vpro gids bijlage bij #43 van 22 oktober t/m 28 oktober 2016

november music 4 t/m 13 november 2016

vpro gids bijlage • november music 2016 1 De Materie Louis Andriessen Asko|Schönberg & Koninklijk Conservatorium dirigent: Reinbert de Leeuw

5/4/2017 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ (Opening World Minimal Music Festival)

6/4/2017 Utrecht, TivoliVredenburg 8/4/2017 Den Haag, Koninklijk Conservatorium

Info & tickets: askoschoenberg.nl, koncon.nl

FESTIVAL MUSIQUE MIXTE #18

LIÈGE - BRUSSEL werken van K. Toeplitz, A. Mancianti, F. Romitelli, A. Schubert, S. Løffler, L. Brewaeys, M. Fourgon, H. Dufourt, S. Reich, S. Schroeder & D. Ianni

WWW.IMAGES-SONORES.BE www.centrehenripousseur.be De De 24ste editie van November Music, het belangrijkste internationale Materie festival voor actuele muziek in Nederland, vindt van 4 t/m 13 november Louis plaats in ’s-Hertogenbosch. In deze bijlage besteedt de VPRO Gids Andriessen aandacht aan een aantal hoogtepunten van het festival. www.novembermusic.net Asko|Schönberg & Koninklijk Conservatorium dirigent: Reinbert de Leeuw 4 •• ons ons onbehagen onbehagen COLOFON Dimitri Verhulst schreef het libretto voor de opera Bosch Beach

5/4/2017 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ Hoofdredactie (Opening World Minimal Music Festival) Hugo Blom, 6/4/2017 Arne Leffring (adj.) 6 • muziekpraktijken Utrecht, TivoliVredenburg 6 • muziekmuziekpraktijkenpraktijken Samenstelling 8/4/2017 Tijdens November Music spelen drie barokensembles juist moderne muziek Den Haag, Koninklijk Conservatorium Arne Leffring

Tekst Info & tickets: askoschoenberg.nl, koncon.nl Angela van der Elst, Martin Kaaij, Ruud Meijer, 10 •• circus circus coleman coleman Ilse van der Velden, Mark van de Voort Portret: Componist, saxofonist en bandleider Steve Coleman

Beeld Carla van Thijn Eindredactie 12 • proprogrammagramma Maarten van Bracht Programmering en locaties van November Music 2016 FESTIVAL Vormgeving MUSIQUE Frederik Vorderhake MIXTE #18 Bladcoördinatie Gabrielle Hagedorn 14 •• kruis kruisbestuiverskruisbestuiversbestuivers Lithografie De mengeling tussen popmuziek, minimal, jazz en klassiek is in volle gang Sarah Tames

Advertentie- acquisitie AdNovus BV 18 •• pats pats!pats! Drukwerk Muziektheatervoorstelling De optocht naar het dichtwerk van Toon Tellegen Roto Smeets, Weert

LIÈGE - BRUSSEL 21 • kunstkunstmuziekroutemuziekroute werken van K. Toeplitz, A. Mancianti, F. Romitelli, A. Schubert, S. Løffler, met één kaartje toegang tot 25 verschillende concerten L. Brewaeys, M. Fourgon, H. Dufourt, S. Reich, S. Schroeder & D. Ianni 22 •• woord woordenvloedwoordenvloedenvloed Omslag WWW.IMAGES-SONORES.BE Diana Scherer Eresaluut aan Amerikaanse componist Robert Ashley www.centrehenripousseur.be

vpro gids bijlage • november music 2016 3 bosch beach KURT VAN DER ELST KURT VAN

Ons onbehagen

De opera Bosch Beach situeert de hel van Jeroen Bosch op een Canarisch eiland tussen aangespoelde vluchtelingen. Dimitri Verhulst schreef het libretto. ‘Je moet altijd een dosis puberteit bewaren in je leven.’

door ilse van der velden

Lalala: the poor soul, Verhulst is even terug van de vele rei- nadeel omgevormd in een voordeel the expert in starvation, zen die hij maakt als presentator van en misbruik gemaakt van de kakke- if he didn’t drown de nieuwe vpro-documentaireserie righeid van de kunstvorm opera. Het he would be a beggar anyhow. Made in Europe. ‘Een mooie ervaring, Are we being misanthropic maar ook overweldigend. Uit mijn while partying in harmony? comfortzone.’ Dat geldt ook voor Save yourself tralalali Bosch Beach zegt hij, zijn allereerste with bigamy in a bikini. opera. ‘Dit is voor mij een jaar van But if you have nothing to say bewegen, van leren.’ you have nothing to sing Lalala will [have to] be your thing Hoe is het om als romancier een li- while you sit still bretto te schrijven? Opera is ingedikte or as you leap about. tekst, je kunt er niet veel woorden in (fragment uit Bosch Beach) kwijt. RINGEL GOSLINGA ‘Ik zag er tegenop. Ik vind opera nogal een artificiële kunstvorm. Waarom et de handen in de zakken komt zou je tekst zíngen? Ik was er ook hij aangekuierd, begin augustus bang voor. Tot ik inzag dat juist zo’n Min Amsterdam. Haast verlegen, dwingende vorm eigenlijk het beste dimitri verhulst maar ook half James Dean. Dimitri is wat me kon overkomen. Ik heb het

4 vpro gids bijlage • november music 2016 merendeel van de operaliefhebbers En, wat is dat? die gedachte vandaan komt, maar het bosch beach baadt daar nog in, en die groep wil ik ‘Waar wij nu zitten, een koffiebar in resultaat blijft nog altijd hetzelfde. bereiken.’ een park, lijkt me best paradijselijk. Er komt geen extra bord bij in Afrika. We drinken koffie. In grote delen van Dus het kind blijft gelijk hebben. KURT VAN DER ELST KURT VAN In het kader van het vijfhonderdste de wereld zegt men dat ons niet na. Daarbij: ons geluk is wat die mensen sterfjaar van Jeroen Bosch en geïnspi- Overigens is bij Bosch het paradijs heeft verleid om naar hier te komen. reerd op zijn schilderijen vertelt Bosch verschrikkelijk saai, viel me op toen Dus hoe fatsoenlijk is het dan om ons Beach een hedendaags verhaal dat ik eens goed naar die schilderijen geluk op te geven, onze vadsigheid, zich afspeelt op een van de Canarische ging kijken. Er gebeurt geen flikker. ons feestgedrag? Eigenlijk is dat een eilanden, waar toeristen en badgasten Ik bedoel: zo’n mooi aangeharkt park belediging voor hun verlangen.’ zich mengen met vluchtelingen – een en Adam en Eva die daar een beetje even schrijnend als absurd tafereel. nudistisch lopen te wandelen: saai. En Wat zien we van deze overpeinzingen ‘Ik kreeg die beelden van Tenerife dan zie je de hel en dan denk je, daar terug in Bosch Beach? afgelopen zomer niet meer uit m’n wil ik zijn. Daar gebeurt wat.’ ‘Ik zet daarin mensen neer die wei- kop,’ zegt Verhulst. ‘Ik moet vaak nig empathisch zijn omdat ze bang denken aan de St. Louis, dat schip met Is dat onze makke, hier in Europa? We zijn voor dat verschrikkelijke gevoel. Joodse vluchtelingen dat tijdens de hebben dit paradijs, zitten hier met die Want zodra je er aan gaat denken is Tweede Wereldoorlog rondvoer, en koffie. En dan. het al gauw ondraaglijk hè. Je wil er niemand moest dat schip hebben. De ‘Maar je kunt ook niet van ons verlan- van weg. Dát gevoel wil ik laten zien. vluchtelingencrisis van nu is één grote St. Louis. Enfin, we nemen ze wel op, maar het gruwelijke is dat ze eerst hun leven moeten wagen. Hoeveel moeten er eerst verdrinken?’

De tekst van Bosch Beach is nogal on-

verbloemd. DEL PRADO MUSEU NACIONAL Ons onbehagen ‘Zeker. Het was niet makkelijk voor de regisseur en de zangers, ik voelde wel dat sommigen tegen hun eigen taboes De opera Bosch Beach situeert de hel van Jeroen Bosch op een Canarisch aanliepen. Maar het werkt goed om eiland tussen aangespoelde vluchtelingen. Dimitri Verhulst schreef het zangers juist in die gemaniëreerde kunstvorm mijn vuiligheid te horen libretto. ‘Je moet altijd een dosis puberteit bewaren in je leven.’ zingen. Het is geweldig om iemand door ilse van der velden over haar kut te laten zingen. In een solo waarin het woord kut anderhalve minuut duurt omdat het opera is.’ Lalala: the poor soul, Verhulst is even terug van de vele rei- nadeel omgevormd in een voordeel Hij vertelt het met een grijns op zijn the expert in starvation, zen die hij maakt als presentator van en misbruik gemaakt van de kakke- gezicht. ‘Maar let op, we hebben het if he didn’t drown de nieuwe vpro-documentaireserie righeid van de kunstvorm opera. Het wel over Bosch hè. Iedereen die er he would be a beggar anyhow. Made in Europe. ‘Een mooie ervaring, lastig over doet kan ik aanraden om jeroen Bosch, tuin der lusten (detail) Are we being misanthropic maar ook overweldigend. Uit mijn eens voor zo’n werk van hem te gaan while partying in harmony? comfortzone.’ Dat geldt ook voor staan. In de schilderijen van Bosch Save yourself tralalali Bosch Beach zegt hij, zijn allereerste wordt gepenetreerd in elk gat, dat gen dat wij voortdurend extatisch ge- Ik zet ons morele onbehagen op to- with bigamy in a bikini. opera. ‘Dit is voor mij een jaar van liegt er niet om. Vergeleken daarmee lukkig zijn omdat de mensen in Afrika neel. Natuurlijk staan we als individu But if you have nothing to say bewegen, van leren.’ ben ik best braaf.’ het zo moeilijk hebben. Dat doet mij machteloos tegenover het wereldleed. you have nothing to sing denken aan toen ik kind was en mijn En we zullen wijntjes blijven drin- Lalala will [have to] be your thing Hoe is het om als romancier een li- Is dit épater le bourgeois, tegen heilige bord niet leegat, en ze zeiden: denk ken en kalfszwezeriken eten, en met while you sit still bretto te schrijven? Opera is ingedikte huisjes schoppen? eens aan de kindjes in Afrika. Dan smaak. Maar dat conflict intussen in or as you leap about. tekst, je kunt er niet veel woorden in ‘Als dat gebeurt graag, maar dat dacht ik: wat maakt dat nu uit voor ons hoofd. Dat is heftig.’ (fragment uit Bosch Beach) kwijt. RINGEL GOSLINGA was niet mijn opzet. Dat is leuk in je die kleine of ik mijn bord leegeet of ‘Ik zag er tegenop. Ik vind opera nogal puberteit en je moet altijd een dosis niet. Die krijgt geen extra bord omdat een artificiële kunstvorm. Waarom puberteit bewaren in je leven, maar ik ander eetgedrag ga ontwikkelen. et de handen in de zakken komt zou je tekst zíngen? Ik was er ook het moet wel ergens over gaan. Nee, Het is een empathische oefening die je Bosch Beach van muziektheater lod, hij aangekuierd, begin augustus bang voor. Tot ik inzag dat juist zo’n het interessante voor mij was om te als kind niet kunt maken, je begrijpt door Asko|Schönberg Min Amsterdam. Haast verlegen, dwingende vorm eigenlijk het beste dimitri spelen met de begrippen hemel en het gewoon niet. Later ontwikkel je > Theater aan de Parade verhulst maar ook half James Dean. Dimitri is wat me kon overkomen. Ik heb het hel. Wat is het paradijs op aarde?’ die empathie wel, snap je wel waar Woensdag 9 november, 20.30 uur

