Lokalna Grupa Działania Puszcza Knyszyńska

Środa | 29 czerwca 2011 Dodatek specjalny ANDRZEJ KUDLEWSKI Piękna nieznajoma Najgłośniej było o Puszczy Knyszyńskiej w Rzeczypospolitej za czasów ostatnich Jagiellonów. Ogromnie zasłużył się dla jej promocji, nie tylko na Litwie i w Koronie, ale i w Europie, zwłaszcza Zygmunt August

zy nakłada się barwna mozaika kul- i białoruskie wsie królewskie, szlachec- ewangelickim. Już wokresie międzywo- czą Białowieską. Drzewa są tu młodsze iele wskazuje na to, że tur, narodów i religii. kie zaścianki, osady i meczety polskich jennym był też Supraśl kurortem i miej- i rosną na mniej urodzajnych glebach. historia zatoczyła koło Przez lasy Puszczy Knyszyńskiej Tatarów – którym ziemię za zasługi dla scowością wypoczynkową. Do tutej- Przeważają sosny i świerki, sporo jest i wracają złote czasy i otaczające ją ludzkie osiedla prowa- kraju nadał tu Jan III Sobieski – i mia- szych pensjonatów irestauracji przycią- także olch, dębów i brzóz. Ale ma też dla Puszczy Knyszyń- dzi już ponad 50 szlaków turystycz- steczka, w których z biegiem czasu za- gały gości park leśny, kąpielisko, korty Puszcza Knyszyńska atut, którym prze- skiej. W latach swego nych – pieszych, rowerowych, kon- częła przeważać ludność żydowska. tenisowe, kręgielnia, stoki saneczkowe bija nawet Białowieżę: wielką rozma- Wpanowania Zygmunt August przyjeż- nych, kajakowych i samochodowych. Symbolem owej wiekowej wielokul- i narciarskie. A przede wszystkim – ży- itość polodowcowych krajobrazów, dżał do Knyszyna aż 21 razy i spędził Zroku na rok przybywa tu pensjona- turowości jest położony w sercu pusz- wiczne sosnowe powietrze z okolicz- bogactwo wód – ponad 400 źródeł, tu łącznie ponad półtora roku. Nie- tów, gospodarstw agroturystycznych, czy Supraśl, a zwłaszcza górująca nych lasów. Od dziesięciu lat miasto w tym wiele o artezyjskim charakterze którzy historycy twierdzą nawet, że stadnin koni, wypożyczalni rowerów nad nim, jedyna taka w Polsce, gotycka znów ma status uzdrowiska. – niezliczone rzeki i strumyki, mokra- król zamierzał przed śmiercią uczy- i sprzętu wodnego, restauracji i zajaz- cerkiew obronna pw. Zwiastowania dła, malownicze pagórki i parowy. Żyje nić swe ulubione miasto – jedno z naj- dów oferujących dania niezrównanej NMP. Wzniesiona w 1510 r., przypomi- tu też stado żubrów liczące już pra- starszych na Podlasiu, założone w la- kuchni podlaskiej, na którą składają się nająca zamek z czterema basztami Młodsza siostra Białowieży wie 100 zwierząt. Przy odrobinie szczę- tach 1537 – 1540 przez królową Bonę tradycje polskie, białoruskie, litewskie, w narożach – od fundamentów odbu- Wśród budowniczych okrętów w ca- ścia można je spotkać np. w lasach nad- – stolicą kraju. Stołeczna kariera omi- tatarskie, a może nawet jaćwieskie. dowana niedawno po zniszczeniach łej Europie znane były niegdyś maszto- leśnictw Waliły lub Krynki. —ges nęła Knyszyn. Ale Puszcza Knyszyńska drugiej wojny światowej – świątynia we sosny zPuszczy Knyszyńskiej. Nazy- znów ma ostatnio dobrą passę – rośnie była wraz z klasztorem Bazylianów jed- wano je odSupraśla supraskimi. Dziś po- jej sława jako jednego z najatrakcyjniej- Stare księgi w wielkich lasach nym z najważniejszych ośrodków du- mnikowe sosny nie są już tak poszukiwa- szych regionów turystycznych w kraju. Podlasie to od niepamiętnych cza- chowych i intelektualnych Kościoła ne jak dawniej. Ale Puszcza Knyszyńska Za czasów jagiellońskich przyzna- sów ziemie pogranicza, o które w śre- greckokatolickiego w dawnej Rzeczy- znów – tym razem dzięki zagranicznym wano przywileje zwane „wchoda- dniowieczu rywalizowali Jaćwingowie, pospolitej. W klasztornej bibliotece turystom iprzyrodnikom, którym przy- mi”, które zezwalały okolicznej lud- Polacy, Litwini i Krzyżacy. Przed roz- przechowywano sławne księgi, m.in. pomina południowo-zachodnią tajgę ności na wyrąb drzew w królew- biorami zachodnim skrajem Puszczy „Kronikę Supraską” i „Kodeks Supra- –zyskuje rozgłos także wświecie. Pomi- skich puszczach. Za to dziś każdy Knyszyńskiej biegła granica między Li- ski” z XI w. W XVIII w. działała w mona- mo że próbowano ją od wieków koloni- ma wolny „wchód” do lasu – i jest twą i Koroną – do dziś np. w okolicach styrze drukarnia, w której wydrukowa- zować, a w latach 1915 – 1918 armia nie- w puszczy mile widziany – jeśli chce Krynek, należących do powiatu gro- no 452 książki i broszury. miecka wycięła tu „zrębami zupełnymi” podziwiać uroki natury, jeździć kon- dzieńskiego, zostało coś z ducha Wiel- Zachowały się też w Supraślu zabytki ok.10 proc. lasów, ma wciąż1050km kw. no, zbierać grzyby czy jagody albo kiego Księstwa Litewskiego. Od czasów świeższej daty, z czasów gdy miasteczko powierzchni. I, dzięki systematycznym po prostu wędrować leśnymi droga- Jagiellonów, gdy granica bardziej łą- stało się na kilkadziesiąt lat ważnym zalesieniom, jej obszar się powiększa. mi łączącymi historyczne osady czyła ludzi, niż dzieliła, w XVI/XVII w., ośrodkiem przemysłu włókienniczego. Rywalizuje zpowodzeniem zpopularną i miasteczka, nad którymi wznoszą we wschodniej zwłaszcza części pusz- Przypominają o tym domki tkaczy, fa- od dawna wśród turystów i wodniaków się wieże kościołów, kopuły cerkwi czy miejsce lasów zaczęły zajmować za- bryka Jansenów, pałac ikaplica-mauzo- Puszczą Augustowską. i minarety. Ta część Podlasia to miej- grody wiejskie, dwory i pola uprawne. leum wywodzących się zŁodzi słynnych Nie może oczywiście równać się jak sce, gdzie na puszczańskie krajobra- Były tu ziemiańskie folwarki, polskie fabrykantów Bucholtzów na cmentarzu na razie ze swoją starszą siostrą – Pusz- www.puszczaknyszynska.org 2 Środa | 29 czerwca 2011 LGD Puszcza Knyszyńska rp.pl ◊ Kresy – kuchnia, natura, historia... Rozmowa | Adam Kamiński, prezes Lokalnej Grupy Działania – Puszcza Knyszyńska

