chwaraeon ym merthyr tudful Taith Llwybr y Campau 5 Mae cyfranogi mewn pob math o wahanol chwaraeon wedi bod yn ddull cwbl angenrheidiol o hamddena ac yn allweddol i ddatblygiad y dref hon fel 1 endid ddinesig. Bu Merthyr Tudful, yn lle cystadleuol erioed; pennwyd hynny DECHRAU gan bris haearn barrau ar y marchnadoedd byd-eang flynyddoedd maith

yn ôl. Ffurfiwyd timau chwaraeon amrywiol hyd yn oed ymysg y strydoedd mwyaf cystadleuol, ym mhorthdai’r gweithfeydd glo a’r capeli. Canlyniad hyn

i gyd a gofnodwyd mewn nifer o gyhoeddiadau yw “Sporting Merthyr Tydfil.” Mae’r daith yn dechrau yng Nghlwb Pêl-droed Merthyr ac yn gorffen yng nghalon canol y dref ond gellir gwneud ymweliadau ychwanegol i Glwb Cerflun Howard Winstone Rygbi Merthyr Tudful ac i Ganolfan Hamdden Merthyr Tudful lle y gallwch weld “neuadd anfarwolion” gynhwysfawr y byd bocsio. Clwb Pêl-droed Merthyr

JOSEPH 6 PARRY’S 1 COTTAGE 2 0 1 4 A

QUARRY ROW . R R E T 2 K R A P T. S

S

E I

W A H S L T LLWYN BERRY B I E L A R R T R O O H O N E M M S NT T E D PO N D A I S . O T P S . R .. D Cerflun Johnny Owen E T A

T S O

A A S R

2 I H

V V M A G

BETHESDA ST. L I A E

E R H R

T U

N N O

R M P

U U E AB P

E E

E R

PENDERYN 3 T

D H SQUARE U

E O N M I ABERDARE C O RD. A P N Cerflun Eddie Thomas L S E T

E S N I E S C T R R T . 7 Y H T S S G Y E LE T.EET T 2 B HC HS TSR 7 L EL UHRUCR . A CHC 7 T N S D A S C T. T R

A 4 A 4 M R 0 . OHN ST 5 I J R V

4 E T. O A S B R RI 3 V I C TO A R

T M Y D A A N

R L

F K S L. W T E S P F CON T A E BE I R

S D G

Q .

6 . U E T T

H H N C WAY AM I RAH N O I E G G O M . 5 H O N N A

Y S R L S E S T

C T T

N . S . Y H T

W . Y LL Clwb Rygbi Merthyr T. N A S CAE’R WER A 4 LM 0 A EET 5 AN STR 4 SW

C A CO E LLYS JANICE U T RT ’ TER. R ROWLANDS E

W E Redhouse A R E V T R C E S N A N E H D

P U G

R I E E A

N H GORFFEN W

L . . D R

A R

E D R N .

W

V C W

L I L L E I 8 W C H Y 4 C P A LYM E O ’ U ALLWEDDR TH

W ST E RE R 2 E N 0 T 1 4 Canolfan Siopa A

Redhouse

Ffynnon Goffa

A 4 Coleg Merthyr 7 0 Canolfan Soar MERTHYR TYDFIL Canolfan Hamdden Caffi’r Orsaf LEISURE VILLAGE

