TOKSAVE! Nau email etres bilong mipela i Namba 2173 Me 5 - 11, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol stap olsem: Wantok [email protected] Hela pipel i stap haus krai bilong namba wan pikinini man na tru- pela lida… P14 na 15 Hela pipel laikim LNG

OL papagraun bi- laikim gavman long Provinsal admin- long Nesenel Gav- longmani PNG LNG Pro- givim olgeta mani na istreta William man. jek long Hela arapela ol komitmen Bando long tokim ol Dispela petisen i Provins i laikim Ne- gavman i bin tok pipel bilong Hela gat 8-pela poin o as senel Gavman long long givim taim ol i long ol samting ol tingting long askim givim ol mani na bin sainim agrimen lida i mekim long gavman wai ol i arapela ol sevis ol bilong PNG LNG Pro- kisim bodi bilong leit laikim dispela mani inap long kisim long jek. Agiru i go na planim bilong LNG na ara- taim yet long PNG Mista Undialu i go long Hela. pela ol mani na sevis LNG Projek. pas long haus krai Tasol ol pipel i tok gavman i bin tok Ol i tok ol bai no bilong leit Hela Ga- larim bodi bilong promis long givim i inap larim bodi bi- vana Anderson lida bilong ol i stap go long Hela pipel. long leit Hela Ga- Agiru, na em i bin go yet long Pot Mosbi. Wanpela bisnis vana Anderson long Tari long tokim Ol i laikim gavman man long Hela, Alex Agiru i lusim Pot ol manmeri long long baim ol pas- Matiabe, i givim dis- Mosbi na go long ples long olsem taim na bihain bodi pela petisen i go Pari Praimeri Skul long Pot Mosbi Saut Ilektoret, em i namba 4 skul insait long Tari sapos Nesenel wanem Hela Provin- bilong leit Agiru i long Mista Undialu Nesenel Kepital long kisim ol sumatin na tisa skul kit i kam long Treid Pasifik. Gavman i les long sal Gavman i wok ken go long Tari. na Mista Bando, na Hia wanpela gret 3 sumatin i sainim nem bilong em long wanpela rekot pepa we harim singaut bilong long stretim ol samt- Long Tunde, Mista tokim tupela long tisa bai holim insait long klasrum. Papa bilong em i redi tu long sainim nem long ol. ing long kisim bodi Undialu i kambek givim i go long Praim hap we em i tok long papa na mama bai sain. Stori stap long pes 7 insait long Memba bilong Ko- bilong leit Agiru i go nating long Pot Minista Peter dispela isu. Poto: Frieda Sila Kana roba-Lake Kopiago, antap long Tari. Mosbi na em i tok ol O’Neill. Philip Undialu, i tok Em i bin go long Hela pipel i givim I go moa long ol manmeri Hela i Tari wantaim Hela wanpela petisen pes 4... P2 Wantok Me 5 - 11, 2016 nius

Agiru i dai olsem Sir Peter tok tenkyu GAVANA bilong Enga, Sir long Enga Provins. 20 krismas nau. Mi bin Peter Ipatas i tok tenkyu “Enga Tisas Kolis i bin lainim planti gutpela long leit Gavana bilong kamap bikos long helpim samting long lidasip long Hela, Anderson Agiru, i bilong brata bilong mi, leit em. turanguBIKPELA brata bilong leit Ga- bilong Hela long man no ken mekim “Mi laik askim ol wanlain bi- bin mekim planti gutpela Agiru. Olsem na dispela “Mi laik salensim ol vana bilong Hela, Anderson trabel o statim sampela pasin long mi long no ken mekim tra- samting long helpim di- skul i gat wanpela haus, pipel bilong Hela long Agiru, i tok brata bilong em i no gut long nem bilong Ga- bel o pait. Yumi mass tap isi na velopmen bilong Enga nem bilong em i Agiru sanap wantaim long dis- dai olsem wanpela turangu vana Agiru. sanap wantaim long holim Provins. blok. pela taim bilong sori. man. “Yumi lusim politiks long haus krai bilong lida bilong Sir Peter i bin mekim “Em i bin helpim mi Mipela ol brata na susa Vincent Agiru i tok leit An- sait. Nau yumi mas sanap wan- yumi. dispela toktok long las wik mekim Enga Skul ov bilong yupela long Enga i derson i no dai olsem wanpela taim long pasin yuniti na sele- “Mi laik tok tenkyu long ol- Sarere long Pot Mosbi Nesing. Hela Opena stap wantaim yupela,” Sir bretim laip bilong leit gavana milenia man o wanpela biksot geta pipel bilong Hela i kam taim Hela komyuniti long Teknikel Skul tu i kamap Peter i tok. bilong yumi. tasol em i dai olsem wanpela stap wantaim yumi long dis- “Gavana Agiru i no save Pot Mosbi i bin bung wan- long nem bilong em. Sir Peter i bin kam long turangu man bikos em i no gat laikim pait na trabel. Em i wan- pela haus krai. Yumi mas soim taim ol manmeri Sauten “Mista Agiru i bin stap haus krai wantaim pas- wanpela samting. pela lida, husat i save skelim ol gutpela pasin na kamapim bel Hailans na arapela poro- olsem brata tru bilong mi. taim meri bilong leit “Em i no gat haus. Em i no samting gut long tingting na isi,”Vincent i tok. man bilong leit Gavana Mi save go long em na Agiru, Cathy Kakaraya. gat wanpela samting. Mipela i man bilong bringim bel isi. Em i mekim dispela toktok Agiru long haus krai bi- kisim ol edvais toktok. Mi Papa bilong Cathy na no kisim wanpela samting long “Papa God i bin givim dis- las wik Fraide na Sarere long long em long Sir John save stap wantaim em kl- bipo Memba bilong nem bilong em tu,” Vincent i pela lida long pipel bilong Hela, Sir John Guise Stadium, Pot Guise Stadium. sotu tru olsem brata bi- Wapenamanda, Sir Pato tok. Sauten Hailans na PNG. Nau Mosbi we ol Hela na Sauten Sir Peter i tok leit Ga- long me. Kakaraya tu i bin kam Vincent i askim ol wanlain em i taim we Papa God yet i Hailans komyuniti i bin holim vana Agiru i bin helpim “Mi bin stap klostu wantaim ol long haus krai. bilong em na arapela ol pipel kisim em gen. pablik haus krai. em long kirapim ol skul wantaim em klsotu long O’Neill salim tok sori long Hela Gavana i dai Leit Agiru bin baim namba wan ‘big rooster’ bilong Marape PRAIM Minista Peter bilong pipel na gavman kamap long dispela kain kain hevi. FAINENS Minista James long yia 1990. gutpela samting long O’Neill i bin kirap nogut bilong PNG, mi salim projek. “Leit Gavana Agiru i Marape i tok em i no bin “Agiru na bipo meri laip. Em i bin tokim mi long harim olsem tok sori i go long famili “Long ol laspela taim bin strongim sait long save long politiks tasol bilong em, Cathy long sanap strong long Kakaraya, i bin gat wan- namba wan pikinini na ol pipel bilong Hela bilong em, leit Ander- pait egensim sik taim leit Gavana Anderson pablik, opim mau na Agiru i bin lainim em pela kar, na tupela i toktok. man na trupela lida bi- Provins. son Agiru i bin sevim em i bin painim sik long save kam painim mi long pasin bilong poli- “Mi bin sanap wan- long Hela na Sauten “Gavana Agiru i save pipel bilong Hela olsem kidni biong em. long yuni. tiks long PNG. “Dispela taim i no gat taim em na sapotim ol Hailans manmer i dai putim pipel bilong Hela gavana. “Em i bin pait egen- Mista Marape, husat i planti manmeri Hela i ileksen bilong em i kam long Pot Mosbi. i go pas na i bin sevim “Klostu taim tasol, sim dispela sik, Memba bilong Tari-Pori, stap long Pot Mosbi. inap em i dai. Mi sori tru Leit Anderson Pawa gut ol pipel bilong Hela leit Agiru i bin bungim wankain olsem em i i tok em i bin kamap Wan wan man tasol i long Hela i lusim wan- Agiru i bin kisim sik long na Sauten Hailans. sampela ol hevi long save sanap strong long wanpela sapota bilong save gat kar na Agiru i pela gutpela lida. kidni bilong em na dai “Em i bin kamapim politiks sait tasol em i politiks, tasol sik i dau- leit Agiru taim em i laik bin gat wanpela kar. “Long dispela taim bi- sanap long politiks bikos long las wik Fonde long strongpela lidasip long bin sanap strong na nim em na em i lusim “Taim mi bin pinisim long sori, mi laik makim em i bin lainim planti Pasifik Intanesenel kirapim PNG LNG Pro- holim wok bilong em. yumi olgeta. skul long Kabiufa Hai maus bilong pipel bilong samting long Agiru. Haus Sik (PIH) long Pot jek we kantri bilong “Long politikel laip bi- “Papa God i ken Skul na kam long UPNG, Tari-Pori, na famili bi- Mosbi. yumi bai kisim bikpela long em, leit Agiru i bin givim malolo long leit “Yumi olgeta i save long mi, na salim tok long kaikai Big Rooster. leit Agiru wantaim “Mi harim nius olsem benefit na ol pikinini bi- bungim planti hevi na Agiru na givim gutpela Cathy i bin kam painim sori i go long Hela pipel Long laip bilong mi, leit na long ol famili na wan Gavana Anderson Agiru long yumi long bihain ol arapela samting no bel isi long famili na mi long UPNG. Agiru i bin baim namba lain bilong leit lida bi- wan Big Rooster lans “Mipela i bin stap i dai na mi sori tru. taim bai lukim planti gut tasol em i bin sanap wan lain bilong em,” long mi,”Mista Marape i “Long makim maus gutpela samting i strong na abrusim ol Mista O’Neill i tok. pek taim mi bin kam wantaim na leit Agiru i long skul long UPNG bin lainim mi long planti tok. nius Me 5 - 11, 2016 Wantok P3 Ol gavman long Pasifik

NAUmas em i taim bilong yumihelpimol i wok long pasim ol midiaPlanti kantri long rijon i Fridom na long tingim ol selebretim Wol Pres bikpela toksave long ol lukim ol nesenel midia wokman na wokmeri insait Fridom De long De 3 bilong midia. Mipela i laik toksave asosiesen na ol kaunsil bi- long midia indastri husat i mun Me, 2016, na Pasfik gen long ol gavman olsem ol long ol i pundaun bihain bin lusim laip bikos long Ailan Nius Asosiesen (PINA) i mas bihainim gutpela pasin long ol i kisim bikpela presa presa i kam long gavman na i laik mekim singaut long bilong gutpela gavanens, long gavman na tu, long long sosaiti we ol i stap in- olgeta gavman long ol Pasi- transparensi na lo na presa bilong ranim bisnis sait long en. fik kantri long givim ol yet rispekim rait bilong midia wantaim strong bilong ol Wanpela ripot i kamap long divelopim gutpela long wok fri tasol. yet. long ol Ripota i no gat Mak, save long wok bilong midia Stori bilong Tonga em i Em i taim nau long ol gav- i tok olsem i gat 110 jenelis insait long rijon. gutpela long harim bikos em man i stat long putim ol o nius ripota husat ol man i Bikpela toktok bilong dis- i soim wanpela Praim Min- pablik mani i go long helpim bin kilim long wol long yia pela yia em, “Rot bilong ista husat i save go pas tru wok bilong ol nesenel midia 2015, na 787 olgeta stat kisim Tok save na Fridom olsem sempion bilong asoisesen. Yumi save olsem long yia 2005 i kam taim ol em i bikpela samting. Em i demokresi, fri spis, fridom ol Midia i makim maus bi- stap mekim wok bilong ol Rait bilong yu”. Em i mekim bilong toktok na fri midia. Ol long sosaiti, olsem na em i yet. yumi long tingting long ol tok pret ol i mekim long ol stret long gavman i mas Ol Ripot i no Gat Mak i rot bilong kisim ol toksave senia Tonga Brodkas sapotim wok bilong kirapim putim ol kantri olsem Iraq, em i rait bilong ol pipel na ol Komisen opisa na pasin ol Nesenel Midia Asosiesen Syria na France olsem ol gavman i mas kamapim ol nogut ol mekim em i no gut- long wokim profesenel tren- ples bilong bikpela birua dispela rot long ol sitisen na pela long wanem em i ing divelopmen bilong ol long ol jenelis long yia 2015. midia tu. brukim rait bilong midia. midia wokman na wokmeri, Pasin bilong pasim wok I no longtaim i go pinis, PINA i laikim ol gavman i long apim standet bilong bilong midia long Pasifik i no sampela samting we i mas sapotim wok bilong ol wei bilong ripotim ol nius in- kam long dispela kain mak, kamap long Tonga i soim midia indastri, ol memba bi- sait long Pasifik rijon. tasol em i gutpeal long yumi olsem sampela gavman long long ol long kamapim ol ga- Long Me 3 olgeta yia, no ken wet inap kain hevi Pasifik i no laik long luksave vanens straksa bilong yumi save kam bung wan- olsem i kamap na bihain long fridom bilong tokaut na nesenel midia bilong ol. taim long tokaut long Midia yumi laik stretim.

LONGPNG makim Wol Pres midiaFridom De long tokaut longi ol massamting i wok i bin fripasim rot bilonglong ol nius ripota wokimtokaut long traim na askim wan- save ritim tupela bikpela niuspepa long Tunde Me 3, 2016, Presiden long kamap we i putim laip bilong bilong Post-Courier long go insait pela ripota long opis bilong ol, em long wan, wan de, na sampela mi- bilong Midia Kaunsil long Papua ol pipel long birua na bagarap. long Yunivesiti bilong Papua Niug- i no stret. Em i tru olsem ol midia lien pipel i save lukim EMTV nius. Niugini (MCPNG), Alexander I no longtaim i go pinis sampela ini (UPNG) long kisim nius bilong ol ogenaisesen i no laik long pasim Na sapos ol i larim ol dispela midia Rheeney i mekim wanpela singaut lain i bin sarapim na pasim rot bi- sumatin husat i no go long klas rot bilong ol polis long wok paini- lain i go insait na kisim piksa na i go long ol gavman institiusen na long ol jenelis long ol i no ken kisim bikos ol i no laikim wei gavman i maut bilong ol long ol man i stori bilong ol, em bai helpim tru ol wan, wan man na meri long nius bilong sampela bikpela samt- brukim lo. wok bilong ol. mekim wok, na long Epril 30, 2016, rispekim wok bilong midia long ing i kamap we i gutpela long ol Tasol sapos ol i laik toktok wan- Makim maus bilong midia, Mista ol sumatin lida bilong UPNG i givim kantri. pipel i save long en. taim wanpela ripota, ol i mas sin- Rheeney i tok olsem sapos ol pipel toksave long Post-Courier, Na- Mista Rheeney tok ol nius ripota Sampela pasin we MCPNG i no gautim em wantaim bos bilong em i ting olsem wanpela nius ejensi i tional na EMTV long ol i no ken i mas stap fri long mekim wok bi- amamas long en em olsem; long long go long toktok. Na dispela wokim wansait ripot long midia, long ol long kisim nius na tokaut kisim nius bilong ol sumatin i les mun Epril, sampela lain bilong miting i mas kamap long ai bilong em i gutpela long ol i mas bringim long midia na ol i no ken gat pret Royol PNG Konstabuleri wantaim long go long klas. long wanpela man o meri. sampela witness, olsem kampani belhevi bilong ol i go long Midia wanpela deputi komisina i bin sin- MCPNG i tok, ol dispela kain MCPNG i mekim luksave long en pasin i soim wanpela kain rot loiya,” Mista Rheeney i tok. Kaunsil na Kausil bai toktok wan- gaut bikmaus long ol lain jenelis na Wol Pres Fridom De, bilong tingt- olsem ol pablik na ol praivet sitisen Mista Rheeney i mekim tokTaim taim wanem midia ogenaisesen i ing long wok bilong midia na long tokim ol long lusim hap bilong Ne- i laik wok hait tasol, maski ol i wok ol sumatin i pasin rot bilong ol nius mekim dispela asua. tingim na luksave long sampela senel Frod na Enti Korapsen long ol pablik opis we ol i mas stap lain, em ol sumatin i pasim rot bi- Na long wankain taim, Wol Pres wokman na wokmeri bilong midia Dairektoret (NFACD) long Kone- long ai bilong ol pipel. long ol yet long ol pipel inap long Fridom De we ol Jenelisim skul husat i bin lusim laip long han bi- dobu, na long wankain mun yet, “Ol polisman em ol opisa bilong harim wanem kain gutpela wok ol long UPNG i bin redim long holim long ol birua, taim ol i mekim wok bikman bilong polis i singaut long lukautim lo na long wok bilong ol i mekim. Midia inap long kamapim long Tunde Me 3, 2016, i no bin bilong ol i stap. RPNGC long askim em sampela long bringim jastis tu i mas stap moa luksave long bel hevi na wari kamap bikos long ol sumatin i MCPNG i wari long kain pasin we kwesten long wanpela toktok em i ples klia long ol pablik na midia bilong ol na soim lekmak bilong ol stopim ol klas long kamap na ol- i wok long kamap long kantri nau salim long fon teks i go long wan- wantaim long olgeta Papua Niugini long kantri. geta wokman na wokmeri long yu- we ol gavman institusen na ol pab- pela het bilong gaman ejensi, na Em i tok long ol sumatin i mas lik opisa i pasim rot bilong midia i mas save,” Mista Rheeney i tok. nivesiti edministresen i bin lusim long Epril 28, 2016 ol sampela lain “Na pasin we ol polisman i save olsem 100,000 manmeri i opis na go bek. Wantok Me 5 - 11, 2016 P4 nius Hela pipel laikim LNG mani Manmeri laikim Wantok

