej w o Promocja przykładów dobrej architektury bezpo średnim s ąsiedztwie obszarów kontynuuj ącej miejscow ą regionaln ą cennych kulturowo i krajobrazowo, tradycj ę budowlan ą, o Wyst ępowanie współwłasno ści oraz o Edukacja w dziedzinie zarz ądzania dokonywanie wtórnych podziałów i parcelacji dziedzictwem kulturowym, obiektów i zespołów zabytkowych, o Rozwój edukacji i podnoszenie poziomu o Kl ęski Ŝywiołowe i zdarzenia losowe, świadomo ści to Ŝsamo ści kulturowej – regionalnej i miejscowej – w śród dzieci, o Dalsza degradacja nieu Ŝytkowanych młodzie Ŝy i lokalnej społeczno ści. obiektów zabytkowych, np. dawnych dworców kolejowych, młynów, etc.
29 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
7. ZAŁO śENIA PROGRAMOWE
7.1. Priorytety programu opieki Uwzgl ędniaj ąc cele wymienione w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami okre ślono priorytety gminnego programu opieki nad zabytkami sformułowane w perspektywie wieloletniej: Priorytet I: BADANIE I DOKUMENTACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ORAZ PROMOCJA I EDUKACJA SŁU śĄ CA BUDOWANIU TO śSAMO ŚCI GMINY Priorytet II: REWALORYZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO JAKO ELEMENT ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY Priorytet III: OCHRONA I ŚWIADOME KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU KULTUROWEGO
7.2. Kierunki działa ń i zadania programu opieki w ramach poszczególnych priorytetów Dla realizacji wyznaczonych priorytetów okre śla si ę długofalowe kierunki działa ń oraz wskazuje si ę zadania w ramach przyj ętych kierunków działa ń.
Priorytet I: Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja słu Ŝą ca budowaniu to Ŝsamo ści gminy Kierunki działa ń Zadania Szeroki dost ęp do • Opracowanie – w oparciu o gminn ą ewidencj ę zabytków – informacji o dziedzictwie elektronicznej bazy danych „Zabytki gminy Chojnice” kulturowym gminy i udost ępnienie jej na stronie internetowej gminy • opracowanie mapy zabytków gminy, jako atrakcyjnej graficznie formy promocji ułatwiaj ącej dotarcie do wszystkich elementów dziedzictwa kulturowego • rejestrowanie fotograficzne stanu zabytków – co 2 lata • przygotowanie inwentaryzacji fotograficznej zabytkowych cmentarzy i nagrobków oraz kapliczek i krzy Ŝy przydro Ŝnych • powiadomienie wła ścicieli obiektów o uj ęciu ich obiektów w gminnej ewidencji zabytków i wskazanie im warto ści i elementów, które winny podlega ć ochronie Edukacja i popularyzacja • opracowanie ście Ŝek turystyczno-edukacyjnych po wiedzy o regionalnym najciekawszych zabytkach gminy (z punktami widokowymi) dziedzictwie kulturowym • opracowanie folderów po świ ęconych problematyce dziedzictwa kulturowego gminy, dotycz ących np. poszczególnych miejscowo ści, tematycznych (np. dwory gminy Chojnice), etc. • konkursy na szczeblu szkoły, miejscowo ści, gminy – plastyczne, fotograficzne, historyczne, internetowe zagadki: gdzie si ę znajduje obiekt ze zdj ęcia…? (zdj ęcia historyczne, fragmenty obiektów, etc.), w tym kontynuacja corocznych konkursów fotograficznych z kategori ą: „Dziedzictwo kulturowe”
30 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
• wł ączenie tematyki ochrony dóbr kultury do zaj ęć szkolnych w szkołach podległych samorz ądowi gminnemu • udział w programach kulturalno-edukacyjnych m.in. Kultura Bliska • dalsza realizacja projektu „Kosznajderia – fenomen to Ŝsamo ści” polegaj ącego na przybli Ŝeniu historii i losów ludno ści zamieszkuj ącej wsie południowej cz ęś ci gminy Chojnice • podj ęcie kroków zmierzaj ących do stworzenia na bazie WDK w Silnie multimedialnego „muzeum” wsi Promocja regionalnego • opracowanie i wykonanie systemu oznakowania zabytków na dziedzictwa kulturowego terenie gminy – tablice, plansze, mapy, w tym: słu Ŝą ca kreacji produktów o turystyki kulturowej umieszczenie na wszystkich obiektach wpisanych do rejestru zabytków informacji, Ŝe obiekt podlega ochronie konserwatorskiej oraz przygotowanie tablic informacyjnych (w uzgodnieniu z Konserwatorem Zabytków w 3 wersjach j ęzykowych) o wykonanie tablic informacyjnych dot. Kosznajderii i ich monta Ŝ we wsiach pokosznajderskich (m.in. Silno, Ostrowite, Ciechocin, Lichnowy) • opracowanie szlaków turystycznych (np. pieszych, rowerowych, konnych, samochodowych, wodnych) ukazuj ących walory dziedzictwa kulturowego, w tym: realizacja projektu utworzenia szlaku tematycznego o nazwie „Trakt furma ński” na terenie Parku Narodowego „Bory Tucholskie” – szlak ma przybli Ŝyć histori ę zwi ązan ą z obecno ści ą na terenie ziemi chojnickiej wojsk napoleo ńskich i pozostawieniu na t ę okoliczno ść tzw. Krzy Ŝy Napoleo ńskich. Projekt zakłada równie Ŝ przybli Ŝenie technik dawnego wykorzystywania gospodarczego borów poprzez prac ę bartników. • ustalenie z wła ścicielami obiektów zabytkowych zasad ich udost ępniania w celach turystycznych
