2021 - 3 / juli 17) 5)

4) Glasatelier De 21) 20) 27) 40) 2) 10) en Piet van der Hem 32) in Utrecht Rietveld-wandeling museum, Het gedroomde

25) (pag. wachter waakt Een trouwe

13) 24) 37) (pag. De Stijl op nieuw platform [geen evenementen] (pag. de voorzitter Van kunstenaarsmonografieën: Nieuwe (pag. bij huis: Kunst (pag. Uitgelicht Zuiderzeemuseum (pag. en pastel (1): Amsterdam in aquarel Boekbespreking 1860-1925 (pag. (2): Boekbespreking Den Haag (pag. Kunstmuseum (pag. uitgaven Nieuwe de Klerk gerestaureerd van Michiel woonhuis Vroeg (pag. (pag. Tentoonstellingsagenda maanden (pag. Excursies in de komende (pag. Interieur Maison Krul terug in Den Haag Honsel (pag. (Nieuwe) mededelingen: Korte • • • • • • • • • • • • • • BELANGRIJKE DATA IN DIT NUMMER nieuws- en informatiebladnieuws- VERENIGING VRIENDEN NIEUWE KUNST 1900 VERENIGING VRIENDEN NIEUWE KUNST VAN de voorzitter van rust en schoonheid. Misschien is mijn andere beeldhouwer, Pieter Biesiot, staan enthousiasme voor begraafplaatsen wat er maar liefst drie monumenten. Klapstuk ongepast in deze coronaperiode, maar dat is het monumentale grafmonument van Jan We mogen gelukkig weer naar de neemt niet weg dat daar mooie sculpturen Toorop. Architect Alexander Kropholler musea. Wèl met tijdsloten en een beperkt èn gebouwen zijn te bewonderen. En beslist en vriend van Toorop ontwierp het. Het aantal bezoekers. Desondanks zijn de musea niet alleen in de grote steden. Zo staan er tegeltableau is door Toorop zelf ontworpen nog lang niet vol. Bezoekers zijn terecht op de Noorderbegraafplaats in Assen meer en gemaakt door de Porceleyne Fles uit voorzichtig. En musea laten mondjesmaat dan honderd prachtige gietijzeren hekken Delft (plm. 1928) (afb. 3). En dit is nog maar groepen toe, zoals op 8 juli jl., toen we met rond graven uit de jaren 1870 tot 1920. Het één van de vele begraafplaatsen in Den dertig mensen op gepaste afstand van elkaar zijn rijksmonumenten. Haag. Dichtbij Den Haag, in Wassenaar, te gast waren in het Museum Panorama staat op de NH Begraafplaats Dorpskerk Mesdag in Den Haag. Ons eerste evenement Behalve de graven kunnen ook de een prachtig hardstenen beeld van John van dit jaar. Als dank voor onze VVNK- gebouwen op zo'n begraafplaats de moeite Rädecker uit 1936 (afb. 4). bijdrage aan de publicatie 'De Schilders waard zijn. Bijvoorbeeld de - zakelijk van het Panorama van Scheveningen' hield expressionistische - aula van Zorgvlied in U moet natuurlijk even uitzoeken welke Adrienne Quarles van Ufford speciaal voor Amsterdam/Nieuwer-Amstel (architect begraafplaatsen de moeite waard zijn. Soms ons een lezing over de totstandkoming van K.J. Mijnarends, 1931). Of neem het bieden begraafplaatsen bij de ingang of op het Panorama uit 1881. We bekeken ook het poortgebouw van begraafplaats Esserveld internet handleidingen met informatie aan. panorama en de gelijknamige tentoonstelling (1924) in Groningen, in Amsterdamse over de schilders die H.W. Mesdag bij het Afb. 2. Pelikaan met jongen, grafsteen, St. Petrus Banden, Den Haag, schilderen van het reusachtige schilderij Afb. 3. Grafmonument Jan Toorop, St. Petrus Banden, Johan Altorf, tussen 1919-1924. Den Haag, Alexander Kropholler, 1929; van 120 meter in het rond en 14 meter Afb. 1. Poortgebouw Esserveld, tegeltableau, Jan Toorop, ca. 1928. hoog hebben bijgestaan: George Hendrik Groningen, S.J. Bouma, 1924. Breitner, Théophile de Bock, Sientje Mesdag- Schoolstijl van S.J. Bouma (afb. 1). Bekend is van Houten en Bernard Blommers. ook het eerste Nederlandse crematorium Westerveld in Driehuis, in een prachtig park Het was fijn een aantal van u (van L. Zocher) en verscheidene gebouwen weer te kunnen ontmoeten, zoals de van verschillende architecten, zoals het achterkleinzoon van Blommers, die Tweede Columbarium (1926) en de aula naar ik hoop in een komend nummer (1937) van Willem Dudok. Dicht bij eigen nog een mooi verhaal te vertellen heeft. huis vond ik op de RK begraafplaats St. Interessant ook om te horen hoe u tijdens Petrus Banden een arcade van de architect de lockdown allerlei leuke alternatieven J.B. van Liefland, met daarin gebeeldhouwde voor museumbezoek en evenementen had grafstenen van Johan Altorf, onder andere gevonden. We waren weliswaar verstoken met een pelikaan die haar jongen beschermt, van veel sociale contacten, en musea het symbool van de opstanding (afb. 2). bleven voor ons gesloten, maar dat gold Even verderop staan nòg twee grafzerken zeker niet voor de vele kunst die als het van Altorf, waaronder een sculptuur met ware 'op straat' ligt. We konden gelukkig een gestileerde pelikaan die haar jongen naar buiten. Al wandelend kwam ik zelf voedt met haar bloed, zinnebeeld van op enkele begraafplaatsen terecht. Je kunt Christus' liefde (1920). Pelikanen maakte die om begrijpelijke redenen mijden, of je hij ook voor banken. Daar symboliseren gaat er juist heen voor de groene oases ze weer betrouwbaarheid. Van weer een

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 2 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 3 En anders kan de onafhankelijke Stichting voor Interieur Maison Krul funeraal erfgoed Terebinth (www.terebinth.nl) terug in Den Haag u goed helpen. Op hun website staan links naar websites van vele begraafplaatsen. Die stichting heeft onlangs ook het boek Eddy Engelsman Over de groene zoden 2, wandelen over begraafplaatsen in Nederland van Leon Bok Oudere generaties herinneren e.a. uitgebracht. Niet specifiek over kunst, zich nog met weemoed Maison maar er staan wel prachtige wandelingen Krul, de beroemde chique winkel over 24 begraafplaatsen in, onder meer in met lunchroom aan het Haagse Assen. Noordeinde 44-46. In 1834 opgericht, Afb. 1. Louis de Wolf, Maison Krul situatie 1970, Noordeinde 44-46, Den Haag, 1903, en in 1970 opgeheven. Een deel van fotocoll. Mieke Krul. Wilt u toch liever uw vertrouwde het unieke Jugendstil musea bezoeken? Dat kan ook, de ten­ interieur kreeg een toonstellingsagenda is weer goed gevuld tweede leven in en in dit blad is veel meer te lezen. Velen Grandcafé Krul van hebben weer hun best gedaan er een mooi het Drents Museum nummer van te maken. in Assen. Dat museum heeft het interieur Eddy Engelsman Afb. 4. Beeldhouwwerk, NH Begraafplaats onlangs geschonken Dorpskerk, Wassenaar, John Rädecker, 1936. aan het Haags Historisch Museum.

Maison Krul, officieel de N.V. Koninklijke Excursies in de komende Toch denken we dat we in de loop van Banket-, Bonbons- en maanden augustus en september toch al wat kunnen Chocoladefabrieken J.A. organiseren. Misschien nog aangepast aan Krul, was beroemd tot de omstandigheden en misschien nog ver in het buitenland. Tot vreugde van velen zijn de musea wat eenvoudiger dan u mogelijk van ons Krul had aan het begin juni weer open gegaan en kunnen gewend ben. Maar we willen graag weer wat Noordeinde een winkel bezoekers weer tijdslots reserveren voor organiseren, zodat we elkaar ook weer eens en een lunchroom, die een bezoek. Nu kunnen we als organisatie kunnen ontmoeten. ook tearoom werd ook weer overleggen met musea en andere De aankondiging van die excursies zal genoemd (afb. 1), en instellingen over het organiseren van via de email geschieden en de aanmelding daarnaast een tiental ontvangsten van groepen. Dat heeft nog kan dan weer op de gebruikelijke wijze via filialen in Den Haag en wel wat voeten in aarde, omdat er op dit onze website. omgeving. Maar liefst moment nog beperkende regelingen gelden Hopelijk kunnen we elkaar van de zomer twee zaken in het destijds en nog niet bekend is wanneer die worden weer ontmoeten op een plek die voor onze mondaine Scheveningen: opgeheven. Voor het verschijnen van deze leden interessant is. in de Oranjegalerij uitgave van Rond 1900 kunnen we nog geen (architect W.B. van informatie geven over de excursies die we Irene van Geest Liefland, 1903) en in de nu aan het plannen zijn. Kurhaus-Galerij aan het

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 4 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 5 Gevers Deynootplein. Het ambachtelijk oestercroquetten. Het water loopt je in de banketbakkerij, maar een patisserie, confiserie gemaakte assortiment was onuitputtelijk. mond. en chocolaterie royale, zoals Krul zichzelf Krul presenteerde zijn clientèle een Krul was natuurlijk ook hofleverancier. aanprees. De overgebleven taartjes en menu van maar liefst 21 pagina's. Ruim Koningin Wilhelmina kwam daar met andere lekkernijen kon je de volgende dag 50 bonbonsoorten, 70 soorten koekjes, Juliaantje aan haar hand regelmatig haar trouwens nog prima eetbaar voor de halve 23 soorten petit fours, 22 favoriete bonbons kopen. prijs kopen, bij een kleine uitgiftewinkel van soorten cakes, meer dan 100 Minder koninklijk was de slogan de banketbakkerij in de Molenstraat 8 om verschillende soorten taarten, 'Geen gelul, gebak van Krul', de hoek, een gebouw uit de jaren twintig. 19 soorten ijs, etc. etc.. De lat bedacht door de 'gewone' En dat deden niet alleen de Hagenezen….. lag hoog. Krul maakte zelfs zijn bewoners uit Den Haag, Aan de gevel van de banketbakkerij in de eigen Haagsche Hopjes, verpakt de Hagenezen. De gegoede Molenstraat is nog steeds de naam KRUL te in mooie blikken. En zijn eigen middenklasse en de elite, de zien in vier uit de muur stekende consoles chocolade: van cacaoboon Hagenaren, zouden zich niet met mooie gestileerde letters in de typische tot eindproduct! Naast gauw bezondigen aan dergelijke Amsterdamse Schoolstijl (afb. 2a en b). zoetigheden was er ook een overvloed vulgaire taal. Die aten bij Maison Krul in de aan hartigheden. Je kon bijvoorbeeld kiezen Salon de Rafraîchissements, dan ook geen Architect Louis de Wolf uit 16 soorten pasteitjes en 9 soorten 'gebakje' maar een 'taartje', met café of Het pand van Krul is het bekendste werk croquetten, zoals zwezerikcroquetten en een thé complet. Voor hen was Krul geen van architect Louis de Wolf (1871-1923). In 1903 gebouwd door de Haagse aannemer J.P.J. Lorrie in de Weense Jugendstil, de Sezessionstil. De Weense Jugendstil Afb. 2a. banketbakkerij Krul, ontwerper onbekend, Afb. 2b. detail, tekst KRUL op console, bevat cirkels, vierkanten en symmetrie, in Molenstraat 8, fotocoll. Mieke Krul. Molenstraat 8, Den Haag, foto Eddy Engelsman. tegenstelling tot de organische vormen, de uitbundige krullen en asymmetrie van de Belgische en Franse art nouveau. Het pand heeft prachtige erkers met smeedijzeren Afb. 3. ontwerper onbekend, voordeur Maison hekken. De Wolf was na enige jaren werken Schierbeek, Vaart ZZ 1d, Assen, in Wenen onder de indruk geraakt van foto Eddy Engelsman. deze, wat strengere Oostenrijkse variant van de zwieriger Jugendstil. In Wenen zag De Wolf ook de toen in Europese steden populaire, deftige patisserieën met koffie- ijscoupe met banketbakkersijs nuttigen. Er en theegelegenheden. Kaffeehäuser als Café zit nu een makelaar in, maar het in 1906 Landtmann en Demel & Söhne-Königliche und verbouwde pand (architect Markus de Vries Kaiserliche Zuckerbäckerei aan de Kohlmarkt Azn) heeft nog steeds een gave art nouveau moeten zo'n voorbeeld zijn geweest. Het winkelpui met mooie voordeur (afb. 3). interieur van Krul doet sterk denken aan dat De Wolf was getrouwd met een van het nog bestaande Demel. Overigens dochter van Krul, en was erin geslaagd had je dergelijke chique zaken ook in ons vader en zoon Krul warm te maken voor land, zelfs in Assen. Daar kon je destijds in een nieuw gebouw in de Sezessionstil. Ook de salon bij banketbakkerij Hofleverancier de saloninrichting was naar voorbeeld Maison Schierbeek ('confiseur-patissier') van de beroemde Weense Kaffeehäuser aan Vaart ZZ 1d in de Salon taartjes of een in Sezessionstil ingericht, en wel door

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 6 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 7 Afb. 4. winkelinterieur Prutscher en Josef Hoffmann van de Wiener Maison Krul situatie 1970, Werkstätte gebruikten. Al het houtwerk Noordeinde 44-46, Den Haag, was (slag)roomkleurig geschilderd, en fotocoll. Mieke Krul. afgebiesd met goud.

