Belgenmonument in Amersfoort Jaar
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
100 JAAR BELGENMONUMENT IN AMERSFOORT ‘Het monument als toeristische attractie in de jaren 1930’. 100JAAR BELGENMONUMENT IN AMERSFOORT STILSTAAN BIJ WO1 HANS ZIJLSTRA GEMEENTE AMERSFOORT & ARCHIEF EEMLAND COLOFON INHOUD 7 woord vooraf Deze publicatie verschijnt ter gelegenheid van het herdenkingsjaar 2016 ‘100 jaar Belgenmonument’ 8 vluchtelingen Augustus 1914 Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van: Gemeente Amersfoort 13 amersfoort Archief Eemland Utrecht – Plaatsen van herinnering 1914-1918 Oktober 1914 17 kamp zeist © 2016 Hans Zijlstra | Gemeente Amersfoort & Archief Eemland November 1914 Afbeelding omslag voorzijde Foto: Ep de Ruiter Afbeelding omslag archterzijde 22 werkscholen | 0prichting Vervaardiger: Huib Hoste / Louis van der Swaelmen, Collectie Archief Eemland Februari 1915 Afbeelding omslag linkerbinnenflap Vervaardiger: François Gos, foto: R.J. Stöver / erfgoedfoto.nl, Collectie Archief Eemland 28 het aanbod Oktober 1916 Samenstelling en tekst Hans Zijlstra, Utrecht Redactie 29 het monument | het ontwerp Georges Elissen, Archief Eemland Beeldredactie September 1916 – Mei 1917 Babs den Dulk, Archief Eemland Grafische vormgeving Ronald Boiten en Irene Mesu, Amersfoort 35 de bouw Productie Boiten boekprojecten, Amersfoort 1917-1918 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden 40 belgië en nederland verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, 1919-1938 mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Archief Eemland, Eemplein 73, 3812 EA Amersfoort. 43 restauraties ISBN 978-90-825717-0-7 47 2016 > Smid als symbool voor vakonderwijs; beeldhouwwerk van François Gos. 48 nawerk WOORD VOORAF ‘De Grote Oorlog’ komt in ons land langzamerhand stroom en Amersfoort toont zich wederom gastvrij. steeds meer in beeld. Daarvoor is wel 100 jaar In 1916 was Jules Cornelis van Randwijck nodig geweest. Tijdens geschiedenislessen zijn burgemeester van Amersfoort. In brieven aan zijn hele generaties opgevoed met het woord moeder schreef hij over zijn grootste opgave: de ‘neutraliteit’; de Eerste Wereldoorlog leek aan ons vluchtelingenopvang in roerige tijden. De getallen land voorbij te zijn gegaan. Maar nu wordt steeds zijn nu volstrekt anders, maar ik voel verwantschap duidelijker welke invloed die oorlog op Nederland met mijn illustere voorganger. Voor mij staat het heeft gehad. Immers, een miljoen vluchtelingen Belgenmonument voor de openheid en gast- werd opgevangen op een bevolkingsaantal van vrijheid van de inwoners van Amersfoort. ruim zes miljoen. In 2016 staat naast herdenken van die gastvrijheid Voor Amersfoort zijn de jaren 1914-1918 niet ‘zom- ook samenwerking centraal. Samenwerking en aar’ voorbijgegaan. Al in 1916 kreeg de stad het uitwisseling met België, samenwerking met de Belgenmonument aangeboden. De stad werd in Provincie en samenwerking met de stad in de die jaren ook wel Belgenhoofdstad genoemd realisatie van dit herdenkingsjaar ‘100 jaar Belgen- omdat het 19.000 Zuiderburen opving; daarmee monument’. verdubbelde bijna het inwonertal! Als dank voor In Nederland zijn we vooral bekend met de de opvang van vluchtelingen in Nederland, als Tweede Wereldoorlog en minder met de ‘Grote blijvende herinnering en als werkverschaffing Oorlog’. Het Belgenmonument zelf is ook min of bood België het Belgenmonument aan. meer ‘onbekend’ geraakt. De restauratie herstelt Het is dit jaar precies honderd jaar geleden dat dit monument weer in ere. Ook deze publicatie de plannen voor het Belgenmonument door de draagt hopelijk bij aan een hernieuwde kennis- toenmalige Amersfoortse gemeenteraad geac- making met dit monument. cepteerd werden. Dit monument, het grootste oorlogsmonument van Nederland, is nu geheel gerestaureerd en nog steeds actueel. Lucas Bolsius Want ook nu is er sprake van een vluchtelingen- Burgemeester Amersfoort 6 > Restauratie 2016, op de voorgrond wederopbouw van de muur. 7 Augustus 1914 de oorlog, Frankrijk reageerde als bondgenoot zien dat ze haar grondgebied zou verdedigen. Op Burgerslachtoffers van Rusland en Engeland stelde een ultimatum 31 juli was het leger gemobiliseerd, als een van de AUGUSTUS 1914 aan Duitsland. Op 4 augustus trokken de Duitse eersten van West-Europa. Ruim 200.000 mannen Bij Luik werd de opmars van de Duitse legers legers België binnen, op weg naar Parijs. werden onder de wapenen geroepen. Daarvan vertraagd. De stad zelf viel snel maar de forten werden er 70.000 aan de grens gelegerd. hielden het langer uit. Na beschietingen met de Nederland neutraal Ook vanuit Amersfoort vertrokken militairen naar zwaarste Duitse kanonnen gaven de verdedigers Nederland koos geen partij in de oorlog. Het de grens. Op 31 