News and events for autumn 2019 Wales Near you Autumn treasures From invigorating autumn walks to wildlife wows, enjoy the beauty of our Welsh landscape with front row seats for a spectacular seasonal show. Discover some of our top autumn highlights across our special places.

Top spots for Where to find dazzling displays wildlife wows • Walk amongst Champion Trees • Spot seals at Marloes Peninsula, at Bodnant Garden Pembrokeshire • Explore the arboretum at • Witness the deer rut at Dinefwr Dyffryn Gardens • Look for red squirrels at Plas • Se e spectacular autumn vistas at Newydd Powis Castle • Watch seasonal birdlife on the • Stroll through the wooded Llŷn Peninsula parkland at Chirk Castle • F ind creatures great and small at • Celebrate the harvest at Erddig Colby Woodland Garden

For more autumn days out visit www.nationaltrust.org.uk/autumn-in-wales

Don’t miss...

Behind the Stage, Riches and Rebellion, 70th anniversary, Illuminated Garden, Plas Newydd Tredegar House Bodnant Garden Powis Castle Discover more about the life- Marking 180 years since the Newport 2019 marks the 70th anniversary of Brighten a dark winter’s night in changing events and work that Rising, Tredegar will be exploring Bodnant Garden being gifted to the Powis’ lit garden, then visit the have shaped this charismatic house themes of power, responsibility, National Trust, as a treasure for ever opulently decorated state rooms for along the banks of the Menai Strait. surveillance and curation of history. for everyone. a taste of Christmas in the 1940s.

For more ideas or further information visit www.nationaltrust.org.uk/wales

Plenty to see and do. Go to: www.nationaltrust.org.uk/wales or follow us on NT Wales @NTWales and @YGCymru @NTWales Autumn 2019 1

45794 NT Newsletter Autumn 19 275x420mm .indd 1 09/08/2019 12:56 A word from our Director

one are the days Gwhen our places were ‘put to bed’ for the winter; curtains drawn and treasures tucked up beneath dustsheets. Autumn is the time for welcoming people inside, for storytelling and uncovering the extraordinary stories behind the places we look after – and the people who lived and worked in them. These stories invite us to imagine ourselves in another time and in other worlds. Often they speak of experiences and issues that are universal to us all. This year, Powis Castle explores the untold story of the Welsh Girls’ School pupils who were evacuated to the castle during the Second World War. Tredegar House is examining the role of the Morgan family during the Chartist uprising of 1839 and the campaign for political reform. These stories open up our places and One small step for cattle show their past in a different light - but just as importantly for me, they also highlight the relevance our places and stories have today, in ... one giant leap for the natural world? 2019, for all of us in our everyday lives. I am immensely proud of the projects that make our places living resources that We’re watching and waiting on news of some exciting For the first time ever they’ve introduced cattle to a lonely bog play an active and valued part in their local agricultural trials in Snowdonia this autumn. At Ysbyty Ifan called Migneint, a precious habitat and breeding ground to the communities. This year Tredegar House has - our largest agricultural estate - a group of National Trust stunning hen harriers (birds of prey you might catch drifting opened up the old laundry building after farmers has united to form Fferm Ifan, a local cooperative at low levels over fields) and the stunning golden plover. If the 18 months of renovations. The resulting determined to ensure future generations can continue to live trials are successful, the bog becomes better for nature, whilst community hub was created with and for and work in the countryside by improving the way farms work. also supporting healthy natural beef production. community groups in Newport, fulfilling Tredegar’s vision to be for people, with people, by people. This was followed by the development of the adjoining community allotment and gardens which is being created in The ultimate New Year walk partnership with community groups alongside our own staff and volunteers. At Erddig, we’ve hosted a Wellbeing Who knows where it (and 2020) could take you celebration for local primary schools organised in partnership with Public Health At this time of year we celebrate the fireworks of autumn colour, and light up Discover the oh-so stunning walk at Wales and six other partner organisations. Christmas with decorations and delicious treats. Dinefwr in Carmarthenshire designed This summer, 300 pupils from 10 schools by Capability Brown when he visited in enjoyed the fantastic opportunity to use And, just when you thought our places woodlands and spotting fallow deer in 1775 (our volunteers have waterproofed the garden to enjoy the outdoors, make couldn’t get any more spectacular, in the morning dew. the path especially for you), or visit the memories and learn how to look after their comes January covering our windows magical wooded valley at Colby Woodland mental health to support their wellbeing. with frost motifs on crystal nights, and Explore Wales and benefit from big skies Garden in Pembrokeshire. Wrap up and These projects tell the wonderful stories lighting up lawns and woodlands by and some splendid headspace as you behold crashing waves on the best beach of the people who bring our places alive today. throwing sparkling sunlight on crunchy resolve to make the New Year a good walk to be had at Rhossili on the Gower I am proud that our places matter to people. white lawns and sleeping woods. one. Try 80 acres of wintry wonderland (coastline we love and care for). Or why Without your continued support and that at Bodnant Garden in North Wales not drive east and see the bursts of of our local communities, our visitors, staff, Rumour has it that gym memberships and take in the late flowering plants colourful berries and icy water features volunteers and partners, this work wouldn’t be peak after Christmas as people promise releasing their perfume into crisp, frosty at Dyffryn Gardens’ impressive 55 acre possible. These are the places you help us to themselves they’ll get moving for the air. Or see Powis Castle in a whole new estate, or lose yourself in the majestic, look after for everyone, for ever. These are the sake of their health. But we also know January light, intricately trained trees magical parkland (90 acres of it) at places that make us. that just placing one foot in front of the sparkling as the sun rises or casting long Tredegar House. The list goes on, and the other leads to some seriously impressive shadows in late afternoon. Walk the adventure of 2020 begins. mental and physical benefits. And you Trig Point trail at Dolaucothi through can do that while taking in spectacular rolling countryside and past hill farms, Go to: www.nationaltrust.org.uk/ Justin Albert, Director for Wales coastal views or discovering hidden chimneys smoking in the early hours. winter-walks-in-wales

Why not join your local supporter group to enjoy special interest Get involved supporters’ groups near you talks, visits, holidays and other social and fundraising events or hands-on conservation activities.

ABERTAWE CENTRE ERYRI ASSOCIATION GWENT ASSOCIATION VALE OF GLAMORGAN ASSOCIATION Roger Knight Mr Alun Jones Rita Edwards Hywel Jenkins 01792 401019 01248 670995 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] PO Box 76, Usk, NP15 9AX WREXHAM ASSOCIATION CEREDIGION ASSOCIATION FRIENDS OF ABERDULAIS MEIRIONNYDD ASSOCIATION Mr Selwyn Jones Mrs Kathleen Martin c/o National Trust, Aberdulais, Near Neath, Richard Withers 01978 841545 07786 568253 Neath & Port Talbot SA10 8EU [email protected] [email protected] [email protected] FRIENDS OF DYFFRYN GARDENS MENAI ASSOCIATION CHIRKLANDS ASSOCIATION Clare Williamsonn Mrs Anne Wilkes Lillie Hayward [email protected] [email protected] 01691 777753 www.nationaltrust.org.uk/ FRIENDS OF TREDEGAR HOUSE PEMBROKESHIRE ASSOCIATION supportergroups DYFFRYN CLWYD ASSOCIATION Annie Parker Sheila Ashton Zara Fleming annie.caerleon@gmail.com 01437 731525 / 07817 407 566 [email protected] [email protected]

For alternative formats: 01633 811659 or email [email protected]

© National Trust 2019. Registered charity no. 205846. Images: © National Trust Images / an Ward, Mike Richards, Jake Stephen, John Miller, Richard Williams, Chris Rowlin, Rachel Morris, Chris Lacey. Image of the 1930s renovations at Plas Newydd courtesy of the Watkin Jones family. Printed on 60% recycled paper. Please recycle after use. Designed by W O Jones, Llangefni. Printed by Walstead Bicester

2 Autumn 2019 Plenty to see and do. Go to: www.nationaltrust.org.uk/wales or follow us on NT Wales @NTWales and @YGCymru @NTWales

45794 NT Newsletter Autumn 19 275x420mm .indd 2 09/08/2019 12:56 On your doorstep South-East Wales The gourd made great Take a trip through a tunnel that’s turned a The trees to lowly fruit into something spectacular take in this Christmas Slow down and enjoy the season from an alternative point of view

We’ve the perfect circular walk for a great run-up to the holiday. Did you know...... that gourds have been used The stunning veteran trees on the Clytha throughout history in almost every Estate near Abergavenny simply demand you stop and stare, and then check out the culture around the world – not only beautiful views of the Sugar Loaf, the wider for food and decoration, but hollowed Usk Valley and Clytha Castle, one of the out to create musical instruments, outstanding 18th-century follies of Wales. jugs, bowls and beautiful birdhouses? Further along the walk you’ll discover Coed y Bwnydd, a historical spot full of dappled shade and birdsong (people have been walking here for more than 2,000 This autumn sees the return of our Like a jungle walkway through our physic and quite perfect autumnal decorations years) that begs you to slow down time stunning gourd tunnel at Dyffryn garden, the tunnel (created by our garden – Goosebumps pumpkins, bottle and celebrate the moment. Gardens, celebrating these wonderful team with birch cut from the Brecon gourds, dinosaur gourds, Atlantic Giant hard-shelled ornamental fruits Beacons) is bigger and better than ever. pumpkins, hedgehog cucumbers, and Find out more at www.nationaltrust.org. (all members of the ‘gourd family’ sweet dumpling squash. uk/sugarloaf-and-usk-valley. Cucurbitaceae which actually includes Decorated with a whole number of melons and cucumbers as well as brightly coloured and unusual pumpkins Once harvested, the gourds will be squashes and pumpkins). and gourds hanging down all around displayed in the glasshouse, so come you, including some of our favourite back again for closer inspection. Gardener’s Riches and Rebellion at Tredegar House winter time Marking 180 years since the Newport Rising When autumn is like a

Godfrey Road, John Frost Square, Sir second spring Briggs Avenue, Chartist Drive – all over Newport you’ll find clues revealing just Autumn is a favourite for our gardeners, how influential the Morgans and the that second ‘spring’ with the soil still warm Chartist movement have been on the city. from summer, the leaves replacing flowers for that riot of colour, the deciduous shrubs But despite being major landowners setting the mood as they begin to take at the time of the Newport Rising, their rest for winter, and the garden chores the Morgan name is rarely mentioned delivering weeks of pleasure that seem to in relation to workers’ meagre living make the summer last. This season the conditions or the resulting battle. gardeners at Dyffryn Gardens have set up an ‘apprentice trail’ and are inviting you to The family of Tredegar survived Newport’s join them for some leaf raking and rooting bloodiest affair unscathed. around identifying plants.