Ondergang Helaas viel in 1970 het doek voor Krul. De luxe was voorbij. De tijden waren veranderd. Er waren weliswaar nog steeds klanten, maar de topjaren lagen al tussen 1890 en 1930. Een cocktail van hoge productiekosten Afb. 5b. detail buffet Grandcafé Krul in het Drents van het arbeidsintensieve bedrijf, gebrek Museum Assen, foto www.denhaag.wiki. aan jonge geschoolde banketbakkers, een te uitgebreid assortiment, en wellicht ook een genivelleerde publieke smaak, maakte sluiting onafwendbaar. La clientèle was 'onze periode 1880-1940' prominenter te geschokt. Zelfs de Duitse tv en kranten presenteren. Gelukkig gaat het café-interieur besteedden aandacht aan de sluiting. niet verloren. Het Drents Museum heeft de Rotterdamse meubelfabriek Allan glasbedrijf van De Wolfs vader. Het meubilair, Het pand aan het Noordeinde de inventaris van Maison Krul edelmoedig & Co. De winkelinrichting komt uit de de buffetten, de kasten en de vitrines is er nog wel, gelukkig staat het op geschonken aan het Haags Historisch Haagse meubelfabriek van Gebr. Van waren van donker glanzend mahoniehout de rijksmonumentenlijst. Het wordt Museum. En zo is het interieur van Maison Malsen. De achterwanden bestonden uit en naar ontwerp van De Wolf beschilderd op dit moment verbouwd tot een Krul naar Den Haag teruggekeerd. Het geslepen spiegels. Verder werden veel met cirkels, halve cirkels en vierkanten appartementengebouw. Het interieur is Haags Historisch Museum heeft helaas marmerglasplaten aangebracht. Al het glas (afb. 4 en 5a en b). Dezelfde ornamentiek al in 1972 grondig gesloopt. Een deel van onvoldoende ruimte om al het Krul- werd geleverd door het gerenommeerde als bijvoorbeeld ontwerpers als Otto de inrichting kreeg gelukkig een plek in meubilair tentoon te stellen. Het gaat op het restaurant van museum 'Escher in het zoek naar een geschikte plaats waar alle paleis' in Den Haag, waar het overigens meubelen, buffetkasten, vitrines en meubels weer is verwijderd. Een ander deel kwam getoond kunnen worden. Het zou mooi zijn terecht in het Banketbakkersmuseum in als ze weer ergens gebruikt zouden kunnen Amsterdam. En een gedeelte werd tot begin worden. Onder al die mensen die tijdens 2020 gebruikt in Grandcafé Krul van het de corona lockdown aan het bakken zijn Drents Museum in Assen. Dat museumcafé geslagen en hun baksels soms beroepsmatig is recentelijk schitterend verbouwd tot de zijn gaan verkopen, moet er toch wel iemand hypermoderne Bar Brasserie Pingo, maar zijn die zo'n sprong wil wagen. Misschien daarin paste geen ouderwets Jugendstil- kan dat café dan Rond 1900 gaan heten. interieur meer. Helaas is hierdoor ook de verbinding verbroken met de aan het Literatuur: restaurant grenzende vaste opstelling -- Peter van Dam, Architect Louis de Wolf Afb. 5a. winkelinterieur van 'onze' Nieuwe Kunst. Het wat deftige 1971-1923, Bureau voor Architectonische Maison Krul situatie 1970, visitekaartje is verloren gegaan. Maar en Decoratieve kunst, 2018. Noordeinde 44-46, dat wordt hopelijk gecompenseerd. De -- Mieke Krul, Ons Edel Zintuig De Smaak, Den Haag, directie van het Drents Museum heeft het 2013. fotocoll. Mieke Krul. VVNK-bestuur toegezegd de kunst uit

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 8 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 9 nieuwe kunstenaars- (1893-1971). De twee compagnons leerden het glas. Soms werd er voor de armaturen monografieën elkaar kennen in de meubelzaak die Van samengewerkt met andere firma's, zoals Cranenburgh in 1916 in Naaldwijk was Hero de Groot in Bodegraven en P.G. begonnen. Van Cranenburgh had eerder Duchateau & zonen.3 als krullenjongen in een timmermanswinkel Glasatelier De (Nieuwe) Honsel, gewerkt en in het jaar 1909-1910 een Met Duchateau werkte De Nieuwe (Honselersdijk 1919 - 1935 avondcursus aan de Academie van Beeldende Honsel aan twee grote opdrachten voor Haarlem) Kunsten in Den Haag gevolgd. Herens kwam Abraham Tuschinksi: zijn Theater Tuschinski niet uit de regio en was door zijn huwelijk in Amsterdam (1921) en Cabaret dansant Marthe Kes in Naaldwijk terechtgekomen. Hij had een La Gaîté in Rotterdam (1924). Ook kunstopleiding aan de ambachtsschool in maakten de firma's samen de lampen voor De Nieuwe Honsel was een glasatelier Tiel doorlopen en volgde in 1914-1915 een de lichthal van de in 1926 geopende De voor lampen van gebrandschilderd glas- avondcursus tekenen aan de academie in Bijenkorf in Den Haag. Naast deze grote in-lood en wordt vanwege de kleurrijke, Den Haag. Na zijn opleiding was Herens als expressieve decoraties geassocieerd met assistent betrokken bij de restauratie van de de Amsterdamse School.1 Het atelier werd uit de zestiende eeuw stammende glas-in- in 1919 als De Honsel in Honselersdijk lood ramen van de St. Janskerk in Gouda. Afb. 3a en b. De Nieuwe Honsel, hanglamp met opgericht door Hendrik Herens (1893- bovenlicht model D218, en detail model D218, jaren 1934) en Pieter Gerard van Cranenburgh Het embleem van het atelier verwijst 20, messing en gebrandschilderd glas, ø 50 cm, naar de eerste werkplaats, die gevestigd Kunstconsult, Amstelveen. was in de oude stallen van het voormalige jachtslot Huis Honselaarsdijk (afb. 1). In 1921 Afb. 1. Advertentie van De Nieuwe Honsel met linksboven het embleem, circa 1923-1926, verhuisde De Honsel naar Loosduinen en in Afb. 2. Blad 1 uit de losbladige catalogus van Collectie Antes Art 1900, Den Haag. 1923 naar Den Haag. Na een faillissement en De Nieuwe Honsel, uitgegeven door Heybroek's doorstart ging het atelier in 1924 verder als Groothandel, 1929, lijncliché en boekdruk op papier, De Nieuwe Honsel. Het handelsmerk van het foto auteur. atelier was hun zelfbenoemde 'pyrochrome' glas. De Nieuwe Honsel bedacht deze term als aanduiding voor het gekleurde, gebrande en gebogen glas dat de firma vervaardigde. De Nieuwe Honsel werkte met standaard Het brandschilderen op zichzelf was niet modellen en catalogi maar maakte ook veel uniek, maar De Nieuwe Honsel had een unieke ontwerpen voor opdrachtgevers nieuw, geheim procedé ontwikkeld. Met (afb. 2). De vroege ontwerpen van Herens transparante emailverf werden motieven op kregen natuurgetrouwe decoraties, maar al melkglas met de hand geschilderd of met snel ging hij over tot grillige en abstracte, gebruik van sjablonen gespoten, waarna de kleurrijke decors (afb. 3a en b). Eind jaren decoraties in het glas werden gebrand en twintig kwamen er ook motieven die het glas volgens vakgeheim werd gebogen. strakker en minder uitbundig van kleur De Nieuwe Honsel adverteerde over deze waren. Het atelier had twee ontwerpers in productiewijze en de kwaliteit van het dienst: Frits Woltjes (1903-1934) en Wim 'pyrochrome' glas en zette zich af tegen Wagemans (1906-1976).2 Daarnaast had andere glasateliers die vlakke glaspanelen het atelier medewerkers in dienst voor en lakverf gebruikten. het beschilderen, branden en zetten van

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 10 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 11 Ondanks deze opdrachten en Honsel lampen van gebrandschilderd glas de zonen, was in 1924 financier van de inspanningen moest De Nieuwe Honsel geproduceerd. doorstart en sindsdien vennoot van De in 1928 voor de tweede keer faillissement Nieuwe Honsel. aanvragen. Herens trok zich terug als Lampen van De Nieuwe Honsel zijn 4 Het bedrijf bestaat nog steeds vennoot en richtte met een koperslager geliefd onder verzamelaars en duiken onder de naam Technische Unie en is glasatelier Die Haghe op. In 1930 trad hij dikwijls op bij veilingen en kunsthandels. tegenwoordig een groothandel voor ook uit dat bedrijf. Tot zijn overlijden in Het Nederlands Openluchtmuseum bezit installateurs. 1934 maakte hij op kleine schaal lampen een lamp van het atelier (afb. 5). Het in Naaldwijk. De Nieuwe Honsel werd Stedelijk Museum Amsterdam besteedde Deze tekst is gebaseerd op de scriptie na het faillissement opgekocht door tijdens de expositie en in de catalogus Decors vol van levend schijnsel. Glasatelier Heybroek's Groothandel, een firma voor Wonen in de Amsterdamse School in 2016 De Nieuwe Honsel en de Amsterdamse glas- en lampenartikelen met verschillende aandacht aan De Nieuwe Honsel en stelde School, die ik in 2015 aan de Universiteit vestigingen in Nederland en Nederlands- lampen uit particulier bezit, catalogi en Leiden ter afronding van mijn bachelor Indië.4 De werkplaats werd ondergebracht ontwerpschetsen tentoon. Kunstgeschiedenis schreef. in Heybroek's metaalwarenfabriek in Haarlem. Van Cranenburgh werd Noten: Overige literatuur bedrijfsleider van 'Afdeeling De Nieuwe 1 Naast lampen ontwierp het atelier -- Frans Leidelmeijer, 'Gebrandschilderde Honsel' en Woltjes bleef aan als ontwerper. soms ook glas-in-loodramen. In het lampen. De Honsel, De Nieuwe Honsel De specifieke productiewijze werd in stand privé-archief van de erven Herens heb en Die Haghe' in: Kunst & Antiek gehouden en naast nieuwe ontwerpen werd ik enkele ontwerpen aangetroffen. Van Journaal: maandblad voor de verzamelaar Afb. 4. Foto van een toonzaal met lampen van de een groot deel van de bestaande modellen één ontwerp is zeker dat deze ook is en handelaar in kunst & Antiek, 1997, juni Nieuwe Honsel, circa 1929, uit: Jubileumuitgave en decoraties overgenomen. Tot circa uitgevoerd: een raam dat in 1927 werd nr. 6 jaargang 3. Haghe Post 1880-1930 4 (1930), nr. 46-48. 1935 werden onder de naam De Nieuwe ontworpen voor Heck's lunchroom in -- Ingeborg de Roode en Marjan Den Haag is op een foto uit 1940 te zien. Groot (red.), cat. tent. Wonen in de Naar alle waarschijnlijkheid bestaat het Amsterdamse School. Ontwerpen voor het opdrachten verkocht het glasatelier veel raam niet meer: de lunchroom werd in interieur 1910-1930, Amsterdam 2016. lampen aan kleinere publieke instellingen 1960 opgedoekt en sindsdien is het pand en particulieren. Verlichtingsornamenten verbouwd en is er een fastfoodketen in Piet van der Hem, van De Nieuwe Honsel waren te vinden gevestigd. (Wirdum, 1885 – 1961, Den in theaters, bioscopen, cafés, lunchrooms, 2 Frits Woltjes werkte vanaf 1921 Haag) restaurants en hotels maar ook huiskamers voor De Honsel, Wim Wagemans schilder, tekenaar, illustrator, verspreid over heel Nederland. Met begon als glazenier en werd rond graficus advertenties in kranten, showrooms, 1925 gepromoveerd tot ontwerper. stands op beurzen en vertegenwoordigers Beiden hadden aan de academie in Den probeerde het glasatelier potentiële klanten Haag gestudeerd en waren lid van de Roby Boes te bereiken (afb. 4). Studiebent, een kunstenaarsgroep van de academie die tentoonstellingen met 'Ik heb mijn leven lang hard gewerkt en werk van de leden organiseerde. omdat ik mijn vak goed ken, kan ik behoorlijke 3 Volledige naam van de firma was P.G. dingen maken. Maar ik denk niet dat iemand Afb. 5. De Nieuwe Honsel, elektrische hanglamp, Duchateau & Zonen, Electrische fabriek een proefschrift over mijn werk zal schrijven. circa 1929, messing en gebrandschilderd glas, van werken in brons, koper, zink, lood, Ik denk niet dat ze wakker zullen liggen of h 75 cm, diam. 51 cm, enz. Kunstsmederij, constructiewerken, Van der Hem met een streepje rood dit of Nederlands Openluchtmuseum (inv. nr. N.20522). kopergieterij. A.C.M. Duchateau, een van dat bedoeld heeft. Gelukkig maar.'1 Dit zijn