Priorytet II: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno- gospodarczego gminy Kierunki działa ń Zadania Zahamowanie procesu • remonty / renowacje przydro Ŝnych kapliczek i krzy Ŝy degradacji zabytków i • doprowadzenie do zapewnienie lub wskazanie wła ściwego doradztwa budowlano- poprawy stanu ich konserwatorskiego i popularyzowanie dobrych realizacji zachowania (poprzez o charakterze konserwatorskim (rewaloryzacje, remonty, konserwacj ę / renowacj ę) rozwi ązania projektowe w zabytkach i ich s ąsiedztwie); propagowanie i promowanie tradycyjnych form budownictwa w gminie, w tym: o utworzenie bezpłatnego punktu konsultacyjnego dla osób zainteresowanych remontem obiektów uj ętych w gminnej ewidencji zabytków o opracowanie Katalogu Elementów Architektoniczno- Budowlanych oraz wykazu materiałów wyko ńczeniowych typowych dla form regionalnych • zacie śnienie współpracy z wła ściwym dla terenu gminy Chojnice konserwatorem zabytków oraz ze starostwem powiatowym
31 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
a tak Ŝe z konserwatorem diecezjalnym archidiecezji gda ńskiej; • rozwa Ŝenie mo Ŝliwo ści i okre ślenie zasad wprowadzenia ulg w opłatach dla wła ścicieli obiektów zabytkowych w zwi ązku z realizowaniem przez nich działa ń remontowych o charakterze konserwatorskim, w tym: wprowadzenie 100% ulgi w zakresie utylizacji pokry ć eternitowych dla obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków • zamieszczenie na stronie internetowej gminy Chojnice aktualnych informacji dla wła ścicieli i zarz ądców obiektów zabytkowych na temat mo Ŝliwo ści pozyskania środków finansowych z zakresu ochrony zabytków (m.in. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzki Konserwator Zabytków, Fundusz Ko ścielny, NFO ŚiGW, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Program Leader+) na zabezpieczenie i remont tych obiektów Podejmowanie działa ń • wspieranie inicjatyw lokalnych w tym ewentualnych społecznych umo Ŝliwiaj ących opiekunów zabytków w zakresie ochrony i promocji dziedzictwa tworzenie miejsc pracy kulturowego; zwi ązanych z opiek ą nad • zabytkami przeprowadzenie analizy sposobu u Ŝytkowania niektórych obiektów i podj ęcie próby znalezienia wła ściwej funkcji (np. nieu Ŝytkowanych dworów, nieczynnych dworców kolejowych itp.) Podejmowanie działa ń • zagospodarowanie terenu przy drewnianej chacie zwi ększaj ących podcieniowej w Silnie (zabytek rejestrowy) atrakcyjno ść zabytków na • potrzeby społeczne, podj ęcie działa ń w kierunku realizacji inwestycji pn. „Centrum turystyczne, edukacyjne Przyrodnicze i Promocji Produktu Regionalnego” w Choci ńskim Młynie na bazie budynku (dwór) b ędącego własno ści ą Parku Narodowego
Priorytet III: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego Kierunki działa ń Zadania Rozszerzenie zasobu • wyst ąpienie do wojewódzkiego konserwatora zabytków i ochrony dziedzictwa z wnioskiem o wpisanie do rejestru zabytków najcenniejszych kulturowego gminy obiektów i zespołów oraz stanowisk archeologicznych, a tak Ŝe stworzenie warunków i zasad bie Ŝą cego prowadzenia gminnej ewidencji: − dokonywania nowych wpisów do ewidencji, − weryfikacji istniej ących wpisów i systematycznych przegl ądów technicznych • uzupełnianie danych stosownie do potrzeb i dalszych wymogów Krajowego O środka Dokumentacji Zabytków zmierzaj ących docelowo do utworzenia ogólnokrajowej bazy danych; • działania prowadz ące do powołania parków kulturowych: Osada Choci ński Młyn i Osada Klosnowo , w tym: o podj ęcie uchwały o utworzeniu wsi kulturowej Choci ński Młyn o opracowanie kompleksowego planu miejscowego dla wsi Choci ński Młyn • podj ęcie współpracy z uczelniami (np. Politechnika Gda ńska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wy Ŝsza Szkoła Zarz ądzania Środowiskiem w Tucholi, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu): prace studialne, praktyki wakacyjne.