juli was het een drukte van zich op 16 augustus over. Bij de belegering wilde neutraal blijven, net als België. Maar België belang rond het station. Aankomende en hadden de Duitsers aanzienlijke verliezen lag precies op de route naar Parijs. De Duitse vertrekkende militairen verdrongen elkaar op het geleden. Geïrriteerd door de Belgische et duizenden kwamen Belgische vluch- noemen. Op die dag verklaarde Oostenrijk-Hon- legers wilden een omtrekkende beweging maken stationsplein. Een deel van hen had als tegenstand koelden soldaten hun woede op de vluchtelingen telingen in augustus 1914 de Nederland- garije de oorlog aan Servië. Aanleiding daarvoor door België, en Frankrijk vanuit het noorden bestemming een van de kazernes in de stad. burgerbevolking. Het stadje Visé, aan de Maas, Mse grens over. Mannen, vrouwen, kinde- waren twee pistoolschoten een maand eerder. In binnenvallen. Daarmee volgden zij de plannen van Anderen namen de trein op weg naar hun werd op 23 augustus platgebrand. Bij Dinant ren, families met hun hele hebben en houden op Sarajevo had de Servische nationalist Gavrilo generaal Von Schlieffen, die in aangepaste vorm onderdeel in het zuiden van het land. Het werden 656 burgers doodgeschoten. Volgens de karren, op de fiets of gewoon te voet. De eersten Princip de Oostenrijkse troonopvolger aartshertog door de Duitse legers werden uitgevoerd. Amersfoortsch Dagblad schreef op 1 augustus: Duitsers hadden gewapende burgers – franc- kwamen binnen in Zuid-Limburg en trokken door Franz Ferdinand en zijn vrouw doodgeschoten. Nederland zou ongemoeid blijven, zo was al in ‘Voor de kazernes en op straat bleef het ’s avonds tireurs – op hun soldaten geschoten. naar Maastricht. Op de vlucht voor de Duitse De regering van de dubbel monarchie eiste verant- 1908 besloten. Toch was de dreiging van een nog buitengewoon druk en vanmorgen braakte De meeste Nederlandse kranten wezen de soldaten, die dorpen verwoestten en de forten woording van Servië. Rusland, bondgenoot van aanval niet denkbeeldig. Nederland hield daarom het station steeds weer nieuwe ladingen soldaten verhalen over franc-tireurs van de hand. De rond Luik beschoten. Servië, mobiliseerde zijn leger. Op 28 juli vielen strikt vast aan de eigen neutraliteit. Zowel aan de uit. Amersfoort leek wel één groote militaire Nieuwe Rotterdamsche Courant plaatste wel Op 28 juli was de Eerste Wereldoorlog uitgebro- Oostenrijkse troepen het land binnen. Een ket- Duitsers als aan de geallieerden – vooral mierenhoop, waar men, als verdwaald hier en daar vraagtekens bij het gedrag van de Belgische ken. De Grote Oorlog, zoals de Belgen hem tingreactie volgde. Duitsland verklaarde Rusland Engeland en Frankrijk – wilde Nederland laten een burger opmerkte’. burgers. Hadden de Duitsers niet ook een beetje DE GROTE OORLOG Belgen noemen de Eerste Wereldoorlog de Grote Oorlog. De oorlog speelde zich voor een groot deel op Belgisch grondgebied af. Het front lag lange tijd ter hoogte van de lijn Nieuwpoort-Diksmuide-Ieper- Armentières. In dit deel van West-Vlaanderen werden hele steden en dorpen met de grond gelijk gemaakt. De vernielde Lakenhal van Ieper is een van de symbolen van de verwoesting geworden. Toch lukte het de Duitsers niet om het land volledig te bezetten. In de loopgraven achter de rivier De IJzer hield het Belgische leger stand. 9 > Belgische vluchtelingen in Maastricht. > Leuven Stationsstraat 1914, foto uit weekblad Het Leven. gelijk? Wederzijdse irritaties tussen de Lage afkomstig uit het hertogdom Mecklenburg- Nederland wilde vooral buiten de oorlog blijven. het aantal vluchtelingen toe. In de troonrede van Op 10 oktober gaf Antwerpen zich over aan de Dat wil zeggen dat zij gedurende de oorlog Landen volgden. Hardnekkig was het verhaal dat Schwerin. Daarnaast werd Engeland niet per En daarom was het zaak geen van de 15 september 1914 benadrukte koningin Duitsers. Een groot deel van de bevolking vluchtte zouden worden vastgehouden. Een neutraal land Duitse soldaten over Nederlands grondgebied definitie als de ideale bondgenoot gezien. Tijdens oorlogvoerenden voor het hoofd te stoten. Wilhelmina dat Nederland alle vluchtelingen met de stad uit. Het Antwerpse garnizoen verkoos als Nederland moest er voor zorgen dat België in getrokken waren. Nederland ontkende. de Boerenoorlog (1899-1902) had dat land hard open armen zou ontvangen. Nederlands grondgebied boven Duitse geïnterneerde militairen niet meer konden Toch meenden sommige Belgen dat Nederland opgetreden tegen de boeren in Zuid-Afrika, waar De val van Antwerpen ‘Diep begaan met het lot van alle volken, die in krijgsgevangenschap. Een andere uitweg was er deelnemen aan de strijd. Dat was zo afgesproken Duitsgezind was. veel Nederlanders zich mee verbonden voelden. OKTOBER