Now, 180 years on from the last, large- If you’d like to share in this sumptuous and scale uprising of the Chartist movement, mellow ‘getting ready for winter’ season, we’re exploring themes of power, please ask at the desk when you arrive. responsibility, surveillance and the curation of history. A self-led activity, 26 October– 3 November, 11am-3pm. Riches and Rebellion runs daily until 3 April, 2020. Illustration of Chartists marching past Tredegar House published in the Times newspaper in 1839

VALE OF GLAMORGAN ASSOCIATION Hywel Jenkins [email protected] 20 December, 5.30pm-8pm 26 October-3 November, Dyffryn Gardens The Kymin What’s on Victorian Christmas 10.30am-4pm WREXHAM ASSOCIATION A candlelit walk to the waterfall, October half term 8 & 22 October, 11am-12.30pm 26-28 October, 11am-4pm Mr Selwyn Jones Aberdulais some Victorian decoration workshops Create a stunning pumpkin carving Arborist walks Halloween at The Kymin 01978 841545 and more. Please wear weather for Halloween, take a trail through Take a walk with our resident Arborist Spooky walks and hidden surprises [email protected] 21 October–1 November appropriate clothing and bring a the gardens, cook up a storm on and hear about how we care for some (and plenty of stunning views). *NAP Calan Gaeaf torch. *NAP. the campfire or get crafty with rare and fascinating specimens and + £2 per child. Make traditional nature masks, craft some vegetable prints. (Events are news of our Arboretum Revival plan. paper bats and try your hand at turnip Tredegar House on selected dates.) *NAP + £4 per *NAP + £27.50. This walk can be www.nationaltrust.org.uk/ carving (a Welsh tradition!). *NAP. pumpkin. made along an accessible route – call 25-26 October, 1–2 November, ahead to arrange. supportergroups 31 October, 5.30pm-8pm 6pm-8pm 30 November-22 December, Nos Calan Gaeaf Torchlight tours 11am-4pm (from 10.30am weekends) 16 November–5 January, 10am-4pm *NAP Normal admission price Meet some gruesome ghouls and Join our historians for a special Christmas traditions at Tredegar O’ Christmas tree… **BE Booking essential ▲ spooky spirits and share in some tour (with stories!) by torchlight. House ▲ Come hear the story of Dyffryn No buggies in the house but of our favourite Celtic Halloween (Inaccessible for buggies and We’re decking the halls at Tredegar through Christmas trees, with a pram parking is available traditions. *NAP. wheelchair users.) £14.50. **BE. House with lavish traditional difference. Details correct at time of going to print. decorations, and inviting Father Please visit the website for up-to-date For alternative formats: 01633 811659 or email [email protected] Christmas along on selected dates. information, for accessibility information and for further event details. © National Trust 2019. Registered charity no. 205846. Images: © National Trust Images / an Ward, Mike Richards, Jake Stephen, John Miller, Richard Williams, Chris Rowlin, Rachel Morris, Chris Lacey. Image of the 1930s renovations at Plas Newydd courtesy of the Watkin Jones family. *NAP (additional activities may incur Printed on 60% recycled paper. Please recycle after use. Designed by W O Jones, Llangefni. Printed by Walstead Bicester a charge and may require booking.)

Plenty to see and do. Go to: www.nationaltrust.org.uk/wales or follow us on NT Wales @NTWales and @YGCymru @NTWales Autumn 2019 3

45794 NT Newsletter Autumn 19 275x420mm .indd 3 09/08/2019 12:56 North-East On your doorstep Wales

Folklore before your eyes Welcome to a feast Discover something brand new in for the senses the history of Chirk It is too easy to walk through Chirk Castle admiring the exquisite furniture while Take a breath, and see something spectacular this season at Powis. missing out completely on the stories it tells.

As the evening light begins to fade and Enjoy the crisp sound of leaves Our well-travelled and eclectic collections Dragon of Wales – all of them hidden the cooler air arrives, the garden at crunching beneath your feet, take in have links to a wealth of ancient stories within the castle’s treasures. One of our Powis Castle will be alive with a dazzling the sweet aroma of ripe fruit coming and folklore from across the globe. In a favourite pieces is a chest known as the array of reds, yellows, burnt oranges from the carefully trained apple trees first for the castle, we’ve created aFolklore Shagreen, decorated with gilded motifs and golds. in the Formal Garden, and experience and Furnishings trail so you can delve into of Japanese imagery and folklore and the mouth-watering scent of burnt the origins and meaning of the design dating back to the time of Sir Thomas Explore borders brimming with shrubby sugar and caramel coming from the motifs weaved into the fabric of the Myddelton I. He bought the castle in salvias, sedums, asters and tall, deep Cercidiphyllum japonicum on the lower castle’s furniture. 1595, was a founder member of the East blue aconites, and stand on the Great terraces. Lovely. India Company, a regular at the court of Lawn to admire maples and acers Walk and wonder at the story of the Lion Queen Elizabeth I and in 1613 was Lord glowing in striking shades of gold, Pick up a trail from the Garden Kiosk or and the Unicorn, the legendary Greek Mayor of London. His treasure chest tells orange and yellow. download it at www.nationaltrust.org. musician Orpheus, the Hare of Inaba stories you wouldn’t believe. uk/powis-castle (and the clever or not so clever trick he plays on sharks) and of course the Red 14 September-3 November. Undercover visitor? The art of the Christmas decoration

Celebrate the spirit of Erddig and of Christmas past.

The stunning Christmas decorations at Erddig have been inspired by and pay homage to the people (from carpenters to lady’s maids) who worked here in the past. she’s honoured along the corridors below stairs, but then explore the house They’ve all been created using natural and gardens to see other bold displays materials from Erddig’s garden and and beautiful details created by our 1,200 acre estate, with outstanding wonderful team of volunteers. results. Among our favourites are the Fancy entering Chirk Castle through a working day) and through to the family paper cutting decorations inspired by 30 November–31 December. Gardens concealed and semi-secret jib door? breakfast room? This season’s special Betty Ratcliffe who was the daughter of and outbuildings 11am-4pm, house ‘under the covers’ tour gives you a sneak a local clockmaker and lady’s maid to 11.30am-2.30pm. Times vary for What about missing the grand staircase peek at rooms normally closed to visitors. Dorothy Yorke in the 18th century. She decoration making. Check with property and detouring back to the butler’s pantry, was encouraged by the Yorkes in her or join the garden team for their table the linen folding room (rooms where our Join the fun 9–24 November, weekends artistic endeavours – painting, sketching, top making workshops during the first own hardworking staff now reside on only, 11am-4pm (timed ticket only). and paper cutting. You can see how three weekends in December.

1-23 December, 11am-4pm Erddig 30 November–22 December, 30 November–5 January (except What’s on Festive afternoon tea† weekends 9am & 5pm Christmas day), 10am-4pm In the hectic run-up to 5–27 October, 10am-5pm Come dine with Father Christmas Christmas of make-believe Christmas, take an afternoon Apple harvest† Join Father Christmas for Walk through a fantastical castle Powis Castle and Garden out to relax with family, friends Talks, trails, cider press breakfast or Christmas dinner of theatre and fairytales, with or colleagues over a delicious demonstrations and a in our Hayloft restaurant. Lift dressing up, storytelling, crafts, afternoon tea in the Courtyard marvellous mix of music and available to restaurant on first music and lights along the way. 30 November-22 December, Restaurant. **BE. £14, or £20 entertainment. *NAP. floor. **BE. *NAP. Saturdays and Sundays, 11am-4pm with Prosecco or mulled wine. An audience with Father 30 November–22 December, Christmas†† 6–22 December, Friday–Sunday, weekends 11am-3pm Chirk Castle *NAP Normal admission price Meet Father Christmas 5pm-9pm (last entry 8pm) A grotto that keeps on giving† **BE Booking essential and, as well as adding some Powis illuminated garden† Spread the joy by donating 24–31 October, 10am-4pm † Whe elchair and buggy sparkle to your Yuletide, Stroll around our spectacularly to our collection for the local at Home Farm accessible you’ll be supporting ongoing lit formal garden, warm up with foodbank this Christmas, then Pumpkin carving† †† Not accessible for conservation work at the a hot drink and light snack in pop in to see Father Christmas Design your own spooky look wheelchairs/buggies property. **BE. Child £7 (inc. the restaurant or do a little in our elves’ workshop so he can with our cleaned-out, ready-to- small gift and Christmas cookie). Christmas shopping in the say thank you. *NAP. carve pumpkins. Stencils, carving Details correct at time of going to print. Please visit the website for up-to-date Courtyard Shop. Adult £7.50, sets, tea-lights (and help) will be information, for accessibility information child £3.75, family (2A, 2C) on hand. £4 each. and for further event details. £18.75, family (1A, 3C) £11.25.

4 Autumn 2019 Plenty to see and do. Go to: www.nationaltrust.org.uk/wales or follow us on NT Wales @NTWales and @YGCymru @NTWales

45794 NT Newsletter Autumn 19 275x420mm .indd 4 09/08/2019 12:56 On your doorstep South-West Wales A tour of the estate, with a difference Ready to see Stackpole, Trailathlon style? Join us for our Stackpole Trailathlon with a difference this October on a course that takes in the best of the countryside (landscape runs, woodland obstacles, water’s edge splash jumps) and which showcases a different side to this lovely estate with new routes from Stackpole Centre to Bosherston Lakes and Broad Haven South beach. You can choose from 1.5, 3.2 or 5.2 mile runs, and as you go remember every footpath you tread, obstacle you tackle and splash you make preserves this special place for the future. A win win. 13 October, 10am-12.30pm. £18 per adult and £5 per child including entry, t-shirt and refreshments. Booking essential via nationaltrust.org.uk/stackpole or 01646 623110. Watch and Private life of fallow deer An invitation wonder – to some apple the seals are bobbing (with arriving some history) Enjoy a feast of autumnal celebrations at Llanerchaeron this season.

If you bob for only one apple this autumn make sure it’s at Llanerchaeron on 6 October. While you’re there take time out to discover the orchard of ancient espalier trees (some dating back to the 1800s) which produce over 60 varieties of apples including rediscovered Welsh varieties and the Keswick Codlin (first grown 500 years ago).