4 vpro gids bijlage • november music 2016 vpro gids bijlage • november music 2016 5 Muziekpraktijken

Bij moderne composities ligt de bezetting doorgaans vast, maar bij oude muziek moet vaak worden beredeneerd welke bezetting een componist voor ogen kan hebben gehad. Tijdens November Music spelen drie barokensembles juist moderne muziek.

door martin kaaij • illustratie tzenko stoyanov

6 vpro gids bijlage • november music 2016 n klassieke muziek is de wil van de of nog groter koor in te zetten. Maar een barokensemble gecomponeerd is. componist wet. Maar in een promo- ondertussen denken ze er wel over Dit gebeurt al mondjesmaat sinds de Itiefilmpje voor de cd-opname van na. En dat doen ze niet alleen over pioniertijd van de oude muziek, maar Et lux zegt de componist Wolfgang zangers, maar ook over strijkers, de afgelopen jaren lijkt het tot een be- Rihm gemoedelijk dat de dirigent blazers en het groepje muzikanten scheiden mode uit te groeien. De oude twee keer zoveel zangers laat zingen dat de begeleidingspartij invult over muziek verovert vrolijk de wereld der als hij had opgeschreven. Er klinken het orkest. Daarom weet je bij een avant-garde. Het moet voor een ba- acht stemmen en vier strijkers op de barokcantate nooit of bijvoorbeeld rokensemble opnieuw een beetje als cd, terwijl Et lux is gecomponeerd de baslijn gespeeld zal worden door pionieren voelen als het moderne mu- voor vier mannenstemmen en vier een cello, fagot of contrabas. Alledrie ziek speelt. Tijdens November Music strijkers. De dirigent heeft trouwens is ook mogelijk. De keuze is aan de zijn drie van zulke experimenterende nog iets veranderd. In plaats van de musici. ensembles te horen. enkele hoge mannenstem (counter- In romantische en latere muziek zijn tenor) die Rihm voorschrijft zingen er zulke aanpassingen not done. Een wil- twee sopranen. Dat alles verandert de lekeurig strijkkwartet, om maar eens Keuze zangklank en natuurlijk ook de klank een standaardbezetting te noemen, Terug naar de vraag over de verschil- van de strijkers, want die moeten op zal niet gauw een contrabas toevoe- len tussen moderne- en barokensem- hun beurt het stevigere stemgeluid gen om de baslijn van een compositie bles met een eenvoudig voorbeeld. van repliek dienen. Of de strijkers dit te versterken, ook al zou het stuk er Barokviolisten gebruiken geen schou- fijn of vervelend vinden hangt af van geweldig van opknappen. Beethoven, dersteun – een handig rekje dat de hun klankideaal. De ene strijker is Brahms, Rachmaninov of Stravinsky viool hoger op de schouder zet. Zon- de andere niet. Maar Rihm had geen vermelden een contrabas als ze een der steun is het lastig om superhoge bezwaar en dat telt. contrabas willen, zo luiden de mores. tonen te spelen – de tonen waarbij de Hoe komt een dirigent erop om Paul van Nevel nam de oude-muziek- vingers bijna tegen de kin aan krie- zangstemmen te verdubbelen? In gewoonte of oude-muzieknoodzaak belen. Barokcomponisten schreven bovenstaand geval zal een belangrijk om zelf de ideale bezetting voor een zulke tonen niet omdat hun tijdgeno- zetje in de goede richting zijn geweest compositie te bepalen mee naar de ten geen schoudersteun hadden; een dat de dienstdoende dirigent Paul hedendaagse muziek van Rihm. Het componist moet wel praktisch blijven van Nevel gespecialiseerd is in oude bijzondere was natuurlijk dat hij nu en rekening houden met wat er wel muziek. Bij moderne composities ligt de bezetting doorgaans vast, maar bij oude muziek moet men vaak berede- neren hoeveel zangers een componist Rihm gaf de verdubbeling van de stemmen zijn zegen omdat voor ogen zou kunnen hebben gehad. deze beslissing het stuk niet wezenlijk verandert De oude-muziekspecialisten lezen er tractaten van weleer op na en speu- ren in archieven naar loonlijsten van kerkzangers tijdens het dienstverband ook aan de componist kon vragen of niet mogelijk is op een instrument. van componist X in stad Y, besluiten wat hij van zijn idee vond. Rihm gaf Maar een moderne componist staat vervolgens tot hoeveelheid Z, en te- de verdubbeling van de stemmen zijn voor een keuze: hij kan zich houden kenen daarbij aan dat X misschien zegen omdat deze beslissing het stuk aan de ongeschreven regels van zijn een groter of kleiner koor zou hebben niet wezenlijk verandert. Zouden Bach barokke voorgangers (tot hier en gewild als de compositie in een an- en zijn tijdgenoten ook zo gedacht niet verder!) of hij kan denken dat de dere kerk met een andere akoestiek hebben? Vermoedelijk wel, maar nie- barokviolist zelf maar moet zien hoe gezongen werd. mand weet het zeker. hij zijn superhoge tonen speelt. De Er is nog een ander groot verschil schoudersteun ligt in de winkel. tussen moderne- en barokensembles, En wat zou er van de barokke speel- Muziekpraktijken Mores als we ze voor het gemak zo mogen stijl overblijven? In langzame delen Wie de discussie kent over de ideale noemen: hun speelstijl. Frasering, bijvoorbeeld voegt een barokensem- koorgrootte van Bachs Mattheuspas- articulatie, intonatie, tempo en ritme ble vaak een swing toe aan wat in Bij moderne composities ligt de bezetting doorgaans vast, maar bij oude muziek moet sie weet dat deze methode niet tot – alles wordt met andere gewoonten jargon een ‘doorlopende achtstenbe- vaak worden beredeneerd welke bezetting een componist voor ogen kan hebben gehad. eensluidende conclusies leidt. De ene en idealen benaderd. Bovendien ge- weging’ heet. Neem voor een goed be- bruiken ze andere instrumenten en Tijdens November Music spelen drie barokensembles juist moderne muziek. consciëntieuze dirigent zweert met grip van deze swing de zin ‘op de berg een overtuigende redenering bij een die houden ze vaak nog anders vast daar staat een boom’. Een nieuwslezer door martin kaaij • illustratie tzenko stoyanov enkelvoudig koor, de andere heeft ook. De vraag is in hoeverre al deze zou ieder woord ongeveer even lang minstens zulke goede historische verschillen van invloed zijn op een maken en een modern emsemble zou argumenten om een dubbelvoudig nieuwe compositie die speciaal voor net zo spelen als deze zin in zeven >

6 vpro gids bijlage • november music 2016 vpro gids bijlage • november music 2016 7 In november staat Eindhoven acht avonden lang in het teken van lichtkunst. Een expositie in de openbare ruimte van zo’n 40 lichtkunstenaars uit binnen- en buitenland. De lichtkunstprojecten zijn met elkaar verbonden middels een looproute. Van bombastische 3D video- mapping op gebouwen tot unieke innovatieve projecten die voor het eerst het licht zien. GLOW Eindhoven is gratis toegankelijk.

Met zijn frisse, onbekommerde stijl bewandelt de jonge, talentvolle componist Jesse Passenier het pad tussen klassiek en jazz. Tijdens November Music lanceert hij The Fluid Orchestra, een pro- ductie van Intro Maastricht. Met composities voor strijkkwartet en een achtkoppig ensemble vertelt Passenier persoonlijke verhalen over de kracht van de natuur en de plek van de mensheid daarin. Zijn suite Lit Scenes is opgebouwd uit twee stuk- ken. Strijkkwartet Nr.1 (2016) wordt uitgevoerd November Music door het Nederlandse Dudok Kwartet. In het tweede deel “Fantasy”- 4 delige suite voor octet – krijgt Dudok gezelschap van vier musici, met The Fluid Orchestra een belangrijke rol voor piano en contrabas..

