Zał ącznik Nr 1 do uchwały Nr ...... Rady Gminy Pomna z dnia ...... 2011 r.

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY

2011 ROK

Sporz ądzaj ący Studium: Wójt Gminy Promna

„Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Promna" opracowany został przez zespół autorski w składzie:

Główny projektant: mgr Krystyna Owsi ńska uprawnienia urbanistyczne Nr 25/87 Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa

Wspólpraca: mgr Kazimiera Denkiewicz mgr Marta Chałubi ńska Artur Paciorek

Projekt zmiany „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Promna" opracowana została przez zespół autorski w składzie:

Główny projektant: mgr in Ŝ. arch. Gabriel Ferli ński członek Okr. Izby Urbanistów z/s w Warszawie Nr 346

Współpraca: Łukasz Maguza Rafał Bara ński

2

TOM I

UWARUNKOWANIA ROZWOJU

Spis tre ści:

I WST ĘP 1. Informacje formalno-prawne 2. Przedmiot i cel opracowania 3. Rola i zadania studium

II ZEWN ĘTRZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY 1. Uwarunkowania ponadlokalne 1.1 Powi ązania funkcjonalno-przestrzenne. Ponadlokalne urz ądzenia infrastruktury społecznej 1.2 Powi ązania przyrodnicze. Obszar Miasta i Gminy w strukturze przyrodniczej powiatu, województwa, kraju 1.3 Powi ązania infrastrukturalne i komunikacyjne

2. Podstawowe szanse i problemy rozwoju gminy wynikaj ące z uwarunkowa ń 2.1 W zakresie polityki przestrzennej pa ństwa 2.2 W zakresie powi ąza ń zewn ętrznych 2.3 W zakresie sfery społecznej 2.4 W zakresie sfery gospodarczej 2.5 W zakresie infrastruktury technicznej 2.6 W zakresie sfery ekologicznej 2.7 W zakresie sfery kulturowej

3. Podstawowe cele zagospodarowania przestrzennego gminy wynikaj ące z uwarunkowa ń 3.1 Poprawa warunków Ŝycia mieszka ńców 3.2 Optymalne wykorzystanie szans 3.3 Rozbudowa infrastruktury technicznej 3.4 Utrwalanie ukształtowanej prawidłowej struktury funkcjonalno- przestrzennej gminy 3.5 Ochrona i racjonalne wykorzystanie środowiska przyrodniczego 3.6 Zachowanie w dobrej kondycji wartościowych zasobów dziedzictwa kulturowego

III DIAGNOZA STANU ZAGOSPODAROWANIA ORAZ WEWN ĘTRZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY 1. Dotychczasowe przeznaczenie zagospodarowania

2. Stan ładu przestrzennego i wymogi jego ochrony 2.1 Struktura funkcjonalno-przestrzenna Gminy i proces jej przekształce ń 2.2 Stan systemu planowania przestrzennego

3. Sfery społeczno-gospodarcze oraz zasoby środowiska przyrodniczego i kulturowego 3.1 Sfera społeczna 3.1.1 Procesy demograficzne 3.1.2 Zjawiska społeczne 3.1.3 Mieszkalnictwo 3.1.4 Sie ć osadnicza 3 3.1.5 Obsługa ludno ści 3.1.6. Wypoczynek i turystyka

3.2 Sfera produkcyjna 3.2.1 Gospodarka rolna 3.2.2 Sfera gospodarcza pozarolnicza

3.3 Infrastruktura techniczna 3.3.1 Komunikacja 3.3.2 Elektroenergetyka 3.3.3 Zaopatrzenie w gaz 3.3.4 Zaopatrzenie w ciepło 3.3.5 Gospodarka wodna 3.3.6 Gospodarka ściekowa 3.3.7 Gospodarka odpadami 3.4 Strefa ekologiczna 3.4.1 Zasoby środowiska przyrodniczego 3.4.2 Ochrona prawna zasobów środowiska przyrodniczego 3.4.3 Diagnoza stanu środowiska 3.4.4 Tereny cenne przyrodniczo 3.5 Sfera kulturowa 3.5.1 Historia i kultura

4. Kierunki i wska źniki dotycz ące zagospodarowania oraz u Ŝytkowania terenów

4

I WST ĘP

1. Informacje formalno-prawne

Podstaw ą formaln ą sporz ądzenia Studium jest uchwała Nr XXXIX/247/10 Rady Gminy Promna z dnia 23 lutego 2010 r., w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Promna. Podstaw ę prawn ą stanowi ą przepisy: 1) art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.); 2) art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z pó źn. zm.).

2. Przedmiot i cel opracowania

Przedmiotem opracowania jest Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Promna w granicach administracyjnych.

Zgodnie z regulacj ą art. 6 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym „studium gminy" okre śla „polityk ę przestrzenn ą gminy" celem opracowania jest rozpoznanie uwarunkowa ń rozwoju gminy oraz okre ślenie i wykładnia kierunków polityki przestrzennej gminy.

Polityka przestrzenna jest ukierunkowanym zbiorem działa ń i decyzji zwi ązanym z zarz ądzaniem i planowaniem rozwoju przestrzennego. Polityka przestrzenna jest współzale Ŝna z polityk ą ekologiczn ą, społeczn ą, ekonomiczn ą. Podstawowe komponenty polityki przestrzennej to przede wszystkim: - polityka lokalizacyjna, - polityka w zakresie obrotu nieruchomo ściami (głównie obrotu gruntami), - polityka inwestycyjna (procesy inwestycyjne, finansowanie inwestycji). Przez polityk ę przestrzenn ą gminy nale Ŝy wi ęc rozumie ć okre ślenie i egzekwowanie przez władze samorz ądowe zasad u Ŝytkowania, zagospodarowania i zabudowy terenów, umo Ŝliwiaj ących realizacj ę interesów osób fizycznych i niepublicznych osób prawnych gospodaruj ących w obszarze gminy, w zgodzie z interesem publicznym okre ślonym w ustawach i interesem ogólno-społecznym okre ślonym poprzez cele rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Jednym z głównych zada ń polityki przestrzennej b ędzie harmonizowanie interesu publicznego z interesami prywatnymi. Mówi ąc o celach i interesie publicznym nale Ŝy mie ć na uwadze, Ŝe dla obszaru na którym ma by ć realizowany lokalny cel publiczny i maj ą by ć wydawane finanse publiczne, wymagane b ędzie sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

3. Rola i zadania studium Studium pełni rol ę narz ędzia słu Ŝą cego do osi ągni ęcia celów stawianych wobec zagospodarowania przestrzennego gminy. Ustalenia studium, uchwalone przez Rad ę Gminy, stanowi ą zobowi ązania własne samorz ądu Gminy do prowadzenia okre ślonej polityki

5 przestrzennej dotycz ącej zasobów i uwarunkowa ń rozwojowych gminy.

Studium jako jedyne kompleksowe opracowanie planistyczne sporz ądzone dla obszaru całej gminy stanowi podstaw ę do koordynacji działa ń przestrzennych w sytuacji gdy plany miejscowe będą sporz ądzane dla odr ębnych cz ęś ci obszarów gminy. Opracowane studium jest wi ęc najwa Ŝniejszym punktem odniesienia i źródłem informacji merytorycznych i koordynacyjnych dla planów miejscowych. Studium gminy przez zawarte w nim informacje mo Ŝe równie Ŝ pełni ć znacz ącą rol ę do prowadzenia polityki promocyjnej i ofertowej na rzecz rozwoju gminy. Ponadto mo Ŝe słu Ŝyć za podstaw ę do sporz ądzenia ró Ŝnego rodzaju programów rozwoju systemów infrastruktury technicznej i komunikacyjnej oraz przedsi ęwzi ęć realizacyjnych . Studium mo Ŝe i powinno by ć równie Ŝ wykorzystane jako materiał informacyjny dla studium zagospodarowania przestrzennego województwa, w zakresie mo Ŝliwo ści rozwojowych gminy, ponadlokalnych potrzeb w zakresie infrastruktury społecznej, technicznej oraz skutków realizowania na terenie gminy zada ń rz ądowych. Reasumuj ąc podstawowym zadaniem Studium jest:

- rozpoznanie aktualnej sytuacji gminy, okre ślenie istniej ących uwarunkowa ń i problemów zwi ązanych z jej rozwojem; - okre ślenie kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego gminy; - wyznaczenie obszarów, które b ędą obj ęte planem miejscowym ze wzgl ędu na przepisy szczególne lub istniej ące uwarunkowania; - stworzenie podstaw do koordynacji planów miejscowych i decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydawanych bez planów; - promocja rozwoju gminy.

6 II ZEWN ĘTRZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY PROMNA

1. Uwarunkowania ponadlokalne 1.1. Powi ązania funkcjonalno-przestrzenne. Ponadlokalne urz ądzenia infrastruktury społecznej

Gmina Promna administracyjnie od 1 stycznia 1999 roku nale Ŝy do powiatu białobrzeskiego, który tworz ą gminy: Białobrzegi (miasto-), Promna, Radzanów, Stromiec, Wy śmierzyce (miasto-gmina). S ąsiaduje z gminami: Goszczyn, Jasieniec, Warka, Białobrzegi, Wy śmierzyce, Mogielnica. Powiat białobrzeski stanowi jeden z 42 powiatów wchodz ących w skład województwa mazowieckiego. Region Mazowsze tworz ą dawne województwa, a obecne „subregiony" radomski, siedlecki, ostroł ęcki, ciechanowski, płocki oraz w cz ęś ci skierniewicki.

Zwi ązki funkcjonalne: nale Ŝała do zarejestrowanego Zwi ązku Gmin „Pilica" utworzonego dla ochrony wód rzeki Pilicy oraz zagospodarowania turystyczno- wypoczynkowego atrakcyjnych przyrodniczo obszarów doliny Pilicy

Aspekty obronne: W obszarze gminy znajduj ą si ę obiekty specjalne wymagaj ące zachowania okre ślonych przez odpowiednie słu Ŝby stref ochronnych.

Prognoza demograficzna województwa i gminy.

Województwo mazowieckie Przyj ęcie prognozy demograficznej ma na celu okre ślenie liczby ludno ści, jej struktury wiekowej, stanowi ących przesłanki przewidywa ń w sferze społecznej i infrastrukturze (zasoby pracy, potrzeby mieszkaniowe, zapotrzebowanie na obiekty i systemy infrastruktury społecznej oraz technicznej).

Uwarunkowania demograficzne, społeczne, gospodarcze stanowiły przesłank ę do zało Ŝeń dwu wariantów prognozy ludno ści województwa. „Wariant centralny" opracowany przez G.U.S przewiduj ący w zasadzie stabilizacj ę liczby ludno ści na poziomie obecnego stanu istniej ącego i odpływ ludno ści na zewn ątrz województwa obejmuj ący nieomal cały przyrost naturalny w okresie do 2020 r. tj. ok. 100 tys. osób. Wariant ten przyjmuje umiarkowany rozwój miast ze stał ą tendencj ą wzrostow ą oraz gł ębok ą przebudow ę struktury agrarnej ze znacz ącym odpływem ludno ści wiejskiej i okre śla liczb ę ludno ści w wielko ściach:

- prognoza biologiczna - 878 tys. M. - prognoza pomigracyjna - 773 tys. M.

„Wariant wojewódzki" przyjmuje w prognozie zarysowanie i kształtuj ące si ę w latach dziewi ęć dziesi ątych trendy migracyjne, stabilizacj ę liczby ludno ści zamieszkałej na obszarach wiejskich (wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich) oraz analogicznie jak w wariancie „centralnym" umiarkowane tempo rozwoju ludno ści w miastach i okre śla liczb ę ludno ści w wielko ściach:

- prognoza biologiczna - 878 tys. M. - prognoza pomigracyjna - 840 tys. M.

7 Gmina Promna - prognoza ludno ści w „wariancie wojewódzkim":

W zało Ŝeniach prognozy dla poszczególnych gmin województwa, w tym dla gminy Promna uwzgl ędniane były m.in. czynniki takie jak:

- dotychczasowe trendy procesów demograficznych, - własny rozwój biologiczny - poło Ŝenie i dost ępno ść komunikacyjna, - stan i struktura gospodarki rolnej, - wyposa Ŝenie w infrastruktur ę społeczn ą i techniczn ą.

Prognoza ludno ści gminy Promna okre ślona została w wielko ściach: - prognoza biologiczna - 7000 - prognoza pomigracyjna - 6200-7000 - prognoza struktury wieku: biologiczna pomigracyjna 0-17 30 % 29 % 18 - 64 M 59 K 55 % 55 % 18-44 36 % 35 % 45 - 64 M 59 K 19 % 20 % 65 i wi ęcej M 60 i wi ęcej K 15% 16%

1.2 Powi ązania przyrodnicze. Obszar Miasta i Gminy w strukturze przyrodniczej powiatu, województwa, kraju

W układzie strefowym odpowiadaj ącym wiod ącym funkcjom terenu uwarunkowanym zasobami i walorami środowiska w obszarze gminy Promna wyró Ŝnione zostały: − tereny o wiod ących funkcjach rolniczych z zachowaniem istniej ących form zagospodarowania obszaru ukształtowanej specjalizacji sadowniczej „rejonu grójecko- wareckiego" o znaczeniu krajowym (w tym około 1400 ha nasadze ń drzew owocowych w północnej i środkowej cz ęś ci gminy Promna) oraz dobre warunki naturalne do produkcji rolniczej ( 58 % udziału gleb klasy I - IV), − tereny systemu przyrodniczego wskazane do zachowania i ochrony wysokich walorów środowiska przyrodniczego stanowi ącego elementy krajowej sieci ekologicznej o znaczeniu mi ędzynarodowym i regionalnym (obszar doliny Pilicy). System przyrodniczy w obszarze Gminy tworz ą: - o znaczeniu mi ędzynarodowym: tereny doliny rzeki Pilicy stanowi ące „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Pilicy i Drzewiczki"; - o znaczeniu regionalnym: korytarz ekologiczny systemu rzeki Dylówki;

OBSZARY I OBIEKTY OBJ ĘTE ORAZ WSKAZANE DO OBJ ĘCIA OCHRON Ą PRAWN Ą

• Obszary cenne przyrodniczo

Przyrodnicze obszary prawnie chronione:

- Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki obejmuje południow ą cz ęść gminy ści śle zwi ązan ą z dolin ą rzeki. O walorach przyrodniczych stanowi ą: naturalny charakter rzeki z bogatymi biocenotycznie siedliskami wodno-błotnymi, mozaika malowniczych ł ąk, szuwarów, bagien z zadrzewieniami, niewielkie 8 kompleksy le śne, zró Ŝnicowana rze źba terenu podkre ślona wysok ą, strom ą skarp ą po północnej stronie rzeki;

Przyrodnicze obszary planowane do objęcia ochron ą prawn ą:

- Projektowany Park Krajobrazowy Dolnej Pilicy "pokrywaj ący si ę prawie w cało ści z istniej ącym Obszarem Chronionego Krajobrazu Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki. Obszar ten charakteryzuje si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą ro ślin i zwierz ąt zwi ązan ą ze zró Ŝnicowaniem wyst ępuj ących warunków siedliskowych;

- Projektowany zespół krajobrazowy „Dolina Mogielanki" obejmuj ący zalesiony wycinek najbardziej malowniczej cz ęś ci rzeki Mogielanki;

- Projektowane u Ŝytki ekologiczne:

„Kanały" w Woli Biejkowskiej - teren po eksploatacji torfów; Fragment doliny Pilicy ze stawami rybnymi poro śni ętymi szuwarami oraz silnie podtopionym fragmentem olsu.

• Obszary zwi ązane z zaopatrzeniem w wod ę

1. Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 215 A Subniecka Warszawska; 2. Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 215 Subniecka Warszawska; 3. Obszar Wysokiej Ochrony (OWO) GZWP;

• Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wykaz na podstawie Gminnej Ewidencji Zabytkow

Lp. Miejscowo ść , Obiekt , czas powstania Uwagi

1. Daltrozów 20 dom, mur., cegła, strzecha, 1902

2. Daltrozów 21 dom, mur., cegła, blacha, 1900-1901

3. Daltrozów kapliczka przydro Ŝna, mur. cegła, k. XIX w.

8. Lisów 45 dom drew. XIX/XX w. Nie istnieje

9. Lisów 51 dom drew., I ćw. XX w. Nie istnieje

10. Lisów figura św. Jana Nepomucena , mur., I ćw. XX w.

11. Mała Wie ś kapliczka , mur. 1905 r. Kapliczka z 1922 r. i kapliczka domkowa – data renowacji 1962 r. 12. Nowy Przybyszew dwór, mur. pocz. XX w.

9 13. Nowy Przybyszew oficyna dworska , mur. pocz. XX w.

14. Nowy Przybyszew figura przydro Ŝna , mur. I ćw. XX w.

15. 8 dom drew. , I ćw. XX w. Nie istnieje

16. Olkowice 10 dom, mur. I ćw. XX w. Nie istnieje

17. Osuchów 3 dom drew., XIX/XX w. Nie istnieje

18. Osuchów 4 dom drew., XIX/XX w. Nie istnieje

19. Osuchów 5 dom drew., XIX/XX w. Nie istnieje

20. Osuchów 10 dom drew. I ćw. XX w. Nie istnieje

21. Osuchów 11 dom drew. I ćw. XX w. Nie istnieje

22. Osuchów 18 dom drew. I ćw. XX w. Nie istnieje

23. Osuchów 21 dom drew. I ćw. XX w. Nie istnieje

24. Osuchów 25 dom drew. I ćw. XX w. Nie istnieje

25. Osuchów kapliczka , mur. XIX/ w. Kapliczka z 1919r.

26. Przybyszew ko ściół , mur. 1894-98 w rej. zabyt.

27. Przybyszew plebania, mur. 4 ćw. XIX w.

28. Przybyszew brama w ogrodzeniu ko ścioła, mur. 4 ćw. XIX w.

29. Przybyszew kaplica pogrzebowa przy ko ściele, mur. 4 ćw. XIX w. 30. Przybyszew 78 dom drew., 4 ćw. XIX w. Nie istnieje

31. Przybyszew 79 dom drew. 1 ćw. XX w. Zupełnie zniszczony – do rozebrania 32. Przybyszew 86 dom drew. 1 ćw. XX w. Całkowicie przebudowany. 33. Przybyszew 87 dom drew. 1 ćw. XX w.

34. Przybyszew 108 dom drew. 1 ćw. XX w. Całkowicie przebudowany. 35. Przybyszew 109 dom drew. 1 ćw. XX w. Całkowicie przebudowany. 36. Przybyszew 131 dom drew. 1 ćw. XX w.

37. Przybyszew 132 zajazd, mur. 4 ćw. XVIII w. w rej. zabyt. - ruina

10 38. Rykały dwór, mur. pocz. XIX w. w rej. zabyt.

39. Rykały oficyna dworska, mur. XIX w.

40. Rykały czworaki I. mur. XIX w.

41. Rykały czworaki II, mur. XIX w.

42. Rykały spichlerz, mur. pocz. XIX w.

43. Rykały podworskie zabudowania, gospod. – magazyn, mur. XIX w. 44. Rykały gorzelnia, mur. XIX w.

45. Rykały zabud. podworskie- obora, mur. XIX w.

46. Rykały zabud. podworskie- obora II, mur. XIX w.

47. Rykały zabud. podworskie- obora III, mur. XIX w.

48. Rykały zabud. podworskie- stajnia , mur. XIX w.

49. Rykały zabud. podworskie- chlew, mur. XIX w.

50. Rykały brama, mur. XIX w.

51. Rykały 32 dom drew., I ćw. XX w. Zupełnie zniszczony – do rozebrania 52. Rykały 33 dom drew., I ćw. XX w. Nie istnieje

53. Rykały 43 dom drew., I ćw. XX w. Nie istnieje

54. Rykały 43 chlew, mur., I ćw. XX w. Nie istnieje

55. Rykały 46 dom mur. , I ćw. XX w. Nie istnieje

• Zespoły i obiekty zabytkowe nie wpisane do CRD Konserwatora Zabytków:

1. Kapliczka domkowa – XIX w./ XX w.

2. Biejkowska Wola Park dworski – XIX w. w rej. zabyt. Nie istnieje 3. Borowe Kapliczka murowana, domkowa pocz. XX w.

4. Jadwigów Kapliczka 1935 r.

11 5. Dwór XIX w. (była w nim szkoła) w rej. zabyt.

6. Piekarty Park dworski XIX w. w rej. zabyt.

7. Promna Ko ściół murowany 1866 r. – 1870 r.

8. Promna Nagrobek na cmentarzu przyko ścielnym XIX w.

9. Promna Kaplica cmentarna rodziny Jackowskich na cmentarzu przyko ścielnym – XIX w. 10. Promna Figura Matki Boskiej (przy ko ściele) 1900 r. – 1901 r.

11. Promna Plebania murowana – 1900 r.

12. Promna Budynek murowany (dawny młyn ?) – pocz. XX w.

13. Promna Pałac – XVIII/XIX w. w rej. zabyt.

14. Promna Park dworski XVIII w./XIX w. w rej. zabyt.

15. Promna Kapliczka kolumnowa (ul. Warecka róg ul. Złotej) – XIX w./ XX w. (?) 16. Promna Kapliczka murowana – XVIII w. (?) ul. Warecka 7 Bardzo zniszczona- rozsypuje się. 17. Przybyszew Kapliczka murowana, 1938 r.

18. Przybyszew 110 Dom drewniany I ćw. XX w.

19. Przybyszew 142 Dom parafialny, murowany XIX w./XX w.

20. Przybyszew, Dom drewniany, koniec XIX w. ul. Rynek 35

• Wykaz stanowisk archeologicznych

LP MIEJSCOWO ŚĆ NUMER FUNKCJA KULTURA CHRONOLOGIA NUMER AZP

1 Nowe 1 67-65/2 Gródek Średniowiecze ok. 1250 – sto Ŝkowaty 1350

2 4 67-65/8 Osada Pó źne średniowiecze

3 Lekarcice Nowe 2 67-65/9 Osada Pó źne średniowiecze – nowo Ŝytno ść XV-XVII w.

4 Lekarcice Nowe 5 67-65/10 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa 12

5 Lekarcice Nowe 6 67-65/11 Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa XII w.

Osada Pó źne średniowiecze XV-XVI w.

6 Lekarcice Nowe 3 67-65/12 Osada Pó źne średniowiecze – nowo Ŝytno ść XV – XVIII w.

7 7 67-65/13 Ślad Neolit osadnictwa

8 Lekarcice Stare 8 67-65/14 Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

9 Piekarty 2 67-65/15 Osada Pó źne średniowiecze XIV – XVI w.

10 1 67-65/16 Ślad Pó źne średniowiecze osadnictwa

11 2 67-65/20 Ślad Średniowiecze osadnictwa

12 Broniszew 3 67-65/21 Osada Nowo Ŝytno ść XV-XVIII w.

13 Daltrozów 1 67-66/1 Osada Nowo Ŝytno ść XVI – XVIII w.

14 Przybyszew 1 68-65/1 Ślad Wczesny okres late ński osadnictwa

15 Przybyszew 2 68-65/2 Cmentarzysko Wczesny okres late ński

16 Przybyszew 3 68-65/3 Osada Kultura grobów Wczesna epoka Ŝelaza kloszowych

17 Góry 2 68-65/5 Osada Kultura Wczesna epoka br ązu trzciniecka

18 Góry 3 68-65/6 Cmentarzysko Staro Ŝytno ść – wczesne średniowiecze ?

19 Adamów Góry 1 68-65/7 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa XI – XII w.

20 1 68-65/8 Ślad Okres rzymski osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

13 21 Przybyszew 8 68-65/9 Osada Staro Ŝytno ść

Osada Wczesne średniowiecze VIII – X w.

22 Przybyszew 9 68-65/10 Osada Młodszy okres przedrzymski

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa 23 Przybyszew 10 68-65/11 Cmentarzysko Kultura łu Ŝycka Wczesna epoka Ŝelaza? ?

Kultura grobów kloszowych?

Kultura pomorska ?