I kam long pes 1 Mista Matiabe i tok Hela bai no inap NAMBANiuspepa wan niuspepa bilong long Kutubupawa lait, no gat TV na no gat painim hariap wanpela man olsem leit Agiru, husat i fit long toktok long nesenel na yumi ol PNG stret, Wantok wanpela gutpela samting i intanesenel level. Niuspepa, i kamap wanpela kamap. “Mi singaut strong long ol Em i tok ol pipel i laik kisim bodi bilong gutpela poroman bilong ol lida Foe lida na gavman long leit Agiru wantaim gutpela bekim bilong dis- manmeri Moro na Lake Ku- tubu eria long Sauten Hailans. lukluk long rot na arapela ol pela petisen i kam long gavman. besik sevis long helpim pipel,” Tasol sampela ol manmeri Hela i no wan- Ejent bilong Wantok Nius- pepa long Moro em i Elizah Mista Yore i tok. bel long dispela kain pasin bilong ol papa- Mista Yore em i wanpela Yore, husat i wanpela komyu- graun long yusim dai bodi bilong lida bilong dairekta bilong Foe Segmen 4 Hela na PNG long askim ol samting bilong niti lida long ples. Mista Yore i Pailplain Lenona Asosiesen. Em LNG. bin kamap sels ejent bilong i mekim dispela toktok olsem Sampela ol manmeri Hela yet i tok i no ol- Wantok Niuspepa stat long las wanpela lenona lida insait long geta manmeri Hela i papagraun. Sampela ol yia Desemba. Foe papagraun bilong Kutubu i no save kisim benefit na mani i kam long Em i tok ol manmeri Kutubu oil projek. Mista Yore i salim tok sori bi- LNG Projek. nau wok long poromanim dis- long am na ol pipel bilong Foe Ol i belhat long ol papagraun na i no wan- pela Tok Pisin niuspepa. “Mipela i amamas long Wan- i go long ol famili, wanlain, na bel bikos ol papagraun i no givim rispek long ol pipel bilong Hela, husat i lida bilong ol. tok Niuspepa i wok long bringim ol nius na stori i kamap lusim leit Gavana Anderson “Ol papagraun i save kisim mani. Las taim Agiru. long PNG na long arapela ol tasol ol i kisim K53 milien bisnis divelopmen “Mi makim maus bilong ol ples long wol. Elizah Yore em i Wantok Niuspepa ejent long Moro na Kutubu gren. Ol i save pinisim mani long bia, meri pipel bilong mi long ples long “Maski bikpela oil na ges eria. na hotel. Kutubu na salim tok sori i go projek bilong kantri i kamap “Ol i no ken yusim dai bodi bilong lida bi- long ol lain bilong mipela long long Kutubu, ol manmeri i stap ranim ol stori na sampela gut- gat gutpela kolta rot. 23 kris- long mipela long askim gen mani long gav- Hela. turangu yet. pela piksa, mipela ol pipel long mas i go pinis na manmeri i man. Ol i mas rispekim leit Agiru, na larim “Mipela ol pipel long Kutubu “Mipela i no save mani i wok Kutubu i wok long tingting wok long slip long haus sak sak ol i planim em na em i malolo.” i sanap wantaim yupela long long go long we. Taim mipela i planti. yet. dispela taim no gut,”Mista lukim Wantok Niuspepa i “Wanem taim bai mipela i “No gat wara saplai. No gat Yore i tok. Gavana Jeneral amamas long Presiden bilong India i kam raun GAVANA Jeneral Gren Sif Sir Michael Ogio i bin iden Mukherjee, em i tok dispela raun bi- manmeri long PNG em i wanpela bikpela pela, tasol tupela kantri i gat gutpela bungim Presiden bilong India H.E. Shri Pranab long presiden i makim gutpela poroman samting. poroman long lainim planti nupela samt- Mukherjee long Gavman Haus las wik Fonde. tupela kantri i gat. President Mukherjee i “Teknoloji em i wanpela samting we ing na skelim ekspirens bilong tupela long Presiden Mukherjee i bin kam raun long PNG tok dispela raun bilong em bai putim India i redi long kisim i kam long PNG na kirapim kantri. long strongim wok poroman namel long India na poroman bilong India na PNG i go antap helpim PNG,” Presiden Mukherjee i tok. Presiden Mukherjee i bin kam raun long PNG. Dispela em i bin namba wan raun bilong long narapela level. Em i tok histori bilong PNG na India em PNG long las wik Fonde na Fraide. Long wanpela het ov stet bilong India long kam raun “Mi luksave long laik bilong PNG long ki- i wankain, we Inglan i bin lukautim tupela Fraide nait em lusim PNG na go raun long long PNG. rapim ikonomi. Edukesen na kirapim save kantri wantaim na kisim ol risos bilong tu- Nu Silan. Taim Gren Sif Ogio i laik tok welkam long Pres-

Presiden Mukherjee i sekan wantaim Difens Minista Dokta Fabian Pok long Jacksons ples balus, Pot Wanpela sikman long Bamu Rurel LLG, long Midel Flai Distrik, Westen Provins we Medikal na Trening tim bilong YWAM Medikal sip Mosbi, long las wik Fonde taim bikpela balus bilong MV YWAM PNG i helpim em antap long sip, pastaim long helkopta i kisim em i go long Daru haus sik. Moa stori long pes 8. Poto: India i lusim em. YWAM Midia. ) Me 5 - 11, 2016 Wantok heltnius P5

“I kam long Pacific International Hospital ” PIHPh: Saveman 311 3000 and 799 88000 Website: www.pihpng.com Nius Endoscopy: A Minimally Invasive Diagnostic tool, now in PNG Endoscopy is a medical marvel that has brought Your surgeon can insert the endoscope Chest pain that is not caused by heart-related Pacific International Hospital, is dedicated to about a revolution in diagnosis and surgical treat- through natural openings like mouth or anus. Im- conditions providing and improving the health and quality ments, offering both doctors and patients a has- ages of the inside of your body are relayed to a Constant nausea and vomiting or vomiting of life for the people and the community. A sle-free disease management option. In today’s monitor, seeing which the doctor can make ac- blood proven leader in medical innovation, PIH offers changing arena of healthcare, PIH is always work- curate diagnosis and may also treat the condi- Unexplained weight loss a wide range of services from primary care to ing to keep up with the latest in medicine to tion. Persistent diarrhoea or blood in stool complex surgeries. The hospital has been a pio- meet the healthcare needs of people in PNG. At An endoscopy is usually not painful, but can be Taking biopsies neer in PNG, providing access to many advanced PIH you can find the modern, state-of-the-art En- uncomfortable, so a local anaestheticor sedative Retrieval of foreign objects treatment facilities, including Endoscopy. We doscopy unit, which is one-of-its-kind in entire may be given to help you relax. Joint Pains offer our patients the best in technology for PNG. We are staffed by Board-Certified Gas- A diagrammatic representation of Endoscopy Endoscopy offers many benefits quick recovery and great experience. Now, peo- troenterologists, General Surgeons, highly- process ple need not travel abroad looking for latest trained and experienced physicians who have The endoscope is carefully inserted exactly to treatment options when it is available right here received special training in conducting endo- the part of the body being examined.It will usu- in their hometown. scopic procedures. Endoscopic procedures are ally be performed on an outpatient basis, which increasingly becoming popular because of its means you will not have to stay in hospital. En- nonsurgical methods, safety, effectiveness and doscopy is performed by highly skilled and expe- affordability. rienced surgeons who use advanced technology for the safest and most optimal outcome. An en- The Endoscope doscopy can be used to examine any area of the What is Endoscopy? body if symptoms suggest a problem. Is simpler and with reduced risk Types of Endoscopy Diagnosis as well as treatment of several dis- eases. IIs Minimally Invasive : thus smaller incisions, reduced interference with the natural state of the body Is way less painful than conventional proce- dures Low risk of complications, well tolerated by pa- tients Minimal scarring Quick recovery time Less time in hospital.

The display of the internal organs on an ex- ternal monitor for ease of viewing Doctors need to drive healthcare technology It is important for physicians to adopt new technology, as they are the first line of imple- mentation of new techniques in solving health A diagrammatic representation of Endoscopy Some of the most commonly used types of en- problems. As physicians are able to recognise a The Endoscopy Suite of Pacific International process doscopes include: clinical need that might potentially result in a Hospital Endoscopy is a medical procedure that allows Colonoscopes – used to examine your large in- better patient outcome, they create an environ- the physician or doctor to see the internal organs testine (colon) ment favourable to diagnostic and treatment so- The doctors of PIH demonstrating the Endo- of your body using an endoscope, a thin, flexible Gastroscopes – used to examine your oesoph- lutions. Doctors should be able to advise patients scope’s function tube with a tiny camera and light attached to it. agus and stomach about new options available to offer quality so- After reading this article, we hope it will en- Moreover, this is done without any major sur- Endoscopic retrograde cholangiopancreatog- lutions that are cost saving and result in better courage the readers to be aware of the various gery. Detects inflammation, ulcers, tumours in raphy (ERCP) – used to check for gallstones health outcomes. Physicians play a key role in advantages of Endoscopy. For any further query, the digestive tract, large intestine (colon and rec- Broncoscopes – used to examine your lungs the development, promotion and adoption of you can email us at [email protected] with the tum) and urinary tract. and airways valuable technologies like Endoscopy both for subject line: Dr Paul Alexander, Endoscopist. How does this work? Arthroscopes – used to examine the joints patients and peers. Disclaimer: Hysteroscopes – used to examine the womb The medical information in this article is pro- (uterus) in woman vided as an information resource only and is not Cystoscopes – used to examine the bladder to be used or relied on for any diagnostic or treat- ment purposes. This information is not intended Endoscopy is used to evaluate and even treat to be patient education, does not create any pa- these underlying conditions: tient –physician relationship, and should not be Pre-malignant conditions used as a substitute for professional diagnosis Difficulty or pain when swallowing (dysphagia) The multi-functional device : with light source, and treatment. Please consult your healthcare Persistent abdominal pain camera & simple extraction tools provider. P6 Wantok Me 5 - 11, 2016 nius

Faivpela polismeri long Tabubil polis Tabubil Polismeri bai husat i makim Westen Provins long namba 9 Kon- makim Westen Provins prens bilong ol FAIVPELA polismeri Ol 5-pela polis- Tapea i helpim long Noten Flai Rijon,” Papua Niugini long Westen meri long Tabubil sait bilong fan reis- Tapea i tok. Polismeri i kamap Provins i amamas em Konstabol Ju- ing sait bilong ol Ol i bin reisim K16, long Lae long Me 2 long makim provins nitha Bogatiwa, meri tim bilong em 600 bilong helpim ol inap 6. bilong ol long Probesineri Kon- long go long kon- polis meri i go long prens na em i tok namba 9 Papua Ni- stabol Lina Gigmai, dispela konfrens na olsem em i amamas ugini Polismeri Kon- Probesineri Kon- long ol i tok orait Tapea i tok tenkyu prens. stabol Grace long ol bai go long long ol wan wan lain Polismeri kon- Pumuye, Konstabol dispela bung. na bisnis haus long prens i stat long Maria Naur na Sajen “Ol faivpela polis- Tabubil sapotim ol Mande, Me 2 na em Stella Waramani. meri long Westen polismeri long go bai pinis long Me 6, Sajen Demas long bung. long Lae. Provins bai makim Pipel bilong Westen Provins i salim tok sori PNG Yuniversiti sumatin i tok PM i mas go WESTEN Gavana Ati (PUA) pati bilong leit bilong mi na wanpela long painim wanpela I kam long ABC Ol dispela yunivesiti em bek long skul inap Praim Wobiro i wari tru Agiru i tok em i sori gutpela brata bilong man olsem leit Yunivesiti bilong PNG long Minista i harim tok bilong bikos em i lusim brata tru lukim olsem lida mi. Agiru,”Mista Wobiro i FOAPELA bikpela yunivesiti Mosbi (UPNG), Yunivesiti ol. bilong em na lida bi- bilong em i lusim laip. “Long krismas sait, tok. long bilong Teknoloji long Lae Ol sumatin i laikim tu long politikel pati bi- Mista Wobiro i bin leit Agiru em i yang- Pastaim Memba bi- nau i askim strong Praim (Yunitek),Yunivesit bilong Praim Minista na Polis long em. autim dispela toktok pela man tasol mi long Pomio, Paul Minista Peter O'Neill long Goroka (UOG) na Papua Komisina, Gari Baki, long Gavana Wobiro i long las wik Sarere save kisim edvais long Tiensten, i salim tok lusim wok bilong en bi- New Guinea Yunivesiti ov givim bek wok long tok dai bilong Hela long Sir John Guise politiks long em. God sori i kam long leit hainim wari bilong ko- Natural Risos na En- Dairekta bilong National rapsen. vairomen long Is Nu Briten Fraud na Anti-Corruption Gavana Anderson Stadium we ol man- i bin givim dispela lida Agiru. Christopher Kipalan em i Provins. Dairektoret, Matthew Agiru i brukim lewa meri Hela long Pot long yumi na nau em Mista Tiensten i bin Siaman bilong UPNG Forum Long dispela wik Mande, Damaru. bilong em na ol pipel Mosbi i bin stap haus i kisim em yet bek. winim ileksen long i tok ol yunivesiti nau i ol sumatin bilong UPNG i Ol i bin rausim Mista De- bilong Westen tu i krai. “Ol pipel bilong 2012 aninit long PUA askim strong Praim Minista bin statim boycott o ol i no maru bihain long ol opisa long lusim wok blong en bi- sori tru long em. “Mi stap long Westen i salim tok Pati bilong Agiru tasol bin go long skul long sapo- bilong en i bin pulim kal- hainim wari bilong korap- Mista Wobiro, Cairns, Australia na sori i kam long wan- kot i salim em i go san na tu, pasin gavman tim dispela askim bilong ol abusim sampela senia husat i wanpela kam olgeta long hia. lain na pipel bilong long kalabus long Bo- bilong en i mekim long long Praim Minista i mas memba bilong gavman bi- memba bilong Pipol’s Mi sori tru olsem mi Hela. Mi sori tru mana. bagarapim ikonomi bilong lusim wok bilong en. long Praim Minista Peter Yunaited Asembli lusim lida bilong pati olsem bai yumi hat kantri. Ol i tok bai ol i no nap go O'Neill.