Pod Szudziałowem na skraju Puszczy wych samorządów. Mamy kilkana- do samorządu i jest dotowane z fun- Czy turysta to dostrzeże? Ośrodek Informacji Turystycznej Knyszyńskiej żubry wyjadają rolnikom ście bardzo interesujących szlaków duszy UE. Prywatne stadniny istnieją Najlepiej, gdy wybierze się na któ- Parku Krajobrazowego Puszczy z pól kukurydzę. Ten nieznany wcześniej pieszych poprowadzonych w pobli- m.in. w Surażkowie, Pieńkach, ryś ze szlaków wielu religii, np. Knyszyńskiej od początku naszej na kresach amerykański specjał jakoś żu rezerwatów, oznakowanych przez Geniuszach, Jurowcach czy w Po- od rzymskokatolickiej Świętej Wody kampanii promocyjnej zasypywany szczególnie im odpowiada... gminy lub PTTK. Korzystają z nich czopku. Wszystkie powstały przez wsie tatarskie z meczetami jest telefonami i e-mailami, zarów- Adam Kamiński: Nie tylko m.in. uczestnicy organizowanych w ostatnich latach. Wśród mieszkań- do cudu w Sokółce z tą przemianą. no od turystów, którzy chcą tu kukurydzę, ale i inne warzywa bar- w puszczy rajdów turystycznych, jak ców Białegostoku zapanowała nowa Oprócz tego może tu zobaczyć dzie- przyjechać, czasem pierwszy raz dzo im, niestety, smakują. Ale za to np. Rajd Łosia. Mnie osobiście naj- moda, by sobie w niedzielę pojeź- siątki zabytkowych świątyń różnych w życiu, jak i biur turystycznych właśnie u nas, a nie w Białowieży, bardziej cieszą szlaki rowerowe. Nie dzić na koniu. wyznań czy przejść Szlak Cerkwi. dostrzegających dobrą koniunktu- turyści mogą przy odrobinie szczę- ma nic wspanialszego, zwłaszcza te- Jest też sam Supraśl ze starym poba- rę. Oceniamy, że skoncentrowanie ścia zobaczyć największe naprawdę raz, na przełomie wiosny i lata, jak Bardzo to pasuje do naszego obrazu kre- zyliańskim klasztorem i wybitnym się na turystyce aktywnej było wolne stado żubrów liczące już pra- wycieczki rowerem po leśnych dro- sów... dziełem dawnej architektury, strzałem w dziesiątkę. Staraliśmy wie 100 zwierząt. gach, ścieżkach czy starym torowisku Zwłaszcza że mamy tu też Szlak XVI-wieczną cerkwią obronną. Nawet się na początek „trafić w Warsza- kolejki wąskotorowej. Co roku urzą- Tatarski. Ale Tatarzy to nie tylko jak jeśli ktoś nie interesuje się religiami wę” i okazało się, że to jest W przeciwieństwie do Puszczy Białowie- dzana jest w puszczy impreza u Sienkiewicza konie, ordyńcy, łuki, czy architekturą, zetknie się z wielo- dokładnie to, czego mieszkańcy skiej czy znanej letnikom i wodniakom rowerowa MTB Duch puszczy i wi- jasyr, ale przede wszystkim jeden kulturowością za stołem. Na kuchnię stolicy potrzebują: relatywnie bli- od czasów międzywojennych Augustow- dać, że przybywa rowerzystów, z wątków podlaskiej wielokulturo- Puszczy Knyszyńskiej składają się sko, spokój, cisza, różne skiej o Puszczy Knyszyńskiej wielu którzy pokochali te miejsca. Bo to wości. Obok doskonałych warunków przepisy z kresowych dworów, biało- możliwości spędzenia czasu, swo- Polaków do niedawna prawie nic nie wie- jest teren tak urozmaicony, że nie dla turystyki aktywnej to ona wła- ruskich wsi, żydowskich miasteczek. boda bez konieczności mieszkania działo. Czy rzeczywiście może ona można się nudzić. śnie przyciąga do nas coraz więcej Jej bogactwo to suma wielowieko- w jednym miejscu jak w zatłoczo- w oczach turystów konkurować ze swymi turystów. Tu naprawdę wciąż są kre- wych tradycji wszystkich stanów nych regionach turystycznych. bardziej znanymi siostrami? Latem ludzi ciągnie nie tylko do lasu, ale sy. Wyznawcy islamu, Tatarzy, i nacji, możnych i plebsu. Teraz będziemy starali się pokazać Trzeba zacząć od tego, że sama na- i nad wodę... sąsiadują z prawosławnymi i katoli- nie tylko możliwości czynnego spę- zwa Puszczy Knyszyńskiej jako A kiszka i babka ziemniaczana, sztanda- dzenia czasu, ale wykorzystać też określenie całego tego kompleksu le- rowe dania podlaskie, jakiego są stanu tajemniczość Puszczy Knyszyńskiej śnego pojawiła się dopiero i narodowości? jako nieznanego lądu, gdzie wciąż kilkadziesiąt lat temu. Historycz- To potrawy kresowej biedy – za- każdy znajdzie coś do odkrycia. na Puszcza Knyszyńska to dobra równo prawosławnej, jak i katolickiej królewskie w granicach Królestwa – które ostały się wśród chłopów. Chyba trudno o takie nieznane miejsca Polskiego, rozciągające się wokół Jedzenie tanie i pożywne, choć nie- w pobliżu dużego miasta? knyszyńskiego dworu. Pozostały, specjalnie wykwintne. Czasem tłuste Ja sam, choć mieszkam prawie przeważający obszar dzisiejszej i „bogate”, z boczkiem i skwarkami. w puszczy, wciąż na nie natrafiam. Puszczy Knyszyńskiej znajdował się Częściej, zwłaszcza na przednówku, Na przykład rezerwat archeologicz- w granicach Wielkiego Księstwa Li- ubogie, z resztek starych nieokraszo- ny Krzemianka. Prowadzi do niego tewskiego i stanowił różne nych ziemniaków. drewniana kładka przez mokradła kompleksy leśne o różnej przynależ- poprzecinane nurtem strumyków. ności: prywatne (np. Puszcza Czy napływ na Podlasie turystów z całego Idzie się nad samą powierzchnią Błudowska), klasztorne (np. Puszcza kraju połączony z naciskiem popkultury bagna. W tym bajkowo dzikim miej- Supraska) czy królewskie (rozległa nie doprowadzi do zaniku wielokulturo- scu można zobaczyć kopalnię Puszcza Grodzieńska, z której wyod- wości? Albo jej komercjalizacji w duchu krzemienia sprzed paru tysięcy lat. rębniła się później Puszcza cepeliowskim? Archeolodzy stale odnajdują Sokólska). Sam Knyszyn – miasto Różnice kulturowe osadzone są w puszczy pamiątki z jej przeszłości. sławne, królewskie – dziś znalazł się na zróżnicowaniu etnicznym. W Kopnej Górze odkopali w tym ro- poza puszczą noszącą jego imię. A mniejszości trzymają się u nas do- ku zbiorową mogiłę powstańców brze. Są dobrze zorganizowane, mają z powstania listopadowego. Powsta- To może warto pomyśleć o zmianie na- swoje stowarzyszenia i związki, po- je tam miejsce pamięci tworzone zwy? trafią wykorzystywać istniejące przez burmistrza. Do Kopnej Góry, Pomimo wszystko Puszcza Kny- w Polsce możliwości zachowania ję- gdzie główną atrakcją jest arbore- szyńska zdążyła już zaistnieć zyka i tożsamości, promują swoją tum, będzie prowadzić odgałęzienie w świadomości mieszkańców, na ma- kulturę. A komercjalizacja? Zaintere- kolejki wąskotorowej z Kościelnej pach, w dokumentach. Teraz chcemy, sowanie materialne może Wsi koło Czarnej Białostockiej żeby znano ją w całym kraju. Nie mo- wielokulturowość tylko umocnić. Je- do Supraśla, którą chcemy restau- żemy rzecz jasna konkurować śli ktoś widzi, że kultywowanie rować. Szczególnym rodzajem z Puszczą Białowieską, jeśli chodzi autentycznych tradycji dziadków zabytku są hale wielkiej popeere- o walory przyrodnicze. Już obecnie w kuchni czy w kulturze przynosi lowskiej fabryki w Czarnej jednak mamy bardzo bogatą ofertę mu pieniądze, to jeszcze bardziej bę- Białostockiej, gdzie oficjalnie pro- dla aktywnych turystów – rowerzy- dzie do nich przywiązany. dukowano sprzęt AGD, a tak stów, kajakarzy, amatorów jazdy naprawdę głównie torpedy dla ma- konnej czy pieszych wędrówek A rzeczywiście przynosi? rynarki wojennej i trotyl. Dziś – z pewnością nie gorszą niż w okoli- Stawiamy na zrównoważony urządza się w nich wielkie bitwy pa- cach Białowieży czy Augustowa. rozwój. Turystyka ma przynosić do- intballowe. Puszcza zaczyna się zaraz za Białym- chody, ale nie chcemy, żeby była stokiem, 4 km od miasta. Jadąc masowa, jak w niektórych okolicach Czy nie obawiacie się, że dla turystów, rowerem, np. „szlakiem napoleoń- nad morzem czy w górach. Nie zale- którzy zachęceni waszą kampanią przyja- skim”, z miejskich ulic wjeżdżamy ży nam na tłumach, które zadeptują dą może tłumnie do puszczy, zabraknie

wprost do lasu. Nic dziwnego, że po- ANNA ROSZKO przyrodę, ale wbrew pozorom wcale noclegów i miejsc w restauracjach? nad 70 proc. mieszkańców nie zostawiają tak wiele pieniędzy. Przez wiele lat mówiono u nas Białegostoku wypoczywa w puszczy. Nie oferujemy tak znanych szla- kami. W okolicznych miasteczkach Rozwijamy turystykę aktywną, która o rozwijaniu turystyki. Ale turyści Dostępność komunikacyjna to nasz ków kajakowych jak Czarna Hańcza przeważali niegdyś Żydzi, którzy przyciągnie specyficznych turystów. nie przyjeżdżali. Biznes się nie kręcił wielki atut. czy Rospuda. Ale kajakarze mówią, w Krynkach czy Kuźnicy Białostoc- Takich, którzy wiele już widzieli i po- – więc nie było inwestycji. Chcemy że Sokołda i Supraśl są tak dzikie kiej stanowili ok. 90 proc. smakowali różnych wrażeń, a teraz przełamać to błędne koło. Uważamy, Ale nie ma w tych stronach znanych miej- i tajemnicze, że Czarna Hańcza pły- mieszkańców. Pozostały po nich za- szukają czegoś nowego, czego jesz- że należy zacząć od promocji. Jeśli scowości wypoczynkowych, deptaków, nąca przecież przez park narodowy bytkowe budynki synagog cze nie odkryli. Oni wiedzą, jak się liczba turystów się zwiększy, zacznie nocnych lokali... wydaje się przy nich jakąś wodną au- i cmentarze. Mieszkali tu kiedyś tak- zachować w lesie, sprzątają po sobie szybko przybywać hoteli, restaura- Może i nie mamy słynnych kuror- tostradą. Oprócz kajakarstwa bardzo że ewangelicy, np. w Michałowie, na szlakach, dużo wymagają, ale cji, obiektów sportowych. Dowodzi tów, ale za to niewiele jest regionów szybko rozwija się turystyka konna. mieście założonym przez fabrykan- za te wymagania są w stanie odpo- tego np. wielki ruch w Supraślu, w kraju, gdzie byłoby tak dużo szla- W puszczy jest już kilkanaście stad- tów niemieckich. To wszystko się wiednio zapłacić. gdzie budują się obecnie trzy hotele ków turystycznych. Ich wytyczanie nin, ujeżdżalni, szkół jeździeckich. nałożyło na siebie, tworząc niezwy- i pensjonat. Wkrótce z pewnością i utrzymywanie w dobrym stanie to Bukowisko w Supraślu, największy kły tygiel kulturowy, religijny, Szukacie ich, zdaje się, głównie w War- będą też powstawać nowe gospo- od lat sprawa ambicji dla miejsco- ośrodek, z krytą ujeżdżalnią, należy etniczny. szawie. darstwa agroturystyczne. —ges ◊ rp.pl LGD Puszcza Knyszyńska Środa | 29 czerwca 2011 3 Konno przez cały rok

Do puszczy można także się wybrać na rowerze, sierpniu podczas kolejnej edycji ośrodek ma ich aż 60. Coraz większą popularno- festiwalu Gloria w krytej ujeż- ścią cieszą się spływy kajakowe Supraślą lub So- dżalni Powiatowego Ośrodka kołdą. Wypożyczenie dwuosobowego kajaka Sportu i Rekreacji Bukowisko na kilkugodzinny spływ wraz z transportem mieszkańcy Supraśla będą mieli na miejsce startu lub z miejsca lądowania kosztu- Wokazję, jak każdego lata, posłuchać arii i muzyki je w Bukowisku ok. 30 zł, znacznie (ok. 30 proc.) operetkowej w wykonaniu uznanych gwiazd mniej niż na bardziej znanych szlakach kajako- i młodych talentów. W wielu krajach na Zachodzie wych w kraju. Dyrektor Muszyński szykuje też Europy bilet wstępu na taki koncert kosztuje nie- atrakcję odwołującą się bezpośrednio do pusz- raz setki euro. W Supraślu będzie to tylko 20 zł. czańskich tradycji – strzelnicę do strzelania z łu- – Nie nastawiamy się na wysokie zyski, lecz ku, w którym to sporcie mieszkańcy Supraśla ma- możliwie duże obroty – wyjaśnia Wacław Mu- ją liczące się osiągnięcia. szyński, dyrektor ośrodka. – To dotyczy nie tylko W przeszłości do Supraśla przyjeżdżali wypo- festiwalu, ale też całej naszej działalności. Uwa- czywać głównie mieszkańcy Białegostoku i innych żam, że każdy ma prawo za niewielkie pieniądze miast Podlasia. W ostatnich latach moda na Pusz- odpocząć na łonie natury, niedrogo przenocować czę Knyszyńską objęła cały kraj. Spore zasługi ma i tanio, ale smacznie i bez chemii zjeść – dodaje. w tym Bukowisko, gdzie goście z Wielkopolski, Ślą- Dyrektor wie z opowiadań rodziców, że nie- ska czy Podkarpacia mogą zatrzymać się po przy- gdyś na leśnych polanach wokół Supraśla grały stępnej cenie w dawnym szkolnym internacie po- orkiestry, które przygrywały odpoczywającym łożonym obok jednego z najcenniejszych zabyt- w hamakach letnikom i uczestnikom pikników. ków Podlasia – odbudowanej cerkwi z XVI w. Do tej międzywojennej tradycji stara się nawią- i dawnego klasztoru Bazylianów, gdzie mieści się zywać. Przy ognisku, nad stawem albo pod wiatą słynne Muzeum Ikon. Nocleg w dwuosobowym opodal zabytkowej kuźni można tu urządzać bie- pokoju na pierwszym piętrze kosztuje tu 42 zł, ale siady z grillem i muzyką. Ale ośrodek proponuje na wyższych kondygnacjach, w pokojach z łazien- też turystom zajęcia i atrakcje uważane zwykle kami na osiem osób, już tylko 25 zł. Można też za- za rozrywki elit. Przede wszystkim jazdę konną. mówić całodzienne wyżywienie za 30 zł. Można tu jeździć na koniu cały rok dzięki ujeż- – Kuchnia prowadzona jest w sposób tradycyj- dżalni pod dachem, która liczy 20x40 m. Jest tak- ny, gotujemy jak dawniej na Podlasiu. Nie uznaje- że obszerny padok i tereny do jazdy rekreacyj- my mrożonek – zapewnia Wacław Muszyński.