West Wales is home to thousands of The fallow deer rut is one of the most exciting wildlife spectacles in nature’s As well as apple bobbing you can try your Atlantic grey seals and they arrive for calendar and Dinefwr Park in Carmarthenshire is one of the best places in Wales hand at apple pressing, take behind-the- pupping season from late summer to to catch the display. scenes tours and pick up some top tips early autumn. The pups arrive in fluffy on growing the perfect apple from our white fur and are looked after for some Starting in the autumn when the large During the winter months, the ancient specialist local apple growers. weeks before their mums head back out males, known as bucks, engage in fierce pasture that the fallow deer graze upon is to sea. mating battles in a bid to father the next almost depleted of any nutrients. Later in the month come back and check generation of fallow deer. They violently out our half term Halloween trail, and the This year you can enjoy a two-mile clash antlers and belch and groan as they So from November to March the ranger villains who will be lurking in the depths guided walk on the Marloes Peninsula claim their territory on the medieval team at Dinefwr deliver rich fodder beet of Llanerchaeron estate. Visit us over half with our ranger before refreshments at grounds. to ensure the herd survive the cold snap. term and you can compete in our pumpkin Runwayskiln cafe. Ready for some of carving competition (prize goes to the nature’s magic? Rutting is most intense soon after Witness the winter deer feed from scariest face) and enjoy spooky storytelling dawn, though activity is known to occur the Fountain Garden at Dinefwr every and Halloween walks. Every Wednesday and Saturday in throughout the day at Dinefwr and can Wednesday and Saturday from November October, 1pm-3pm. Adult £15, child be best viewed from the Fountain Garden to February. If you dare find out more, visit our website: £12.50 (booking essential 01437 720385). or on the Capability Brown trail. www.nationaltrust.org.uk/llanerchaeron

6 October, 11am-4pm Colby Woodland Garden lunch, or visit the Runwayskiln café Tudor Merchant’s House What’s on Llanerchaeron apple festival† after the walk. **BE. Celebrate this delicious humble fruit 31 October, 10.30-12.30pm & Until 3 November 7 December, 12.30pm-3pm with a guided orchard walk and some 2pm-4pm Don’t Let the Bed Bugs Bite Christmas craft, Southwood Farm Dinefwr other fruity treats. *NAP. **BE. Halloween: wicker man Night caps at the ready as you Come join the celebrations and make 25 October-3 November, 11am-5pm workshop and campfire cooking embark on a slumber adventure at the 6–8 December, 11am-4pm Create your very own wicker man to your own seasonal decorations. £1 per Tudor Merchant’s House. *NAP. October half term take home and warm up with some person. Join us at Dinefwr this half term. *NAP. Llanerchaeron Christmas fair† 26 October-3 November, campfire cooking. NAP* + £4 per two- This festive favourite will be full of 11am-4.30pm 25, 26 & 31 October, 7pm-8pm, craft and food stalls plus a Santa’s hour session. **BE. 8.15pm-9.15pm, 9.30pm-10.30pm Stackpole Tudor household trail grotto. Adult £5 (NT members free). 2 November, 2pm-3.30pm Spot the hidden Tudor dolls and their Newton House after dark 28 & 30 October & 1 November, Behind the lens: Photography roles in the house. Free event. *NAP. A night-time tour of one of the most 9am-12 noon talk with Drew Buckley haunted houses in Wales. First tour Gower Join our VIP landscape and wildlife Junior ranger mornings at is family-friendly whilst the later two 29 October, 9.30am-1.30pm photographer. £5 per person. *NAP. Lodge Park Woods Dolaucothi Gold Mines are for over 14s. Family tour £7, adult Wild about nature and the great Walk to the Worm **BE. tour £15. **BE. outdoors? There’ll be something 25 October-3 November, Take a rugged walk with our rangers 16-17 November, 10am-4pm different to do every morning. Child 10.30am-5pm 22-24 November, 10am-5pm to discover the wonders of this tidal Colby’s winter fair £15 (suitable for 7-12 year olds). **BE. October half term Dinefwr Christmas fair island. **BE. Shop for local art, craft and Go on an underground tour through Get into the festive spirit as you 8 December, 2pm-4pm 24 November, 11am-2.30pm homemade goods. Free entry. time at the only known Roman Gold browse the stalls from independent Christmas wreath making Rhossili Down walk Mine in the UK. *NAP. artists and craft makers. Make your own wreath using natural Experience great views at every stop North Pembrokeshire materials from our woodland. £12 per on this interesting walk to the highest Llanerchaeron 31 October, 1pm-5pm wreath. **BE. point on Gower. **BE. Halloween at Southwood Farm *NAP Normal admission price 26 October, 1pm-3pm 15 December, 10am-12 noon 11 December, 10am-12 noon Get spooky with broomstick making, **BE Booking essential Halloween pumpkin carving† Festive fun run Wildlife walk at Rhossili face painting, some creepy crafts and † Whe elchair and buggy Bring your own pumpkin to carve Choose from 1.5 miles, 3 miles or 6 Take a trip with our ranger to discover a scary spider trail. £1 per person. accessible (tools and help will be on hand). miles before a Christmassy treat in this season’s wildlife highlights. Meet Scariest pumpkin wins a prize! *NAP. 6 November, 10am-1pm the Boathouse tea-room. Free event. Details correct at time of going to print. outside the National Trust Shop & Please visit the website for up-to-date Ranger ramble, Marloes Peninsula Visitor Centre at Rhossili. information, for accessibility information Learn about our conservation work. and for further event details. Adult £6, child £3.50. Bring a packed

Plenty to see and do. Go to: www.nationaltrust.org.uk/wales or follow us on NT Wales @NTWales and @YGCymru @NTWales Autumn 2019 5

45794 NT Newsletter Autumn 19 275x420mm .indd 5 09/08/2019 12:56 North-West On your doorstep Wales Celebrating Calan Gaeaf at Penrhyn

Did you know that as well as being the predecessor to All Hallows Eve and Halloween, Nos Calan Gaeaf signals the night before the first Behind the day of winter in the Celtic calendar?

The festival was a time to commemorate Our Events Assistant at Penrhyn Castle “But just like the old Celtic tradition, you Stage at Plas the dead, when spirits walked the earth explains: “It’s great to be able to look couldn’t have Calan Gaeaf without the but also a time to celebrate the ‘cynheaf’ back at this local Welsh tradition odd scare too! The spirits will definitely Newydd (harvest) and prepare for colder months and connect with nature at this time be walking the corridors of the castle this ahead. This autumn Penrhyn Castle will be of year. It’s a natural thing for us year as we look at the ‘real’ ghost stories taking this as inspiration as they take visitors to prepare for winter and it’s really of Penrhyn on our silhouette trail – the Enjoy a unique opportunity to see on a sensory journey around the garden interesting to experience that same stories that people have told us over the conservation in action. to look at how nature and the gardeners drive in nature, in the garden and in our years about bumps in the nights, strange prepare for the cold snap. lives today. sightings and spooky goings on!” As Plas Newydd benefits from one of the largest conservation renovations we’ve seen in Wales, we are thrilled that, rather than close our doors, we can The perfect open them wider and use this opportunity to showcase what has way to start shaped this home into the iconic house on the Menai Strait. the day Behind the Stage is an immersive experience designed by award-winning architects vPPR (famous for their exhibitions in venues like London’s V&A). There’s no such thing as ‘putting It invites you to step back in time and delve into the archives and house’s the garden to bed’ at Bodnant history. Discover what influenced the As autumn turns to winter, our team are gearing up for a dazzling festive season original design in the 16th century, how it was remodelled in the 18th and 19th, and how it was refurbished in the 1930s With 80 acres of exotic and native trees, a botanic collection of shrubs from around the Fancy an early morning walk, and a by the 6th Marquess of Anglesey. Crucially world and beds bursting with year-round colour, texture, form and scent, there’s always delicious winter breakfast? you’ll discover how specialist contractors something sensational for visitors to experience at Bodnant Garden. and the house and collections team are Join one of our raring-to-go Red Squirrel preserving all that magic and essential Autumn is a firework display of colour see the first daffodils and rhododendrons Rangers for an early morning walk and detail while making the property safe and around the garden then, as leaves in bloom – in December! Come and talk in the grounds at Plas Newydd on any secure for years to come. begin to fall and fruits and berries fade, see our gardeners planting hyacinths Friday or Saturday in October. the Winter Garden moves to centre for spring, pruning the Laburnum Arch, Seeing how the contents of the 7th stage; bulbs start to pepper the ground, winter-tending the famous rose collection We get going at 8am (meet you at Marquess’s study (which was always filled the glossy bark of trees is revealed and preparing new displays for the year the Visitor Centre) and just when you with the sound of music and the scent of in sparkling winter sunlight and late ahead. thought your day couldn’t get any cigar smoke until he died in 2013) have flowering plants begin to open and better, you’ll be invited back to the Old been catalogued, preserved and – post release their perfume into crisp, In 2019 we’re also looking back and Dairy Cafe to tuck into a hearty cooked conservation work – replaced in exactly frosty air. marking 70 years since Bodnant Garden breakfast (vegan options available). £15 the same place is something to behold. joined the National Trust. Learn more per person including breakfast. Booking Bask in the warm glow of these winter about this legacy on our guided walks this essential, please ring 01248 714795 to Until 3 November, 11am-5pm. displays and spot signs of spring to come; autumn and winter. book your place.

30 November–15 December, have a go at shadow puppet crafts 1 September–31 October, Plas yn Rhiw What’s on weekends only, 11am-2.30pm to create your own spooky story at 10.30am-4.30pm Elves’ workshops home!). *NAP. Autumn tracker packs 28 October–1 November, Join the elves for some family fun Pick up a free pack from the Visitor 12 noon-3pm Bodnant Garden in the run-up to Christmas making 23 November–15 December, Centre and begin your own wildlife Autumn adventures simple festive crafts to take home. weekends only, 11am-3pm adventure. *NAP. Get set for Halloween with fun 13 November, 11am-2.30pm Free event. *NAP. Wreath making workshops activities and wild art. A walk and lunch with our head ...plus traditional Christmas games, 30 October, 11am-4pm. gardener Penrhyn Castle and card crafts sessions and a glass Woodland Wednesday: Porth y Swnt See and hear how we prepare Garden of Wassail punch in the Victorian Autumn Trails our gardens for the season (and kitchens. 45 mins per session (max. 5 Join the team from Wild Elements to 31 October, 6pm-7.30pm our plans for 2020) before a 28 September–3 November, people per wreath). *NAP + £6. **BE. celebrate all things autumnal: games, Halloween at Porth y Swnt ploughman’s lunch in the Pavilion 10.30am-4pm den building, conker competitions Be brave and join us for a spooky tea-room. £25. *NAP. **BE. Autumn garden trail Plas Newydd and a guided fungi hunt. Meet trail! Child £2.50. Discover why trees shed their leaves you by the wooden cabin on the 14 October, 4 November, and how our gardens prepare for the 9 October, 2pm grounds. *NAP. 6 December, 11am-12.30pm cold snap. *NAP. Behind the bothy *NAP Normal admission price Birds of Bodnant walks Hear insider secrets and enjoy a Bring your binoculars and join an 19 October & 26 October– peek behind the scenes of this **BE Booking essential 3 November, 11am-4pm expert for a bird spotting tour. Free Grade 1 listed garden with our Head Details correct at time of going to print. event. *NAP. **BE. Calan Gaeaf – The Ghosts of Gardener. Please note this event Please visit the website for up-to-date Penrhyn Castle involves walking to some areas of information, for accessibility information Learn about ghostly sightings on our uneven, rough ground. *NAP. and for further event details. family friendly silhouette trail (and

6 Autumn 2019 Plenty to see and do. Go to: www.nationaltrust.org.uk/wales or follow us on NT Wales @NTWales and @YGCymru @NTWales