Nambawan Super Limited (NSL) i laik toksave long - Polis (PPC) ol memba bilong en olsem 2015 enuel stetmen i - Helt (Provinsal Helt Atoriti) redi. - Edukesen (Provinsal Edukesen Edvaisa/Skul Inspekta na hetmasta/Prinsipel bilong skul Sif Ekseketiv Opisa bilong Nambawan Super, Mista nau tisa i stap long en Garry Tunstall i tok, “Ol memba i ken go long wanpela - Arapela Dipatmen/Kampani (Human Risos) ol brens opis bilong mipela long olgeta hap bilong kantri na kisim wanpela kopi bilong stetmen bilong ol • Wanem kain ID (Wok ID, Draiva Laisens, o ol i ken yusim nupela NSL smat aplikesen long daun- Paspot na moa) lod o kisim stetmen long intanet stret i go long fon o Long mun Februeri, NSLi tokaut long wanpela tablet bilong ol. strongpela propit bihain long ol i rausim takis Long haitim stori bilong akaun bilong ol memba long olsem em i kamap long mak bilong K280 mi- ol narapela man, long pastaim, NSL i bin stop long lien long 2015 we i mekim Fan inap long kisim salim ol stetmen long post opis adres. mak bilong 5.8 pesen reit bilong kredit we ol i putim pinis long ol akun bilong ol memba, Ol memba bai go long ol han bilong NSL long provin- wantiam tu long Choice Super na Ritaimen sal hetkwata klostu long ol long kisim stetmen bilong Sevings Akaun (RSAs) bilong ol memba i ritaia ol, o nogat, ol i mas ringim kol senta bilong mipela pinis. long ol bai kisim long email.” Sapos ol memba i laikim moa toksave long Ol memba bai mas soim NSL memba ID Kat bilong ol stetmen bilong ol, ol i ken ringim mipela long o Wok ID kat long kisim stetmen bilong ol. kol senta long telepon namba 3095311, Digicel 73337777 o Bmobail 76112222. Ol i ken yusim tu ol dispela samting olsem aidentifike- sen bilong ol: Ol memba husat inap long go insait • Tupela pei slip (bilong luksave long fail namba) long super akaun bilong ol long yusim • Konfemesen pas bilong Provinsal Opisa olsem; smatfon na onlain. Me 5 - 11, 2016 Wantok edukesen P7 Bogenvil Teknikal, Vokesenel na Treid Edukesen i go bikpela Fifti tri (53) tisa bilong metal fabrikesen treid. luksave long save bilong jenda ikwaliti na sosol Teknikal na Vokesenel TVET trening em Aus- ol tisa long teknikal na inklusen long edukesen Edukesen na Trening tralia-Pasifik Teknikal vokesenel trening. sekta. (TVET) insait long Koles na Papua Niugini “Ol tisa husat i gre- Wok bilong skulim ol Atonomas Rijon bilong Nesenel Dipatmen bi- duet tude bai helpim sumatin long teknikal Bogenvil i bin greduet long Edukesen TVET long givim ol trupela na vokesenel em i wan- wantaim wanpela Seti- wing wantaim helpim save long ol sumatin bi- pela eria we ol man fiket IV bilong Trening bilong Bogenvil Dipat- long ol long mekim tasol i save stap olsem na Asesmen we Aus- men bilong Edukesen i wok.” Mis Edgecombe i ol tisa. tralia gavman i gat luk- bin sapotim long tok. Na em i gutpela long save long en. kamap. Mis Edgecombe i tok lukim olsem planti meri Ol tisa husat i kisim Australia Hai Komisen em i amamas long tisa nau i greduet long trening bai yusim save Kaunsela Suzanne Edge- bikpela namba tru bi- givim dispela kain skul,” long skulim ol sumatin combe i tok olsem Aus- long ol sumatin tisa Mis Edgecombe i tok. long olgeta hap bilong tralia Gavman i amamas husat i greduet em ol Gavanens na Imple- Bogenvil long wok bi- long sapotim Bogenvil meri. mentesen Fan bilong long turisem na long Edukesen Bod na PNG “Australia i save wok Australia, Papua Niug- wok bilong hotel, klostu wantaim ol Gav- ini, Bogenvil na Nu Silan kapenta na konstrak- Nesenel TVET win long man bilong PNG na i bin TVET sapotim dis- sen, plama, egrikalsa, tingting bilong ol long Atonomas Rijon bilong pela wok we Australia Kaunsela Suzanne Edgecombe bilong Australia Hai Komisen (hansut) i wokabaut bisnis na edministresen, kamapim wanpela ne- Bogenvil long strongim Gavman i go pas long i go long ples bilong TVET tisa greduesen long Bogenvil las wik. ilektrikal na atomotiv na senel setifiket bilong en.

Nupela klasrum helpim sumatin lainim moa Treid Pasifik givim skul steseneri long Pari Praimeri Skul Frieda Sila Kana bilong ol skul i kisim long edministresen bi- i raitm long Tem 1 bilong skul long skul long mekim yia tasol ol matiriel i liklik peimen i go long PARI Praimeri Skul long kam leit bikos mani bi- Treid Pasifik long redim Nesenel Kepital Distrik long TFF Komoditi Kom- ol skul matiriel we ol i (NCD) em i kamap ponen i no bin go long givim pinis long skul namba 4 skul insait long ol skul yet. long dispela wik Trinde. NCD long kisim ol skul Treid Pasifik, aninit Ol pikinini na ol tisa i steseneri bilong long Pablik-Praivet Pat- statim Tem 1 skul yia sumatin na tisa, aninit nasip visen bilong gav- nating pinis na yusim ol long Komoditi Kompo- man, i traim long matiriel we ol tisa i nen bilong Tuisen Fi Fri helpim ol skul long NCD painim long strong bi- (TFF) Edukesen Polisi. long givim ol dispela long ol yet. Treid Pasifik Jeneral matiriel nating tasol bi- Dispela mekpas bi- Menesa, Wilson David hain taim skul i kisim long ol sumatain na tisa wantaim Ekting Asisten matiriel mani bilong ol, kit em Treid Print i bin Seketeri bilong NCD em bai ol i bekim. prinim na ol wokman bi- Edukesen, Sam Lora na Hetmasta bilong skul, long Treid Pasifik i ol opisa bilong eduke- Mathew Agu i tok ol i pasim long inap long sen wantaim ol projek wet long Edukesen Di- namba bilong wan wan opisa bilong Treid Pasi- patmen long givim mani sumatin na tisa. Ol sumatin bilong Koki Praimeri Skul I sindaun arere long sampela bilong ol 12-pela klasrum Australia gav- fik i bin kamap long Pari bilong Komoditi Kompo- Ekting Asisten Seke- man i helpim PNG Gavman long kirapim. Praimeri Skul long aste nen bilong TFF long skul teri bilong Edukesen long lukim givim ol mek- tasol em i no kam long NCD, Sam Lora i OL sumatin bilong Koki kisim gut skul. Mis Moules i tok. planti hap bilong PNG pas bilong ol tisa na hariap olsem na em i tok em i amamas long Praimeri Skul long Ne- Taim mipela i opim ol Gavman bilong PNG insait long 4-pela yia sumatin skul kit we askim ol papamama na pasin hetmasta bilong senel Kepital Distrik bai nupela fasiliti, mi gat na Australia i kamapim nau insait long wok Treid Pasifik i putim skul bod long ol i wan- Pari Praimeri skul i kisim ol gutpela samt- bilip olsem ol klasrum pinis 400 klasrum na bung bilong tupela. wantaim. bel long em i yusim mekim long helpim ol ing long ol nupela infra- na toilet blok bai 200 haus tisa insait long Ol dispela skul kit em sampela kes mani bi- sumatin. straksa bilong mekim ol skul pikinini Em i tok em bai gut- bilong Koki Praimeri edukesen we Gavman pela sapos ol narapela Skul olsem ol pikinini bilong Papua Niugini skul long NCD bai meri bai laik long kam wokim wankain pasin wantaim Australia i long skul, na kamapim tu. bungim mani long ki- gutpela edukesen na Em i tok dispela ol rapim. painim gutpela wok.” mekpas bilong skul ste- I gat 12-pela nupela Mis Moules i tok. seneri em i bilong Tem klasrum na tupela nu- Em i tok Gavman bi- 1 tasol Pari Praimeri i pela toilet blok we Aus- long Papua Niugini na kisim long Tem 2. I gat tralia Ekting Hai Australia i gat bikpela 3-pela narapela Komisina long Papua tingting long jenda ik- Praimeri skul na Ele- Niugini, Bronte Moules waliti na long givim menteri skul long NCD i na Memba bilong Pot moa pawa long ol meri. kisim pinis ol skul ste- Mosbi Saut na Minista “Gutpela edukesen seneri bilong ol long Tem 1, wantaim dinau bilong Spot, Nesenel bai givim ol pikinini long Treid Pasifik. Iven na APEC, Justin meri na ol yangpela Ol dispela skul em Tkatchenko i bin opim meri save na strong- Ted Diro Praimeri na El- long las wik. pela tingting ol i nidim ementeri, Ward Strip Ol nupela klasrum na bihain long painim gut- Jeneral Menesa bilong Treid Pasifik Limited, Wil- Ol sumatin na ol tisa wantaim sampela papa na mama Praimeri na Elementeri toilet bai mekim skul i pela wok na kamap lida son David i givim piksa bilong tisa kit long wanpela bilong sumatin i kisim poto wantaim ol piksa steseneri na Sevese Morea kamap naispela long ol insait long gavman, in- tisa meri long Pari Praimeri skul. Poto: Frieda bilong sumatin na tisa kit ol i kisim long Treid Pasifik. Praimeri na Elementeri 1,000 sumatin bilong dastri, na komyuniti” skul. Koki Praimeri Skul long Sila Kana Poto: Frieda Sila Kana Wantok Me 5 - 11, 2016 P8 helt Helkopta helpim sikman long Daru GUTPELA helpim i wok long kamap long Westen Provins nau Niugini Heliwok helikopta i karim sikman long Bamu wantaim YWAM Trening na Rurel LLG i go long Daru long Westen Provins. Medikal Sip, MV YWAM PNG. Poto: YWAM Medikal Sip midia. I no longtaim i go pinis ol i helpim wanpela man husat i gat 26 krismas long yusim helikopta long kisim sikman i go long Daru Haus sik, bihain long em i kisim wanpela bikpela sik we i opim bel bilong em na ol insait hap bilong bodi i kam ausait. Ol i bin bringim dispela man i go long YWAM Trening na Medikal Sip, MV YWAM PNG, long las wik Sande nait na em i no bin lukluk gutpela stret. Sip i bin stap long autris patrol long Bamu Rurel LLG na ol famili bilong dispela man i putim long kanu na pul i go antap, pait wantaim tait wara inap 14 “Mipela wok nait wantaim ol- praimeri helt ke tim i go long Gordon Mase, wanpela Famili mipela. Em i naispela samting tru!” kilomita samting insait long tupela geta save bilong mipela long tripela de patrol long Wes Kikori. Helt Sevis Kodineta bilong Midel Mista Mase i tok. aua olgeta na ol i go kamap long helpim dispela man. Tasol dispela Ol i wanbel long helpim dispela Flai Distrik Helt Sevis tu i tok Mista Mase i tok tenkyu long MV YWAM PNG sip. em i wanpela hatpela samting man long go hariap long Daru. tenkyu long wok patnasip em i YWAM long lojistik sapot olsem Ol medikal tim i kisim dispela stret. Long hia i no gat rot na long Mipela i tenkyu stret long dispela,” lukim long dispela taim. helikopta na ol dokta, nes na ol sikman hariap tru i go insait long kisim em long dingi long open sol- Mis Peart i tok. “Em i gutpela long ol pipel bilong narapela wokman na wokmeri. mipela sapos olgeta lain long nupela de klinik bilong sip we ol wara i go long Daru em i no gut- Wanpela Senia Fil Menesa, MV YWAM PNG bai wok yet in- bringim helt sevis i wok bung wan- dokta na nes i givim em namba Dokta Sarah Dunn, i tok dispela pela. Westen Provinsal Helt Sevis taim. Mi amamas tru long wanem sait long Midel Flai Dsitrik inap wan marasin. tu i no gat we long hariap karim keis i soim wanem kain gutpela long 5-pela de moa na bihain bai samting inap kamap taim olgeta samting nau i kamap long dispela Wanpela Senia Klinik Lida bilong dispela kain sikman i go long sikman. Dispela kain ol salens em go long Sentral Provins. Insait long YWAM Medikal Sip, Hannah bikpela haus sik. lain i wok olsem wanpela tim na wanpela wik tasol ol i givim banis em i tok olsem helikopta i gat mipela i save bungim long ol Peart, i tok, sikman em i kisim “Gutpela tru na wanpela Niugini sut na marasin long 3,000 pipel bikpela wok long sapotim wok longwe ples olsem. Tasol sapos bikpela bagarap tru na em i mas go Heliwok helikopta i bin kamap long long kain ples i stap longwe tru yumi olgeta bung wantaim, yumi pinis wantaim sampela ol narapela long bikpela haus sik. moning taim long kisim wanpela long taun. nap long helpim ol pipel bilong wok tu. Consort Kedet lainim wok wantaim YWAM Sip FOAPELA kedet bilong Consort “Wok antap long sip MV YWAM wara long tais tasol. Ausait long Kedet program i bin joinim YWAM PNG em i narapela kain ekspiriens prektikal ekspiriens, mi lainim tu Trening na Medikal Sip, MV bilong ol kedet. Ol i kisim sans long planti samting long pasin bilong YWAM PNG long 18 wik long kisim wok wantaim ol man i gat save mekim wok bilong ol narapela lain. sampela save long wok antap long long dispela kain wok olsem long Taim bilong mi antap long sip i solwara olsem hap bilong mari- raun long planti hap bilong sol- mekim mi tingting moa long taim trening bilong ol. wara na long wankain taim sapo- wanem ol bikpela tingting mi gat MV YWAM PNG i bin wok long tim heltke sevis i go long ol rurel long laip bilong mi na long ol gut- bringim gutpela helt sevis na tren- eria. pela tingting long statim wok bi- Aisolie Omal na Heldine Mali karim ol wok tim i go i kam long sip MV YWAM ing insait long Galp, Westen, Sen- “Kampani bilong mipela i bin long mi olsem wanpela siman. Mi PNG. Ol poto: YWAM midia tral na Milen Be Provins stat long stap strongpela sapota bilong pilim olsem em i wanpela gutpela Februari 2016. Long stat bilong YWAM Medikal Sip, , wantaim presen long taim mi kisim wok dispela yia kam inap nau long mun mani na long lojistik stat long 2011 antap long sip MV YWAM PNG,” Mei, ol volantia helt wokman na yet i kam, na dispela kedet pro- Aisolie i tok. meri bilong MV YWAM PNG wan- gram em i narapela moa sapot bi- Ol 4-pela Consort kedet bai wok taim ol helt wokman na meri long long patnasip bilong mipela,” yet antap long sip MV YWAM PNG ol dispela provins i lukim na helpim Mista Toua i tok. long olgeta hap sip i go long en 11,000 pipel pinis long sik bilong Aisolie Omal, i tok em i namba inap long Jun na bai em i go bek ol. Ol i wokim pinis trening bilong tu taim bilong em long kalap na long asples basis bilong em long helt insait long 61 viles pinis. wok wantaim MV YWAM PNG. Townsville. Ol foapela kedet em, Heldrine “Mi bin stap kedet long MV Mali, Luxie Mura, Aisolie Omal na YWAM PNG long ol autris wok bi- Hans Owa. Ol i bin wok long sapo- long en long Sauten rijon na Huon tim wok bilong sip wantaim ol Galp long las yia. Taim sans i YWAM dek opisa, dekhan na ol en- kamap gen long dispela yia, mi sinia. Ol i mekim wok mentenens putim nem bilong mi long go in- long dek bilong sip, was long nait, sait. Nau mi kisim planti save na stiaim sip na long ranim ol liklik bot ekspiriens long ol YWAM kru. o dingi we i save karim ol heltke “Wanpela bikpela samting we Consort Kedet: L-R Hans Owa, Luxie Mura, tim na ol sikman na sikmeri i go i mi lainim long nau em long helpim Aisolie Omal na Heldrine Mali. kam long sip. komyuniti sevis projek long ol ples. Jeneral Menesa bilong Koporet Mi helpim ol long putim wanpela Afes long Stimsip Treding Kam- sola lait kit insait long wanpela pani, David Toua i tok olsem em i etpos, na tupela wara tenk long Aisolie helpim long putim sola lait kit long namba tu yia long ol kedet i wok wanpela ples. Pastaim long ol i Bamio Etpos, Westen Provins. wantaimMV YWAM PNG. kisim tenk, ol pipel i save dring Me 5 - 11, 2016 Wantok meri P11

Storiwantaim na Wok Ol wok redi long Bogenvil Elizabeth Cox referendam i stat Yumi Inap Long Kaikai Wanem Narapela Kaikai