24 Przybyszew 11 68-65/12 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Kultura Młodszy okres przedrzymski osadnictwa przeworska 25 Przybyszew 12 68-65/13 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa Pó źne średniowiecze Ślad osadnictwa

26 Przybyszew 13 68-65/14 Osada Kultura Młodszy okres przedrzymski – przeworska okres rzymski

Nieokre ślona Ślad osadnictwa Staro Ŝytno ść

Ślad osadnictwa

27 Przybyszew 14 68-65/15 Osada Staro Ŝytno ść

Osada Wczesne średniowiecze XI – XII w. Ślad osadnictwa Nowo Ŝytno ść

28 Mała Wie ś 1 68-65/16 Ślad Epoka kamienia – epoka osadnictwa Ŝelaza

Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

29 Mała Wie ś 2 68-65/17 Ślad osadnictwa

30 Mała Wie ś 3 68-65/18 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

31 Mała Wie ś 4 68-65/19 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

14 Ślad Kultura Młodszy okres przedrzymski – osadnictwa przeworska okres rzymski

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa 32 Mała Wie ś 5 68-65/20 Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa X – XI w.

33 Mała Wie ś 6 68-65/21 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Kultura Młodszy okres przedrzymski – osadnictwa przeworska okres rzymski

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa 34 Mała Wie ś 7 68-65/22 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

35 Przybyszew 15 68-65/23 Ślad Kultura Młodszy okres przedrzymski – osadnictwa przeworska okres rzymski

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa Pó źne średniowiecze Ślad osadnictwa

36 Przybyszew 5 68-65/24 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

Ślad Nieokre ślona osadnictwa

37 Strupiechów 68-65/25 Ślad Epoka kamienia – epoka /Jadwigów / 1 osadnictwa Ŝelaza Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

38 Przybyszew 6 68-65/26 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

39 Przybyszew 7 68-65/27 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

40 Mała Wie ś 8 68-65/28 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

41 Mała Wie ś 9 68-65/29 Ślad Epoka kamienia – epoka osadnictwa Ŝelaza

Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa 15

42 Rykały 1 68-65/30 Osada Staro Ŝytno ść

43 Rykały 2 68-65/31 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa XII – XIII w.

44 Rykały 3 68-65/32 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa Młodszy okres przedrzymski – Ślad okres rzymski osadnictwa

45 Rykały 4 68-65/33 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Młodszy okres przedrzymski – osadnictwa okres rzymski

Ślad Wczesne średniowiecze XI – osadnictwa XIII w.

46 Rykały 5 68-65/34 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Epoka kamienia – epoka osadnictwa śelaza

Ślad Wczesne średniowiecze XI – osadnictwa XII w.

Ślad Pó źne średniowiecze osadnictwa

47 Lisów 2 68-65/35 Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa XI – XII w.

48 Lisów 3 68-65/36 Ślad Staro Ŝytno ść – wczesne osadnictwa średniowiecze

Ślad Wczesne średniowiecze XII – osadnictwa XIII w.

49 Lisów 4 68-65/37 Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa Pó źne średniowiecze

50 Lisów 5 68-65/40 Osada Kultura Młodszy okres przedrzymski – przeworska okres rzymski

51 Lisów 6 68-65/41 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

52 Lisów 7 68-65/42 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

16 Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

53 Lisów 8 68-65/44 Osada Kultura Okres rzymski przeworska

54 Lisów 9 68-65/45 Ślad Epoka kamienia –epoka osadnictwa Ŝelaza

Ślad osadnictwa Staro Ŝytno ść

Ślad osadnictwa Wczesna epoka Ŝelaza

55 Lisów 10 68-65/46 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Nowo Ŝytno ść osadnictwa

56 Mała Wie ś 10 68-65/47 Osada Staro Ŝytno ść

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

57 Mała Wie ś 11 68-65/48 Osada Wczesne i pó źne średniowiecze XII – 1 poł. XV w.

58 Mała Wie ś 12 68-65/49 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

59 Mała Wie ś 13 68-65/50 Osada Kultura Młodszy okres przedrzymski – przeworska okres rzymski

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa Nowo Ŝytno ść Ślad osadnictwa

60 Mała Wie ś 14 68-65/51 Ślad Młodszy okres przedrzymski – osadnictwa okres rzymski

Wczesne średniowiecze Ślad osadnictwa

61 Mała Wie ś 15 68-65/52 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa XII – XIII w.

62 Mała Wie ś 16 68-65/53 Osada Staro Ŝytno ść

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa 17

63 Strupiechów 68-65/54 Osada Kultura Okres rzymski / Jadwigów / 2 przeworska Ślad osadnictwa Wczesne średniowiecze

Ślad osadnictwa Nieokreślone

64 Strupiechów 68-65/55 Ślad Kultura Młodszy okres przedrzymski – / Jadwigów / 3 osadnictwa przeworska okres rzymski

65 Strupiechów 68-65/56 Ślad Staro Ŝytno ść / Jadwigów / 4 osadnictwa

Ślad osadnictwa Wczesne średniowiecze

Ślad osadnictwa Pó źne średniowiecze

Ślad Nieokre ślone osadnictwa

66 Strupiechów 68-65/ 57 Osada Wczesne średniowiecze / Jadwigów / 5 X – XI w. Ślad osadnictwa Pó źne średniowiecze

67 Strupiechów 68-65/58 Ślad Kultura Młodszy okres przedrzymski – / Jadwigów / 6 osadnictwa przeworska okres rzymski

68 Strupiechów 68-65/ 59 Ślad Staro Ŝytno ść / Jadwigów / 7 osadnictwa

69 Strupiechów 68-65/60 Ślad Młodszy okres przedrzymski – / Jadwigów / 8 osadnictwa okres rzymski

70 Piekarty 1 68-65/61 Cmentarzysko Nowo Ŝytno ść

71 Fal ęcice 2 68-65/62 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Wczesna epoka Ŝelaza osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

72 Fal ęcice 7 68-65/63 Ślad Staro Ŝytno ść – wczesne osadnictwa średniowiecze

73 Fal ęcice 8 68-65/64 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

18 Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa XI – XII w.

74 Góry 4 68-65/65 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa XII – XIII w.

75 Fal ęcice 1 68-66/1 Osada Staro Ŝytno ść

76 Fal ęcice 2 68-66/2 Osada Kultura łu Ŝycka Okres Halstatt C-D

Kultura Osada przeworska Okres pó źno late ński – wczesny okres rzymski 77 Fal ęcice 3 68-66/3 Ślad Neolit osadnictwa

Osada? Kultura łu Ŝycka Epoka br ązu – wczesna epoka Ŝelaza Kultura Osada przeworska Okres pó źno late ński wczesno rzymski

78 Fal ęcice 4 68-66/4 Osada Wczesne średniowiecze średniowiecze XII – XVII w.

79 Fal ęcice 5 68-66/5 Osada Kultura łu Ŝycka Epoka br ązu – wczesna epoka Ŝelaza

Osada Wczesne średniowiecze IX-XII w.

80 Promna 1 68-66/6 Ślad Kultura Okres rzymski osadnictwa przeworska

Osada Wczesne średniowiecze i średniowiecze XIII – XVII w.

81 Promna 2 68-66/7 Ślad Kultura Okres rzymski Osadnictwa przeworska

82 Promna 3 68-66/8 Osada Kultura Neolit pucharów lejkowatych

Ślad Kultura łu Ŝycka Epoka br ązu – wczesna osadnictwa epoka Ŝelaza

83 Kolonia Promna 1 68-66/9 Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

84 Biejkowska Wola 1 68-66/10 Osada Średniowiecze, nowo Ŝytno ść XV-XVIII w.

19 85 Biejkowska Wola 2 68-66/11 Ślad Kultura Okres rzymski osadnictwa przeworska

Osada Wczesne średniowiecze VIII – XII w.

86 Biejkowska Wola 3 68-66/12 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa

87 Biejków 1 68-66/13 Ślad Kultura Okres rzymski osadnictwa przeworska 88 Biejków 2 68-66/14 Ślad Kultura Okres rzymski osadnictwa przeworska Ślad Średniowiecze osadnictwa Nowo Ŝytno ść XV – XVII w. 89 Biejków 3 68-66/15 Osada Kultura łu Ŝycka Epoka br ązu – wczesna epoka Ŝelaza Osada Wczesne średniowiecze Średniowiecze VIII – XV w. 90 Biejków 4 68-66/16 Osada Kultura łu Ŝycka Epoka br ązu

Cmentarzysko Kultura pomorska Epoka Ŝelaza /kloszowa Ślad osadnictwa Średniowiecze XIV – XV w. 91 Biejków 5 68-66/17 Ślad Neolit osadnictwa

92 Biejków 6 68-66/18 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa

Osada Wczesne średniowiecze Średniowiecze XIII – XVII w.

93 Biejków 7 68-66/19 Ślad Kultura łu Ŝycka Epoka br ązu – wczesna osadnictwa epoka Ŝelaza

Osada Średniowiecze XV – XVII w.

94 Biejków 8 68-66/20 Osada Staro Ŝytno ść

Osada Wczesne średniowiecze Średniowiecze

95 Biejków 9 68-66/21 Cmentarzysko Kultura Okres pó źno late ński lub przeworska rzymski 96 Biejków 10 68-66/22 Cmentarzysko Kultura Okres wczesnorzymski przeworska

97 Pnie 1 68-66/45 Ślad Staro Ŝytno ść osadnictwa 20

Ślad Średniowiecze - osadnictwa Nowo Ŝytno ść XII – XVII w.

98 Przybyszew 16 69-65/24 Ślad Epoka kamienia – Epoka osadnictwa Ŝelaza

Osada Wczesne średniowiecze XIII w. Osada Pó źne średniowiecze XIV – XVII w. Ślad osadnictwa Okres nowo Ŝytny XVIII w. 99 Przybyszew 17 69-65/25 Ślad Epoka kamienia osadnictwa

Osada Kultura łu Ŝycka/ Epoka br ązu – wczesna grobów epoka Ŝelaza kloszowych

Kultura Osada przeworska Młodszy okres przedrzymski – okres rzymski

Wczesne średniowiecze X-XII Osada w.

Pó źne średniowiecze Osada XIV – XV w.

Okres nowo Ŝytny Osada XVI – XVII w.

100 Przybyszew 18 69-65/26 Ślady Staro Ŝytno ść osadnictwa

Osada Wczesne średniowiecze X-XIII w.

Wie ś Pó źne średniowiecze – nowo Ŝytno ść XV-XVI w.

Stajnie Nowo Ŝytno ść dworskie XVIII – XX w.

Grób Nieokre ślone

101 Przybyszew 19 69-65/27 Ślad Kultura łu Ŝycka Epoka br ązu – wczesna osadnictwa epoka Ŝelaza

Ślad Wczesne średniowiecze osadnictwa XII – XIII w.

Ślad Pó źne średniowiecze osadnictwa XIV w. Nowo Ŝytno ść Ślad XVI-XVII w. 21 osadnictwa

102 Przybyszew 20 69-65/28 Ślad Epoka kamienia osadnictwa

Osada Kultura łu Ŝycka Epoka br ązu

Kultura Osada przeworska Młodszy okres przedrzymski – okres rzymski A3-B1

Wczesne średniowiecze Osada X-XIII w.

Pó źne średniowiecze – Osada nowo Ŝytno ść XV – XVI w.

1.3 Powi ązania infrastrukturalne i komunikacyjne

Rola miejscowo ści Promna w układzie osadniczym województwa:

Promna - siedziba Urz ędu Gminy. Ośrodek lokalny z polityk ą rozwoju rolnictwa, funkcji obsługi ludno ści oraz funkcji wypoczynkowo-turystycznej z uwagi na mi ędzy innymi:

- ci ągło ść funkcji administracyjnej stopnia podstawowego oraz wyposa Ŝenie w podstawowe instytucje obsługi ludno ści i rolnictwa;

- korzystne poło Ŝenie w zasi ęgu oddziaływania trasy ekspresowej Nr 7;

- atrakcyjne i cenne walory przyrodniczo-krajobrazowe doliny Pilicy oraz istniej ące zainwestowanie turystyczno-wypoczynkowe (budownictwo letniskowe);

Główne ponadlokalne ośrodki obsługi ludno ści gminy Promna (siedziby administracji specjalnych szczebla rejonowego obsługuj ących m.in. gmin ę Promna)

M.BIAŁOBRZEGI - główny ponadlokalny o środek rozwoju. Ośrodek powiatowy (od 1 stycznia 1999 roku) w planowanej reformie administracyjnej kraju, z projektowanym przestrzennym zasi ęgiem obsługi obejmuj ącym mi ędzy innymi obszar gminy Promna. Aktualnie siedziba wi ększo ści instytucji administracji specjalnej obsługuj ących m.in. ludno ść gminy Promna: Starostwo Powiatowe, Urz ąd Miasta i Gminy, Komenda Powiatowa Policji, Urz ąd Skarbowy, Stacja Pogotowia Ratunkowego, Oddział PCK, Inspektorat PZU, Pa ństwowa Powiatowa Stra Ŝ Po Ŝarna.

22 M.GRÓJEC - główny ponadlokalny o środek rozwoju (o środek powiatowy) uzupełniaj ący obsług ę obszaru gminy Promna m.in. poprzez funkcjonuj ące instytucje: Starostwo Powiatowe, Urz ąd Miasta i Gminy, Powiatowy Urz ąd Pracy Zespół Opieki Zdrowotnej ze szpitalem, Prokuratura Rejonowa, Pa ństwowa Stra Ŝ Po Ŝarna, Rejon Dróg Publicznych, Rejon Energetyczny, Wojskowa Komenda Uzupełnie ń, Inspektorat ZUS.

W zało Ŝeniach reformy administracyjnej przyjmuje si ę koncentracj ę administracji specjalnych szczebla rejonowego w projektowanych o środkach powiatowych z zasi ęgiem obsługi danego powiatu. Oznacza ć to mo Ŝe zmniejszenie ponadlokalnej roli m. Grójca w obsłudze ludno ści gminy Promna.

UKŁAD PASMOWY – PODSTAWOWE SYSTEMY INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ

Podstawowe systemy infrastruktury technicznej o znaczeniu ponadlokalnym przechodz ące przez obszar gminy stanowi ą:

Drogi ekspresowe:

- droga ekspresowa Nr 7 Warszawa-Białobrzegi-Radom-Kraków

Droga wojewódzka:

- Nr 731 Promna - Warka

Drogi powiatowe:

- 1616W Goszczyn - Daltrozów - 1638W Przybyszew - Goszczyn - 1104W Fal ęcice - Przybyszew - Nowe Miasto n/Pilic ą - 1106W Promna - Jasieniec

Gazoci ągi przesyłowe

- przebudowany gazoci ąg średniego ci śnienia, średnicy 300 mm, relacji „Lubienia - Sękocin"

- gazoci ąg średniego ci śnienia do Warki (odgał ęzienie od gazoci ągu „Lubienia - Sękocin")

2. Podstawowe szanse i problemy rozwoju gminy Promna wynikaj ące z uwarunkowa ń

23 Podstawowe problemy i szanse rozwoju Gminy rozpoznane w ramach oceny stanu zagospodarowania przestrzennego oraz uwarunkowa ń rozwoju dla podstawowych funkcji stanowi ą;

2.1 W zakresie polityki przestrzennej pa ństwa

szanse

- Przyj ęta w „Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju" jako wiod ąca zasada równowa Ŝenia rozwoju kraju ze szczególnym uwzgl ędnieniem ochrony warto ści przyrodniczych (ekorozwój).

- Wyró Ŝnione w „koncepcji krajowej" przestrzenie regionalne dla zachowania atutów istniej ącego zagospodarowania, w tym mi ędzy innymi obszar na północ od rzeki Pilicy jako strefa ukształtowanej specjalizacji produkcji sadowniczej o znaczeniu krajowym, z polityk ą utrzymania tego kierunku zagospodarowania w przyszło ści, co znajduje to bezpo średnie odniesienie mi ędzy innymi do obszaru gminy Promna;

- Wskazywany jako wa Ŝny do wdra Ŝania w polityce pa ństwa wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich (zwi ększanie udziału funkcji pozarolniczych na obszarach wiejskich) ze wspieraniem modernizacji i budowy infrastruktury technicznej oraz gał ęzi z otoczenia rolnictwa w tym- m.in. przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego, funkcji wypoczynku, turystyki i agroturystyki, co dotyczy i mo Ŝe mie ć szczególne znaczenie dla obszaru gminy Promna;

- Okre ślone w „Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju" pasma przy śpieszonego rozwoju kształtuj ące si ę wraz z rozbudow ą i modernizacj ą systemów infrastruktury technicznej (głównie komunikacyjnej) o znaczeniu krajowym i regionalnym, w tym pasmo „północ-południe" oparte o integruj ącą rol ę trasy ekspresowej Nr 7 przechodz ącej mi ędzy innymi przez obszar gminy Promna.

problemy (ograniczenia)

- Problemy adaptacyjne obszarów wiejskich do wielofunkcyjnego rozwoju i gospodarki rynkowej (rozdrobniona struktura gospodarstw rolnych, nie uregulowane problemy organizacji zbytu płodów rolnych, mała opłacalno ść produkcji rolnej) wymagaj ące długookresowych instrumentów finansowo-kredytowych polityki pa ństwa, w tym polityki rolnej;

2.2 W zakresie powi ąza ń (relacji) zewn ętrznych

szanse wynikaj ące z poło Ŝenia gminy:

- Wdra Ŝana od 1 stycznia 1999 roku reforma samorz ądowa szczebla powiatowego i regionalnego oraz powi ązania gminy ze stolic ą regionu Warszaw ą jak równieŜ utrwalone zwi ązki społeczno gospodarcze z o środkami ponadlokalnymi Białobrzegami, Grójcem i Wark ą. Miasto Białobrzegi jako o środek powiatowy obejmuje obszar sze ściu, gmin w tym mi ędzy innymi gmin ę Promna;

24 - Poło Ŝenie Gminy w korytarzu trasy ekspresowej Nr 7 stanowi ące o dost ępno ści komunikacyjnej gminy na kierunku północ-południe oraz w ci ągu komunikacyjnym „nadpilickim" Promna -Warka (pozostawionym w randze drogi wojewódzkiej w nowym układzie sieci dróg krajowych i wojewódzkich) i Promna-Fal ęcice- Przybyszew-Nowe Miasto n/Pilic ą (od 1 stycznia 1999 roku droga powiatowa);

- Poło Ŝenie Gminy w ukształtowanym „grójecko-wareckim" rejonie specjalizacji sadowniczej o znaczeniu krajowym;

- Poło Ŝenie Gminy w obszarze zasobnych poziomów wodono śnych, szczególnie GZWP „Subniecka Warszawska - cz ęść centralna" Nr 215A o zasi ęgu wykraczaj ącym poza rejony gminy Promna;

- Poło Ŝenie gminy (południowe obszary) w systemie doliny Pilicy stanowi ącej znacz ący element w krajowej sieci ekologicznej „ECONET-POLSKA". „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Pilicy i Drzewiczki” pełni rol ę obszaru w ęzłowego jako biocentrum i strefa buforowa o znaczeniu mi ędzynarodowym. Planowane jest podniesienie rangi ochrony prawnej poprzez utworzenie Parku Krajobrazowego Dolnej Pilicy. Korytarze ekologiczne rzek Dylówki i Borówki przepływaj ących przez obszar gminy maj ą swoje przedłu Ŝenie w terenach gmin s ąsiednich Goszczyna i Mogielnicy. Projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Rykalanki" fragmentem wkracza na teren gminy Goszczyn;

- Rozwi ązywanie na poziomie ponadgminnym problemów gospodarki odpadami poprzez dostosowanie istniej ącego, wspólnego składowiska odpadów w Suchej gm. Białobrzegi;

problemy (ograniczenia)

- Zachwianie równowagi ekologicznej doliny Pilicy. Istotnym czynnikiem wpływaj ącym na degradacj ę ro ślinno ści, wód powierzchniowych i gruntowych jest zagro Ŝenie dla przepływu nienaruszalnego rzeki zwi ązane z funkcjonuj ącym uj ęciem powierzchniowym wody dla miasta Łodzi ze Zbiornika Sulejowskiego i zrzut oczyszczanych ścieków do innej zlewni;

- Utrudnienia w zagospodarowaniu zwi ązane z wyst ępowaniem okre ślonych obszarów szczególnego zagro Ŝenia powodzi ą obejmuj ących obszary doliny Pilicy;

- Ograniczenia w gospodarowaniu zwi ązane z konieczn ą ochron ą Obszaru Wysokiej Ochrony GZWP „Subniecka Warszawska- cz ęść centralna";

- Nieuporz ądkowana do ko ńca gospodark ą ściekowa w gminach poło Ŝonych w górze rzeki, w tym równie Ŝ poza obszarem subregionu radomskiego, wpływaj ąca na jako ść wód rzeki Pilicy;

- Niezadowalaj ący stan poszczególnych komponentów środowiska (gleby, woda, powietrze, ro śliny) zwi ązany z intensywn ą chemizacj ą rolnictwa, głównie upraw sadowniczych w gminach na północ od Pilicy;

- Niedogodno ści zwi ązane z funkcj ą tranzytow ą drogi szybkiego ruchu dla klimatu akustycznego, warunków higieny atmosfery oraz jako ści gleb i wód gruntowych w rejonie trasy;

25 - Obni Ŝenie rangi dawnych dróg wojewódzkich w obszarze gminy do rangi dróg powiatowych z dniem 1 stycznia 1999 roku (Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998 roku - Dz.U. Nr 160, poz. 1071);

- Wywóz ścieków do oczyszczalni w Białobrzegach (brak oczyszczalni ścieków);

2.3 W zakresie sfery społecznej

szanse

- Potencjał demograficzny gminy oraz zrównowa Ŝone podstawowe procesy demograficzne i społeczne (stabilizacja zaludnienia, poprawa wska źników w zakresie udziału kobiet w wieku 20-39 lat/100 m ęŜ czyzn i zwi ązana z tym poprawa przyrostu naturalnego ludno ści, równowaga struktur płci i wieku, stopa bezrobocia -7,1 %- o połow ę ni Ŝsza ni Ŝ średnio w subregionie radomskim i nie przekraczaj ąca tzw „bezpiecznego poziomu bezrobocia" okre ślanego na 10 %);

- Zasoby mieszkaniowe gminy ze wska źnikiem 314 mieszka ń/1000 ludno ści przy wska źniku 271 w gminach obszarów wiejskich subregionu. W polityce mieszkaniowej standardy do jakich nale Ŝy d ąŜ yć okre ślone zostały docelowym wska źnikiem 350 mieszka ń/1000 ludno ści (M.P. Nr 35, poz.412/95);

- Istniej ące rezerwy terenów mieszkaniowych brutto wskazane do zainwestowania dla ró Ŝnych form zabudowy mieszkaniowej i usługowo-produkcyjnej. Korzystne uwarunkowania przyrodnicze i infrastrukturalne dla wskazania dalszych terenów do zabudowy mieszkaniowej, wypoczynkowej, usługowej i usługowo-produkcyjnej;

- Ukształtowane funkcjonalno-przestrzenne „nadpilickie" pasmo koncentracji osadnictwa (południowa cz ęść gminy) z zabudow ą mieszkaniow ą jednorodzinn ą i zagrodow ą, wypoczynkow ą (budownictwo letniskowe), usługow ą i usługowo-produkcyjn ą:

- Wyposa Ŝenie gminnego o środka usługowo-administracyjnego zapewniaj ące dobry poziom dost ępno ści do podstawowych usług w zakresie ochrony zdrowia, szkolnictwa podstawowego, kultury, sportu, administracji samorządowej i specjalnej;

- Wykształcone, obok usługowo-administracyjnego o środka gminnego, wspomagaj ące ośrodki usługowe w Przybyszewie (zachodnia cz ęść gminy) i Fal ęcicach równowa Ŝą ce dost ęp do usług podstawowych;

problemy (ograniczenia) - Przestrzenne rozdrobnienie rolniczego osadnictwa w środkowej i północnej cz ęś ci gminy. Na taki układ sieci osadniczej ma wpływ charakter wysoko intensywnego rolnictwa tego obszaru i tradycja powi ązania mieszkania z sadem. Utrudnia to zachowanie zalecanej przez środowiska naukowe minimum 20 metrowej strefy ochronnej (z uwagi na stosowane środki ochrony ro ślin) zabudowy mieszkaniowej od sadów;

26 - Potrzeba podnoszenia standardów obsługi ludno ści gminy i ludno ści przebywaj ącej czasowo w celach wypoczynkowych poprzez bie Ŝą cą modernizacj ę, rozbudow ę lub budow ę nowych obiektów u Ŝyteczno ści publicznej (placówki ochrony zdrowia, pocztowe, handlowo-usługowe, urz ądzenia sportowe itp) oraz pełne wyposa Ŝanie obszarów zainwestowanych w podstawowe elementy infrastruktury technicznej;

2.4 W zakresie sfery gospodarczej szanse

- Du Ŝy potencjał produkcyjny rolnictwa z powierzchni ą 10 500 u Ŝytków rolnych cechuj ących si ę wysok ą i wszechstronn ą przydatno ści ą kompleksów glebowo- rolniczych do produkcji rolnej. Syntetyczny wska źnik jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej (bonitacja gleb, warunki wodne gleb, agroklimat, rze źba terenu) wynosi 61,6 w skali 100 punktowej;

- Prywatna własno ść w rolnictwie z udziałem sektora indywidualnego 96", 6 %;

- Ukształtowany kierunek produkcji rolniczej ze specjalizacj ą sadownicz ą o znaczeniu krajowym (20 % u Ŝytków rolnych gminy posiada nasadzenia drzew owocowych).