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 12 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 13 van Beeldende Kunsten, waar hij tussen Afb. 3. Piet van der Hem, 1905 en 1907 de dagopleiding volgde. Hartjesdag in de Jordaan, 1909, olieverf op doek, In deze studiejaren ontmoette Van der 98 x 128 cm, Singer Laren, schenking Collectie Nardinc. Hem een aantal goede vrienden, waaronder de kunstenaars François Hoogerwaard en Bon Ingen Housz. Samen met hen vertrok Van der Hem in 1907 naar Parijs, waar hij een eenvoudig atelier in de kunstenaarswijk Montmartre betrok.3 'Zijn interesse ging vooral uit naar het tekenen en schilderen van de mensen in het moderne straat- Afb. 1. Winterbergen / Anefo, Schilder Piet van der en uitgaansleven: circusartiesten, clowns, Hem, 9 september 1950, glasnegatief, danseressen en opgedofte vrouwen en Nationaal Archief / Fotocollectie Anefo. mannen uit het losbandige nachtleven.4 Hij sloot hiermee aan bij de thematiek in werk van oudere kunstenaars zoals Henri de Toulouse-Lautrec en de Nederlandse de nuchtere woorden van Piet van der Hem kunstenaars Kees van Dongen en Jan de Kunstenaarsvereniging Sint Lucas.6 Het een aantal succesvolle tentoonstellingen - op latere leeftijd. Van der Hem maakte naam Sluijters, die al eerder in Parijs werkzaam vernieuwende werk van de Amsterdamse onder andere bij de Kunsthandel Boussod, als modernist en legde zich later toe op waren.5 luministen Sluijters, Leo Gestel en Piet Valadon & Cie - die veel positieve reacties het schilderen van traditionele portretten Mondriaan met felle kleuren in losse ontvingen.10 Door het werk dat Van (afb. 1). Toch volgde hij naar eigen zeggen Na anderhalf jaar keerde Van der verftoetsen was hier ook te zien.7 Dit was der Hem in deze periode exposeerde, 'een vaste koers'.2 Zijn interesse voor het Hem terug naar Amsterdam, waar hij zijn een inspirerende omgeving en Van der Hem werd hij voor korte tijd tot een van de verbeelden van de mens vormt de rode Parijse studies verder uitwerkte. In 1909 schilderde vanaf dat jaar ook enige tijd in vertegenwoordigers van het Amsterdams draad in zijn carrière. debuteerde hij op de tentoonstelling van een gematigd luministische schildertrant. luminisme gerekend.11 Met name zijn Illustratief hiervoor is het schilderij Moulin onderwerpskeuze werd destijds als modern Piet van der Hem werd op 9 september Rouge, dat is opgebouwd uit vele kleine gezien.12 In tegenstelling tot zijn meer avant- 1885 geboren in het Friese dorp Wirdum. Hij streepjes, felle kleuraccenten en sferische gardistische tijdgenoten bleef Van der Hems en zijn broer verloren op jonge leeftijd hun Afb. 2. Piet van der Hem, Moulin Rouge, ca. 1909, lichteffecten (afb. 2). In Amsterdam had Van schilderstijl en kleurgebruik altijd sterker beide ouders, waarna ze werden opgevoed olieverf op doek, 81 x 100 cm, particuliere collectie. der Hem niet alleen aandacht voor elegante aan de realiteit gebonden. 'Ik was modern, door hun oom en tante in Leeuwarden. Van scènes uit de mondaine en demi-mondaine maar niet extreem', zo memoreerde Van der Hem voltooide daar in 1903 de H.B.S., wereld maar ook voor de mensen in de der Hem jaren later.13 waar hij uitblonk in tekenen. Zijn tekenleraar volksbuurten. Net als in Parijs ging zijn Hans Bubberman spoorde hem aan om interesse hierbij uit naar het weergeven In 1918 verhuisde Van der Hem een akte middelbaar tekenen te halen aan van mensen in levendige en anekdotische naar een groot huis aan de Johan van de Kunstnijverheidsschool in Amsterdam. scènes.8 Hartjesdag in de Jordaan is hiervan Oldebarneveltlaan in Scheveningen. Vanaf In september 1903 vestigde Van der Hem een goed voorbeeld (afb. 3). Ook tijdens de dat moment legde hij zich voornamelijk zich in de hoofdstad om zijn ambitie tot vele reizen die hij maakte tussen 1910-1914 toe op het schilderen van natuurgetrouwe kunstenaar te verwezenlijken. De studie naar Rome, Parijs, Moskou, Sint Petersburg portretten in opdracht van welgestelde vond Van der Hem erg schools maar hij en Madrid legde hij de lokale bevolking op Amerikanen en Nederlanders. Zo verwierf rondde hem wel af. In oktober 1904 deed typerende wijze vast.9 hij bekendheid als societyportrettist met het hij toelatingsexamen voor de Rijksacademie Tussen 1909 en 1913 had Van der Hem groepsportret Het kabinet Cort van der Linden

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 14 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 15 2 1913-1918 (1922) en het staatsieportret Anne Berendsen, 'Portretten vol allure kunst bij huis (ANDB) in 1904 (afb. 1). Al jaren had ik er op van De koninklijke familie (1925/1926). door een beminnelijk schilder. Piet van lopen vlassen om deze prent te bemachtigen, der Hem.' Het Vaderland, 3 september die ik was tegengekomen bij het onderzoek Naast zijn schilderwerk maakte Van der 1955, 14. voor mijn proefschrift over Roland Holst. EEN TROUWE WACHTER Hem tot 1945 veel boekillustraties, affiches, 3 Christel Aaftink en Henk Vledder, cat. Deze kunstenaar heeft, in diverse stadia van WAAKT reclameplaten en politieke spotprenten tent. Piet van der Hem, Van Modernist tot zijn loopbaan, diverse malen voor de ANDB in opdracht. De politieke prenten die hij Portrettist, Kortenhoef 2005, 10-11. gewerkt, resulterend in boekomslagen, maakte voor De Nieuwe Amsterdammer 4 De journalist Tom Schilperoort Lieske Tibbe prenten en wandschilderingen. Ook heeft (1914-1918), De Haagsche Post (1920-1935) bezocht Van der Hem in Parijs en hij geholpen met steunacties bij stakingen en De Haagsche Courant (1941) zijn vooral schreef hier uitgebreid over in 1913. Zie In het voorjaar van 2001 kocht ik bij van de bond in 1902 en 1904. Over de bekend14 (afb. 4). Van der Hem overleed in Tom Schilperoort, 'P. van der Hem.', in: veilinghuis Bubb Kuyper de litho Een trouwe samenwerking is correspondentie bewaard 1961 op 75-jarige leeftijd. Zijn werk bevindt cat.tent., Tweede Tentoonstelling P. van der wachter waakt van Richard N. Roland Holst (in het Internationaal Instituut voor Sociale zich onder andere in de collecties van het Hem, Boussod, Valadon & Cie, Den Haag (1868-1938), gemaakt ter gelegenheid van Geschiedenis, IISG), hoewel die niet altijd Drents Museum, Singer Laren, Stedelijk 1913, 7. het tienjarig bestaan van de Algemeene volledig is. Museum Amsterdam en het Rijksmuseum. 5 Aaftink en Vledder 2005, 12-13; Zie Nederlandsche Diamantbewerkersbond Deze prent, een litho van 25 x 12,5 cm., bijvoorbeeld ook Anita Hopmans, was bedoeld als jubileumcadeau voor de Noten 'Kees van Dongen. Sociaal engagement leden. Een zelfbewuste arbeider, toonbeeld 1 Gerth van Zanten, 'Matineus gesprek en sensuele vrouwen in Montmartre', van kracht, en met het monogram van met de 75-jarige Piet van der Hem', De in: Mayken Jonkman (red.), cat.tent. Afb. 1. R.N. Roland Holst, Een trouwe wachter de ANDB bijna als een aureool om zijn Telegraaf, 10 september 1960, 7. Nederlanders in Parijs 1789-1914, Bussum waakt. Gedenkplaat ANDB 1894-1904, litho, 1904. hoofd, kijkt uit over een nachtelijke stad. / Amsterdam 2017, 202-217. De prent is een samenwerkingsproject van 6 Germa van Heerbeek en Thom Roland Holst met zijn vrouw, de dichteres Mercuur, cat.tent. Piet van der Hem 1885- Henriette Roland Holst (1869-1952). In 1961, Leeuwarden 1987, 15 en 19. een gedicht onder de voorstelling legt zij 7 Zie voor meer informatie over het uit waar deze voor staat: voor de veiligheid Amsterdams luminisme: A.B. Loosjes- en bestaanszekerheid die de bond de leden Terpstra, Moderne kunst in Nederland biedt.* 1900-1914, Utrecht 1987 (herdruk uit De ANDB had goede reden om zichzelf 1959), 67-68. zo te laten voorstellen: in juni van dat 8 Aaftink en Vledder 2005, 14-15. jaar had zij een maandenlange staking om 9 Aaftink en Vledder 2005, 17-23. loonsverhoging succesvol kunnen afsluiten. 10 Loosjes-Terpstra 1987, 119. Omdat de bond daarbij veel steun van 11 Heerbeek en Mercuur 1987, 29. buitenaf had gehad, droeg het bondsbestuur 12 Loosjes-Terpstra 1987, 93-94. aan Roland Holst op, om als cadeau een 13 Berendsen 1955, 14. herinneringsplaat voor de steungevers te 14 Aaftink en Vledder 2005, 26-28. maken. Dat werd De Fakkeldrager, die in september/oktober 1904 gereedkwam (afb. 2). Over deze opdracht werden diverse brieven gewisseld met het bestuur, waaruit Afb. 4. Piet van der Hem, Amerika's weifelingen, onder andere blijkt dat Roland Holst lithografie, bijvoegsel van De Nieuwe hiermee tevens de kans aangreep om zich te Amsterdammer, nr. 35, 28 augustus 1915, bekwamen in de vierkleurenlithografie. Die Drents Museum. ervaring kon hij kort daarna toepassen in de

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 16 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 17 zit bij de brandende lamp, als de kinderen naar me niets verbazen als de prent die ik daarin bed zijn en er kalmte om u heerscht, als gij uw aantrof één van de twee, of de enige, was krant gelezen hebt, als gij een beetje soest over die nog over is. hetgeen was en hetgeen is over uw leven van Maar gelukkig maakte Roland Holst, vroeger en uw leven van thans – kijk er dan in overleg met het bondsbestuur, nog een eens naar … oplage van ca. 100 stuks van Een trouwe … en gij zult haar begrijpen zooals ik haar wachter waakt op 'Chineesch papier' (chine begrijp'. collé = met meer lagen), om cadeau te geven of in de handel te brengen. Van deze editie Een lijstenmaker adverteerde voor het zijn er nog verscheidene te vinden in diverse in stijl encadreren van de plaat 'in witte lijst', (museum)collecties, en mijn exemplaar is er à f.2,50. 'Een prachtige herinneringsplaat, die ook een van. Ik heb het advies van Henri straks in duizenden woningen aan den wand Polak niet voor 100% gevolgd: mijn (smalle) zal prijken', staat in het weekblad De Kroniek lijstje is donkerder van kleur. van 11 november 1904. Hoeveel van die duizenden prenten In de Rond 1900 2020 nr 4, zijn we zouden er nog over zijn ? Het precieze aantal begonnen met de rubriek Kunst bij leden van de ANDB is niet bekend; uit de Huis. Hierin beschrijven VVNK-leden literatuur leid ik af dat het er in 1904 minstens een kunstwerk (schilderij, tekening, vaas, Afb. 2. R.N. Roland Holst, De Fakkeldrager. Aan die 8000 zijn geweest. Hoeveel van hen zullen glas, klok, meubelstuk, beeld(je), sieraad, ons steunden en vertrouwden in dagen van strijd, de prent werkelijk opgehangen hebben, litho, 1904, Rijksmuseum, Amsterdam. boek, het huis waar je woont etc.) uit al dan niet volgens het woonadvies van hun bezit, waar hij of zij een bijzondere Henri Polak? En dan: de diamantbewerkers band mee heeft of waar een persoonlijk verhuisden behoorlijk vaak. Dat is te zien verhaal aan vastzit. De eerste bijdrage aan de lidmaatschapskaarten, die het was van VVNK-lid Wim Dammers, volgende opdracht, een jubileumprent voor IISG heeft laten digitaliseren (zie: https:// getiteld 'Vrouw met hond'. In de daarop alle leden van de ANDB 'in snelpersoplage'. diamantbewerkers.nl/en/andb-archief). volgende nummers verschenen bijdragen En die 'snelpersoplage' van Een trouwe Sommige kaarten staan stampvol met van andere VVNK-leden. Ard Hesselink wachter waakt trof ik aan als bijlage van adressen; een verhuizing is dè gelegenheid ('De Notabelen', Rond 1900 2020 nr het Jubileumnummer van het Weekblad van waarop zo'n plaat wegraakt of beschadigd 5), Hermine Segaar Lion Cachet ('Het den A.N.D.B., van 18 november 1904. In wordt (zij was gedrukt op gewoon papier). dressoir van C.A. Lion Cachet', Rond 1900 het volgende nummer (2 december) gaf En mocht dat niet het geval zijn geweest, dan 2021 nr 1), en Bas van de Klundert bondsvoorzitter Henri Polak (1868-1943) sloeg 40 jaar later voor de – voor een groot ('Herder en Herderin', Rond 1900 2021 voorlichting over de juiste ophanging van de deel Joodse – leden het noodlot toe, toen nr 2). In deze Rond 1900 staat een plaat: ze door de bezetter werden weggevoerd. bijdrage van ons oud-bestuurslid en oud- Rond 1900-redacteur Lieske Tibbe. Bij Van het Weekblad van den A.N.D.B. is ook Afb. 3. R.N. Roland Holst, De Ankerdrager. '… laat de plaat zetten in een smal eiken- niet veel bewaard: voor zover ik weet Voor de leden die den Bond dienden in den strijd, uitzondering wat langer dan de vorige of withouten lijstje, met een witte passe-partout. twee volledige (?) series jaargangen. De litho, 1909. bijdragen. Nieuwe inzendingen mogen ongeveer 400 woorden lang zijn, met één Hang haar dan op een niet te groot, rustig serie op het IISG mocht niet geraadpleegd à twee afbeeldingen. Overleg daarover is wandvlak in uw huiskamer – niet tusschen worden, maar toen ik in 1999 meehielp altijd mogelijk ([email protected]). Wij portretlijstjes, kruidenierskalenders of andere aan een Roland Holst-tentoonstelling in kijken uit naar nieuwe inzendingen voor paperassen, doch geheel alleen. Kijk er dan het toenmalige Vakbondsmuseum, kon ik deze rubriek. eens naar van tijd tot tijd, als gij in uw kamer de serie die daar was doornemen. Het zou