nej, w tym szlaki Puszczy Knyszyńskiej. HANNA SIEKIERSKA —ges Tradycyjne potrawy Dołek do dołka

w tradycyjnej gościnności ole golfowe, na którym można roz- grywać zawody i turnieje, powinno i nikt o agroturystyce tutaj nie myślał. Dziś osada mieć co najmniej 9, a najlepiej 18 doł- ości zatrzymujących się w gospodar- to obowiązkowy punkt programu wycieczek i tu- ków. Golf Park Lipowy Most w pobli- stwach agroturystycznych w Pusz- rystów na własną rękę odwiedzających tę część żu Supraśla ma na razie tylko sześć. czy Knyszyńskiej często zagadują są- Podlasia. Przyciągają ich tu zabytkowy meczet, PO polu pełnowymiarowym, czyli 18-dołkowym, siedzi gospodarzy, zarówno ci w sile mizar, czyli stary muzułmański cmentarz, ale tak- właściciele Piotr i Urszula Zdrojkowscy na razie wieku, jak i staruszkowie siedzący że tatarskie potrawy, w tym słynny pierekaczew- nie marzą. Ale być może w przyszłym sezonie naG ławkach przed domami. Pytają, skąd i po co, nik, który jako pierwsza spopularyzowała właści- uda się im urządzić pole „małe”, dziewięciodoł- a i sami chętnie o sobie opowiadają. cielka gospodarstwa agroturystycznego Tatarska kowe. Na załatwienie pozwoleń na dodatkowe – Niewiele jest już miejsc w Polsce, gdzie byłaby Jurta Dżenneta Bogdanowicz. trzy dołki od władz zajmujących się ochroną śro- wciąż taka bezinteresowna życzliwość wobec in- Oprócz niego jest już w Kruszynianach kilka dowiska zejdzie, jak oceniają, jak dobrze pójdzie nych ludzi i chęć nawiązania z nimi kontaktu innych miejsc, gdzie można zjeść i przenocować. – rok. – podkreśla Eugeniusz Wiśniewski, prezes Podla- Kwatery oferują też obecnie gospodarstwa w są- Obecnie w Lipowym Moście urządza się tylko skiego Stowarzyszenia Agroturystycznego. – To siednich, nie tatarskich już wsiach, np. Łapiczach nieoficjalne zawody towarzyskie i treningi, m.in. atrakcja zwłaszcza dla turystów z wielkich miast. i Kundziczach. W sumie jednak w bazie danych na driving range, czyli strzelnicy golfowej, gdzie Oczywiście tych, którzy są otwarci i ciekawi świata Podlaskiego Stowarzyszenia Agroturystycznego ćwiczy się celność i siłę uderzenia. Wypożycze- – dodaje. (www. psa. org. pl) znaleźć można na razie adresy nie kija golfowego kosztuje 7 zł. Indywidualna Przyjazd kogoś np. z Warszawy wciąż w wielu tylko kilkunastu kwater w gospodarstwach godzinna lekcja z instruktorem to koszt 125 zł. puszczańskich wioskach uchodzi za swego ro- i obiektach turystyki wiejskiej, czyli małych pen- W grupie dziesięciu osób 50 zł od osoby. dzaju wydarzenie. W przeciwieństwie np. do nie- sjonatach. Nie ma ich np. wcale na północ od So- – Wielu amatorów golfa z Podlasia właśnie których gmin na Mazurach, gdzie kwatery wynaj- kółki, na malowniczych Wzgórzach Sokólskich, u nas nauczyło się tej gry – podkreśla Urszula muje się w co drugim domu, tu we wsi bywa jed- ciągnących się wzdłuż granicy białoruskiej Zdrojkowska. no, góra dwa gospodarstwa agroturystyczne. w stronę Puszczy Augustowskiej. Co skądinąd W sumie w Białymstoku i okolicach jest już Na razie to wystarcza. Zresztą nie tak dawno dla miłośników nieskażonej obecnością innych zrzeszonych ok. 40 golfistów. Zdrojkowscy nie i na to nie można było liczyć. Wyjątkiem był Su- turystów natury i kresowych przygód bywa bar- obawiają się zatem o frekwencję. Lipowy Most to praśl i jego najbliższe okolice, od czasów między- dzo pociągające. jedyne jak dotychczas pole golfowe na Podlasiu. wojennych miejsce niedzielnego, a potem week- Sporo tutejszych właścicieli kwater agrotury- Najbliżsi konkurenci działają dopiero podOlszty- endowego wypoczynku mieszkańców Białego- stycznych to zarazem rolnicy z prawdziwego zda- nem iwpobliżu Warszawy. stoku. Ale np. wieś polskich Tatarów – Kruszynia- rzenia. Tak np. Marek Marszałek w Łapiczach ho- Pomimo niedostatku dołków Lipowy Most ny – jeszcze przed kilkunastu laty wyludniała się duje konie, a Eugeniusz Wiśniewski prowadzi zaliczany jest przez znawców do najlepiej roku- w Kuryłach pod Sokółką duże jących z ok. 30 pól golfowych w kraju. Wyróżnia gospodarstwo ekologiczne się m.in. piaszczystymi pagórkami, czyli tzw. wyspecjalizowane w chowie bunkrami naturalnego pochodzenia, oraz cie- krów tradycyjnej rasy polskiej kawą przeszkodą wodną, którą stanowi 2,5-ha czerwonej. Pasą się one na na- staw. Od chwili jego powstania pięć lat temu turalnych łąkach, dzięki czemu przyjeżdżają tu oprócz mieszkańców Podlasia w ich mleku czuć nieraz aro- goście z Warszawy, Poznania, Śląska. Partia gol- maty dzikich ziół. Niektóre fa w sercu Puszczy Knyszyńskiej – pole położo- z gospodarstw oferują oprócz ne jest w jej wschodniej części, na polanie mię- noclegów (w cenie 25 – 35 zł) dzy Waliłami a nadleśnictwem Krynki w Po- za osobę także wyżywienie. czopku – ma bowiem szczególny urok. W do- JAROSŁAW WRAŻEŃ Z reguły jest to autentyczna datku Lipowy Most to jedyne w kraju pole i klub kuchnia domowa. – A tradycyj- golfowy mające własny, niedawno wybudowa- W pobliżu przebiegają piękne szlaki rowero- nych dań podlaskich, takich ny, komfortowy hotel. Gospodarze oferują też we, można uprawiać wędkarstwo i, dzięki są- jak babka ziemniaczana, noclegi w sąsiednim kameralnym dworku. siedztwu stadniny, jazdę konną lub wybrać się chłodniki, bliny i różne rodzaje Zamiłowanie do golfa i pomysł budowy pola na wycieczkę bryczką. W zimie przebojem są pierogów, nie przyrządza się tu właściciel Golf Parku przywiózł ze Stanów Zjed- kuligi, narty biegowe i skutery śnieżne oraz z myślą o turystach. Jada się je noczonych. Ale Lipowy Most nastawiony jest curling, w niektórych krajach popularny nie- nadal na co dzień – zapewnia nie tylko na golfistów. Kończy się tu właśnie bu- mal jak golf. Eugeniusz Wiśniewski. —ges dowa spa. —ges 4 Środa | 29 czerwca 2011 LGD Puszcza Knyszyńska rp.pl ◊ LEADER na Kresach