- Mo Ŝliwo ść tworzenia du Ŝych specjalistycznych gospodarstw rolnych;

- Istniej ący potencjał zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w gminie (ponad 230 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie Regon, w wi ększo ści w sektorze prywatnym);

- Wzrost drobnej przedsi ębiorczo ści;

- Mo Ŝliwo ść wykorzystania kruszywa naturalnego na potrzeby lokalne;

- Istniej ące walory przyrodniczo-krajobrazowe do rozwoju funkcji wypoczynkowej (wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich);

- Zainteresowanie budownictwem o charakterze mieszkaniowo- wypoczynkowym w obszarze gminy mieszka ńców Warszawy i Radomia;

problemy (ograniczenia)

- Mało korzystna struktura obszarowa gospodarstw rolnych (problem w skali subregionu i kraju);

- Zatrudnienie w rolnictwie nadmierne w stosunku do areału u Ŝytków rolnych;

- Niewykorzystane w pełni walory przyrodnicze gminy dla rozwoju turystyki i wypoczynku;

- Ograniczone mo Ŝliwo ści retencjonowania wody (znikoma ilo ść naturalnych zbiorników wodnych, niewielka pojemno ść zbiorników małej retencji);

27 - Niski stopie ń lesisto ści gminy (5,6 %);

- Obni Ŝenie poziomu wód gruntowych w dolinie Pilicy na skutek zmniejszenia jej przepływu;

- Stepowienie doliny Pilicy;

2.5 W zakresie infrastruktury technicznej szanse

- Rozwini ęta sie ć dróg oraz dost ępno ść komunikacyjna gminy poprzez układ drogowy zapewniaj ąca prawidłowe powi ązania zewn ętrzne;

- Poło Ŝenie gminy w korytarzu drogi ekspresowej Nr 7 (ekspresowej);

- Dobrze rozwini ęta sie ć dróg w obszarze gminy;

- Zadowalaj ący stopie ń zwodoci ągowania gminy. Zu Ŝycie wody z wodoci ągów zbiorowych w gospodarstwach domowych na 1 mieszka ńca wynosi w gminie 13,3 nr/d, przy średnim w obszarach wiejskich subregionu radomskiego 10,5 nr/d;

- Wyst ępowanie zasobnych poziomów wodono śnych (kredowego, trzeciorz ędowego i czwartorz ędowego) oraz udokumentowane zasoby wód podziemnych zaspakajaj ące potrzeby gminy;

- Wyst ępowanie zasobów dyspozycyjnych w zlewni Pilic y umo Ŝliwiaj ących lokalizacj ę obiektów małych retencji;

- Korzystne naturalne warunki wodne gleb w ponad 50 % u Ŝytków rolnych (brak potrzeby regulacji stosunków wodnych poprzez melioracje);

- Wysoki stopie ń gazyfikacji gminy (w gaz przewodowy wyposa Ŝonych jest 27 z 31 sołectw w obszarze gminy);

- Dobry stan techniczny sieci energetycznej średniego i niskiego napi ęcia;

problemy (ograniczenia)

- Niedoinwestowanie dróg w odniesieniu do wzrastaj ącego nat ęŜ enia ruchu (problem w skali kraju i województwa).

- Brak systemu komunikacji rowerowej;

- Potrzeba rozbudowy sieci wodoci ągowej;

- Nie rozwi ązane problemy gospodarki ściekowej oraz kanalizacji sanitarnej (potrzeba budowy oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacji sanitarnej);

- Potrzeba rozbudowy sieci gazowej i telekomunikacyjnej;

- Nierozwi ązany w skali kraju, subregionu i gminy problem utylizacji opakowa ń po środkach 28 ochrony ro ślin;

- Słabo rozwini ęty system selektywnej zbiórki odpadów stałych;

2.6 W zakresie sfery ekologicznej

szanse wynikaj ące ze stanu i zasobów środowiska naturalnego dla rozwoju gospodarczego gminy

- Ukształtowanie terenu, warunki gruntowo-budowlane oraz klimatyczno-zdrowotne na wysoczy źnie nie stwarzaj ące przeszkód dla lokalizacji budownictwa mieszkaniowego, usługowego, wypoczynkowego oraz organizacji produkcji rolnej;

- Dobre warunki środowiskowe, atrakcyjne pod wzgl ędem przyrodniczo-krajobrazowym warunkuj ące rozwój funkcji rekreacyjnej

- Korzystne warunki glebowe i klimatyczne sprzyjaj ące rozwojowi wysoko intensywnego rolnictwa (sadownictwa) na wysoczy źnie oraz upraw ciepłolubnych i obiektów szklarniowych na skarpie doliny Pilicy o ekspozycji południowej;

- Na terenie gminy Promna wyst ępuj ą 3 tereny górnicze: „Piekarty", „Promna 1B”, „Promna 3”;

Na wy Ŝej wymienionych terenach górniczych nale Ŝy stosowa ć poni Ŝsze zało Ŝenia:

• Pasy ochronne dla terenów sąsiednich nie obj ętych eksploatacj ą zostan ą wyznaczone zgodnie z polskimi normami

• Po wyeksploatowaniu kruszyw nale Ŝy dokona ć rekultywacji terenu w kierunku le śnym lub wodnym

• Zabrania si ę zabudowy w terenach górniczych poza obiektami zwi ązanymi z eksploatacj ą złó Ŝ

• Dla terenów eksploatacji złó Ŝ wymaga si ę zachowania bezpiecze ństwa zdrowia ludzkiego oraz zapewnienia bezpiecze ństwa przeciwpo Ŝarowego, powodziowego oraz osuwania si ę mas ziemnych.

Wszelkie działania prowadzone w granicach ustanowionego terenu górniczego powinny zapewniac:

1) wykonanie uprawnie ń okre ślonych w wydanej koncesji;

2) bezpiecze ństwo powszechne;

3) ochron ę środowiska ze szczególnym uwzgl ędnieniem ochrony wód podziemnych oraz obiektów budowlanych.

Aby zminimalizowa ć negatywne oddziaływanie górnictwa na środowisko naturalne nale Ŝy poddawa ć sukcesywnej rekultywacji obszary wydobycia oraz przeprowadzi ć rekultywacje terenów po zako ńczonej eksploatacji surowców. Jako najbardziej po Ŝą dany kierunek wskazuje 29 sie kierunek wodny lub le śny. Dopuszcza sie mo Ŝliwo ść przeprowadzenia rozpoznania zasobów i dokumentacji złó Ŝ oraz w przypadku pozytywnego rozpoznania, prowadzenia eksploatacji złó Ŝ kopalin na obszarach gleb klasy IV – VI poza obszarami korytarzy ekologicznych oraz ł ąk i pastwisk.

- Wyst ępowanie rozpoznanych, bardzo cennych terenów przyrodniczo-krajobrazowych obj ętych ochron ą prawn ą i przewidywanych do obj ęcia ochron ą: OChK Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki; cztery zabytkowe zespoły parkowe; projektowany park krajobrazowy, projektowane cztery uŜytki ekologiczne, zespól przyrodniczo-krajobrazowy oraz kilkana ście obiektów jako pomniki przyrody. Na cenno ść i atrakcyjno ść składaj ą si ę m.in. bogactwo form geomorfologicznych, urozmaicona rze źba terenu, ró Ŝnorodno ść zbiorowisk ro ślinnych oraz mozaikowato ść w uŜytkowaniu obszaru;

- Opracowany gminny program zwi ększania lesisto ści zakładaj ący podwojenie powierzchni le śnej i zwi ększenie jej udziału z 5,6 % do 12,6 %;

problemy (ograniczenia)

- Wyst ępowanie mało korzystnych warunków środowiskowych dla zagospodarowania na obszarach szczególnego zagro Ŝenia powodzi ą rzeki Pilicy (obustronnych pomi ędzy Białobrzegami i Osuchowem oraz na lewym brzegu pomi ędzy Budami Brankowskimi a Biejkowem), w strefach kraw ędziowych wysoczyzny ze względu na du Ŝe spadki terenu, zachodz ące procesy erozyjne, niekorzystne warunki wilgotno ściowe i termiczne;

- Niski stopie ń zaspokojenia potrzeb melioracyjnych, zarówno w zakresie melioracji podstawowych (brak uregulowanych rzek, bardzo mała ilo ść wałów przeciwpowodziowych) jak i melioracji szczegółowych (7 %);

- Ograniczenia w działalno ści wynikaj ące z okre ślonych zasad gospodarowania w obszarach cennych przyrodniczo obj ętych oraz przewidzianych do obj ęcia ochron ą prawn ą;

- Ograniczenia wynikaj ące z wyst ępowania Obszaru Wysokiej Ochrony (OWO) dla wód podziemnych zwi ązane z budow ą geologiczn ą niezabezpieczaj ącą poziomu wodono śnego przed mo Ŝliwo ści ą ska Ŝenia (wschodnia i południowa cz ęść gminy);

- Zagro Ŝenia dla jako ści wód podziemnych zwi ązane z nieuporz ądkowan ą gospodark ą ściekow ą, chemizacj ą rolnictwa, wyst ępowaniem dzikich wysypisk śmieci oraz zanieczyszczonymi wodami powierzchniowymi. Wody podziemne czwartorz ędowe zanieczyszczone s ą pestycydami;

- Zachwianie „równowagi ekologicznej" doliny Pilicy (południowa cz ęść gminy) wynikaj ące z nakładania si ę niekorzystnych zjawisk którymi s ą: silne zanieczyszczenie wód rzeki (n.o.n.), zagro Ŝenie jej przepływu nienaruszalnego, zagro Ŝenie deficytem wód powierzchniowych i stepowieniem krajobrazu na skutek bezzwrotnego poboru wody ze Zbiornika Sulejowskiego 30 na rz. Pilicy dla zaopatrywania m.Łodzi;

- Niewielka ilo ść naturalnych zbiorników wodnych oraz mała pojemno ść zbiorników małej retencji przy jednoczesnym nienajlepszym ich stanie technicznym (na 6 obiektów - 5 wymaga pogł ębienia. 1 odbudowy);

- Bardzo niski stopie ń lesisto ści gminy wynosz ący 5,6 %;

- Degradacja gleb wynikaj ąca z rozwijaj ących si ę procesów osuwiskowych na stromych zboczach (skarpa nadpilicka i zbocza pagórów moren czołowych);

- Zanieczyszczenie gleb metalami ci ęŜ kimi;

- Degradacja rze źby terenu na skutek chaotycznej eksploatacji kopalin;

- Negatywny wpływ na warunki aerosanitarne działaj ących w obszarze gminy podmiotów gospodarczych np. `garbarnie, ubojnie zwierz ąt, zakłady przetwórcze owoców i warzyw, przemysłowe fermy drobiu oraz w wyniku chemizacji rolnictwa i komunikacji samochodowej;

- Wyst ępowanie obiektów klasyfikowanych prawnie jako szczególnie szkodliwe dla środowiska i zdrowia ludzi (droga ekspresowa Nr 7, fermy kur w Kolonii Promna) oraz kilkunastu obiektów mog ących pogorszy ć stan środowiska;

- Wyst ępowanie obiektów klasyfikowanych prawnie jako mog ących stanowi ć nadzwyczajne zagro Ŝenie dla środowiska: tranzyt drog ą ekspresow ą substancji toksycznych i niebezpiecznych, 5 stacji paliw, chłodnie;

2.7 W zakresie sfery kulturowej szanse

- Ukształtowana historycznie to Ŝsamo ść Mazowsza (mazowiecki krajobraz kulturowy i przyrodniczy do rzeki Pilicy) oraz wyst ępowanie w obszarze gminy obiektów zabytkowej architektury i obszarów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą.

problemy (ograniczenia)

- Stan techniczny zabytkowych obiektów kultury wymagaj ący zabezpieczenia, rewitalizacji i modernizacji;

3. PODSTAWOWE CELE ROZWOJU GMINY

Podstawowe cele polityki przestrzennego zagospodarowania gminy wynikaj ące z uwarunkowa ń

Ocena całokształtu uwarunkowa ń rozwoju, okre ślenia szans i problemów (ogranicze ń) dokonana została pod k ątem przyj ęcia celów rozwoju i kierunków zagospodarowania gminy. Podstawowe cele polityki przestrzennego zagospodarowania gminy wynikaj ące z

31 uwarunkowa ń i słu Ŝą ce osiągni ęciu zrównowa Ŝonego rozwoju gminy stanowi ą:

Cele społeczno-ekonomiczne

3.1 Poprawa warunków Ŝycia mieszka ńców

Osi ągni ęcie wszechstronnego, wielofunkcyjnego rozwoju gminy zapewniaj ącego popraw ę warunków Ŝycia mieszka ńców, z zachowaniem równowagi mi ędzy rozwojem gospodarczym, a ochron ą środowiska:

- Wykorzystanie sprzyjaj ących warunków glebowo-rolniczych w północnej i środkowej cz ęś ci gminy do dalszego rozwoju wyspecjalizowanej produkcji sadowniczej oraz kompleksów glebowych w pozostałych obszarach gminy do aktywizacji gospodarczej w zakresie funkcji rolniczej;

- Wykorzystanie wyj ątkowych walorów przyrodniczo-krajobrazowych południowej cz ęś ci gminy głównie w dolinie rzeki Pilicy dla dalszej aktywizacji gospodarczej i rozwoju funkcji rekreacji i turystyki, przy uwzgl ędnieniu wysokich walorów przyrodniczych oraz ochrony prawnej systemu rzeki;

- Tworzenie warunków do dalszego rozwoju funkcji usługowo-produkcyjnych (wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich) z dostosowaniem kierunku rozwoju gospodarczego do wymogów środowiska; - Rozwój przetwórstwa rolno- spo Ŝywczego i urz ądze ń zwi ązanych z uzdatnianiem produktów rolnych (przechowalnie owoców, suszarnie itp.); - Ochrona obszarów rolniczej przestrzeni produkcyjnej przed degradacj ą;

- DąŜ enie do dalszej koncentracji ludno ści i zagospodarowania w ukształtowanych zespołach osadniczych; - Tworzenie warunków (rezerwowanie terenów) do rozwoju infrastruktury usługowej - przestrzeni interesu publicznego proporcjonalnie do liczby mieszka ńców i wyst ępuj ących potrzeb;

3.2 Optymalne wykorzystanie szans wynikaj ących z korzystnego poło Ŝenia gminy w niedalekim oddaleniu od Warszawy i Radomia:

- Wskazanie i przygotowanie terenów pod rozwój funkcji rekreacyjnych dla mieszka ńców Warszawy i Radomia;

- Współpraca z gminami o ściennymi w zakresie wspólnych przedsi ęwzi ęć rozwojowych (systemy infrastrukturalne, zwi ązki producenckie, składowiska odpadów, mogilniki itp.).

3.3 Rozbudowa infrastruktury technicznej:

- Zwi ększenie dost ępno ści komunikacyjnej gminy i jej funkcji tranzytowej oraz poprawa bezpiecze ństwa ruchu;

- Podniesienie standardów obsługi poszczególnych obszarów gminy w zakresie komunikacji;

32 - Rozbudowa zbiorowych systemów zaopatrzenia w wod ę;

- Budowa systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków;

- Poprawa pewno ści zasilania w energię elektryczn ą oraz utrzymywanie wła ściwego stanu technicznego sieci energetycznej;

- Zwi ększanie udziału niew ęglowych źródeł ciepła (głównie gazu) w ogrzewaniu obiektów uŜyteczno ści publicznej;

- Zwi ększanie dost ępno ści do informacji poprzez dalszy rozwój usług telekomunikacyjnych;

Cele przestrzenne

3.4 Utrwalanie ukształtowanej prawidłowej struktury funkcjonalno- przestrzennej gminy poprzez:

- Utrzymywanie pozytywnych cech obszarów o ró Ŝnych funkcjach (obszar północny i środkowy oraz obszar doliny Pilicy);

- Korygowanie i wzbogacanie struktur o cechach negatywnych;

- Przygotowywanie nowych terenów do zainwestowania zgodnie z zaistniałymi potrzebami i naturalnymi predyspozycjami;

- Podnoszenie ładu przestrzennego w zagospodarowaniu gminy; - Porz ądkowanie zagospodarowania terenów osadniczych; - Kształtowanie . nowej zabudowy w nawi ązaniu do otoczenia i krajobrazu; - Utrzymywanie harmonijnego krajobrazu otwartego na obszarze gminy;

Cele przyrodnicze

3.5 Ochrona i racjonalne wykorzystanie środowiska przyrodniczego:

- Respektowanie w działalno ści gospodarczej obszarów i obiektów przyrodniczych poddanych ochronie prawnej i przewidzianych do obj ęcia ochron ą;

- Ochrona ci ągów ekologicznych, szaty ro ślinnej i lasów, obszarów źródliskowych, cieków, wód podziemnych, rze źby i gleb;

- Racjonalna gospodarka zasobami wód podziemnych i powierzchniowych, ochrona terenów otwartych, ograniczanie negatywnych oddziaływa ń źródeł zanieczyszcze ń;

- Prowadzenie polityki zrównowa Ŝonego rozwoju polegaj ącej na: integrowaniu działa ń gospodarczych, społecznych, politycznych w celu równowa Ŝenia szans dost ępu do środowiska ludzi współcze śnie Ŝyj ących i przyszłych pokole ń; utrzymywaniu równowagi przyrodniczej; poprawie funkcjonowania środowiska; racjonalnej gospodarce zasobami przyrody;

33 ochronie walorów przyrodniczo-krajobrazowych oraz warunków klimatyczno-zdrowotnych; podejmowaniu proekologicznych kierunków rozwoju;

Cele kulturowe

3.6 Zachowanie w dobrej kondycji wartościowych zasobów dziedzictwa kulturowego:

- Ochrona, rewaloryzacja, modernizacja środowiska kulturowego, zało Ŝeń parkowych i krajobrazu otwartego doliny Pilicy;

- Kształtowanie współczesnej zabudowy układów wsi w nawi ązaniu do tradycji (cech stylowych architektury w tym regionie); - Obj ęcie ochron ą prawn ą warto ściowego krajobrazu otwartego doliny Pilicy; - Zachowanie naturalnych cech krajobrazu oraz kształtowanie jego harmonijnego wizerunku;

III DIAGNOZA STANU ZAGOSPODAROWANIA ORAZ WEWN ĘTRZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU

1. Dotychczasowe przeznaczenie zagospodarowania. Zało Ŝenia rozwoju gminy w obowi ązuj ących ustaleniach planistycznych

Tekst planu / prawo miejscowe/ - ustalenia realizacyjne:

Tekst obowi ązuj ącego planu ze zmianami obejmuje ustalenia ogólne lokalizowania zabudowy dotycz ące obszaru całej gminy reguluj ące m.in.

- w obr ębie wyznaczonych mieszkaniowych terenów budowlanych mo Ŝliwo ść lokalizacji: budownictwa zagrodowego, jednorodzinnego, wielorodzinnego, usługowego, letniskowego;

- w obr ębie wyznaczonych terenów usługowych mo Ŝliwo ść lokalizacji obiektów usługowych oraz uzupełniaj ąco budownictwa mieszkaniowego;

- w obr ębie wyznaczonych terenów rekreacji indywidualnej moŜliwo ść lokalizacji budynków o charakterze wypoczynkowym i mieszkaniowym oraz urz ądze ń i obiektów zwi ązanych z rekreacj ą ogólnodost ępn ą;

- w obr ębie terenów rolnych mo Ŝliwo ść lokalizacji inwestycji imiennie nieokre ślonych na rysunku planu obejmuj ących mi ędzy innymi: obiekty podstawowego uzbrojenia terenu; obiekty słu Ŝą ce intensywnej gospodarce rolnej; obiekty gromadzenia nieczysto ści; obiekty sakralne - cmentarze, kapliczki; urz ądzenia melioracyjne; niekubaturowe obiekty turystyczne; lokalne punkty poboru surowców mineralnych;

Ustalenia szczegółowe dotycz ące wszystkich sołectw okre ślaj ą zasady u Ŝytkowania terenów o 34 ró Ŝnych funkcjach wydzielonych liniami rozgraniczaj ącymi. Wobec małego ruchu budowlanego wynikaj ącego z charakteru i poło Ŝenia gminy wyznaczone tereny budowlane w wi ększo ści posiadaj ą rezerwy terenu dla lokalizacji inwestycji.

2. Stan ładu przestrzennego i wymogi jego ochrony

2.1. Struktura funkcjonalno – przestrzenna Gminy i procesy jej przekształce ń

Powierzchnia ogólna gminy Promna wynosi 12 074 ha.

• Struktura u Ŝytkowania gruntów

Podstawowy bilans u Ŝytkowania gruntów w obszarze gminy kształtuje si ę w wielko ściach: - powierzchnia ogółem 12074 ha 100 %

w tym: - uŜytki rolne 10547 87,4 - grunty pod lasami i zadrzewieniami 731 6,0 - tereny osiedlowe 222 1,8 - tereny zabudowane 215 ziele ń 7 - tereny komunikacyjne 240 2,0 drogi 240 - grunty pod wodami i rowy 197 1,6 - nieu Ŝytki 130 1,1 - tereny ró Ŝne 5 0,1

Struktura władania gruntów

W strukturze władania gruntów dominuje sektor indywidualny z powierzchni ą 10 940 ha tj. 90,6 % powierzchni gminy. Sektor publiczny z powierzchnią 1132 ha stanowi 9,4 % ogólnej powierzchni gminy.

Struktura u Ŝytkowania gruntów potwierdza głównie rolniczy charakter gminy z praktyczn ą dominacja sektora indywidualnego.

Stopie ń lesisto ści gminy jest niski i wynosi 6 % ogólnej powierzchni gminy (731 ha), przy ś rednim wska źniku lesisto ści subregionu -22.3 % oraz powiatu białobrzeskiego - 23 %.

2.2. Stan systemu planowania przestrzennego Gmina Promna posiada „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Promna”, przyj ęte uchwał ą Rady Gminy Promna z dnia 31.03.2000 r., sporz ądzonym w trybie nieobowi ązuj ącej ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1999 r. Nr 15, poz. 139 z pó źn. zm.).

W obszarze Gminy obowi ązuj ą nast ępuj ące plany miejscowe:

35 1) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Promna , uchwała nr. XXXVI/265/06 Rady Gminy Promna z dnia 26 pa Ŝdziernika 2006 r. obejmuj ący cały obszar gminy;

3. SFERY SPOŁECZNO-GOSPODARCZE ORAZ ZASOBY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO

3.1 SFERA SPOŁECZNA

3.1.1 Procesy demograficzne

Obszar gminy o powierzchni 12 074 ha zamieszkiwało na koniec 2009 roku 5619 osoby w 31 sołectwach. G ęsto ść zaludnienia w gminie na 1 km 2 wynosi 46 osób przy średniej g ęsto ści zaludnienia obszarów wiejskich subregionu - 57 osób/ km" oraz powiatu białobrzeskiego - 55 osób/km".