… 2019 em yia bilong holim vot Toksave: Yumi stori pinis long wanem yumi OL i makim yia 2019 olsem det pela i min olsem ol pipel bilong i mas gat join wokim grup long tupela mun na dispela i stap mas kaikai ol kain kumu, bin na frut wantaim we ol pipel bilong Bogenvil bai Bogenvil bai holim vot long edvaisim Join Bogenvil Referen- aninit long Referendam wok strongpela kaikai. Yu no ken wari tumas holim referendam vot. bruk lusim PNG, o stap wan- dam Komiti J(BRC) long wok bi- plen. sapos i no gat planti abus long ples bilong yu. Ol wok redi long Bogenvil ref- taim PNG. long makim det long holim Namba wan bung bilong JBRC Sapos yu i gat planti bin, pinat na kumu long erendam i go het nau wantaim Long las wik, ol bikman bilong referendam. bai kamap long Me 4, 2016 na kaikai, em i inap tru long strongim bodi bi- Join Supavaiseri Komiti (JSC) bai Nesenel Gavman, Atonomas Em i tok ol join wokim grup dispela em long redi long JS B long yu. bung long Me 6 long skruim ol Bogenvil Gavman (ABG) na ol bai kam long ol nesenel gavman bai kamap long Me 6, 2016. Planti man nau ol i mangalim stua kaikai toktok na plen long dispela dona patna i bin bung long dipatmen na ABG we NCOBA i Mista Avira i tok bung bilong bikos ol i tok olsem ol i les long wankain samting. Mosbi long toktok na makim wanpela long ol tu. JSB i lok long Me 6 na em i tok kaikai. Yumi stori pinis long stua kaikai i no Opis bilong Nesenel Kodine- 2019 olsem yia long holim ref- MIsta Avira i tok long bung bi- tu olsem Nesenel Gavman na gutpela tumas. Sapos yu planim planti sen Opis bilong Bogenvil Afeas erendam vot. Na olgeta wok long las wik, Vais Presiden bi- ABG i redi long go insait long ol kainkain kaikai long gaden na mama i traim (NCOBA) i tok sans i op nau redi bai fokas long dispela yia. long ABG, Patrick Nisira, na bikpela program long dispela save long sampela niupela we bilong kuk. Em long Nesenel na Bogenvil gav- Ekting Dairekta bilong BOgenvil Afeas Minista, Joe yia bihain long Desemba 8, bai inap long wokim kain kain we long kuk na man long toktok na makim det NCOBA, John Avira, i tok Ne- Lera, i bin tok bikpela samting 2015 taim ol i no bin wokim famili bai pulap long nutrisen kaikai, na ama- long holim Bogenvil referen- senel na Bogenvil gavman i save em i mas gat ol bung long tok- wanpela bung. mas. Ol i noken les long wankain kaikai tasol. dam. olsem sampela samting i stap tok long politik bilong Bogenvil Ol bai tebolim ol samting we Planim kain kain bin na kumu, we yumi Mekim klia referendum, dis- we ol i mas edresim gut na tu, na ol samting olsem lusim ol ol i bin toktok long ol long 2015 inap senisim kaikai bilong kaikai. Planim masket o gan, gutpela ga- Kokopo JSB lo ng tok oraitim na pinat na sampela taim kukim wantaim kumu vanens, mak long krismas go hetim. sup. Planim sili, kari na kawara long givim tes Aihi LLG meri amamas long ol man i vot na i mas Minista Lera i bin tokim ABG long sup. Kukim binatang, talinga, pikinini gat wanpela indipenden olsem em i wok bilong em nau tulip, kru mambu wantaim gaden kaikai sam- long saining MOU ejensi long ranim referen- long lukim olsem ol ki stekholda pela taim. dam. i wok bung wantaim long ol Paulus Tali i raitim program bilong ol. Planim kainkain gaden kaikai oltaim na Presiden Agi David i tok wok Ol lain long bung i bin wok redi bilong referendam, na senis senis long we bilong kukim ol. Olsem OL meri insait long Wod i inap bai kamap namel long ol meri wanbel long holim bung olgeta lida, ol opisel na pablik i famili i no inap les long gutpela gaden kaikai. long Wod 17 long Aihi LLG nau bai long wod insait long Aihi i noken toktok bihain long olgeta mas stap insait long ol toktok. amamas long wanem, sainim bi- slip bikos nau em i taim bilong long Memorendum ov Andastend- mekim wok na sanap long strong ing kamap pinis. bilong ol yet. Dispela MOA saining i bin Em i bin tokim ol meri olsem bai kamap long Malahang we lukim ol i gat mani bilong ol yet long ol bikman bilong Aihi asples na ol strongim laip bilong ol. meri long Wod 1 i go long 17, ol- Long wainkain taim tu, mama- geta i bin kamap long witnesim graun, Misis Poam i tok as tingting dispela program. em i bin givim graun bikos em i laik Tu MOA bai helpim ol long kain lukim sevis i mas kamap na ol kain wok bilong ol meri insait long inap lukim ol blesing bilong em. LLG na komyuniti. Aihi LLG Kaunsel presiden bi- Condolence Message Aihi LLG presiden na siaman bi- long ol meri, Tama Edward husat long Human Risos insait long Mo- makim ol meri long Aihi LLG i bin robe Provinsal Gavman, Sam Agi tok tenkyu i go long Kaunsel Pres- H.E. Grand Chief Sir Michael Ogio, GCL, GCMG, KStJ, Governor General of Papua New Guinea, and Lady David, i bin sainim Mou namel iden, Sam Agi, yu lida we i gat moa Esmie Ogio extend their heartfelt sympathies and condolences to the family, friends, relatives and people long Aihi LLG, na ol mama graun. bel long ol kain wok i mas kam in- of on the passing of their beloved son and Member of Parliament the Misis Mugim Poam i bin givim sait na makim ol meri na yut. graun i go long Aihi long ol meri Misis Edward i tok tenkyu tu long Wod 1 inap long 17 i ken go long mamagraun, Misis Poam het long mekim wok projek long husat i bin wanbel na givim graun Late Hon. Anderson Agiru CBE, MP gaden kaikai olsem taro na tapiok long mekim ol wok kamap insait The late Mr. Agiru was an up and coming leader beyond his time, a staunch visionary and a force in the long planim na kamapim mani bi- long Aihi LLG. political arena. Mr. Agiru played a pivotal role in the progress of Southern Highlands and the new Hela long ol meri long sapotim wok province and in advocating for national unity and ensuring peace and order is maintained in the two provinces. In recognition for outstanding service to the community and politics as a Member of the Na- tional Parliament, former Governor of Southern Highlands and as Governor of Hela province, the late Hon. Anderson Agiru was awarded Commander of the Most Excellent Order of the British Empire (CBE) in the 2015 Queen’s Birthday Honours List.

“I am truly saddened to hear of the passing of the late Governor Hon. Anderson Agiru. The people of Hela and Papua New Guinea have lost a great leader and son. In mourning, though, may we also cele- brate the life of a leader who rendered outstanding service to our nation. On behalf of Lady Esmie and Office of the Governor General, we extend to the family, relatives and people of Hela province our heart- felt sympathies and condolences and pray that peace and comfort be with you all.”

“And he will wipe out every tear from their eyes, and death will be no more, neither mourning nor outcry nor pain be anymore. The former things have passed away.” Rev. 21:4 (NW)

May His Soul Rest in Peace

Animel bafalo em i wanpela rot sampela bilong trenspot. Hia yumi lukim Pater Rex Stephen Simanji SVD bilong Is Sepik tasol i mekim wok Grand Chief Sir Michael Ogio, GCL, GCMG, KStJ misineri long Brazil, Saut Amerika, na i raun wantaim ol perisina long Governor General of Papua New Guinea bafalo long mekim wok bilong em. Poto: Pater Rex SVD P12 Wantok Me 5 - 11, 2016 siosmeri Blesing bilong nupela sapel long Baruni Fr. Paul Liwun i raitim Sapel na lusim famili. Yumi mas sioim rispek long praivesi bilong LONG namba wan Sande bilong famili tu. Olsem na ol i stat long mun Me 2016, em i bin wan- katim mangro diwai long Kristen Yuniti em min pela bikpela de bilong ol Katolik sanapim wanpela liklik sapel manmeri bilong Baruni, long wanpela hap ol i save tro- wanem samting? Koukou, Tatana, Kade na moi pipia long en arere long ANGLIKEN Sios long PNG, long wanpela Kanudi. Baruni viles. Foapela man i bin daiosis bilong em, Pot Mosbi bai selebretim Long dispela de, Asbisop John volantia long mekim dispela wanpela olpela peris em long St. John the Ribat MSC, DD i bin katim ribon wok bilong sanapim Sapel. Tu- Ivanjelis Katidrel long daun taun long bilong opim na blesim nupela pela lapun na tupela yangpela. makim 101 yia long dispela Sande 8 Me sapel bilong ol. Long de 27 Desemba, mipela 2016. Asbisop John Ribat i bin go pas wokim santu misa long tok Angliken Sios i kam long PNG long yia long misa bilong blesim na 5- tenkyu long Eddie Corletta, 1891 i makim 125 yia long PNG na long Pot pela pater i bin joinim em long famili husat i bin larim Katolik Mosbi ol bai amamasim 102 yia ol sios long santu misa. Nupela katitdrel long Baruni. manmeri i bin yusim haus bilong St. John Ivanjelis Katidrel long dispela St Michael’s Hanuabada kwaia em inap long 32 yia. Asde tasol, Sande. Sampela mun, bihain ol i muv i long de 4 Septemba long dispela Long dispela Sande tu, bai yumi lukim 5- wantaim Koukou komyuniti i go de namba wan de bilong mun pas long singsing bilong misa. go long Tatana. Sampela taim yia, em i bin stap na joinim misa Me, bikpela selebresen i bin pela Daiosisen Bisop bilong Angliken sios bihain ol i muv i go bek long wantaim komyuniti. wantaim praimet, het Bisop Clide Igara, bai Planti bata na susa i wok long kamap long opim na blesim bi- Baruni, na ol i yusim wanpela Wanpela taim namel long ol i bung wantaim na selebretim dispela Pot Mosbi wantaim planti wok long Sapel. Manmeri i amamas bikpela de long givim tenkyu long God long manmeri bilong sios i bin kam komyuniti hal bilong United Santu misa, bikpela ren i pun- tru long dispela de, serim ama- wok bilong Gutnius insait long Pot Mosbi na joinim ol Katolik manmeri bi- Sios. daun. Wanpela famili i sori long mas long singsing na danis wan- Daiosis. long Baruni, Koukou, Kade, Tasol i gat sampela wari ol na larim ol Katolik wokim lotu taim naispela kaikai long Invitesen tu i go pinis long Asdaiosis bi- Tatana na Kanudi long dispela kamap na ol i rausim ol long hall, insait long haus bilong em. Ol i amamasim manmeri i kam long long Katolik Sios long Pot Mosbi, Asbisop bikpela selebresen. na i go na selebretim Santu misa bin wokim lotu aninit long dis- witnesim opening na blesing bi- John Ribat na Modereta bilong Yunaitet Katolik Sios bilong Baruni i gat aninit long wanpela diwai long pela haus bilong famili inap long long Sapel. Sios tu bai bung wantaim long makim An- stori bilong em.40-pela yia ol i ples Baruni. 32 yia olgeta. Wok i no pinis yet. Em i Sapel gliken sios i kam sindaun long Pot Mosbi. Planti taim ol i kam na bung Long mun Novemba las yia, Angliken Daiosis long Pot Mosbi bai givim bin wokim santu misa long tasol, mipela i driman long wan- planti ples. wokim lotu aninit long diwai. Pater Paul Liwun SVD, peris pris pela de bai mipela i gat wanpela tenkyu long wok bilong Kepten John Aninit long dispela diwai tu, bilong ol wantaim sampela ol Moresby, Sir Hubert Murray na planti moa Namba wan misa ol i bin sele- bikpela haus lotu bai sanap long Blessed Mother Theresa bilong eksekyutiv bilong em i tok husat i putim han mak long dispela peris. bretim long nambis long Baruni. Baruni. Tu, yumi bai lukim ol ami i pairapim tripela Kolkata, husat i bai kamap santu strong olsem yumi i mas wokim gan sot long makim God Papa, Pikinini Jisas Krais na Holi Spirit (God Three One.Holy Trinity). Dispela bai makim olsem bipo yumi nogat Ami Saplen na St.John Angliken Sios tasol i mekim wok bilong Ami Saplensi. Bikpela tenkyu Angliken sios. Hat wok, komitmen na self-sekrifais yumi lukim i karim kaikai. Tasol bikpela samting mi laik kisim piksa i kam long wok na save bilong yumi em Kris- ten Yuniti. Em bai stat long dispela Sande 8 i go inap long 15 Me Pentecos Sande, em Sios bilong Krais i bon long dispela wol. Yumi bai witnesim Bisop Nathan Ingen bai makim Aipo Rongo (Momase na High- Asbisop na Peris pris, Pater Paul wantaim ol arapela Pater na Sister i lands) Bisop Allan Miki bai makim Niugini wok long go aut bihain long pinis bilong Misa lotu. Ailans (NGI) Bisop Tenisen Boga Dogura- Ol pikinini i amamas na putim kamap danis bilong ol. Ol Poto: Pater Paul Liwun SVD (MB) Bisop Linsi Yovhe Popondetta (Oro) Bisop Danny Bray Guka POM(NCD, Gulf, Western and Central) na Praimet yet em OL Katolik Kristen manmeri bilong Arawa Peris i gat nupela peris pris nau het bilong Angliken sios bilong PNG, Bisop John Ribat bai makim Katolik Asdaiosis bi- O i bin selebreitim instaleisen bilong em i no long Pot Mosbi na Modoreta bilong Yunitet long taim i go pinis. Sios. Pater Patrick i kisim ples bilong Pater Dispela sevis bai makim trupela kala bi- Thomas Terere husat i kisim posting i go long kristen Yuniti. long Tubiana Peris insait yet long Sentral Di- Stat long de wan 8 Me i go long de 15 Me nari long Sentral Bogenvil insait long Bo- ol Kristen sios long wol i kamapim pinis ol genvil Daiosis. tim na skripsa rid bilong Buk Holi we i stori Padre Thomas i bin givim Padre Patrik ki long ol wok kristen yuniti. As tingting bilong na buk baibel long makim olsem em bai i dispela i olsem em wok bilong kristen Yu- wok long autim na go hetim Gutnius bilong niti. Bikpela Jisas Krais. Helpim Kristen sios long bung, pre wan- Pater Patrik Baria i gat ol narapela bikpela taim, pasin bilong wok bung wantaim, pasin wok tu. bilong luksave na pasin bilong laikim ara- Bisop bilong Bogenvil Daiosis, Bernard pela. Long dispela as yumi olgeta i bung in- Unabali i makim em olsem Vika Jeneral tu sait long banis bilong God. na em bai i go pas long ol Sentral denari Pasin bilong tok giaman, tok baksait, tok peris. nogutim narapela sios i no trupela spirit Olsem na long toktok bilong em, em i long sios bilong God. askim ol Katolik Kristen long helpim em long Em wok bilong satan na yumi yet putim i prea na em bai i karim out wok bilong autim Gutnius long ol pipel bilong Bogenvil. go long han bilong satan. Padre Patrik ki na buk baibel long makim Long Sande Febueri 2, Pater Patrik Baria i Sapos yumi wanpela bilong ol dispela lain olsem em bai i wok long autim na go hetim bin wokim Instalesen Misa bilong Pater orait, yumi mas glasim olsem pasin bilong Gutnius bilong Bikpela Jisas Krais. Thomas Terere long nupela peris bilong em, wok bung namel long ol sios na God i Stori Eleanor Maineke i raitim na Tubiana Peris. bikpela samting. Piksa Tracey Tsiroats komentri Me 5 - 11, 2016 Wantok P13 O’Neill na Morauta mas harim toktok bilong Fairweather KOMENTRI KEN Fairweather i raitim wan- bisnis na manmeri long kantri bi- vana bilong Sentral Benk, Loi pela gutpela pas i go long tupela long yumi. Bakani, i tok ol i stretim toktok bikpela man bilong dispela Media Fridom De! Sir Mekere i bekim dispela pinis wantaim IFC long kisim dis- kantri. Lusim Media toktok bilong Mista Fairweather. pela dinau mani. Dispela pas i bin kam aut long mekim wok Sir Mekere i wanbel long kisim IFC i wanbel long givim US$ 300 niuspepa long dispela wik. bilong ol.. dispela mani i kam insait long milien (K967.7 milien) long Cen- Ol manmeri i bin ridim dispela PNG. tral Benk. pas na wanbel tru bikos Mista Em i autim dispela tingting Sentral Benk bai skelim dispela Fairweather i mekim gutpela tok- long niuspepa na olgeta man- mani i go long ol komesal benk tok. meri PNG i lukim dispela pinis. olsem ANZ, BSP na Westpac, we Dispela toktok em long stretim Sir Mekere i tok em i no wan- ol kampani i ken kisim ol foren hevi bilong foren karensi i sot pela hatpela samting. Em isi na karensi long mekim ranim bisnis. long kantri bilong yumi. em i stret. Toktok Mista Fair- Mista Bakani i tok wanpela as Memba bilong Sumkar i tok i weather i mekim i ken karim bilong foren karensi i sot em gat wanpela we long stretim dis- kaikai. bikos Ok Tedi main i bin pas taim pela hevi i stap. Dispela kaikai em i long helpim El Nino i daunim level bilong Flai Dispela wei em long kisim sam- PNG na larim kantri i abrusim Riva. pela mani bilong PNG i stap long dispela hevi bilong foren karensi TasolSentral Benk bai bekim Singapore. i sot. dispela mani wantaim intres. Mista Fairweather i tok Praim Sir Mekere i tok nau yet em i Sapos ol gavman na PNGSDP Minista Peter O’Neill na Sir hat long PNGSDP i kisim dispela opisal i wanbel na kisim dispela i mas wanbel mani i kam insait long kantri K6 bilien i kam insait, em bai long kisim sampela mani bilong Jada 016 bikos kot i stopim operesen bi- bringim gutpela samting i kam PNG Sustainbale Develoment long em. long kantri. Program (PNGSDP) i stap long Em i tok Gavman bilong PNG i Em bai apim level bilong foren Singapore na karim i kam insait mas rausim dispela kot na larim eksens bilong PNG na dispela i long PNG. PNGSDP i operet gen. ken helpim ol kampani long Dispela em i wanpela gutpela Sapos gavman i rausim kot mekim bisnis gut. rot we PNG i ken bringim i kam in- long Singapore, dispela bai in- Ol pipel bilong Westen Provins sait K6 bilien bilong PNGSDP i taim. Tupela i kot long Singapore Dispela kot i no pinis yet. Tu- apim PNGSDP long kisim mani. tu bai kisim benefit long dispela stap long Singapore. long husat bai bosim ol mani bi- pela Sir Mekere na Mista O’Neill i Nau yet kot i lokim olgeta mani. mani. Dispela mani i ken helpim PNG long PNGSDP. kot yet. Tasol Mista Fairweather i PNGSDP i hat long rausim wan- Tasol em i wok bilong gavman long daunim dispela hevi bilong Sir Mekere em i siaman bilong laikim tupela lida long putim kot pela mani. long skelim dispela tingting bilong foren karensi i sot. Foren karensi PNGSDP na Mista O’Neill i bos bi- na pasin kros i go ausait na putim Mista O’Neill i no bekim wan- Mista Fairweather na Sir Mekere. em i mani bilong arapela ol kantri long dispela kantri na gavman. PNG i go pas. pela toktok long dispela. Sir Mekere i wanbel long helpim o mani bilong Amerika we ol i Gavman i nau kot wantaim Em i laikim tupela poroman bi- Em i tingting long kisim dinau kantri i abrusim dispela hevi. save kolim US dola. PNGSDP long givim ol pawa long long em long daunim tupela yet mani long International Finance Tasol yumi no save sapos Mista Nau Mista O’Neill na Sir kontrolim PNGSDP i kambek long na larim tupela i wanbel na wok Corporation (IFC). O’Neill bai wanbel o no gat. Yumi Mekere i no wanbel na stap wan- gavman. wantaim long sevim laip bilong Long dispela wik Mande, Ga- lukluk tasol.