(2000 – 2006), a w latach 2007 – 2013 wykorzystanie potencjału rozwojowe- technologii, warunkujących dostęp zrealizowaliśmy bądź realizujemy na- okalna Grupa Działania został on włączony do głównego nurtu go, poprawę jakości życia społeczności do świata oraz wpływających na zwięk- stępujące projekty: – Puszcza Knyszyńska (LGD polityki UE w zakresie rozwoju obsza- lokalnej, wzrost konkurencyjności szenie zainteresowania aktywnych tu- ∑ „Koń w sztuce, zabawie i terapii Puszcza Knyszyńska) to sto- rów wiejskich. miejsca zamieszkania i prowadzenia rystów z Polski i zagranicy (…). – aktywna integracja dzieci niepełno- warzyszenie powstałe W Polsce program LEADER po raz działalności gospodarczej, a także ak- sprawnych i ich rodziców w lokalnej w 2008 r. w ramach inicja- pierwszy był realizowany w la- tywizacja oraz współpraca lokalnych społeczności na obszarze gmin Lokal- Ltywy europejskiej LEADER. Stowa- tach 2004 – 2006, jako Pilotażowy Pro- środowisk. Wielka księga nej Grupy Działania Puszcza Knyszyń- rzyszenie składa się z przedstawi- gram LEADER+. Ze względu na brak Stowarzyszenie w realizacji swoich projektów ska”, realizowany w ramach PO kapitał cieli trzech sektorów: publicznego, doświadczenia w jego realizacji był on celów kieruje się zasadami wynikający- LGD Puszcza Knyszyńska, podobnie ludzki; społecznego i gospodarczego, a w je- wdrażany tylko w dwóch etapach mi z ochrony oraz promocji środowi- jak wszystkie lokalne grupy działania, ∑ „Rozwój infrastruktury turystycz- go skład wchodzi m.in. siedem gmin: (schematach). Etap I miał na celu stwo- ska naturalnego, krajobrazu i zasobów realizuje w ramach osi 4 PROW 2007 nej w Druskiennikach i na obszarze Lo- Czarna Białostocka, Gródek, Juch- rzenie lokalnych grup działania i opra- historyczno-kulturowych oraz popula- – 2013 trzy podstawowe działania: kalnej Grupy Działania Puszcza Kny- nowiec Kościelny, Michałowo, Su- cowanie ich strategii rozwoju (powstało ryzacji i rozwoju przedsiębiorczości. ∑Wdrażanie lokalnych strategii roz- szyńska”. Projekt współfinansowany praśl, Wasilków, Zabłudów oraz po- ich 167), a etap II dotyczył już ich wdro- W szczególności stowarzyszenie LGD woju. W jego ramach organizujemy z Europejskiego Funduszu Rozwoju wiat białostocki. żenia (dofinansowano 149 projektów). Puszcza Knyszyńska realizuje swoje ce- konkursy i doradzamy beneficjentom Regionalnego i Budżetu Państwa – Pro- W nowym okresie programowa- le poprzez: w następujących działaniach „Odnowa gram Współpracy Transgranicznej Li- nia 2007 – 2013 LEADER przestał być ∑ zachowanie lub odtworzenie, za- i rozwój wsi”; „Różnicowanie w kierun- twa – Polska 2007 – 2013. Fundusz Ma- Krajobraz osobnym programem. Stał się zarów- bezpieczenie i oznakowanie cennego ku działalności nierolniczej”, „Tworze- łych Projektów; i nowe technologie no w Europie, jak i w Polsce, częścią dziedzictwa przyrodniczego i krajo- nie i rozwój mikroprzedsiębiorstw” ∑„Poznajemy siebie, promujemy sie- Program LEADER w Unii Europej- programów finansowanych ze środ- brazowego ze szczególnym wskaza- oraz „Małe projekty”; bie – nowoczesna kampania promocyj- skiej działa od początku lat 90.XX w. ków Europejskiego Funduszu Rolnego niem na obszary chronione, w tym ob- ∑Wdrażanie projektów współpracy. na obszaru LGD Puszcza Knyszyńska”. Jego nazwa to skrót z języka francu- na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich szary objęte siecią Natura 2000; W ramach tego działania realizujemy Projekt współfinansowany z RPO woje- skiego, który można przetłumaczyć (EFRRROW), w Polsce jest to Program ∑budowanie świadomości wspólno- projekt współpracy międzynarodowej wództwa podlaskiego, działanie3.1 „Roz- jako „powiązania pomiędzy działania- Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 ty terytorialnej w odniesieniu do ele- z lokalną grupą działania z Francji (GAL wój atrakcyjności turystycznej regionu”; mi na rzecz rozwoju gospodarczego – 2013 (PROW). W naszym kraju lokal- mentu łączącego, jakim jest Puszcza Pays de la Bresse Bourguignonne); ∑ wydanie pakietu edukacyjnego obszarów wiejskich”. Powstanie pro- ne grupy działania mają status stowa- Knyszyńska; ∑ Funkcjonowanie lokalnej grupy „Puszcza Knyszyńska z bliska”. Projekt gramu LEADER wiązało się z tworze- rzyszeń lub fundacji, a dodatkowo ich ∑podnoszenie świadomości miesz- działania, nabywanie umiejętności i finansowany ze środków WFOŚiGW niem nowej koncepcji rozwoju obsza- działanie regulowane jest ustawą z 7 kańców wsi, w tym poprzez organiza- aktywizacja. W ramach tego działania w Białymstoku; rów wiejskich i samego rolnictwa. marca 2007 roku o wspieraniu rozwo- cję szkoleń i innych przedsięwzięć realizujemy zadania m.in. z zakresu do- ∑kolejna pozycja wydawnicza z serii Nastąpiło zerwanie z obrazem wsi ju obszarów wiejskich z udziałem o charakterze edukacyjnym i warszta- skonalenia zawodowego osób uczest- „Wielkie księgi Puszczy Knyszyńskiej”: jako miejscem, w którym przede środków EFRROW (DzU nr 64, towym; niczących w przygotowaniu i wdraża- „Wielka księga zwierząt”. Projekt finan- wszystkim produkuje się żywność, poz.427). ∑podejmowanie działań w zakresie niu lokalnej strategii rozwoju (LSR); in- sowany ze środków WFOŚiGW w Bia- bez uwzględnienia efektów środo- pozaszkolnych form edukacji. formowania o obszarze działania LGD łymstoku. wiskowych i społecznych. LEADER Motto lokalnej strategii rozwoju naj- oraz o LSR; promocji obszaru LGD Wszystkie te działania i projekty to pomysł na nowoczesną europej- Wielka księga celów lepiej charakteryzuje naszą wizję roz- Puszcza Knyszyńska; szkoleń lokal- służą realizacji wizji nakreślonej ską wieś rozwijającą się w sposób LGD Puszcza Knyszyńska jest jedną woju obszaru: (…) Region LGD Puszcza nych liderów i animowania społeczno- w lokalnej strategii rozwoju Lokalnej zrównoważony i trwały przy pełnym z 337 lokalnych grup działania w Polsce Knyszyńska stanie się popularnym ści lokalnych. Grupy Działania Puszcza Knyszyń- uwzględnieniu lokalnej specyfiki. powstałych w ramach programu LE- i jeszcze bardziej atrakcyjnym tury- LGD realizuje także inne projekty, ska: „Region LGD Puszcza Knyszyń- Miarą sukcesu podejścia LEADER ADER. stycznie miejscem, oferującym spokój dofinansowywane ze środków Unii Eu- ska – atrakcyjne miejsce dla aktyw- jest fakt, iż uruchomiono trzy na- Celami stowarzyszenia są działania i bezpieczeństwo mieszkańcom, stwa- ropejskiej oraz ze środków krajowych, nych turystów i przedsiębiorczych stępujące po sobie edycje tego wpływające na stymulowanie zrówno- rzającym warunki do pracy, odpoczyn- które pozwalają na osiąganie ambit- mieszkańców”. programu: LEADER I (1991 – 1993), ważonego rozwoju obszarów wiejskich ku, rozwoju zainteresowań, regionem nych celów postawionych w lokalnej —Joanna Sokólska LEADER II (1994 – 1999), LEADER+ i miejsko-wiejskich, w tym efektywne z łatwym dostępem do nowoczesnych strategii rozwoju. W latach 2009 – 2011 wiceprezes LGD Puszcza Knyszyńska Samorządy w LGD Puszcza Knyszyńska

biegają drogi: krajowa nr 19 Białystok – Lublin Gmina Michałowo i wojewódzka nr 685 – Białystok – Hajnówka. GminaMichałowo opowierzchni blisko410km Miasto Zabłudów liczy obecnie 2350 mieszkań- kw. zajmuje środkowowschodnią część wojewódz- ców. Zabłudów jest gminą o charakterze rolni- twa podlaskiego. Odwschodu graniczy zBiałorusią. czym, posiada jedne z lepszych w wojewódz- Na jej obszarze znajduje się 76 miejscowości, twie podlaskim rolniczych przestrzeni produk- wtym27 sołectw. Gminaliczy7,3 tys. mieszkańców, cyjnych. Niezaprzeczalnym walorem gminy są zczego3,3 tys. wMichałowie. Prawie wszystkie wsie korzystne warunki do rozwoju turystyki mają wodociągi, działają trzy oczyszczalnie ścieków. w dwóch rejonach: Puszczy Knyszyńskiej i w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki . Atrakcyjność tych okolic sprzyja rozwojowi bu- Gmian Supraśl downictwa letniskowego. Gmina Supraśl o powierzchni 189 km kw. li- czy 12,6 tys. mieszkańców. Supraśl położony w sercu Puszczy Knyszyńskiej słynie ze swych za- Powiat białostocki bytków – gotyckiej, odbudowanej niedawno cer- Powiat białostocki zajmuje obszar 298 600 ha. kwi z 1510 roku, pobazyliańskiego klasztoru, do- W skład powiatu wchodzi 15 gmin, w których za- KAROL ILKOWSKI mów tkaczy czy pałacu i kaplicy fabrykantów mieszkuje 138 tys. osób. Większość mieszkań- Gmina Czarna Białostocka leśnym stwarza dobre warunki do rozwoju ba- Buchholtzów. Miasto liczące ok. 4,5 tys. mieszkań- ców znajduje zatrudnienie w rolnictwie, dział Miasto i gmina Czarna Białostocka położone są zy turystyczno-wypoczynkowej w rejonie wsi ców rozwija się w kierunku turystyczno-uzdrowi- ten wraz z innymi elementami gospodarki żyw- w środkowo-wschodniej części województwa Wojszki, Zajączki, Czerewki. Gmina ma charak- skowym. W Supraślu swoją siedzibę mają także in- nościowej odgrywa w powiecie największą rolę. podlaskiego, około 17 km na północny wschód ter rolniczy. Zajmuje powierzchnią 172 km kw. stytucje kultury województwa podlaskiego, takie Przemysł reprezentowany jest na tym terenie od Białegostoku. Gminę tworzy – wraz z miastem Siedzibą gminy jest Juchnowiec Kościelny. Naj- jak Muzeum Ikon oraz Teatr Wierszalin. głównie przez zakłady przetwórstwa rolno- Czarna Białostocka – 17 wsi sołeckich.75 proc. po- większą miejscowością w gminie jest Kleosin -spożywczego i drzewnego. Do atrakcji tury- wierzchni gminy położonych jest wśród pięknych z liczbą 4698 mieszkańców. stycznych gminy należy między innymi zbior- lasów Puszczy Knyszyńskiej. Samo miasto usytu- Gmina Wasilków nik wodny Siemianówka, położony na skraju owane jest na polanie leśnej. W jego pobliżu znaj- Gmina Wasilków zajmuje powierzch- Puszczy Białowieskiej, idealne miejsce do upra- duje się malowniczy zalew Czapielówka, który Gmina Gródek nię 127,3 km kw. i liczy ponad 13 tys. mieszkańców. wiania sportów wodnych i wędkarstwa. W gra- otaczają wyniosłe sosny. Gródek jest centrum administracyjnym naj- Sam Wasilków zamieszkuje powyżej 9 tys. osób. nicach powiatu znajdują się również Narwiań- większej gminy w powiecie białostockim Ponad 80 proc. powierzchni gminy stanowią lasy ski Park Narodowy z siedzibą w Kurowie oraz (430,6 km kw.). Miejscowość (ok. 2,5 tys. miesz- oraz użytki zielone wchodzące w skład Parku Kra- Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej z sie- Gmina Juchnowiec Kościelny kańców) położona jest na obrzeżu Puszczy Kny- jobrazowego Puszczy Knyszyńskiej i jego otuliny. dzibą w Supraślu z licznymi rezerwatami przy- Juchnowiec Kościelny jest gminą podmiej- szyńskiej, przy granicy z Białorusią. Oś gminy sta- rody. Świątynie i cmentarze katolickie, prawo- ską, położoną pod Białymstokiem, na obszarze nowi zmodernizowanadroga krajowa nr 65, łączą- sławne, unickie, ewangelickie i islamskie, pozo- Doliny Górnej Narwi i Wysoczyzny Białostoc- ca Białystok z Mińskiem na Białorusi. Obecnie Gmina Zabłudów stałości kultury żydowskiej mówią o wielonaro- kiej. Przepływająca wzdłuż południowej grani- gmina Gródek to miejsce intensywnego rozwoju Gmina Zabłudów leży w bezpośrednim są- dowym i wieloreligijnym dziedzictwie tego re- cy rzeka Narew z sąsiadującym kompleksem przemysłu drzewnego oraz rolnictwa. siedztwie Białegostoku. Przez jej obszar prze- gionu. ◊ rp.pl LGD Puszcza Knyszyńska Środa | 29 czerwca 2011 5 Na ucztę do puszczy Na co dzień i od święta ielka Księga Tradycji Kuli- narnych Puszczy Knyszyń- ZAPAMIĘTAJ skiej” autorstwa Józefa tół pozostawał Maroszka i Jana Leończu- w naszej wyobraź- ka to pierwszy tom serii ni jako element zapamiętaj – powtarzał stół Wwydawniczej „Wielkich Ksiąg” obszaru Lo- o niecodziennej – aby nie została starta gościnność kalnej Grupy Działania – Puszcza Knyszyń- sile oddziaływa- i miejsce na serdeczność i ciepło dłoni ska. Serii wydawniczej, która odkrywa wiel- Snia na codzienność i na war- na misę wypełnioną domowym kie bogactwo historii i kultury tego terenu. stwę oniryczną. Na jego bla- sercem „Wielka Księga Tradycji Kulinarnych cie kładziono chleb na nie- i aby dzban Puszczy Knyszyńskiej” wpisuje się dosko- wielkiej lnianej serwecie, napełniony był pragnieniem rozmowy nale w nurt, który gastronomię wynosi aby jej skrajem przykryć bo- bacz aby nie wygasła tęsknota na wyżyny sztuki. Tradycja kulinarna re- chen. Chleb oczekiwał przykryta najpiękniejszą tkaniną gionu, opisana piórem prof. Józefa Ma- na strudzonego pracą czy a czoło stołu nie zostało porysowane roszka, została wpleciona w tak szeroki drogą wędrowca. Obdaro- złym słowem kontekst, że otrzymaliśmy wspaniały wa- wywano nim dziadów pro- aby zachowała się pamięć chlarz wzorców kulturowych obszaru, szalnych. Obdzielano nim jego mocnych nóg znacznie wykraczających poza tytułowe domowników. Był świad- nawet kiedy ostatni kamień kulinaria i poza tytułową Puszczę Kny- kiem wielu zdarzeń, zapa- zostanie wyjęty z węgła domu szyńską. miętywał rozmowy i choć ja- wtedy stół nie pozwoli roztrwonić Poetyckie formy autorstwa Jana Leoń- wiło się w nich napięcie, snów czuka prawie namacalnie przenoszą nas przekleństwa nie mogły być wędruję w świat żniwiarzy ustawiających w dziesiąt- wypowiadane przy chlebie. szukając kamieni ki snopki zbóż, snujących się nad kartofli- Był elementem świętym i nie na fundament nowego domu skami dymów, starych sadów z chylącymi mógł być poddany profana- do którego wprowadzę stół się jabłoniami, wiejskich kuchni przesiąk- LGD PUSZCZA KNYSZYŃSKA cji. Swoją obecnością uświę- jak pannę młodą niętych zapachem pieczonego chleba, stry- cał dom, a nóż spoczywający z jej niezbrukanymi snami chów z połciami suszonego mięsa i tego miętnikarskiej, inwentarzy, spisów i testa- receptur, wcale nie pochodzą z pokrytych przy nim mógł tylko pełnić mój domu wszystkiego, co – wydawałoby się – odeszło mentów czyni „Wielką księgę…” także nie- kurzem ksiąg, wręcz przeciwnie – są to jedną rolę: dzielenia bochna ze stołem i domownikami już bezpowrotnie. ocenionym źródłem historycznym. Nato- przepisy wykorzystywane na co dzień i zarazem jednania ludzi. nie opuszczajcie moich marzeń Wielka liczba cytowanych przez obu au- miast zamieszczone w niej przepisy kuli- przez ich autorki. torów fragmentów literatury pięknej i pa- narne, choć tradycyjne i według dawnych —Joanna Sokólska —Jan Leończuk —Jan Leończuk Kuchnia Tradycyjne podlaska, potrawy czyli litewska 1 szklanka kwasu buraczanego, iemniaki, które na pol- 1 średni ogórek, 1 pęczek koper- skich stołach pojawiły się ku, 1 pęczek szczypiorku, 4 jajka w drugiej poło- ugotowane na twardo, cukier wie XVIII wieku, rozpo- do smaku. odlasie to ziemia w granicach wszechniły się dopiero Wykonanie: Oczyszczoną i pokro- współczesnej nam Rzeczypospo- Zw wieku XIX, stając się podstawą wy- joną botwinkę ugotować litej Polskiej, która przed 1569 ro- żywienia ludności. Dziś babka i kisz- pod przykryciem (około 20 minut). kiem wchodziła w skład Wielkie- ka ziemniaczana to niewątpliwie Pod koniec gotowania dodać sok go Księstwa Litewskiego. Dziś naj- najbardziej charakterystyczne i roz- z cytryny, sól i odstawić do osty- Pczęściej terytorium to obdarzane jest uogól- poznawalne dla obszaru Puszczy gnięcia. Mleko lub kefir roztrzepać niającą nazwą Podlasie. Knyszyńskiej potrawy, a ich zasięg z chłodną botwinką, wlać kwas To jagiellońskie pogranicze łączyło iintegro- terytorialny ogranicza się do tere- buraczany. Obrany ogórek, pokro- wało narody i struktury państwowe tworzące nów historycznych Podlasia i Gro- jony koperek i szczypiorek dodać