Przebieg podstawowych procesów demograficznych w gminie dokumentuj ą zestawienia:

Zaludnienie - kierunki zmian:

Opis cechy Kategoria: LUDNO ŚĆ STAN LUDNO ŚCI I RUCH Grupa: NATURALNY Podgrupa: Ludno ść ogółem Wiek: ogółem Płe ć: ogółem 2000 2002 2004 2006 2008 2009 Jednostka terytorialna [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] 631 Podregion radomski 426 630 213 626 681 623 900 622 173 621 314 Promna 5 742 5 704 5 650 5 613 5 628 5 619

36 Saldo migracji:

Lp. Opis cechy Kategoria: LUDNO ŚĆ MIGRACJE WEWN ĘTRZNE I Grupa: ZAGRANICZNE 1. Podgrupa: Migracje na pobyt stały gminne wg płci, typu i kierunku Kierunki migracji: zameldowania ogółem Płe ć: ogółem Kategoria: LUDNO ŚĆ MIGRACJE WEWN ĘTRZNE I Grupa: ZAGRANICZNE 2. Podgrupa: Migracje na pobyt stały gminne wg płci, typu i kierunku Kierunki migracji: wymeldowania ogółem Płe ć: ogółem Kategoria: LUDNO ŚĆ MIGRACJE WEWN ĘTRZNE I Grupa: ZAGRANICZNE 3. Podgrupa: Migracje na pobyt stały gminne wg płci, typu i kierunku Kierunki migracji: saldo migracji Płe ć: ogółem

2000 20 05 2009 Jednostka 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. terytorialna [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] Podregion radomski 5 718 6 603 -885 5 240 6 504 -1 264 4 860 6 146 -1 286 Promna 47 78 -31 51 71 -20 38 62 -24

Przyrost naturalny:

Lp. Opis cechy Kategoria: LUDNO ŚĆ STAN LUDNO ŚCI I RUCH Grupa: NATURALNY 1. Podgrupa: Ruch naturalny wg płci Przyrost Ruch naturalny: naturalny Płe ć: ogółem

2000 2005 2009 Jednostka terytorialna 1. 1. 1. Podregion radomski 723 186 343 Promna -4 -19 16

37

Struktura płci ludno ści : Lp. Opis cechy Kategoria: LUDNO ŚĆ STAN LUDNO ŚCI I RUCH Grupa: NATURALNY 1. Ludno ść wg grup wieku i Podgrupa: płci Wiek: ogółem Płe ć: męŜ czy źni Kategoria: LUDNO ŚĆ STAN LUDNO ŚCI I RUCH Grupa: NATURALNY 2. Ludno ść wg grup wieku i Podgrupa: płci Wiek: ogółem Płe ć: kobiety

2000 2005 2009 Jednostka terytorialna 1. 2. 1. 2. 1. 2. [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] 309 Podregion radomski 737 321 689 306 641 318 793 304 340 316 974 Promna 2 924 2 818 2 880 2 739 2 886 2 733

Struktura wieku ludno ści:

Lp. Opis cechy Kategoria: LUDNO ŚĆ Grupa: STAN LUDNO ŚCI I RUCH NATURALNY Podgrupa: Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (14 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci Wiek: w wieku przedprodukcyjnym - 14 lat i mniej Płe ć: ogółem Kategoria: LUDNO ŚĆ Grupa: STAN LUDNO ŚCI I RUCH NATURALNY Podgrupa: Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (14 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci Wiek: w wieku produkcyjnym: 15-59 lat kobiety, 15-64 lata m ęŜ czy źni

38 Płe ć: ogółem Kategoria: LUDNO ŚĆ Grupa: STAN LUDNO ŚCI I RUCH NATURALNY Podgrupa: Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (14 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci Wiek: w wieku poprodukcyjnym Płe ć: ogółem

2000 2005 2009 Jednostka terytorialna 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] Podregion radomski 131 063 402 832 97 531 110 094 417 493 97 847 99 612 420 225 101 477 Promna 1 192 3 483 1 067 1 002 3 590 1 027 925 3 668 1 026

• Ocena procesów demograficznych

Gmina Promna jest obszarem zrównowa Ŝonego rozwoju demograficznego, a podstawowe procesy demograficzne cechuje mi ędzy innymi:

- zatrzymanie procesu odpływu ludno ści stale zamieszkuj ącej w gminie (stały „powolny" ubytek ludno ści gminy w latach siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych uległ zahamowaniu w latach dziewi ęć dziesi ątych tak jak w wi ększo ści gmin obszarów wiejskich województwa i kraju);

- spadek mobilno ści przestrzennej ludno ści (poziom migracji zbli Ŝony do zera);

- niski przyrost naturalny (ni Ŝszy ni Ŝ średnio na obszarach wiejskich województwa): s ą to procesy obserwowane w całym kraju;

- równowaga struktur płci i równowaga struktur wieku co jest korzystnym zjawiskiem demograficznym;

- średni udział ludno ści z wykształceniem wy Ŝszym, ale jest to stan nie odbiegaj ący od poziomu subregionu i krajowego;

- Kształtuj ące si ę w miar ę korzystne trendy procesów demograficznych oraz uwarunkowania gospodarcze gminy wynikaj ące z jej zasobów, wyposa Ŝenia i poło Ŝenia stanowiły o okre śleniu kierunkowej prognozy ludno ści gminy w wielko ści okre ślonej w granicach pomi ędzy prognoz ą biologiczn ą a prognoz ą pomigracyjn ą tj 6200 - 7000 osób.

39 3.1.2. Zjawiska społeczne

• Bezrobocie

Okres lat po 1989 r. to czas przemian w Ŝyciu politycznym, społecznym i gospodarczym kraju przekładaj ących si ę na województwa i gminy.

Przemiany w kierunku „gospodarki rynkowej", wpłyn ęły na znacz ące zmniejszenie miejsc pracy i zaistnienie zjawiska bezrobocia, w tym bezrobocia utajonego na obszarach wsi. Dla prowadzenia rejestru ludzi pozostaj ących bez pracy oraz przeciwdziałaniu bezrobociu powołane zostały na szczeblach administracji rz ądowej „urz ędy pracy" realizuj ące zadania wynikaj ące z ustawy „o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu".

W obszarze subregionu radomskiego „stopa bezrobocia" (udział ludno ści pozostaj ącej bez pracy w stosunku do liczby ludno ści w wieku produkcyjnym) kształtuje si ę powy Ŝej średniej krajowej.

Poziom bezrobocia w obszarze gminy Promna kształtuje si ę znacz ąco poni Ŝej średniego poziomu bezrobocia w obszarze subregionu oraz kraju (dane Rejonowego Urz ędu Pracy w Grójcu) i wynosi:

Stopa bezrobocia:

Lp. Opis cechy Kategoria: RYNEK PRACY Grupa: BEZROBOCIE 1. Stopa Podgrupa: bezrobocia Płe ć: ogółem

2000 2005 2009 Jednostka terytorialna 1. 1. 1. [%] [%] [%] Podregion radomski - 19,2 15 Promna - 12,0 7,3

Stopa bezrobocia na obszarze Gminy Promna na przestrzeni ostatnich 6 lat spadła niemal Ŝe o 5%. W stosunku do całego podregionu

3.1.3 Mieszkalnictwo

40 Zasoby mieszkaniowe gminy Promna

Lp. Opis cechy Kategoria: GOSPODARKA MIESZKANIOWA Grupa: ZASOBY MIESZKANIOWE Podgrupa: Zasoby mieszkaniowe wg lokalizacji 1. Lokalizacje: ogółem Zasoby mieszkaniowe wszystkie: mieszkania Kategoria: GOSPODARKA MIESZKANIOWA Grupa: ZASOBY MIESZKANIOWE Podgrupa: Zasoby mieszkaniowe wg lokalizacji 2. Lokalizacje: ogółem Zasoby mieszkaniowe wszystkie: izby

2005 2009 Jednostka terytorialna 1. 2. 1. 2. [mieszk.] [izba] [mieszk.] [izba] Promna 2 076 7 123 2 121 7 352

• Ocena zasobów i warunków mieszkaniowych

- Podstawowe zasoby mieszkaniowe gminy stanowi ą budynki mieszkalne wchodz ące w skład gospodarstw rolnych, budynki jednorodzinne w obr ębie zabudowy zagrodowej oraz zabudowa jednorodzinna w miejscowo ściach Promna, Promna Kolonia, Przybyszew, Fal ęcice. W zabudowie wielorodzinnej (domy mieszkalne) jest niecałe 3 % zasobów mieszkaniowych (ok.60 mieszka ń byłego PGR w Rykałach, w małych budynkach o liczbie mieszka ń od czterech do dziesi ęciu);

- Zabudowa zagrodowa z udziałem jednorodzinnej ukształtowana jest wzdłu Ŝ istniej ących dróg, w przewadze jako jeden rz ąd zabudowy. Zwarte zespoły zabudowy mieszkaniowej i mieszkaniowo-wypoczynkowej (budownictwo letniskowe) koncentruj ą si ę przede wszystkim w rejonie nadpilickim w zasi ęgu drogi wojewódzkiej Warka-Fal ęcice-Białobrzegi i drogi powiatowej Fal ęcice-Przybyszew-Nowe Miasto n/Pilic ą;

- Tereny budowlane mieszkaniowe (budownictwo zagrodowe z udziałem budownictwa jednorodzinnego i usługowego) wyznaczone są ustaleniami planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy z pó źniejszymi zmianami, we wszystkich sołectwach gminy z wyj ątkiem dwóch najmniejszych pod wzgl ędem liczby ludno ści miejscowo ściach Pelinów i Lekarcice;

- Wyznaczone tereny budowlane mieszkaniowe zawieraj ą pewne rezerwy wolnych działek mo Ŝliwych do zainwestowania i mog ą by ć adaptowane w „studium gminnym" jako tereny „przeznaczone pod zabudow ę";

- Warunki mieszkaniowe ludno ści gminy mierzone podstawowymi badanymi wska źnikami ulegaj ą systematycznej poprawie i nast ępuje: 41 -przyrost liczby mieszka ń oraz wzrost przeci ętnej powierzchni uŜytkowej mieszkania; -wzrost przeci ętnej liczby izb w mieszkaniu; -wzrost przeci ętnej powierzchni u Ŝytkowej mieszkania na osob ę; -wzrost liczby mieszka ń na 1000 ludno ści;

- Warunki mieszkaniowe ludno ści gminy w podstawowych wska źnikach są korzystniejsze ni Ŝ średnio w w gminach wiejskich subregionu i dotyczy to przede wszystkim:

-liczby mieszka ń na 1000 ludno ści (gmina- 314; obszary wsi-271); -przeci ętnej powierzchni uŜytkowej mieszkania na osob ę (gmina -19.6; obszary wsi -17,5);

-ilo ści mieszka ń oddawanych do u Ŝytku na 1000 ludno ści (gmina - 2.8; obszary wsi - 1,8)

1. W strukturze mieszka ń przewa Ŝaj ą mieszkania 2 i 3 izbowe stanowi ąc około 70 % ogólnej ilo ści mieszka ń.

2. Stopie ń wyposa Ŝenia mieszka ń w podstawowe sieci szacuje si ę w wielko ściach: wodoci ąg - ok. 55 %; łazienki - ok. 45 %; centralne ogrzewanie - ok. 40 %:

3. Podstawowym wska źnikiem stosowanym w kraju dla okre ślenia warunków mieszkaniowych jak i standardów w tym zakresie jest ilo ść mieszka ń na 1000 ludno ści. W gminie Promna wska źnik ten kształtuje si ę w wielko ści 314 mieszka ń i jest du Ŝo wy Ŝszy od średniego dla obszarów wiejskich subregionu wynosz ącego 271 mieszka ń na 1000 ludno ści;

4. W polityce mieszkaniowej pa ństwa, standardy mieszkaniowe do jakich nale Ŝy d ąŜ yć, okre ślone zostały docelowym wska źnikiem 350 mieszka ń na 1000 ludno ści ( M.P Nr 35 poz. 412/95).

3.1.4. Sie ć osadnicza

Sie ć osadnicz ą gminy wyró Ŝnia przede wszystkim:

Pasmo koncentracji osadnictwa w rejonie nadpilickim: na wschód od trasy ekspresowej Nr 7, w zasi ęgu obsługi drogi wojewódzkiej Warka-Fal ęcice-Białobrzegi, z o środkiem gminnym Promna- Promna Kolonia oraz jednostkami sołeckimi Pnie-Biejkowska-Wola, Biejków-; na zachód od trasy ekspresowej Nr 7, w zasi ęgu obsługi drogi powiatowej Fal ęcice-Przybyszew-Nowe Miasto n/Pilic ą, z jednostkami sołeckimi Fal ęcice - Fal ęcice Parcela - Fal ęcice Wola - Góry (Adamów) - Przybyszew -Osuchów;

- Funkcjonalno-przestrzenne „nadpilickie" pasmo osadnicze z zabudow ą mieszkaniow ą 42 jednorodzinn ą, zagrodow ą, wypoczynkow ą, usługow ą i usługowo-produkcyjn ą skupia ponad połow ę ludno ści gminy w najwi ększych, w skali gminy, jednostkach osadniczych. S ą to m.in. ośrodek gminny Promna-Promna Kolonia-Pnie tworz ące w układzie przestrzennym jedn ą jednostk ę osadnicz ą (870 M), Przybyszew (800 M), Fal ęcice-Fal ęcice Parcela-Fal ęcice Wola (600 M). Jednostki te stanowi ą główne o środki koncentracji usług, w tym u Ŝyteczno ści publicznej oraz obsługi ludno ści na poziomie lokalnym;

- Pozostałe sołectwa gminy poło Ŝone w środkowej i północnej cz ęś ci gminy cechuje w przewadze rolniczy charakter zabudowy, a pod wzgl ędem wielko ści kształtuj ą sie odpowiednio: w przedziale od 400 do 100 mieszka ńców; Rykały (413 M), Lisów (280), Mała Wie ś (256 M), Broniszew (220), Piekarty (197), Daltrozów, Stanisławów, Lekarcice Nowe (po 120 M), Olkowice (110 M), Jadwigów (100 M); w przedziale poni Ŝej 100 mieszka ńców; Lekarcice, Lekarcice Stare, Karolin, Domaniewice, Sielce, Pelinów;

3.1.5. Obsługa ludno ści

Poziom ponadlokalny

Gmina Promna w zakresie obsługi na poziomie ponadlokalnym poło Ŝona jest w zasi ęgu oddziaływania miast Białobrzegów i Grójca, siedziby wi ększo ści instytucji tzw „administracji specjalnej szczebla rejonowego". Miasto Białobrzegi stanowi od 1 stycznia 1999 roku ośrodek powiatowy we wdra Ŝanej reformie administracyjnej kraju, z przestrzennym zasi ęgiem obejmuj ącym m.in. obszar gminy Promna. W zało Ŝeniach reformy przyjmuje si ę koncentracj ę wszystkich administracji specjalnych szczebla rejonowego w projektowanych o środkach powiatowych z zasi ęgiem obsługi danego powiatu. Oznacza to znacz ące zmniejszenie uzupełniaj ącej ponadlokalnej roli m.Grójca w obsłudze ludno ści gminy Promna. M.Grójec stanowi równie Ŝ ośrodek powiatowy z odr ębnym obszarem oddziaływania.

Poziom lokalny

Obsług ę ludno ści gminy na poziomie podstawowym pełni ą przede wszystkim:

- gminny o środek administracyjno-usługowy Promna-Promna Kolonia-Pnie w którym funkcjonuj ą podstawowe instytucje (i obiekty) u Ŝyteczno ści publicznej z zakresu administracji (administracja samorz ądowa, policja, poczta, telekomunikacja, stra Ŝ po Ŝarna), oświaty, kultury, handlu i usług,.

- sołectwo Przybyszew, najwi ększe pod wzgl ędem liczby ludno ści (prawie 800 osób) z usługami m.in. ochrony zdrowia, o światy, kultury, handlu i usług dla ludno ści;

- sołectwa Fal ęcice-Fal ęcice Wola- Falecice Parcela z usługami ochrony zdrowia, o światy, kultury, sportu, handlu, gastronomii i usług dla ludno ści

43 Wyposa Ŝenie gminy w podstawowe usługi dla ludno ści i rolnictwa dostosowane i dostosowywane do pełnionych funkcji stanowi ą;

• Administracja samorz ądowa

Funkcjonuj ące instytucje:

-Urz ąd Gminy, Urz ąd Stanu Cywilnego: Promna Kolonia; -Komisariat Policji: Promna Kolonia: -Urz ędy Pocztowe: Promna Kolonia; Przybyszew; -Bank Spółdzielczy: Promna (własny obiekt), Przybyszew; - finanse, punkt kasowowy w Urz ędzie Gminy -Organizacje OSP i straŜnice po Ŝarne: stra Ŝnice OSP w Rykałach, Przybyszew, Olszamach, Broniszewie, Pniach, Daltrozowie, Góry, Pacew, Biejków, Osuchów, Promna, Wola Biejkowska - bezpiecze ństwo

• Ochrona zdrowia

Placówki ochrony zdrowia:

5. Gminny O środek Zdrowia w Fal ęcicach z podstawowymi gabinetami m.in. poradnia ogólna, poradnia dla dzieci, gabinet stomatologiczny; 6. Ośrodek Zdrowia w Przybyszewie;

7. Apteka w Przybyszewie i Fal ęcicach

Personel słu Ŝby zdrowia

8. Lekarze ogólni -3, lekarze denty ści -2, piel ęgniarki -4. Wska źnik liczby lekarzy na 10 tys. ludno ści wynosi 5,0 przy 3,5 w gminach obszarów wiejskich województwa. Uzupełnienie działalno ści publicznych placówek ochrony zdrowia stanowi zarejestrowana prywatna praktyka lekarska: usługi lekarza rodzinnego w Przybyszewie oraz porady lekarskie w Fal ęcicach.

• Oświata i wychowanie

Dane na rok szkolny 2010/11

Publiczne Szkoły Podstawowe:

Promna: 102 uczniów; Przybyszew: 98 uczniów; Rykały: 65 uczniów; Olkowice: 107 uczniów;

Publiczne Gimnazjum w Adamowie:

Adamów: 171 uczniów;

44

W roku szkolnym 2010/1 łączna liczba uczniów szkół podstawowych, gimnazjum oraz przedszkola w obszarze gminy wynosiła 607. Obiekty szkolne bie Ŝą co modernizowane spełniaj ą warunki techniczne i funkcjonalne.

Placówki przedszkolne:

Przedszkole samorz ądowe dla dzieci w wieku 3-6 lat w Przybyszewie ( w budynku szkoły); Oddziały „zerowe" w istniej ących publicznych szkołach podstawowych;

Opiek ą przedszkoln ą w oddziałach „zerowych" obj ętych jest w roku szkolnym 2010/11 64 dzieci.

Wska źnik ilo ści szkół podstawowych na 1000 M kształtuje si ę powy Ŝej średniego poziomu wojewódzkiego.

• Kultura i sport

Placówki kultury i sportu:

- Gminna biblioteka publiczna w Fal ęcicach oraz punkty biblioteczne w Przybyszewie z ogóln ą ilo ści ą ksi ęgozbioru 30,8 tys.woluminów. Liczba mieszka ńców przypadaj ąca na jedn ą placówk ę biblioteczn ą wynosi 1500 przy 2300 w gminach obszarów wiejskich województwa;

- Kluby świetlice wiejskie w Promna, Przybyszewie, Fal ęcicach i Lisów;

- Boiska sportowe ogólnodost ępne w Promnie (przy publicznej szkole podstawowej), Adamowie (przy publicznym gimnazjum) i Fal ęcicach;

• Gospodarka komunalna

Zarz ądzanie i obsług ę funkcjonowania urz ądze ń gospodarki komunalnej np. wodoci ągi wiejskie, drogi gminne, pełni Zakład Gospodarki Komunalnej w Promnie.

• Inne usługi

Działalno ść usługowo-handlow ą w obszarze gminy prowadzi ponad 600 zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, z których 75 % koncentruje si ę w nadpilickim pa śmie osadniczym przede wszystkim w Przybyszewie, Promnie i Fal ęcicach. W zarejestrowanej działalno ści gospodarczej przewa Ŝa handel, usługi dla ludno ści i obsługa rolnictwa. S ą to mi ędzy innymi:

- usługi dla rolnictwa: usługi weterynaryjne, usługi rolnicze, naprawa sprzętu rolniczego, skup i sprzeda Ŝ owoców, ubojnia zwierz ąt, tłocznia oleju; - usługi handlowe: sklepy spo Ŝywczo-przemysłowe i przemysłowe prawie we wszystkich sołectwach gminy, w tym po kilka placówek handlowych w sołectwach najwi ększych pod wzgl ędem liczby ludno ści; handel obwo źny poza obszarem gminy;

45 - usługi budowlane: murarstwo, usługi remontowo-budowlane, instalatorstwo, stolarstwo, glazurnictwo, szklarstwo; - usługi gastronomiczne: bary gastronomiczne; - usługi transportowe: transport samochodowy; - usługi motoryzacyjne: mechanika pojazdowa, stacje paliw; - usługi ró Ŝne: w pozostałej działalno ści usługowo-produkcyjnej wyró Ŝnia si ę bran Ŝa obuwnicza (cholewkarstwo, wyrób obuwia) oraz pojedyncze usługi obejmuj ące mi ędzy innymi: stacja dystrybucji gazu, szycie odzie Ŝy, sprzeda Ŝ ubezpiecze ń na Ŝycie;

• Ocena stanu zainwestowania i poziomu obsługi ludno ści

- Podstawowe o środki obsługi ludno ści gminy Promna stanowi ą:

na poziomie ponadlokalnym: miasto Białobrzegi, od 1 stycznia 1999 roku o środek powiatowy z przestrzennym zasi ęgiem obsługi obejmuj ącym obszar gminy Promna;

na poziomie lokalnym: główny gminny administracyjno-usługowy o środek Promna-Promna Kolonia-Pnie w którym funkcjonuj ą podstawowe instytucje uŜyteczno ści publicznej z zakresu administracji (wielofunkcyjny obiekt administracyjny z siedzibami instytucji: urz ąd gminy, urz ąd stanu cywilnego, gminny o środek pomocy społecznej, policja, poczta, telekomunikacja), o światy, kultury, gospodarki komunalnej oraz placówki handlowo-usługowe sektora prywatnego;

ośrodki usługowe uzupełniaj ące Przybyszew i Fal ęcice z funkcjonuj ącymi placówkami ochrony zdrowia, o światy i wychowania, obsługi bankowej, pocztowej oraz licznymi zakładami handlowo-usługowymi sektora prywatnego;

Wyposa Ŝenie w usługi (i obiekty) u Ŝyteczno ści publicznej zapewnia mieszka ńcom gminy dost ępno ść do podstawowych usług z zakresu ochrony zdrowia, oświaty, kultury ( w tym kultu religijnego), administracji.

Nast ępuje proces rozwoju działalno ści usługowo-handlowej i obsługi rolnictwa w sektorze prywatnym w dostosowaniu profilu usług do aktualnych potrzeb rynku. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych prowadz ących działalno ść usługowo-handlow ą na 1000 mieszka ńców gminy wynosi 55, przy odpowiednim średnim wska źniku dla gmin wiejskich województwa wynosz ącym 35 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców;

3.1.6 Wypoczynek i turystyka

O warunkach i mo Ŝliwo ściach dalszego rozwoju wypoczynku w obszarze gminy Promna przes ądzaj ą:

- walory środowiska przyrodniczego i dost ępno ść komunikacyjna; - istniej ące zainwestowanie o charakterze rekreacyjnym;

• Środowisko przyrodnicze i poło Ŝenie

Gmina Promna poło Ŝona jest w swojej południowej cz ęś ci w dolinie Pilicy. Dolina Pilicy 46 zwaloryzowana została jako rejon II kategorii atrakcyjno ści turystycznej w skali kraju (w skali III stopniowej). Jest to rejon atrakcyjny przyrodniczo i krajobrazowo, z malowniczymi zakolami rzeki, starorzeczami, udziałem malowniczych ł ąk i niewielkich kompleksów le śnych. Wysokie skarpy, liczne w ąwozy i urwiska tworz ą urozmaicony krajobraz na niektórych odcinkach lewego brzegu rzeki. Wyst ępuj ące drzewostany charakteryzuj ą si ę naturalnym składem gatunkowym z przewag ą siedlisk borowych i unikalnymi siedliskami borów wilgotnych. Obszar ten charakteryzuje si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą gatunków ro ślin i zwierz ąt zwi ązan ą ze zró Ŝnicowaniem warunków siedliskowych.

Walory przyrodniczo-krajobrazowe przes ądziły o obj ęciu doliny w 1983 roku ochron ą prawn ą jako „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Pilicy i Drzewiczki” oraz o planowanym podniesieniu rangi ochrony do formy Parku Krajobrazowego Dolnej Pilicy.

Walory poło Ŝenia to przede wszystkim dost ępno ść komunikacyjna wynikaj ąca z poło Ŝenia gminy w zasi ęgu bezpo średniej obsługi tras ą ekspresow ą Nr 7. Istotnym atutem jest równie Ŝ niewielka odległo ść (około 65 km) od blisko dwu milionowej aglomeracji warszawskiej oraz 30 km od ćwier ćmilionowego miasta Radomia. Atrakcyjno ść przyrodnicza i krajobrazowa oraz dost ępno ść komunikacyjna przes ądziły o potencjalnym zainteresowaniu mieszka ńców Warszawy i Radomia mo Ŝliwo ściami wypoczynku na własnych działkach o charakterze letniskowym w obszarze gminy Promna.