32 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Zintegrowana ochrona • włączenie programu opieki nad zabytkami do innych działa ń dziedzictwa kulturowego strategicznych gminy i środowiska • przyrodniczego ochrona panoram oraz przedpoli widokowych wsi o najwy Ŝszych walorach widokowych • ustanowienie w opracowywanym studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego stref ochrony konserwatorskiej dla warto ściowych zespołów ruralistycznych, zespołów dworsko-parkowych i pofolwarcznych, dworców kolejowych, zespołów le śniczówek i innych oraz wła ściwe sformułowanie zasad ochrony konserwatorskiej w zapisach w/w dokumentów; • ustanowienie w opracowywanym studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego wymogu sporz ądzenia planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów wpisanych do rejestru zabytków oraz innych o wysokich walorach przestrzenno-kulturowych • ustanowienie w opracowywanym studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego obszarów do sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ze wzgl ędu na potrzeb ę ochrony zabytków.
Zadaniem ł ącz ącym wszystkie priorytety i kierunki działa ń jest coroczne podj ęcie przez Rad ę Gminy uchwały w sprawie przekazania środków na realizacj ę zapisów Programu Opieki nad Zabytkami.
8. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Realizacja programu b ędzie si ę odbywa ć poprzez wskazane zadania gminy na rzecz osi ągni ęcia priorytetów. Zakłada si ę, i Ŝ zadania te b ędą wykonywane za pomoc ą nast ępuj ących instrumentów: Instrumentów prawnych – wynikaj ących z przepisów ustawowych, czyli. uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, budowa parków kulturowych, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów b ędących własno ści ą gminy, wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków; Instrumentów finansowych , czyli finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych b ędących własno ści ą gminy, korzystanie z programów uwzgl ędniaj ących finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania, nagrody, zach ęty finansowe dla wła ścicieli obiektów zabytkowych; Instrumentów koordynacji , czyli poprzez realizacj ę projektów i programów dotycz ących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich strategiach, programach odnowy wsi, etc., oraz współpracy z organizacjami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami Instrumentów społecznych , czyli działania edukacyjne, promocyjne, współdziałanie z organizacjami społecznymi, działania prowadz ące do tworzenia miejsc pracy zwi ązanych z opieka nad zabytkami
33 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Instrumentów kontrolnych , czyli aktualizacja gminnej ewidencji zabytków, a tak Ŝe monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania zabytków
9. ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKMI Monitoring działa ń dotycz ących realizacji poszczególnych zada ń Programu Ochrony Zabytków stanowi podstaw ę oceny uzyskanych efektów oraz formułowania ewentualnych wytycznych i propozycji zmian dla kolejnych edycji programu. Proces monitorowania polega na przygl ądaniu si ę zmianom, jakie zachodz ą w wyniku realizacji danych zada ń, na analizie zebranych danych i opracowaniu stosownych raportów oraz podejmowaniu inicjatyw warunkuj ących ich pozytywn ą realizacj ę. Wskazane jest tak Ŝe rejestrowanie wszelkich uwag i pomysłów zgłaszanych podczas realizacji programu, poprzez uczestników poszczególnych projektów. Na podstawie zebranych informacji b ędzie mo Ŝna opracowa ć dwuletnie sprawozdania z realizacji programu, które powinna sporz ądzi ć jednostka koordynuj ąca wskazana lub powołana przez Wójta. Sprawozdanie Wójt przedstawi Radzie Gminy, a nast ępnie prze śle Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków, który wykorzysta je przy opracowywaniu aktualizacji i oceny realizacji wojewódzkiego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Przykładowe kryteria, które mog ą by ć zastosowane do oceny realizacji zada ń programu: W ramach priorytetu I: Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja słu Ŝą ca budowaniu to Ŝsamo ści gminy: Potwierdzenie udost ępnienia bezy informacji na temat dziedzictwa kulturowego gminy Liczba zrealizowanych konkursów, wystaw, działa ń edukacyjnych na terenie gminy, dotycz ących problematyki ochrony