jeden organizm. Utrzymanie się w obszarze dzieńszczyzny. do zupy, doprawić solą i cukrem. MARIA MAROSZEK Wielkiego Księstwa Litewskiego różnic dia- ∑ Babka ziemniaczana według Wstawić do lodówki na 1 – 2 lektycznych, różnorodnych wartości kultury przepisu Marii Łukaszewicz godz. Jajka obrać, pokroić ∑ Palcówka według przepisu Da- na wołowina, gęsina z kosteczką duchowej, kultury materialnej, aż po dzień z Supraśla na ćwiartki, włożyć do każdej por- nuty Bagińskiej z Dobrzyniówki lub baranina (lub wersja słodka dzisiejszy, świadczy o pokojowej koegzysten- Składniki: 1,5 kg surowych, tartych cji zupy. Składniki: szynka wieprzowa lub – tłusty ser, ewentualnie dobre jabł- cji społeczeństw i integracyjnej roli, jaką od- ziemniaków, ok. 60 dag ugotowa- „Chołodziec litewski milczkiem łopatka – 3 kg (jeżeli mięso jest ka tradycyjnych odmian grywała tu zunifikowana Rzeczpospolita zło- nych, zmielonych ziemniaków, żwawo jedli” – pisał Adam Mic- chude, możemy dodać oko- z rodzynkami sułtankami). żona z dwu organizmów. Obszaru tego w cza- 4 całe jajka, 1 szklanka kaszy man- kiewicz. Obowiązkowo musiał ło 0,5 kg słoniny lub boczku); sól Wykonanie: Ciasto wyrobić jak sach nowożytnych nie spotkały bratobójcze ny, 2 duże cebule, ok. pół szklanki być on dobrze schłodzony. (od 1,5 dag do 2 dag na 1 kg); na makaron, elastyczne, podzielić kataklizmy. oleju roślinnego lub podsmażone- Spożywano go z gorącymi odrobinę cukru; jelita wieprzowe; na cztery części, każdą rozwałko- Zresztą Rzeczpospolita zamieszkana przez go boczku, ewentualnie podgardle. ziemniakami omaszczonymi czosnek według uznania (1 – 2 wać bardzo cienko i rozciągnąć różne narodowości była fenomenem wskali eu- Wykonanie: Cebulę podsmażyć tłuszczem i skwarkami. główki); sól, pieprz, majeranek. (trudna sztuka – najlepiej spraw- ropejskiej inadobrą sprawę nie ma innych współ- na tłuszczu, dodać do wymiesza- Wykonanie: Mięso pokroić w drob- dza się wałek obły w kształcie czesnych sobie odniesień. nych ziemniaków i kaszy, wlać ∑ Kiszka ziemniaczana według ną kostkę, dodać sól i odrobinę dwóch złączonych stożków). Każdy Powstała wXIV–XVIIIw. kultura była wspól- do wysmarowanej tłuszczem i po- przepisu Czesławy Siegieńczuk cukru. Wymieszać i odstawić najle- kawałek ciasta przykryć ściereczką, na i dziś do dziedzictwa tego przyznają się sypanej tartą bułką blachy. z Supraśla piej na noc w chłodne miejsce. aby nie wysechł. Po kolei smaro- wrównym stopniu Polacy, Białorusini iLitwini. Można dodać jeszcze podsmażony Składniki: 1 kg surowych, utartych Na drugi dzień dodać przeciśnięty wać każdy kawałek rozgrzanym Dotyczy to tak zabytków architektury ibudow- boczek, położyć na wierzch żeber- ziemniaków, 1/2kg oczyszczo- przez praskę czosnek i pozostałe masłem, nakładając jeden na drugi. nictwa, urbanistyki i planowania krajobrazu, ka, kawałki zmielonego mięsa lub nych jelit wieprzowych, przyprawy (można dodać gorczy- Na ostatni kawałek nałożyć nadzie- ale również literatury pięknej, tradycji histo- grzyby. Następnie piec ok. 1,5 podsmażona cebula z boczkiem cy), dokładnie wymieszać mięso. nie, skręcając całość do środka. rycznej, kultury muzycznej, kultury material- godz., zaglądając do środka. (wg uznania), mięso wieprzowe Nadziać w jelito. Możemy kiełbasę Włożyć do zapiekania i piec około nej, wtym kulinarnej iobyczajowej. w kawałkach, przyprawy. obsuszyć lub owędzić. dwóch godzin. Harmonia współżycia społecznego prze- ∑ Chłodnik podlaski według prze- Wykonanie: Wymieszać masę Pierekaczewnik to tatarska po- jawiająca się w zgodnym bytowaniu sąsiedz- pisu Danuty Bagińskiej ziemniaczaną z cebulą i dodatkami ∑ Pierekaczewnik według przepisu trawa obrzędowa. Jest daniem kim, wspólnej kulturze materialnej i ducho- z Dobrzyniówki mięsnymi. Delikatnie napełnić jelita, Dżennety Bogdanowicz z Kru- świątecznym, przygotowywa- wej należy do największych zabytków rene- Składniki: 1 pęczek młodych bu- zawiązując końce. Ułożyć na po- szynian nym z okazji Kurban Bajram. sansu na obszarze historycznej Rzeczypo- raczków z liśćmi, 1 szklanka smarowanej tłuszczem blasze, Ciasto: 1 kg mąki, 5 żółtek, Potrawa ma status Gwarantowa- spolitej. Kuchnia podlaska była wynikiem wody, 1 łyżeczka soku z cytry- lekko nakłuwając widelcem kiszkę, szczypta soli, letnia woda, dobre nej Tradycyjnej Specjalności przenikania tradycji kultur i wyznań. ny, 1/2 łyżeczki soli, 11/2 litra aby nie pękła. Piec, aż się zarumie- śmietankowe masło. – produktu chronionego w Unii —Józef Maroszek zsiadłego mleka lub kefiru, ni, ok. 1,5 godz. Nadzienie: siekana, przyprawio- Europejskiej. 6 Środa | 29 czerwca 2011 LGD Puszcza Knyszyńska rp.pl ◊ Szlaki

Narwi – prowadzi dalej miejscowościami: Białki, Saki, Ancuty, Narew, Skaryszewo, Kaczały, Jano- wo, Koźliki, „Ptasia Osada”, Plutycze, Jacewicze, Samułki Małe, Samułki Duże, Końcowizna, Suraż, Dołki, Lubejki, Pomigacze, Zalesiany, Trypucie, Mińce, Gajowniki, Barszczewo, Choroszcz, Żółtki, Jaworówka, Rybaki, południowy brzeg rzeki Na- rwi, Góra, Borsukówka, Szaciły, Dobrzyniówka do wsi Krynice, gdzie ponownie wjeżdża się na szlak konny „Kresowe wędrówki”.