45794 NT Newsletter Autumn 19 275x420mm .indd 6 09/08/2019 12:56 Gogledd- orllewin Ar garreg eich drws Cymru Dathlu Calan Gaeaf yng Nghastell Penrhyn a’r Ardd

Wyddech chi - yn ogystal â’i bod yn rhagflaenydd Noswyl yr Holl Saint mae Nos Calan Gaeaf hefyd yn nodi’r noson cyn diwrnod cyntaf y Cefn Llwyfan gaeaf yn y calendr Celtaidd Roedd yr ŵyl yn amser i goffáu’r meirw, natur a’r garddwyr yn paratoi ar gyfer y “Ond yn union fel yr hen draddodiad ym Mhlas pan fyddai ysbrydion yn rhodio’r ddaear tywydd oer. Esbonia ein Cynorthwyydd Celtaidd, ni allech gael Calan Gaeaf heb ond roedd hefyd yn amser i ddathlu’r Digwyddiadau yng Nghastell Penrhyn: ambell i fraw hefyd! Bydd yr ysbrydion yn cynhaeaf ac i baratoi ar gyfer misoedd “Mae’n ardderchog gallu edrych yn ôl ar y sicr yn cerdded coridorau’r castell eleni Newydd oerach i ddod. traddodiad Cymreig lleol hwn a chysylltu wrth i ni edrych ar straeon ysbrydion â natur yr adeg hon o’r flwyddyn. Mae’n ‘go iawn’ y Penrhyn ar ein llwybr silwét Mwynhewch gyfle unigryw i weld Yr hydref hwn bydd Castell Penrhyn yn naturiol i ni baratoi ar gyfer y gaeaf ac – y straeon y mae pobl wedi’u hadrodd cadwraeth ar waith. cymryd hyn fel ysbrydoliaeth wrth fynd mae’n wirioneddol ddiddorol profi’r un wrthym dros y blynyddoedd am y ag ymwelwyr ar daith synhwyraidd o egni hwnnw yn natur, yn yr ardd ac yn ein twrw gefn nos, pethau od a welwyd a Gan fod Plas Newydd yn cael budd o un gwmpas yr ardd i edrych ar y ffordd y bydd bywydau ni heddiw. digwyddiadau arswydus!” o’r adnewyddiadau cadwraeth mwyaf i ni ei weld yng Nghymru, rydyn ni wrth ein bodd y gallwn ni, yn hytrach na chau ein drysau, eu hagor yn lletach a defnyddio’r Y ffordd berffaith cyfle hwn i ddangos beth sydd wedi llunio’r cartref hwn yn dŷ eiconig ar lan y Fenai. i ddechrau’r Mae Cefn Llwyfan yn brofiad diwrnod ymdrwythol wedi’i ddylunio gan y penseiri llwyddiannus vPPR (sy’n enwog am eu harddangosfeydd mewn lleoliadau fel y V&A yn Llundain). ’Does yna’r fath beth â ‘rhoi’r Mae’n eich gwahodd i gamu’n ôl mewn amser a thurio i’r archifau a hanes y tŷ. ardd yn ei gwely’ ym Modnant Darganfyddwch beth oedd y dylanwad ar y dyluniad gwreiddiol yn yr unfed Wrth i’r hydref droi’n aeaf, bydd ein tîm yn paratoi ar gyfer tymor gwyliau rhagorol ganrif ar bymtheg, y ffordd y cafodd ei ail-fodelu yn y ddeunawfed ganrif Gydag 80 acer o goed egsotig a brodorol, casgliad botanegol o lwyni o bob cwr o’r byd a Oes arnoch chi ffansi tro yn gynnar y bore, ar bedwaredd ganrif ar bymtheg, a’i gwelyau’n ffrwydro â lliw, gwedd a phersawr gydol y flwyddyn, mae yna rywbeth cyffrous a brecwast gaeaf blasus? ailwampio yn y ’30au gan 6ed Ardalydd bob amser i ymwelwyr ei brofi yng Ngardd Bodnant. Môn. Byddwch yn darganfod, yn Ymunwch ag un o’n Ceidwaid Gwiwer Goch hanfodol, y ffordd y bydd contractwyr Mae’r hydref yn arddangosiad tân cennin Pedr cyntaf a’r rhododendron yn eu i fynd ar daith a chael sgwrs yn gynnar y arbenigol a thîm y tŷ a’r casgliadau yn gwyllt o liw o gwmpas yr ardd. blodau – ym mis Rhagfyr! Dewch i weld bore ar dir Plas Newydd ar unrhyw ddydd diogelu’r holl hud a’r manylion hanfodol Yna, wrth i ddail ddechrau disgyn a ein garddwyr yn plannu croeso haf ar gyfer Gwener neu Sadwrn ym mis Hydref. hwnnw a’r un pryd yn gwneud yr eiddo’n ffrwythau ac aeron bylu, daw’r Ardd y gwanwyn, yn tocio’r Bwa Tresi Aur, yn ddiogel am flynyddoedd i ddod. Mae Aeaf i ganol y llwyfan; bydd bylbiau’n rhoi sylw gaeaf i’r casgliad enwog o rosod Byddwn yn cychwyn am 8am (eich cyfarfod gweld y ffordd y mae cynnwys stydi’r dechrau britho’r ddaear, fe ddatgelir ac yn paratoi arddangosiadau newydd ar yn y Ganolfan Ymwelwyr) a’r union adeg yr 7fed Ardalydd (a oedd yn llawn bob rhisgl sgleiniog coed yng ngolau haul gyfer y flwyddyn i ddod. oeddech yn meddwl na allai eich diwrnod amser â sain cerddoriaeth ac arogl mwg pefriog y gaeaf a bydd planhigion gael dim gwell, cewch eich gwahodd yn ôl sigârs hyd ei farwolaeth yn 2013) wedi ei blodeuol yn dechrau agor a rhyddhau Yn 2019 rydym hefyd yn edrych yn ôl ac yn i Gaffi’r Hen Laethdy i fwynhau brecwast gatalogio, ei gadw ac – yn dilyn gwaith eu persawr i aer clir, barugog. nodi 70 mlynedd ers i Ardd Bodnant ddod swmpus wedi’i goginio (opsiynau fegan cadwraeth – wedi’i ailosod yn yr un lle’n yn rhan o’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. ar gael). union, yn werth ei weld. Cewch ymhyfrydu yng ngwrid cynnes Dysgwch mwy am yr etifeddiaeth hon ar yr arddangosiadau gaeaf hyn a sylwi ar ein teithiau cerdded tywysedig yn ystod yr £15 y person yn cynnwys brecwast. Bwcio’n Hyd 3 Tachwedd, 11am-5pm. arwyddion gwanwyn i ddod; cewch weld y hydref a’r gaeaf. hanfodol, ffoniwch 01248 714795 i archebu lle.

30 Tachwedd–15 Rhagfyr, 19 Hydref a 26 Hydref–3 Tachwedd, Plas Newydd Plas yn Rhiw Digwyddiadau penwythnosau’n unig, 11am- 11am-4pm 2.30pm Calan Gaeaf – Ysbrydion Castell 9 Hydref, 2pm 28 Hydref–1 Tachwedd, 12 hanner Gweithdai corachod Penrhyn Y tu ôl i’r bothi dydd-3pm Ymunwch â’r corachod i gael hwyl i’r Cewch ddysgu am achlysuron Mwynhau cipolwg y tu ôl i’r llenni yn Anturiaethau’r hydref Gardd Bodnant teulu yn y cyfnod cyn y Nadolig yn bwganaidd ar ein llwybr silwét sy’n yr ardd restredig Gradd 1 yma â’n Prif Paratowch ar gyfer Calan Gaeaf gwneud crefftau syml y tymor i fynd addas i deuluoedd (a rhoi cynnig ar Arddwr. Sylwch fod y digwyddiad gyda gweithgareddau hwyliog a 13 Tachwedd, 11am-2.30pm adref efo chi. Digwyddiad am ddim. grefftau pypedau cysgod i greu eich hwn yn cynnwys cerdded ar beth tir chelfyddyd wyllt. Tro a chinio â’n prif arddwr *PMA. stori fwganllyd eich hun gartref!). anwastad a garw. *PMA. Cewch weld a chlywed sut y byddwn *PMA. Porth y Swnt yn paratoi ein gerddi ar gyfer y 1 Medi–31 Hydref, 10.30am-4.30pm tymor (a’n cynlluniau ar gyfer 2020) Castell Penrhyn a’r Ardd 23 Tachwedd–15 Rhagfyr, Pecynau tracio’r hydref 31 Hydref, 6pm-7.30pm cyn cinio gwerinwr yn ystafell de’r penwythnosau’n unig, 11am-3pm Mynnwch becyn am ddim o’r Calan Gaeaf ym Mhorth y Swnt Pafiliwn. £25. PMA.* **BH. 28 Medi–3 Tachwedd, Gweithdai gwneud torchau Ganolfan Ymwelwyr a chychwyn ar Byddwch yn ddewr ac ymuno â ni ar 10.30am-4pm ...yn ogystal â gemau Nadolig eich antur bywyd gwyllt eich hun. drywydd bwganllyd! Plentyn £2.50. 14 Hydref, 4 Tachwedd, 6 Rhagfyr, Llwybr gardd yr hydref traddodiadol, sesiynau crefftau *PMA. 11am-12.30pm Cewch ddarganfod y rheswm fod cardiau a gwydraid o bwnsh gwasael Teithiau Adar Bodnant coed yn diosg eu dail a gerddi’n eu yn y ceginau Fictoraidd. 45 munud y 30 Hydref, 11am-4pm *PMA Pris Mynediad Arferol Dewch â’ch ysbienddrych efo chi ac paratoi eu hunain ar gyfer y cyfnod sesiwn (dim mwy na 5 o bobl i bob Dydd Mercher y Goedwig: **BH Bwcio’n Hanfodol ymuno ag arbenigwr ar gyfer taith o oer. *PMA. torch). *PMA + £6. **BH. Helfeydd hydref adnabod adar. Digwyddiad am ddim. Ymunwch â thîm o’r ‘Wild Elements’ Manylion yn gywir ar adeg argraffu. Ewch i’r wefan i gael gwybodaeth ddiweddar, i *PMA. **BH. i ddathlu popeth hydrefol: gemau, gael gwybodaeth ar hygyrchedd ac i gael adeiladu den a mwy. Cyfarfod ger y manylion pellach am y digwyddiad. caban pren ar dir y castell. *PMA.