Dudok Kwartet & Lit Scenes Bart Van Caenegem — piano Matthias Akeo Nowak — bas Za 12 nov / 17:00 Maarten Reumkens — fluit Verkadefabriek, ‘s Hertogenbosch Marc Alberto — EWI, moog Anne Gentenaar - Live Visuals In samenwerking met Intro Maastricht Dit project maakt deel uit van het traject Nieuwe makers regeling van het Fonds Podiumkunsten

Entree: €8,-/€5,-/€4,-

introinsitu.nl waarvoor een barokcomponist uit zijn beroepsgilde zou zijn gezet. Na de repetitie zegt Loevendie iets bijzonders. Hij had zich voorgenomen LUK VAN EECKHOUT VAN LUK om de muzikanten aan zijn voorge- schreven hoge tempo te houden. Maar ‘in dit stadium klonk het niet relaxed’ In november staat en daarom stelde hij een lager tempo Eindhoven acht avonden voor. Het is niet verwonderlijk dat lang in het teken van lastige inzetten tijdens een repetitie lichtkunst. Een expositie nog wat moeizaam zijn. Als de muziek in de openbare ruimte van beter in de oren komt, gaat het van- zo’n 40 lichtkunstenaars zelf natuurlijker of, zoals Loevendie uit binnen- en buitenland. zou zeggen, relaxter klinken. Dat weet De lichtkunstprojecten Loevendie allemaal ook wel. Maar dat zijn met elkaar verbonden is gepraat over de toekomst. Kennelijk middels een looproute. Van heeft hij liever dat zijn muziek lekker bombastische 3D video- klinkt in de zaal, dan dat het publiek mapping op gebouwen tot kan vaststellen welk tempo er in de unieke innovatieve projecten partituur staat. Loevendie stelt hier die voor het eerst het licht dus de sfeer boven zijn voorschrift. En zien. GLOW Eindhoven is dat zet weer aan het denken. gratis toegankelijk. Misschien is het dan ook geoorloofd om hoge viooltonen een octaaf lager te spelen als het zonder schouder- steun niet relaxed klinkt. Of om in Paul van Nevel goede baroktraditie te sleutelen aan de bezetting door bijvoorbeeld de cello’s te verdubbelen of te vervangen In langzame delen voegt een barokensemble vaak door fagotten. En zou dat dan alleen een swing toe aan wat in jargon een ‘doorlopende maar gelden voor Loevendies Nach- Met zijn frisse, onbekommerde stijl bewandelt achtstenbeweging’ heet klang omdat we toevallig weten dat de jonge, talentvolle componist Jesse Passenier hij bij de tempokeuze sfeer boven het pad tussen klassiek en jazz. Tijdens November voorschrift stelt, of ook voor andere Music lanceert hij The Fluid Orchestra, een pro- moderne muziek die voor baroken- ductie van Intro Maastricht. Met composities voor even lange achtsten op muziek is het repeteren merkten ze al dat de sembles is geschreven? En – nu hou- strijkkwartet en een achtkoppig ensemble vertelt gezet. Maar een barokensemble rekt lichtheid en ritmisch geïnspireerde den we echt op met vragen stellen Passenier persoonlijke verhalen over de kracht van de natuur en de plek van de mensheid daarin. sommige woorden graag een beetje muziek van Loevendie goed aansluit – kunnen moderne ensembles daar Zijn suite Lit Scenes is opgebouwd uit twee stuk- uit, zodat ‘op de berg daar staat een bij hun geliefde barokmuziek. Loe- wat van leren? Als zulke beslissingen ken. Strijkkwartet Nr.1 (2016) wordt uitgevoerd boom’ de cadans krijgt van het liedje vendie beaamt dat. Volgens hem ligt het stuk niet wezenlijk veranderen November Music door het Nederlandse Dudok Kwartet. In het ‘Komt en laat ons dansen, springen’. barokmuziek veel dichter bij wat veel is het goed, zou je met Rihm kunnen tweede deel “Fantasy”- 4 delige suite voor octet – Zouden ze die gewoonte meenemen hedendaagse componisten bezielt zeggen. krijgt Dudok gezelschap van vier musici, met naar de moderne muziek, zou een dan het romantisch zwelgen uit de een belangrijke rol voor piano en contrabas.. The Fluid Orchestra componist het toestaan, toejuichen, negentiende eeuw. Verwante zielen B’Rock: Baroque 360° Dudok Kwartet & afkeuren of er van tevoren al rekening hebben elkaar gevonden. Op het film- Lit Scenes Bart Van Caenegem — piano mee houden? pje wordt een passage van Nachklang > De Toonzaal Matthias Akeo Nowak — bas gerepeteerd met een doorlopende Zaterdag 5 november, 16.30 uur Za 12 nov / 17:00 Maarten Reumkens — fluit triolenbeweging – zeg maar een snelle Verkadefabriek, ‘s Hertogenbosch Marc Alberto — EWI, moog Geintjes een, twee, drie – een, twee, drie. Dat Holland Baroque & Erik Bosgraaf: Anne Gentenaar - Live Visuals Op de website van November Music is ook in barokmuziek een gangbaar Perfect Strings In samenwerking met Intro Maastricht wordt doorverwezen naar een filmpje patroon, en barokensembles kunnen > De Toonzaal Dit project maakt deel uit van het traject Nieuwe makers regeling van het Fonds Podiumkunsten over Nachklang, een nieuw stuk dat zulke passages in razende vaart ver- Vrijdag 11 november, 16.00 uur Theo Loevendie componeerde voor slinden. Entree: €8,-/€5,-/€4,- Holland Baroque. De muzikanten Maar bij Loevendie is een hoog tem- Huelgas Ensemble & Minguet zijn zichtbaar opgetogen een levende po lastiger te verwezenlijken zonder Quartett: Et Lux van Wolfgang Rihm componist in hun midden te hebben brokken te maken, want hij haalt on- > Grote Kerk introinsitu.nl die zijn bedoelingen uitlegt. Tijdens dertussen allerlei ritmische geintjes uit Vrijdag 11 november, 19.30 uur

vpro gids bijlage • november music 2016 9 De Amerikaanse componist, saxofonist en bandleider Steve Coleman maakt het zijn volgelingen nooit gemakkelijk. Ondanks een intellectuele benadering gaat hij vooral intuïtief te werk. ‘Het is echt ietsje meer dan playing the planets.’

door ruud meijer

oon mij de muzikant en ik zeg u een zakelijk uitgesproken shoot! aan hoe zijn muziek klinkt, een vari- dat het interview wat hem betreft Tant op de gevleugelde uitspraak kon beginnen. Ondertussen ging zijn die stelt dat je een mens het best leert meeting gewoon door, bleef hij zijn kennen door de inhoud van zijn boe- tv-programma van commentaar voor- kenkast te bestuderen. Maar hoe toon zien en beantwoordde hij in extenso je een muzikant? Een ontmoeting met de gestelde vragen. Dit alles moeite- hem of haar beschrijven, is misschien loos in een aaneengeschakelde flux de een goede optie. bouche waarvan je door het ontbre- Utrecht, begin jaren negentig. Bij ken van interpunctie en oogcontact het betreden van de hotelkamer had nooit helemaal zeker wist of hij het Circus Coleman Steve Coleman in zijn achtertuin in Allentown, Pennsylvania

componist, saxofonist en bandleider nu over de vraag, de uitzending of physics of a Culture of On the Rising Steve Coleman al naam gemaakt als het management had. Welnu: dit is of the 64 Paths klinken als titels van het boegbeeld van een groepje jonge, de man, en zó klinkt zijn muziek. Als doctoraatstheses, en bands als The Afro-Amerikaanse musici die muziek een circus met drie ringen, als vele Mystic Rhythm Society en The Council maakten volgens een concept dat gesprekken door elkaar heen, als over of Balance dragen namen die goed Coleman M-Base noemde. Het con- elkaar heen buitelende ritmes van zouden passen bij duistere, geheime cept Macro-Basic Array of Structured verschillende bands uit afwijkende genootschappen. Na het horen van Extemporization was volgens Coleman muzikale tradities. de muziek en het lezen van de titels geen jazzstijl, maar een nieuwe ma- wordt de nieuwsgierigheid naar wat nier van denken. Met die kennis in het er zich onder dat baseballpetje alle- achterhoofd – en de recent verworven Doctoraatstheses maal afspeelt almaar groter. wetenschap dat extemporization zo- Makkelijk maakt Coleman het zijn Steve Coleman groeide op in Chicago iets betekent als ‘vrijelijk en intuïtief volgelingen nooit. De namen van zijn en zijn eerste instrument was de vi- doen wat je goed dunkt’ – begon een bands en de titels van zijn albums ool. Hij was toen al veertien jaar oud. gesprek dat alle kenmerken zou heb- lijken er eerder op gericht om de Ruim een jaar later switchte hij al van ben van een voorstelling in een circus- muziekliefhebber af te schrikken, viool naar saxofoon. Zijn vader had tent met drie ringen. dan om hem zijn muzikale circustent een uitgebreide platenverzameling: Coleman, met zijn trade mark ach- binnen te lokken. De naam van het Ray Charles, Billie Holiday en andere terstevoren gedragen baseballpetje concept Macro-Basic Array of Struc- zwarte muziek. Muziek voor ouwe op het schedeldak, keek tv, leverde tured Extemporization was nog maar mensen, vond Coleman toen. Cole- commentaar op de beelden, had een het begin. Albums als The Sign and man senior stopte ook een album van meeting met zijn manager en gaf met the Seal: Transmissions of the Meta- Charlie Parker tussen de platen van