• Zainwestowanie rekreacyjne

Podstawowe zainwestowanie o charakterze wypoczynkowym w obszarze gminy stanowi i stanowi ć mo Ŝe w przyszło ści budownictwo letniskowe. W obszarze gminy wydzielonych jest ponad 200 działek o charakterze letniskowym, w wi ększo ści zabudowanych, głównie w miejscowo ściach poło Ŝonych wzdłu Ŝ rzeki Pilicy.

W przestrzennym rozmieszczeniu istniej ącego zainwestowania o charakterze rekreacyjnym wyró Ŝniaj ą si ę sołectwa poło Ŝone w dolinie Pilicy , a przede wszystkim Adamów, Góry, Fal ęcice, Pacew, Biejków, Promna, Przybyszew. Przewa Ŝaj ą działki o powierzchni od 800 do 1500 m" wydzielane z gruntów Wspólnoty lub osób fizycznych w zgodno ści z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego gminy. Mo Ŝliwo ść realizacji budynków o charakterze letniskowym dopuszczona jest ustaleniami planu w obszarach wyznaczonych terenów budowlanych we wszystkich sołectwach gminy pod warunkiem dostosowania kubatury i architektury do istniej ącej zabudowy i krajobrazu.

Uwarunkowania przyrodnicze, istniej ące zainwestowanie oraz dost ępno ść komunikacyjna przes ądzaj ą o dalszych mo Ŝliwo ściach utrwalania i rozwoju funkcji wypoczynkowej w gminie z zachowaniem istniej ących form wypoczynku o charakterze letniskowym (zabudowa letniskowa).

47 3.2. SFERA GOSPODARCZA

3.2.1. Gospodarka rolna

Rolnictwo jest wiod ącą funkcj ą gminy Promna oraz jednym z głównych źródeł utrzymania ludno ści.

• Pracuj ący w rolnictwie

Szacunek wielko ści zatrudnienia w sektorze prywatnym rolnictwa podaje Spis Rolny. W gminie Promna pracuj ący w indywidualnych gospodarstwach rolnych o powierzchni powy Ŝej 1.0 ha oraz na działkach rolnych do 1.0 ha stanowi ą (Spis Rolny tab.29):

gospodarstwa rolne / działki rolne powy Ŝej 1,0 ha / do 1,0 ha

- Ludno ść w wieku 15 lat i wi ęcej w gosp. domowych z u Ŝytkownikiem ind.gosp.rolnego/działki rolnej 3294 187

- Pracuj ący razem 2796 143 w tym: w swoim gospod.rolnym/dz.roi. 2449 88 poza swoim gosp.rolnym/dz.roln ą 347 55

- Bezrobotni 10 4

- Bierni zawodowo 488 40

Okre ślona w Spisie Rolnym liczba 2537 (2449 + 88) osób pracuj ących w swoim gospodarstwie rolnym lub na działce rolnej pomniejszona o liczb ę uj ętej młodzie Ŝy w wieku szkolnym 15-18 lat okre ślon ą na 418 osób ( źródło WUS) daje przybli Ŝon ą liczb ę 2119 osób pracuj ących w rolnictwie. Stanowi to blisko70 % ludno ści gminy w wieku produkcyjnym i potwierdza rolniczy charakter gminy. Wska źnik zatrudnienia w gminie na 100 ha u Ŝytków rolnych wynosi 20 osób, przy średnim w subregionie - 29 oraz średnim krajowym -24 osoby/l00ha.

Jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Rolnicz ą przestrze ń produkcyjn ą gminy tworzy 10547 ha uŜytków rolnych tj 87,4% powierzchni gminy. W zasobach ziemi grunty orne stanowi ą prawie 6960 ha, sady 1313 ha, łąki i pastwiska -2274 ha.

Poszczególne czynniki środowiska takie jak gleby, agroklimat, rze źba terenu i warunki wodne składaj ące si ę na syntetyczn ą ocen ę przestrzeni rolniczej w obszarze gminy kształtuj ą si ę nast ępuj ąco (IUNG- Puławy): 48 - gleby : w obszarze gminy przewa Ŝaj ą gleby dobre i średnie, a udział w poszczególnych klasach bonitacyjnych wynosi odpowiednio : klasy I - III -8 %; klasa IV - 50 %; klasy V i VI -42 %;

- agroklimat: długo ść okresu wegetacyjnego wynosi ok. 170 -180 dni, średnia suma opadów atmosferycznych rocznie 450 - 550 mm. Średni wska źnik agroklimatu dla obszaru gminy okre ślony jest w wielko ści 11,0 w 15 punktowej skali, przy średnim w subregionie - 11.4;

- warunki wodne w obszarze gminy okre ślone s ą jako korzystne, a wielko ść wska źnika wynosi 6,8 punktów w skali 10 punktowej, przy średnim subregionu 6,6.

- rze źba terenu cechuje si ę przewag ą wyst ępowania terenów bardzo korzystnych (82 %) oraz korzystnych i średnio korzystnych (18 %) do organizacji produkcji rolniczej (wska źnik 8,7 w skali 10 punktowej, wska źnik dla subregionu -8,5);

• Kompleksy rolniczej przydatno ści gleb

Przydatno ść rolnicza gleb okre ślona jest w skali subregionu „dziewi ęcioma" rodzajami kompleksów glebowo-rolniczych. W obszarze gminy wyst ępuj ą nast ępuj ące kompleksy glebowe:

grunty orne udziały w %: gmina Promna subregion radomski

-komplekspszenny bardzo dobry (1) - 0,9 -kompleks pszenny dobry (2) 0.4 7,0 -kompleks pszenny wadliwy (3) - 0.5

-kompleks Ŝytni bardzo 24, 15, dobry (4) -kompleks Ŝvtni dobry (5) 30, 17,

49 -kompleks Ŝytni słaby (6) 34,0 20,1 -kompleks Ŝytni bardzo słaby (7) 6,5 16,3 -kompleks zbo Ŝowo-pastewny mocny(8) 2,0 12,5 -kompleks zbo Ŝowo.pastewny słaby(9) 1,5 9,7 uŜytki zielone -kompleks słaby i bardzo słaby(3z) 58,1 43,1 -kompleks średni(2z) 41,0 56,5 -kompleks dobry i bardzo dobry(lz) 0,9 0,4

Kompleks Ŝytni bardzo dobry, Ŝytni dobry z minimalnym udziałem pszennego dobrego stanowi ą ponad połow ę u Ŝytków rolnych gminy (56 % udziału). Kompleksy te cechuj ą si ę du Ŝą wszechstronno ści ą i przydatno ści ą rolnicz ą oraz mo Ŝliwym do uzyskania wysokim stopniem kultury w wyniku stosowania racjonalnego nawo Ŝenia i umiej ętnej uprawy. Gleby tych kompleksów s ą strukturalne i maj ą dobrze wykształcony poziom próchniczny oraz wła ściwe stosunki wodne. Wykazywany dobór ro ślin obejmuje praktycznie wszystkie powszechnie znane gatunki. Obszary tych kompleksów stanowi ące w wi ększo ści gleby klasy IV winny by ć chronione przed zmian ą u Ŝytkowania. Gleby tych kompleksów wyst ępuj ą w przewadze w środkowych, północnych i północno-wschodnich obszarach gminy;

Kompleks Ŝytnie słaby z niewielkim udziałem Ŝytniego bardzo słabego wyst ępuje równie Ŝ znacz ącym udziale - 40,5 %. S ą to gleby lekkie wytworzone z piasków, w wi ększo ści za suche ze wzgl ędu na du Ŝą przepuszczalno ść i mał ą pojemno ść wodn ą. Przewa Ŝaj ą w nich gleby klasy IV i V, a w kompleksie Ŝytnim bardzo słabym - klasy VI. Ro ślinami mo Ŝliwymi do uprawiania na glebach tych kompleksów s ą przede wszystkim Ŝyto, gryka, ziemniaki, seradela, owies, a w kompleksie Ŝytnim bardzo słabym Ŝyto i łubin. Gleby kompleksu Ŝytniego słabego i bardzo słabego wyst ępuj ą w przewadze w zachodniej cz ęś ci gminy;

Kompleks zbo Ŝowo-pastewny mocny i słaby wyst ępuj ą w niewielkim udziale (3,5 % udziału). S ą to w przewadze obszary dolin rzecznych i wi ększych powierzchni płaskich o słabym odpływie. Uwilgotnienie tych gleb (przewa Ŝnie wiosenne) sprzyja uprawie ro ślin pastewnych-kapusta, buraki pastewne, brukiew.

UŜytki zielone stanowi ące 21,6 % u Ŝytków rolnych to kompleksy w przewadze słabe i średnie (58,1 %), średnio Ŝyzne o cz ęsto wadliwych stosunkach powietrzno-wodnych. U Ŝytki zielone kompleksu średniego i dobrego stanowi ą 41,9 %. U Ŝytki zielone wyst ępuj ą przede wszystkim w dolinie rzeki Pilicy (południowa cz ęść gminy).

Kompleksy rolniczej przydatno ści gleb stanowiły podstaw ę okre ślenia regionów glebowo- rolniczych wyró Ŝniaj ących si ę lokaln ą specyfik ą warunków przyrodniczych i glebowych, podobnym agroklimatem oraz zbli Ŝon ą rze źbą terenu. W obszarze województwa wyró Ŝnionych zostało 8 regionów glebowo-rolniczych. Obszar gminy Promna poło Ŝony jest w Regionie B-l Mogielnicko-Grójeckim. 50 Region Mogielnicko-Grójecki (B-l) obejmuje obszary gmin na północ od Pilicy poło Ŝone w zasi ęgu Wysoczyzny Rawskiej i Równiny Warszawskiej o rzeźbie terenu korzystnej dla organizacji produkcji rolnej. Gleby wytworzone s ą wył ącznie z osadów plejstoce ńskich (glin zwałowych, pyłów pochodzenia wodnego oraz piasków zwałowych i wodnolodowcowych) i przewa Ŝaj ą gleby pseudobielicowe klasy bonitacyjnej od III do V. Oprócz korzystnych warunków glebowych wyst ępują tu równie Ŝ korzystne warunki klimatyczne sprzyjaj ące uprawom sadowniczym, warzywniczym a nawet winoro śli.

• Kierunki produkcji rolniczej

- Sadownictwo

Obszary gmin poło Ŝonych na północ od rz. Pilicy, w tym równie Ŝ obszar gminy Promna wyró Ŝniaj ą du Ŝe powierzchnie sadów i produkcja owoców stanowi ące około 20 % upraw krajowych i około 35 % krajowych zbiorów owoców. Jest to ukształtowany rejon specjalizacji sadowniczej o znaczeniu krajowym nazywany „grójecko-wareckim zagł ębiem sadowniczym". W produkcji owoców dominuj ą jabłka stanowi ące 45 % krajowych zbiorów jabłek. W odniesieniu do 1 grusz, śliw, wi śni, czere śni oraz zbiorów truskawek udział ten wynosi około 15 %.

Gminami o najwy Ŝszym udziale powierzchni nasadze ń drzewami owocowymi w powierzchni gruntów rolnych w tym rejonie s ą przede wszystkim: Belk Du Ŝy - 63 %; Bł ędów - 57 %; Grójec - 36 %; Warka 46 %; oraz Pniewy, Mogielnica , Chynów i Promna - po około 20 %.

W obszarze gminy Promna wzrasta powierzchnia nasadze ń i w ci ągu ostatnich lat kształtowała si ę w wielko ściach ( źródło WUS):

1993 r. -1200 ha -17,5 % gruntów rolnych: 1994 r. -1211 ha -18 % gruntów rolnych; 1995 r. -1213 ha -17 % gruntów rolnych; 1996 r. -1521 ha -23 % gruntów rolnych; 1997 r. -1313 ha -19 % gruntów rolnych ( źródło: Urz ąd Gminy);

Powierzchnie nasadzeń drzewami owocowymi w obszarze gminy Promna wyst ępuj ą w przewadze w środkowej i północnej cz ęś ci. W śród nasadze ń dominuj ą sady jabłoniowe. Plony jabłek wynosz ą w granicach 40-60 kg/l drzewo, podczas gdy średnio w kraju 26-40 kg/l drzewo. Warunki ekonomiczne produkcji sadowniczej kształtuj ą si ę podobnie jak w kraju. W latach dziewi ęć dziesi ątych produkcja sadownicza stała si ę mniej opłacalna, trudniej zbywalna (ceny środków produkcji wzrastały szybciej ni Ŝ ceny produktów sadowniczych). Ostatnie lata przynoszą pewn ą popraw ę na rynkach zbytu. Wywołuje to potrzeb ę marketingu oraz organizacji dystrybucji poprzez giełdy towarowe. Słu Ŝyć temu maj ą mi ędzy innymi spółki przetwórstwa owoców. Dla obszaru gminy Promna pewne znaczenie dla zbytu produkcji sadowniczej maj ą zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego w Pniach oraz s ąsiednich Białobrzegach.

51 - Produkcja ro ślinna

Struktura upraw wynikaj ąca z du Ŝych mo Ŝliwo ści kompleksów glebowo-rolniczych kształtuje si ę w obszarze gminy w wielko ściach (Spis Rolny);

gmina Promna województwo-udział

powierzchnia zasiewów 5058 ha 100% 100% i w tym: zbo Ŝa 3194 63,2 71 ziemniaki 1114 22,0 16 pastewne 310 6,1 6 pozostałe 440 8,7 7

52 W powierzchni zasiewów zbó Ŝ dominuje Ŝyto zajmuj ąc 55 % powierzchni zasiewów. Udział zasiewów innych zbó Ŝ kształtuje si ę w wielko ściach: owies - 16 %, pszenica - 5 %, pszen Ŝyto - 13 %, mieszanki zbo Ŝowe - 9 %, j ęczmie ń - 2 %.

Plony zbó Ŝ w indywidualnych gospodarstwach rolnych s ą w przewadze wy Ŝsze od średnich w subregionie radomskim i kształtuj ą si ę w wielko ściach (WUS-1997r.):

Produkcja zwierz ęca

Główne kierunki hodowli to hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu w indywidualnych gospodarstwach rolnych.

Pogłowie trzody chlewnej i bydła w indywidualnych gospodarstwach rolnych na 100 ha u Ŝytków rolnych wynosi; gmina Promna subregion

• trzoda chlewna (5321 sztuk) 54 58 • bydło (2757 sztuk) 28 33

- pogłowie drobiu 6-miesi ęcznego i starszego w indywidualnych gospodarstwach rolnych wynosi 11890 sztuk.

• Struktura obszarowa

- Struktura u Ŝytkowania u Ŝytków rolnych (źródło -Urz ąd Gminy) gmina Promna subregion-obszary wsi

UŜytki rolne ogółem w ha 10547 100% grunty orne 6960 66 sady 1313 12,4 łąki trwałe 1559 14,8 pastwiska trwałe 715 6,8

53

- Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych

W gminie Promna liczba indywidualnych gospodarstw rolnych wynosi 1155 (Spis Rolny 1996r). W strukturze gospodarstw rolnych przewa Ŝaj ą gospodarstwa średnie. Gospodarstwa rolne o powierzchni do 5 ha stanowią 37,4 % ogólnej liczby gospodarstw, od 5 do 15 ha - 57,1 %, powy Ŝej 15 ha - 5,5 %. Przeci ętna powierzchnia indywidualnego gospodarstwa rolnego w gminie wynosi 8,8 ha u Ŝytków rolnych (subregion - 6,4ha).

Struktura gospodarstw rolnych w obszarze gminy w obszarze gminy Promna: (Spis Rolny 1996 r) gmina Promna subregion-udział

gosp.rolne % % do l,0 ha- 76 6,6 15 1-2 90 7,8 13 2-3 80 6,9 10 3-5 186 16,1 19 5-7 205 17,7 17 7-10 265 23,0 16 10-15 189 16,4 8 powy Ŝej 15ha 64 5,5 2 ogółem 1155 100 100

Przekształcenia w strukturze gospodarstw rolnych s ą procesem powolnym, nie tylko w obszarze gminy Promna, ale równie Ŝ w subregionie oraz kraju i jest to zjawisko trwałe. Tzw. naturalne tempo poprawy struktury agrarnej mierzone tempem ubytku liczby gospodarstw rolnych, w polskich warunkach wynosi ok. 1% średnio rocznie - w Promnie 1,1 %. Tymczasem dla dokonania gł ębokiej restrukturyzacji w krótkim okresie konieczne jest tempo ok. 4% rocznie (takie tempo wyst ąpiło w krajach UE w fazie intensywnej transformacji rolnictwa w latach sze ść dziesi ątych i siedemdziesi ątych). Naturalne tempo zmian mo Ŝe by ć przy śpieszone przez czynniki zewn ętrzne tj instrumenty ogólnej polityki ekonomicznej i rolnej.

3.2.2 Sfera gospodarcza pozarolnicza

54 • Rynek pracy

Rynek pracy cechuje:

- udział ludno ści w wieku prawnej zdolno ści do pracy (wiek 18 1 - 64 1 m ęŜ czy źni, 59 lat kobiety) wynosz ący ok. 52,6 % ogółu ludno ści, przy średniej wojewódzkiej - 56,3 %;

- udział pracuj ących w rolnictwie w indywidualnych gospodarstwach rolnych ponad 70 % w wieku produkcyjnym. Głównym źródłem utrzymania mieszka ńców gminy Promna jest rolnictwo;

- ni Ŝsza ni Ŝ w województwie stop ą bezrobocia wynosz ącą 7.1 (w 1997 r.) ludno ści w wieku produkcyjnym przy średniej dla województwa 15,7 % zwi ązana z poło Ŝeniem gminy w rejonie intensywnych upraw sadowniczych.

• Działalno ść produkcyjna (pozarolnicz ą) gminy

Rozmiary pozarolniczej działalno ści gospodarczej w gminie okre śla stan zatrudnienia obejmuj ący pracuj ących poza rolnictwem indywidualnym. Pracuj ący w gospodarce narodowej stanowi ą niezbyt liczn ą grup ę 264 osób w roku 1977 co stanowi 8 % ludno ści w wieku produkcyjnym. W roku 1994 w gospodarce narodowej w gminie Promna pracowało 299 osób (49,4 osoby/1000 M gminy) Z powy Ŝszych cyfr wynika, Ŝe w ostatnich latach nast ąpił spadek liczby zatrudnionych, zmieniła si ę te Ŝ struktura zatrudnienia na korzy ść sektora prywatnego. Wzrost ten wskazuje na rosn ący stopie ń prywatyzacji lokalnych zasobów siły roboczej. Pracuj ący w gospodarce narodowej wg sekeji Europejskiej Klasyfikacji Działalno ści (EKD) bez pracuj ących w indywidualnych gospodarstwach rolnych (Urz ąd Statystyczny w Radomiu).

55

Struktura działowa lokalnej gospodarki wskazuje dziedziny, które w gminie tworz ą najwi ęcej miejsc pracy. Nale Ŝą do nich: działalno ść produkcyjna - pracuj ących 80 (30 %) edukacja - pracuj ących 69 (26 %) administracja publiczna - pracuj ących 35 (13 %) ochrona zdrowia - pracuj ących 12 (4,5 %)

Podmioty gospodarcze

Struktura podmiotowa gospodarki gminy Promna podlega przemianom zgodnym z trendami obserwowanymi w województwie i kraju. Procesy dostosowawcze do rynkowych warunków gospodarowania , równouprawnienia prawne w działalno ści sektorów, ograniczenia w zatrudnieniu w sektorze pa ństwowym wymuszaj ą wzrost zainteresowania działalno ści ą gospodarcz ą. Wynikiem działania tych mechanizmów jest powstawanie licznych jednostek gospodarczych. Gmina Promna charakteryzuje si ę du Ŝą dynamik ą przyrostu liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON.

Z zestawienia powy Ŝszych danych wynika, Ŝe w gminie nast ępuje systematyczny przyrost podmiotów gospodarczych. Wg aktualnego rejestru prowadzonej działalno ści gospodarczej w gminie przez prywatne podmioty gospodarcze aktualnie (w 1998 r.) działalno ść tak ą prowadzi 221 podmiotów. Przestrzenne rozmieszczenie podmiotów nie jest równomierne. Najwi ększ ą ilo ści ą podmiotów charakteryzuj ą si ę sołectwa poło Ŝone wzdłu Ŝ podstawowych ci ągów komunikacyjnych przechodz ących przez gmin ę tj. wzdłu Ŝ trasy ekspresowej Nr 7, przy drodze wojewódzkiej Warka- Fal ęcice-Białobrzegi oraz przy drodze powiatowej Fal ęcice – Nowe miasto n/Pilic ą. Zlokalizowane są tu sołectwa charakteryzuj ące si ę najwi ększ ą aktywno ści ą pozarolnicz ą - gospodarcz ą. Sołectwami tymi s ą: Przybyszew, Fal ęcice, Promna, Promna Kolonia, Góry, Fal ęcice Wola, Broniszew. W 25 sołectwach wyst ępuje niewielka ilo ść podmiotów - poni Ŝej dziesi ęciu w ka Ŝdym.

3.3. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

3.3.1 Komunikacja

• Układ komunikacyjny

Najwa Ŝniejszym ci ągiem drogowym przebiegaj ącym przez teren gminy Promna jest droga ekspresowa Nr 7 Warszawa-Radom, klasyfikowana jako droga ekspresowa, b ędąca elementem podstawowego układu komunikacyjnego kraju. Droga ta stanowi bezpo średnie poł ączenie gminy z obecnym o środkiem wojewódzkim w Radomiu, z metropolitarn ą Warszaw ą b ędącą od 1999r. o środkiem władzy województwa mazowieckiego oraz innymi województwami poło Ŝonymi wzdłu Ŝ tej trasy na kierunku północ - południe. Z uwagi na wysok ą rang ę w sieci krajowej i pełnion ą funkcj ę (przenosi ruch krajowy i mi ędzynarodowy), droga ta nie mo Ŝe stanowi ć bezpo średniej obsługi przyległych terenów. Stale rosn ąca liczba pojazdów, przy nieodpowiednich parametrach technicznych, powoduje zwi ększenie nat ęŜ enia ruchu, a tak Ŝe jest przyczyn ą pogorszenia komfortu i

56 bezpiecze ństwa jazdy. Wg dost ępnych informacji w ostatnich latach, tj. od 1990 do 1995 r. ruch pojazdów na tej trasie wzrósł o około 70 % (wynosił ok. 15000 poj./dob ę w 1995 r.) i ma tendencj ę wzrostow ą. Przez obszar gminy przechodzi droga wojewódzka - Nr 731 Warka-Fal ęcice-Białobrzegi Układ komunikacyjny gminy tworz ą przede wszystkim droga wojewódzka i drogi powiatowe do których zaliczono nast ępuj ące ci ągi:

droga na 751 Warka – Fal ęcice - Białobrzegi

droga Nr 1104W Fal ęcice - Nowe Miasto n/Pilic ą droga Nr 1103W Fal ęcice - Piekarty droga Nr 1638W Przybyszew - Goszczyn droga Nr 1101W Osuchów - Rykały - Lisów droga Nr 1639W Rykały - Górki - Izabelin droga Nr 1102W Lekarcice - Nowy Przybyszew droga Nr 1106W Promna - Jasieniec droga Nr 1105W Stanisławów - Pnie droga Nr 1616W Goszczyn - Daltrozów

Uzupełnieniem tego układu jest sie ć dróg gminnych, do których zaliczono nast ępuj ące drogi:

- Bieni ędy - granica gminy - Rykały - Nr 110201W (droga gruntowa) - Dylówka - granica gminy Rykały Nr 110202W (droga gruntowa) - Daltrozów - granica gminy Rudawica Nr 110203W (droga asfaltowa) - Lekarcice - Promna - Kolonia Promna Nr 110204W (droga gruntowa) - Osuchów - Emilin - granica gminy Jastrz ębia Nr 110205W (gruntowa) - Rykały - granica gminy Jastrz ębia Nr 110206W (gruntowa) - Rykały - Emilin Nr 110207W (gruntowa) - Rykały - granica gminy Jastrz ębia - Otal ąŜ ka Nr 110208W (brukowa, gruntowa) - Mała Wie ś - Emilin Nr 110209W (gruntowa)" - Lisów - Mała Wie ś Nr 110210W (gruntowa) - Lekarcice Stare - Piekarty Nr 110211W (gruntowa) - Nowy Przybyszew - Sanki Nr 110212W (gruntowa) - Przybyszew - Pacew Nr 110213W (brukowa, asfaltowa, gruntowa) - Pacew - Helenów Nr 110214W (brukowa, gruntowa) - Nowy Przybyszew - Helenów - Stanisławów Nr 110215W (gruntowa) - Promna - Helenów Nr 110216W (asfaltowa i gruntowa) - Helenów - Promna - Kolonia Promna Nr 110217W (gruntowa) - Fal ęcice Nr 110218W (gruntowa) - Lekarcice Stare - Olkowice Nr 110219W (asfaltowa, gruntowa) - Olkowice - Klin-Branecki - Wola Branecka Nr 110220W (asfaltowa) - Lekarcice - Pnie - Biejków Nr 110221W (asfaltowa, gruntowa) - Pnie - Ługowa Wola - Sielce Nr 110222W (asfaltowa, gruntowa) - Karolin - Olszany Nr 1102223 (gruntowa) - Olszany - Biejkowska Wola Nr 110224W (gruntowa) - Ługowa Wola - Biejkowska Wola Nr 110225W (gruntowa) - Domaniewice - Piotrów Nr 110226W (gruntowa) - Piotrów - Sielce Nr 110227W (gruntowa) - Biejkowska Wola - Biejków Nr 110228W (gruntowa) - Górny Adamów Nr 110229W (gruntowa, most Ŝelbetowy) - Adamów droga przez wie ś Nr 110230W (gruntowa) 57 - Promna droga przez wie ś Nr 110231W (asfaltowa, gruntowa) - Promna - rzeka Pilica Nr 110232W (gruntowa) - Biejków - granica gminy - Budy Brankowskie Nr 110233W (gruntowa, most drewniany) - Biejków - granica gminy Brze źce Nr 110234W (gruntowa) - Mała Wie ś droga przez wie ś Nr 110235W (gruntowa) - Domaniewice droga przez wie ś Nr 110236W gruntowa) - Wola Branecka - Sielce Nr 110237W (gruntowa) - Jadwigów - Piekarty Nr 110238W (gruntowa)

Wewn ętrzny układ komunikacyjny gminy (drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne) zapewnia podstawowe poł ączenia mi ędzy innymi:

- z siedzib ą gminy w Promnej

- miejscowo ściami gminnymi mi ędzy sob ą

- z gminami s ąsiednimi

Natomiast droga ekspresowa Nr 7 zapewnia poł ączenia z:

- ośrodkiem powiatowym w Białobrzegach obejmuj ącym swoim zasi ęgiem mi ędzy innymi gmin ę Promna; - z Grójcem, Radomiem i Warszaw ą b ędącą siedzib ą projektowanego województwa mazowieckiego obejmuj ącego równie Ŝ gmin ę Promna.