6 Hydref 2019 Digonedd i’w weld ewch i: www.nationaltrust.org.uk/cymru neu dilynwch ni ar NT Wales @NTWales a @YGCymru @NTWales

45794 NT Newsletter Autumn 19 CYM 275x420mm .indd 6 09/08/2019 12:54 Ar garreg eich drws De-orllewin Cymru Taith wahanol o gwmpas y stâd Yn barod i weld Stagbwll, yn steil ‘Trailathlon’? Ymunwch â ni ar gyfer ein ‘Trailathon’ wahanol yn Stagbwll yr Hydref hwn ar gwrs lle byddwch yn gweld y gorau sydd gan gefn gwlad i’w gynnig (rasys tirwedd, rhwystrau coetir, llamau sblashio min y dŵr) ac sy’n rhoi gwedd newydd i’r stâd hyfryd hon gyda llwybrau newydd o Ganolfan Stagbwlll i Lynnoedd Bosherston a thraeth De Broadhaven. Gallwch ddewis rhedeg 1.5, 3.2 neu 5.2 milltir ac wrth i chi fynd cofiwch fod pob llwybr y byddwch yn ei gerdded, pob rhwystr y byddwch yn ei daclo a phob sblash y byddwch yn ei wneud yn diogelu’r lle arbennig hwn ar gyfer y dyfodol – a phawb ar eu hennill. 13 Hydref, 10am-12.30pm. £18 yr oedolyn a £5 y plentyn yn cynnwys mynediad, crys-t a lluniaeth ysgafn. Bwcio’n hanfodol drwy nationaltrust.org.uk/stackpole neu 01646 623110. Gwylio a Gwahoddiad rhyfeddu – Bywyd preifat yr ewig lwyd i dowcio am mae’r morloi’n afalau (gyda cyrraedd pheth hanes)

Mwynhewch wledd o ddathliadau hydrefol yn Llanerchaeron y tymor hwn.

Os mai dowcio am ddim ond un afal y byddwch chi yr hydref hwn gofalwch mai yn Llanerchaeron y bydd hynny ar 6 Hydref. Tra byddwch yno neilltuwch amser i ddarganfod y berllan o goed rhwyllwaith (rhai’n dyddio’n ôl i’r ddeunawfed ganrif) sy’n cynhyrchu mwy na 60 o isrywogaethau yn cynnwys isrywogaethau Cymreig sydd wedi’u hail- ddarganfod a’r Keswick Codlin (a dyfwyd y tro cyntaf 500 o flynyddoedd yn ôl). Mae Gorllewin Cymru’n gartref i filoedd o Rhidiad yr ewig lwyd yw un o’r golygfeydd bywyd gwyllt mwyaf cyffrous yng forloi llwyd yr Iwerydd ac fe fyddan nhw’n nghalendr natur a Pharc Dinefwr yn Sir Gaerfyrddin yw un o’r lleoedd gorau yng Yn ogystal â dowcio am afalau gallwch roi cyrraedd ar gyfer y tymor geni yn hwyr yn Nghymru i weld y digwyddiad hwn. cynnig ar wasgu afalau, mynd ar deithiau y yr haf/ar ddechrau’r hydref, eu cenawon tu ôl i’r llenni a chael cynghorion ar dyfu’r yn cyrraedd mewn ffwr gwyn blewog. Fe Bydd yn dechrau yn yr hydref wrth i’r Yn ystod misoedd y gaeaf bydd y borfa afal perffaith gan ein harbenigwyr lleol ofelir amdanyn nhw am rai wythnosau cyn ceirw gwryw mawr, a elwir yn fychod, hynafol y mae’r ewigod llwyd yn ei ar dyfu afalau. Yn ddiweddarach yn y mis i’w mamau fynd yn ôl allan i’r môr. ddechrau ymladd yn ffyrnig mewn phori wedi’i disbyddu bron o unrhyw dewch yn ôl a rhoi cynnig ar ein llwybr Calan ymgais i baru a chenhedlu’r genhedlaeth faetholion. Felly o fis Tachwedd hyd fis Gaeaf hanner tymor, a’r dihirod a fydd yn Eleni gallwch fwynhau taith dywys o ddwy nesaf o ewigod llwyd. Fe fyddan nhw’n Mawrth bydd tîm y ceidwaid yn Ninefwr llechu yn nyfnderoedd stad Llanerchaeron. filltir ym Mhenrhyn Marloes â’n ceidwad taro’u cyrn yn ffyrnig ac yn bytheirio yn dosbarthu betys porthiant bras i Dewch dros yr hanner tymor a gallwch cyn cael lluniaeth ysgafn yng nghaffi ac yn ochneidio wrth iddyn nhw hawlio sicrhau y bydd yr hyddgre’n goroesi’r gystadlu yn ein cystadleuaeth cerfio Runwayskiln. Ydych chi’n barod am beth o eu tiriogaeth ar y tir canoloesol. Bydd y cyfnod oer. pwmpen (rhoddir y wobr am yr wyneb hud natur? rhidio ar ei ddwysaf yn fuan wedi’r wawr, mwyaf dychrynllyd) a mwynhau adrodd er y gwyddom i weithgaredd ddigwydd Edrychwch ar y ceirw gaeaf yn bwydo o straeon bwganllyd a theithiau Calan Gaeaf. Bob dydd Mercher a dydd Sadwrn ym mis gydol y dydd yn Ninefwr a’r lle gorau i’w Ardd y Ffownten yn Ninefwr bob dydd Hydref, 1pm-3pm. Oedolyn £15, plentyn wylio yw o Ardd y Ffownten neu ar lwybr Mercher a dydd Sadwrn o fis Tachwedd i Os ydych chi am fentro cael gwybod mwy, £12.50 (bwcio’n hanfodol, 01437 720385). Capability Brown. fis Chwefror. ewch i’n gwefan: www.nationaltrust.org. uk/llanerchaeron

6–8 Rhagfyr, 11am-4pm Gogledd Sir Benfro 11 Rhagfyr, 10am-12 hanner dydd Tŷ’r Masnachwr Tuduraidd Digwyddiadau Ffair Nadolig Llanerchaeron† Taith fywyd gwyllt yn Rhosili Stondinau crefft a bwyd a groto 31 Hydref, 1pm-5pm Ewch ar drip â’n ceidwad i ddarganfod Tan 3 Tachwedd Siôn Corn. Oedolyn £5 (am ddim i Calan Gaeaf ar Fferm Southwood uchafbwyntiau bywyd gwyllt y tymor. Cysgwch yn dawel Dinefwr aelodau’r YG). Byddwch yn arswydus wrth wneud Cyfarfod y tu allan i Siop a Chanolfan Capiau nos yn barod wrth i chi 25 Hydref-3 Tachwedd, coes ysgubell, paentio wynebau, Rhosili. ddechrau ar antur gwsg yn Nhŷ’r 11am-5pm rhai crefftau iasol a helfa corynnod Masnachwr Tuduraidd. *PMA. dychrynllyd. £1 y person. Hanner tymor mis Hydref Gardd Goedwig Colby 26 Hydref-3 Tachwedd, Ymunwch â ni yn Ninefwr yr hanner 31 Hydref, 10.30-12.30pm a 6 Tachwedd, 10am-1pm Stagbwll 11am-4.30pm tymor hwn. *PMA. 2pm-4pm Crwydro â’r ceidwad, Penrhyn 28 a 30 Hydref a 1 Tachwedd, Helfa’r tŷ Tuduraidd 9am-12 hanner dydd 25, 26 a 31 Hydref, 7pm-8pm, Calan Gaeaf: gweithdy dyn wicer Marloes Chwiliwch am y doliau Tuduraidd 8.15pm-9.15pm, 9.30pm-10.30pm a choginio ar dân gwersyll Dysgwch am ein gwaith cadwraeth. Boreau ceidwaid iau yng cudd a’u rôl yn y tŷ. Digwyddiad am Cewch greu eich dyn wicer eich hun Oedolyn £6, plentyn £3.50. Dewch â Nghoedydd Lodge Park ddim. *PMA. Tŷ Newton ar ôl iddi dywyllu i fynd adref a chynhesu gyda bwyd chinio pecyn, neu gallwch ymweld â Fe fydd yna rywbeth gwahanol i’w Taith 7pm i’r teulu £7. Taith oedolion wedi’i goginio ar dân gwersyll. *PMA chaffi Runwayskiln ar ôl y daith. BH** . wneud bob bore. Plentyn £15 (yn Mwyngloddiau Aur (i’r rhai sydd dros 14 oed) 8.15pm a + £4 y sesiwn o ddwyawr. **BH. addas i rai 7-12 oed). **BH. 9.30pm £15. **BH. 7 Rhagfyr, 12.30pm-3pm Dolaucothi 2 Tachwedd, 2pm-3.30pm 8 Rhagfyr, 2pm-4pm 25 Hydref-3 Tachwedd, 22-24 Tachwedd, 10am-5pm Crefftau Nadolig yn Fferm Y tu ôl i’r lens: sgwrs ar Southwood Gwneud torchau Nadolig 10.30am-5pm Ffair Nadolig Dinefwr ffotograffiaeth â Drew Buckley Gwnewch eich addurniadau tymhorol Gwnewch eich torch eich hun gan Hanner tymor mis Hydref Porwch stondinau gan artistiaid Ymunwch â’n ffotograffydd pwysig eich hun. £1 y person. ddefnyddio deunydd naturiol. £12 y Ewch ar daith danddaearol drwy annibynnol a gwneuthurwyr crefftau. sy’n canolbwyntio ar dirluniau a dorch. **BH. amser yn yr unig Fwynglawdd Aur Llanerchaeron bywyd gwyllt. £5 y person. *PMA. Penrhyn Gŵyr Rhufeinig sy’n hysbys yn y Deyrnas 15 Rhagfyr, 10am-12 hanner dydd Unedig. *PMA. **BH. 29 Hydref, 9.30am-1.30pm 26 Hydref, 1pm-3pm Ras hwyl yr ŵyl 16-17 Tachwedd, 10am-4pm Cerdded i Ben Pyrod Cerfio pwmpen calan gaeaf† Dewiswch un ai 1.5 milltir, 3 milltir Ewch ar daith arw â’n ceidwaid i *PMA Pris Mynediad Arferol Dewch â’ch pwmpen eich hun i’w Ffair aeaf Colby neu 6 milltir cyn trêt Nadoligaidd yn ddarganfod rhyfeddodau’r ynys lanwol **BH Bwcio’n Hanfodol cherfio (bydd offer a help wrth law). Cewch siopa am gelfyddyd leol, ystafell de’r Tŷ Cychod. Digwyddiad hon. **BH. † Y n addas i gadeiriau olwyn a *PMA. crefftau a nwyddau wedi’u gwneud am ddim. bygis gartref. Mynediad am ddim. 24 Tachwedd, 11am-2.30pm 6 Hydref, 11am-4pm Taith Rhosili Gŵyl afalau Llanerchaeron† Manylion yn gywir yn mynd at yr argraffwyr. Taith gerdded i’r man uchaf yng Ngŵyr. Ewch i’r wefan i gael gwybodaeth Taith dywys o’r berllan a rhai danteithion **BH. ddiweddar, gwybodaeth ar hygyrchedd a ffrwythus eraill. PMA* . **BH. manylion pellach ar ddigwyddiadau.

