Akademik Bilişim’09 - XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri 11-13 Şubat 2009 Harran Üniversitesi, Şanlıurfa

CMS, LMS, LCMS Kavramları

Özlem Ozan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, Eskişehir [email protected]

Özet: eÖğrenme ve uzaktan eğitim uygulamalarının yaygınlaşmasıyla birlikte eğitim içeriği ve uygulamalarının elektronik ortamdaki yönetimi giderek önem kazanmıştır. Buna paralel olarak içerik ve uygulamaların nasıl yönetileceği tartışılmaya başlanmıştır. Eğitim öğretim süreçleri- nin, içeriklerinin veya etkinliklerinin bir arada ya da ayrı ayrı yönetilebileceği pek çok farklı uygulama mevcuttur ancak bu bağlamda konuyla ilgili kavram kargaşası da süregelmektedir. Bu çalışmada, içerik yönetim sistemi (content management system-cms), öğrenme yönetim sistemi (learning management system-lms), ve öğrenme içerik yönetim sistemlerinin (learning content management system-lcms) kavramları irdelenecek ve bu bağlamda ulusal alan yazına katkı sağ- lanmaya çalışılacaktır.

Giriş Kavram Ulusal Alan Yazındaki Karşılığı Günümüz dünyasında, bilgi ve iletişim tek- Content İçerik nolojilerinin hızlı gelişimi ve özellikle Web Document Belge 2.0 sürecinde içerik anlayışının ve öneminin Course Ders

artmasıyla, “İçerik Yönetimi” kavramı hemen Courseware Ders Araçları Sistemi Systems Yönetim Yönetim hemen bütün alanlarda ihtiyaç duyulan ve tar- Learning Management Öğrenme tışılan bir kavram haline gelmiştir. Learning Content Öğrenme İçerik

İnternetin gelişimine paralel olarak uzaktan 1. İçerik Yönetim Sistemi eğitim ve eÖğrenmenin yaygınlaşması, eğitim kaynaklarının sayısal ortama taşınması ve açık İçerik yönetim sistemleri (Content Manage- hale gelmesiyle birlikte eğitim içeriklerinin ve ment Systems) günümüzde popüler olan ve sayısal ortamda geçekleşen eğitim süreçlerinin çoğu zaman web sistemleri için kullanılan bir yönetimi de araştırılan konular arasında yerini kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. “İçerik” almıştır. Bu bağlamda alanyazına baktığımızda kavramı, Türk Dil Kurumunun Türkçe sözlü- karşımıza en sık çıkan kavramlar “Content ğünde bir şeyin içinde bulunanların bütünü, Management Systems”, “Document Ma- muhtevası olarak tanımlanmaktadır[1]. Bu nagement Systems”, “Course Manage- bağlamda elektronik ortamdaki içerik, sayısal ment Systems”, “Courseware Management bilginin her hangi bir birimidir diyebiliriz; Me- Systems”, “Learning Management Systems” tin, ses, görüntü, grafik, belge, kayıt, video vb. ve “Learning Content Management Systems” gibi elektronik ortamda yönetilmesi muhtemel kavramlarıdır. Söz konusu kavramlar bazen olan her bilgi içeriktir. birbirlerinin yerine kullanılmıştır. Bazen araş- tırmacılar tarafından eşdeğer uygulamalara İçerik yönetimi, kurumsal bilginin bütün oluş- için farklı tanımlar getirilmiş, bazen de farklı turma, yayınlama, paylaşma ve depolama sü- uygulamalara aynı tanımlama yapılmıştır. Bu reçlerini içermektedir. Söz konusu süreçleri nedenle alanyazında konuyla ilgili bir kavram kolaylaştırmak ve standardize etmek için kul- kargaşası söz konusudur. lanılan kaynak, araç ve mekanizmaları bütün- leşik olarak içeren, veritabanı yapısı üzerine 171 CMS, LMS, LCMS Kavramları Özlem Ozan oturulmuş sistemlere İçerik Yönetim Sistemi riği bir havuzda toplamak. İşbirlikli çalışma sü- denmektedir [2]. İçerik yönetim sistemi uygu- reçlerin iş akışı için görevler tanımlayabilmek lamaları, mevcut kurumsal bilginin organize bu doğrultuda uyarı mesajları gönderebilmek edilmesi, düzenlenmesi, denetlenmesi, depo- (örneğin editör içeriği düzenledikten sonra ya- lanması, arşivlenmesi, paylaşılması ve sunu- yımcı onaylar vb... ). Özelleştirilebilir bir yapı munu sağlar. Söz konusu sitemler ister teknik sağlamak. Bu bağlamda bünyesinde birlikte ve isterse teknik olmayan bireylerin önceden çalışan farklı gruplar, değişik rol ve sorumlu- tanımlanmış kurallar, süreçler, iş akışı ve stan- luklar barındırmaktadır: dartlar çerçevesinde çeşitli şekillerdeki içeriği (ses, görüntü, video, belge vb. ) oluşturulması, • Yazar: İçeriğin oluşturulması ve bazen de düzenlenmesi ve çeşitli formatlarda yayınla- düzeltilmesinde yer alır. nabilmesini mümkün kılmaktadır. Yönetilen • Editör: İçeriğin ince ayarının yapılması içeriğin türüne göre içerik yönetim sistemleri ve yayım şeklinin belirlenmesiyle uğraşır. çeşitlenmektedir: • Yayımcı: İçeriğin yayımlanmasını onaylar ve bunun sorumluluğunu üzerine alır. • Web içeriği yönetim çözümleri • Yönetici: Kullanıcıların rollerini belirler • Belge yönetim çözümleri (Word, Excel, ve içerikle ilgili teknik sorumluğu üstlenir. pdf, ... ) • Okuyucu / Misafir: Genelde içeriğin • Çokluortam yönetim çözümleri -Digital sadece yayımlanmış ya da yayımlanmak Asset Management (Video, ses, görüntü, üzere olan halini görme hakkına sahip, fotoğraf, ...) içerikten faydalanan son kullanıcıdır.