10 vpro gids bijlage • november music 2016 De Amerikaanse componist, saxofonist en bandleider playing the planets, en het is écht iets- Steve Coleman maakt het zijn volgelingen nooit je meer dan dat.’ gemakkelijk. Ondanks een intellectuele benadering Zijn laatste album Synovial Joints (2015) verscheen na een jaar van oog- gaat hij vooral intuïtief te werk. ‘Het is echt ietsje sten: in 2014 werd hij geëerd met een meer dan playing the planets.’ FOUNDATION MACARTHUR MacArthur Fellowship, een Guggen- door ruud meijer heim Fellowship en de Doris Duke Per- forming Artist Award. Ook Synovial Joints is weer zo’n album waarvan je zou kunnen zeggen: Steve Coleman is oon mij de muzikant en ik zeg u een zakelijk uitgesproken shoot! aan playing the human body, dus dat doen hoe zijn muziek klinkt, een vari- dat het interview wat hem betreft we dan maar niet. Toch bestudeerde Tant op de gevleugelde uitspraak kon beginnen. Ondertussen ging zijn hij de bewegingsmogelijkheden van die stelt dat je een mens het best leert meeting gewoon door, bleef hij zijn onze gewrichten – draaien, strekken, kennen door de inhoud van zijn boe- tv-programma van commentaar voor- buigen, ontspannen, samentrekken kenkast te bestuderen. Maar hoe toon zien en beantwoordde hij in extenso – en paste die kenmerken toe op de je een muzikant? Een ontmoeting met de gestelde vragen. Dit alles moeite- flow van zijn muziek. Daarnaast intro- hem of haar beschrijven, is misschien loos in een aaneengeschakelde flux de duceerde Coleman een nieuw begrip: een goede optie. bouche waarvan je door het ontbre- camouflage orchestration. Hij liet zich Utrecht, begin jaren negentig. Bij ken van interpunctie en oogcontact daarvoor inspireren door opnames het betreden van de hotelkamer had nooit helemaal zeker wist of hij het die hij maakte in het regenwoud van de Amazone, door de manier waarop het gebladerte van het woud de vele klanken die er te horen zijn filtert zodat de geluiden afwisselend ver weg, dichtbij of ergens in het midden te horen zijn. Ondanks al die intellectuele input Circus Coleman componeert en arrangeert Steven Circus Coleman Coleman, ook voor zijn grote ensem- Steve Coleman in zijn achtertuin in Allentown, Pennsylvania ble The Council of Balance, op een intuïtieve manier. Natuurlijk: al die kennis zit in zijn hoofd, maar wanneer componist, saxofonist en bandleider nu over de vraag, de uitzending of physics of a Culture of On the Rising zijn zoon. Die begreep eerst niets van verschillende beschavingen. Muziek- hij gaat componeren maakt hij zijn Steve Coleman al naam gemaakt als het management had. Welnu: dit is of the 64 Paths klinken als titels van die muziek. Pas later viel alles op zijn geschiedenis alleen was niet genoeg geest leeg, creëert hij op een improvi- het boegbeeld van een groepje jonge, de man, en zó klinkt zijn muziek. Als doctoraatstheses, en bands als The plaats. Na zijn afstuderen aan het Chi- voor hem. serende manier. Hij speelt of zingt wat Afro-Amerikaanse musici die muziek een circus met drie ringen, als vele Mystic Rhythm Society en The Council cago Musical College, liftte hij naar er in hem opkomt en klapt er ritmes maakten volgens een concept dat gesprekken door elkaar heen, als over of Balance dragen namen die goed New York omdat daar alle creatieve bij. Die improvisaties legt hij vast en Coleman M-Base noemde. Het con- elkaar heen buitelende ritmes van zouden passen bij duistere, geheime muziek vandaan kwam. Hij sliep in Intuïtief maakt er op dezelfde manier orkestra- cept Macro-Basic Array of Structured verschillende bands uit afwijkende genootschappen. Na het horen van de ymca en speelde op straat om zijn Steve Coleman, een ware homo uni- ties bij. Het is een beeld dat haaks lijkt Extemporization was volgens Coleman muzikale tradities. de muziek en het lezen van de titels brood te verdienen. Al snel werd hij versalis, laat zich bij het componeren te staan op de gedoodverfde super- geen jazzstijl, maar een nieuwe ma- wordt de nieuwsgierigheid naar wat gevraagd voor de Thad Jones/Mel Le- inspireren door steeds wisselende tak- intellectueel. De muzikant, die, zoals nier van denken. Met die kennis in het er zich onder dat baseballpetje alle- wis bigband, waarmee hij meteen tien ken van wetenschap, filosofie of lite- natuurvolken dat deden, met hand- achterhoofd – en de recent verworven Doctoraatstheses maal afspeelt almaar groter. weken op tournee ging in Europa, een ratuur. Praten daarover, gevoed door geklap zijn melodieën bedenkt. Roep wetenschap dat extemporization zo- Makkelijk maakt Coleman het zijn Steve Coleman groeide op in Chicago geweldige stap voorwaarts voor een een vaak gerechtvaardigd wantrou- dat plaatje op in je geest, en je hoort iets betekent als ‘vrijelijk en intuïtief volgelingen nooit. De namen van zijn en zijn eerste instrument was de vi- straatmuzikant. Luisterend naar de wen ten opzichte van de muziekjour- hoe de muziek van Steve Coleman in doen wat je goed dunkt’ – begon een bands en de titels van zijn albums ool. Hij was toen al veertien jaar oud. muziek om hem heen – Coleman wei- nalistiek, vindt hij niet gemakkelijk. essentie eigenlijk klinkt. gesprek dat alle kenmerken zou heb- lijken er eerder op gericht om de Ruim een jaar later switchte hij al van gert vaak het woord ‘jazz’ te gebrui- Ten tijde van bovenvermeld interview ben van een voorstelling in een circus- muziekliefhebber af te schrikken, viool naar saxofoon. Zijn vader had ken – ging hij op zoek naar elementen was Coleman heftig geïnteresseerd in tent met drie ringen. dan om hem zijn muzikale circustent een uitgebreide platenverzameling: die een transformatief effect op hem astronomie, en gebruikte hij parame- Coleman, met zijn trade mark ach- binnen te lokken. De naam van het Ray Charles, Billie Holiday en andere hadden, soorten muziek die hem ters uit die wetenschap als staketsels Steve Coleman And The Council of terstevoren gedragen baseballpetje concept Macro-Basic Array of Struc- zwarte muziek. Muziek voor ouwe openstelden voor verandering. Vanaf voor zijn composities. Toch wilde hij Balance & Doelenensemble: Synovial op het schedeldak, keek tv, leverde tured Extemporization was nog maar mensen, vond Coleman toen. Cole- dat moment wist hij: dát wil ik ook het er niet over hebben. ‘Ik weet nu al Joints commentaar op de beelden, had een het begin. Albums als The Sign and man senior stopte ook een album van gaan doen. Om dat doel te bereiken precies wat je dan gaat schrijven,’ zei > Verkadefabriek meeting met zijn manager en gaf met the Seal: Transmissions of the Meta- Charlie Parker tussen de platen van bestudeerde hij diverse filosofieën en hij bijna snerend. ‘Steve Coleman is Zaterdag 12 november, 21.00 uur

10 vpro gids bijlage • november music 2016 vpro gids bijlage • november music 2016 11 November Music op radio, tv en internet programma Themapagina op de VPRO-site Vrije Geluiden op met interviews en alle radio- NPO Soul & Jazz: November Music vindt plaats op diverse opnamen: vpro.nl/nm2016 zaterdag 19 november locaties in de historische binnenstad van (21.00-23.00) opnamen van ’s-Hertogenbosch. Niet alleen het muzi- Vrije Geluiden op Radio 4: Colors of Improvisation met kale aanbod, maar ook de concertlocaties Zaterdag 5 en zondag 6 novem- onder anderen Yuri Honing. zijn zeer gevarieerd. Het festivalhart van ber (23.00-0.00) een vooruitblik November Music ligt in de Verkadefabriek. op het festival. Vanaf zondag 13 Ook Vrije Geluiden op televisie Kijk voor meer informatie over concerten, november elke zondagavond (NPO 1, zondag, 10.30-11.20 kortingstarieven en overnachtingen op de mooiste concertfragmenten uur) zal aandacht besteden www.novembermusic.net van het festival. aan November Music.

Vrijdag 4 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Koninklijk concertgebouworkest Sint-Janskathedraal Detlev Glanert - Bosch Requiem Zaterdag 5 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Dudok Kwartet & Vincent van Amsterdam Azijnfabriek

Asko|Schönberg De Muzerije CONNECT Atrium B’Rock Baroque 360o De Toonzaal

Atlas Ensemble & Jean-Guihen Queyras Grote Kerk

Zondag 6 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Eric Vloeimans & Marinierskapel der Theater aan de Parade Koninklijke Marine Jameszoo Quintet Verkadefabriek Clubzaal Freedom (o)r Speech o.a. Louis Andriessen Verkadefabriek De Staat Grote Zaal Maandag 7 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Installatie Expeditie Kruithuis

Boukje Sweigman & Arnoud Noordegraaf Verkadefabriek Huid Grote Zaal Dinsdag 8 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Installatie Expeditie Kruithuis

JacobTV The News Verkadefabriek Kleine Zaal Boukje Sweigman & Arnoud Noordegraaf Verkadefabriek Huid Grote Zaal Woensdag 9 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Installatie Expeditie Kruithuis

Asko|Schönberg Theater aan de Parade Vasco Mendonça Bosch Beach Nik Bartsch Mobile Extended Verkadefabriek TEMKO ft. Nik Bartsch Grote Zaal Donderdag 10 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Ralph van Raat De Toonzaal Theo Loevendie Installatie Expeditie Kruithuis

Nederlands Kamerkoor Grote Kerk Lera Auerbach 72 Angels Ensemble Klang XL Verkadefabriek Professor Bad Trip Kleine Zaal Stargaze & Nora Fischer Verkadefabriek Grote Zaal

12 vpro gids bijlage • november music 2016 November Music op radio, tv en internet Vrijdag 11 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 23 .30 Rembrandt Frerichs Trio & De Toonzaal programma Themapagina op de VPRO-site Vrije Geluiden op Liza Ferschtman programma Holland Baroque De Toonzaal met interviews en alle radio- NPO Soul & Jazz: Perfect Strings November Music vindt plaats op diverse opnamen: vpro.nl/nm2016 zaterdag 19 november Dick Verdult Verkadefabriek locaties in de historische binnenstad van (21.00-23.00) opnamen van Philips de Tweede Kleine Zaal Huelgas Ensemble Grote Kerk ’s-Hertogenbosch. Niet alleen het muzi- Vrije Geluiden op Radio 4: Colors of Improvisation met Wolfgang Rihm - Et Lux kale aanbod, maar ook de concertlocaties Zaterdag 5 en zondag 6 novem- onder anderen Yuri Honing. Colours of Improvisation - Yuri Honing, Mathias Verkadefabriek zijn zeer gevarieerd. Het festivalhart van ber (23.00-0.00) een vooruitblik Eick, Rabih Abou-Khalil, Jeroen van Viet e.a. Grote Zaal November Music ligt in de Verkadefabriek. op het festival. Vanaf zondag 13 Ook Vrije Geluiden op televisie Plug Kruithuis

Kijk voor meer informatie over concerten, november elke zondagavond (NPO 1, zondag, 10.30-11.20 Capella Amsterdam Jheronimus Bosch kortingstarieven en overnachtingen op de mooiste concertfragmenten uur) zal aandacht besteden Arvo Pärt - Kanon Pokajanen Art Centre www.novembermusic.net van het festival. aan November Music. Zaterdag 12 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Installatie Expeditie Kruithuis

Quatuor Diotima De Toonzaal

Vrijdag 4 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Nicoline Soeter Pand 18 Koninklijk concertgebouworkest Sint-Janskathedraal Detlev Glanert - Bosch Requiem Jacqueline Oskamp Verkadefabriek Filmzaal 4 Zaterdag 5 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Merlijn Twaalfhoven Bij Katrien Dudok Kwartet & Vincent van Amsterdam Azijnfabriek