Digonedd i’w weld ewch i: www.nationaltrust.org.uk/cymru neu dilynwch ni ar NT Wales @NTWales a @YGCymru @NTWales Digonedd i’w weld ewch i: www.nationaltrust.org.uk/cymru neu dilynwch ni ar NT Wales @NTWales a @YGCymru @NTWales Hydref 2019 5

45794 NT Newsletter Autumn 19 CYM 275x420mm .indd 5 09/08/2019 12:54 Gogledd- ddwyrain Ar garreg eich drws Cymru

Llên Gwerin o flaen eich llygaid Darganfod rhywbeth newydd Croeso i wledd ar sbon yn hanes Y Waun gyfer y synhwyrau Mae’n rhy hawdd cerdded drwy Gastell y Waun yn edmygu’r dodrefn coeth a’r un pryd yn methu’r straeon sydd ganddo i’w dweud.

Anadlwch a gweld rhywbeth ysblennydd y tymor hwn ym Mhowis. Mae ein casgliadau eclectig sydd wedi Goch Cymru – y cwbl wedi’u cuddio teithio’n helaeth â chysylltiadau â o fewn trysorau’r castell. Un o’n hoff Wrth i olau’r cyfnos ddechrau pylu Mwynhewch sŵn clir dail yn crinsian chyfoeth o straeon hynafol a llên gwerin ddarnau i yw cist a elwir yn ‘Shagreen’, ac i’r aer glaearach gyrraedd, bydd yr dan eich traed, arogl melys ffrwythau o bob rhan o’r glôb. Am y tro cyntaf yn wedi’i haddurno â motifau goreurog o ardd yng Nghastell Powis yn fyw ag aeddfed yn dod o’r coed afalau sydd y castell, rydyn ni wedi creu llwybr Llên ddelweddaeth a llên gwerin Siapaneaidd amrywiaeth lachar o goch, melyn, oren wedi’u trefnu’n ofalus yn yr Ardd Gwerin ac Eitemau Dodrefnu fel y gallwch ac yn dyddio’n ôl i amser Syr Thomas llosg ac aur. Ffurfiol, a phrofwch arogl ardderchog archwilio tarddiad ac ystyr y motifau Myddelton I. Fe brynodd o’r castell yn siwgr wedi’i losgi a charamel sy’n dod dylunio sydd wedi’u gwehyddu i mewn i 1595, roedd yn aelod sylfaenol o’r ‘East Fforiwch forderi’n orlawn â’r werddonell o’r Cercidiphyllum japonicum ar y terasau ffabrig dodrefn y castell. India Company’, yn aelod rheolaidd yng brysgoediog, y friweg, y serenllys a isaf. Hyfryd. nghwrt y Frenhines Elisabeth I ac yn 1613 llysiau’r blaidd, a sefwch ar y Lawnt Cerddwch a rhyfeddwch at stori’r Llew a’r yn Arglwydd Faer Llundain. Mae ei gist Fawr i edmygu coed masarn yn tywynnu Mynnwch gopi o’r trywydd o Giosg Uncorn, y cerddor Groegaidd chwedlonol trysorau’n adrodd straeon na choeliech mewn arlliwiau trawiadol o aur, oren a yr Ardd neu ei lawrlwytho ar www. Orffews, Ysgyfarnog Inaba (a’r tric chi mohonyn nhw. melyn. nationaltrust.org.uk/powis-castle clyfar neu heb fod mor glyfar y mae’n ei chwarae ar siarcod) ac, wrth gwrs, Draig 14 Medi-3 Tachwedd. Ymwelydd cudd? Erddig a Nadoligau’r gorffennol

Dathlwch ysbryd Erddig a Nadoligau’r gorffennol.

Mae’r addurniadau Nadolig syfrdanol yn Erddig wedi’u hysbrydoli gan y bobl a oedd yn gweithio yma yn y gorffennol (o seiri i forwynion personol) ac yn talu Gallwch weld y ffordd y mae wedi’i gwrogaeth iddyn nhw. hanrhydeddu ar hyd y coridorau i lawr y grisiau, ond yna fforiwch y tŷ a’r gerddi Maen nhw i gyd wedi’u creu o i weld arddangosiadau beiddgar eraill ddefnyddiau naturiol o ardd Erddig a’r a manylion hardd a grëwyd gan ein tîm Oes arnoch chi ffansi mynd i mewn i i ystafell frecwast y teulu? Mae’r daith stâd o 1,200 acer ac mae’r canlyniad rhyfeddol o wirfoddolwyr. Gastell y Waun drwy ddrws jib cudd lled- dymhorol arbennig ‘dan y gorchuddion’ yn rhyfeddol. Ymysg ein ffefrynnau gyfrinachol? yn rhoi cipolwg lechwraidd i chi ar mae’r addurniadau toriadau papur 30 Tachwedd–31 Rhagfyr. Gerddi ac ystafelloedd fydd wedi’u cau i ymwelwyr wedi’u hysbrydoli gan Betty Ratcliffe adeiladau allan 11am-4pm, tŷ 11.30am- Beth am fethu’r grisiau mawr a fel rheol. a oedd yn ferch i wneuthurwr clociau 2.30pm. Bydd amserau’n amrywio ar dargyfeirio’n ôl i bantri’r bwtler, yr ystafell lleol ac yn forwyn bersonol i Dorothy gyfer gwneud addurniadau. Holwch plygu llieiniau (ystafelloedd lle bydd ein Ymunwch â’r hwyl 9–24 Tachwedd, Yorke yn y 18fed ganrif. Câi ei hannog neu ymunwch â thîm yr ardd ar gyfer eu staff ni ein hunain sy’n gweithio’n galed, yn penwythnosau’n unig, 11am-4pm â’i hymdrechion artistig gan y teulu gweithdai gwneud pen bwrdd yn ystod y awr yn byw ar ddiwrnod gwaith) a drwodd (tocynnau wedi’u hamseru’n unig). York – peintio, braslunio a thorri papur. tri phenwythnos cyntaf ym mis Rhagfyr.

o theatr a straeon tylwyth teg, 30 Tachwedd-22 Rhagfyr, gwaith cadwraeth parhaus yr hynod drawiadol, cynheswch gyda Digwyddiadau gyda gwisgoedd, adrodd straeon, penwythnosau 11am-3pm eiddo. **BH. Plentyn £7 (yn diod gynnes a byrbryd ysgafn yn crefftau, miwsig a goleuadau ar hyd Groto sy’n rhoi’n ddi-ddiwedd† cynnwys rhodd fechan a chwci y tŷ bwyta neu gwnewch ychydig y ffordd. PMA* . Lledaenwch y llawenydd drwy Nadolig). o siopa Nadolig yn Siop y Cwrt. Castell y Waun gyfrannu i’n casgliad ar gyfer y Oedolyn £7.50, plentyn £3.75, Erddig banc bwyd lleol y Nadolig hwn, 1-23 Rhagfyr, 11am-4pm teulu (2O, 2B) £18.75, teulu (1O, 3P) 24–31 Hydref, 10am-4pm yn yna galwch i weld Siôn Corn yng Te prynhawn yr Ŵyl† £11.25. Fferm y Plas 5–27 Hydref, 10am-5pm ngweithdy ein corachod er mwyn Yn y cyfnod cynhyrfus cyn y Cerfio pwmpen† Cynhaeaf afalau† iddo gael dweud diolch. *PMA. Nadolig, cymerwch de prynhawn Dyluniwch eich golwg fwganllyd Sgyrsiau, llwybrau, arddangosiadau allan i ymlacio â theulu, ffrindiau * PMA Pris Mynediad Arferol eich hun gyda’n pwmpenni sydd gwasg seidr a chymysgedd rhyfeddol neu gydweithwyr dros de **BH Bwcio’n Hanfodol wedi’u glanhau ac sy’n barod i’w o fiwsig ac adloniant. PMA* . Castell a Gardd Powis prynhawn blasus ym Mwyty’r Cwrt. † Y n addas i gadeiriau cerfio. Bydd stensiliau, setiau **BH. £14, NEU £20 â Prosecco neu olwyn a bygis cerfio, goleuadau te (a help) wrth 30 Tachwedd–22 Rhagfyr, 30 Tachwedd-22 Rhagfyr, win cynnes. †† Y n anaddas i gadeiriau law. £4 yr un. penwythnosau 9am a 5pm Sadyrnau a Suliau, 11am-4pm olwyn a bygis Dewch i fwyta gyda Siôn Corn Cynulleidfa â Siôn Corn†† 6–22 Rhagfyr, Gwener–Sul, 30 Tachwedd–5 Ionawr (ac eithrio Ymunwch â Siôn Corn am frecwast Cewch gyfarfod â Siôn Corn 5pm-9pm (mynediad olaf 8pm) Manylion yn gywir ar adeg argraffu. Ewch Dydd Nadolig), 10am-4pm neu Ginio Nadolig yn ein bwyty ac, yn ogystal ag ychwanegu Gardd Powis wedi’i goleuo† i’r wefan i gael gwybodaeth ddiweddar, Nadolig o ddychmygion Lloft Wair. Mae lifft ar gael i’r bwyty rhywfaint o befriad i adeg y Crwydrwch o amgylch ein gardd gwybodaeth ar hygyrchedd ac i gael manylion pellach ar ddigwyddiadau. Cerddwch drwy gastell rhyfeddol ar y llawr cyntaf. **BH. Nadolig, byddwch yn cefnogi ffurfiol sydd wedi’u goleuo’n

4 Hydref 2019 Digonedd i’w weld ewch i: www.nationaltrust.org.uk/cymru neu dilynwch ni ar NT Wales @NTWales a @YGCymru @NTWales

45794 NT Newsletter Autumn 19 CYM 275x420mm .indd 4 09/08/2019 12:54 Ar garreg eich drws De-ddwyrain Cymru Mawredd y gowrdiau Ewch am dro drwy dwnnel sydd wedi troi Y coed i’w ffrwyth syml yn rhywbeth ysblennydd gwerthfawrogi y Nadolig hwn Arafwch a mwynhau’r tymor o safbwynt gwahanol