Merthyr Tudful

2

0 1

4 8

A #MerthyrTownTrails CEWCH RAGOR O WYBODAETH AM BOB MAN DROS Y DUDALEN... welovemerthyr.co.uk @welovemerthyr 1 Clwb Pêl-droed Merthyr 2 3 Ai tref y bêl gron neu’r bêl hirgron 4 yw Merthyr Tudful? Mae’n destun Cerflun Eddie Thomas Redhouse trafodaeth barhaus. Mae Pêl-droed Mae’n sefyll â’i goesau ar led fel Mae balconi allanol, cywrain Redhouse, – soccer – wedi bod yn rhan o gwir focsiwr y tu allan i hen safle sef hen neuadd y dref wedi hen arfer Caffi’r Orsaf wneuthuriad y dref, bron iawn o Capel Bethesda. Arferai Thomas, â gweld arwyr chwaraeon y gorffennol ddechrau’r ‘gêm brydferth’ ac ar Mae’r thema bocsio’n parhau yng y pencampwr bocsio pwysau welter yn derbyn clodydd y torfeydd ar hyd ddechrau’r 20fed Ganrif, daeth hen Nghaffi’r Orsaf sydd gerllaw a oedd Prydeinig a’r Gymanwlad fynychu’r y blynyddoedd. Yn eu plith mae leoliad caer Rufeinig Penydarren yn yn berchen i deulu Eidalaidd y Viazzani capel pan oedd yn fachgen ifanc. pencampwr bocsio’r byd; Howard gartref i glwb Pêl-droed Merthyr am flynyddoedd. Roedd y caffi’n hafan Magwyd ef ar aelwyd ddi-nod yn Rhes Winstone ym 1968, a Chlwb Pêl-droed Tudful yr ydym ni heddiw yn eu boblogaidd ar gyfer sgyrsiau am focsio y Glowyr, uwchlaw Ynysfach a daeth Merthyr Tudful ym 1987 wedi iddynt hadnabod fel ‘y a gwleidyddiaeth a hynny dros baned i’r brig yn lleol ac ar lefel Brydeinig ennill Cwpan Cymru. Y tu fewn, mae Merthyron’ / o goffi ewynnog a phastau wedi fel bocsiwr da. Wedi iddo ymddeol, nifer o dariannau crynion yn addurno’r “The Martyrs.” eu stemio. Am nifer o flynyddoedd, camodd o’r sgwâr ac ef oedd rheolwr caffi, y coridorau a’r neuaddau. Ar y cyd Frank a Tony Viazzani oedd yr asiantau