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 18 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 19 In 2012/2013 werd wat er over was de stijl op nieuw platform uitgelicht zuiderzeemuseum het dagelijks leven rond 1900 beleven. Het van de 'ateliercollectie' van Roland Holst 'binnenmuseum' toont schatten uit het aangeboden via Museumveiling, en daar Zuiderzeegebied en geeft achtergrond en waren ook nog diverse van die luxe- Momenteel creëert het Nederlands In Uitgelicht wordt een bijzonder verdieping. exemplaren van de 'trouwe wachter' bij Instituut voor Kunstgeschiedenis een stuk uit een museumcollectie in de (voor zeer weinig geld !). Ik kocht daar toen online platform om gegevens uit technisch aandacht geplaatst. Dit keer door Als conservator vind ik regelmatig De Ankerdrager (1909), een andere litho die onderzoek voor breder gebruik te Laura Roscam Abbing, conservator schatten in de depots van het de ANDB als herinnering aan de staking van ontsluiten. Als proef richt het instituut zich van het Zuiderzeemuseum. Zuiderzeemuseum en daarvan vind 1904 voor haar sympathisanten had laten op de kunstenaarsbeweging De Stijl, die ik de volgende zeer boeiend. In ons maken (afb.3). De Fakkeldrager heb ik alleen tussen 1917 en begin jaren dertig bestond. Het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen is een schilderijendepot zijn aan een rek vier maar in museumcollecties gezien. Kennisinstellingen zoals de Rijksdienst voor verzelfstandigd Rijksmuseum dat jaarlijks rond paneeltjes opgehangen. Een vluchtige kijker Cultureel Erfgoed zijn hier inhoudelijk nauw de 300.000 bezoekers verwelkomt. Het bestaat zal ze typeren als schilderingen op paneel * Mannen en vrouwen, slaapt nu zonder vreezen: bij betrokken. Ook bij de Rijksdienst is veel uit een openluchtmuseum met tientallen zonder lijst (afb. 1). Wie wat beter naar de Een trouwe wachter waakt, ook in de nacht. technische informatie over kunstwerken van ingerichte panden en een museumgebouw met panelen kijkt, ziet dat de schilder om een Hij heeft de harten der moeders genezen De Stijl te vinden, zoals restauratierapporten, dertien zalen. Het 'buitenmuseum' (geopend sleutelgat heen heeft geschilderd. Een ander van angstig vragen naar wat morgen bracht. detailfoto's en infrarood-opnames. Het is in 1983) werd aangelegd aan de hand van paneeltje heeft scharnieren aan de zijkant Onwetend, elk voor zich, hebben ook deze de verwachting dat het platform nieuw een uniek totaalconcept, waarin bebouwing, en op weer een ander is een deurknop duizenden lang geleefd, schaduw omnacht. onderzoek en samenwerking tussen bestrating, water en groen werden uitgewerkt bevestigd. Het gaat hier om kunstig Nu is kennis' zon voor hun geest gerezen, nationale en internationale instellingen zal in nauwe samenwerking met de Rijksdienst beschilderde betimmeringen: de wanden broederschap straalt in hun hart helderzacht. faciliteren. Nadere informatie: www.rkd.nl voor de Monumentenzorg, Rijkswaterstaat van een interieur van rond 1900. Dat is zijn werk, van wie nu veilig verder en Staatsbosbeheer. Hier kan de bezoeker hen leidt, wiens voet voor hen den hoogen toren klimt, trêe na trede, van geluk en vrêe. Afb. 1. Vier panelen in het schilderijendepot. Wie is die sterke vriend, die trouwe herder? Zoet wonder: in schoonheid en kracht herboren zijn zij het zelf, hun eenheid die 't al dêe.

Theo van Doesburg richtte De Stijl op en schilderde in 1917 'De kaartspelers'.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 20 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 21 van de volgende tekst: "Aan de heele hun onderwerpen er op uit te kiezen. In Kunstbakkerij, de oude vriend L. Noster, 17 Volendam was in de tweede helft van de Sept. 1892" (afb. 3). Een ander paneel toont negentiende eeuw een van de grootste bovenaan een staand jongetje en onderaan kunstenaarskolonies van Europa te vinden. een zittend meisje dat een pop vasthoudt. Stijlkamers, zoals die van de Kunstbakkerij Hierop noteerde de Duitse kunstenaar in Edam, waren geliefde achtergronden. Max Fleck (1870-vermoedelijk 1955) in Buitenlandse kunstenaars lieten Volen­ 1896: "Ter herinnering aan vriend" en "met dammers poseren in dit Edammer interieur. groete aan de Kunstbakkerij". Ook de Britse Dat gold ook voor de kunstenaars die het schilder Joseph Finnemore (1860-1939) liet Edammer Museum als studio gebruikten. (boven) Afb. 3. Ludwig Noster, een boodschap achter op zijn portret van Veel kunstenaars logeerden in het detail Meisje in Edammer kleding, 1892. een dame met boomhul en hullehoedje: "J. Finnemore's compliments to old Friend at (onder) Afb. 4a. Joseph Finnemore, Portret dame Afb. 5. Vier schilderijtjes op paneel. met boomhul en hullehoedje, 1899. Kunstbakkerij, Edam. July 24. 1899" (afb. 4a Afb. 4b. Detail afb. 4a met tekst Joseph Finnemore. en b). Het laatste paneel toont zelfs vier schilderijtjes onder elkaar, vermoedelijk gemaakt door vier verschillende Afb. 2. Stijlkamer Kunstbakkerij Edam. kunstenaars op verschillende momenten (afb. 5). Op het bovenste tafereel is een niet gesigneerd landschap te zien met een vrouw Een donkere houtimitatie vormt de die de was doet. Dat daaronder toont een achtergrond van alle voorstellingen; dit landschap met boerderij en watertje, dat de was de oorspronkelijke beschildering signatuur "H. Wilson 99" draagt. Daaronder van de betimmering, voordat deze door is een landschap te zien met een molen kunstenaars onder handen werd genomen. en twee schuitjes, dat voorzien is van een Deze betimmering was afkomstig van monogram van een in elkaar gedraaide de 'Kunstbakkerij' in Edam. De eigenaar 'AB'. Het onderste tafereel toont een jong van de bakkerij, Herman Beek, was naast meisje dat op een trommel slaat. Het is in broodbakker een fervent handelaar in kunst 1904 gesigneerd met: "19 Annie Barnett 04 en antiek, en hij onderhield contacten met Maratesfield". Deze vier schilderijtjes onder kunstenaars. In de ruimte naast zijn bakkerij elkaar tonen voorstellingen die rond 1900 had hij een Oudhollandse stijlkamer bijzonder geliefd waren als onderwerp gemaakt, die de kunstenaars naar believen van schilders die het Zuiderzeegebied als achtergrond voor hun modellen konden bezochten. gebruiken (afb. 2). Als dank voor zijn Dorpen als Edam en Volendam werden gastvrijheid beschilderden ze deurtjes van overspoeld door kunstenaars van over zijn interieurbetimmering. de hele wereld die de cultuur in dit Kunstenaars eigen signeerden velen bijzondere gebied wilden vastleggen. Ze hun werk of voorzagen het van een datum legden het gehele dagelijkse leven vast, en een boodschap aan hun gastheer. Zo inclusief visvangst en wasdag, en namen zo voorzag de Duitse kunstenaar Ludwig het dorp over. Volendammer kunstenaars Noster (1859-1910) zijn schilderij met maakten op hun beurt ook gebruik van een jong meisje in Edammer klederdracht de grote interesse voor folklore door