środowiska kulturowego oraz liczba uczestników tych wydarze ń Liczba opracowanych, wydanych wydawnictw (ulotek, folderów promocyjnych, etc.) Liczba opracowanych prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia krajobrazowe, katalogi typów zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego, etc.) Liczba utworzonych szlaków turystycznych, ście Ŝek edukacyjnych etc. Dokonanie okresowej oceny aktualno ści gminnej ewidencji zabytków Okre ślenie efektów i ilo ści kontroli sprawdzaj ących stan utrzymania i u Ŝytkowania obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą Potwierdzenie opracowania szkolnych i przedszkolnych programów edukacyjnych Inne W ramach priorytetu II: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy: Poziom wydatków bud Ŝetu gminy na ochron ę i opiek ę nad zabytkami Warto ść finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczba obiektów poddanych ww. pracom Liczba podj ętych remontów obiektów zabytkowych
34 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
Inne W ramach priorytetu III: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego: Liczba wykonanych / uchwalonych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ustanawiaj ących ochron ę obiektów z gminnej ewidencji zabytków Liczba utworzonych parków kulturowych Liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obiektów i zespołów zabytkowych Liczba szkole ń lub liczba pracowników Urz ędu Gminy bior ących udział w szkolenia dotycz ących ochrony dziedzictwa kulturowego Inne
10. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Program finansowany mo Ŝe by ć ze środków bud Ŝetowych: województwa, samorz ądu, pa ństwa, środków UE i funduszy prywatnych. Są to: - środki własne bud Ŝetu gminy - dotacje podmiotowe dla instytucji, których organizatorem jest samorz ąd gminy - środki znajduj ące si ę w gestii wojewódzkiego konserwatora zabytków - dotacje samorz ądu województwa dla jednostek samorz ądu terytorialnego innych szczebli realizacji zada ń z zakresu kultury i sztuki - dotacje, granty, nagrody samorz ądu województwa dla podmiotów nie zaliczanych do sektora finansów publicznych - dochody własne instytucji kultury - środki w ramach Programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego: „Dziedzictwo kulturowe”, „Promesa Ministra Kultury” - kredyty bankowe zaci ągane przez Zarz ąd Gminy na realizacj ę okre ślonych celów i inwestycji - zyski z działalno ści statutowej i gospodarczej - odsetki z kont i rachunków bankowych - dotacje i fundusze celowe rz ądowych i pozarz ądowych programów pomocowych - składki i zbiórki publiczne i finansowe ze środków ludno ści - fundusze krajowe i zagraniczne Unii Europejskiej - inne środki przewidziane prawem Ze środków bud Ŝetowych zasadnicze znaczenie maja: - środki Generalnego Konserwatora Zabytków - środki Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ( środki specjalne – z gier losowych) - Ministra Spraw Wewn ętrznych i Administracji – Fundusz na remont i konserwacj ę obiektów sakralnych
35 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (finansowanie zabytkowych parków wpisanych do rejestru zabytków oraz finansowania publikacji zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego) - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego i programy sektorowe
11. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ GMIN Ę ZADA Ń Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW Program wdra Ŝany b ędzie prze Wójta gminy Chojnice, w imieniu którego działa Gminny Ośrodek Kultury. Wójt mo Ŝe wyznaczy ć Koordynatora projektu . Wdra Ŝanie odbywa ć si ę b ędzie przy współpracy Wydziałów Urz ędu Gminy, jednostek bud Ŝetowych gminy, Urz ędu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, wła ścicieli obiektów zabytkowych, organizacji pozarz ądowych, instytucji, dla których opieka nad zabytkami jest działalno ści ą statutow ą, osób fizycznych i prawnych. Wójt / Koordynator zapewni: • Przepływ informacji pomi ędzy jednostkami odpowiedzialnymi za realizacje zadań • Zorganizuje forum wymiany informacji i do świadcze ń • Okre śli zasady prowadzenia monitoringu wdra Ŝania poszczególnych zada ń • Wykona ocen ę stopnia realizacji priorytetów programu i okre śli szczegółowe kryteria oceny realizacji po czterech latach wdra Ŝania programu oraz w przedziałach cz ąstkowych (np. corocznych lub w okresie dwuletnim).