Gutpela lidaman kamapim gutpela sindaun

WANEM kain komyuniti i amamas na ol disisen i no siti i luk deti, smel na i ken stap, sapos em i gutpela o gutpela bai lukim ol stap kamapim sik. nogat i bihainim kain lida em wantaim hevi. Hevi long laip Long ol pablik opis, loa i i gat. bilong wanpela yet, long tok long ol Memba bilong We ol manmeri i amamas i famili, komyuniti na kantri Palamen na ol gavman opisa soim i gat gutpela lida na we wantaim. i no ken paulim mani. Taim ol manmeri i stap krangki i Pasin bilong harim tok na ol i brukim dispela loa bekim soim lidaman i no gutpela rispek i gutpela pasin tu. em mani i sot. Email: [email protected] (Buk Saveman 29:2). Loa bilong noken paitim Mani i sot long gavman i Dispela tok i tru long ol manmeri i nogat gutpela meri. no inap mekim rot, nogat komyuniti long Papua Niug- helt, nogat gutpela skul, Taim papa i sakim tok, dis- haussik, skul, manmeri i no ini na long kantri wantaim. nogat rot o gutpela rot na pela i lukim em i go long kal- inap mekim maket o mekim Lidaman em i olsem draiva planti manmeri i nogat mani abus o mama i lusim papa na bisnis na ol manmeri i nogat bilong kar, sip o balus. Sapos long poket bilong ol. bekim bilong dispela i lukim mani long strongim sindaun em i draiv gut na abrusim ol Dispela i soim olsem Papua famili i nogat man long bilong ol. ples nogut orait, ol manmeri Niugini i nidim gutpela lida. I lukautim. Pikinini i stap tu- Sampela taim tok bilong i sindaun gut na sapos em i no olsem hetman bilong rangu. God i no go long ol. Bungim draiv i go long ol ples nogut kantri tasol long wanwan ol Long komyuniti, Nesenel wantaim dispela hevi bai orait olgeta manmeri long provins, distrik, komyuniti na Kapitel Distrik Gavana Powes lukim sindaun bilong ol man- dispela ka, sip o balus i no famili. Parkop wantaim Komisen bi- meri i no gutpela long bodi inap sindaun gut. Ol bai stap Wok bilong lidaman i stap long em i tok long noken na spirit wantaim. Editor wantaim hevi na pret. long famili i go inap long ol salim buai long pablik. Olsem yumi tok gen, stap Veronica Hatutasi Na olsem long komyuniti i bikpela opis. Na manmeri i li- Dispela loa i kamap long bilong gutpela lidaman i stap gut, em i mas gat gut- daman tu. Stap bilong ol bai mekim ples i klin na gutpela. lukim wanpela, famili na pela lidaman. bihainim wanem ol disisen ol Tasol manmeri i sakim tok komyuniti i sindaun gut wan- I luk olsem long Papua Ni- i mekim, ol gutpela disisen na salim buai long pablik ples taim bel isi. Taim lidaman i ugini i gat planti hevi i stap. I bai lukim ol I stap gut na yet. Bekim bilong dispela no gutpela, dispela bai lukim gat hevi bilong loa na oda, sakim tok i lukim Pot Mosbi hevi i stap. P14 Wantok Me 5 - 11 , 2016 laipstail Me 5 - 11 , 2016 Wantok P15 Hela pipel i stap haus krai bilong namba wan pikinini man na trupela lida… Leit Gavana Anderson Pawa Agiru GAVANA bilong Hela Provins, An- olsem namba wan pikinini man bilong Sauten Hailans gen. derson Pawa Agiru, i dai las wik na trupela lida bilong Hela i dai, Save na gutpela tingting God i Fonde long Pot Mosbi. olgeta ples i nsait long Hela i bin givim Leit Agiru i bin stopim Leit Mista Agiru i bin lusim laip kamap tudak na bikpela ren wan- PNG Ges Projek, we Australia i long 9-kilok moning long Pacific taim graun guria i bin kamap. bin tingting long pulim ges bilong International Hospital (PIH) long Long Fraide, ol manmeri long Hela i go long Gladstone long Pot Mosbi. Tari i tok bikpela ren i kamap, na Kwinslan na kamapim rifaineri Ol dokta i tok leit Agiru i bin dispela i soim olsem Hela i lusim long hap. kisim sik long kidni bilong em. Em wanpela lida we God i bin makim Leit Agiru i bin go pas long i bin go long haus sik long Saina na givim long ol. mekim ol negosiesen na stretim long mun Jun na kambek long Leit Agiru, husat i wanpela toktok wantaim ol papagraun mun Disemba las yia. biknem lida long PNG, i bin statim long Hela, ol provinsal gavman, Mista Agiru i bin painim sik long politikel keria bilong em long nesenel gavman na ExxonMobil, mun Jun las yia na em i no bin 1991 taim em i bin sanap long bai projek divelopa bilong PNG LNG pilim orait. ileksen bilong Sauten Hailans ri- Projek, long kirapim dispela Praim Minista Peter O’Neill i bin jonal sia taim Sir Wiwa Korowi i bikpela K43 bilien ges projek. Ol lida man bilong Hela Provins i wari na krai long kofin bokis bilong leit Gavana Agiru givim em sampela mani na ha- bin lusim sia na kamap Gavana Bodi bilong leit Gavana Agiru i long Sir John Guise Stedium long Pot Mosbi las wik Fraide. iarim Falcon Jet balus bilong gav- Jeneral bilong PNG. nau stap yet long Pot Mosbi long Sampela ol man Hela i wari no gut tru long lida bilong ol. man long kisim Mista Agiru i go Mista Agiru i no bin winim dis- han bilong Nesenel Gavman. long Saina. pela bai i leksen. Em i bin sanap Long Fonde dispela wik, haus krai Las wik Fonde, Mista Agiru i gen long 1992 nesenel ileksen bai kamap long Nesenel Palamen, bin lusim laip taim em i bin slip long resis long kamap gavana bi- we ol arapela lida bilong kantri yet long haus. long Sauten Hailans. bai givim las rispek na tok gutbai. Ol man i bin kisim em i go long Tasol em i no bin win. Long Long Fraide, Praim Minista PIH tasol taim ol i kamap long PIH 1997, em i sanap gen na em i Peter O’Neill wantaim ol lida bai long 9-kilok, ol dokta long hap i winim sia bilong Sauten Hailans kisim bodi i go long Mendi, we ol tok em i dai pinis. rijonal. pipel bilong Sauten Hailans bai Ol manmeri bilong Hela i stap Fainens Minista na Tari-Pori MP givim laspela rispek long leit long Pot Mosbi i bin kirap no gut i tok Mista Agiru i Agiru. taim ol i bin harim dispela nius Leit Gavana Anderson Pawa Agiru no save mekim wanpela paul pilai Ol bai karim bodi i go long Tari olsem Mista Agiru i dai. long ileksen bilong em. long Sarere dispela wik we Ne- Long Fraide las wik, bikpela Leit Agiru i no save yusim mani senel Gavman bai givim bodi i go haus krai i bin kamap long Sir dium na planti i bin krai na wari tingting bilong ol. long taim bilong politiks. Ol man- long han bilong Hela Provinsal John Guise Stedium long Pot tru long namba wan pikinini man Long Facebook, planti manmeri meri yet i save bilip strong long Gavman. Mosbi. Planti ol haia bas na kar i bilong Hela na lida bilong ol i dai. Hela i senisim profail poto bilong em i kamap lida na ol yet i save Hela Provinsal Gavman bai bin pulapim sait rot long Visen Siti Olgeta manmeri Hela i bin kirap ol wantaim piksa bilong Leit makim em, Mista Marape i tok. givim bodi i go long han bilong ol na i nsait long stedium ka pak. no gut olsem lida bilong ol i dai na Agiru. Long yia 2007, Mista Agiru i bin famili na wan lain bilong leit Ol manmeri i bin pulapim ste- planti i bin krai na autim wari Long Fonde, taim nius i kamap winim ileksen na kamap gavana Agiru. Ol bai planim em long Tari.

Hela komyuniti long Pot Mosbi i go insait long stedium long las wik Fraide. Planti manmeri Hela na Sauten Hailans i bin go long haus krai.

Minista bilong Haia Edukesen Malakai Tabar (Memba bilong Gazelle), Memba bilong Maprik Simon John, Memba bilong Mosbi Not Is, Labi Amaiu, na pastaim Memba bilong Midel Hela Provinsal Administreta William Bando i toktok long ol pipel long sanap wantaim long yuniti Ol man i karim kodin bokis bilong leit Gavana Agiru i go insait long stedium. Ramu, Ben Semri i lukim bodi bilong leit Gavana Agiru. na wanpela spirit. P16 Wantok Me 5 - 11 niusnabaut 20 yia wok bisop bilong Bisop Francesco Sarego, SVD …Bisop bilong Goroka

Bisop Francesco Sarego, Bisop bilong Goroka we em i stap na Odinesen bilong Bisop Francesco long 1996. Ol bisop, sampela i dai pinis olsem leit Asbisop bilong Pot Mosbi, kamap pater na nau bisop long lukautim ol Katolik pipel long hap. Asbisop Sir Peter Kurongku namba tu long hankais na namba wan long hankais, Asbisop Sir Karl Hesse i ritaia pinis na i go sindaun long asples bilong em, Gemani.

BISOP Francesco i bin kam long long bikpela Tok Tenkyu Misa na Francesco long em i stap gutpela PNG long yia 1969 olsem wan- long selebretim 20 yia wok bisop wasman bilong ol. pela man seminari. bilong Bisop Francesco Sarego, Ritaia Abp Maikel MeierSVD i Em i mekim pastoral wok long SVD. bin alim tok amamas na gude Yobai, Wangoi, Koge, Goroka, na Asbisop Douglas Young i bin long Bisop Francesco na pipel bi- Mt. Hagen. givim tok skul long taim bilong long Goroka. Long PNG em i kamap diken na misa. Asbisop Meier i bin go pas long wok olsem diken inap long 16 yia. Bisop Anton Bal, bisop bilong lotu bilong Francesco i kamap Francesco i kisim Sakramen bilong Kundiawa Daiosis na Bp. Henk bisop 20 yai i go pinis. ordo bilong kamap pater long 1986. Te Maarssen, ritaia bisop na PNG Gavman i luksave long Em i kamap bisop bilong planti pater i kam selebretim bikpela wok bilong Bisop Goroka Daiosis long 27 de bilong wantaim em. Francesco na i givim em namba Epril 1996. Nau em i gat 77 kris- Wan wan peris i bin i bringim ol bilong ‘Chief of Logohu’. mas na em i lukautim yet daiosis presen bilong ol long Bisop Yum i olgeta i tenkim Bisop bilong em. Francesco wantaim singsing na Francesco long 20 yia wok was- Klostu 4,000 pipel i bin kam singaut bilong amamas. man bilong Goroka Daiosis. God i bung long Kefamo Peris, Goroka Ol i laik tok tenkyu long Bisop ken blesim em moa yet. Bisop Franceso i bin kisim luksave long Stet long wok em i mekim long komyuniti, sios na kantri na kisim Logohu Awod. Em i sanap nau Gavana Jenerel, Sir Michale Ogioi bihain em i kisim awod long Gavman Haus.