Szlak pieszy „Kresowe wędrówki” ∑przebieg: szlak o równoleżnikowym charak- terze, łączy dwa krańce puszczy – wschodni i za- chodni, umożliwia kilkudniową wycieczkę po ob- szarze Puszczy Knyszyńskiej i jej okolicach, dobre poznanie zróżnicowania przyrodniczego i kultu- rowego; ∑ miejscowości: Tykocin – Góra – Krypno – Knyszyn – Poniklica – Kopisk – rezerwat Krze- mianka – Karczmisko – Czarna Wieś Kościelna – zalew Czapielówka – Czarna Białostocka – re- zerwat Budzisk – rezerwat Międzyrzecze – Kopna Góra – Podłaźnie – Lipowy Most – rezerwat Góra Piszczana – rezerwat Chomontowszczyzna – Wa- liły Stacja – Gródek – Pieńki – Zakopce – Micha- łowo – Kazimierowo – – Nowa Wo- la – – Kuchmy – – Juszkowy Gród – Rybaki – – Siemianówka – Na-

EWELINA EWELINA CZAPLEJEWICZ rewka; ∑ kolor: zielony (Tykocin – Kopna Góra), czer- Podróż ∑uwagi: od Krynek do Królowego Mostu szlak umożliwi to przejechanie całej trasy. Warto wcze- wony (Kopna Góra – Waliły Stacja), zielony (Wali- za jeden uśmiech zielony o nazwie „Kresowe wędrówki”, w Królo- śniej wybrać miejsca noclegowe, tak aby były do- ły Stacja – Narewka); Puszcza Knyszyńska wraz z jej zasobami przy- wym Moście wjeżdża się na szlak „Przez gminę stępne miejsca noclegowe dla jeźdźców oraz ∑długość: około 180 km; rodniczymi – lasy, rzeki, strumienie i zbiorniki Michałowo”, kolor znaków w dalszym ciągu zie- miejsca dla koni. Można wydłużyć czas potrzebny ∑ czas: dziesięć dni, pokonanie szlaku można wodne, rzeźba terenu – i kulturowymi (zabudowa lony, w Jałówce wjeżdża się na szlak „Przez gminę na pokonanie trasy o kilka dni, przeznaczając je również zaplanować na krótszy okres, wówczas miasteczek i wsi, obrzędy, festyny) oferuje kom- Gródek”, kolor znaków zmienia się na żółty, na pokonanie dodatkowych pętli tworzonych do przebycia są dłuższe odcinki; pleksowe usługi dla turystów pragnących aktyw- w Kruszynianach skręca się ponownie na „Kreso- przy głównych ośrodkach jeździeckich (pę- ∑infrastruktura: dobra, rozbudowana i zróżni- nie spędzić czas na łonie przyrody i wśród zabyt- we wędrówki” i wraca do Krynek, kolor znaków tla I – w okolicach Dębowika na wschód od Supra- cowana baza noclegowa i żywieniowa dostosowa- ków kultury. Gościnni mieszkańcy stanowią ideal- zielony; śla, pętla II – w okolicach Pólko, pętla III – na połu- na do potrzeb turystów; ny powód dla rozpoczęcia wędrówek pieszych, ∑planowanie trasy: wędrówkę najlepiej rozpo- dnie od Supraśla, częściowo dolinami rzek: Sta- ∑planowanie trasy: wędrówkę najlepiej rozpo- rowerowych, konnych, wodnych i samochodo- cząć w Krynkach i tam ją zakończyć, ale można rzynka i Supraśl, pętla IV – południowy zachód cząć w Tykocinie, położonym w środkowym bie- wych po tym terenie. również rozpocząć i skończyć w innym dowolnie od Supraśla, przez , Bagnówkę, okolice gu rzeki Narew, umożliwi to pokonanie całej trasy. Aktywny wypoczynek to obecnie nowoczesna wybranym punkcie trasy, który będzie jednocze- Grabówki, pętla V – prowadząca przez miejsco- Wędrowanie można sobie ułatwić poprzez wcze- forma regeneracji sił fizycznych i psychicznych, śnie początkiem i końcem całej wyprawy. Wska- wości Folwarki Tylwickie, Kołpaki, Białki, Żywko- śniejsze zaplanowanie i zarezerwowanie nocle- którą warto realizować w lasach, miasteczkach zane jest wcześniejsze zarezerwowanie noclegów wo, Ostrówki, Skrybicze, Rafałówkę, Zajezierze, gów. Odważniejszym należy polecić bardziej eks- i wsiach puszczańskich. Łączna długość szlaków w wybranych miejscowościach, aby nie tracić cza- Zacisze do leśniczówki Buda i dalej skrajem lasu tremalną formę, umożliwiającą poznanie „Ducha znajdujących się na tym obszarze przekra- su na szukanie noclegu podczas samej wyprawy. do miejscowości Folwarki Tylwickie); Puszczy”, polegającą na doraźnym wyborze miej- cza 1000 kilometrów. Nietrudno odnaleźć wśród W przypadku podzielenia trasy na krótsze odcin- ∑ uwagi: wzdłuż szlaku istnieje kilka alterna- sca noclegu na polu biwakowym lub polanie le- nich szlaki interesujące tylko ciebie, zaspokajają- ki pozostawia się sobie czas na dodatkowe zwie- tywnych tras (obwodnic), które umożliwiają wy- śnej. Przy grupowym przemieszczaniu się należy ce twoje własne potrzeby poznawcze, dające dzanie wielu zabytków i miejsc atrakcyjnych dłużenie pokonywanej trasy; wcześniej uzgodnić możliwość rozstawienia na- możliwość relaksu, odpoczynku z wykorzysta- przyrodniczo; ∑dodatkowe atrakcje: możliwość łączenia szla- miotów na polanach leśnych, pamiętając, że do- niem rowerów, koni, kajaków czy też zaspokajają- ∑dodatkowe atrakcje: możliwość łączenia szla- ku z innymi atrakcjami (np. jednodniowy spływ stępne są również podwórka gospodarstw wiej- ce potrzeby spacerowiczów. ku z innymi atrakcjami (np. przejazd kolejką leśną kajakowy w Surażkowie); skich; szlak prowadzi przez wiele mniejszych w Czarnej Białostockiej, jednodniowy spływ kaja- ∑wydłużenie trasy: istnieje możliwość połącze- i większych miejscowości, w których bez trudu Wycieczki kilkudniowe kowy), szlak przecinają odcinki łącznikowe pro- nia ze szlakiem konnym Doliny Górnej Narwi można zaopatrzyć się w prowiant; wadzące do ciekawych miejsc, które warte są zo- i wydłużenia całej trasy. Od strony wschodniej, ∑uwagi: szlak rozpoczyna się w Tykocinie i jego baczenia, dobrze oznakowane w terenie np.: Si- w miejscowości Folwarki Tylwickie, należy kiero- pierwszy odcinek „Szlak królowej Bony” prowa- Pętla rowerowa lvarium w Poczopku. wać się na południe ku miejscowości Kołpaki, dzi znakami w kolorze niebieskim do Kopnej Gó- „Kresowe wędrówki” gdzie wjeżdża się na szlak konny doliny górnej ry. Tutaj wchodzi się na szlak „Śladami powstania ∑przebieg: szlak o charakterze obwodnicy ro- werowej Puszczy Knyszyńskiej, pomiędzy dwo- Szlak konny ma krańcami puszczy – wschodnim oraz zachod- „Kresowe wędrówki” nim, rozpoczyna się i kończy w Krynkach. Umoż- ∑przebieg: szlak o równoleżnikowym układzie liwia kilkudniową wycieczkę po obszarze Pusz- łączy dwa krańce puszczy – wschodni i zachodni, czy Knyszyńskiej i jej okolicach, dobre poznanie umożliwia kilkudniową wycieczkę po obszarze zróżnicowania przyrodniczego i kulturowego; Puszczy Knyszyńskiej i jej okolicach, dobre po- ∑ miejscowości: Krynki – Kruszyniany – Góra- znanie zróżnicowania przyrodniczego i kulturo- ny – Ostrów Nowy – Ostrów Północny – Szudzia- wego; łowo – Talkowszczyzna – Kopna Góra – Suraż- ∑ miejscowości: Folwarki Tylwickie, Sokole kowo – Podsupraśl – rezerwat Jałówka – Czarna – Pieńki – Pieńki Zakopce – – Wali- Białostocka – Czarna Wieś Kościelna – Kopisk ły – – Nowosiółki – Kondycja – Lipowy – Wasilków – – Ogrodniczki – Cia- Most – Grodzisk – Trzcianno Nowe – rezerwat sne – – leśniczówka Izoby – Królowy Woronicza – Kopna Góra – Łaźnie – Surażkowo Most – Świnobród – Topolany – Hieronimowo – Konne – Podsupraśl – rezerwat Jałówka – Ja- – Michałowo – Nowa Wola – – Juszko- łówka – – Studzianki – Ożynnik wy Gród – Bobdary – – Szymki – No- – Ruda Rzeczka – Wólka Ratowiecka – Czarny wosady – Jałówka – – Bobrowniki Blok – Wólka Poduchowna – – Letniki – – Łosiniany – Kruszyniany – leśniczówka Ponikła – Dobrzyniówka – Krynice; – Krynki; ∑kolor: pomarańczowy; ∑ kolor: zielony (Krynki – Jałówka), żółty (Ja- ∑długość: około 120 km.; łówka – Kruszyniany), zielony (Kruszyniany ∑czas: 6 dni, pokonanie szlaku można również – Krynki); zaplanować na krótszy okres, wówczas do poko- ∑długość: około 280 km; nania są dłuższe odcinki; ∑ czas: siedem dni, pokonanie szlaku można ∑infrastruktura: dobra, rozbudowana i zróżni- również zaplanować na dziesięć dni, wówczas cowana baza noclegowa i żywieniowa dostosowa- do pokonania są krótsze odcinki; na do potrzeb jeźdźców; ∑infrastruktura: dobra, rozbudowana i zróżni- ∑planowanie trasy: wędrówkę najlepiej rozpo- cowana baza noclegowa i żywieniowa, cząć w Folwarkach Tylwickich lub we wsi Krynice, AEWELINA AEWELINA CZAPLEJEWICZ ◊ rp.pl LGD Puszcza Knyszyńska Środa | 29 czerwca 2011 7