Alles wat klinkt Verkadefabriek Asko|Schönberg De Muzerije Theo Loevendie Filmzaal 4 CONNECT Atrium Evelien van den Broek Theater Artemis B’Rock Baroque 360o De Toonzaal

Bow Hammer Connection Bank van Leening Atlas Ensemble & Jean-Guihen Queyras Grote Kerk

Reinier van Houdt Artuarium Zondag 6 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Eric Vloeimans & Marinierskapel der Theater aan de Parade Jesse Passenier Verkadefabriek Koninklijke Marine Cabaretfirma Jameszoo Quintet Verkadefabriek Claudio Baroni Verkadefabriek Clubzaal Kleine Zaal Freedom (o)r Speech o.a. Louis Andriessen Verkadefabriek Arditti Quartet & Jennifer Walshe De Toonzaal De Staat Grote Zaal .30 .30 .30 .30 .30 .30 .30 .30 .30 .30 .30 Maandag 7 november 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Vincent Peirani Verkadefabriek Installatie Expeditie Kruithuis Clubzaal Lavinia Meijer, Bryce Dessner e.a. W2 Poppodium Boukje Sweigman & Arnoud Noordegraaf Verkadefabriek Huid Grote Zaal philharmonie zuidnederland Grote Kerk Dinsdag 8 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Installatie Expeditie Kruithuis Steve Coleman and The Council of Balance Verkadefabriek Synovial Joints Grote Zaal JacobTV The News Verkadefabriek Lavinia Meijer, JacobTV W2 Poppodium Kleine Zaal Harper Songs Boukje Sweigman & Arnoud Noordegraaf Verkadefabriek Zondag 13 november 11 .30 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Huid Grote Zaal Arditti Quartet De Toonzaal Woensdag 9 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Installatie Expeditie Kruithuis Kunstmuziekroute Diverse novembermusic.net/kunstmuziekroute locaties Asko|Schönberg Theater aan de Parade Ives Ensemble & Toon Tellegen Verkadefabriek Vasco Mendonça Bosch Beach Piet-Jan van Rossum De Optocht Grote Zaal Nik Bartsch Mobile Extended Verkadefabriek Hollands Diep Orangerie TEMKO ft. Nik Bartsch Grote Zaal Peter-Jan Wagemans Beeldenstorm Donderdag 10 november 12 .30 13 .30 14 .30 15 .30 16 .30 17 .30 18 .30 19 .30 20 .30 21 .30 22 .30 Amsterdam Sinfonietta & Grote Kerk Isabelle van Keulen Ralph van Raat De Toonzaal Theo Loevendie Rembrandt Frerichs Trio & Hossein, Verkadefabriek Alizadeh & Cello8ctet Grote Zaal Installatie Expeditie Kruithuis

Nederlands Kamerkoor Grote Kerk Lera Auerbach 72 Angels Ensemble Klang XL Verkadefabriek Professor Bad Trip Kleine Zaal Stargaze & Nora Fischer Verkadefabriek Kijk voor meer informatie over concerten, kortingstarieven en overnachtingen op: Grote Zaal www.novembermusic.net

12 vpro gids bijlage • november music 2016 vpro gids bijlage • november music 2016 13 Kruisbestuivers op koers

Neoklassiek of pop goes classic? De mengeling van stijlen, tussen popmuziek, minimal, jazz en klassiek, is in volle gang. Muziekavonturiers als Stargaze en harpiste Lavinia Meijer grijpen hun kansen.

door mark van de voort

stargaze EMANUEL FLORAKIS

14 vpro gids bijlage • november music 2016 uzikale durfondernemers schrikken de programmeurs van klas- de gevoelstaal van de rockmuziek. ‘Ik hebben het voor het uitkiezen. sieke muziekfestivals er al lang niet merk het bij componisten van mijn MDe domeinen van de pop en meer voor terug om dezelfde Green- generatie. Zij luisteren met aandacht eigentijds gecomponeerde muziek wood te koppelen aan de woeste or- naar wat er in de popmuziek gebeurt. doorkruisen elkaar als nooit tevoren. kestwerken van Krzysztof Penderecki, Ik doe echt inspiratie op tijdens festi- Kijk niet vreemd op van termen als of metalgitarist Stephen O’Malley aan vals als North Sea Jazz en Lowlands. En Kruisbestuivers neoklassiek, elektrorock, symfonische de Roemeense avant-gardecomponist of het nou Radiohead is of de Noorse pop en avant-gardistische postrock. Iancu Dumitrescu. Amsterdam Sinfo- jazzscene, die muziek gaat in je poriën Voor de vraatzuchtige muziekavon- nietta en het Concertgebouworkest zitten als je componeert.’ turier zonder hokjesvrees zijn het gaan tegenwoordig onverdroten in Strootman is gefascineerd door de gouden tijden. zee met popacts als Son Lux of Rufus productiekwaliteiten van pop-acts. op koers De platenindustrie heeft een beslis- Wainwright. De kruisbestuivingen ‘Popmusici zijn ongelofelijk ingenieus send steentje bijgedragen aan de zijn in volle gang. in het vertalen van de studiosituatie vervagende grensposten tussen pop naar een livegeluid en andersom. Je en klassiek. Eind jaren zestig en begin ziet dat componisten die zich tussen Neoklassiek of pop goes classic? De jaren negentig zag je al voortekenen. Stargaze de pop en klassiek bewegen, hier han- mengeling van stijlen, tussen popmuziek, Hoogtijdagen van de lp en cd. Het Tijdens November Music is een van dig gebruik van maken. Bryce Dessner minimal, jazz en klassiek, is in volle gang. geld stroomde binnen bij de grote de opvallendste Europese cross-over van The National en Nico Muhly we- Muziekavonturiers als Stargaze en harpiste platenmaatschappijen en een risi- ensembles te gast, Stargaze uit Berlijn. ten precies hoe ze een plaat moeten cootje meer of minder kon de pret Onder aanvoering van dirigent André aankleden.’ Strootman heeft al flink Lavinia Meijer grijpen hun kansen. niet drukken. De eerste elektronische de Ridder slaat deze groep klassieke wat arrangementen geschreven voor door mark van de voort experimenten en de hypnotische roes musici een brug tussen pop en eigen- Stargaze en gastmusici als John Cale van de minimal music sloten naadloos tijds gecomponeerd. Sinds 2013 heeft en Loney Dear. ‘Zo leer je de klank van aan bij de puls van de rock. Zo werden Stargaze al de degens gekruist met het ensemble goed kennen. Voor mijn minimalist Terry Riley en rockavontu- Lee Ranaldo, Nils Frahm, Julia Holter, nieuwe stuk Songs from a Dark Past rier John Cale aan elkaar gekoppeld Villagers en Matthew Herbert. Vorig heb ik me laten inspireren door een (Church of Anthrax, 1971). Musique jaar opende Stargaze samen met com- honderddertigtal brieven van mijn concrète-pionier Pierre Henry werd op grootvader uit Nederlands-Indië. Een zijn beurt uitgehuwelijkt aan Engelse puur instrumentaal werk vol atmos- progrockers Spooky Tooth (Ceremony, Stargaze is er van feer,’ verklapt Strootman. 1969). Tijdens het cd-tijdperk van de overtuigd dat de vroege jaren negentig werden even- vernieuwing binnen de eens bakens verzet. Zo verscheen er Muziekboekanier hedendaagse muziek werk van componisten Steve Mart - Een van Nederlands opvallendste land en Graham Fitkin op het post- zowel plaatsvindt in de klassieke kruisbestuivers is harpiste punklabel Factory. Zelfs de Derde pop als in de academische Lavinia Meijer. Bekendheid kreeg ze Symfonie van Henryk Górecki kreeg muziekwereld met haar harparrangementen van in die jaren popstatus. Minimalist en Philip Glass’ solo pianowerken. De grenzenslechter Philip Glass startte vrijbuitersideeën van Glass vallen in via gigant Philips zijn eigen label, ponist Terry Riley het World Minimal goede aarde bij Meijer. Ook in de Ne- Point Music. Als troefkaart trok Glass Musical festival in Amsterdam. derlandse componist Jacob ter Veld- zijn symfonische bewerking van David In Den Bosch speelt Stargaze werk van huis (JacobTV voor zijn buitenlandse Bowie’s Low. In 1986 had Glass al de de Amerikaanse slagwerker/compo- fans) vindt Meijer een enthousiaste ban gebroken door een popalbum nist Greg Saunier, bekend van de band medestander. Muziekboekanier Ter uit te brengen, het gedenkwaardige Deerhoof. Twee Nederlandse kern- Veldhuis kent het klappen van de Songs from Liquid Days. leden van Stargaze, hoornist Morris zweep als het gaat om uitgekiend Inmiddels is het hek van de dam, en Kliphuis en gitarist Aart Strootman, laveren tussen de eilandjes van pop, krijgen leden van geliefde indie-bands componeren nieuw werk voor hun en- minimal en klassiek. Meijer en Ter als The National en Arcade Fire alle semble. Strootman voelt zich als een Veldhuis hebben inmiddels een gelegenheid hun doorgecomponeer- vis in het water bij Stargaze. Een en- flinke serie werken gerealiseerd. de pennevruchten uit te brengen op semble dat er van overtuigd is dat de Tijdens November Music presente- klassieke platenlabels als Deutsche vernieuwing binnen de hedendaagse ren ze samen en afzonderlijk enkele Grammophon. Muziekfestivals blijven muziek zowel plaatsvindt in de pop concertprogramma’s. Meijer woont niet achter. Van Radiohead-gitarist als in de academische muziekwereld. in Amersfoort en Ter Veldhuis in het Jonny Greenwood met kamerorkest Een denkwijze die Strootman volledig nabijgelegen Doorn. Repetities vinden stargaze op Best Kept Secret, tot Philip Glass en omarmt. Als elektrisch gitarist voelt dan ook geregeld plaats in de ruime

EMANUEL FLORAKIS Steve Reich op Lowlands. Andersom hij zich sowieso nauw verwant met studio van Meijer. >

14 vpro gids bijlage • november music 2016 vpro gids bijlage • november music 2016 15 za 3 dec 2016 Den Haag Martijn Padding en De Tweede Haagse School