İçerik yönetim sisteminin amaçlarını temel Piyasada binin üzerinde içerik yönetim sistemi olarak aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: mevcuttur. Açık kaynak kodlu bazı içerik yö- netim sistemleri aşağıda listelenmiştir: • Sistemin esnekliğini arttırmak, • Bilginin, genel kalitesini yüksek tutmak; AIOCP FuzzyLime NPDS Evolution doğru, güncel ve kapsamlı bilgi sağlamak, Anantasoft Geeklog Pheap • Verimlilik ve yönetim açısından katkı Gazelle CMS glFusion PHP-Fusion sağlamak, AssoCIateD Glorilla PHP-Nuke • Sisteme çabuk güncellenebilme yeteneği Atarone GuppY phpwcms kazandırmak Bigace Icy phpWebSite bitweaver iGaming Pixie • İş bilgisinin korunmasını sağlamak (İşi bloofoxCMS CMS PLUME CMS bilen insanların anlık yokluğunun, organi- ClanTiger ImpressCMS Plus News zasyon içindeki kullanılabilecek olan bil- CMS Made Jaws RunCMS Seagull ginin azalmasına sebep olduğu bilinmek- Simple Shinobu tedir. Bu bağlamda içerik yönetim sistemi, CMS-Bandits Kajona SilverStripe bu bilginin dokümante edilerek herkesin CMScout Lanius CMS SyndeoCMS kullanımına açılmasında ve bilginin ko- CompactCMS Lemon CMS TangoCMS runmasında önemli bir rol oynar.) Concrete Limeware TGS CMS Constructr CMS CMS TikiWiki Bir içerik yönetim sisteminin beş temel özelliği DBHcms LoveCMS CMS/Groupware vardır [3]: İçerik geliştirmedeki rollerine veya Diferior Mambo toendaCMS içeriğin türüne göre kullanıcılar tanımlayabil- MDPro TRIBiQ CMS mek. Bir içeriğin gelişim sürecini bu bağlamda EasyHP MemHT Troubadour versiyonlarını takip edebilmek. Kurumsal içe- Elxis Portal Typo 172 Akademik Bilişim’09 - XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri 11-13 Şubat 2009 Harran Üniversitesi, Şanlıurfa