Szlak Wzgórz sionowe Góry – Wilcza Jama – leśniczówka Jasie- Świętojańskich nicha – leśniczówka Lebiedzin – Kumiałka – Wasi- ∑ rodzaj szlaku: pieszy (trasa dostępna dla ro- lówka – Marchelówka – Janów; werzystów); ∑czas: dwa dni; ∑kolor: czerwony; ∑ planowanie trasy: w miejsce początkowe turystyczne ∑długość: około 27 km; i końcowe szlaku można dojechać PKS, na trasie ∑przebieg: Sokole – Stanek – leśniczówka Świ- warto zaplanować jeden nocleg, najlepiej na jed- niobród – Popówka – – Królowy Most nej z polan leśnych w samym sercu puszczy. War- styczniowego” oznakowany kolorem czerwo- kiem i Wasilkowem, poniżej Wasilkowa rzeka pro- – Góra Świętej Anny – Góra Świętego Jana – Cieli- to zaopatrzyć się w prowiant na całe dwa dni. nym. Kończy się on w miejscowości Waliły Stacja, wadzi swoje wody wśród okolicznych pól, osoby czanka – Supraśl; Jest to szlak w 70 proc. przebiegający drogami gdzie należy wejść na szlak zielony „Waliły Stacja mające więcej czasu mogą wydłużyć trasę i po do- ∑czas: dwa dni; leśnymi Puszczy Knyszyńskiej. Rozpoczyna się – Narewka”. Nie należy on do najłatwiejszych, płynięciu do miejscowości Złotoria kontynuować ∑ planowanie trasy: w miejsce początkowe w Czarnej Białostockiej, a następnie prowadzi częściowo jest nieprzejezdny dla rowerów i koni; spływ Narwią; i końcowe szlaku można dojechać PKS, na trasie m.in. przez ciekawe drzewostany liściaste. ∑dodatkowe atrakcje: możliwość łączenia szla- ∑ uwagi: szlak raczej łatwy, nieliczne przeno- warto zaplanować jeden nocleg, najlepiej w Kró- Na szlaku można obejrzeć stare (około 100-letnie) ku z innymi atrakcjami (np. przejazd kolejką leśną szenia kajaków zależne od stanu wody i na odle- lowym Moście (można znaleźć kwaterę agrotury- jesiony. w Czarnej Białostockiej, kąpiel w zalewach Cza- głość nie większą niż 20 – 30 metrów, miejscami styczną) lub na jednej z polan leśnych w samym pielówka i Siemianówka, jednodniowy spływ ka- niskie kładki przez rzekę; sercu puszczy. Warto zaopatrzyć się w prowiant jakowy). Pod koniec trasy (w Waliłach Stacji) moż- ∑dodatkowe atrakcje: możliwość łączenia szla- na całe dwa dni. Szlak Świętej Wody na się przesiąść na kajaki i spłynąć rzeką Supraśl ku z innymi atrakcjami (np. przejażdżki konne Szlak rozpoczyna się w niewielkiej, malowni- ∑ rodzaj szlaku: pieszy (trasa dostępna dla ro- i dalej rzeką Narew do Tykocina, w którym rozpo- w Surażkowie, zwiedzanie Muzeum Ikon w Su- czo położonej miejscowości Sokole. Na trasie werzystów); częto wędrówkę; praślu); szlaku znajdują się: Popówka (miejsce po spacyfi- ∑kolor: niebieski; ∑ Szlak rozpoczyna się w Tykocinie – grodzie ∑ rzeka Supraśl ma długość około 100 km. Po- kowanej 3 lipca 1943 roku przez Niemców wsi), ∑długość: około 27 km; z XI w. położonym nad Narwią. Najciekawsze za- czątek bierze w bagnach na północ od wsi Topo- Downiewo – wieś powstała w XVII w., znajduje się ∑ przebieg: Białystok – Nowodworce – Wasil- bytki tego miasta to: kościół z 1749 r., pomnik Ste- lany. W swoim górnym biegu początkowo płynie tu kilka ciekawych starych krzyży przydrożnych, ków – Święta Woda – Dąbrówki – Studzianki fana Czarnieckiego z 1763 r., alumnat (dom żoł- na wschód, za Michałowem skręca na północ, Królowy Most położony nad rzeką Płoską, u pod- – Supraśl; nierzy weteranów) z 1638 r., synagoga z 1642 r. Ko- gdzie płynie przez Puszczę Knyszyńską i Gródek nóża Wzgórz Świętojańskich. ∑czas: dwa dni; lejnym etapem trasy jest Knyszyn. Najciekawsze (miejsce rozpoczynania spływów). Około 2 km ∑planowanie trasy: szlak ma dogodne połącze- zabytki to: XVI-wieczny układ przestrzenny mia- poniżej Gródka rzeka tworzy przełom przez stre- nia komunikacyjne (PKS), co pozwala na pokona- sta, kościół pw. św. Jana Ewangelisty z 1601 r., XVII- fę moreny czołowej. Począwszy od wsi Piłatowsz- Szlak Napoleoński nie trasy etapowo. Planując całą trasę, należy -wieczny drewniany lamus, stare cmentarze: czyzna, skręca na północny zachód i przez 30 km ∑ rodzaj szlaku: pieszy (trasa dostępna dla ro- uwzględnić nocleg w kwaterze agroturystycznej ewangelicki, prawosławny, katolicki i żydowski, jest naturalną granicą pomiędzy powiatem sokól- werzystów); w jednej z mijanych miejscowości lub na polu bi- oraz położony na północ od miasta jeden z pierw- skim i białostockim. Dalej płynie przez Supraśl, ∑kolor: niebieski; wakowym. Na całej trasie można uzupełnić zapa- szych w Polsce sztucznych zbiorników wodnych Wasilków (zahacza o obrzeża Białegostoku). Oko- ∑długość: około 33 km; sy żywnościowe. – powstałe w XVI w. jezioro Zygmunta Augusta Szlak ma walory trasy spacerowej w pobliżu (zwane też Jeziorem Czechowskim). Białegostoku. Jednocześnie łączy miasto Kolejne miejscowości, przez które prowa- z atrakcyjnymi historycznie i krajobrazowo dzi szlak, to: Poniklica – wieś na zachodnim miejscowościami. skraju Puszczy Knyszyńskiej, położone wśród lasów Mierestki oraz pochodzący z 1808 r. Kopisk. W pobliżu znajduje się re- Szlak Tatarski Duży zerwat przyrody Krzemianka (skansen ∑ rodzaj szlaku: pieszy (trasa dostępna dla ro- pszczelarski, drzewa bartne, źródliska, prehi- werzystów); storyczne kopalnie krzemienia). Dalej, kieru- ∑kolor: zielony; jąc się na wschód malowniczymi leśnymi dro- ∑długość: około 57 km; gami, trasa dociera do Karczmiska, a następ- ∑ przebieg: Kruszyniany – Sanniki – Szaciły nie do dużej osady założonej w XVIII w. – Nietupa – Górany – Nowa Świdziałówka – Bor- na granicy Korony i Litwy, zwanej Czarna sukowizna – Sosnowik – Talkowszczyzna – Wierz- Wieś Kościelna. Jest to jeden z ośrodków chlesie – Kamionka Stara – Bobrowniki – Bohoni- sztuki ludowej (garncarstwo, kowalstwo). ki – Szyszki – Bufałowo – Sokółka; W Kopnej Górze – ze znaną atrakcją przyrod- ∑czas: trzy dni; niczą, arboretum – wchodzi się na szlak czer- ∑ planowanie trasy: w miejsce początkowe wony „Śladami powstania styczniowego”. Pa- i końcowe szlaku można dojechać PKS, na trasie miątkami z 1963 r. są uroczysko Chomon- warto zaplanować dwa noclegi, najlepiej na jed- towszczyzna, liczne kapliczki na tzw. świę- nej z wielu polan leśnych w samym sercu puszczy. tych sosnach oraz miejsca martyrologii. Można również zamówić noclegi na trasie w po- W Waliłach Stacji należy odnaleźć znaki kolo- bliskich kwaterach agroturystycznych. W pro- ru zielonego, którymi jest oznakowany szlak wiant można się zaopatrzyć na trasie; do Narewki. Szlak odznacza się wielkimi wa- Szlak przebiega urozmaiconymi krajobrazowo lorami przyrodniczo-krajobrazowymi, gdyż trasami przez dawne dobra królewskie wekonomii z jednej strony sięga Puszczy Knyszyńskiej, grodzieńskiej, przez wsie, dawne folwarki tatarskie a z drugiej Puszczy Białowieskiej, przebiega (Nietupę i Talkowszczyznę), które w 1679 r. też w pobliżu zbiornika wodnego Siemia- Jan III Sobieski nadał Tatarom. Łączy dwa najstar- nówka. Poza tym na jego drodze znajduje się sze ośrodki muzułmańskie zistniejącymi meczeta- wiele zabytków kultury prawosławnej, mi wPolsce –Kruszyniany iBohoniki. Szlak wzbo- do których należą drewniane cerkiewki gacają ciekawe krajobrazy Wzgórz Sokolskich oraz w Juszkowym Grodzie, Nowej Woli, Michało- fragmenty zachodniej części Puszczy Knyszyńskiej. wie i Gródku. Szlak Skrajem Szlak kajakowy RAFAŁ GARDOCKI Puszczy Knyszyńskiej „Kresowe wędrówki” ło 3 km w górę od wodowskazu w miejscowości ∑przebieg: Żednia – – leśniczówka Kozi ∑ rodzaj szlaku: pieszy (trasa dostępna dla ro- ∑przebieg: szlak o równoleżnikowym charak- Fasty na rzece znajduje się jaz piętrzący wodę Las – Królowy Most – Góra Świętej Anny – Nowo- werzystów); terze, przebiega przez środek Puszczy Knyszyń- w celu nawodnienia łąk w dolinie. siółki – Borsukowizna – Nowa Świdziałówka ∑kolor: żółty; skiej, umożliwia kilkudniową wycieczkę po lesi- – Górany – Ozierskie – Krynki; ∑długość: około 56 km; stym obszarze; ∑czas: dwa dni; ∑ przebieg: – – Świsłoczany ∑miejscowości: Gródek – Ruda – Piłatowszczy- Wycieczki weekendowe ∑ planowanie trasy: w miejsce początkowe – Mostowlany – – – Straszewo zna – Słuczanka – Królowe Stojło – Waliły – Radu- i końcowe szlaku można dojechać PKS, na trasie – Gródek – Dzierniakowo – Sokole – Kozi Prze- lin – Załuki – Nowosiółki – Kondycja – Borki warto zaplanować jeden nocleg, najlepiej skok – leśniczówka Słomianka – Zacisze – Zaje- – Stryjeńszczyzna – Zasady – Konne – Kolonia Szlak Borami Dorzecza Supraśli na jednej z polan leśnych w samym sercu pusz- zierce – Kamionka – Henrykowo – Sobolewo; – – Supraśl – ∑rodzaj szlaku: pieszy; czy. Warto zaopatrzyć się w prowiant na całe ∑czas: trzy dni; – Pólko – Dąbrówki – Nowodworce – Wasilków ∑kolor: zielony; dwa dni. ∑ planowanie trasy: miejsce początkowe i koń- – – – Leńce – Dobrzynie- ∑długość: około 35 km; Nazwa szlaku jest związana z historycz- cowe szlaku znajduje się w pobliżu drogi krajowej wo Kościelne – Dzikie – Złotoria (ujście do rzeki ∑ przebieg: Grabówka – jezioro Komosa – Su- nym Traktem Napoleońskim z 1812 r. nr 65 Białystok – Bobrowniki, niedaleko przystan- Narew); praśl – Podsupraśl – Surażkowo – Łaźnie – Kopna Na szlaku siedziba nadleśnictwa w Żedni, ków PKS. Na trasie warto zaplanować dwa noclegi, ∑kolor: na mapie oznakowany kolorem niebie- Góra; dwie leśniczówki (w Kozim Lesie i Kuberze), najlepiej na jednej z wielu polan leśnych w samym skim; ∑czas: dwa dni; legendarny Królowy Most na rzece Płoska, sercu puszczy. Można również zamówić noclegi ∑długość: około 80 km; ∑ planowanie trasy: warto zaplanować nocleg cmentarz prawosławny w Królowym Moście na trasie w licznych kwaterach agroturystycznych. ∑czas: pięć dni, pokonanie szlaku można rów- w Supraślu, w którym dostępna jest zróżnicowa- i katolicki w Krynkach, kaplica św. Anny, re- W prowiant można się zaopatrzyć na trasie; nież zaplanować na dłuższy okres, wówczas na baza noclegowa i gastronomiczna; zalecany zerwat przyrody Pieszczana Góra, mogiła Szlak prowadzi leśnymi duktami południowe- do pokonania są krótsze odcinki, a więcej czasu dłuższy pobyt umożliwiający zwiedzenie atrakcji powstańca z 1863 r. w Borsukowiźnie, kościół go skraju Puszczy Knyszyńskiej oraz niewielkim pozostaje na zwiedzanie; turystycznych. w Krynkach z okazałą bramą cmentarną. odcinkiem wzdłuż granicy z Białorusią. Na szlaku ∑ infrastruktura: dobra baza noclegowa w po- Szlak prezentuje najpiękniejsze miejsca Pusz- można podziwiać piękno lasów oraz główne za- staci pól biwakowych i gospodarstw agrotury- czy Knyszyńskiej wraz z jej perełką – miastem Su- bytki architektoniczne. stycznych, liczne sklepy wzdłuż trasy; praśl. Na trasie szlaku między innymi bór świer- Szlak Puszczański ∑planowanie trasy: wędrówkę najlepiej rozpo- kowy, drzewostany liściaste, śródleśne jezioro Ko- ∑ rodzaj szlaku: pieszy (trasa dostępna dla ro- cząć nieco poniżej miejscowości Gródek, mosa, „święta sosna” na obrzeżach Supraśla, po- werzystów); Szlak Białystok – Czarna Białostocka przy trasie Białystok – Bobrowniki, gdzie znajdu- mnikowy dąb liczący około 250 lat i Arboretum ∑kolor: czerwony; –Janów je się dobre zejście do rzeki. Najciekawszy odci- im. Powstańców Styczniowych 1863 r. w Kopnej ∑długość: około 30 km; ∑rodzaj szlaku: rowerowy; nek trasy – puszczański – jest pomiędzy Gród- Górze. ∑ przebieg: Czarna Białostocka – rezerwat Je- ∑kolor: niebieski – czerwony; >8 8 Środa | 29 czerwca 2011 LGD Puszcza Knyszyńska rp.pl ◊