Rada Gminy w drodze uchwały mo Ŝe okre śli ć corocznie wysoko ść wydatków na ochron ę środowiska kulturowego, w tym na realizacj ę Programu Opieki nad Zabytkami. Wydatki na realizacj ę zada ń inwestycyjnych, w tym: - zadania inwestycyjne zwi ązane z ochron ą zabytków stanowi ących własno ść komunaln ą (np. prace remontowo-budowlane, konserwatorskie, zwi ązane z konserwacja i piel ęgnacją zieleni zabytkowej) - zadania inwestycyjne wprowadzone do gminnych programów przyj ętych uchwałami Rady Gminy (np. programami rozwoju lokalnego, ochrony środowiska i gospodarki komunalnej itp.) wprowadzone zostan ą do rocznych i wieloletnich planów inwestycyjnych Finansowane z bud Ŝetu gminy mog ą i powinny by ć ponadto inne, nieinwestycyjne działania, w tym takie jak np. prace studialne, badawcze, dokumentacyjne, konkursy, działania promocyjne, edukacyjne itd. Celowym byłoby okre ślenie poziomu – wysoko ści planowanego przez gmin ę dofinansowania zada ń zakresu opieki nad zabytkami (np. % w corocznym bud Ŝecie gminy), a tak Ŝe ustalenie, opracowanie zasad udzielania dotacji celowych na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach. Przede wszystkim dotyczy ć to mo Ŝe zabytków wpisanych do rejestru zabytków (tych jest w gminie Chojnice stosunkowo niewiele), ale tak Ŝe innych, np. figuruj ących w ewidencji zabytków i wskazywanych do ochrony ustaleniami planu miejscowego. Wskazane jest równie Ŝ opracowanie zasad dofinansowania z bud Ŝetu gminy zada ń z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami podmiotów, które prowadz ą działalno ść kulturaln ą, takich jak np. muzeum, izby tradycji (np. realizowane przy szkołach, czy świetlicach wiejskich), biblioteki, stowarzyszenia, organizacje turystyczne itp.
36 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNICE NA LATA 2010 – 2014 ______
12. CZ ĘŚĆ GRAFICZNA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Zał ącznik graficzny zawiera syntez ę stanu istniej ącego dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego oraz przyj ęte elementy programu opieki. Zał ącznik graficzny, plansza pt. – Synteza stanu istniej ącego dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego – mapa w skali 1:20 000
13. ANEKSY Wykaz zał ączników: Zał ącznik 1 – BIAŁE KARTY I KARTY CMENTARZY – zestawienie Zał ącznik 2 – FISZKI KONSERWATORSKIE – zestawienie . Zał ącznik 3 – WYKAZ ZABYTKÓW RUCHOMYCH POSTULOWANYCH DO WPISANIA DO REJESTRU ZABYTKÓW Zał ącznik 4 – WYKAZ OBIEKTÓW GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW Zał ącznik 5 – OPINIA POMORSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW DOTYCZ ĄCA GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW – pismo znak: In.R.4190-60/2877/2010 z dnia 7 czerwca 2010 r.
37