15.00 Nieuwe KerK Johan Wagenaar Prijs voor Martijn Padding

19.00 Korzo theater Nacht van de Tweede Haagse School met werk van o.a. Kate Moore, oscar Bettison, hugo Morales, alejandro Castanõs, Justin Christensen, Barbara ellison, Matt wright en Maya Verlaak

info & tickets: dagindebranding.nl CORBINO

lavinia meijer Aart Strootman jacob ter veldhuis

Het duo leerde elkaar goed kennen hangen de rafels er soms bij. Die spon­ er nieuw werk van Ludwig­Leone tijdens het hectische ontstaansproces taniteit mis ik juist in de klassiek.’ en Bryce Dessner van The National. van Ter Veldhuis’ Cities Change the Daarnaast heeft ze samen met Ter Songs of Birds. ‘In het werk gebruik Veldhuis een speciaal JacobTV portret­ ik samples van vrouwen die hartver­ Schapen concert uitgedacht waarmee beiden scheurende, realistische verhalen Voor Lavinia Meijer is de band die ze vanaf 2 november door Nederland vertellen, waaronder een prostituee. met een musicus weet op te bouwen toeren. Een van de hoogtepunten is Deze rauwe verhalen combineer ik van doorslaggevend belang. ‘Ik kom het gloednieuwe Harpers Songs voor met de harpklanken,’ vertelt de com­ tot bloei door de personen die ik sopraan Nora Fischer, Lavinia Meijer ponist met zichtbaar genoegen. Dat is leer kennen. Philip Glass maar ook en twee slagwerkers. Een persoonlijk ook precies wat Lavinia Meijer destijds pianist Michiel Borstlap. Met hen tast requiem gebaseerd op de Egyptische voor ogen had. ‘Ik wilde het zoete ik de grenzen af. “Ga gewoon muziek dodencultus. ‘Ik heb de dood altijd harpimago doorbreken. Die ruige maken” draag ik mezelf op.’ Voor verre van me gehouden, ook in mijn kant moest in het volle licht.’ Tijdens komend seizoen is Meijer zelf aan het composities. Met mijn 65ste in aan­ het World Harp Congress in Amster­ componeren geslagen, onder meer tocht is de tijd blijkbaar rijp,’ geeft dam (2008) ontlokte de première Ter Veldhuis toe. ‘Maar Lavinia speelt heftige reacties in het conservatieve ook mijn Pastorale. Een typisch idylli­ kamp. ‘Muzikaal terrorisme en ont­ De spirituele muziek sche harpcompositie waarin samples heiliging waren enkele kwalificaties,’ van Arvo Pärt en de van blatende schapen zijn verwerkt. lacht Meijer er nu om. ‘Voor mij stond minimal music sterken Verrassend muzikale dieren, kan ik je toen vast dat ik als harpiste mijn eigen verzekeren.’ pad moest kiezen.’ Ter Veldhuis in zijn Binnen het klassieke circuit zijn Meij­ zoektocht naar een er en Ter Veldhuis buitenbeentjes. herwaardering voor za 3 dec 2016 Den Haag Muziekmakers met een ingebouwde tonaliteit Stargaze & Nora Fischer Martijn Padding en hekel aan hokjes. De bijna 65­jarige > Verkadefabriek Ter Veldhuis is een kind van de jaren Donderdag 10 november, 21.00 uur De Tweede Haagse School zestig. ‘In die jaren was er een mer à voor een animatieproject met filmer boire aan muzikale invloeden. Pop, Aimée de Jongh en een samenwerking Lavinia Meijer, Bryce Dessner e.a. 15.00 Nieuwe KerK Johan Wagenaar Prijs voor Martijn Padding rock, jazz. Door de week was ik een met schrijver Abdelkader Benali. ‘Mu­ > W2 Poppodium brave conservatoriumstudent, maar zikaal zit ik ergens tussen de pop en Zaterdag 12 november, 19.00 uur 19.00 Korzo theater in de weekenden speelde ik in band­ minimal music in. Een hele stap voor Nacht van de Tweede Haagse School jes. Pas rond mijn veertigste zag ik me,’ erkent Meijer. Allereerst brengt Lavinia Meijer & JakobTV: met werk van o.a. Kate Moore, oscar Bettison, mogelijkheden om het elan en de ze begin november een dubbel­cd uit, Harper Songs hugo Morales, alejandro Castanõs, Justin power van de rock in mijn genoteerde The Glass Effect, met harpbewerkin­ > W2 Poppodium Christensen, Barbara ellison, Matt wright en muziek te verwerken. Alle gêne moest gen van Glass’ Etudes en composities Zaterdag 12 november, 21.30 uur Maya Verlaak overboord.’ De spirituele muziek van van navolgers als Nico Muhly en

Arvo Pärt en de minimal music sterken Ellis Ludwig­Leone van de band San JacobTV: The News Ter Veldhuis in zijn zoektocht naar een Fermin. > Verkadefabriek herwaardering voor tonaliteit. ‘Bij rock Tijdens November Music speelt Meij­ Dinsdag 8 november, 18.45 uur info & tickets: dagindebranding.nl

vpro gids bijlage • november music 2016 17 November Music beleeft de première van een muziekthea- tervoorstelling van componist Piet-Jan van Rossum en regis- seur Petra van der Schoot, geba- seerd op het epische dichtwerk De optocht van Toon Tellegen.

door angela van der elst foto roel siebrand Pats!

Kijk, daar komen mensen aan. Ze denken dat er geen muren zijn, geen valkuilen, geen dodelijke omhelzingen op het midden van onze weg. Pats! En daar komen auto’s, fietsers, spreeuwen, muggen. Pats! piet-jan van rossum, toon tellegen en petra van der schoot

aar het idee vandaan kwam de regie (van de twee acteurs die Tel- februari 2017, is tijdens het gesprek om een theatrale bewerking legens tekst ten gehore brengen plus aan het einde van de zomer nog niet Wvan De optocht van Toon Tel- een mimespeler annex toneelknecht) helemaal duidelijk, afhankelijk als de legen te maken weet niemand meer. en voor het minimalistische totaal- productie is van verschillende finan- Het onnavolgbare, 77 pagina’s tellen- beeld (geïnspireerd door het Japanse ciers en dus mogelijkheden. Zeker is de gedicht waarin een fantasierijke Noh-theater). wel dat in Den Bosch vooral de tekst opsomming van jan en alleman in Hoe en wat het precies zal gaan wor- en muziek centraal zullen staan, en de volheid van hun bestaan door een den, in november en daarna vanaf dat Tellegen na de première een luxe ‘Pats!’ getroffen wordt, verscheen in uitgave van De optocht in ontvangst 2012. Tellegen las het sindsdien een zal nemen ter gelegenheid van zijn keer of tien voor, wat steeds zo’n twee- 75ste verjaardag. enhalf uur duurde. Tijdens November Piet-Jan van Rossum: Het is niet zijn eerste samenwerking Music is De optocht te beleven in een ‘Ik val met de deur in huis, met Van Rossum en Van der Schoot; in iets langere, aangeklede versie. Com- alles is er gewoon tegelijk, 2011/’12 was van hun hand de voorstel- ponist Piet-Jan van Rossum schreef er ling Achterna gedragen te zien. Telle- muziek bij (die het Amsterdamse Ives net als bij de tekst van Toon’ gen schreef daarvoor op verzoek weer- Ensemble zal uitvoeren), Petra van berichten die, hoe de voorspelling ook der Schoot is verantwoordelijk voor luidde, steevast eindigden met ‘Het

18 vpro gids bijlage • november music 2016 November Music beleeft de wordt een mooie dag’. Desondanks is te kijken om een dramatisch effect te wat nu waar vandaan komt.’ première van een muziekthea- dit nieuwe project voor de betrokke- bewerkstelligen.’ Ook bezochten ze een aantal Noh- tervoorstelling van componist nen een verrassing, die waarschijnlijk Han Buhrs en Joop Keesmaat zijn de voorstellingen; uren durende uit- via via zijn oorsprong vond. twee vertolkers van Tellegens vertel- voeringen waar je ‘anders’ naar moet Piet-Jan van Rossum en regis- ling. ‘Wat al deze elementen uiteinde- leren kijken. ‘De toeschouwer moet seur Petra van der Schoot, geba- lijk bindt,’ zegt Van der Schoot, ‘zijn niet gaan zitten wachten tot er iets seerd op het epische dichtwerk Zwepen de “patsen” van Toon, die gaande het gebeurt, want zo werkt het niet,’ zegt De optocht van Toon Tellegen. ‘Laat ik het maar rustig opbouwen, gedicht steeds dieper de aardkloot in Van der Schoot. ‘Het is eerder prik- dat was het eerste wat ik dacht toen gehamerd worden.’ kelarm, met een geheel eigen tijd- door angela van der elst ik begon met componeren,’ zegt foto roel siebrand Piet-Jan van Rossum. ‘Maar vrij vlot veranderde dat in: flauwekul, ik val Petra van der Schoot: met de deur in huis, alles is er gewoon ‘Wat je straks ziet, is bijna een omkering van tegelijk, net als bij de tekst van Toon.’ wat je hoort. Volheid versus ruimte.’ Daarin buitelen bijvoorbeeld ‘de noodlottigen, de achtergestelden, de tweeslachtigen, de strikt afhankelij- ken, de bevooroordeelden’ over de Daar zijn de ongezeglijken, de spanne, in het begin dommelde ik er bladzijden en blijft kind noch kraai onberekenbaren, de onbuigzamen, soms bijna bij weg. Het is de kunst om gespaard. Toon Tellegen: ‘De eerste en de tegendraadsen, zij die zich stijlvol aansluiting te vinden bij het ritme, helft vind ik altijd zwaar om voor te vergalopperen en met de puls ervan.’ Een ander interessant lezen, het gaat maar door, na ruim ontwapenend misbaar hun flagrante aspect vindt Van der Schoot het ge- Pats! een uur ben ik nog niet op de helft. wanprestaties verdedigen, geven dat ‘iedereen die op het toneel Pats! Maar tijdens het laatste deel wordt puffend van ongemak, de staat even belangrijk is, of hij nu een het steeds persoonlijker en krijg ik heetgebakerde profeten van de rol speelt of verantwoordelijk is voor het gevoel erin op te gaan. Dan vind ik zelfdestructie. de rekwisieten en een krukje onder de het weer jammer wanneer het einde Pats! kont van een acteur moet schuiven. in zicht komt en zou ik wel willen dat Kijk, daar komen mensen aan. het nóg drie uur duurt.’ Ze denken dat er geen muren zijn, Van Rossum vulde in zijn partituur geen valkuilen, geen dodelijke het instrumentarium voor de gelegen- omhelzingen op het midden van heid aan met een ryuteki (een Japanse