Enano CMS MiaCMS TYPOlight Etomite MODx Website Baker kayıtlarını izleyen öğrenme yönetim sistemine Exponent Monkey Xaraya içerik sağlayabilir. eZ Publish CMS YACS Falt4 Extreme NexPro Zikula Öğrenme yönetim sistemindeki içerikler / ders- Frog OneCMS Zimplit ler yaygın olarak web tabanlı araçlar ile tasa- Fundanemt rımlanmaktadır ve bir web tarayıcısı aracılığı ile görüntülenmektedir. Bir öğrenme içerik yö- Çözüm Kurum netimin sisteminin içerisinde: Vignette Ball State Üniversitesi Ingeniux California State Üniversitesi Bileşenler: sayfalar, XML veri, Çokluor- OmniUpdate Dartmouth College tam, sınav DotCMS Gettysburg College Hannon Hill Cascade Gonzaga Üniversitesi • Öğrenme nesneleri Server • Dersler Rhythmyx New York Üniversitesi • Görünümü özelleştirmeye yarayan şablonlar Estrada CMS Alabama Üniversitesi • Gezinti (navigation) ve arayüz RedDot Arkansas Üniversitesi • Üstveri (Metadata) Interwoven Teamsite Michigan Üniversitesi Ingeniux Pacific Üniversitesi bulunmaktadır. CommonSpot South Dakota Üniversitesi Stellent Texas Üniversitesi Öğrenme içerik yönetimi sisteminin kullanıla- cağı özel durumları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Çok fazla içerik ve bu içeriklerin yeniden kullanımı söz konusu ise • Tekrar kullanılması ve yönetilmesi plan- lanan ders animasyon, ses, görüntü, video sayısı ve dersleri oluşturacak yazarların (authors) sayısı fazla ise, Şekil 1: Joomla İçerik Yönetim Sistemi • Aynı içeriğin öğrenen ihtiyaçlarına göre farklı formatlarda sunumu ve özelleştiril- 2. Öğrenme İçerik Yönetim Sistemi mesi gerekli ise • Oluşturulan içeriklerin farklı grup ve ku- Temel amacı, doğru zamanda doğru öğrenen rumlar ile paylaşımı söz konusu ise (stan- felsefesi ile sunulan içerik ve öğrenme nesne- dartlara uygunluk). lerini yönetmektir [4]. Öğrenme içerik yönetim sistemi içerik oluşturulması, dağıtımı, yönetimi Piyasada farklı özellikler barındıran gerek açık ve öğrenme materyallerinin tekrar kullanılabil- kaynak kodlu gerekse ticari pek çok öğrenme mesi için tasarlanmış bir çatıyı bünyesinde ba- içerik yönetim sistemi mevcuttur. Bunların se- rındırmaktadır [5]. Bilgiyi öğreneme içeriğine çimi kurum politikalarına bağlı olmakla birlik- dönüştürür, öğrenene ve öğrenme amaçlarına te bir öğrenme içerik yönetimi sistemi seçerken göre içeriği farklı şekillerde sunabilme kabi- aşağıdaki özellikleri desteklemesi kullanım liyetine sahiptir. Sistem içeriğin düzenlendiği, açısından faydalı olabilir: bir araya getirilip anlamlı bütünlerin oluşturu- larak yayınlandığı merkezi bir havuz ve veri- • İş akışı yönetimi (ders oluşturma sürecin- tabanından oluşmaktadır. Öğreneni ve öğrenci de kullanılmaktadır) 173 CMS, LMS, LCMS Kavramları Özlem Ozan