Mae gennym ni daith gylchol berffaith i roi arweiniad gwych i chi i’r gwyliau. Wyddech chi...... fod gowrdiau wedi’u defnyddio Mae’r coed hynafol syfrdanol ar Stad Cleidda drwy gydol hanes ym mhob diwylliant, ger Y Fenni yn mynnu, yn syml, eich bod yn bron, yn y byd i gyd – nid dim ond aros ac yn syllu, ac yna’n edrych ar olygfeydd fel bwyd ac addurniadau, ond â’u hardd Pen-y-fâl, Dyffryn Wysg a Chastell tu mewn wedi’i dynnu allan i greu Cleidda, un o’r ffug-gestyll ardderchog o’r offerynnau cerddorol, jygiau, powlenni 18fed ganrif yng Nghymru. a blychau adar hardd? Ymhellach draw ar y daith fe ddewch ar draws Coed y Bwnydd, man hanesyddol sy’n llawn o gysgod brith a chân adar (fe fu pobl yn cerdded yma am 2,000 o flynyddoedd a mwy) sy’n erfyn arnoch chi i arafu amser a Yr hydref hwn bydd ein twnnel gowrdiau Fel llwybr jyngl drwy ein gardd berlysiau, - Pwmpenni ‘Goosebumps’, gowrdiau dathlu’r foment. syfrdanol yn dychwelyd i Erddi Dyffryn, mae’r twnnel (a grëwyd gan dîm ein gardd potel, gowrdiau dinosor, pwmpenni i ddathlu’r ffrwythau cragen galed wedi’u torri o Fannau Brycheiniog) yn fwy Atlantic Giant, ciwcymerau draenog, a Cewch wybod mwy ar: www.nationaltrust. addurniadol rhyfeddol hyn (pob ac yn well nag erioed ac wedi’i addurno â gowrdiau twmplen felys. org.uk/sugarloaf-and-usk-valley. un yn aelodau o’r ‘teulu gowrdiau’ nifer fawr o bwmpenni a gowrdiau lliwgar Cucurbitaceae sy’n cynnwys melonau ac anarferol yn hongian o’ch cwmpas Unwaith y byddant wedi’u casglu fe gânt a chiwcymerau yn ogystal â gowrdiau a ym mhobman, yn cynnwys rhai o’n hoff eu harddangos yn y tŷ gwydr, felly dewch phwmpenni). addurniadau hydrefol sy’n eithaf perffaith yn ôl eto i’w harchwilio’n fanylach. Gaeaf y Cyfoeth a Gwrthryfel yn Nhŷ Tredegar garddwyr Rydyn ni’n nodi 180 o flynyddoedd ers Gwrthryfel Casnewydd Pan fydd yr hydref fel ail

Godfrey Road, John Frost Square, Sir wanwyn Briggs Avenue, Chartist Drive – ym mhobman yng Nghasnewydd fe ddewch Bydd yr hydref yn ffefryn ymhlith ein o hyd i gliwiau sy’n datgelu pa mor garddwyr, yr ail ‘wanwyn’ hwnnw â’r ddylanwadol oedd y Morganiaid a mudiad pridd yn dal yn gynnes wedi’r haf, y dail yn y Siartwyr ar y ddinas. disodli blodau i greu’r storm honno o liw, y prysgwydd collddail yn creu’r awyrgylch Ond er eu bod yn berchnogion tir wrth iddyn nhw ddechrau gorffwys ar pwysig ar adeg Gwrthryfel Casnewydd, gyfer y gaeaf, a mân swyddi’r ardd yn prin y crybwyllir yr enw Morgan mewn rhoi wythnosau o bleser sydd fel petaent perthynas ag amgylchiadau byw tlawd yn gwneud i’r haf barhau. Y tymor hwn y gweithwyr na’r frwydr ganlyniadol. Fe mae’r garddwyr yng Ngerddi Dyffryn oroesodd teulu Tredegar helynt mwyaf wedi sefydlu ‘llwybr prentisiaid’ ac yn eich gwaedlyd Casnewydd heb unrhyw niwed. gwahodd i ymuno â nhw i gribinio dail ac i chwilio o gwmpas i adnabod planhigion. Yn awr, 180 o flynyddoedd ers gwrthryfel mawr diwethaf mudiad y Siartwyr, rydyn Os hoffech chi rannu yn y tymor ‘paratoi ni’n archwilio themâu grym, cyfrifoldeb, ar gyfer y gaeaf’ moethus ac aeddfed hwn gwyliadwriaeth a churaduriaeth hanes. holwch wrth y ddesg wrth gyrraedd.

Bydd Cyfoeth a Gwrthryfel yn rhedeg yn Gweithgaredd hunan-dywys, 26 Hydref– ddyddiol tan 3 Ebrill, 2020. Darlun, a gyhoeddwyd yn y ‘Times’ yn 1839, yn dangos Siartwyr yn gorymdeithio heibio Tŷ Tredegar 3 Tachwedd, 11am-3pm.

CYMDEITHAS BRO MORGANNWG Hywel Jenkins [email protected] 26 Hydref-3 Tachwedd, Gerddi Dyffryn Y Kymin Digwyddiadau 10.30am-4pm CYMDEITHAS WRECSAM 20 Rhagfyr, 5.30pm-8pm Hanner tymor Calan Gaeaf 8 a 22 Hydref, 11am-12.30pm 26-28 Hydref, 11am-4pm Mr Selwyn Jones Aberdulais Nadolig Fictoraidd Cewch greu cerfiad pwmpen ar gyfer Teithiau Coedarddwyr Calan Gaeaf yn y Kymin 01978 841545 Taith yng ngolau cannwyll i’r Calan Gaeaf, mynd ar helfa drwy’r Ewch am dro â’n Coedarddwr preswyl Teithiau bwganllyd a syrpreisys cudd [email protected] 21 Hydref–1 Tachwedd rhaeadr, rhai gweithdai addurniadau gerddi, coginio storm ar y tân gwersyll a chlywed am y ffordd y byddwn yn (a digon o olygfeydd syfrdanol). Calan Gaeaf Fictoraidd a mwy. Gwisgwch ddillad neu fod yn grefftus â phrintiau llysiau. gofalu am rai o’r sbesimenau prin a *PMA + £2 y plentyn. Gwneud masgiau natur traddodiadol, sy’n briodol i’r tywydd a dewch â (Digwyddiadau ar ddyddiadau hudolus a newyddion am ein cynllun ystlumod o bapur crefftau a rhowch thortsh. *PMA. penodol.) *PMA + £4 y bwmpen. i Adfywio’r Arboretwm. *PMA + gynnig ar gerfio meipen (traddodiad £27.50. Gellir mynd am dro hyd lwybr www.nationaltrust.org.uk/ Cymreig!). *PMA. Tŷ Tredegar 30 Tachwedd-22 Rhagfyr, 11am- hygyrch – ffoniwch ymlaen llaw i supportergroups 4pm (o 10.30am ar benwythnosau) drefnu. 31 Hydref, 5.30pm-8pm 25-26 Hydref, 1–2 Tachwedd, Traddodiadau’r Nadolig yn * PMA Pris Mynediad Arferol Nos Calan Gaeaf 6pm-8pm Nhŷ Tredegar ▲ 16 Tachwedd–5 Ionawr, 10am-4pm **BH Bwcio’n Hanfodol Cewch gyfarfod â rhai ellyllod erchyll Teithiau yng ngolau tortsh Rydyn ni’n addurno’r neuaddau yn ‘O Christmas tree…’ ▲ Dim bygis yn y tŷ ond mae ac ysbrydion dychrynllyd a rhannu Ymunwch â’n haneswyr ar daith Nhŷ Tredegar gydag addurniadau Dewch i glywed hanes y Dyffryn drwy lle parcio i bramiau ar gael rhai o’n hoff draddodiadau Calan arbennig (â straeon!) yng ngolau traddodiadol hael, ac yn gwahodd goed Nadolig – rhai gwahanol. Gaeaf Celtaidd. *PMA. tortsh. (Yn anhygyrch i ddefnyddwyr Siôn Corn draw ar ddyddiadau Manylion yn gywir ar adeg argraffu. Ewch bygis a chadeiriau olwyn.) £14.50. arbennig. *PMA (mae’n bosib y codir i’n gwefan i gael gwybodaeth ddiweddar, I gael fformatau gwahanol: 01633 811659 neu ebost [email protected] i gael gwybodaeth ar hygyrchedd ac i gael **BH. tâl am weithgareddau ychwanegol ac © Ymddiriedolaeth Genedlaethol 2019. Elusen gofrestredig, rhif 205846. Delweddau: ©National Trust Images / Ian Ward, Mike Richards, Jake Stephen, John Miller, Richard Williams, Chris Rowlin, Rachel Morris, Chris Lacey. Llun o adnewyddiadau’r 1930au ym Mhlas Newydd trwy garedigrwydd teulu Watkin Jones. manylion pellach ar ddigwyddiadau. Argraffwyd ar bapur wedi’i ailgylchu 60%. Ailgylchwch ar ôl ei ddefnyddio. Dyluniwyd gan W O Jones, Llangefni. Argraffwyd gan Walstead Bicester y bydd angen bwcio).

Digonedd i’w weld ewch i: www.nationaltrust.org.uk/cymru neu dilynwch ni ar NT Wales @NTWales a @YGCymru @NTWales Digonedd i’w weld ewch i: www.nationaltrust.org.uk/cymru neu dilynwch ni ar NT Wales @NTWales a @YGCymru @NTWales Hydref 2019 3