onze weg. fluit) en een Indiaas harmonium. De DER SCHOOT PETRA VAN Pats! vele keren ‘Pats!’ (Tellegen: ‘Eerst wa- En daar komen auto’s, fietsers, ren het er tien of twaalf, toen werden spreeuwen, muggen. het er honderd, nu zijn het er onge- Pats! piet-jan van rossum, toon tellegen en petra van der schoot veer 250’) zullen, behalve in woord, klinken middels ‘zwepen’: houten slagwerkinstrumenten van verschil- aar het idee vandaan kwam de regie (van de twee acteurs die Tel- februari 2017, is tijdens het gesprek lende omvang. om een theatrale bewerking legens tekst ten gehore brengen plus aan het einde van de zomer nog niet De volle, doordenderende, zich gaan- Wvan De optocht van Toon Tel- een mimespeler annex toneelknecht) helemaal duidelijk, afhankelijk als de deweg uitbreidende en dan weer in- legen te maken weet niemand meer. en voor het minimalistische totaal- productie is van verschillende finan- krimpende zinnen krijgen door Petra de optocht Het onnavolgbare, 77 pagina’s tellen- beeld (geïnspireerd door het Japanse ciers en dus mogelijkheden. Zeker is van der Schoot een trage enscenering de gedicht waarin een fantasierijke Noh-theater). wel dat in Den Bosch vooral de tekst aangemeten. Van Rossum: ‘Je kunt opsomming van jan en alleman in Hoe en wat het precies zal gaan wor- en muziek centraal zullen staan, en het vergelijken met wat je ervaart Van Rossum ging met Van der Schoot De spaarzaamheid ervan spreekt me de volheid van hun bestaan door een den, in november en daarna vanaf dat Tellegen na de première een luxe wanneer je in de trein zit en naar naar Japan, ter inspiratie en om er enorm aan en komt zeker terug in ‘Pats!’ getroffen wordt, verscheen in uitgave van De optocht in ontvangst buiten kijkt: bomen dichtbij die rats, geluiden op te nemen. ‘Van buschauf- onze weergave van De optocht.’ 2012. Tellegen las het sindsdien een zal nemen ter gelegenheid van zijn rats voorbijgaan, met verderop een rij feurs, kraaien, spoorwegovergangen, keer of tien voor, wat steeds zo’n twee- 75ste verjaardag. die veel langzamer beweegt.’ ‘Wat je gastvrouwen en noem maar op. enhalf uur duurde. Tijdens November Piet-Jan van Rossum: Het is niet zijn eerste samenwerking straks ziet,’ vult Van der Schoot aan, ‘is Het is een handelsmerk van me om Invallen Music is De optocht te beleven in een ‘Ik val met de deur in huis, met Van Rossum en Van der Schoot; in bijna een omkering van wat je hoort. muziek met allerlei andere klanken, Tellegen bleef hier en sleutelde aan iets langere, aangeklede versie. Com- alles is er gewoon tegelijk, 2011/’12 was van hun hand de voorstel- Volheid versus ruimte. Het is onmo- uit een inmiddels gigantisch archief, zijn werk. ‘Er komen nu 4400 woor- ponist Piet-Jan van Rossum schreef er ling Achterna gedragen te zien. Telle- gelijk om De optocht uit je hoofd te te vermengen en de combinatie daar- den eenmalig in voor, maar ik heb een muziek bij (die het Amsterdamse Ives net als bij de tekst van Toon’ gen schreef daarvoor op verzoek weer- leren en daar maak ik gebruik van. van tijdens een uitvoering deels live, soort dwangmatige obsessie om alle Ensemble zal uitvoeren), Petra van berichten die, hoe de voorspelling ook Wanneer de ene acteur voorleest, deels vanaf band te laten horen, woorden erin te krijgen. Zo kwam ik der Schoot is verantwoordelijk voor luidde, steevast eindigden met ‘Het hoeft de andere alleen maar de zaal in zonder dat het publiek exact weet er laatst achter dat “brandhaard” nog >

18 vpro gids bijlage • november music 2016 vpro gids bijlage • november music 2016 19 20 t/m 29 oktober 2016 Muziekgebouw aan ‘t IJ & Bimhuis The Acting Cello 20 okt 20.15 Instant Happiness - Uitverkocht 20 okt 22.00 Instant Happiness - Extra voorstelling 24 okt 17.00 De Meester en Margarita 28 okt 24.00 POE: The Tell-Tale Heart

CBA_VPROAdv190x285.indd 1 27-09-2016 10:56:36 Toon Tellegen: ‘Er komt natuurlijk een dag waarop ik er vanaf • kunstmuziekroute • moet blijven’ • kunstmuziekroute • Op de laatste zondagmiddag van November Music heeft u met één kaartje toegang tot 25 concerten. Hieronder drie tips. ontbreekt, en “heksenketel”. Ik spaar die invallen op in een schriftje en ga Wonderontwerpen en elektronica interactief zijn. Het daar dan zo nu en dan mee zitten.’ Van Stripfiguur Guust Flater bouwde van koffertje waarmee Morales heen en Rossum: ‘Wat jij hebt met woorden, een holle boomstronk een, naar eigen weer loopt wordt een instrument; het heb ik met intervallen. De kleine en zeggen, grote harp. De trillingen die stampen met haar voeten (zowel bloot grote terts bijvoorbeeld, dat zijn heel zijn creatie voortbracht waren echter als geschoeid) beweegt Tomás en zijn oude bekenden van me waarmee ik al zodanig dat ze tot rampen in de om- technologie tot reacties; de waaier 35 jaar aan het sollen ben. Ik kan daar geving leidden, waarop het ding een wordt in dit duet gehanteerd door een eindeloos over denken en dat geeft ‘flaterfoon’ werd gedoopt. soort statiefrobot. Bagatelles toont een soort vervulling.’ Tellegen: ‘Het Ook componisten Aart Strootman en de Zuid-Spaanse trots in een modern is inderdaad plezierig om zo thuis te Marco Mlynek gebruikten hun fantasie jurkje. zijn in iets. Ik ben daar ook trots op.’ en vervaardigden twee instrumenten Behalve nog ongenoemde begrippen op ware grootte die op het schilderij Ana Morales & Enrique Tomás Bagatelles > Verkadefabriek vinden ook mensen die Tellegen dier- Tuin der lusten van Jeroen Bosch staan Zondag 13 nov., 12.00, 13.30 en 15.00 uur baar waren en hem recent ontvielen, afgebeeld: een soort luitharp en een zoals zijn broer, soms een plek in gigantische draailier. Hun speciaal Dwaaltocht de geschreven stoet, die aldus blijft hiervoor geschreven werk zal onder de Zoals je niet alles moet geloven wat groeien. Van der Schoot en Van Ros- noemer De hemelse hel van Jeroen Bosch je denkt, moet je ook niet per se alles sum, die meerdere voorlezingen door worden uitgevoerd door het Storioni voor waar aannemen wat je je meent te Tellegen bijwoonden en zelf inmid- Trio; Strootman en Mlynek bespelen kunnen herinneren. Wetenschappelijk dels zeker een jaar intensief met de hun wonderontwerpen zelf. onderzoek heeft immers bewezen dat tekst bezig zijn, horen en lezen zelfs ons geheugen veranderlijk en makke- in de ongewijzigde delen nog steeds Storioni Trio & Aart Strootman & lijk te manipuleren is. Voor de Britse Marco Mlynek nieuwe stukken. ‘Alsof het dan op dat De hemelse hel van Jeroen Bosch kunstenaar A.R. Hopwood vormde dit moment ineens voor het eerst tot je > De Toonzaal de aanleiding om een ‘False Memory spreekt.’ ‘Maar er komt natuurlijk een Zondag 13 nov., 13.00, 14.30 en 16.00 uur Archive’ te creëren; een verzameling dag waarop ik er vanaf moet blijven,’ ano niem ingestuurde herinneringen zegt Tellegen. En dan kan ook hij gaan Robot met waaier aan gebeurtenissen die nooit hebben zitten kijken en luisteren naar wat ‘Kleinigheden’, dat betekent de titel plaatsgevonden. Evelien van den Broek, anderen van zijn optocht gemaakt van het werk waarmee flamencodan- componiste en zangeres, liet zich mede hebben. seres Ana Morales en geluidskunste- hierdoor inspireren tot een eigen naar Enrique Tomás begin 2015 furore dwaaltocht door het mentale doolhof Daar komt een man die zijn hersenen maakten tijdens de Flamenco Biënnale van wat was, met de muziekvoorstelling afpijnigt, maar niet weet Nederland. Om het eerste lustrum van False Memories als resultaat. over wat, die termijnen heeft laten dit festival toen luister bij te zetten, Evelien van den Broek False Memories verstrijken, ontmoetingen bedacht het Spaanse gelegenheidsduo > Artemis heeft vermeden, vriendschappen heeft een voorstelling waarbij dans, ritme Zondag 13 nov., 11.30, 14.00 en 15.00 uur verspeeld, kansen heeft 20 t/m 29 oktober 2016 laten liggen en nu zichzelf vakkundig Nils Økland Band • Girls in Airports • Michael Wollny Trio • T.r.a.s.h. / DAAU • Jelena ontmantelt en wenend ten Kostic / Dyane Donck • Ana Morales / Enrique Tomás • Cappella Pratensis & Paul onder gaat in de schemering van een van Kemenade • Storioni Trio / Aart Strootman / Marco Mlynek • Aart Strootman & Muziekgebouw aan ‘t IJ & Bimhuis dag als elke andere, het leven Nora Fischer • Amsterdams Andalusisch Orkest • Bombay Bazaar / JacobTV • Nizar heeft zijn lusten botgevierd op Rohana • Evelien van den Broek • Dyane Donck & Els Mondelaers • Reinier van The Acting Cello hem, zal zijn vertier nu bij een Houdt / Robert Ashley • Will Holder & Alex Waterman • Instrument Inventors Initi- ander vinden. ative • Ig Henneman • Janco Verduin / orkest de ereprijs • Mayke Nas / SDH / Cello 20 okt 20.15 Instant Happiness - Uitverkocht Pats! Biënnale Band • Aspasia Nasopoulou / Horst Rickels • Rogier Telderman • Matteo Mijderwijk’s Polytrigger • VanDryver 20 okt 22.00 Instant Happiness - Extra voorstelling De optocht door Ives Ensemble > Verkadefabriek Zie: www.novembermusic.net/kunstmuziekroute 24 okt 17.00 De Meester en Margarita Zondag 13 november, 13.00 uur 28 okt 24.00 POE: The Tell-Tale Heart