• Proje yönetimi • İşbirlikli olarak ders geliştirebilme / oluştu- rabilme (öğrenme nesnesi tabanlı modüler bir yapı geliştirilirken önemli olmaktadır.) • İçeriği IMS ve SCORM uyumlu olarak import/export edebilme özelliği • Kullanılması planlanan bütün media for- matlarını destekleme • İzleme süreçlerini yenileme ve değiştirme imkanı Şekil 2: ATutor Öğrenme İçerik Yönetim Sistemi • Standartlara uygun Üstveri bilgisi tutma • Arayüzün ihtiyaçlara cevap vermesi 3. Öğrenme Yönetim Sistemi • Sistemin test olanağı tanıması /ortamı sağlaması Öğrenme yönetim sistemi adından da anlaşılaca- • Öğrenme içeriklerinin öğrenen ihtiyaçları- ğı üzere bir yönetim aracıdır ve eğitim içerikle- na göre adaptasyonuna / uyumlaştırılması- rinin yönetimine, öğrenenler ve öğretenlerin iz- na imkan tanıması lenmesine, öğrenme öğretme süreçlerinin birey- selleştirilebilmesine olanak sağlayan bütünleşik Bazı öğrenme içerik yönetim sistemleri bir sistemdir [6]. Öğrenme yönetim sistemlerinin amacı, e-Öğrenme faaliyetlerini kolaylaştırmak Çözüm Adres ve daha sistematik, planlı bir şekilde gerçek- ATutor http://atutor.ca/ leştirmektir. Öğrenme materyali sunma, sunu- Docebo http://www.docebo.org/doceboCms/ lan öğrenme materyalini paylaşma ve tartışma, Generation21 dersleri yönetme, ödev alma, sınavlara girme, bu http://www.gen21.com/ Enterprise ödev ve sınavlara ilişkin geribildirim sağlama, öğrenme materyallerini düzenleme, öğrenci, öğ- http://www.gemini.com/prodserv.php GeMS SWIFT retmen ve sistem kayıtlarını tutma, raporlar alma http://www.geolearning.com/main/ gibi işlevleri sağlamaktadırlar [7]. GeoLCMS products/lcms.cfm http://www.courseware-factory.com/ Network Dictionary, öğrenme yönetim sistemini iPerformance lp-solutions.htm öğrenme içeriklerinin yönetimini, dağıtımını ve Knovada öğrenme kaynaklarının öğrencilere ulaştırıl- Knowledge http://www.knovada.com masını sağlayan bir yazılım paketi olarak ta- Systems LCMS nımlamaktadır [8]. http://www.lon-capa.org/ http:// LON-CAPA www.scribestudio.com/index.do Vikipedi’de ise öğrenme yönetim sistemi uzak- http://www.outstart.com/outstart_lc OutStart LCMS tan veya harmanlanmış eğitimde öğrencilerin ms_overview.htm ders seçimi, ders kaydı, içeriklerin sunumu, scribestudio http://www.scribestudio.com/index.do ölçme ve değerlendirme işlemleri ve kullanıcı http://www.suddenlysmart.com/ SmartBuilder bilgilerinin izlenmesine olanak sağlayan yöne- index.htm tim yazılımları olarak ifade edilmektedir [9]. http://www.sumtotalsystems.com/ TotalLCMS learning/apps/lcms.html Öğrenme yönetim sistemlerinde öğrencilerin XYLEME http://www.xyleme.com/ içerik ve öğretmen ile etkileşimlerini yöneten, any-3 LCMS http://www.any-3.com/lcms_index.cfm raporlayan, izleyen yazılım bileşenleri bulu- nur. Başka bir deyişle ÖYS’lerin öğrencilerin 174 Akademik Bilişim’09 - XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri 11-13 Şubat 2009 Harran Üniversitesi, Şanlıurfa derse kayıt olmasını, kursların düzenlenmesi- Öğrenme Yönetim Sistemlerinden en bilinir ni, içeriklerin dağıtılmasını, öğrenme işlevinin olanları Sakai, eFront, Saba, Claroline, AN- izlenmesini, değerlendirilmesini ve iletişimi GELLearning, Blackboard, Desire2Learn, ILI- sağlayan temel işlevleri bulunur [10]. AS, , OLAT, Bodington, Openelms eCollege, Webct (Blackboard tarafından satın alındı), it’s Öğrenme yönetim sistemi programların, ders- learning, Dokeos, eLeaP’dir diyebiliriz. lerin veya eğitimlerin takibine olanak sağ- layan bir platformdur. Sunulan içerikler öğ- renme içerik yönetim sistemi ile geliştirilmiş olabilir. Günümüzde ÖYS ve ÖİYS arasındaki sınırlar giderek kaybolmaktadır. Tedarikçiden tedarikçiye farklılıklar göstererek söz konusu sistemler birbirlerinin özelliklerini barındıra- bilmektedir. Kavram kargaşasına yol açan te- mel nedenlerden biri budur.