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 22 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 23 Volendammer Hotel Spaander, waarvan de meer allerlei schildertechnieken, die rond boekbespreking (1) eigenaar, Leendert Spaander, zijn gasten – 1900 in interieurs werden toegepast, kunstenaars – voorzag van Volendammer worden getoond en uitgelegd. Een daarvan modellen. Er ontstonden zo 'Holland' is de houtimitatie, die is toegepast op Freek Heijbroek, Amsterdam in schilderijen, waarin het Volendammer de vier paneeltjes op het rek in het aquarel en pastel 1860-1925 kostuum synoniem werd voor 'Holland'. schilderijendepot. Bussum (Uitgeverij Thoth). 176 Toen het interieur van de Kunstbakkerij In de winter van 2022-2023 zal in het bladzijden, 200 afbeeldingen, paperback rond 1933 gesloopt werd, werden delen Zuiderzeemuseum de tentoonstelling of gebonden (23 x 28 x 2 cm), € 24,95/ van de beschilderde betimmering gespaard. 'Kunstenaarsdorpen in Europa' te zien zijn, € 32,50, Vier panelen belandden in 1950 in het die naast Volendam nog ruim veertig andere ISBN 978906888252 of 8245. Zuiderzeemuseum. kunstenaarskolonies in heel Europa toont. In het Zuiderzeemuseum zijn meer Vier Nederlandse kunstenaarsdorpen Jan Jaap Heij kunstige interieurs te vinden in de panden aan de Zuiderzee (Volendam, Urk) en de in het buitenmuseum en in de depots. Noordzee (Katwijk, Domburg) in de periode Het concept van de 'Tweede Gouden Zo staat in een depot een lichtblauw 1870-1930 zijn het uitgangspunt. Wie meer Eeuw' is tegenwoordig vrij algemeen onder beschilderde betimmering met schepen wil weten en zien van de grote interesse (cultuur)historici ingeburgerd. Nederland erop, die afkomstig was uit een woning van kunstenaars rond 1900 voor het ontwikkelde zich in deze periode, die van een scheepsbouwer in IJlst. Een saillant Zuiderzeegebied moet deze tentoonstelling grofweg het laatste kwart van de 19de eeuw detail is dat de betimmering een gebogen, zeker niet missen. Wij kijken ernaar uit om en de eerste drie à vier decennia van de oplopend plafond heeft, zoals in een kajuit. mooie werken, zoals deze depotschatten, 20ste omvat, van een wat achtergebleven Isaac Israels, Piet Mondriaan en Willem Naast de vele interieurs in de in samenhang te kunnen tonen aan onze land tot een moderne natie, die meevoer Witsen, als wat minder bekende (althans panden is in het buitenmuseum ook het bezoekers. in de vaart der volkeren. Amsterdam voor niet-leden van de VVNK), zoals Louis Schildersmuseum te vinden, waarin onder groeide in deze jaren uit tot een moderne Hartz (afb. 1), Martin Monnickendam (afb. 2), metropool, die ook in cultureel opzicht de Georg Rueter en Maurits van der Valk. onbetwiste hoofdstad van het land werd. korte mededelingen Speciaal voor de beeldende kunst werd het de stad bij uitstek waar de nieuwste stromingen - van impressionisme via Rietveld-wandeling in Utrecht luminisme en expressionisme tot abstractie Gerrit Rietveld, chauffeurswoning, - in opkomst en tot bloei kwamen. Voor veel Het Centraal Museum Utrecht heeft Waldeck Pyrmontkade 20, Utrecht, 1927, vertegenwoordigers van deze stromingen, een Rietveld Wandelroute gemaakt, vanaf foto Eddy Engelsman. maar ook voor de wat traditioneler het museum langs Utrechtse hoogtepunten ingestelde kunstenaars, was het leven in deze uit het werk van Gerrit Rietveld (1888- bruisende stad een belangrijke inspiratiebron, Utrecht). Zoals zijn geboortehuis, dat zij in al zijn facetten in beeld hebben zijn werkplaats, het huizenblok op de gebracht. De weerslag daarvan is te vinden Erasmuslaan en het Rietveld Schröderhuis. in dit mooi vormgegeven boek, dat een 200- Het museum bezit de grootste collectie tal aquarellen en pastels bevat van zowel Rietveld-objecten ter wereld. Download bekende kunstenaars, zoals Georg Breitner, hier de PDF voor de wandelroute in de digitale versie van Rond 1900. Ga daarvoor Afb. 1. Louis Hartz, Gezicht op de Sint Antoniesluis, naar www.vvnk.nl, waar hij is te vinden ca. 1895, zwart krijt en aquarel, 55,5 x 45,5 cm; onder Kunst rond 1900/Wandelingen. Stadsarchief Amsterdam.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 24 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 25 Ongetwijfeld is dit te danken aan de lagere boekbespreking (2) tentoonstelling die gelukkig nog tot status die werk op papier nu eenmaal 7 november 2021 is te bezoeken. van oudsher had (en nog steeds heeft) en die veroorzaakte dat veel kunstenaars Jan de Bruijn e.a. Het gedroomde De drie auteurs in het boek vertellen bij het maken ervan minder last hadden museum, Kunstmuseum Den Haag ieder vanuit een eigen perspectief van de druk om te presteren. Aquarellen Ed. 2021 nai010 Rotterdam, 176 pagina's over de bijzondere kwaliteiten van dit en pastels waren bovendien vaak niet als € 24,95, ISBN 9789462086265. museumgebouw. In het eerste hoofdstuk eindproduct bedoeld, maar als oefening of 'Instrument en Monument. Het geesteskind voorstudie. Dat neemt echter niet weg dat Irene van Geest in samenwerking van Berlage en Van Gelder' geeft Jan de bij het maken ervan de nodige kennis van met Rainer Bullhorst Bruijn de ontwikkeling van het ontwerp en materiaal en techniek onontbeerlijk was en de bouwgeschiedenis weer. daarom gaat Heijbroek hier in een inleidend Op 29 mei 1935 vond in Den Haag Jet van Overeem toont in het hoofdstuk hoofdstuk uitgebreid op in. de opening plaats van een opzienbarend 'Voor hoofd en hart. Een levend museum gebouw: het nieuwe museum voor kunst. voor mensen' dat de bezoeker altijd centraal Het boek bevat, ook voor wie met de Een museumgebouw dat qua architectuur heeft gestaan. kunst uit deze periode vertrouwd is, veel en qua museumconcept afweek van alles De veranderende opvattingen over nieuws, want veel bladen zijn nog nooit waar men tot dan toe aan gewend was. kunstverzamelingen en exposities komen eerder afgebeeld. Dat geldt niet alleen Hoe bijzonder dat museum was en ter sprake in het laatste hoofdstuk voor die 'kleinere' meesters, van wie maar nog steeds is wordt beschreven in het van Doede Hartman, 'Toeval, visie en zelden wat is te zien (en/of tentoongesteld), boek: Het gedroomde museum. Het boek vriendschap. Een museale verzameling laat maar ook voor de groteren. De meeste hoort bij een al lang geplande en ingerichte zich niet voorspellen'. Afb. 2. Martin Monnickendam, Bloemenkoopman bladen zijn afkomstig uit het Amsterdamse in de Gravenstraat, 1917, pastel, 35,7 x 25 cm; stadsarchief, dat een prachtige, maar nog Bouwgeschiedenis Stadsarchief Amsterdam. veel te weinig bekende collectie bezit, maar Het uiteindelijk vernieuwende ontwerp er is ook werk uit het Rijksmuseum en het van dit museum was het resultaat van Stedelijk Museum, uit enkele andere musea een jarenlange samenwerking tussen en uit een paar particuliere verzamelingen. museumdirecteur Enno van Gelder en de Het boek is geschreven als catalogus architect H.P. Berlage (afb. 1). Het eerste Het boek is thematisch geordend en laat bij een tentoonstelling in het Stadsarchief ontwerp van Berlage uit 1920 sluit nog niet alleen de algemeen bekende plekken van Amsterdam, die al meerdere malen is aan bij wat toen zeer gebruikelijk was: een in de oude binnenstad zien, maar ook uitgesteld en er helaas niet meer is. Hoe museum als een tempel voor de kunst, locaties in de nieuwe buitenwijken en in het mooi alles in dit boek ook is afgebeeld, waar alle schatten werden getoond in een (verdwijnende) landschap om de stad heen. deze aquarellen en pastels, die vaak een gebouw dat de kenmerken had van een Ook aan het uitgaansleven en aan de nieuwe verrassend fors formaat hebben, vragen er religieus heiligdom. De combinatie van twee industrie wordt ruim aandacht besteed. om in het echt bekeken te worden. van zulke musea en een concertgebouw, Wat bij het doorbladeren opvalt is dat met verbindende zuilengalerijen leverde de artistieke kwaliteit van het werk van een complex op van paleisachtige allure. de minder bekende kunstenaars allerminst Het megalomane karakter stuitte echter onderdoet voor dat van de coryfeeën. In op bezwaren bij de gemeenteraad. Maar Van olieverf was de virtuositeit van bijvoorbeeld Gelder bleef vasthouden aan zijn droom: Breitner en Israels moeilijk te overtreffen, een nieuw museum in Den Haag. In 1925 maar in aquarel en pastel bereikten veel kwam er een programma van eisen voor kleinere meesters een vrijwel gelijk niveau. een soberder gebouw en in 1928 kon

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 26 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 27 Afb. 1. Enno van Gelder (l) met Afb. 3. Plafond centrale hal H.P. Berlage (r) bij de bouw, Gemeentemuseum, fotograaf onbekend. foto Gerrit Schreurs.

weidse hal. Zo wordt de bezoeker voorbereid op de kunstbeleving in de tentoonstellingszalen. Van Gelder was van mening dat een modern museum de bezoeker niet mag vermoeien. Hij vroeg daarom aan Berlage om 'een overzichtelijke inrichting met voldoende afwisseling, met overgang van de straat naar de centrale hal. gelegenheid tot rusten en tot naar buiten Door de auteurs wordt dit effect spaarzaam kijken.' genoemd, maar het is een wezenlijke Berlage ontwerpt grote en kleine zalen kracht van dit museum. Het gebouw ligt Afb. 2. H.P. Berlage. rondom een binnentuin (nu de Tuinzaal). op enige afstand van de Stadhouderslaan, Hij laat doorgangen verspringen, waarmee gescheiden door een dubbele waterpartij. Berlage weer gaan tekenen (afb. 2). In 1930 hij lange zichtassen voorkomt die tot Bezoekers zullen door deze sublieme gaat dan eindelijk de eerste spade de grond 'museumvermoeienis' kunnen leiden. compositie van de ontsluiting, weliswaar in voor een gebouw dat in alle opzichten In de zalen komen bankjes waarop de zonder bomen, maar wel overdekt, alle vernieuwend is. Berlage, op leeftijd, maakt bezoeker kan rusten en rondkijken. dagelijkse beslommeringen, het lawaai en de opening in 1935 niet meer mee, maar zijn Van Gelder hechtte ook aan de educatieve het stof van het verkeer, achter zich laten. werk wordt voltooid door zijn rechterhand kant van een museum: de gedachte aan Aan de rechterzijde – op het zuiden – de en schoonzoon de Zwitserse architect 'volksverheffing door kunst' was hem niet in de vijver gespiegelde zon, die door de Emanuel Strasser. vreemd. Zo komt er niet alleen een grote weerspiegeling van het water via de grote voordrachtzaal, maar ook een verkooppunt vensters op de onderkant van het plafond De museumbezoeker als uitgangspunt voor reproducties en prentbriefkaarten. wordt geprojecteerd. Deze reflectie zal Van Gelder had uitgesproken ideeën over Het tuinpaviljoen waar de bezoeker met niet aan de bezoeker ontsnappen, zijn het nieuwe museum: niet de verzameling of een kopje thee kan ontspannen, stuitte op geest wordt erdoor geprikkeld. Met deze de studie van kunstwerken moest daarbij bezwaren van de burgemeester die liever simpele middelen laat Berlage zien hoe licht centraal staan, maar de bezoeker en zijn een serieuze invulling had gezien in dit architectuur en ruimte kan beïnvloeden. Een persoonlijke kunstbeleving. Berlage heeft de gebouw aan de achterzijde. Maar uiteindelijk ander bijzonder aspect is dat men zich al in idealen van zijn opdrachtgever architecturaal komt het er toch en heeft het tot nu toe het interieur bevindt, maar nog steeds niet vorm gegeven door in zijn ontwerp deze horecafunctie behouden. in het eigenlijke museum. Dat bereikt men rekening te houden met alle stadia van het pas na het beklimmen van enkele treden aan museumbezoek: de aankomst met het zicht Overgang het eind van de wandeling, waar de verlaging op de gevel en de toegang via de wandeling Het ontwerp van dit gebouw biedt een van het plafond de ruimte doet krimpen door de pergola en dan de ontvangst in de bijzonder ruimtelijke sensatie, namelijk de en het lichtniveau afneemt. En pas dan na

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 28 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 29 een draai naar links ziet men de ruimte en kappen en de jaloezieën bij het kunstlicht kon Afb. 5. Achterzijde het licht van de centrale hal (afb. 3) met de de lichthoeveelheid geregeld worden. Wat Gemeentemuseum. toepasselijke spreuk: 'Eer het god'lijk licht in toen mechanisch gebeurde, is nu vervangen d'openbaringen van de kunst'. door een sensorisch-digitaal systeem. Voor het verwarmingssysteem 5,5 x 11 x 22 werden in de tentoonstellingszalen geen Een mooie reeks, die lijkt op modulair radiatoren gebruikt, maar 'panel heating', over het museum een bouwen 'avant la lettre', maar dat is het verwarmingsbuizen in de bovenrand van de eigen kenmerk. Naast niet. Velen denken bij deze getallen aan de zalen, die voor een stabiele luchtopbouw verschillen in typografie afmeting van de steen. Maar metselwerk zorgden. Goed voor de bezoekers en de speelt ook het formaat heeft nog steeds specie-voegen nodig, kunstwerken. en de soort papier meestal een halve centimeter dik. De maat daarbij een rol. Zo is de 'van hart tot hart voeg' 5,5 x 11 x 22 houdt Collecties en tentoonstellingen doordachte afwisseling in echter in dat de steen op zichzelf 4,5 x 10,5 Hoewel het museum oorspronkelijk het museum ook terug te x 21,5 is en dat de 'Berlage steen' daarmee bedoeld was voor de collectie moderne vinden in dit boek. bijna het gebruikelijke Waalformaat heeft. kunst, bleek al snel dat er ook plaats moest Het uitgebreide De afwisseling van staande en liggende zijn voor de collectie Haagse Historie, fotomateriaal geeft niet metsellagen binnen dit stramien geven het Rijkspenningkabinet en de collectie alleen een overzicht van diversiteit in een toch rustig gevelbeeld. In Scheurleer met zijn muziekinstrumenten (genoemd naar de gemeentearchitect de ruimtelijke kwaliteit van de hal en de vele het rechte vlak werkt de strenge maatkeuze en muziekbibliotheek. Niet eenvoudig om Sjoerd Scharmhart) werd toegevoegd tentoonstellingszalen, maar ook details van overtuigend, maar het brengt wel problemen voor al die collecties plek in te ruimen. De aan westkant van het museum. Daar kleurgebruik, van tegelwerk en metselwerk. met zich mee bijvoorbeeld bij de schuine collectie moderne kunst, die vooral jonger werden een aantal jaren legendarische Tussen de verschillende hoofdstukken hoeken. publiek aansprak, dreigde steeds meer in tentoonstellingen georganiseerd. In de wordt als een vorm van lichte illustratie het gedrang te komen. Uitbreiding van jaren 80 kon de collectie Haagse Historie een tijdsbeeld van een periode gegeven, Techniek het museum werd pas mogelijk in 1962 eindelijk zijn intrek nemen in een eigen afgedrukt op een donkere achtergrond en Op technisch gebied bood het toen de zogenoemde Scharmhartvleugel museum aan de Korte Vijverberg. Zo was in een lichtere papiersoort. museum nog een aantal er wel weer plek voor de collectie van het Het belangrijkste blijft toch het verhaal nieuwigheden: met net gesloten Nederlands Kostuummuseum, over het museumgebouw, in al zijn aspecten een speciale Velum- die nu de basis vormt voor de vele mode- prachtig geïllustreerd en gedrukt op constructie werd het tentoonstellingen. De bouw van het Museon stevig papier. daglicht, dat binnenkwam vlak naast en verbonden met Berlages via de glazen kappen op gebouw gaf opnieuw verlichting. Georgien Overwater, Berlage en het dak, langs de zijkanten Bij alle ontwikkelingen in de kunst een boef in het museum, Ed. Leopold, binnengelaten (afb. 4). Zo en de verscheidenheid van presentatie- € 15,99, ISBN 9789025879174 ) kon het licht de bezoeker mogelijkheden blijft de architectuur van het Bij elke grote tentoonstelling verschijnt niet verblinden. Met het gebouw toch de bepalende factor. Het is er ook een boek voor kinderen met mechanisme bij de glazen de architectuur die kunst en bezoeker bij prachtige illustraties. In deze uitgave spelen elkaar brengt in een gebouw dat op zichzelf Berlage en een vos de hoofdrol. Een mooi een kunstwerk is (afb. 5). geschenk voor alle kinderen en voor allen die (nog) een kinderlijke ziel hebben. Afb. 4. Dakconstructie Vormgeving van het boek Geeentemuseum, In de vormgeving van het boek krijgen foto Gerrit Schreurs. de verschillende onderdelen van het verhaal