Ol perisina i laik prisenim ol presen bilong ol long bisop. Bisop Francesco insait long Misa Lotu wantaim ol arapela bisop. entatenmen Me 5 - 11, 2016 Wantok P17 Em nau! Ol pikinini i ken painim rot STORI BILONG TUMBUNA i go long ples wantaim Wantok lain... Stat hia Stat hia Nupela Lain Man Kamap

ong wanpela taim, wanpela man i stap. Nem bilong em Ik- Lisakalimbu. Long dispela taim i gat naispela tupela meri i stap. Planti yangpela man i laikim tupela, na oltaim ol i save i go pulap long haus bilong tupela long kirapim singsing meri wantaim tupela. Ikisakalimbu i gat wanpela bikpela graun tru. Nau wanpela tewel man tu i gat wanpela bikpela ston. Dispela bikpela man wantaim tewelman tupela i save poroman gut tru i stap. Wanpela taim planti yangpela man na tewelman tu ol i go singsing meri wantaim tupela yangpela meri. Olgeta yangpela man i go sings- ing long tupela meri. Tasol taim tewelman i laik singsing long tupela na tupela meri is pet long pes bilong em na tokim tewelman olsem, husat i laik singsing wantaim yu. Tripela taim gen tupela meri i no laik singsing wantaim em, na tewelman i sem na i go long haus bilong em. Wanpela nait tewelman i redim wanpela bet na karim i go long haus bilong tupela meri. Long biknait tru tewelman i karim tupela meri i go long haus bilong Ik- isakalimbu na putim tupela long arere tru long haus. Long moning taim tru tupela i kirap na lukim dispela haus i no bilong tupela na tu- pela i tok tok planti tru i stap. Papa bilong haus i kam na tok, husat i stap long haus bilong mi. Tupela i tok, mitupela i no save husat i bringim mitupela long haus bilong yu. Man i tok orait yutupela i wet na mi kilim wanpela pik long Yu pinis! Em ples bilong yu yutupela. Em i kilim wanpela pik na mumuim pinis givim tupela long karim i go. Tasol long nait tewelman i ronim dispela ples long ol bikpela ston na tupela meri i no inap go long haus bilong tupela na kam bek long haus bilong Ikisakalimbu. Man i tokim tupela bilong wanem yutupela i kam bek? Tupela i tok olgeta hap i pas long ston na mitupela i no PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII inap long go. Man i tok, sori tumas mi no inap long mekim wanpela samting long helpim yutupela. Tupela meri i tingting planti na i tok, maski mitupela i no man na tingting long go bek long ples bilong mitupela. Maski mitupela i ken stap long hia. Nau yangpela man i maritim tupela meri wantaim. Tu- Ol wod lista: DRAIWARA INDAI MANGO pela i karim tupela pikinini man. Nem bilong tupela em Waimba- Pembe na Yambarani. ERAMAUTIM JAK MISIN Namba tri pikininiem i kolim Waim-Kungu. Nau Tsak Veli i gat ADRESIM FUTBAL KEPTEN MUMU tripela bikpela lain man tru i pulap i stap ol i kisim nem bilong ol stret. AROVARIM GLASIM KATOLIK NAMBIS Olsem yu lukim tewel i helpim Ikisakalimbu long kamapim bikpela lain man insait long Tsak long Enga Distrik. BAKSAIT GURIA KRAKON NILDAUN BIHAINTAIM HANDEL LAIPMAN OLSEM

DINGI HETIM LUKLUKIM PATER EM ORAIT

EM NOGUT Ansa bilong Wod Pilai isu 2172 P18 Wantok Me 5 - 11, 2016 abc

Yanpela Vanuatu meri i dai PNG Suprim Kot i tok asailam sika senta bilong Australia i mas raus bihain em i kalap long bas Caroline Tiriman na Suprim Kot i kirapim planti Taim Suprim Kot long PNG Sam Seke i raitim toktok olsem dispela bilong i tok Australia Asailam Loani Henao husat i bin Ditensen Senta long Manus SUPRIM Kot bilong Papua sanap makim Oposisen lida i brukim Mama Loa na ol i New Guinea i givim aut di- bipo, Belden Namah, husat i mas pasim. sisen olsem dispela asailam bin bringim dispela tingting Wanpela loya, Ben Lomai sika kalabus bilong Australia bilong kirapim asailam sika I wok nau bilong askim long Manus Ailan em i kalabus i go long kot. Suprim Kot long larim olgeta brukim loa bilong PNG na ol Man husat i go pas long asailam sika long lusim dis- i mas pasim. dispela keis Loanai Henao, pela senta. Ol 5-pela jas i bin kamapim na long Australia, lida bilong Emi laikim bai olgeta pipal toktok olsem dispela senta i Greens Pati long Australian i stap long senta i mas lusim brukim loa we i save lukau- Palaman, Richard Di Natali i Manus na kam long Aus- tim human rait bilong ol tok, dispela tingting bilong tralia. pipel long oli noken kal- PNG Suprim Kot mas mekim Mista Lomai i tok em i abusim ol pipal nating sapos rot bilong ol lain long Opo- laikim kot i mekim disisan tu Mas long Port Vila egensim pasin bilong paitim na bagarapim meri. Poto: John Salong ol i no brukim loa. Dispela loa sisen na gavman long tingt- long ol dispela asailam sika i Caroline Tiriman i raitim Australia gavman long skelim gut mani em i I stap insait long Mama Loa o ing gut nau na painim mas kisim kompensesan. save givim daunim kraim bihain long wan- Konstitiusen bilong PNG. wanpela gutpela rot long Long wankain taim, WANPELA yangpela meri bilong Vanuatu i pela yangpela meri I dai bihainim seksuel Australia na Papua New lukautim na stretim wari bi- Memba bilong Manus Open bin dai long Tunde bihain em i kalap long vilens. Guinea i bin kamapim wan- long ol refuji husat i save long PNG Palamen, Ronnie wanpela bas we i ran long rot long Port Dispela birua i kamap bihain long ol nara- pela tok orait sampela yia i go laik kam long Australia. Knight, i tok tupela gavman Vila. pela teksii draiva i bin paitim wanpela meri pinis bilong larim ol asailam Imigfresen Minista bilongf bilong Papua New Guinea Ol i tok meri ya i bin kalap lusim bas na long mun i go pinis long wanem, em i bin sika em ol i save laik kam long Australian, Peter Dutton, i na Australia i mas bihainim brukim het bilong en taim em i em i traim mekim toktok egensim ol teksi sevis long Australia olsem ol i mas go tok maski PNG Suprim Kot i dispela disisen bilong ronawe long wanem, bas draiva i mekim ol sosel midia. long Manus Ailan we PNG mekim despela ruling, Aus- Suprim Kot long rausim dis- kainkain toktok i no gutpela na em i pret. Dispela kain hevi i bin fosim ol pipel long Gavman i mas lukluk long ol tralia bai no ken bringim ol pela ditensan senta long Dispela i mekim Siameri bilong Vanuatu Port Vila long mas i go long Palamen long sapos ol i refuji trutru o asailam sika i kam long Aus- Manus. Women against Crime na Corruption i askim givim petisen bilong ol i go ol memba. nogat. Sapos sampela i rrefuji tralia. Na em i tokaut long Mista Knight i tok tupela trutru, ol i ken stap olgeta midia aste olsem em i wok gavman i mas bihainim tu ol long PNG, na sapos nogat, bai long toktok pinis wantaim ol promis bilong tupela long Sentral Guadalcanal holim tupela man ol i mas go long ol narapela narapela kantri long kisim ol sait long ol projek ol i tok bai kantri o, i go bek long ol dispela asailam sika. ol i wokim long helpim ol Sam Seke i raitim Guadalcanal Provinsal Polis Komanda, mama kantri bilong ol. Tasol lida bilong ol lain pipel bilong Manus. Clement Marigen i tok ol polis i go Australia i gat strongpela husat i save sapotim ol refuji Em i tok ol i mas peim ol OLGETA Guadalcanal Provins polis long het lukautim sampela saspek na tu, ol i polisi o loa olsem emi no long Australia, Ian Rintoul i pipel bilong Manus husat i Solomon Ailan olketa arestim finis tupela askim ol pipel insait long komyuniti long laikim wanpela refuji long tok Minista Dutton i mas givim ol sevis na wok long man na sasim ol long kukim sampela propeti helpim wantaim ol wok investigesen. go stap long Australia. bringim ol dispela pipal i ditensen senta, taim ol i na ol haus ong Wind Ridge antap long Long wankain taim, PPC Marigeni I tok ol- Nau tingting bilong PNG kam long Australia. pasim. Tenaru Sentral Guadalcanal tupela wik i go geta politikel, komyuniti nap les lida I mas pinis. sindaun na stretim dispela hevi. Moun Hagen Siti Atoriti UN Humen rait long PNG Caroline Tiriman i raitim long mun bihain. Papua New Guinea i no gat gutpela rekot WANPELA lida meri bilong Humen Rait long long sait bilong Jenda beis Vaiolens, na tu, Papua New Guinea i tok em i wanbel olsem wok bilong helpim ol meri long mekim bikpela miting bilong United Nations Human wanem kain samting em ol i laik mekim. Rights Council bai toktok long ol wari bilong Narapela samting em i wok long kamapim Humen Rait long PNG. bikpela wari long PNG em pasin bilong kilim Helen Hakena, Siameri bilong Not Bo- nating ol narapela bihainim ol tokwin bilong genvil Humen Rait Grup i mekim dispela Sanguma o soseri. toktok bihainim ol ripot olsem rekot bilong Long odio, Misis Hakena i toktok long PNG long Humen Rait bai stap long ol tok- tingting bilong en long dispela jenda based tok bilong United Nations long Geneva vaiolens miting long Geneva. WNB Gavana i tok pipel i mas planim rais

Caroline Tiriman i raitim bisnis long provins. Urupyke singsing group bilong Maun Hagen. Poto: madNESS Photography Emi bin mekim dispela toktok bihainim SASINDRAN Muthuvel i tok ol pipal bilong raun bilong en i go long Rais na Egrikalsa Filk Sam Seke i raitim Niugini Ailans we bai ol i wokim long Kokopo en i mas planim rais na no ken lukluk tasol De long Erap Fam em Trukai Indastri Limitit long Is Nu Briten Provins. long oil pam. i papa long en long Morobe Provins long PRAIM Minista Peter O'Neill i tude i bin lon- Dispela Maun Hagen Siti Atoriti bai lukim Gavana bilong Wes Nu Britain Provins i wik i go pinis. sim Maun Hagen Siti Atoriti (MHCA) long tu long ol i surikim boda mak long Hagen askim strong ol pipel bilong en long planim Gavana Muthuvel i bin sainim wanpela tok Westen Hailans Provins. taun na mekim bikpela moa - na bildim moa rais na no ken lukluk tasol long oil pam. orait wantaim Trukai Industri Limitit (TIL) Dispela em i bilong mekim Maun Hagen infrastraksa na ol kainkain samting. West New Britain i wanpela ples we tripela yia i go pinis long helpim ol fama long taun i kamap opisali olsem wanpela siti Senia NBC redio program opisa na prisenta planti pipel i save groim pam oil, tasol Ga- Wes Nu Briten long save gut long groim rais. olsem long Lae na Mosbi. long Maun Hagen, Jack Tame i tok long tude vana Muthuvel i tok, em i laikim rais long Rais i kamap nau olsem wanpela kaikai em Narapela Siti Atoriti PNG Palamen i bin tu, Praim Minista O'Neill em i opim nupela Ne- kamap olsem namba tu bikpela egrikalsa planti pipel long PNG i save laikim tumas. wanbel long en long yia i go pinis em bilong senel Divelopmen Benk long Maun Hagen. bisnis Me 5 - 11, 2016 Wantok P21

PNG Air i lonsim nupela Tok Pisin sevis websait bilong kam- pani, em www.pngair.com.pg. PNG Air opim nupela Tok Pisin websait sevis Wantok Niuspepa i bin sekim dispela nupela Tok Pisin sevis pipel bilong PNG na mipela i long websait bilong PNG Air na amamas long kamap olsem wan- PNG Air balus wanbel long Tok Pisin stail ol i pela kampan bilong PNG. yusim, maski sampela ol Tok “Dispela i kamap ples klia long Pisin toktok i no stret. disain bilong balus, ol nupela yu- Sif Komesal Opisa bilong PNG nifom, na nau long nupela web- Air, Paul Abbot, i tok dispela nu- sait bilong mipela,”Mista Abbot pela Tok Pisin sevis long websait i tok. bai helpim ol kastoma , husat i Mista Abbot i tok ol manmer i no save ridim Tok Inglis, long ken lukim websait bilong ol long sekim ol sevis na ol arapela Tok Pisin o Tok Inglis. samting long websait. “Ol kastoma i ken nau sekim “Mipela i senisim pes bilong websait bilong mipela long tu- kampani na dispela Tok Pisin pela tok ples. Ol manmeri husat sevis long websait i soim tu i stap long ovasis tu i ken lukim olsem png Air em i tru tru balus dispela websait bilong PNG Air kampani bilong PNG stret. long Tok Pisin na skelim liklik hap “PNG Air i lukluk tu long tokples bilong yumi PNG,” Mista mekim bisnis long PNG, sevim ol Abbot i tok. Yusim ol samting bilong mobail pon gut OL liklik bisnis manmeri mekim bisnis wantaim in- arapela aplikesen o ol insait long laip bilong ol long PNG i mas stat long tanet na mobail komyu- samting bilong mobail manmeri,”Mis Wang i tok. yusim olgeta samting i stap nikesen teknoloji. pon,”Mis Wang i tok. Tasol long PNG narapela long mobail pon bilong ol. APEC Bisnis Edvaisori Em i tok dispela em i samting tu i mekim hat long Sampela ol aplikesen o ol Komiti (ABAC) wantaim In- wanpela as we i mekim hat PNG manmeri i yusim samting i stap long mobail vesmen Promosen Atoriti long ol manmeri nating i mobail pon na mekim bisnis. pon i save helpim ol man- (IPA) i bin kamapim dispela mekim bisnis long mobail “Mi luksave olsem prais meri long mekim bisnis i bung long Pot Mosbi. pon. bilong baim intanet data kamap isi. Mis Wang i tok plant ol “Sapos yu laik baim wan- long PNG em i antap Tasol sampela ol aplike- manmeri long PNG i painim pela masin bilong samapim tumas. Long sampela sen i no gutpela, we bai yu hat long yusim mobail pon klos long sip prais long kantri, mani mak bilong westim bikpela mani. na mekim bisnis bikos ol i Saina, sekim websait bilong baim intanet em i no Dispela toktok i kam long no save long yusim ol ara- kampani bilong mi, DHGate. bikpela mani,”em i tok. Dianne Wang, husat i bin pela aplikesen. “Dispela em i bisnis, na Dispela em i wanpela as kam toktok long wanpela “Mi painimaut olsem pasin bilong mekim kain we i holim bek ol manmeri bikpela bung bilong ol liklik planti manmeri long hia i bisnis olsem em i kamap isi PNG long mekim bisnis long bisnis manmer husat i laik no save gut long yusim ol tru taim mobail pon i kam websait na intanet. Dianne Wang LNG i mekim gut mani: Botten Peter Botten OIL Search Limited i wok long ges kampani long arapela katri we Oil Search i gat 29 pesen sea- “Mipela i lukluk long kirapim mekim win mani na ranim gut i wok long lusim mani taim holding, i wok long mekim gut namba tri tren bilong PNG LNG kampani maski prais bilong oil prais bilong oil na ges i pun- win mani na dispela i lukim kam- Projek. Antap long dispela, na ges long intanesenel maket daun i kam daun. pani i ran gut tru taim prais bi- namba LNG Projek tu i kamap. i pundaun, Menesing Dairekta Mista Botten i tok operesen long oil na ges i pundaun na “Papua LNG projek bai Peter Botten i tok. bilong Oil Search long PNG em sampela oil na ges kampani i wik kamap klostu taim na mipela i Mista Botten i tokim ol bik i helpim kampani mekim win- long bungim hevi. amamas long tokim ol investa manmeri long Bernstein Road- mani bikos projek em i nidim Mista Botten i tokim ol in- olsem PNG em i wanpela kantri show long New York siti long liklik mani long ranim, ges na vesta olsem PNG LNG Projek i we prais bilong ranim kain ol Amerika las wik olsem Oil oil em i hai kwaliti, na mani gat plen long kirapim namba tri bikpela projek em i damblo tru, Search i wok long mekim yet long yusim i stap yet. tren wantaim P’ynyang ges i no bikpela mani,” Mista Bot- winmani taim ol arapela oil na Mista Botten PNG LNG Projek, projek. ten i tok. Baim balus tiket wantaim BSP mobail benking AIR Niugini i tokaut long wanpela gut- peim mani i go insait long akaun bi- pela patnasip em i kamapim wantaim long Air Niugini. Bank South Pacific (BSP) long larim ol Ol kastoma i ken yusim wanpela kastoma bilong BSP i baim balus tiket sotpela kode, em *277#. wantaim mobail benking sevis bilong Bosman bilong Air Niugini, Simon BSP. Foo, i tok Air Niugini i wok long givim Ol mobail benking kastoma bilong gutpela sevis i go long ol kastoma na BSP benk, husat i save mekim benk- nau dispela nupela sevis bai mekim ol ing sevis wantaim bmobile-vodafone kastoma i yusim mobail pon bilong ol na Digicel bai gat sans long yusim dis- long baim balus tiket na bukim sia bi- pela sevis. long balus. Ol kastoma bilong BSP mobail Jeneral Mensea bilong BSP Retail, benking sevis bai skelim olsem dis- Paul Thornton, i tok dispela patnasip pela sevis em i wanpela gutpela sevis i kamap gut bikos em i helpim plen bi- stret bikos ol i no nid long sanap long long BSP long givim ol isi sevis long ol longpela lain long baim balus tiket kastoma i ken mekim laip i kamap isi Ol wok manmeri bilong BSP na Air Niugini i amamas long kamapim nupela patnasip long sevim ol kastoma gut. tasol ol i ken yusim mobail pon long wantaim nupela teknoloji na sistem. P22 Wantok Me 5 - 11, 2016 ruralindastri Bisnis woksop bilong helpim Manus ikonomi