7<∑długość: około 92 km; ∑przebieg: Białystok – Królowy Most – Kołod- no – Cieliczanka – Supraśl – Podsupraśl – rezer- wat Budzisk – Buksztel – Czarna Białostocka – za- lew Czapielówka – Czarna Wieś Kościelna – Łap- czyn – Zamczysk – Niemczyn – Rudawka – Ku- miałka – Janów; ∑czas: trzy dni; ∑ planowanie trasy: trasa jest połączeniem dwóch, dzięki czemu można rozłożyć jej etapy na równe około 30-kilomterowe odcinki. Na trasie warto zaplanować dwa noclegi, najlepiej w kwate- rach agroturystycznych wmijanych miejscowo- ściach, ale jeśli ktoś woli spanie w namiocie, będzie mógł skorzystać z jednej z wielu polan leśnych. W prowiant można się zaopatrzyć na trasie; ∑uwagi: od Białegostoku do Czarnej Białostoc- kiej szlak oznakowany jest kolorem niebieskim i bywa nazywany Szlakiem przez Puszczę Kny- szyńską, od czarnej Białostockiej do Janowa szlak oznakowany jest kolorem czerwonym. Jest to typowy szlak krajobrazowy prowadzący przez ciekawe fragmenty Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. W mijanych miejscowo- ściach można zobaczyć liczne zabytki przyrody i architektury (aleja pamiątkowych drzew, warsz- taty twórców ludowych: kowalskie, garncarskie, tkackie oraz pracownie wyrobu łyżek; liczne krzy- że przydrożne i kapliczki słupowe).

Szlak Rękodzieła zerwat przyrody Jałówka, w którym podziwiać ∑kolor: zielony; Ludowego można zachowany w naturalnym stanie fragment ∑długość: około 23 km; ∑rodzaj szlaku: samochodowy; Puszczy Knyszyńskiej. Liczne wzniesienia more- ∑przebieg: Czarna Białostocka – zalew Czapie- ∑długość: około 130 km; nowe o dosyć stromych stokach czynią wędrów- lówka – Czarna Wieś Kościelna – Klimki – Wólka ∑przebieg: Białystok – Wasilków – Święta Wo- kę bardzo atrakcyjną. Ratowiecka – Czarny Blok – Wólka Przedmieście da – Czarna Białostocka – Czarna Wieś Kościelna – – Góry Leńce – Jurowce. – Łapczyn – Zamczysk – Janów – kol. Wasilówka Jest to szlak typowo puszczański, prezentują- – Sokółka – Białystok; Szlak Tatarski Mały cy najciekawsze fragmenty boru i różne typy sie- ∑czas: dwa dni; ∑rodzaj szlaku: pieszy (dostępny dla rowerzy- dlisk leśnych. ∑planowanie trasy: pokonanie szlaku warto za- stów); planować na dwa dni, aby bez pośpiechu za- ∑kolor: niebieski; poznać się nie tylko z walorami kulturowy- ∑długość: około 19 km; Szlak Płoski mi, ale też mieć czas poznać osobliwości ∑przebieg: Gródek – Waliły Stacja – Słuczanka ∑rodzaj szlaku: kajakowy; przyrodnicze. Najlepszym miejscem na za- – Józefowo – Kruszyniany. ∑kolor: niebieski (na mapie); planowanie noclegu są okolice Czarnej Wsi Prowadzi wschodnimi krańcami Parku Krajo- ∑długość: około 8 km; Kościelnej. Na całej trasie szlaku można brazowego Puszczy Knyszyńskiej. Rozpoczyna ∑przebieg: Królowy Most – ujście do rzeki Su- uzupełnić zapasy żywności lub skosztować się w Gródku, a kończy w Kruszynianach. Jest praśl wokolicy wsi Kolonia Krzemienne. regionalnych potraw. bardzo ciekawy krajobrazowo oraz krajoznaw- Szlak rozpoczyna się wKrólowym Moście HANNA HANNA SIEKIERSKA Głównym celem tego szlaku jest ochrona naj- czo. Łączy miejscowości związane historycznie przy drodze krajowej nr 65 łączącej Białystok Szlak Sokołdy ciekawszych pracowni i ośrodków twórczości lu- z osadnictwem tatarskim na północnym Podlasiu z Bobrownikami. Zaliczany jest do szlaków raczej ∑rodzaj szlaku: kajakowy; dowej, a także udostępnienie rękodzieła tury- i wsławione wydarzeniami powstania stycznio- trudnych ze względu na szybki nurt. Na rzece wy- ∑kolor: niebieski (na mapie); stom i miłośnikom sztuki ludowej. Szlak powstał wego. stępują sztuczne progi i jazy wdolnym biegu. Cały ∑długość: około 28 km; w1994 roku. Obejmuje warsztaty rękodzielnicze szlak przebiega przez teren Puszczy Knyszyń- ∑ przebieg: Straż – Ostrówek – Dworzysk wzdłuż skraju Puszczy Knyszyńskiej: pracownie skiej. Szerokość rzeki 3 – 6 m, średnia głębo- – Międzyrzecze – Kopna Góra – Sokołda – Pod- garncarskie oraz kowala w Czarnej Wsi Kościel- Szlak kość 0,5 m. łaźnie – Surażkowo – Zasady; nej, warsztat tradycyjnego wyrobu drewnianych Witolda Sławińskiego ∑czas: dwa dni; łyżek wZamczysku, pracownie tkactwa dwu- ∑ rodzaj szlaku: pieszy (dostępny dla ro- —dr inż. Romuald Ziółkowski ∑planowanie trasy: spokojne pokonanie szlaku osnowowego w Janowie i okolicznych wsiach: werzystów); adiunkt w Katedrze Turystyki i Rekreacji zajmuje dwa dni, na trasie liczne miejsca do rozbi- Wasilówka i Nowokolno, pracownię rzeźbiarza lu- cia namiotów, w kilku miejscach na trasie szlaku dowego w Sokółce. Poszczególni twórcy oferują można uzupełnić zapasy żywności, niemniej war- pokazy wyrobu oraz powstałe tradycyjne wyroby, to mieć przygotowany prowiant na całe dwa dni; jak również naukę zawodu. ∑ uwagi: osoby mające więcej czasu mogą wy- dłużyć spływ o jeden dzień i popłynąć aż do Su- Wycieczki jednodniowe praśla. Rzeka Sokołda jest prawym dopływem Supra- śli o długości 52 km. Wypływa dwoma strugami Szlak Supraski na obszarze Wzgórz Sokólskich koło wsi Trzcian- ∑rodzaj szlaku: pieszy (dostępny dla rowerzy- ka. Rzeka silnie meandrująca, szerokość od 5 stów); do 10 m, głębokość 0,5 – 1,5 m. Dwie stałe przeno- ∑kolor: żółty; ski: przy spiętrzeniu wDworzysku i nieczynnym ∑długość: około 17 km; młynie wodnym w Międzyrzeczu, konieczne ∑ przebieg: Czarna Białostocka – Buksztel przeprawy przez czasowo blokujące spiętrzenia – Ożynnik – rezerwat Jałówka – Podjałówka wStraży, Sokołdzie, Łaźniach i Surażkowie. Spływ – Podsupraśl – Supraśl. Sokołdą jest ciekawą alternatywą dla spływu Su- Prawie w całości trasa prowadzi poprzez atrak-

praślą. cyjne tereny leśne. Częściowo przebiega przez re- PIOTR EJSMONT

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie Lokalna Grupa Działania – Puszcza Knyszyńska współfinansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach osi 4 – LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013