ÖYS ile yönetilen süreçler: Şekil 3: EFront Öğrenme Yönetim Sistemi

• Öğrenenlerin tüm program / veya dersi 4. Değerlendirme ve Sonuç alıp almadığı • Program (curriculum) yönetimi En temel amacıyla içerik yönetim sistemleri, • Farklı programlardaki derslerin yönetimi kurumsal bilginin yönetimi için kullanılmak- • Öğrenen özelliklerine göre sistemi özel- tadır. Öğrenme içerik yönetim sistemleri, leştirebilme SCORM gibi standartlara sahip yeniden kulla- • Öğrenen ihtiyaç ve tercihlerini takip etme nılabilir, öğrenme nesneleri ve içerikleri geliş- • Derslerin /programın tamamlanıp tamam- tirme konusunda özelleşmiştir. Öğrenme yöne- lanmadığı ve sınav sonuçlarını takip etme tim sistemleri, ise bir yönetim aracıdır, süreç ve öğrenen takibine odaklanmıştır. Dinamik web Öğrenme yönetim sistemi öğrenenleri, dersle- teknolojileri ve Web 2.0 araçlarının yaygınlaş- ri, program ve sınavları takip etmek için tasa- ması ile özellikle öğrenme ve içerik yönetimine rımlanmış ilişkisel bir veri tabanı içermektedir. ait kavramlar yakınsamış, zaman zaman birbi- Öğrenme yönetim sistemleri web tabanlıdır ve rinin yerine kullanılmış ve bir kavram kargaşa- yöneticilerin öğrenenleri sisteme dahil olduğu sı ortaya çıkmıştır. Günümüzde eÖğrenme bir tarihten program bitirdiği tarihe kadar olan bütün standardizasyon süreci içerisindedir. Bu sürecin kayıtlarını webden görebilmelerine olanak sağlar. tamamlanması ile birlikte söz konusu karmaşa- Öğrenme yönetim sisteminin temel özellikleri nın da ortadan kalkacağı öngörülmektedir.

• Kullanıcılar, dersler, eğitmenler ve rolle- Kaynaklar rin yönetimi • Ders takvimi [1] http://www.tdk.gov.tr/TR/SozBul.aspx?F6 • Öğrenene mesaj ve uyarı gönderme E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376 • Test ve değerlendirme 734BE D947CDE&Kelime=i%c3%a7erik • Sınav sonuçları ve transkript görüntüleme • Ders dağıtımı [2] http://cms.ucdavis.edu/aboutcms.shtml • Kayıt (ön şart tanımlama da yapılabilmektedir) • Yönetici kaydı ve onayı 175 CMS, LMS, LCMS Kavramları Özlem Ozan

[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Content_ma- [8] Network Dictionary (2007). Learning nagement_system Management System. p282-282, 1/9p; (AN 31667497), 25.10.2008 [4] http://www.knowledgebank.irri.org/elear- ningfordev/module_05/05.htm#anchor1 [5] [9] http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96% eLearning Resources, http://www.grayharri- C4%9Fretim_y%C3%B6netim_sistemleri , man.com/LMS.htm#1 01.11.2008

[6] Ozan, Ö. (2008). Öğrenme Yönetim Sistem- [10] Duran, N., Önal, A. ve C. Kurtuluş (2006). lerinin (Learnıng Management Systems- Lms) E-Öğrenme Ve Kurumsal Eğitimde Yeni Yak- Değerlendirilmesi. XIII. Türkiye’de İnternet laşım Öğrenim Yönetim Sistemleri. Akademik Konferansı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Bilişim. http://ab.org.tr/ab06/bildiri/165.pdf Ankara

[7] Paulsen Flate Morten, Online Education Systems: Discussion and Definition of Terms, July 2002 (URL:http://www.nettskolen.com/ forskning/Definition%20of%20Terms.pdf) Tablo 1: Eğitim-öğretim süreçleri ve araçları açısından LMS, LCMS, CMS Sistemde, LMS LCMS CMS Sistemin öncelikli kullanıcıları kimdir? Yöneticiler, Ders Öğrenme İçeriği İ çerik geliştiriciler Yürütücüleri geliştiricileri, öğretim tasarımcıları Neyin yönetimi yapılır? Öğrenen Öğrenme içeriği Kurumsal içerik (bilgi, belge, vs. ) Sınıf yönetimi araçları var mıdır? Çoğunlukla Hayır Hayır Performans değerlendirme araçları var Evet (birincil amaçtır) Evet, (birincil amaç değildir) Hayır mıdır? Öğrenen İşbirliği araçları var mıdır? Evet Evet Hayır Öğrenen / kullanıcı profil bilgileri Evet Hayır Evet tutuluyor mu? Öğrenen bilgilerinin İK sistemi ile Evet Hayır Evet paylaşılması mümkün mü? Etkinlik programı araçları var mıdır? Evet Hayır Evet Eğitim içeriği geliştirme yeteneğine Hayır Evet Evet, (eğitime özelleşmemiş sahip midir? olduğundan basit düzeyde) Yeniden kullanılabilir öğrenme Hayır Evet Hayır nesneleri geliştirilebilir mi? Test / Sınav hazırlama ve yönetim Evet Evet Hayır araçları var mıdır? İ çerik geliştirme süreci yönetimine ait Hayır Evet Evet iş akış araçları var mıdır?

Tablo 1: Eğitim-öğretim süreçleri ve araçları açısından LMS, LCMS, CMS

176