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 30 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 31 Nieuwe Uitgaven vijfentwintig jaar in Veere wonen en werken. (auteur Marijke de Groot) en een artikel kunstenaarsechtpaar Frits Lensvelt (1886- In 1933 verhuist ze naar Den Haag waar over de vriendschap tussen de kunstenaar 1945) en Nell Bronger (1878-1935). Frits ze in 1949, enkele dagen voor haar 78ste Frans Melchers en de kunstcriticus Albert Lensvelt was gedurende vele jaren de Joost J. Bakker, Lucie van Dam van verjaardag, overlijdt. Plasschaert (auteur Hans Wijgergangs). decorontwerper bij de 'N.V. Het Tooneel' Isselt. Een markante Veerse Joffer Het in wat kleiner, maar handzaam formaat van toneelvernieuwer Willem Royaards. Nell Uitgeverij Wbooks, juli 2021, 96 pagina´s Rode Haring, tijdschrift onder uitgegeven tijdschrift bevat een flink aantal Bronger was degene die voor dit gezelschap (geïllustreerd), € 19,95, redactie van Herman van Bergeijk, afbeeldingen, zowel in zwart-wit als in kleur de toneelkostuums ontwierp. De titel van het ISBN 9789462584501. Sjoerd van Faassen, Hans Janssen, (zie ook www.antenna-men.com, klikken op boek, 'Tussen Dam en Dijk' verwijst naar de Yvo Zijlstra Rode Haring). twee werelden waartussen zich, in de periode Bij uitgeverij Wbooks is in juni 2021 April 2021 nr 3, 94 pagina's, 23 x 17 cm, tussen het einde van de Belle Époque en de het boek Lucie van Dam van Isselt. Een prijs los nummer € 13,50, Ard Hesselink, Tussen Dam en Dijk. Tweede Wereldoorlog, de levens van het markante Veerse Joffer verschenen (auteur ISSN 2666-9722. De levens van Nell Bronger en Frits kunstenaarsechtpaar zich afspeelden: aan de Joost Bakker). In de zomer van 1907, na Abonnement/losse nummers te bestellen Lensvelt. ene kant het bruisende Amsterdam, en aan haar scheiding, vestigde Lucie van Dam zich via [email protected] Specialty Book Productions, voorjaar de andere kant het rustieke plaatsje Veere als zelfstandig kunstenaar in Veere. Lucie 2021, 312 pagina´s, ruim 900 afbeeldingen, op het Zeeuwse eiland Walcheren, waar het schilderde, aquarelleerde, tekende en etste Van dit enigszins onconventionele en € 50, ISBN 9789090342276. echtpaar in 1918 een eeuwenoude woning, stadsgezichten, een enkel landschap en onregelmatig verschijnende tijdschrift Te bestellen via mail: het ´Dijkhuis´, kocht en er ging wonen. Aan veel portretten. Zij werd vooral bekend verscheen in april van dit jaar de derde [email protected] de hand van brieven, recensies, kattebelletjes, om haar 'kleine' werk als bloemschilderes. aflevering. Nog steeds een zeer interessant rekeningen, krantenknipsels, advertenties en In haar kunst werd zij aangemoedigd door initiatief. In dit derde nummer een artikel Dit, in de woorden van samensteller andere ´tijdsdocumenten´, en geïllustreerd de Vlaamse luminist Théo Van Rysselberghe over het Belgische tijdschrift 'Bâtir' (1932- Ard Hesselink, 'kloeke boek' gaat over het door talloze foto's, ontwerptekeningen, (1862–1926), die regelmatig in Veere 1940), (auteur Marc Dubois), waarin het schetsen, tekeningen, aquarellen en andere verbleef. Lucie van Dam van Isselt zal ruim Brusselse tuindorp Le Logis-Floréal uitvoerig afbeeldingen, wordt het levensverhaal van aan de orde komt. De VVNK heeft tijdens de beide hoofdpersonen verteld. Maar niet een buitenlandse reis een rondleiding in dit alleen van het kunstenaarsechtpaar wordt tuindorp gehad. Verder een verhaal over een veelomvattend beeld geschetst, ook ´De poppen van Harry van Tussenbroek' tal van andere kunstenaars uit die periode (auteur Jacobien de Boer), en een artikel passeren de revue, zowel in tekst als in beeld. getiteld 'Mondriaan en Van Doesburg, in tijd en ruimte' (auteur Hans Janssen). Daarnaast Botine Koopmans, Een lust voor het een artikel over de kunstcriticus N.H. Wolf oog. 25 Haagse kerken. Uitgeverij Verloren, april 2021, 372 pagina's (geïllustreerd), € 39,95, ISBN 9789087049089.

Met als titel 'Een lust voor het oog' beschrijft auteur Botine Koopmans de historie en het interieur van een 25-tal Haagse kerkgebouwen. Het lijvig boekwerk, voorzien van foto's gemaakt door Dick Valentijn, begint met de uit ca. 1240 daterende Abdijkerk (Willem III straat), en eindigt met de in 1983 gebouwde Sint-Antonius van

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 32 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 33 € 29,95, in de museumwinkel of [email protected], ISBN 9789070962661.

Tot begin van dit jaar was in het TextielMuseum in Tilburg de tentoonstelling Pronkstukken|Tafeldamast van Art Nouveau tot Amsterdamse School te zien. Als vervolg daarop is nog het hele jaar de nieuwe tentoonstelling Dieren op damast te bewonderen. Aan al dat 'artistieke' tafeldamast heeft de voormalige conservator van het Textielmuseum Caroline Boot De meeste van onze leden kennen Paduakerk (Fluwelen Burgwal). Met kerken zijn het de brieven van de Amsterdamse een boek gewijd. Het damast, met Art zo langzamerhand wel het sociale als de OLV Onbevlekt Ontvangen Elandkerk schilderes Betsy Repelius (1848-1921) aan Nouveau dessins van sierkunstenaars als woningbouwcomplex Het Schip in de (Elandstraat), de Heilige Marthakerk de arts Marie du Saar (1860-1952), die de rest Chris Lebeau en Theo Nieuwenhuis en de Spaardammerbuurt. Uiteraard ook omdat (Hoefkade), de Nieuwe Badkapel (Nieuwe van dit 492 pagina's tellende boek in beslag Amsterdamse School-ontwerpen van Jaap museum Het Schip in dat complex is Parklaan), de Heilige Paschalis Baylonkerk nemen. De brieven geven een beeld van het Gidding en Cor Mus, behoort tot de top opgenomen. Het hoogtepunt van de (Wassenaarseweg) en de Heilige Antonius dagelijks leven van vrouwen die in Nederland van het textieldesign. De ontwerpers lieten Amsterdamse School. Aan dat gebouw is al Abtkerk (Scheveningseweg) komt het VVNK rond 1900 een zelfstandig beroep wilden zich inspireren door de natuur: vlinders, menig boek gewijd. Dat was nog niet het geval aandachtsgebied (periode 1880-1940) in uitoefenen. Zij tonen hoe Betsy Repelius papegaaien, pauwen, bloemen, vruchten, bij de Rivierenbuurt, in een ander stadsdeel, deze uitgave ruim aan bod. Ook de in 1875 het professionele kunstenaarsbestaan vissen, lelies, pinguïns en andere van de met niet minder opmerkelijke architectuur. door Pierre Cuypers ontworpen Heilige beleefde, haar buitenlandse reizen, het natuur afgeleide motieven. Voor en na de Maar dat boek is er eindelijk, een eeuw na Jacobus de Meerderekerk (Parkstraat) gezelschaps- en uitgaansleven en haar Tweede Wereldoorlog maakte Bauhaus- de bouw. De wijk is, als onderdeel van Plan wordt uitgebreid behandeld. uitgebreide sociale contacten. Er rijst een leerling Kitty van der Mijll Dekker furore Zuid, inmiddels uitgeroepen tot beschermd rijkgeschakeerd tijdsbeeld op van het met haar moderne dessins. stadsgezicht. Tineke van Loosbroek, Betsy milieu, het sociale netwerk, de conventies Esselink heeft daarover heel wat Repelius. Brieven aan Marie du Saar, en de culturele smaak van de Amsterdamse Bert Esselink, De Amsterdamse uitgezocht, het boek is rijk geïllustreerd en 1891-1911. burgerij rond 1900. Rivierenbuurt – Honderd jaar uitermate leesbaar. In drie delen schetst de Uitgeverij Verloren, mei 2021, 492 schoonheid & schuld, auteur, zelf buurtbewoner, de Rivierenbuurt: pagina´s (geïllustreerd), € 39, Caroline Boot, Damast, 150 jaar fijn Boom uitgevers Amsterdam, 2021, 368 de geschiedenis, de architectuur, en ISBN 9789087049119. tafellinnen in Nederland. pagina's, rijk geïllustreerd, € 29,90 (als opvallend genoeg ook de bewoners. De Uitgever: Beukers Scholma in opdracht e-book € 17,90), oorlogsjaren spelen een belangrijke rol Na een inleiding van ongeveer 60 blz. van TextielMuseum, 2020, 206 pagina's, ISBN 9789024435692. in het boek; in de ondertitel - Honderd

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 34 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 35 jaar schoonheid & schuld - wordt hier aan voorbeeld. Een hele stoet ontwerpers Vroeg woonhuis van Michel later zo populair werd. De belangrijkste gerefereerd. Want van de 17.000 joodse stortte zich op de lithografie. Er werden de Klerk gerestaureerd kenmerken van deze stijl zijn de rode bewoners (bijna 35% van de bewoners van ontwerpwedstrijden georganiseerd en bakstenen met fraai metselwerk, de vele de Rivierenbuurt) overleefden 13.000 de tentoonstellingen gehouden. Zo vond in 1897 erkers, de uit- en inspringende hoeken, en oorlog niet, waaronder Anne Frank. in Sint Petersburg de grote internationale Eddy Engelsman de vele decoratieve details, zowel binnen Het kader van het boek is daarmee affichetentoonstelling plaats, waar ook als buiten. De bekendste gebouwen van breed geworden. Esselink schrijft behalve Nederlands werk werd ingezonden. Affiches Het onbewoonde woonhuis stond al Michel de Klerk zijn Het Schip (1921), over de joodse bewoners ook over de in ons land ontwikkelden zich in de loop der jaren te verkrotten. Bijna onzichtbaar in het complex arbeiderswoningen in de personen die er al tijden wonen en hebben jaren van een sierlijke stijl (H. P. Berlage, Theo een totaal verwilderde tuin. Het zag er niet Spaardammerbuurt in Amsterdam waarin gewoond. Aardig is om te lezen dat heel wat Nieuwenhuis) naar een latere strakkere stijl uit: dichtgetimmerde ramen, een verrotte ook museum Het Schip gevestigd is, en BN'ers in de wijk hebben gewoond: van Jan (Johann Georg van Caspel, Willy Sluiter). houten dakgoot en een scheefgezakte luifel het Amsterdamse Scheepvaarthuis (1916) Wolkers tot Sonja Barend, en van Hanneke Deze publicatie die mede dankzij (afb. 1). Een makelaar bood de grond al te waaraan hij samen met hoofdarchitect Groenteman tot Willeke Alberti. Daarmee een financiële bijdrage van de VVNK tot koop aan. Totdat Heemschut er in 2018 Johan Melchior van der Mey en Piet Kramer voert de auteur ons langs bijzondere stand is gekomen geeft een overzicht achter kwam dat het ging om het eerste werkte. Alle drie waren ze opgeleid op het plekken en gebouwen. En hij vertelt ons van de historie van Nederlandse affiches uitgevoerde ontwerp voor een woonhuis architectenbureau van Eduard Cuypers. over de talloze keren dat in de literatuur en boekversieringen. De publicatie is van de beroemde architect Michel de Klerk. is gerefereerd aan de wolkenkrabber op de catalogus die is uitgebracht bij de Inmiddels wordt het gerestaureerd. Versoberde versie het Victorieplein. Hiermee is het boek expositie Het beeld spreekt! Art nouveau in Ondanks dat bekend werd dat het om niet alleen een architectuur-historische de Nederlandse affichekunst. Nog t/m 31 Het huis aan de Thamerlaan 14 in een ontwerp van Michel de Klerk ging verhandeling geworden, maar ook een oktober 2021 te zien in het Nederlandse Uithoorn is een vroege creatie uit 1911, was de gemeente Uithoorn niet bereid cultuur-antropologische beschrijving van Steendrukmuseum in Valkenswaard. toen de 26-jarige Michel de Klerk nog het krot tot monument te verklaren. zijn bewoners. En om bewoners gaat het bij onbekend was. Hij ontwierp het gebouw Daardoor kon een makelaar de grond al te woningen tenslotte in de eerste plaats. met een grondoppervlak van amper negen koop aanbieden. Het huis kon wel worden bij negen meter voor Jesaia Hamburger, afgebroken. Verkoopslogan: 'Een buitenkans Lisette Almering-Strik en Marjolein die in de diamantindustrie in Antwerpen voor nieuwbouw'. Na vele acties en media- Velthuizen, Het beeld spreekt! werkte. aandacht van onder meer erfgoedvereniging Art nouveau in de Nederlandse Michel de Klerk (1884-1923) was een Heemschut heeft Vereniging Hendrick de affichekunst van de belangrijkste vertegenwoordigers Keyser het pand gered, door het in 2018 Uitgave: Nederlands Steendrukmuseum, van de Amsterdamse School, de aan te kopen. Anders was het allereerste Valkenswaard, 2021, 104 pagina's, ca. 150 architectuurstroming die enkele jaren ontwerp voor een woonhuis dat De Klerk afbeeldingen, € 7,50, ISBN 9789080822641.