Długo ść dróg wojewódzkich i gminnych wraz z drog ą krajow ą regionalną o nawierzchni twardej na terenie gminy Promna wynosiła w r. 1996 ~ 59,6 km. Wska źnik g ęsto ści dróg w Gminie jest ni Ŝszy ni Ŝ średnie wska źniki wojewódzkie oraz krajowe.

Niezadawalaj ący jest w gminie stan techniczny (rodzaj nawierzchni, parametry), zwłaszcza dróg gminnych. Ogólna długo ść dróg publicznych w gminie wynosi 70 km, z czego ~ 64 % stanowi ą utwardzone drogi wojewódzkie i ok. 13 % utwardzone drogi gminne.

• Transport samochodowy

Od 1990 r. obserwuje si ę tendencj ę spadkow ą w zapotrzebowaniu ludno ści na usługi transportu zbiorowego. Zwi ązane to jest ze znacznym bezrobociem i zmienion ą sytuacj ą gospodarcz ą kraju. Jednocze śnie nast ępuje stały wzrost liczby samochodów prywatnych. Powstaje równie Ŝ obok 58 pa ństwowych firm przewozowych szereg firm prywatnych. Głównym ci ągiem drogowym na terenie gminy Promna, prowadz ącym dalekobie Ŝny, tranzytowy ruch samochodowy, zarówno osobowy jak i towarowy jest droga ekspresowa Nr 7 Warszawa - Radom - Kraków. Samochodowy transport osobowy realizowany jest głównie w oparciu o przedsi ębiorstwa PKS-u w Radomiu i Grójcu oraz prywatne pojazdy samochodowe. Komunikacj ą autobusow ą poł ączone s ą wi ększe miejscowo ści na obszarze gminy. Długo ść linii wynosi około 45 km. Na terenie gminy Promna nie wyst ępuj ą wydzielone ci ągi dla ruchu rowerowego. Zarówno ruch rowerowy j a k i pieszy odbywa si ę najcz ęściej z ruchem innych pojazdów po istniej ących ci ągach drogowych.

• Ocena układu komunikacyjnego

Jednym z wa Ŝniejszych elementów maj ących wpływ na rozwój gminy jest infrastruktura techniczna, która obejmuje mi ędzy innymi system komunikacji i transportu. Gmina Promna jest dobrze skomunikowana z zewn ętrznym otoczeniem poprzez ci ągi drogowe tworz ące podstawowy układ komunikacyjny województwa i kraju. Przechodz ąca przez obszar gminy droga ekspresowa Nr 7, zaliczona do dróg ekspresowych, zapewnia bezpo średnie poł ączenia mi ędzyregionalne na kierunku północ - południe. Obsługę na kierunku wschód - zachód zapewnia droga wojewódzka Nr 731 Warka- Fal ęcice i droga powiatowa Fal ęcice - Nowe Miasto. Wewn ętrzny układ drogowy gminy, oparty jest na sieci dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych i jest do ść dobrze rozwini ęty, zapewniaj ący poł ączenia nie tylko wewn ątrz gminy, ale tak Ŝe z gminami s ąsiednimi. Na terenie gminy znajduj ą si ę 5 stacji paliw, które zaspokajaj ą potrzeby lokalnych u Ŝytkowników. W celu prowadzenia prawidłowej polityki lokalizacyjno-inwestycyjnej obiektów obsługi komunikacyjnej, dotycz ącej przede wszystkim najwa Ŝniejszego ci ągu drogowego w województwie -drogi ekspresowej Nr 7, opracowano „Koncepcj ę programow ą lokalizacji MOP (miejsc obsługi podró Ŝnych) wzdłu Ŝ trasy Nr 7”. Sie ć autobusowa jest na obszarze gminy (przy braku kolei) głównym przewo źnikiem. W obecnej sytuacji najwa Ŝniejszym zadaniem jest utrzymanie istniej ących poł ącze ń, dostosowanie cz ęstotliwo ści kursowania autobusów do potrzeb mieszka ńców oraz podniesienie poziomu obsługi pasa Ŝerów.

• Uwarunkowania rozwoju

Uwarunkowania zewn ętrzne i wewn ętrzne gminy (szanse, ograniczenia i konflikty)

Poło Ŝenie gminy przy trasie ekspresowej Nr 7 Warszawa - Kraków, a tak Ŝe wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej Nr 731 Warka- Fal ęcice i drogi powiatowej Fal ęcice - Nowe Miasto stwarza dogodne poł ączenia krajowe i regionalne na kierunkach północ - południe i wschód - zachód. W oparciu o drog ę ekspresow ą Nr 7 powstaj ą potencjalne moŜliwo ści aktywizacji terenów wzdłu Ŝ niej poło Ŝonych. Istniej ąca sie ć dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych zapewnia podstawowe poł ączenia gminy, zarówno wewn ętrzne jak i z s ąsiednimi gminami. Z uwagi na dobrze wykształcon ą sie ć dróg w gminie, nie ma potrzeby wytyczania nowych poł ącze ń. Istniej ąca sie ć wymaga jednak wielu usprawnie ń. Zalecana w ostatnich latach realizacja systemów komunikacji rowerowej, mogłaby mie ć korzystny wpływ na zwi ększenie bezpiecze ństwa ruchu. Jednak realizacja tego systemu komunikacji pasa Ŝerskiej mo Ŝe by ć trudna z uwagi na brak funduszy przy nie doinwestowanym 59 układzie drogowym, a tak Ŝe swobod ą korzystania rowerzystów z istniej ących ci ągów drogowych.

3.3.2 Elektroenergetyka

Przez obszar gminy przebiegaj ą linie energetyczne średniego napi ęcia wraz ze stacjami transformatorowymi SN/nn i linie niskiego napi ęcia doprowadzaj ące energi ę elektryczn ą do wszystkich mieszka ńców gminy. Sie ć średniego i niskiego napi ęcia znajduje si ę w dobrym stanie technicznym.

3.3.3 Zaopatrzenie w gaz

Przez teren gminy przebiega gazoci ąg średniopr ęŜ ny 0 300 m relacji Lubienia - Sękocin z odgał ęzieniem do Warki. Ponadto obszar gminy posiada sie ć gazow ą - średniopr ęŜ ną. Stacja redukcyjno-pomiarowa w Fal ęcicach zasila gazoci ągi średniopr ęŜ ne doprowadzaj ące gaz do odbiorców gminy. Rozdzielcza sie ć gazowa obsługuj ąca odbiorców zlokalizowanych na terenie gminy wynosi 75 km i korzysta z niej 180 odbiorców gazu sieciowego. (dane wg U.S. w Radomiu na dzie ń 31.12.1997 r.) Gazoci ąg posiadaj ą nast ępuj ące miejscowo ści: Biejków, Biejkowska Wola, Bronisławów, Broniszew, Daltrozów, Domaniewice, Fal ęcice, Fal ęcice Wola, Góry/Adamów, Karolin, Lekarcice Nowe, Lekarcice Stare, Lisów, Olkowice, Osuchów, Olszamy, Mała Wie ś, Pacew, Pelinów, Pnie, Promna, Promna Kolonia, Przybyszew, Rykały, Stanisławów.

Poza gazem przewodowym rozpowszechniona jest dystrybucja gazu płynnego w butlach.

3.3.4 Zaopatrzenie w ciepło

Gospodarstwa domowe na terenie gminy posiadaj ą indywidualne źródła ciepła (piece lub kotłownie domowe) bazuj ące głównie na paliwie w ęglowym. W obiektach u Ŝyteczno ści publicznej istniej ą kotłownie lokalne.

3.3.5 Gospodarka wodna

Wg informacji Wydziału Rolnictwa, Infrastruktury i Nadzoru Budowlanego Urz ędu Wojewódzkiego w Radomiu wszystkie gminy wiejskie byłego województwa radomskiego obecnie mazowieckiego podzielono na III grupy w zale Ŝno ści od stopnia zwodoci ągowania. I tak do grupy I - zaliczono gminy o stopniu zwodoci ągowania 0 % -41,60 % , do grupy II - gminy o stopniu zwodoci ągowania od 42,64 -60,90 % i do grupy III - gminy o stopniu zwodoci ągowania powy Ŝej 60,90 % (dane na dzie ń 31.12.1997 r.). Gmina Promna nale Ŝy do I grupy gmin o stopniu zwodoci ągowania wynosz ącym 27,50. Wg danych Urz ędu Statystycznego w Radomiu na dzie ń 31.XII.1997 r.

- sie ć wodoci ągowa rozdzielcza w gminie Promna wynosiła 25,7 km - poł ączenia prowadz ące do budynków mieszkalnych – 743 szt - zu Ŝycie wody z wodoci ągów w gospodarstwach domowych (dcm 0) - 66,2 - zu Ŝycie wody z wodoci ągów w gospodarstwach domowych na 1 mieszka ńca 13,2 m3/d przy średnim wojewódzkim zu Ŝyciu wody dla gmin wiejskich byłego województwa radomskiego wynosz ącym 9,3 m3/d.

Do wodoci ągów grupowych zasilanych z uj ęć wód podziemnych zlokalizowanych w gminie Promna nale Ŝy zaliczy ć: 60 - wodoci ąg Promna z uj ęciem o wydajno ści 24 m3/h oraz uj ęcie o wydajno ści 34 m3/h

- wodoci ąg Fal ęcice zasilaj ący tak Ŝe Wol ę Fal ęcice z uj ęciem o wydajno ści 24 m3/h oraz uj ęciem o wydajno ści 18 m3/h

- wodoci ąg Przybyszew z uj ęciem o wydajno ści 31 m3/h

- wodoci ąg Rykały z uj ęciem o wydajno ści 63 m3/h - wodoci ąg Broniszew z uj ęciem o wydajno ści 32 m3/h - wodoci ąg Adamów - Góry z uj ęciem o wydajno ści 12 m3/h - uj ęcie w Olkowicach o wydajno ści 18 m 3/h - uj ęcie w Małej Wsi o wydajno ści 12 m 3/h (punkt czerpalny) - uj ęcie w Biejkowie - uj ęcie w Olszamach o wydajno ści 12 m 3/h - uj ęcie w Stanisławowie o wydajno ści 18 m 3/h - uj ęcie w Daltrozowie o wydajno ści 18 m 3/h (punkt czerpalny) - uj ęcie w Pniach o wydajno ści 18 m 3/h (punkt czerpalny) - studnia wiejska w Stanisławowie (punkt czerpalny) - punkt czerpalny Karolin - punkt czerpalny Promna Kolonia - punkt czerpalny Góry - Adamów - punkt czerpalny Biejków - punkt czerpalny Pacew - punkt czerpalny Fal ęcice Parcela

Melioracje

Obiektami melioracyjnymi s ą:

• urz ądzenia melioracji szczegółowych u Ŝytków rolnych (gruntów ornych i u Ŝytków zielonych) 1,

• urz ądzenia melioracji podstawowych - regulacji rzek i budowy wałów przeciwpowodziowych.

Na terenie gm. Promna potrzeby i realizacje w zakresie melioracji kształtuj ą si ę nast ępuj ąco: (dane W.Z.I.U.M. w Radomiu - stan na koniec 1995 r.) uŜytki rolne ogółem wymagaj ące zmeliorowane % melioracji (uregulowane) (regulacji)

• potrzeby melioracyjne 2060 ha 150 ha 7 ogółem

• urz ądzenia melioracji szczegółowych:

- grunty orne 590 ha 120 ha 20 - uŜytki zielone 1470 ha 30 ha 2

• urz ądzenia melioracji 61 podstawowych:

- regulacje rzek 10 km - wały przeciwpowodziowe 26,5 km 0,6 km 2

Przeprowadzone zabiegi melioracyjne polegały na odwodnieniu ł ąk za pomoc ą rowów o długo ści 2,1 km i drenowaniu gruntów ornych. Zmeliorowano nast ępuj ące rejony: Biejkowska Wola, Przybyszew, Lisew, Rykały (PGR).

- Ocena naturalnych warunków środowiskowych oraz dotychczasowych działa ń w zakresie melioracji

• Stopie ń zaspokojenia potrzeb melioracyjnych jest bardzo mały i wynosi tylko 7 %. śadna z rzek nie została uregulowana, wybudowano tylko 0,6 km wału przeciwpowodziowego, co stanowi zaledwie 2 % potrzeb.

• Rzeka Pilica, Mogielanka, Dylewka i Borówka nie s ą uregulowane. Niewielka ilo ść przeprowadzonych melioracji nie mogła spowodowa ć osuszenia dolin rzecznych, w tym doliny Pilicy. Jednak Ŝe wyst ępuj ą w niej symptomy świadcz ące o wyra źnym pogorszeniu si ę stosunków wodnych. Zbiornik Sulejowski na Pilicy dla potrzeb miasta Łodzi i bezzwrotny pobór wody z rzeki (zrzut ścieków do zlewni rzeki Bzury) przyczynił si ę do tego, Ŝe wyra źnie zmniejszył si ę przepływ w Pilicy, zmniejszyło si ę zagro Ŝenie powodziowe, wylewy stały si ę rzadsze.

Obszary szczególnego zagro Ŝenia powodzi ą

Wahania stanów wody w korycie Pilicy zale Ŝą głównie od pór roku i ilo ści długotrwałych du Ŝych odpadów. Wg informacji Wojewódzkiego Komitetu Przeciwpowodziowego, szczególne zagro Ŝenie powodziowe wyst ępuje na Pilicy na odcinkach:

• Budy Brankowskie –Osuchów (lewy brzeg) o długo ści 19,8 km (kilometra Ŝ: 35+000 do 54+800),

• Białobrzegi-Osuchów (obustronnie) o długo ści 10,3 km (kilometra Ŝ 44+500 do 54+800).

Dla obszarów szczególnego zagro Ŝenia powodzi ą obowi ązuj ą zakazy wynikaj ące z art. 88l, pkt 1 Ustawy Prawo Wodne z dn. 18 lipca 2001r.

Obszary szczególnego zagro Ŝenia powodzi ą okre ślono na podstawie:

Dla rzeki Pilicy: Studium dla potrzeb ochrony przeciwpowodziowej – Etap I / uzupełnienie do Studium dla obszarów nieobwałowanych nara Ŝonych na niebezpiecze ństwo powodzi – Etap I. Wrzesie ń 2006

Dla rzeki Mogielanki: Studium dla potrzeb planów ochrony przeciwpowodziowej Etap II 99/TD/05, Maj 2006

3.3.6 Gospodarka ściekowa

Na terenie gminy Promna brak jest systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków.

62 3.3.7 Gospodarka odpadami

Gmina Promna nie posiada wysypiska odpadów na swoim terenie. Korzysta ze składowiska odpadów w okolicach miasta Radom.

3.4 Strefa Ekologiczna

3.4.1. Zasoby środowiska przyrodniczego

Poło Ŝenie, rze źba terenu

Gmina Promna poło Ŝona jest w obr ębie makroregionu Wzniesie ń Południowo- mazowieckich (podział fizyczno-geograficzny Polski wg J. Kondrackiego, 1998 r.). Na jej terenie zaznacza si ę wyra źny podział na 2 mezoregiony: Dolin ę Białobrzesk ą i Wysoczyzn ę Rawsk ą.

- Dolina Białobrzesk ą, to szeroka, asymetryczna dolina Pilicy ci ągn ąca si ę pasem o kierunku południowy zachód-północny wschód, w południowej częś ci gminy. Północne zbocze doliny jest strom ą skarp ą, silnie erodowan ą. Wysoko ść wzgl ędna kraw ędzi wynosi 15-30 m. Nachylenia terenu w jej obr ębie na ogół przekraczaj ą 15 %. Skarpa rozci ęta jest gł ębokimi w ąwozami, stwierdzono wyra źne predyspozycje do powstania osuwisk. Południowe zbocza doliny tworz ą akumulacyjne tarasy, łagodnie zarysowane. W obr ębie współczesnej Pilicy wyst ępuje młody taras zalewowy o szeroko ści 2,5- 3,5 km., wyniesiony 0,5 do 1,0 m. ponad średni poziom wód rzecznych. Taras nadzalewowy (holoce ński - współczesny) wyniesiony jest ok. 1,5 do 2 m. ponad średni poziom wody w rzece. W dolinie Pilicy, wyst ępuj ą tak Ŝe tarasy starsze -plejstoce ńskie, wyniesione do ok. 15 m. nad poziom rzeki. Powierzchnia tarasów jest prawie płaska, lekko nachylona w kierunku b ieg u rzeki.

- Wysoczyzn ą Rawska obejmuje środkow ą i północn ą cz ęść gminy (teren poło Ŝony na północ od Doliny Pilicy). Wyniesiona jest na 120-160 m. n.p.m., powierzchnia na ogół falista. Prze- wa Ŝaj ące nachylenia to około 2 %. Na powierzchni wznosz ą si ę zdenudowane wzgórza moreny Czołowej o wysoko ściach względnych 5-15 m. (północna i zachodnia cz ęść gminy). Rze źba terenu z wyj ątkiem obszarów kraw ędziowych nie stwarza przeszkód dla rozwoju osadnictwa i rolnictwa.

Budowa geologiczna

Pod wzgl ędem geologicznym, teren gminy Promna wchodzi w skład jednostki geologicznej - Synklinorium brze Ŝnego. Rozpoznane s ą utwory kredy górnej, trzeciorz ędu i czwartorz ędu.

63 - Utwory kredy wyst ępuj ą na ró Ŝnych gł ęboko ściach: od 45 m. p.p.t. w Fal ęcicach do 150 m. w Broniszewie. Wykształcone w postaci: margli, wapieni, iłów i piaskowców przykryte s ą utworami trzeciorz ędowymi i czwartorz ędowymi.

- Utwory trzeciorz ędu zalegaj ą na gł ęboko ści od kilku metrów (7 m. w Fal ęcicach) do kilkudziesi ęciu (64 m. w Broniszewie). Mi ąŜ szo ść jest zró Ŝnicowana: w Broniszewie 141 m., w Fal ęcicach - 33,5 m. Utwory trzeciorz ędowe wykształcane s ą w postaci piasków z przewarstwieniami iłów odsłaniaj ą si ę w strefie kraw ędziowej Pilicy.

- Utwory czwartorz ędowe zalegaj ą ci ągł ą pokryw ę na terenie całej gminy. Mi ąŜ szo ść ich waha si ę od 7 m. w Fal ęcicach do 64 m. w Broniszewie.

• gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego pokrywaj ą znaczne powierzchnie wysoczyzny, mi ąŜ szo ść ich jest zró Ŝnicowana, przewa Ŝnie wi ększa od 4,5 m.. Zalegaj ą na powierzchni terenu łub pod cienkim przykryciem utworów piaszczystych,

• piaski o mi ąŜ szo ści kilku metrów pokrywaj ą środkow ą cz ęść gminy w postaci płazów i wzgórz morenowych zalegaj ą na glinie zwałowej oraz wraz ze Ŝwirami wyst ępuj ą w dolinach: Pilicy, Borówki i Dylówki,

• osady organiczne: namuły, torfy, piaski rzeczne towarzysz ą dolinom rzecznym i zagł ębieniom terenowym. W dnach dolinek denudacyjnych wyst ępuj ą głównie mułki i piaski aluwialno- deluwialne o mi ąŜ szo ści nie przekraczaj ącej 1 m.

Ocena budowy geologicznej z punktu widzenia rozwoju osadnictwa i wyst ępowania złó Ŝ surowców mineralnych

Warunki geologiczne gminy s ą korzystne dla osadnictwa z wyj ątkiem współczesnych den dolin rzecznych i wi ększych zagł ębie ń terenu wypełnionych słabono śnymi gruntami organicznymi.

Surowce mineralne

Budowa geologiczna stanowi baz ę dla występowania surowców mineralnych. Na terenie gminy nie wyst ępuj ą zło Ŝa udokumentowane. Stwierdzono zaleganie nast ępuj ących surowców mi- neralnych: piasków, Ŝwirów, glin i torfów.

• piaski i pospółki eksploatowane s ą dorywczo przez miejscow ą ludno ść na potrzeby własne. Eksploatacja jest chaotyczna i nieuporz ądkowana, rozsiana w licznych punktach na terenie gminy. W rejonie Promnej wyst ępuj ą piaski o do ść du Ŝej mi ąŜ szo ści i dobrej jako ści. Do eksploatacji na lokalna skal ę wytypowano nast ępuj ące zło Ŝa: Rykały, Lisów, Mała Wie ś (2), Piekarty, Karolin, Kolonia Promna (2), Lekarcice, Parcele, Lekarcice Stare, Osuchów, Przybyszew, Góry, Promna, Biejkowska Wola, Biejków, Olkowice, Bronisławów, Jastrz ębia,

• gliny pokrywaj ą prawie połow ę powierzchni gminy. Na skarpie Pilicy w Górach, eksploatowane były dla czynnej kiedy ś cegielni. Zasoby szacunkowe okre ślone były na 1.200.000 m3. Przydatno ść zło Ŝa „Góry" oceniono jako dobr ą do 64 produkcji ceramiki czerwonej i wyrobów cienko ściennych,

- torf towarzyszy dolinom rzecznym: obszar „Jastrz ębia-Rykały", „Rykały", „Dolina rzeki Mogielanki" i „Pilica" na odcinku Górki-Stromiec. Jest materiałem nieprzydatnym dla celów opałowych i rolniczych.

Prowadzone badania nie wykazały mo Ŝliwo ści udokumentowania du Ŝych złó Ŝ kruszywa naturalnego o zasobach spełniaj ących wymagania kryteriów bilansowo ści.

Nie ustanowiono terenów górniczych.

Wody podziemne

Na terenie Gminy wody podziemne wyst ępuj ą w utworach kredy, trzeciorz ędu i czwartorz ędu.