vpro gids bijlage • november music 2016 21

CBA_VPROAdv190x285.indd 1 27-09-2016 10:56:36 Magische woordenvloed

Ontregelende tv-soapopera’s en meditatieve drones. tongues,” zeggen de Amerikanen. Een November Music presenteert een eresaluut aan de in 2014 woordenvloed die Ashley vervolgens overleden Amerikaanse componist Robert Ashley. weer verwerkte in zijn opera’s.’ Hij moedigt zijn musici continu aan door mark van de voort om persoonlijke oplossingen te zoe- ken. ‘Als musicus vorm je een soort karakter in een theaterstuk,’ merkt usic has become a mystery voor de televisie in zeven episodes Van Houdt. Al in de jaren vijftig excel- again’. Kibbelende stelletjes, die gek genoeg geen navolging kreeg. leert Ashley in het creëren van open ‘M depressieve docenten en voor Ashley liet zich er niet door weerhou- partituren. ‘Ik ben helemaal geobse- zich uit mijmerende oudjes. Dage- den om meer opera’s te schrijven. Van deerd geraakt door zijn ongewone lijkse beslommeringen als magische het monumentale Now Eleanor’s Idea partituren vol aanwijzingen. Ze lijken voedingsbodem voor avondvullende tot zijn laatste, recent uitgebrachte bedrieglijk simpel maar er is zoveel in opera’s. Of tijdopslorpende muziekex- Crash. In 2007 was Ashley’s ensemble verborgen. Het levert tijdloze muziek perimenten van een bodemloze medi- voor een laatste keer in Nederland te op.’ tatieve kracht. In het pionierswerk van gast tijdens het Holland Festival. Toen Van Houdt bijt zich manhaftig vast in de Amerikaanse componist Robert klonk zijn ontroerende opera Celestial Ashley’s puzzelpartituren. Het won- Ashley (1930-2014) is alles mogelijk. In Excursions. derbaarlijke The Entrance (1966) is als zijn composities groeit spraakkunst een bordspel tussen twee keyboards. uit tot ware klankpoëzie. Woorden Achttien stapeltjes munten worden worden muziek, muziek bezweert de Puzzelpartituren verdeeld over de continu ingedrukte woordenstroom. Als een James Joyce November Music presenteert een toetsen. Urenlang passeren onheil- onder de operavernieuwers verlegde bescheiden eerbetoon aan deze mo- spellende donderwolken aan traag Robert Ashley de grenzen van het derne Amerikaanse meester. Tijdens verglijdende drones. Nog theatraler muziektheater. Hij verzamelde een een lezing buigen de Britse schrijver/ is Maneuvers for Small Hands (1961) ontwerper Will waarin de pianist helse instructies Holder en cellist moet opvolgen. Van beukende boven- Alex Waterman armclusters op de toetsen tot een ron- zich over Ashley’s dedans op en onder de vleugel. Van enigmatische Houdt heeft de complexe grafische teksten onder de partituur tot een handzame kaarten- noemer Yes, But Is bak teruggebracht. Een staaltje vak- It Edible? De Ne- manschap. Ashley’s nalatenschap is in derlandse pianist goede handen. Reinier van Houdt duikt nog dieper in Ashley’s reper- Reinier van Houdt: toire. Hij poetst Maneuvers for Small Hands van twee vroege, on- Robert Ashley speelbaar geachte > Artuarium partituren op. Van Zaterdag 12 november, 15.30 uur Houdt kent Ashley van nabij, onder Reinier van Houdt: The Entrance van meer toen Ensem- Robert Ashley ble mae in 2007 > Verkadefabriek robert ashley een heel portret Zondag 13 november, 17.00 uur aan de Amerikaan vast vocalistenteam om zich heen, wijdde. ‘Een hele gulle man die klank- Will Holder & Alex Waterman: Yes, onder wie bariton Thomas Buckner poëzie ontwaarde in het alledaagse, But Is It Edible? en stemkunstenares Joan La Barbara. zoals tuinfeestjes of een in zichzelf > Stedelijk Museum Baanbrekend is zijn operacyclus Per- pratende straatzwerver. Zelf kampte Zondag 13 november, 13.00 en fect Lives (1978-1984), een soapopera hij ook met deze tic. “Speaking in 15.00 uur

22 vpro gids bijlage • november music 2016 Magische woordenvloed

Ontregelende tv-soapopera’s en meditatieve drones. tongues,” zeggen de Amerikanen. Een November Music presenteert een eresaluut aan de in 2014 woordenvloed die Ashley vervolgens overleden Amerikaanse componist Robert Ashley. weer verwerkte in zijn opera’s.’ Hij moedigt zijn musici continu aan door mark van de voort om persoonlijke oplossingen te zoe- ken. ‘Als musicus vorm je een soort karakter in een theaterstuk,’ merkt usic has become a mystery voor de televisie in zeven episodes Van Houdt. Al in de jaren vijftig excel- again’. Kibbelende stelletjes, die gek genoeg geen navolging kreeg. leert Ashley in het creëren van open ‘M depressieve docenten en voor Ashley liet zich er niet door weerhou- partituren. ‘Ik ben helemaal geobse- zich uit mijmerende oudjes. Dage- den om meer opera’s te schrijven. Van deerd geraakt door zijn ongewone lijkse beslommeringen als magische het monumentale Now Eleanor’s Idea partituren vol aanwijzingen. Ze lijken voedingsbodem voor avondvullende tot zijn laatste, recent uitgebrachte bedrieglijk simpel maar er is zoveel in opera’s. Of tijdopslorpende muziekex- Crash. In 2007 was Ashley’s ensemble verborgen. Het levert tijdloze muziek perimenten van een bodemloze medi- voor een laatste keer in Nederland te op.’ tatieve kracht. In het pionierswerk van gast tijdens het Holland Festival. Toen Van Houdt bijt zich manhaftig vast in de Amerikaanse componist Robert klonk zijn ontroerende opera Celestial Ashley’s puzzelpartituren. Het won- Ashley (1930-2014) is alles mogelijk. In Excursions. derbaarlijke The Entrance (1966) is als zijn composities groeit spraakkunst een bordspel tussen twee keyboards. uit tot ware klankpoëzie. Woorden Achttien stapeltjes munten worden 24 september t/m 15 januari worden muziek, muziek bezweert de Puzzelpartituren verdeeld over de continu ingedrukte woordenstroom. Als een James Joyce November Music presenteert een toetsen. Urenlang passeren onheil- onder de operavernieuwers verlegde bescheiden eerbetoon aan deze mo- spellende donderwolken aan traag Robert Ashley de grenzen van het derne Amerikaanse meester. Tijdens verglijdende drones. Nog theatraler muziektheater. Hij verzamelde een een lezing buigen de Britse schrijver/ is Maneuvers for Small Hands (1961) ontwerper Will waarin de pianist helse instructies Holder en cellist moet opvolgen. Van beukende boven- Alex Waterman armclusters op de toetsen tot een ron- zich over Ashley’s dedans op en onder de vleugel. Van enigmatische Houdt heeft de complexe grafische teksten onder de partituur tot een handzame kaarten- noemer Yes, But Is bak teruggebracht. Een staaltje vak- #ikvoelje It Edible? De Ne- manschap. Ashley’s nalatenschap is in derlandse pianist goede handen. Reinier van Houdt duikt nog dieper in Ashley’s reper- Reinier van Houdt: toire. Hij poetst Maneuvers for Small Hands van twee vroege, on- Robert Ashley speelbaar geachte > Artuarium partituren op. Van Zaterdag 12 november, 15.30 uur Houdt kent Ashley van nabij, onder Reinier van Houdt: The Entrance van meer toen Ensem- Robert Ashley ble mae in 2007 > Verkadefabriek robert ashley een heel portret Zondag 13 november, 17.00 uur aan de Amerikaan vast vocalistenteam om zich heen, wijdde. ‘Een hele gulle man die klank- Will Holder & Alex Waterman: Yes, onder wie bariton Thomas Buckner poëzie ontwaarde in het alledaagse, But Is It Edible? en stemkunstenares Joan La Barbara. zoals tuinfeestjes of een in zichzelf > Stedelijk Museum Baanbrekend is zijn operacyclus Per- pratende straatzwerver. Zelf kampte Zondag 13 november, 13.00 en fect Lives (1978-1984), een soapopera hij ook met deze tic. “Speaking in 15.00 uur

22 vpro gids bijlage • november music 2016 bkkcbrengt je professioneel maker? Je denkt vooruit en gaat op zoek naar nieuwe mogelijkheden en kansen voor je werk. verder bkkc is er voor jou en helpt je bij vragen over ondernemerschap, nanciering, artistieke ontwikkeling en internationalisering.

Kom langs voor advies, begeleiding, scholing, netwerken en inspiratie. www.bkkc.nl foto: Strijbos & Van Rijswijk

bkkc, wij maken de waarde van kunst en cultuur zichtbaar

spoorlaan 21 i-k | 5038 cb tilburg | 013 7508400 | [email protected] | www.bkkc.nl @bkkc_nieuws brabantskenniscentrumkunstencultuur bkkc

ADVENTUROUS MUSIC IN BRUGES 04 – 06.11.2016 Festival Louis Andriessen SPECTRA, I Solisti del Vento, BL!NDMAN, Malgosia Fiebig

18.01.2017 Robin Verheyen Quartet The Bach Riddles part of Bach Academy Bruges 2017

20.02.2017 Muziektheater Transparant & Claron McFadden Nachtschade: Aubergine celebrating 15 years Concertgebouw Brugge

18-20.05.2017 Budapest Festival Orchestra Bartók’s stage works Duke Bluebeard’s Castle, The Wooden Prince and The Miraculous Mandarin © Jan Termont & Dirk Van der Borght & Dirk Van © Jan Termont