45794 NT Newsletter Autumn 19 CYM 275x420mm .indd 3 09/08/2019 12:54 Gair gan ein Cyfarwyddwr

ae’r dyddiau pan Mfyddai ein lleoedd yn cael eu ‘rhoi yn eu gwelyau’ dros y gaeaf wedi mynd; y llenni wedi’u cau a thrysorau wedi’u rhoi dan gynfasau llwch. Yr hydref yw’r adeg i groesawu pobl i mewn, ar gyfer adrodd straeon a datgelu’r straeon anghyffredin sy’n gefndir i’r lleoedd y byddwn yn gofalu amdanyn nhw – a’r bobl a fyddai’n byw ac yn gweithio ynddyn nhw. Bydd y straeon hyn yn ein gwahodd i ddychmygu ni ein hunain mewn amser arall a bydoedd eraill. Fe fyddan nhw’n aml yn sôn am brofiadau a phroblemau sy’n gyffredin i ni i gyd. Eleni bydd Castell Powis yn archwilio’r stori sydd heb ei hadrodd o ddisgyblion yr Ysgol Ferched Gymreig a gafodd eu hymgilio i’r castell yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Mae Tŷ Tredegar yn archwilio rôl Un cam bychan i wartheg y teulu Morgan yn ystod gwrthryfel y Siartyddion yn 1839 a’r ymgyrch am ddiwygiad gwleidyddol. Bydd y straeon hyn yn agor ein lleoedd ac yn un llam enfawr i’r byd naturiol? dangos eu gorffennol â gwedd wahanol – ond yr un mor bwysig i mi, maen nhw hefyd yn amlygu perthnasedd ein lleoedd a’n straeon heddiw, Rydyn ni’n gwylio ac yn aros am newyddion treialon gweithio. Am y tro cyntaf erioed maen nhw wedi cyflwyno yn 2019, i bob un ohonom ni yn ein bywydau amaethyddol cyffrous yn Eryri yr hydref hwn. Yn Ysbyty gwartheg i gors unig y Migneint, cynefin gwerthfawr a dyddiol. Ifan - ein stad amaethyddol fwyaf - mae grŵp o ffermwyr yr magwrfa i hebog yr ieir (adar ysglyfaethus y gallech eu gweld Rwyf i’n hynod falch o’r prosiectau sy’n Ymddiriedolaeth Genedlaethol wedi uno â’i gilydd i ffurfio yn drifftio’n isel dros gaeau) a’r cwtiad aur syfrdanol. Os bydd gwneud ein lleoedd yn adnoddau byw sy’n Fferm Ifan, cydweithredfa leol sy’n benderfynol o sicrhau y y treialon yn llwyddiannus, bydd y gors yn gwella ar gyfer chwarae rhan weithredol a gwerthfawr yn gall cenedlaethau’r dyfodol barhau i fyw a gweithio natur, a’r un pryd yn cynnal cynhyrchiad bîff yn naturiol ac eu cymunedau lleol. Eleni mae Tŷ Tredegar yng nghefn gwlad drwy wella’r ffordd y bydd ffermydd yn yn iach. wedi agor hen adeilad y londri’n dilyn 18 mis o adnewyddiadau. O ganlyniad fe grëwyd y canolbwynt cymunedol gyda’r grwpiau cymunedol yng Nghasnewydd ac ar eu cyfer gan gyflawni gweledigaeth Tredegar i fod ar gyfer Y llwybr Blwyddyn Newydd pobl, gyda phobl, gan bobl. Yna fe ddatblygwyd y rhandiroedd a’r gerddi cymunedol cyfagos ochr yn ochr â’n staff ni ein hunain a gwirfoddolwyr. Pwy a ŵyr i ble y gallai hyn (a 2020) fynd â chi Yn Erddig, fe gynhalion ni ddathliad Lles ar gyfer ysgolion cynradd lleol, wedi’i drefnu mewn Yr adeg yma o’r flwyddyn byddwn yn dathlu’r tân gwyllt o liw’r hydref, ac yn yn yr oriau cynnar. Darganfyddwch y partneriaeth ag Iechyd Cyhoeddus Cymru a goleuo’r Nadolig ag addurniadau a danteithion blasus. llwybr sydd mor syfrdanol yn Ninefwr chwech o sefydliadau partner eraill. yn Sir Gaerfyrddin wedi’i ddylunio gan Yr haf hwn fe fwynhaodd 300 o ddisgyblion Ac, ar yr union adeg yr oeddech chi’n coetiroedd cudd a gwylio ewigod llwyd Capability Brown pan oedd ar ymweliad o 10 o ysgolion gyfle ffantastig i ddefnyddio’r meddwl na allai ein lleoedd fod yn fwy ym marrug y bore. yn 1775 (mae ein gwirfoddolwyr wedi ardd i fwynhau’r awyr agored, i greu atgofion ac ysblennydd, i mewn â mis Ionawr gan diddosi’r llwybr yn arbennig ar eich i ddysgu sut i ofalu am eu hiechyd meddwl er orchuddio ein ffenestri â motifau barrug Ewch allan i ddarganfod Cymru a cyfer chi), neu ewch i weld y dyffryn mwyn cynnal eu lles. ar nosweithiau crisial, a goleuo lawntiau manteisio ar awyr lydan a chyflwr coediog hudol yng Ngardd Goedwig Bydd y prosiectau hyn yn adrodd straeon a choetiroedd drwy daflu golau haul meddwl ysblennydd wrth i chi Colby yn Sir Benfro. Lapiwch yn gynnes rhyfeddol y bobl fydd yn dod â’n lleoedd yn fyw pefriog ar lawntiau gwyn creisionllyd a benderfynu gwneud y Flwyddyn ac edrych ar donnau’n torri ar y llwybr heddiw. choedydd cysglyd. Newydd yn un dda. Rhowch gynnig traeth gorau sydd i’w gael yn Rhosili ar Rwy’n falch fod ein lleoedd yn cyfri i bobl. ar 80 acer o ardd aeafol hudol yng Benrhyn Gŵyr (morlin rydyn ni’n ei garu Heb eich cefnogaeth barhaus chi a Y si yw mai ar ôl y Nadolig y bydd Ngardd Bodnant yng Ngogledd Cymru ac yn gofalu amdano). Neu beth am chefnogaeth ein cymunedau lleol, ein aelodaeth campfeydd yn dod i’w brig a mwynhau’r planhigion sy’n blodeuo’n foduro i’r dwyrain a gweld y ffrwydradau hymwelwyr, staff, gwirfoddolwyr a phartneriaid, wrth i bobl wneud addewidion iddyn hwyr ac yn rhyddhau eu persawr i’r aer o aeron lliwgar a nodweddion dŵr rhew ni fyddai’r gwaith hwn yn bosib. Dyma’r lleoedd nhw’u hunain y gwnân nhw ddechrau cras, barugog. Neu weld Castell Powis ar stad drawiadol Gerddi Dyffryn sy’n 55 y byddwch chi’n ein helpu i ofalu amdanyn nhw i symud er mwyn eu hiechyd. Ond fe yng ngoleuni newydd mis Ionawr: coed o aceri, neu gallech ymgolli ym mharcdir bawb, am byth. Dyma’r lleoedd sy’n ein llunio ni. wyddon ni hefyd y bydd dim ond rhoi sydd wedi’u cyfeirio’n gywrain yn pefrio hudolus, mawreddog (90 acer ohono) un droed o flaen y llall yn arwain at wrth i’r haul godi neu’n bwrw cysgodion Tŷ Tredegar. Â’r rhestr ymlaen, ac antur fanteision trawiadol iawn yn feddyliol hir ar ddiwedd y prynhawn. Cerddwch 2020 yn dechrau... ac yn gorfforol. Ac fe allwch wneud y llwybr Pwynt Trig yn Nolaucothi hynny’r un pryd â mwynhau golygfeydd drwy gefn gwlad tonnog a heibio i Ewch i: www.nationaltrust.org.uk/ Justin Albert, Cyfarwyddwr Cymru arfordirol ysblennydd neu ddarganfod ffermydd mynydd â simneiau’n mygu winter-walks-in-wales

Beth am ymuno â’ch grŵp cefnogwyr lleol i fwynhau grwpiau cefnogwyr yn agos atoch chi sgyrsiau, ymweliadau, gwyliau diddordeb arbennig Cymerwch ran a digwyddiadau codi arian neu weithgareddau cadwraeth ymarferol?

CANOLFAN ABERTAWE CYMDEITHAS ERYRI CYMDEITHAS GWENT CYMDEITHAS BRO MORGANNWG Roger Knight Mr Alun Jones Rita Edwards Hywel Jenkins 01792 401019 01248 670995 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] PO Box 76, Usk, NP15 9AX CYMDEITHAS WRECSAM CYMDEITHAS CEREDIGION CYFEILLION ABERDULAIS CYMDEITHAS MEIRIONNYDD Mr Selwyn Jones Mrs Kathleen Martin d/o Yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, Richard Withers 01978 841545 07786 568253 Aberdulais, NGer Castell Nedd SA10 8EU [email protected] [email protected] [email protected] CYMDEITHAS GERDDI DYFFRYN CYMDEITHAS MENAI CYMDEITHAS Y WAUN Clare Williamsonn Mrs Anne Wilkes Lillie Hayward [email protected] [email protected] 01691 777753 www.nationaltrust.org.uk/ CYFEILLION TŶ TREDEGAR CYMDEITHAS PENFRO supportergroups CYMDEITHAS DYFFRYN CLWYD Annie Parker Sheila Ashton Zara Fleming [email protected] 01437 731525 / 07817 407 566 [email protected] [email protected]

I gael fformatau gwahanol: 01633 811659 neu ebost [email protected]

© Ymddiriedolaeth Genedlaethol 2019. Elusen gofrestredig, rhif 205846. Delweddau: ©National Trust Images / Ian Ward, Mike Richards, Jake Stephen, John Miller, Richard Williams, Chris Rowlin, Rachel Morris, Chris Lacey. Llun o adnewyddiadau’r 1930au ym Mhlas Newydd trwy garedigrwydd teulu Watkin Jones. Argraffwyd ar bapur wedi’i ailgylchu 60%. Ailgylchwch ar ôl ei ddefnyddio. Dyluniwyd gan W O Jones, Llangefni. Argraffwyd gan Walstead Bicester

2 Hydref 2019 Digonedd i’w weld ewch i: www.nationaltrust.org.uk/cymru neu dilynwch ni ar NT Wales @NTWales a @YGCymru @NTWales

45794 NT Newsletter Autumn 19 CYM 275x420mm .indd 2 09/08/2019 12:54 Newyddion a digwyddiadau hydref 2019 Cymru

Trysorau’r hydref O droeon hydref sy’n bywiogi i fywyd gwyllt sy’n syfrdanu, cewch fwynhau harddwch ein tirwedd Gymreig â seddi rhes flaen i gael sioe dymhorol ysblennydd. Cewch ddarganfod rhai o uchafbwyntiau gorau’r hydref ym mhob un o’n lleoedd arbennig.

Mannau gorau ar Y lleoedd i ddod o hyd gyfer arddangosiadau i fywyd gwyllt fydd yn llachar eich syfrdanu • Cerddwch ymysg Pencampwyr y • Edrychwch ar y morloi ar Coed yng Ngardd Bodnant Benrhyn Marloes, Sir Benfro • F foriwch y goedardd yng • Gwyliwch y rhidio yn Ninefwr Ngerddi Dyffryn • C hwiliwch am wiwerod coch ym • M wynhewch olygfeydd hydrefol Mhlas Newydd ysblennydd yng Nghastell Powis • Gw yliwch adar tymhorol ar • Cerddwch drwy’r parcdir coediog Benrhyn Llŷn yng Nghastell y Waun • Ffeindiwch greaduriaid mawr a • Da thlwch y cynhaeaf yn Erddig bach yng Ngardd Goedwig Colby

Am fwy o ddyddiau allan ewch i www.nationaltrust.org.uk/cy_gb/features/ yr-hydref-yng-nghymru Peidiwch â methu...

Cefn Llwyfan, Cyfoeth a Gwrthryfel, 70 mlynedd yn dathlu, Gardd wedi’i goleuo, Plas Newydd Tŷ Tredegar Gardd Bodnant Castell Powis Cewch ddarganfod mwy am y Gan nodi 180 o flynyddoedd ers Mae 2019 yn nodi 70 o flynyddoedd Beth am fywiogi noson dywyll o digwyddiadau a’r gwaith sydd Gwrthryfel Casnewydd, bydd ers i Ardd Bodnant gael ei rhoi i’r aeaf yng ngardd Powis sydd wedi’i wedi newid bywydau ac sydd Tredegar yn archwilio themâu Ymddiriedolaeth Genedlaethol, fel oleuo, wedyn ymweld â’r ystafelloedd wedi llunio’r tŷ carismatig hwn ar grym, cyfrifoldeb, gwyliadwriaeth a trysor i bawb am byth. swyddogol wedi’u addurno’n gyfoethog lannau’r Fenai. churaduriaeth hanes. i rhoi blas i chi o Nadolig yn y 40au.

Am fwy o syniadau neu wybodaeth bellach, ewch i www.nationaltrust.org.uk/cymru

Digonedd i’w weld ewch i: www.nationaltrust.org.uk/cymru neu dilynwch ni ar NT Wales @NTWales a @YGCymru @NTWales Hydref 2019 1

45794 NT Newsletter Autumn 19 CYM 275x420mm .indd 1 09/08/2019 12:54