- Kredowy poziom wodono śny

Wodono ścem dla szczelinowych lub szczelinowo-porowych występuj ących pod ci śnieniem wód kredowych s ą: margle, opoki, wapienie. Wody tego poziomu ujmowane s ą studniami wierconymi. Wydajno ści studni s ą zró Ŝnicowane, nie przekraczaj ą kilkudziesi ęciu metrów J/h, najcz ęś ciej mieszcz ą się w granicach 20-30 m 3/h. Wody maj ą średni ą twardo ść , znaczn ą m ętno ść pochodz ącą od zwi ązków Ŝelaza. Pod wzgl ędem bakteriologicznym s ą dobre.

- Trzeciorz ędowy poziom wodono śny zwi ązany jest z piaskami, a wody maj ą charakter porowy. W obr ębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 215 „Subniecka Warszawska" wydzielono cz ęść centraln ą „A", która dotyczy znacznej cz ęś ci po wierzchni gminy - na północ od doliny Pilicy. Cz ęść południowa gminy to GZWP 215. Wody trzeciorz ędowe stanowi ą najcz ęś ciej ujmowany studniami gł ębinowymi poziom wodono śny. Zalegaj ą na gł ęboko ści 25-50 m., a wydajno ści zawarte s ą w granicach 25-40 m 3/h. Analizy chemiczne wskazuj ą na znaczne zawarto ści Ŝelaza, badania bakteriologiczne nie wykazuj ą zanieczyszcze ń.

- Czwartorz ędowy poziom wodono śny

• I poziom wód gruntowych kształtuje si ę w zale Ŝno ści od rze źby i budowy geologicznej. W obr ębie dolin rzecznych, bocznych dolinek i zagł ębie ń terenu, zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje na gł ęboko ści 0,5-1 m. w utworach przepuszczalnych lokalnie do 2 m. Zwierciadło ma charakter swobodny, wahania poziomu uzale Ŝnione s ą od stanów rzecznych i dochodz ą do około 2 m.

• Na obszarach wysoczyznowych I poziom wód gruntowych wyst ępuje na ró Ŝnych gł ęboko ściach. W s ąsiedztwie dolin rzecznych jest on płycej ni Ŝ 2 m. na pozostałych terenach -gł ębiej ni Ŝ 4 m. Gdy wodono ścem s ą utwory przepuszczalne ( środkowa cz ęść gminy), tworzy si ę wtedy ci ągły poziom wodono śny o swobodnym zwierciadle. Na obszarach zbudowanych z utworów trudno przepuszczalnych, wody gruntowe nie maj ą

65 na ogół ci ągłego poziomu, wyst ępuj ą na ró Ŝnych gł ęboko ściach pod napi ęciem. Wody czwartorz ędowe ujmowane s ą studniami kopanymi i wierconymi (Przybyszew).

Wody powierzchniowe

Obszar gminy Promna poło Ŝony jest w dorzeczu rzeki Pilicy. Rzeka jest nieuregulowana, na całej długo ści silnie meandruje z powodu małego spadku oraz posiada wyspy i łachy. Roczny rytm rzeki charakteryzuje si ę wyst ępowaniem wysokich stanów wód głównie wiosn ą, a ni Ŝówek w lecie. W skali roku, wahania stanów wody wynosz ą przeci ętnie około 1,5 m. Wielko ści przepływów Pilicy w Białobrzegach w okresie wielolecia wahały si ę w granicach od 14,2 do 471 m 3/s. Dolina ma charakter asymetryczny, od strony północnej ogranicza j ą wysoki ulegaj ący erozji brzeg, z południowej za ś jest rozległym tarasem akumulacyjnym, miejscami o szeroko ści do 4 km. Średnia szeroko ść koryta rzeki wynosi 100 m. Prawie na całej długo ści Pilica posiada naturalnie ukształtowane koryto. W dolinie wyst ępuj ą liczne starorzecza, niektóre maj ą długo ść nawet kilku kilometrów. Cz ęść z nich poł ączona jest z rzeką, inne s ą od niej odci ęte. Wi ększo ść z nich stanowi ą powierzchniowo małe zbiorniki, zarastaj ące ro ślinno ści ą szuwarową. W okolicach Promnej znajduje si ę najwi ększy w dolinie kompleks torfianek. Rzeka płyn ąc z południowego zachodu na północny wschód zbiera nast ępuj ące dopływy: Mogielank ę (dolny odcinek), Dylewk ę (Rykalank ę), Borówk ę i Star ą Pilic ę. Naturalnymi zbiornikami wodnymi s ą liczne odci ęte starorzecza oraz doły potorfowe niejednokrotnie wypełnione wod ą. Pod wódami powierzchniowymi znajduje si ę 197 ha.

Retencja wód

- Retencja naturalna

Retencj ą jest zdolno ść zatrzymywania wody przez gleb ę ro śliny, warstwy wodono śne, obni Ŝenia terenowe, bagna i torfowiska oraz naturalne i sztuczne zbiorniki wodne. Retencja reguluje i kontroluje obieg wody w środowisku dzi ęki mo Ŝliwo ściom przetrzymywania z okresu jej nadmiaru i wykorzystania w okresach deficytowych.

• Własno ści retencyjne lasów i zadrzewie ń

Lasy i zadrzewienia spełniaj ą istotn ą rolę w retencjonowaniu wody. Na terenie gm. Promna niewielkie powierzchnie le śne wyst ępuj ą w okolicy: Strupiechowa, Piekart, Kol. Promna, Biejkowa. Zadrzewienia towarzysz ą głównie dolinie Pilicy. Stanowi ą one tylko 6 % powierzchni gminy. Im wi ększy obszar jest zalesiony i im bardziej naturalny charakter posiada las mieszany o wielopi ętrowej strukturze), tym wi ększe jest znaczenie retencyjne.

• Rola terenów podmokłych w retencjonowaniu wód

Bagna, torfowiska, mokradła hamuj ą spływ wód dzi ęki zatrzymywaniu wody w porach gleby i na jej powierzchni. Starorzecza i tereny podmokłe tarasów akumulacyjnych w dolinie Pilicy i Mogielanki odgrywaj ą znacz ącą rol ę retencyjn ą na obszarze gminy.

66 • Retencja wód powierzchniowych

Retencja sieci hydrograficznej polega na gromadzeniu wody w naturalnych i sztucznych ciekach, stawach i małych zbiornikach. Zalicza si ę tu tak Ŝe oczka wodne, kanały, rowy i te cieki, na których wykonano budowle daj ące mo Ŝliwo ść regulacji przepływów i poziomu zwierciadła wody. Du Ŝe mo Ŝliwo ści magazynowania wody istniej ą przy prawidłowym usytuowaniu okolicznych systemów melioracyjnych składających si ę z sieci rowów w dolinie Pilicy.

- Mała retencja

Na terenie gminy znajduje si ę 6 zbiorników zaliczanych do małej retencji wodnej o ogólnej powierzchni 7,18 ha i pojemno ści 61,8 tys.m 3. Zlokalizowane s ą w zlewniach'. Pilicy (3), Borówki (2) i Dylówki (1). Ich przeznaczenie to: hodowla ryb (4) i gospodarcze (2). Zbudowane przed 1989 rokiem s ą w dostatecznym (4) lub złym stanie technicznym (2) i wymagają głównie pogł ębienia (5) i odbudowy.

Zestawienie istniej ących zbiorników w Gminie Promna

Lp. Miejscowo ść Pow. Poj Zlewnia Przezna - Okres Stan ha tys. m czenie wyko- techni- nania czny 1 Lisów 0,70 7,00 Dylówka hodowla ryb przed zły 1970

2 Broniszew 0,60 6,00 Barówka hodowla ryb przed dostate - 1970 czny

3 Nowy 1,50 15,00 Barówka hodowla ryb przed zły Przybyszew 1970

4 Kolonia 2,50 15,00 Pilica hodowla ryb przed dostate - Promna 1970 czny

5 Pnie 1,38 13,80 Pilica gospodarcze 1989 dostate - czny

: 6 Wola Brane - 0,50 5,00 Pilica gospodarcze 1986 dostate - cka czny

Razem: 7,18 61,8

-

67 - Ocena mo Ŝliwo ści retencyjnych na obszarze gminy

Gmina posiada niezbyt du Ŝe mo Ŝliwo ści retencyjne, zarówno naturalne jak i sztuczne:

• średni udział (około 34 %) gleb przepuszczalnych o wła ściwo ściach infiltracyjnych,

• bardzo niski stopie ń lesisto ści gminy (około 5,6 %),

• obni Ŝenie si ę poziomu wód gruntowych w dolinie Pilicy (zmiana stosunków wodnych), na skutek zmniejszenia si ę jej przepływu (pobór wody ze Zb. Sulejowskiego dla m. Lodzi),

• znikoma ilo ść naturalnych zbiorników wodnych oraz niewielka pojemno ść zbiorników małej retencji,

• zgodnie z bilansem wykonanym w opracowaniu „Kierunki rozwoju gospodarki wodnej’’, w cz ęś ci zlewni Pilicy znajdującej si ę na terenie gminy Promna, istniej ą zasoby dyspozycyjne umo Ŝliwiaj ące lokalizacj ę obiektów małej retencji,

• zwi ększenie powierzchni lasów o około 780 ha do 2020 r. w ramach gminnego programu zalesie ń.

Klimat

- Ogólna charakterystyka klimatu

Gmina Promna poło Ŝona jest w „dzielnicy środkowej (podział Polski na dzielnice rolniczo- klimatyczne R.Gumi ńskiego). Charakterystyka wybranych elementów klimatu na podstawie danych ze stacji meteorologicznych w Warce i Nowym Mie ście kształtuje si ę nast ępuj ąco:

średnia temperatura roczna - 7,5°C średnia roczna wilgotno ść powietrza - 80 % suma roczna odpadów - 548 mm długo ść trwania okresu wegetacyjnego - 210-220 dni udział wiatrów z zachodniej ćwiartki horyzontu - 40 %

- Klimat poszczególnych jednostek morfologicznych

• Teren gminy (wysoczyznowy) charakteryzuje si ę korzystnymi warunkami klimatu lokalnego zarówno dla rozwoju osadnictwa jak i rolnictwa. Pokrycie przewa Ŝaj ącej cz ęś ci obszaru gminy utworami o du Ŝej spoisto ści (gliniaste), tym samym du Ŝej pojemno ści cieplnej, to atuty dla upraw o du Ŝych wymaganiach klimatycznych.

68 • Zbocza doliny Pilicy o nachyleniu ponad 5 % i ekspozycji południowej posiadaj ą bardzo dobre warunki solarne. Nadaj ą si ę do upraw ciepłolubnych, sadownictwa i obiektów szklarniowych.

• Dolina Pilicy zajmuj ąca znaczn ą, południow ą cz ęść gminy charakteryzuje si ę niekorzystnymi warunkami klimatu lokalnego. Oprócz niekorzystnych warunków wilgotno ściowych -równie Ŝ warunki techniczne - w wyniku tworzenia si ę inwersji i zastoisk chłodnego powietrza s ą nieodpowiednie. Du Ŝa cz ęstotliwo ść zalegania mgieł oraz mo Ŝliwo ść koncentracji zanieczyszcze ń przy budowie przeszkód (przegród) - to przyczyny złych warunków bioklimatycznych. Tereny te s ą nieodpowiednie dla lokalizacji budownictwa mieszkaniowego.

Flora Lasy

- Lasy zajmuj ą 626 ha (wg bilansu U.G. w Promnej), co stanowi około 5.6 % powierzchni Lasów Pa ństwowych jest 275 ha, niepa ństwowych - 351 ha. Nieliczne, w przewadze niewielkie kompleksy le śne wyst ępuj ą głównie w okolicach: Małej Wsi, Strupiechowa, Piekart, Kol. Promna, Biejkowa. Ponadto w rejonie skarpy nadpilicznej oraz doliny Pilicy znajduj ą si ę drobne powierzchnie le śne. Wg regionalizacji przyrodniczo-le śnej Polski, lasy gm. Promna poło Ŝone s ą w obr ębie Krainy Mazowiecko-Podlaskiej. Do najwi ększych kompleksów le śnych nale Ŝą : uroczysko Michałów (244,29 ha) i Rykały (171,64 ha).

W uroczysku Michałów gatunkiem panuj ącym jest sosna z niewielkim udziałem d ębu. W uroczysku Rykały wyst ępuje głównie sosna, d ąb, modrzew i brzoza. W dolinie Pilicy, koło Promnej znajduje si ę płat ł ęgu, miejscami olsu o powierzchni ok. 80ha. Gatunkiem panuj ącym w nim jest olsza czarna. Wzdłu Ŝ Pilicy wyst ępuj ą skupiska wiklin. Dolina Pilic y stanowi północno-wschodni ą granic ę zasi ęgu jawora. Drzewostan le śny jest młody, dominuje wiek 40-80 lat, w mniejszej ilo ści wyst ępuj ą lasy w wieku do 40 lat.

- Opracowany gminny program dolesie ń zakłada zwi ększenie powierzchni lasów prywatnych o 780 ha, a wi ęc w 2020 roku łasy winny zajmowa ć 1406 ha, tj. 12,6 % powierzchni gminy. Zakładane dolesienia dotycz ą terenów, tj.: wyrobiska poeksploatacyjne, nieu Ŝytki, strome zbocza oraz przylegaj ących do poszarpanych granic lasów. Nowe nasadzenia przewidziane s ą w sołectwach le Ŝą cych nad Pilic ą (tarasy zalewowe, wyspy, skarpa oraz w kilku pozostałych, np. Olszamach, Starych Lekarcicach, Pelinowie, Daltrozowie, Strupiechowie.

Zadrzewienia i zakrzewienia

„Wykaz gruntów" (stan na 1.01.1998 r.) opracowany przez Urz ąd Gminy w Promnej podaje powierzchni ę 105 ha zaj ętych przez zadrzewienia i zakrzewienia. Najwi ęcej tego rodzaju ro ślinno ści znajduje si ę w dolinie Pilicy.

Zadrzewienia przywodne

Zadrzewienia przywodne zwi ązane są z dolinami rzek. W rozległej dolinie rzeki Pilicy wyst ępuj ą 69 pozostało ści zbiorowisk le śnych - pierwotnie powszechnego silnie zró Ŝnicowanego ekosystemu. Na rozszerzeniach doliny ukształtowały si ę lasy i zaro śla olsowe. Zespoły zaro ślowe zwi ązane s ą ze stale podtapianymi siedliskami. Wy Ŝej poło Ŝone siedliska zalewane tylko okresowo wodami powodziowymi, to lasy typu gradowego. Du Ŝe powierzchnie ł ąk poro śni ęte s ą k ępami wierzb i olch oraz ł ęgami topolowo-wierzbowymi. Doliny innych rzek: Rykalanki, Borówki posiadaj ą znacznie mniejsze rozmiary, a zadrzewienia maj ą charakter rz ędowy i towarzysz ą korytom rzecznym.

zadrzewienia przyzagrodowe znajduj ą si ę we wszystkich miejscowo ściach. Przewa Ŝaj ą gatunki li ściaste, cz ęsto ogrodowe, zadrzewienia przydro Ŝne towarzysz ą wielu drogom biegn ącym przez teren gminy, np.: Rykały- granica Gminy, Przybyszew-Nowy Przybyszew, Fal ęcice Wola-Piekarty, Biejków-Fal ęcice- Osuchów. Tej ostatniej towarzysz ą wi ązy pospolite, jawory,

- ziele ń parków podworskich

Na terenie gminy znajduj ą si ę podworskie parki wiejskie, z których 4 zostały wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym nale Ŝą :

• park w Fal ęcicach (zabytkowy) zało Ŝony w XIX w. o pow. 2,02 ha. Poło Ŝony na skarpie doliny Pilicy, sk ąd rozci ąga si ę rozległy widok na cał ą dolin ę, jest w złym stanie. Ro śnie w nim 13 gatunków drzew i krzewów, m.in. kasztanowiec biały, 3 gatunki klonów, brzoza brodawkowata, grab, buk, platan, d ąb szypułkowy, lipa drobnolistna, sosna pospolita, lilak, itp.

• park w Górach zało Ŝony ok. XVIII w. w pow. 0,5 ha o zatartej kompozycji przestrzennej z domkami letniskowymi na terenie. W parku zachowały si ę m.in.: kasztanowiec, lipa, świerk, sosna wejmutka, rododendron, karagana syberyjska, trzmielina brodawkowata, Ŝywotnik zachodni,

• Park w Piekartach (zabytkowy) zało Ŝony w XiX w. o pow. 2,96 ha,zaniedbany. Zachowana aleja wjazdowa wysadzana klonami w wieku 130 łat. W parku wyst ępuj ą 22 gatunki drzew i krzewów, tj.: dere ń, świdwa, głóg, jarz ąb, jesion, kasztanowiec, klony, morwa, olsza czarna, sosna wejmutka, topola balsamiczna, Ŝywotnik zachodni. W północnej cz ęś ci parku znajduje si ę staw o pow. 0,3 ha,

• park w Promnej (zabytkowy) zało Ŝony w XVIII w. o pow. 7,5 ha z unikalnym drzewostanem, tj. topola biała, klon palmowy. Przez park przepływa strumyk zasilaj ący staw o pow. 0,6 ha,

• park w Rykałach (zabytkowy) o po w. 5,92 ha z egzotycznymi drzewami, tj. platan, daglezja, świerk srebrny. 70 • ponadto rosn ą tu pomnikowe d ęb\\, jesiony; na uwag ę zasługuj ą 2 aleje lipowe,

• park w Wysokiej z układem wodnym wzdłu Ŝ rzeki oraz bardzo ciekawym układem przestrzennym uj ętym w styl krajobrazowy z elementami regularnymi,

• parki w: Przybyszewie (pow. 13,6 ha) i w Małej Wsi,

- inna ziele ń urz ądzona: cmentarze w: Promnie i Przybyszewie

Ro ślinno ść szuwarowo-torfowiskowa

Zbiorowiska szuwarowo-torfowiskowe zwi ązane s ą z dolin ą rzeki Pilicy i Dylówki. Starorzecza znajduj ące si ę w dolinie Pilicy, w wi ększo ści s ą małymi zbiornikami zarastaj ącymi ro ślinno ści ą szuwarow ą, głównie ró Ŝnymi gatunkami turzyc, trzcin ą, miejscami pałk ą wodn ą, gr ąŜ elem oraz krzakami wierzbowymi. Rejony podmokłych ł ąk w rejonie Brzeziec (na południe od rzeki Pilicy) oraz zarastaj ących torfianek przewidziane s ą do obj ęcia ochron ą prawn ą. Dolny fragment doliny Dylówki, to zaro śni ęte szuwarami, głównie trzcin ą - stawy wodne. Wraz z podtopionym olsem i miejscem gniazdowania rzadkich gatunków ptaków oraz płazów; kwalifikuje si ę do obj ęcia ochron ą prawn ą.

Ro ślinno ść ł ąk i pastwisk

Ekosystemy ł ąkowo-pastwiskowe zajmuj ą 2475 ha, tj. 20,5 % powierzchni gminy. W dolinie Pilicy wykształciły si ę zbiorowiska ł ąkowe i turzycowiska. Powstały one w miejsce ł ęgów nadrzecznych (ł ąki kwa śne) i ł ęgów ubo Ŝszych (turzycowiska). Wydeptywanie, wypasanie bydłem oraz zamiana na agrocenozy przyczyniły si ę do pojawienia zbiorowisk kserotermicznych.

UŜytkowane s ą w 60 % jako pastwiska gminne, w 20 % jako ł ąki jednoko śne, a w 10 % jako łąki poddane pełnemu zagospodarowaniu poprzez 2-3 krotne wykaszanie runa ł ąkowego. Porost bogaty jest w gatunki zło Ŝone z ro ślin dwuli ściennych, ziół.

Fauna

Ssaki - na terenie gminy stwierdzono wyst ępowanie co najmniej 30 gatunków ssaków. Spo śród nich bóbr wymieniony jest w „Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt”, 13 gatunków obj ętych jest ochron ą prawn ą, a 8 nale Ŝy do zwierzyny łownej.

Ptaki - stwierdzono wyst ępowanie 155 gatunków ptaków, spo śród których 125 gatunków nale Ŝy do lęgowych. 9 gatunków wpisano do „Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt": b ąk, błotniak ł ąkowy, kropiatka-zielonka, sieweczka obro Ŝna, batalion, rybitwa biało-czelna, dzierzba czarnoczelna, rudogłówka. Spo śród gatunków l ęgowych - 7 nale Ŝy do zwierzyny łownej.

71 3.4.2. Ochrona prawna zasobów środowiska przyrodniczego Lasy

Ustawa o lasach z dn. 28.09.1991 r. (Dz.U. Nr 101 poz. 444) precyzuj ąc 4 cele gospodarki le śnej wymienia 2 zwi ązane z ochron ą lasów. Dotycz ą one:

- zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wod ę, gleb ę, warunki Ŝycia i zdrowia człowieka oraz na równowag ę przyrodnicz ą,

- ochrony lasów, w tym stanowi ących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze wzgl ędu na:

• zachowanie leśnych zasobów genetycznych, • walory krajobrazowe, • potrzeby nauki.

Ochrona lasów uwzgl ędniania jest tak Ŝe w zasadach prowadzenia gospodarki le śnej, gdzie zwrócono uwag ę na:

• powszechn ą ochron ę lasów (podnoszenie naturalnej odporno ści

drzewostanów), x .

• trwało ść utrzymania lasów i ci ągło ść ich uŜytkowania,

• powi ększanie zasobów le śnych.

Na terenie gminy Promna lasy zajmuj ą bardzo mał ą powierzchni ę, to tylko 5,6 %, a z zadrzewieniami i zakrzewieniami 6,1 %. Nie wydzielono na ich terenie lasów szczególnie chronionych.

Ochrona przyrody

„Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Pilicy i Drzewiczki” (uchwała Nr XV/69/83 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Radomiu z dnia 28 czerwca 1983 r.) obejmuje teren poło Ŝony na południe od drogi powiatowej Mogielnica-Fal ęcice oraz drogi wojewódzkiej Fal ęcice-Warka. Obszar ści śle zwi ązany jest z dolin ą rzeki Pilicy: dotyczy jej doliny i wysokiej skarpy wysoczyzny poło Ŝonej na północ od rzeki. Bardzo wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe to: naturalny charakter rzeki z bogatymi biocenotycznie siedliskami wodno-błotnymi, mozaika ł ąk, szuwarów, bagien z zadrzewieniami, zakrzaczeniami oraz niewielkimi kompleksami le śnymi, a tak Ŝe zró Ŝnicowany geomorfologicznie teren w postaci szerokiej, płaskiej doliny podkreślonej wysok ą, strom ą skarp ą, licznych oczek wodnych i starorzeczy.

Obszar NATURA 2000 „Dolina Dolnej Pilicy” Obszar obejmuje 80- kilometrowy, równole Ŝnikowo biegn ący odcinek doliny Pilicy, szeroki na 1-5 km, pomi ędzy Inowłodzem a Ostrówkiem-Mniszewem (uj ście do Wisły) oraz dolin ę Drzewiczki. Północn ą granic ę obszaru stanowi stroma skarpa, o wysoko ści wzgl ędnej do 20m, miejscami pokryta ro ślinno ści ą kserotermiczn ą. Cz ęść południowa doliny Pilicy jest płaska, w znacznym stopniu pokryta lasami. Rzeka na tym odcinku meandruje, tworz ąc liczne wysepki, łachy i ławice piasku. Niskie wyspy s ą nagie, wy Ŝsze poro śni ęte zaro ślami 72 wierzbowymi. Koryto Pilicy ma tu szeroko ść 100-150 m i ł ączy si ę z licznymi starorzeczami, zaro śni ętymi w ró Ŝnym stopniu. Obszar Natury 2000 (w przypadku aktualizacji studium) znajduj ę si ę terenach obj ętych uchwałami - Nr XXXVII/240/09 oraz XLI/256/10 o przyst ąpieniu do zmiany planu zagospodarowania przestrzennego gminy Promna i jest przedstawiony poni Ŝej:

• Teren nr 9

Poło Ŝony na południe od wsi Fal ęcice Wola

• Teren nr 10

Poło Ŝony we wsi Fal ęcice Wola

• Teren 11

Poło Ŝony jest we wsi Przybyszew.

• Teren 12

Poło Ŝony jest we wsi Przybyszew

• Teren 13

Poło Ŝony jest we wsi Pacew

• Teren 14

Poło Ŝony jest we wsi Pacew.

• Teren 16

Poło Ŝony w rejonie wsi Parcew.

• Teren 17

Teren poło Ŝony jest we wsi Adamów

Na wy Ŝej wymienionych terenach obowi ązuj ą szczególne warunki zabudowy.