Rond 1900 maakte de techniek van de lithografie of steendruk het mogelijk om op grote schaal reclame en politieke affiches te maken. De affichekunst ontwikkelde zich op het kruispunt van de schone kunsten en de kunstnijverheid. In affiches vond de nieuwe kunst ook zijn hoogtepunt. De beroemde 'slaolie-affiche' van Jan Toorop Afb. 1 Michel de Klerk, woonhuis Thamerlaan (een detail daarvan staat op het omslag 14, Uithoorn, in verwaarloosde staat plm. 2018, van de catalogus) is daarvan slechts één ontwerp 1911.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 36 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 37 Afb. 2 Michel de Klerk, vierkant, maar heeft bij de voordeur een Publicatie presentatietekening van het inspringende hoek waarin de schoorsteen Wie er ook in het huis gaat wonen, niet uitgevoerde ontwerp is geplaatst. De eerste verdieping zit onder de voorwaarde van Vereniging Hendrick woonhuisje Thamerlaan 14, een markant steil oplopend, afgeknot de Keyser is altijd dat het huis een aantal Uithoorn, aquarel, juni 1911, Coll. Nieuwe Instituut, zadeldak. Aan de achterzijde, grenzend dagen per jaar voor het publiek toegankelijk Rotterdam. aan de zitkamer, zat een mooie veranda. moet zijn. Voordat het zover is kan men wel Die is verdwenen. Typisch Amsterdamse van alles over het huis te weten komen in School zijn de originele loodslabben een kortgeleden bij Hendrick de Keyser boven de ramen en deuren, gedecoreerd verschenen nieuw katern – van acht pagina's. met bloktandmotief. Ook die worden Het is onderdeel van een nieuwe serie met gerestaureerd. De Klerk had ook oog elf losse katernen, elk gewijd aan een huis: voor details in het interieur. Ondanks 'Huizen in Nederland – Aanwinsten'. Voor de verkrotting zijn nog originele details alle duidelijkheid, buiten het pand van De aanwezig, zoals de oorspronkelijke trap Klerk zit in die serie slechts één uit huis naar de bovenverdieping. En de verwijderde 'onze' periode, namelijk Huis Unger uit schoorstenen aan de achterzijde van het Bussum uit 1901. De rest gaat over panden huis zijn al in ere hersteld. van eerdere datum. Enkele jaren geleden Op dit moment is de restauratie van heeft Vereniging Hendrick de Keyser ook al het huisje nog in volle gang en dat heeft al een serie met 23 katernen uitgegeven. Alle tot verrassende vondsten geleid. Behalve de tot nu verschenen losse katernen, in totaal zelfstandig heeft ontworpen verloren Als je eenmaal de tekening op afb. 2 hebt trap vond men in de woonkamer achter een dus 34 huizenportretten, zijn nu tezamen in gegaan. De vereniging heeft al meer dan gezien lijkt het uiteindelijke huis een beetje van de voorzetwanden onder elf (!) lagen een mooie bewaardoos bij de webwinkel 400 bedreigde historische huizen gekocht, onthoofd. papierbehang een behang in de stijl van de van Hendrick de Keyser verkrijgbaar. gerestaureerd en weer verhuurd. Daarvan Het bestek voor de bouw was al Nieuwe Kunst, met groene en witte tinten Het wachten is nu op het herrezen ongeveer 30 gebouwen uit 'onze' periode helemaal klaar, maar om onbekende met gestileerde medaillons. De oplevering 'woonhuisje'. 1880-1940. Maar een gebouw in deze stijl, redenen werd het project vóór de bouw van het gerestaureerde woonhuis is met vroege kenmerken van de Amsterdamse overgedragen aan de eveneens 26-jarige voorzien in het derde kwartaal van 2021. School, zat nog niet in haar 'collectie'. lokale aannemer-timmerman, en latere Er bestaan verschillende ontwerpen van dorpsarchitect Herman van der Zijden het 'woonhuisje', zoals het op de tekeningen (1885-1957). Mogelijk had De Klerk het is genoemd. Vernieuwend en het mooist is te druk met zijn eerste grote projecten het ontwerp met een derde verdieping, een in Amsterdam. Van der Zijden voerde het vliering (afb. 2). Op een andere tekening van versoberde ontwerp uit. De Klerk is die extra verdieping weggelaten, waardoor het huis twee meter lager is (afb. Restauratie 3). Het huis is uiteindelijk gebouwd volgens Bij de restauratie rees de vraag of er die soberder, lagere versie. De reden naar het 'hogere' ontwerp gerestaureerd is onbekend. Te extravagant misschien, moest worden of naar het uiteindelijk Afb. 3. Michel de Klerk, presentatietekening van of te duur? Dat is jammer, want het op gerealiseerde ontwerp. Uiteindelijk is voor het uitgevoerde ontwerp de tekening beoogde hogere huis heeft het laatste gekozen. Hoewel dat uiteindelijke woonhuisje Thamerlaan 14, betere verhoudingen dan het uiteindelijke ontwerp minder expressief is heeft dit huis Uithoorn, aquarel, juni 1911, gebouwde pand, en het past ook veel meer toch ook de karakteristieke trekken van Coll. Nieuwe Instituut, in de stijl van de Amsterdamse School. de Amsterdamse School. Het huis is niet Rotterdam.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 38 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 39 TENTOONSTELLINGagenda linoleum en behangselpapier. Vanwege zijn er nog zo'n 50 fysiek overgeleverde Isaac Israëls, Theo van Doesburg, Hendrik per juli 2021 de Eerste Wereldoorlog wordt Kuyken panelen bekend. Valk, Wobbe Alkema en Dick van Luijn. gedwongen een product te ontwikkelen Hendrik Wiegersma was een huisarts waarmee hij zich direct op particulieren Deurne - Museum De Wieger met een markante persoonlijkheid, die één Den Haag - Kunstmuseum kan richten. Bijgestaan door zijn zwager, 0493-322930 / www.dewieger.nl van de belangrijkste expressionistische 070-3381111 / www.kunstmuseum.nl de beeldhouwer Hendrik van den Eijnde, Topstukken uit de collectie; tot schilders van Nederland werd. In zijn Marie Kuyken: Cloisonné; t/m 17 besluit hij om de techniek van het hameren 7 november 2021. huis in Deurne was het een komen en oktober 2021. en ponsen van vlakke koperen strips in Vanaf 18 juli 2021 zijn op de begane gaan van collega-kunstenaars. Wiegersma In de tentoonstelling Cloisonné – Marie hout te gebruiken voor het maken van grond van De Wieger Deurne in een kocht regelmatig kunst aan en liet zelf een Kuyken zijn voor het eerst in honderd jaar 20 decoratieve panelen en doosjes. doorlopende tentoonstelling topstukken omvangrijk oeuvre achter. Zo werd de basis cloisonnépanelen te zien. Deze zogenaamde uit de collectie te zien. In de voormalige voor de collectie van De Wieger gelegd. 'cloisonnépanelen' zijn gemaakt in de De term 'cloisonné' refereert aan woonvertrekken van de familie Wiegersma periode 1918-1922 door het Haarlemse de historische techniek van het email hangen straks werken uit de kerncollectie, Heerenveen - Museum Belvédère familiebedrijf van Wilhelm A. Kuyken Jr, cloisonné, waarbij metalen strips op een die hoofdzakelijk bestaat uit Nederlandse 0513-644999 / www.museumbelvedere.nl een firma, aanvankelijk gespecialiseerd in metalen ondergrond worden toegepast. De figuratieve schilderkunst uit de periode Jan Mankes en de ziel der dingen; de productie van koperbandstempels en strips vormen de voorstelling en zorgen 1900-1950, met een accent op de t/m 26 september 2021. drukplaten voor het bedrukken van textiel, er voor dat de verschillende kleuren interbellumjaren. De basis voor de collectie Museum Belvédère toont deze zomer emailpoeder waarmee de holle vakjes werd gelegd door arts, schilder en mecenas schilderijen en werken op papier die Mankes( tussen de strips (cloisons) worden gevuld, Hendrik Wiegersma (1891-1969). Eén 1889-1920) maakte van de dieren en vogels niet samensmelten in de oven. Bij de firma van de belangrijkste 'topstukken' is het in en om zijn huis, op een steenworp afstand Marie Kuyken, cloisonné. Kuyken werden de koperen strips in houten monumentale pand waar het museum in van waar nu het museum staat. panelen gehamerd. Voor de vulling van de gevestigd is. De familie woonde hier vanaf Deze tentoonstelling, die voor 2020 was cloisons ontwikkelt men een pasta van gips 1923. gepland om te markeren dat Jan Mankes en gelatine die men kleurt met waterverf. In De eerste Topstukken tentoonstelling is honderd jaar geleden overleed, gaat in op 1919 patenteert Kuyken zijn procedé. ingedeeld in vier stromingen: het realisme, het geliefde thema van de schilder: dieren. het impressionisme, De Stijl en het kubisme. Hoewel Mankes een voorliefde had voor De voorstellingen zijn ontworpen Te zien is onder meer werk van Edgar vogels, was hij geïnteresseerd in het hele door Marie Kuyken (1898-1988), Wilhelms Fernhout, Jan Mankes, Gerrit van Blaaderen, dierenrijk, van zoogdieren tot en met talentvolle oudste dochter die in 1917 de insecten. Een kraai op een boomtak of een Haarlemse School voor Kunstnijverheid spin in zijn web vond hij even fascinerend afrondt. Ze tekent bloemen en dieren, als een geitje voor een hek of een egel in figuratief maar niet altijd herkenbaar en Edgar Fernhout, Schilderskist. het bos. soms geheel te danken aan haar fantasie. Jan Mankes woonde en werkte zes Samen met het betoverende effect van jaar op een steenworp afstand van het de oplichtende strips, en met titels als huidige museum. Vaak wandelde hij over de Bespiegeling, Rhytme en Illusie, geven ze de Woudsterweg, die destijds vanaf zijn huis panelen een poëtische sfeer. In totaal tekent naar Oranjewoud voerde en die nu naar Marie zo'n 40 voorstellingen, waarbij ieder Museum Belvédère leidt. Deze lange, met ontwerp naar alle waarschijnlijkheid niet bomen omzoomde laan is meer dan eens meer dan zes keer wordt uitgevoerd. De door hem vastgelegd. In de collectie van cloisonnépanelen zijn dan ook vrij zeldzaam: Museum Belvédère ligt de nadruk op werken de totale productie wordt geschat op die zijn ontstaan in de Friese jaren (1909- 150 tot 200 exemplaren. Vandaag de dag 1915), maar in deze tentoonstelling zijn

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 40 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 41 te bezoeken op dinsdag en donderdag, van Gevelfries 14.00 - 16.00 uur. Toegang is alleen mogelijk Christie van der Haak. na een reservering

Kampen - Stedelijk Museum Kampen 038-3317361 / www.stedelijkmuseumkampen.nl Christie van der Haak: Nouveau Deco; t/m 9 januari 2022. Deze zomer transformeert Stedelijk Wit paard op bouwland 1917, Museum Kampen in een modern stadspaleis particuliere collectie. met rijk gedecoreerde en kleurrijke zalen, waar je je ogen uitkijkt. Design van vandaag is nauw ook bruiklenen opgenomen van particuliere verweven met design uit het verleden. verzamelaars en andere musea. Binnen de Omstreeks 1890 bedachten kunstenaars Nederlandse schilderkunst neemt Mankes en ambachtslieden de geheel nieuwe de onverwachte combinatie van patronen een unieke plaats in. Zijn inlevingsvermogen vormentaal van de kunststroming Art voeren je mee naar een hedendaagse zorgt voor het dromerige en doorleefde Nouveau, ook wel Jugendstil genoemd. In vertaling van het verleden. werk waarmee hij zo geliefd is geworden. Hij Kampen zijn een aantal opvallende Art wordt gezien als een belangrijke sleutelfiguur Nouveau-panden bewaard gebleven, die nu Gevelfries Affiche Hamdorff. tussen de negentiende en twintigste eeuw, op de Rijksmonumentenlijst staan.Van der Ook op de buitengevel van het museum en bijzonder is zijn verwantschap met de Haak gaat verder waar de Art Nouveau zet Christie van der Haak haar stempel. Tachtigers, het symbolisme en magisch gestopt is. Ze voegt haar stoffen, tapijten, Het is het eerste gebouw in Nederland realisme. behang, keramiek en glaswerk samen in dat ze bekleedt. Van der Haak geeft het In dezelfde periode is ook een kleine het interieur dat je ondergaat als een van oorsprong 19e eeuwse gebouw een presentatie in Landgoed Oranjewoud, alleen totaalervaring. De overdaad aan kleur en spraakmakend nieuw aanzicht met een versierend fries, dat zich als een lint om het gebouw vouwt.