I GAT moa long 150 man na meri na yut bi- wei bilong soim aut bisnis bilong ol. long Manus Provins husat i kisim pinis wan- Australia Hai Komisen Fes Seketeri, Dokta pela Smo Bisnis Woksop program we Fiona Crockford i tok, em i namba wan tingt- Australia Gavman i patna wantaim Manus ing bilong Gavman bilong Australia long Provinsal Gavman long kamapim. lainim ol pipel bilong Manus long wei bilong Ol man na meri husat i pinis long dispela ranim bisnis, bikos ol bai inap long givim woksop i bin kisim setifiket bilong luksave samting i go bek long ikonomik divelopmen long ol olsem ol i pinisim dispela kain skul. I bilong kantri tu. bin gat tripela woksop, wanpela bilong ol “Ol lain husat i kisim skul, nau i luksave lain i laik statim bisnis, narapela bilong ol long wanem kain save ol i gat long statim lain i stap long namel na narapela bilong ol wanpela bisnis o long mekim bisnis bilong ol lain i gat moa save pinis long ranim ol bisnis. i go bikpela,” em i tok. Ol bisnis woksop i bin kamap insait long “Ol meri i soim wanpela strongpela bun tripela yia, stat long 2014 na pinis long 2016. baksait olsem ol lain bilong kamapim mani Tingting bilong dispela woksop em long long sapotim ol yet na ol famili na komyuniti givim moa save long ol man na meri long bilong ol. wei bilong statim na lukautim bisnis bilong “Mipela harim pinis ol stori bilong wan- ol yet. Ol i lainim tu long wei bilong wokim pela IT bisnis, wanpela gest haus, wanpela bisnis plen na long painim ol rot bilong bis- bekeri na fiul bisnis, i kamap bihain long dis- nis, kamapim ol bikpela tingting, fainensel pela woksop.” menesmen tul, aplai long kisim bisnis dinau, Manus Edministresen Fainens Menesa, long baim ol samting bilong salim na long Robert Siwer i tok bisnis woksop em i wan- Wanpela meri long Bisnis Woksop pela hap bilong 2014 i go 2017 Midium Tem Divelopmen plen bilong Manus long kamapim gut ikonomi sekta. “Manus i gat liklik sans long wokim bisnis olsem na ol trening woksop olsem bai helpim moa pipel long kamapim bisnis,” em i tok. Wanpela man husat i bin stap long wok- sop, Ku’ulen Hamou i givim salens long ol narapela lain i kisim skul olsem ol i mas bi- hainim Liklik i go long Namel Sais Bisnis (SME) polisi long Manus. Smol Bisnis Woksop i kamap aninit long Provinal na Lokal Level Gavman Program wantaim sapot bilong Australia Gavman aninit long wanpela bisnis divelopmen na ikonomik inisetiv bilong ol komyuniti bilong Manus.

Ol lain i kisim trening long Bisnis Woksop long Manus. Kundiawa/Gembogl ilektoret helpim egrikalsa KUNDIAWA/Gem- inap long karim kaikai wei bilong lukautim ol gut- wok long kamap planti taim bogl Distrik Simbu hariap. pela kain poteto na long long kantri we bikpela tru i provins nau i tanim Mista Kulang i tok wok- givim sit i go long ol fama. bin kamap long long 1997 ai bilong em i go long abaut bilong em i go long Em i bin go tu long lukim ol na 2015 we i bagarapim ol egrikalsa bihain long NARI Lae em i helpim em Laipstok long Labu long pipel na kamapim hangre. ol i kisim bikpela long kisim moa save long save long gutpela wei bilong “Wok bilong NARI em long hevi long taim bilong wei bilong egrikalsa na em i lukautim ol pik, kakaruk kamapim sekyuriti bilong El Nino we i bin gat strongpela bilip olsem bikos ol rurel fama i save laik kaikai o long mekim ol rot kamapim taim drai dispela wok wantaim NARI givim stok fid tumas long ol bilong ol kaikai bai stap na ais i pundaun em i stat tasol long wok bi- enimal bilong ol. Kulang i longpela taim, maski long ol kaikai long long kamapim gutpela wei tok promis long ol opisa bi- wanem kain taim i kamap gaden. bilong ol pipel i wok long long NARI olsem em bai olsem bikpela ren o bikpela Long stretim dis- egrikalsa. mekim wok bilong em long san. Mipela i gat save long pela hevi, Memba, “Mi lukim em i nais tru kamapim gutpela infra- wanem ol distrik we inap Tobias Kulang, i bin long lainim olsem yumi ken straksa insait long distrik long kisim bagarap long ol go long NARI long planti wanpela kaukau sit long sapotim ol egrikalsa taim nogut na mipela i wok Lae long painim aut long kamapim nupela bilong program bai kamap wantaim ol NGO na ol distrik long wanem kain planim. Mi bai yusim dispela Ol komyuniti i mas gat ol long dispela. egrikalsa sistem na kain disain bilong neseri na kain kaikai we i no inap “Mipela laikim bai gat ol nupela wei em inap tu long putim net long bagarap long taim bilong risos senta long ol dispela yusim long helpim ol rausim ol insek o binatang bikpela san, na long helpim distrik, wantaim gutpela rot pipel bilong em. long kaikai ol samting bilong ol rurel komyuniti, Nesenel bilong wara o irigesen sis- Kulang i bin putim planti,” Mista Kulang i tok. Egrikalsa Risets Institiut tem long groim ol kaikai. namba wan sapot Ol dispela risos senta bai (NARI) i wok wantaim non- NARI bai wok long ol dispela mani long mak bi- kamapim ol pathogen gavman ogenaisesen na dis- risos senta long soim long K100, 000 we kaukau na Irish poteto. trik long soim ol gutpela wei wanem kain wei bilong Rais na Grein Risets Asosiet Samantha Gangai bai yusim long kirapim wan- Kulang i go tu long Mo- planim ol samting we inap groim na lukautim ol dispela i helpim Kundiawa/Gembogl MP Tobias Kulang pela moa skrin haus na ol mase Rijonal Senta long long sanap strong long taim kaikai we inap long sanap long yusim winowa basket. Poto: NARI Nius iglu long NARI Aiyura bilong Bubia na toktokt wantaim bilong san. strong long taim bilong ren ol inap long kamapim planti Senia Saientis, Elick Guaf Dairekta Jeneral, Dokta na san wantaim,” Dokta moa sit bilong planim we long wanem em i gutpela Sergie Bang i tok El Nino i Bang i tok. nrlnaspotnius Me 5 - 11, 2016 Wantok P23 Maloney bai pilai faiv-eit long NSW Kantri Parramatta NU Saut Wels Kantri i makim James Maloney long pilai long i laik kotim NRL posisen fait-eit long resis bai kamap namel long NSW Siti long Tamworth long Sande. Maloney em i pilaia bilong Cronulla Sharks, husat i soim kala bilong em na Sharks i win 6-pela taim long lain. Nau em bai pilai wantaim poro pilaia bilong em, Jack Bird, na tripela pilaia husat i gat ekspiriens long Stet ov Orijin tu bai pilai wantaim.

Orijin skwat bilong Kantri em; • Jack Wighton, James Maloney i go insait long Blues long Orijin namba tu. • Kane Linnett, • Euan Aitken, • , • Clint Gutherson, • Jarrod Croker, • Mitchell Aubusson • , • Isaah Yeo, na kosa bilong ol em Craig • Kyle Lovett, Fitzgibbon. • , • James Maloney, Vai Afu Toutai bilong i rausim Michael Lichaa. • Jack Bird, • Tyrone Peachey, • Shannon Boyd, Na, Orijin skwat bilong Siti em; • Nathan Peats, PARRAMATTA Eels i redi long kotim Ne- tok klap i no tok orait long toktok long wari • Mitch Rein, • Chris Lawrence • Aidan Sezer, senel Ragbi Lig long las wik taim ol i pait bilong ol long ol wok painimaut ol i bin • Jack De Belin, (kepten), • Curtis Sironen, long taim bilong ol long pilai bikos NRL i mekim bipo long ol bai mekim disisen. • Tyson Frizell, • Nathan Brown, • Tom Symonds, brukim lo. Sharp i tokim NRL olsem, sapos ol i tok • Boyd Cordner, • Reagan Campbell- • Chad Townsend, NRL i bin mekim wok painimaut bipo yet orait long kotim NRL em ol bai givim 28 de • , Gillard, • na em bai tokaut long risal bilong dispela long ol i ken mekim sampela toktok. • Jordan McLean, • Addin Fonua-Blake, na em i kosa wok painimaut long dispela wik. “Dispela i minim olsem mipela i laikim ol • Paul Vaughan, • Aaron Gray, bilong ol. Tasol, siaman bilong Eels, Steve Sharp, i long redi gut long sanap long kot,” Sharp i tok. Referi i no wokim stretpela disisen …Raiders i lus KOSA bilong , Ricky Stuart, long pres konprens bihain long pilai. Em i i tok Raiders i lus taim ol i pilai egensim Pan- tok olsem ol pilaia bilong Panthers i mekim thers, Cowboys na Roosters bikos referi i no bainis egensim ol pilaia bilong Raiders bilong mekim stretpela disisen long taim bilong ol i bungim Wallace na pasim kik bilong em resis. taim em i laik kisim fil gol. “Penrith i win 19-18 na Raiders i lus taim “Dispela em ol i brukim lo bilong ragbi,” Peter Wallace i kisim wanpela fil gol long 79 Stuart i tok. minit em referi no inap long awodim dispela “Sapos mi mekim olsem long kisim wan- poin,” Stuart i tok. pela fil gol long neks wik em ol bai tok orait Stuart i toktok strong long taim ol i bung o nogat? Em ol bai no inap long tok orait.”

Smith i lusim IPL wantaim bikpela bagarap Peter Wallace i kisim fil gol. ...Australia bai lukluk long Smith pas Leicester na Manchester

STEVE Smith i bin lusim In- i kisim wankain poin dian Premia Lig (IPL) na i go long haus bikos em i bin kisim bikpela bagarap long join bilong em. Dokta bilong Kriket Aus- tralia, Alex Kountouris, i tok kepten bilong Australia i Wes Morgan i kisim taim wantaim bikpela amamas taim pen long las wik. ol Leicester Ol bai lukluk long em na Siti i kisim em bai kisim ol tritmen long wanpela poin haus sik bipo long go long na bungim West Indies. skoa bilong ol “Dispela em i no bikpela Manchester bagarap em i bin kisim taim Yunaitet, 1-1. mipela i lukluk long ol in- fomesen bilong dokta na LEICESTER Siti i kisim wankain poin, 1-1, naba eit minit bilong pilai. mipela i amamas long givim egensim Manchester Yunaitet long namaba Bihain long 9-pela minit, ol Leicester i em inap taim long em bai wan taim resis bilong Siti long Inglis Premia putim wanpela gol na dispela i bungim skoa orait bipo long go long West Lig taitel i kamap long Old Trafford. bilong ol Yunaitet. Indies long pinis bilong mun Ol Siti i no amamas long stat bilong pilai Tupela tim wantaim i no kisim sampela Me,” Kountouris i tok. Steve Smith i pilai bilong Pune. taim ol Yunaitet i putim wanpela gol long skoa inap ol i bungim pinis bilong pilai. P24 Wantok Me 5 - 11, 2016 ramunico

Ramu NiCo (MCC) soim pes long DWU Open De

Ol Ramu NiCo wok lain raun lukim ol stol long DWU Open De.

Ol lain raun lukim Ramu NiCo stol long DWU Open De.

RAMU NiCo Menesmen Ramu NiCo (MCC) wantaim ol long wanem bilong kampani (MCC) Ltd i soim olsem em arapela bikpela maining na nau yet bihain long wanpela wanpela koporet sitisen o petrolium kampani long wol na birua i bin kamap long kampani we i wok insait long tu long PNG i bungim bikpela Basamuk Rifaineri hai presa Madang provins, olsem na hevi long sait long wol ko- esid litsing (HPAL) plent. long Sande, Me 1, 2016 em i moditi prais i stap daunbilo tru. Ol wokman bilong Ramu Ramu NiCo bin stap long soim pes long Ramu NiCo tu i bungim hat- NiCo i tokim ol lain olsem nau (MCC) wok Divain Wod Yunivesiti (DWU) pela taim stret nau long dis- yet wok painimaut i go het yet lain long stol Open De. pela taim we wol komoditi bihain long Mineral Risoses long DWU Dispela Open De long Sande prais i stap daunbilo tru. Atoriti (MRA) i givim oda long Open De. i givim sans long ol DWU Long Sande, ol wokman bi- wok long HPAL eria i stop sumatin long ol wan wan long Ramu NiCo (MCC) husat i sampela taim pastaim. akedemik dipatmen long yuni- bin stap wok long stol bilong Long Sande tu i lukim Presi- vesiti long soim wanem ol kampani i bin toksave na tok- den bilong Ramu NiCo (MCC), samting ol save lainim. Nara- klia long ol lain husat i go long Wang Jicheng i putimaut wan- pela samting tu em long givim hap long posisen bilong kam- pela notis pepa olsem kam- sans long ol bisnis haus long pani long taim nau kampani i pani nau yet i bungim bikpela PNG na Madang long soim ol stap long hevi. salens tru taim wok i no prodak bilong ol long bringim Ol wokman i bin stori long kamap long HPAL o saspensen ap intares o promotim ol pro- sait long prodaksen long Ku- olsem na notis i bai go aut dak na bisnis bilong ol. rumbukari Main long Usino- long tokim sampela ol wok Ramu NiCo (MCC) i bin stap Bundi distrik, na tu 135 lain long go malolo na sam- long dispela Open De long tok kilomita Paiplain i go daun pela bai kampani i pinisim ol klia long ol pipel bilong long Basamuk Rifaineri we long wok olgeta. Madang wanem wok em i save prosesing plent i stap long Dispela toksave bilong wokim long sait long nikel/ hap, we i save redim ol prodak Mista Wang i kamap long taim kobalt prodaksen. Em i soim ol i go olsem miks haidroxaid we Kampani i wok long buk na niusleta bilong en prodak (MHP) bipo long sip i bungim bikpela hevi long sait olsem Ramu Garamut long ol save karim i go long ovasis long fainens o mani insait long sumatin na ol stekholda long maket long salim. taim we saspensen i kamap na luksave long wok bilong en. Planti lain i bin askim ol tu prais bilong nikel long wol Insait long dispela taim nau wokman bilong Ramu NiCo maket i stap daunbilo tru. Tupela skul sumatin amamas long lukim ol Ramu NiCo niusleta. 135 KM Slurry Pipeline BSK Refinery

KBK Mining spotnius Me 5 - 11, 2016 Wantok P25 Abip i winim TGDA sempionsip gren fainel ABIP dat tim i winim Tabu- Long Sarere, Epril 23, wan wan resis. “Long Makim maus bilong bil Gazebo Dat Asosiesen 2016, TGDA i kamapim gren Long singel gem, tupela Tabubil Gazebo Dart (TGDA) sepionsip gren fainel taim Abip na Sakups i tim wantaim i stap pas, na Asosiesen, mi kisim dispela fainel i bin kamap insait resis long gren fainel. Abip i tupela i kisim wankain poin taim na i tok tenkyu long long maining taunsip long daunim ol Sakups we ol long namba faiv gem. sapot bilong yupela ol pipel Tabubil. Sakups i no bin kisim wan- Bihain long dispela, Abip i bilong Tabubil maining TGDA sempionsip resis i pela skoa. daunim ol Sakups, 6-5, na taunsip long 2015 sisen we sapos long kamap long las Sakups ol i namba wan winim TGDA tropi. mipela i bringim i kam antap yia, 2015, tasol drai sisen i long winim ol narapela tim Presiden bilong TGDA, long 2016 na nau gren fainel bin kamap long las yia i taim pilai i stat, tasol Abip i Arthur Kobal, i tok tenyu i kamap,” Kobalo i tok. bagarapim program bilong daunim ol long tripol gem. long tupela tim wantaim Ol pilaia husat i kisim resis. TGDA i salim gren Bipo long go insait long long gutpela gren fainel awod em; Dimaneng i kisim Kepten bilong Abip i kisim tropi long han bilong Gazebo Klap fainel resis i kam antap long singel gem, tupela i bin pilai resis tupela i bin pilai na i no long Maina Premia, Sani presiden, Akolo Kotange, bihain long Abip i daunim Sakups, dispela yia bikos ol i hat tru tupela taim namel long tu- nat wanpela birua pasin i Karimnok, Sakups pilaia, i 6-5, long TGDA sempionsip gren fainel. long kamapim long las yia. pela yet na tupela i winim bin kamap. kisim long MVP. Pilaia bilong Yia bilong ol meri em Martina Walwal, Kombineisens pilaia, i kisim, na Pilaia bilong Yia bilong ol Man em Garry Saun bilong Emanon tim i kisim. Awod bilong ol meri pilaia husat i kisim planti skoa em Martina Walwal i kisim wan- taim 31 x 100 skoa na bilong ol man em Garry Saun i kisim wantaim 30 x 100 skoa.