3.4.3. Diagnoza stanu środowiska

Higiena atmosfery

73 - Zakłady, obiekty i działalno ść gospodarcza wpływaj ące negatywnie na warunki aerosanitarne:

• garbarnia (Broniszew), • przetwórstwo owoców i warzyw (Promna Kolonia, Pnie), • ubojnie zwierz ąt (Promna Kolonia), • stacje paliw (Broniszew, Promna Kolonia, Fal ęcice, Pacew),

• 2 fermy kurze w Promna Kolonia, • komunikacja samochodowa, • chemizacja rolnictwa, szczególnie ta zwi ązana z intensywn ą gospodark ą sadownicz ą (ok. 1313 ha stanowi ą sady)

- Działania w kierunku poprawy stanu sanitarnego atmosfery

• kontynuacja gazyfikacji obszaru gminy; gaz doprowadzono do 29 sołectw (do zgazyfikowania pozostały 2 sołectwa: Piekarty i Strupiechów); korzysta z niego 180 odbiorców (79 budynków mieszkalnych),

mo Ŝliwo ści podł ączenia do gazu wi ększej liczby odbiorców w ramach realizowanego programu gazyfikacji, co stwarza szans ę na znaczne ograniczenie emisji S0 2, NO x, CO i pyłów i tym samym popraw ę warunków aerosanitarnych.

Komunikacja samochodowa, szczególnie zwi ązana z drog ą ekspresow ą Nr 7 wywiera ogromny wpływ na higien ę atmosfery. Wg generalnego pomiaru ruchu na sieci dróg krajowych w 1995 r., nat ęŜ enie ruchu na tej trasie mie ściło si ę w granicach 12000-15000 pojazdów na dob ę.

Hałas

- obiekty i elementy zagospodarowania wpływające na klimat akustyczny gminy

• układ drogowy

* droga ekspresowa Nr 7: Warszawa-Białobrzegi-Radom,

* droga wojewódzka: Warka-Fal ęcice-Białobrzegi,

* drogi powiatowe,

* chłodnie w Olkowicach,

* tartak w Promnie.

Pomiary hałasu na terenie gminy nie były prowadzone.

Wody powierzchniowe 74 - Czysto ść rzek

Badaniami wód powierzchniowych obj ęta jest rzeka Pilica. Na całej długo ści wody jej s ą silnie zanieczyszczone - n.o.n. (1997 r.) O charakterze pozaklasowym rzeki decydowała wysoka za- warto ść chlorofilu „a". Najwi ększy wpływ na stan sanitarny Pilicy wywieraj ą ścieki pochodz ące z miast le Ŝą cych nad ni ą: Nowe Miasto n/Pilic ą, Białobrzegi.

- Zagro Ŝenie przepływu nienaruszalnego rzeki Pilicy

Wybudowany w latach 70-tych zalew w Sulejowie na Pilicy, z którego 25 % wody zabiera bezzwrotnie miasto Łód ź, spowodował zmniejszenie jej przepływu poni Ŝej w/w zbiornika. Pojawiło si ę zagro Ŝenie utrzymania jej przepływów nienaruszalnych.

Wynika st ąd konieczno ść ochrony wód rzeki Pilicy nie tylko na terenie byłego województwa radomskiego, ale tak Ŝe województw ościennych. Ponadto zlewnie Pilic y i Wisły tak Ŝe z racji uj ęcia powierzchniowego wody dla miasta Warszawy (uj ęcie na Wi śle) winny by ć chronione.

Wody podziemne

- Naturalne zabezpieczenie wód podziemnych przed mo Ŝliwo ści ą ska Ŝenia

• Na znacznym obszarze gminy Promna, wody podziemne posiadaj ą wyra źne zabezpieczenie przed moŜliwo ści ą ska Ŝenia dzi ęki wyst ępowaniu od powierzchni terenu warstwy izolacyjnej zbudowanej z utworów nieprzepuszczalnych ( środkowa i północno-zachodnia cz ęść gminy). Najbardziej nara Ŝonymi na zanieczyszczenie wód podziemnych s ą obszary zbudowane z utworów przepuszczalnych (dogodne warunki infiltracyjne), szczególnie, gdy wody te znajduj ą si ę płytko pod powierzchni ą terenu. W południowej cz ęś ci gminy obejmuj ącej dolin ę Pilicy odbywa si ę infiltracja bezpo średnia oraz po średnia poprzez utwory czwartorz ędowe, tj. osady piaszczysto-Ŝwirowe do poziomów wodono śnych starszych - wieku trzeciorz ędowego. Wschodnia cz ęść gminy wraz z dolin ą Pilicy stanowi Obszar Wysokiej Ochrony (OWO) wód podziemnych ze wzgl ędu na brak odpowiedniego ich zabezpieczenia przed mo Ŝliwo ści ą ska Ŝenia z powierzchni terenu.

• Jeden z najni Ŝszych wska źników lesisto ści w województwie sprzyja mo Ŝliwo ści zanieczyszczenia wód podziemnych.

Wyst ępowanie obszarów przyrodniczych prawnie chronionych stwarza ograniczenia w lokalizacji i działalności obiektów mog ących zanieczyszcza ć bezpo średnio b ądź po średnio wody podziemne.

- Główne źródła zagro Ŝeń wód podziemnych na terenie gminy

• nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa - brak programu kanalizacji, wywóz nieczysto ści płynnych do oczyszczalni w Białobrzegach, zrzuty ścieków bezpo średnio do gruntu i wód powierzchniowych, nieszczelne szamba,

• stacje paliw w Broniszewie, Promnie Kolonia, Fal ęcicach i Pacewie, 75 • zakłady przetwórcze produkuj ące uci ąŜ liwe ścieki, tj. garbarnia (Broniszew), ubojnia zwierz ąt (Promna Kolonia), przetwórnie owoców i warzyw (Promna Kolonia, Pnie),

• Chemizacja rolnictwa, stosowanie du Ŝej ilo ści środków chemicznych zwi ązane z intensywnym sadownictwem,

• dzikie wysypiska śmieci głównie w wyrobiskach surowców lokalnych i zagł ębieniach terenu,

• zanieczyszczone wody w rzekach (Pilicy), które posiadaj ą kontakt hydrauliczny z wodami podziemnymi,

• wprowadzanie zanieczyszcze ń spływów opadowych ze szczelnych powierzchni dróg (głównie z drogi ekspresowej Nr 7) bezpo średnio do wód powierzchniowych oraz gleb i wód podziemnych.

- Jako ść wód podziemnych

Wg „Oceny stanu zagro Ŝenia i zanieczyszczenia wód podziemnych byłego woj. radomskiego wraz z projektem sieci monitoringu regionalnego zwykłych wód podziemnych" (Przeds. Geolog. Łód ź 1993 r.), na terenie gminy wyst ępuje II klasa czysto ści wód podziemnych (na 4 istniej ące w klasyfikacji), czyli do ść dobra jako ść wody, wody bardzo nieznacznie zanieczyszczone (odbiegaj ące od normy).

Na północ od Pilicy, wyra źnie zaznacza si ę wpływ chemizacji rolnictwa na jako ść wód podziemnych. Te wielko-przestrzenne ogniska zanieczyszcze ń zagra Ŝaj ą głównie czwartorz ędowemu poziomowi u Ŝytkowemu, który jest zanieczyszczony pestycydami. Lokalnie, w Broniszewie, w uj ęciu zakładowym garbarni „ARMEX", w strefie ochronnej,

stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm NN0 3.

- Obni Ŝenie poziomu wód podziemnych

Bezzwrotny pobór wody dla miasta Łodzi ze Zbiornika Sulejowskiego na Pilicy przyczynił si ę do zmniejszenia ilo ści wylewów rzeki. -. . Znacz ąco zmniejszył si ę stopie ń zasilania wód podziemnych przez wody powierzchniowe drog ą infiltracji. O obni Ŝeniu si ę poziomu wód gruntowych w dolinie Pilicy świadczy m.in. pojawienie si ę ro ślin sucholubnych. Zagro Ŝony jest przepływ nienaruszalny rzeki Pilicy.

Degradacja powierzchni ziemi

- degradacja gleb

• chemizm gleb

Około 85 % gleb nale Ŝy do kwa śnych i bardzo kwa śnych o pH do 5,5. W próbce pobranej do badania stwierdzono wyst ępowanie metali ci ęŜ kich kadmu, miedzi, ołowiu, cynku (I stopie ń - zawarto ść podwy Ŝszona) oraz siarki (IV stopie ń -zawarto ść podwy Ŝszona). Ska Ŝenie gleb metalami ci ęŜ kimi i siark ą ma charakter lokalny i zaznacza si ę głównie w s ąsiedztwie tras 76 komunikacyjnych oraz w rejonach nadmiernego stosowania agrochemikaliów.

• przesuszenie gleb

Prawie całkowite zlikwidowanie wylewów Pilicy spowodowało przesuszenie i stopniowe ubo Ŝenie gruntów poło Ŝonych w dolinie. Pod wpływem wcze śniejszych wylewów wytworzyły si ę takie gleby jak: torfowo-mułowe na obrze Ŝach i w zagł ębieniach terenowych oraz mady piaszczyste w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki. Przesuszeniu uległy tereny wywy Ŝszone, powstały nieu Ŝytki rolnicze, znaczna cz ęść u Ŝytków zielonych mo Ŝe by ć wykorzystywana tylko na wiosn ę i w pierwszej połowie lata. Niektóre powierzchnie u Ŝytków zielonych nale Ŝą do okresowo lub trwale suchych.

• erozja gleby i rze źby

Na terenie gminy Promna wyst ępuje północna stroma krawędź doliny Pilicy o wysoko ściach wzgl ędnych 10-30 m. i nachyleniach w przewadze powy Ŝej 10 % z du Ŝym udziałem nachyle ń 15-20 %.

Kraw ędź (skarpa) rozci ęta jest licznymi w ąwozami. Znaczne, niezalesione, niezadrzewione jej partie nara Ŝone s ą na erozj ę: powstawanie osuwisk, spełzywanie gruntu. Ponadto na terenie gminy (okolice Olszam, Broniszewa, Lekarcic Nowych i Starych) wyst ępuj ą zdenudowane pagóry moren czołowych o wysoko ściach wzgl ędnych 5-10 m. i nachyleniach zboczy w granicach 2-5 %. lokalnie 5-10 %.

• erozja rzeczna

Przepływaj ąca woda w rzece (Pilicy) nieustannie kształtuje koryto rzeki. W wyniku nierównomierno ści przepływu nast ępuje erozja dna i brzegów. Podczas wysokich stanów i zwi ększonej pr ędko ści przepływu, zaznacza si ę niszcz ąca działalno ść wody na brzegi i odkładanie materiału w miejscach o mniejszej pr ędko ści wody. Przy wysokich kraw ędziach obserwuje si ę gwałtowne podmywanie brzegów i wyst ępowanie osuwisk.

- Degradacja rze źby w wyniku eksploatacji kopalin

Na terenie gminy znajduje si ę ponad około 5 wyrobisk czynnych i nieczynnych zwi ązanych z eksploatacj ą piasku, Ŝwiru i gliny. Do rekultywacji zakwalifikowano 2 wyrobiska. Wyrobiska znajduj ą si ę na terenie sołectw: Promna, Piekarty, Przybyszew i Biejków. Pozostawianie surowca w zło Ŝu oraz dzikie wysypiska śmieci powoduj ące przeszkod ę w podj ęciu dalszej eksploatacji lub rekultywacji, to cz ęsto wyst ępujące nieprawidłowo ści w eksploatacji oraz ujemne oddziaływanie na środowisko.

77 Obiekty uci ąŜ liwe

Wg rozporz ądzenia Min. Ochr. Środ. Zas. Nat. i Le śn. z dn. 14 lipca 1998 r. w sprawie okre ślenia rodzajów inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mog ących pogorszy ć stan środowiska oraz wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć oceny oddziaływania na środowisko tych inwestycji (Dz.U. Nr 93 poz. 589), do obiektów tych nale Ŝą :

- obiekty szczególnie szkodliwe

• droga ekspresowa Nr 7: Warszawa-Białobrzegi-Radom,

• 2 fermy kur w Promnie Koloni

- obiekty mog ące pogorszy ć stan środowiska

• gazoci ąg średniopr ęŜ ny: Lubienia-Sękocin oraz odgał ęzienie do Warki, • ubojnia zwierz ąt w Kolonii Promna, • zakład przetwórstwa owoców i warzyw w Promnie Koloni, Pnie, • tartak w Promnej, •* garbarnia w Broniszewie, • droga wojewódzka Warka-Fal ęcice-Białobrzegi, • drogi powiatowe, • stacje paliw płynnych w Broniszewie, Fal ęcicach, Promnie Koloni i Pacewie.

Nadzwyczajne zagro Ŝenie środowiska.

Prawdopodobie ństwo wyst ąpienia nadzwyczajnego zagro Ŝenia środowiska na terenie gminy Promna wi ąŜ e si ę z mo Ŝliwo ści ą awarii w obiektach przemysłowych (np. wyciek amoniaku w chłodni) i transporcie drogowym (wydostanie si ę na zewn ątrz substancji toksycznych i niebezpiecznych o wła ściwo ściach palnych czy wybuchowych). Głównie drog ą Nr 7 ł ącz ącą Morze Bałtyckie z Europ ą Południow ą przewo Ŝone s ą znaczne ilo ści np.: chloru, amoniaku, gazów płynnych, benzyn, olejów opałowych i nap ędowych. Z obiektów stacjonarnych, pewne zagro Ŝenie mo Ŝe grozi ć ze strony stacji paliw oraz chłodni.

3.4.4. Tereny cenne przyrodniczo

Analiza poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego pozwala na dokonanie jego waloryzacji. Ogólnie bior ąc mo Ŝna podzieli ć teren gminy na obszary o predyspozycjach do zainwestowania – zabudowy i obszary wolne, które dzi ęki swej otwarto ści na zewn ątrz i wysokim walorom przyrodniczym s ą cz ęś ci ą obiektywnie istniej ącej sieci ekologicznej. Wysokie walory przyrodnicze dotycz ą elementów biotycznych i abiotycznych środowiska, dotycz ą elementów obj ętych ochron ą prawn ą, przewidzianych do ochrony prawnej i takich, które prawnie chronione by ć nie musz ą, ale pełni ą bardzo wa Ŝne funkcje: ekologiczne, klimatyczne, hydrologiczne, estetyczno-krajobrazowe. S ą to:

78 - Elementy obj ęte ochron ą prawn ą

• „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Pilicy i Drzewiczki”, • lasy, • parki podworskie zabytkowe w: Fal ęcicach, Piekartach, Promnej, Rykałach.

- Elementy przyrodnicze planowane do obj ęcia ochron ą prawn ą

• projektowany Park Krajobrazowy Dolnej Pilicy poło Ŝony w południowej cz ęś ci gminy pokrywaj ący si ę prawie w cało ści z Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki W obr ębie doliny wyst ępuj ą specyficzne, zharmonizowane układy ekosystemów o bardzo du Ŝej ró Ŝnorodno ści ekologicznej flory i fauny (w szczególno ści w odniesieniu do ptactwa wodno-błotnego) wynikaj ącej ze zró Ŝnicowania warunków siedliskowych. Obszar przedstawia du Ŝe walory krajobrazowe i ekologiczne,

• u Ŝytek ekologiczny „Przybyszewski ols" - fragment doliny Pilicy z uj ściowym odcinkiem rzeki Dylówki. W północnej cz ęś ci usytuowane s ą niewielkie zaniedbanie stawy rybne zaro śni ęte szuwarami, głównie trzcin ą. W południowej cz ęś ci terenu znajduje si ę podtopiony fragment olsu o trwale utrzymuj ącym si ę lustrze wody. Wyst ępuje tu jedyne w całej dolinie Pilicy stanowisko l ęgowe g ęgawy. Gniazduje tu tak Ŝe wodnik, rzadki gatunek z rodziny chru ścieli. W okresie godowym zaobserwowano skupiska Ŝaby moczarowej.

• u Ŝytek ekologiczny „Olszamy-staw". Jest to kilkuhektarowy zbiornik wodny bezodpływowy z ostoj ą ptaków wodno-błotnych, miejscem rozrodu płazów. Gniazduj ą tu: łyska, krzy Ŝówka, potrzos, pliszka Ŝółta. Teren jest cenny ze wzgl ędu na swoj ą bioró Ŝnorodno ść w śród silnie przeobra Ŝonego antropogenicznie krajobrazu,

• u Ŝytek ekologiczny „Promna". Jest to zespół najwi ększych torfianek w dolinie Pilicy zarastaj ących olsz ą i wierzb ą. Charakteryzuje si ę silnym zabagnieniem oraz mozaik ą zbio- rowisk ro ślinnych.

Gniazduj ą tu najwi ększe w dolinie Pilicy populacje rzadkich gatunków ptaków, tj.: kropiatka (gatunek zagro Ŝony wygini ęciem w Polsce i Europie znajduj ący si ę w „Polskiej czerwonej ksi ędze zwierz ąt"), podró Ŝniczek, wodnik, brz ęczka.

• zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Rykalanki". Jest to fragment doliny rzeki Rykalanki (Dylówki) z dobrze zachowanym parkiem pałacowym w Rykałach, poło Ŝony w wi ększo ści na terenie gm. Promna, a w niewielkim procencie w obr ębie gminy Goszczyn. W dolinie rzeki znajduje si ę dobrze zachowany ł ęg olszowy (starodrzew), miejscami wyst ępuje ols z licznymi w zachodnim zboczu doliny terenami źródliskowymi. Bogat ą awifaun ę stanowi ponad 60 gatunków ptaków. W parku podworskim znajduj ą si ę pomnikowe d ęby, jesiony, platan, 2 aleje oraz liczne egzotyczne gatunki drzew i krzewów,

• pomniki przyrody uroczysko Rykały: PGR Wysoka park w

79 Nowym Przybysze wie 2 d ęby na terenie oddz. 310 i 311 Nadl. Grójec, obr. Grójec

topole przy drodze, brzoza oraz d b w Piekarty ą parku

Olszamy

lipy, świerk, jesion i aleja kasztanowców składaj ąca si ę z 31 sztuk drzew

wierzby rosn ące na południowym skraju parku dworskiego

topola przy skrzy Ŝowaniu dróg z biegn ącą do Broniszewa oraz wi ąz koło remizy stra Ŝackiej

80 Olkowice grusza polna w polu

Piotrów lipa

Promna

(park dworski) jesion

Fal ęcice

grusza polna, na wschód od wsi

Rykały aleja lipowa z ok. 80 sztukami (od strony (park pałacowy) północnej) i aleja lipowa z 27 sztukami (od strony wschodniej); w parku pomnikowe drzewa: d ąb przy gorzelni, jesion i platan

Rykały głaz narzutowy koło Ŝwirowni, na północnym skraju wsi Fal ęcice (park dworski) platan i d ąb

81 • Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 215A „Subniecka Warszawska, cz ęść centralna" ze strefami ochronnymi.

• strefy ochronne istniej ących komunalnych uj ęć wody.

- Pozostałe tereny cenne przyrodniczo, nieprzewidziane do obj ęcia ochron ą prawn ą

Analizy i studia nad środowiskiem przyrodniczym gminy, warto ściowymi z tytułu pełnienia przez jego składowe funkcji ekologicznych, klimatycznych, hydrologicznych i estetyczno- krajobrazowych, wskazały jako szczególnie cenne:

• systemy dolin rzecznych dopływów Pilicy: Rykalanki, Borówki oraz bezimiennych rzeczek,

• strome zbocza o spadkach powy Ŝej 10 % towarzysz ące dolinom bocznym w rejonie Przybyszewa, Strupiechowa, Promnej,

• źródełka wypływaj ące ze skarpy nadpilickiej pomi ędzy Biejkowem i Biejkowsk ą Wol ą.

• zagł ębienia bezodpływowe o gł ęboko ści 1-2 m. zwi ązane z nierównomiern ą akumulacj ą lodowca, wyst ępuj ące w zachodniej i środkowej cz ęś ci gminy.

• zdenudowane pagóry moreny czołowej o wysoko ściach wzgl ędnych 5-10 m. i nachyleniach zboczy 2-5 %, lokalnie 5-10 % charakterystyczne dla północnej i zachodniej cz ęś ci gminy,

• zró Ŝnicowana, atrakcyjna rze źba terenu gminy o walorach estetyczno-kraj obrazowych.

82 3.5 SFERA KULUROWA

3.5.1. Środowisko kulturowe, dobra kultury

Generaln ą zasad ą sfery kulturowej j e s t kształtowanie krajobrazu i otoczenia kulturowego w sposób szanuj ący i wykorzystuj ący istniej ące walory i eksponuj ący je.

Krajobraz

Gmina Promna poło Ŝona j est w środkowej cz ęś ci województwa mazowieckiego. gdzie dominuje krajobraz nizi nny: staroglacjalny równin peryglacyjnych, staroglacjalny równin peryglacyjnych z osta ńcami, den dol i n n y c h oraz tarasów z wydmami. Krajobraz województwa mazowieckiego jest do ść monotonny, mało zró Ŝnicowany jednak w gminie Promna wyst ępuj ą ciekawsze walory krajobrazowe, które tworzy skarpa nadpilicka (południowa cz ęść rejonu północnego województwa). Ze wzgl ędu na stopie ń przemian cywilizacyjnych wyst ępuje krajobraz kulturowy rolniczy lub zurbanizowany. Pocz ąwszy od okresu średniowiecza naturaln ą granic ę pomi ędzy Małop o l s k ą a Mazowszem stanowiła rzeka Pilica. Niewiele z historycznie ukształtowanych odr ębno ści pomi ędzy tymi krainami zachowało si ę do dzi ś w sferze dziedzictwa kultury materialnej lub poczucia to Ŝsamo ści i tradycjach nadpilickiego rejonu województwa mazowieckiego. Rejon ten ró Ŝni si ę fizjonomicznie od obszaru poło Ŝonego na południe od Pilicy bardziej rozproszon ą zabudow ą wiejsk ą, w tym tak Ŝe du Ŝą ilo ś c i ą dworów. Ten typ osadnictwa zwi ązany był z korzystnymi warunkami rozwoju r o l n i c t w a (dobre gleby, które były podstaw ą rozwoju gospodarki folwarcznej, a nast ępnie specjalizacji sadowniczej). W historii sieci osadniczej w rejonie na północ od Pilicy wymienia si ę jako najstarsze na Mazowszu miasto Mogielnic ę, Wark ę oraz Grójec (Grodziec) i Nowe Miasto n/Pilic ą. Natomiast w gminie Promna wymienia si ę:

• Miejscowo ść Przybyszew (obecnie wie ś Przybyszew) lokowana w 1396r. z układem urbanistycznym rynku i usytuowanym we wschodniej pierzei ko ściołem.

• Miejscowo ść sołecka Promna poło Ŝona na lewym brzegu Pilicy, znana juz była we wczesnym średniowieczu j a k o Boglewszczyzna (od nazwiska pierwszych wła ścicieli), po licznych zmianach wła ścicieli w ko ńcu XVIIIw zakupiona przez Wasiuty ńskich. Przedstawiciel tej rodziny Wojciech Wasiuty ński wzniósł okazały pałac według projektu Hilarego Szpiarskiego - twórcy wielu cennych obiektów na południowym Mazowszu. Prawdopodobnie pałac powstał na miejscu wcze śniejszego dworu. Pałac klasycystyczny, murowany z cegły, pi ętrowy, wysoko podpiwniczony, powstał na p l a n i e prostok ąta. Po s tronie wschodniej znajduje si ę du Ŝy taras z widokiem na st aw z wysp ą. Wokół pałacu połoŜony jest zabytkowy park krajobrazowy licznymi gatunkami drzew i krzewów.(Biuletyn Kwartalny RTN Zeszyt 1-2 rok 19°7 ..Z dziej ów Radom ia i r e g i o n u radomskiego"). W miejscowo ści Piekarty istnieje park dworski wpisany do r ej es t r u zabytków. Został on zaprojektowany jako krajobraz z dominant ą stawu, a nie jak zwykle dworu. Przewa Ŝały tu gatunki rodzime, li ściaste. Licznie wprowadzone domieszki krzewów urozmaicały kolorystycznie całe zało Ŝenie parkowe. Park otacza dwór wzniesiony w pocz ątku XIX wieku prawdopodobnie przez rodzin ę Bagniewskich. Jest to obiekt klasycystyczny, zbudowany na 83 planie prostok ąta.

84

85