Laren - Museum Singer Laren 035-5393939 / www.singerlaren.nl De affiches van Hamdorff; t/m 15 augustus 2021. In de villa De Wilde Zwanen is een tentoonstelling te zien, gewijd aan het beroemde hotel Hamdorff. De moderne affiches van Hotel Hamdorff verbeelden de roemruchte geschiedenis van het bruisende middelpunt van kunstenaarsdorp Laren. Rond 1900 transformeert de ondernemer Interieur Jan Hamdorff (1860-1931) herberg De Christie van der Haak. Vergulde Postwagen aan de Brink tot het

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 42 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 43 nieuwe 'luxe' Hotel Hamdorff. Vervolgens Koekjestrommel laat hij in 1913 een kunstzaal aanbouwen Jacques Boon-project. met bijbe­horend feest­terrein. Naast de grote jaarlijkse kunstten­toon­stelling biedt Hamdorff daar iedere zomer een spraakmakend pro­gramma vol muziek en feesten waarop volop modern wordt gedanst. Vanaf 1913 ontwerpt tekentalent Willy Sluiter voor Hamdorff een serie kleurrijke en swingende affiches waarin kunst, muziek en humor samensmelten. Vanaf de jaren 20 volgen aankondigingen voor de Springende koeien, ca. 1928, tentoonstellingen en muziek in Hamdorff olieverf op doek, 66 x 86 cm, Dromen van Cochius. Groninger Museum, door Johan Briedé, Mommie Schwarz, foto: Marten de Leeuw. Eppo Doeve en Eelco ten Harmsen van der Beek. Samen vertellen ze het succesverhaal van Hotel Hamdorff als het culturele hart selectie bijeengebracht, die eens temeer van Laren. aantoont hoe bijzonder zijn werk is. De expositie omvat schilderijen, grafiek en Leens (Gron.) - Museum Landgoed gouaches. Veel werken zijn nooit eerder in Verhildersum een museum te zien geweest. Doeke Sijens 0595–571430 / www.verhildersum.nl schreef bij de tentoonstelling een boek: Met verve: De wereld van Henk De onbekende wereld van Henk Melgers Melgers | schilder binnen en buiten (Uitgeverij De Kleine Uil). De Ploeg; t/m 31 oktober 2021. Henk Melgers (1899-1973) was een Leerdam - Nationaal Glasmuseum van de schilders van de avantgardistische 0345-614960 / gebruiksglas tot chef tekenkamer. Boon was vanaf 1917 architecten en kunstenaars Groninger kunstenaarsvereniging De Ploeg, www.nationaalglasmuseum.nl de drijvende kracht achter het succes van uit moderne, vernieuwende ontwerpen vooral actief in de jaren twintig van de Koekje erbij?; t/m 15 augustus 2021. het huishoudglas van de Glasfabriek. Toch te maken. Het waren niet de minsten, vorige eeuw. Er ontstonden in De Ploeg Een van de beroemdste en best signeerde hij zijn ontwerpen zelden, maar zoals Frank Lloyd Wright, H.P. Berlage en twee richtingen: een expressionistische verkochte ontwerpen van de Glasfabriek noteerde wel de fabrieksnummers. Met de Karel de Bazel. Ze deelden de droom van en een impressionistische, zowel regionaal Leerdam is de koekjesdoos, in 1934 door tentoonstelling start nu het 'Boon-project'. Cochius om goed ontworpen en betaalbaar gebonden als sterk internationaal Jacques Boon (1899-1949) ontworpen. Vaak Het handschrift van de fabrieksnummers glaswerk te ontwerpen voor een groot georiënteerd. Melgers is altijd in de schaduw ten onrechte aan A.D. Copier toegeschreven. wordt vergeleken met de wel gesigneerde publiek. Er werden prachtige ontwerpen gebleven van andere Ploeg-kunstenaars als Hij was in verschillende variaties - qua ontwerptekeningen. Zo probeert het gemaakt. Enkele design klassiekers zelfs. Jan Wiegers, Jan Altink en Johan Dijkstra. dekselknop, kleur en grootte - een enorm Glasmuseum te achterhalen welke van de Toch lukte niet alles wat Cochius en zijn Nooit eerder was er een solotentoonstelling verkoopsucces. De koekjes­doos is bij velen hand van Boon zijn. architecten aanraakten. De interessante aan het werk van deze begaafde en sociaal bekend, je kreeg er één koekje uit, bij de correspondentie tussen de fabrieksdirecteur bewogen schilder gewijd. Eindelijk wordt koffie of thee. De veel kleinere doos was Cochius en de architecten; t/m 15 en de architecten laat zien hoe Cochius zijn de schijnwerper gericht op zijn opvallende voor bonbons. Jacques Boon begon als augustus 2021. netwerk inzette, hoe hij de Verenigde Staten maar grotendeels onbekende werk. Uit heel 13-jarige op de Glasfabriek Leerdam. De bevlogen directeur van de probeerde te veroveren en hoe het soms bij Nederland is een prachtige, representatieve, Hij ontwikkelde zich van ontwerper van Glasfabriek, Marijn Cochius, nodigde een experiment bleef.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 44 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 45 Omslag boek Het dier. Voor ontwerpers van damasten tafellinnen in de periode van de Art Nouveau waren dieren een geliefd motief. bij de vos, de gazelle, het paard, of de raaf. Ze pasten ze toe volgens de moderne De expositie laat een breed scala van ontwerpmethoden: gestileerd in wonderlijke Kropdieren zien. voornamelijk geselecteerd patronen. uit eigen collectie, aangevuld met enkele Ook in hedendaags artistiek stukken uit particuliere verzamelingen. tafellinnen, ontworpen in opdracht van Bij de expositie wordt een begeleidend, het TextielMuseum en geweven in het rijk geïllustreerd boek uitgegeven met TextielLab, zijn dieren volop aanwezig. In de dezelfde titel als de tentoonstelling: Het dier. tentoonstelling 'Dieren op Damast' worden de mooiste voorbeelden uit de rijke Tilburg - Textielmuseum collectie van het TextielMuseum getoond. 013-5367475 / www.textielmuseum.nl De dieren uit de patronen van de damasten Dieren op damast | Het gestileerde staan letterlijk op tafel met stukken uit de Steenwijk- Hildo Krop Museum diermotief in artistiek tafellinnen; collectie van het Natuurmuseum Brabant. 0521-538562 / www.hildokropmuseum.nl t/m 16 januari 2022. Het dier Vanuit zijn atelier aan de Plantage Foto: Josefina Eikenaar, tafellinnen door Chris Lebeau 'Haantjes' met haan van het Muidergracht was het voor Hildo Krop Tentoonstellingen uitgebreid beschreven in eerder verschenen uitgaven van Rond 1900 slechts een paar minuten lopen om bij de Natuurmuseum Brabant. ingang van Artis te komen. Hij was een Amersfoort - Mondriaanhuis Bergen (NH) - Museum Kranenburgh regelmatige bezoeker van de dierentuin 033-4600170 / www.mondriaanhuis.nl 072-5898927 / www.kranenburgh.nl en ging er vaak tekenen. De schetsen Ode aan het landschap; t/m 3 oktober Kunstenaars van Die Brücke; t/m 3 oktober die hij van allerlei uitheemse dieren 2021. 2021. maakte vormden een inspiratiebron voor Amsterdam - Museum Het Schip Borne - Bussemakerhuis zijn beeldhouwwerk. In alle door Krop 020-6868595 / www.hetschip.nl 074-2669636 / www.museumbussemakerhuis.nl beoefende disciplines komt het dier voor: Bruno Taut. De fantasie voorbij; t/m 29 Het Bussemakerhuis komt uit de Kast; t/m in zijn teken- en schilderwerk en zijn grafiek augustus 2021. 22 juli 2021. tot zijn keramiek en beeldhouwwerk, van heel groot tot miniaturen, van huisdieren Amsterdam - Allard Pierson Museum Den Haag - Kunstmuseum Den Haag tot exotische- en fantasiedieren. 020-5257300 - www.allardpierson.nl 070-3381111 / www.kunstmuseum.nl De samenstellers van deze Godinnen van de Art Nouveau; t/m 29 Het gedroomde museum; t/m 7 november tentoonstelling, Wim Heij en Loek van augustus 2021 2021. Vlerken, hebben zich verdiept in de Amsterdam - Stedelijk Museum Den Haag - Panorama Mesdag dierfiguren in het oeuvre van Hildo Krop. 020-5732911 - www.stedelijk.nl 070-3106665 / www.panorama-mesdag.nl Het uitgangspunt van dit onderzoek was Van Thonet tot Dutch Design; t/m 12 De schilders van Panorama van de rijke collectie van het Hildo Krop september 2021. Scheveningen; t/m 26 september 2021. Museum. Het is interessant te zien dat Krop bij zijn dieren een stilistische lijnvoering Amsterdam - Van Gogh Museum Den Haag - Escher in het Paleis gebruikt, waardoor de karakteristieke en 020-5705200 / www.vangoghmuseum.nl 070-4277730 / www.escherinhetpaleis.nl herkenbare 'Kropdieren' ontstaan, zoals Ongekend. 10 jaar bijzondere aanwinsten Geniale grafici: Escher en zijn tijdgenoten; dat bijvoorbeeld sterk naar voren komt en hun verhalen; t/m 12 september 2021. t/m 5 september 2021.

VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 46 VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 47 Deurne - Museum De Wieger Otterlo - Kröller-Müller Museum 0493-322930 / www.dewieger.nl 0318-591241 / www.kmm.nl Hooggeëerd publiek! Het circus in De futuristische collectie; t/m 9 januari de beeldende kunst 1900-1950; t/m 7 2022. november 2021 Rotterdam - Chabot museum Gouda - Museum Gouda 010-4363713 / www.chabotmuseum.nl 0182-331000 / www.museumgouda.nl Het Rotte Land; t/m 26 september 2021. De dieren van Leen Muller; t/m 16 mei 2022. Rotterdam - Het Nieuwe Instituut 010-4419475 / www.hetnieuweinstituut.nl Groningen - Groninger Museum Atelier Nelly en Theo van Doesburg; t/m 050-3666555 / www.groningermuseum.nl 10 oktober 2021. Alida Pott & De Ploeg; t/m 31 oktober 2021. Uden - Museum Krona 0413-263431 / www.museumkrona.nl Katwijk - Katwijks Museum Tussen werelden. Chagall & hedendaagse 071-4013047 / www.katwijksmuseum.nl kunstenaars; t/m 26 september 2021. De kracht van Katwijk in de schilderkunst; t/m 25 september 2021. Winterswijk - Museum Villa Mondriaan 0543-515400 / www.villamondriaan.nl Leiden - Japanmuseum SieboldHuis Toorop: Tussen geloof en hoop; t/m 19 071-5125539 / www.sieboldhuis.org september 2021. Ogata Gekkō en zijn tijdgenoten; t/m 5 september 2021.

Nunspeet - Noord-Veluws Museum 0341-250560 / www.noord-veluws-museum.nl Fré Drost grafisch beeldkunstenaar; t/m 19 september 2021. Jaap Hiddink thuis in Nunspeet; t/m 28 november 2021.

Colofon De Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst 1900 (VVNK 1900) is een landelijke vereniging voor iedereen met belangstelling voor Nederlandse schilder- en tekenkunst, beeldhouwkunst, architectuur en toegepaste kunst uit de periode 1880 tot 1940. Voor informatie over de vereniging, de activiteiten en het lidmaatschap: zie www.vvnk.nl Het bestuur bestaat uit: Eddy Engelsman (voorzitter / [email protected]), Maarten Nubé (secretaris / [email protected]), Henk Nijhuis (penningmeester / [email protected]), Irene van Geest, (evenementencoördinator), Wilma Witteman, Jan de Bruijn en Christine van Marle. Van het blad Rond 1900 wordt de redactie verzorgd door Christine van Marle ([email protected]) en de vormgeving door Eef de Hilster ([email protected]).

De redactie heeft getracht van de afbeeldingen alle rechthebbenden te achterhalen. Indien iemand desondanks meent rechten te kunnen doen gelden, dan kan hij contact opnemen VVNK Nieuwsbrief 2021 nr 3 pagina 48 met de redactie.