Ol dat pilaia na sapota bilong Abip i amamas long taim bi- long gren fainel wantaim ol sapota na famili memba long Gazebo Klap. Nupela emblem i soim spoting kalsa bilong PNG EMBLEM em i no wanpela pela rot we ogenaisesen i bi- blem bilong mipela long ol- piksa noting, nogat. Em i ol- hainim. geta taim bikos mipela i laik geta samting long ogenais- PNGOC em i Komonwel soim olsem mipela em dis- esen bikos em i save soim Gems Asosiesen (PNG CGA) pela kain lain long taim bi- sain na velyu bilong ogenais- bilong kantri na em i Pasifik long gem,” Seketeri Jenerel esen. Gems Asosiesen (PNG PGA) bilong PNGOC Mrs. Auvi- Emblem bilong Papua Ni- bilong kantri tu. taRapilla, i tok. ugini Olimpik Komiti PNGOC i save stretim ol Nupela emblem i soim (PNGOC) i save soim piksa hevi bilong Olimpks taim ol stail vesen bilong Kumul bilong ol pipel bilong olgeta hevi bilong Komonwel Gems (Bed ov Paradais) Nesenel hap long wol i save promo- na Pasifik Gems em PNG Simbol bilong PNG aninit tim velyu bilong pis, na em i CGA na PNG PGA atoriti i long kala bilong nesnel plak bikpela samting tru. save lukluk long dispela. bilong kantri. Dispela iven i makim 100 Long wan wan gem bilong Long emblem, Kumul i de bipo long 2016 Olimpik ol dispela asosiesen, ol i join wantaim ol ples klia Gems long Rio de Janeiro save makim ol etlit long simbol bilong ol spoting long bai stat. makim PNG olsem memba wol na Olimpik Ring we Inte- PNGOC i save senisim em- bilong Tim PNG. nesenel Olimpik Komiti i tok blem bilong em taim ol yia i Dispela i minim olsem orait klostu taim. save pinis bikos long makim ogenaisesen i gat 4-pela em- Tim PNG bai soim dispela NUPELA MAK: (L-R) PNGOC Siaman bilong fan resing, Mr. Syd Yates, Mrs. Rapilla, Mr. Junior ol wok we em i save mekim. blem aninit long wan wan nupela emblem long Rio Rorosi husat i bin mekim piksa bilong pisin we i stap insait long mak bilong PNGOC, wantaim Nau em i tokaut long nupela asosiesen. long dispela yia. PNGOC Presiden, Se John Dawanincura i sanap wantaim long fran bilong piksa i gat ol nupela emblem i soim olsem nu- “Mipela i laik senisim em- mak bilong PNGOC. Piksa: A. Molen/ PNGOC. Mead i kepten bilong Kumuls i kam long bek pes Ful taim skwat ol i tokaut em; 10 Henry Noki - PNG Hunters (ISC pilaia) 1 David Mead - Goald Titans (NRL pilaia) 11 Rhys Marthin - Townsville Blackhawks (ISC pilaia) Ol i no makim sampela PNG pilaia i save pilai long UK 2 - PNG Hunters (ISC pilaia) 12 - (NRL pilaia) long Supa Lig na Salens Kap long dispela resis. 3 Kato Ottio - Canberra Raiders (NRL pilaia) 13 Adam Korave - PNG Hunters (ISC pilaia) Sampela PNG pilaia i save pilai long NRL na ol i makim ol 4 Nene McDonald - (NRL pilaia) 14 Adex Wera - PNG Hunters (ISC pilaia) em David Mead na Nene McDonald bilong NRL Gold Coast 5 Stargroth Amean - PNG Hunters (ISC pilaia) 15 Brandy Peter - PNG Hunters (ISC pilaia) Titans, Kato Ottio na Kurt Baptise bilong Canberra Raiders. 6 - PNG Hunters (ISC pilaia) 16 - PNG Hunters (ISC pilaia) Sampela moa PNG pilaia we ol i lusim em Ray Thompson, 7 - PNG Hunters (ISC pilaia) 17 Kurt Baptise - Canberra Raiders (NRL pilaia) Neville Kostigan na Stanston Albert bikos ol i kisim 8 - BurleighBears (ISC pilaia) 18 Timothy Lomai - PNG Hunters (ISC pilaia) bagarap. 9 Wartopo Puara - PNG Hunters (ISC pilaia) Kosa: . P26 Wantok Me 5 - 11, 2016 spotsnius Hunters i stap namba tu long lada …Zeming i aut long PNG LNG Kumuls seleksen sambai long dispela wiken. long ol Hunters, Stargroth bilong ol, Faingaa, i brukim Tasol, ol i no makim Zem- Amean, i putim namba wan trai lain na skruim skoa i go ing long seleksen bilong traim bilong ol Hunters na antap na bihainim ol PNG LNG Kumuls long pilai Ko-kepten bilong ol, Noel Hunters yet, 16-12, taim egensim ol Fiji Bati long Zeming, i kikim bal namel Luke Capewell i no abrus Pasifik Tes resis. long tupela gol pos na ol i long putim bal i go insait Zeming i tok em i no ama- stap pas, 6-0. long tupela gol pos. mas taim ol i no kisim em in- Pilai i kamap strong tasol Zeming i soim stail kala bi- sait long tim tasol em i stap tupela tim wantaim i mekim long em long skruim moa wantaim bel isi na lukluk planti asua taim ol i ronim yet long ol skoa bilong ol long resis bilong Hunters. bal. Hunters. Em i kisim bal taim Em i tok wok redi bilong Ol Dolphin i rausim strong ol Dolphins i kik na i ran moa raun namba 9 pilai egensim bilong ol Hunters na ol i bin long 70 mita long putim ol Redcliffe Dolphins long bungim skoa bilong ol namba foa trai bilong ol wiken em i strong tumas bi- Hunters, 6-6, taim Rulong Hunters. Em i yusim hain long ol i makim ol Nutria i putim namba wan wankain lek bilong em long skwat bilong Kumul we trai bilong ol Dolphins. kisim tupela poin na ol i stap planti ol pilaia bilong Long namba tu hap bilong pas yet, 22-12. Hunters em ol i bin makim. pilai, kala bilong ol Hunters i Wantaim 7-pela minit i Ol i makim 11 pilaia bilong sain gut tru we hap-bek, Ase stap yet na ol Dolphins i Hunters na ol pilaia em Justin Boas, i pasim bal i go long bung gen na bekim traim bi- Noel Zeming i ran strong long putim namba tri trai bilong ol Philemon Tame i raitim Olam, Stargroth Amean, Ase Adex Wera long putim long ol wantaim stail kik bi- Hunters. Zeming i winim prais bilong ol pilaia i save pilai gut Boas, Wartovo Puara Jnr, namba tu trai bilong ol long long ol i bring skoa i kam long taim bilong resis. PAPUA Niugini SP Hunters i Adam Korave, Adex Wera, raun namba nain resis. Zem- antap klostu long ol stap namba tu long lada bi- Brandy Peter, Timothy Lomai ing i abrus long dispela taim Hunters, 22-18. long 2016 Intras Supa Kap na Edward Goma. long putim bal i go insait Zeming i winim prais bi- Risal i sanap olsem; resis, bihain long ol i dau- Long raun namba nain long gol pos na ol i stap pas long ol pilaia i save pilai gut nim ol Redcliffe Dolphins resis, banis bilong SP wantaim 10-6 poin. long taim bilong resis. Raun 9 PNG Hunters 22 - Redcliffe Dolphins 18 long raun namba 9. Hunters i strong tumas na ol Bihain long dispela, Zeming Hunters i bihainim ol Raun 8 Burlieh Bears 20 - PNG Hunters 18 Ol Townsville Blackhawks i i kam aut wantaim 22-18 i painim wanpela rot long Townsville Blackhawks na i Raun 7 PNG Hunters 38 - North Devils 22 stap namba wan long lada win egensim Redcliffe Dol- banis bilong ol Dolphins na i stap namba tu long lada. Raun 6 PNG Hunters 11 - Blackhawks 10 wantaim 15 poins na Hunters phins long Nesenel Futbal ran inap planti mita na putim Risal bilong ol Hunters Raun 5 PNG Hunters 34 - Cutters 20 i bihainim ol wantaim 14 Stediam long Pot Mosbi trai aninit long tupela gol pos. inap long raun namba 9 bi- Raun 4 Falcons 28 - PNG Hunters 20 poins. Ol Hunters bai stap long las wik Sande afinun. Em i kikim konvesen long trai long 2016 intras supa kap Raun 3 PNG Hunters 20 - Tweed Head Seagulls 18 sambai long raun namba 10, Ol Hunters i wokabaut tu bilong em yet na i skruim resis em ol i bin lus long Raun 2 PNG Hunters 24 - Wynnum Manly Seagull tasol planti pilaia bilong wantaim Stan Joyce Kap skoa i go antap long 16-6. raun namba eit na raun Raun 1 PNG Hunters 36 - South Logan Magpies 18 Hunters bai pilai long Pasifik long wankain taim. Ol Dolphins i no larim ol namba foa, tasol 7-pela Tes resis long taim ol bai stap Pilai i stat na pul bek bi- Hunters i go pas yet we prop raun olgeta em ol i win. Tupela Kassman i kisim medal Nesenel Sempionsip bai kamap klostu taim

Samantha na Maxemillion Kassman i soim Trukai Fan Ran siot ol oksen long Pot Mosbi sam- pela mun i go pinis. Piksa: Wantok Pail TUPELA Kassman, Maxemillion na Saman- weit divisen bikos em i kisim bagarap na tha, husat i Papua Niugini Taekwondo etlit i Samantha i pait strong inap las minit taim winim medal taim tupela i go insait namba emgo daun long golden poin. Ol yangpela meri i resis long 3000 mita resis bilong ol meri. Ol i trening long Sir Ignatius Kilage wan taim long Sydney Taekwondo Festival. “Ol wik we mipela i mekim wok redi i Stediam long resis long Nesenel Sempionsip resis bai kamap long Betde bilong Kwin. Nau tupela i redi gut long kamap namba kamap gutpela tru na mipela i soim gutpela ETLETIK PNG i tokaut olsem Nesenel Sempi- fainel resis bilong ol meri, 400 mita na 800 wan Taekwondo etlit long Osenia rijon taim kala stret long go pilai long ol bikpela resis onsip resis bai kamap long betde bilong semi fainel resis long open na anda 18 di- Maxemillion i winim Gol Medal long 63kg nau,” max na Samantha i tok. Kwin long Jun 10 inap long Jun 12 long Sir Ig- visin bilong ol man. pait bilong em. Sydney Taekwondo Festival em i namba natius Kilagen Stediam long Lae. I gat 7-pela iven tasol ol i makim anda 16 Na, Samantha i no laki long golden poin resis bilong ol hai pefomens spering divlop- Resis bai bihainim wankain taim tebel wantaim 100 mita, 200 mita, 400 mita, 800 na em i winim Brons long 67kg hevi weit men taim em i opim dua bilong Max na olsem ol i save pilai long ol yia i go pinis. Pilai mita, long jamp, hai jamp na javelin. salens bilong ol meri. Samantha long makim Tim PNG long go pilai bai stat long Fraide apinun wantaim 10 000 Ol anda 14 em ol bai resis long sprinting Tasol, Max i kam aut long 68kg Feather- long Rio Olimpik Gems. mita fainel resis bilong ol man , 5000 mita resis long 100 mita, 200 mita na 400 mita. olspotpoto Me 5 - 11, 2015 Wantok P27

Mangi Rabaul i kam ya; Gurais pialai i strong tumas na ol Mendi Mu- Hunters i strong yet; Namba wan ruks i bungim em. Gurias pilaia bilong ol Hunters, Adex Wera, i daunim ol Mendi. i daip long trai lain na putim trai.

Mangi asples ya, yu laik i go we; Hunters pilaia i holim strong pilaia Mangi Hunters ya; Noel Zeming i putim trai bilong ol bilong ol Redcliffe Hunters long wankain taim, Wera i putim trai, long Poto 2. Dolphins i laik brukim banis bi- long ol.

Ol meri i resis long 5000 mita resis bilong open divisin bilong ol meri long Sir Ignatius Kilage Stediam long Lae. Dispela resis em ol trening bilong Nesenel Sempionsip resis bai kamap long Betde bilong Kwin long Jun 10 inap 12.

George i ran pas long ol narapela etlit taim ol i trening Noel Zeming i long Sir Ignatius winim prias bi- Kilage Stediam bi- long ol pilaia i long pilai long Ne- save pilai gut senel Sempionsip long taim bi- resis long Jun 10 long resis. Em i inap 12. kamap namba wan pilaia bi- long ol Hunters taim ol i pilai wantaim ol Redcliffe Dol- phins long las wik Sande. Namba 2173 Me 5 - 11, 2016

MMeeaadd ii kkeepptteenn bbiilloonngg KKuummuullss

Piksa em i opisal PNG Kumuls tim poto bilong pilai long Pasifik Tes resis egensim Fiji Batis long dis- pela wik Sarere.

Baksait L-R: Solomon Kulinsai (Trena), (Tim Menesa) Edward Goma, Watson Boas, Stargroth Amean, Timothy Lomai, Stanley Tepend (Opisal).

Namel L-R: Leonard Tarum (Opisal), Henry Noki, Luke Page, Nene McDonald, Kato ottio, John Wilshere (Asisten Trena), David Westly (Asisten Trena), Arnold Kerewanty (Tim Menesa).

Fran L-R: Wartove PuaraJr, , Brandy Peter, Justan Olam, Willie Minoga, Michael Marum (Kosa), David Mead, Adam Korave, Ase Boas, Adex Were, Rodney Griffin.

KOSA bilong PNG LNG Kumuls, long Sarere na ol lain PNG husat i i save pilai long Gold Coast Titans gat bikpela amamas long go pas Silan long Fraide. Michael Marum, i tokaut olsem, save stap long Sydney bai i gat long 2009 inap nau, na mi gat long ol Kumuls. Skwat bilong ol PNG Kumuls em namba wan poin skora bilong Gold taim long go lukim ol Kumuls long strongpela tingting olsem em bai “Mi tok tenkyu long Michael planti i kam long PNG Hunters. PN- Coast Titans, David Mead, bai hap bilong pilai long Fonde 3.30 go pas long ol Kumuls long pilai Marum bilong em i makim mi long GRFL i makim 10-pela PNG kamap kepten bilong PNG LNG Ku- inap 5.30 apinun, sapos sampela i egensim ol Fiji. go pas long Kumuls na mi bai soim Hunters pilaia na sampela ol man muls long Pasifik Tes resis bai tingting long go lukim ol. “Mead i makim PNG long 2008 olgeta kala bilong mi long givim ol PNG i save pilai long Australia tu. kamap egensim ol Fiji Bati long Kosa Marum i tok, “David em i Wol Kap resis long Australia na PNG.” Pirtek Stediam long Paramantta wanpela senia pilaia i stap long sait 2013 Wol Kap long Inglan.” Samoa bai pilai egensim ol ridim moa long dispela long dispela wik Sarere. bilong Kumuls wantaim bikpela ek- Mead i tok, “ Mi winim wanpela Tonga bihain long ol PNG na Fiji. Pilai bai stat long 5.30 apinun spiriens bilong em long NRL we em mak long pilai bilong PNG, tasol mi Australia bai pilai egensim ol Nu stori long pes 25