Mae timau wedi y pencampwr byd, lleol, Howard â thri bocsiwr enwocaf Merthyr sy’n tocynnau ar gyfer twrnameintiau bocsio chwarae yma ers 1908. Winstone yn ogystal â nifer o focswyr cael eu cynnwys mewn mannau eraill lleol ac mae’r waliau wedi eu haddurno Mae llwyddiant y clwb medrus eraill fel y pencampwr pwysau ar y daith hon, mae Jimmy Wilde a o hyd â rhai o fawrion y byd bocsio dros wedi dilyn, fwy neu lai plu, Ken Buchanan. Gwasanaethodd ddechreuodd focsio pan oedd yn 15 y degawdau diwethaf. ffyniant a dirwasgiad Eddie ei dref enedigol yn dda fel oed mewn ffeiriau ac a aeth yn ei flaen y dref. Felly, ar ddiwedd cynghorydd lleol a maer a pharhaodd i i fod yn bencampwr pwysau plu’r byd y 1920au, yn sgil y diweithdra enbyd fod yn gymwynaswr i nifer o elusennau ym 1916. Enillodd ei bŵer dyrnu a’i lleol hyd ei farwolaeth ym 1997. sgiliau amddiffynnol gwych y llysenw a barhaodd i’r 1930au, aeth clwb Pêl-droed Merthyr i’r wal gan adael, “yr ysbryd â’r mwrthwl yn ei ddyrnau,” iddo. Hefyd, gwelir Gordon Davies yn symbolaidd y nifer uchaf un o goliau i mewn yn ystod un tymor (1929-30) a sgoriodd 30 o goliau yn ystod a daeth y clwb i ben erbyn canol y ei dymor cyntaf i Glwb Pêl-droed 1930au. Arweiniodd yr adfywiad wedi Merthyr Tudful ac a aeth yn ei flaen diwedd y rhyfel at gyfnod a oedd yn i chwarae’n broffesiynol i Fulham, oes aur yn ei lwyddiannau yng Nghwpan Chelsea a Cymru a’r gynghrair. Yn 1987, enillodd Manchester y clwb unwaith yn rhagor Gwpan Cymru City, Enillodd ganennill ei le yn rownd rhagbrofol 16 cap i Gymru. cystadleuaeth Ewrop. Ymwelodd y Clwb 8 Eidalaidd, Atalanta â Pharc Penydarren lle curodd y tîm cartref o ddwy gôl i un, 6 cyn colli’n drwm yn y gêm nesaf yn Canolfan Hamdden eu herbyn yn yr Eidal. Gellir gweld Merthyr Tudful Cerflun Johnny Owen memorabillia yn adeilad y clwb. Mae “neuadd anfarwolion” y byd Yn agosach at yr orsaf fysiau mae Gwiriwch y mynediad cyn i chi ymweld. 7 bocsio sydd i’w gweld yma yn llawn cerflun Johnny Owen (1956–1980), ffotograffau sydd wedi eu fframio pencampwr Prydeinig, Ewropeaidd o bron iawn pob un o arwyr bocsio’r a’r Gymanwlad. Ag yntau’n bocsio Clwb Rygbi Merthyr 5 dref ac arnynt benawdau a dyddiadau mewn gornest pwysau bantam yn Ai tref rygbi neu bêl-droed yw Merthyr? sy’n llawn gwybodaeth. Dyma’r cofnod 1980 yn Los Angeles, yn erbyn ei Wrth i’r gamp hon ddechrau cael Cerflun Howard Winstone gorau o’r gamp ym Merthyr Tudful. wrthwynebydd o Fecsico, Lupe Pintor, ei threfnu, roedd Merthyr Tudful yn Mae gwyddoniadur diweddar ar Gymru Yn eiliau canolog Canolfan Siopa Santes aeth Owen yn anymwybodol a bu farw. flaenllaw ac yn un o’r deuddeg clwb yn crynhoi cysylltiad y dref â’r gamp yn Tudful, gwelir cerfluniau gwych o ddau Cafodd ei adnabod yn lleol fel “Matsien a arferai gwrdd yng Ngwesty’r Neath wych, nid yn unig fel camp a hamdden o fawrion bocsio’r dref. Y cerflun agosaf Merthyr” o achos ei ymarweddiad tenau Castle ym 1881 gan arwain at sefydlu ond fel ffordd o fyw, bron iawn “Yn ddi- at y Stryd Fawr yw Howard Winstone a chafodd ei goffau gan y byd bocsio’n Undeb Rygbi Cymru. Yn fuan iawn, os, Merthyr Tudful, tref ddiwydiannol (1939-2000). Ym 1958, fel bocsiwr rhyngwladol a gan ei dref enedigol. sefydlwyd timau lleol yn y dref a’r cwm amatur, enillodd Winstone wregys pwysau gyntaf Cymru sy’n meddu ar y Dadorchuddiwyd y cerflun, o waith ac mae Clwb Rygbi Merthyr Tudful yn traddodiad bocsio cyfoethocaf yng bantam yr ABA a’r fedal aur yng Ngemau’r y cerflunydd James Done yn 2002 gan dyddio yn ôl i 1876. Er i rygbi’r gynghrair Nghymru ac mae’n cael ei ddathlu Gymanwlad. Trodd yn broffesiynol o dan wrthwynebydd olaf Owen, Lupe Pintor. ddwyn ymaith ambell dalent lleol, Eddie Thomas a daeth yn bencampwr mewn llenyddiaeth, barddoniaeth Daw hyn â thaith llwybr y dref i ben goroesodd Clwb Rygbi Merthyr â’i y pwysau plu Prydeinig ym 1961 cyn a cherfluniau... “ ond mae yna ddau safle ychwanegol grysau melyn, gwyrdd a gwyn streipïog iddo golli 3 gwaith i Vicente Saldivar, arall sydd o ddiddordeb i’r rheini sy’n gan ddod o hyd i gartref parhaol yng y pencampwr byd o Fecsico a hynny ymddiddori mewn rygbi a bocsio. Nghae’r Wern, uwchlaw Ynysfach. mewn cyfres o ornestau caled. Ym 1968, Yn ddiweddar, mae’r tîm wedi mwynhau enillodd deitl pwysau plu’r byd y WBC gan llwyddiant ac maent yn parhau i chwarae guro’r bocsiwr o Siapan, Mitsunori Seki. o dan y llysenw lleol, “Y Dynion Haearn.” Ac yntau’n 29 oed, ymddeolodd y “Dewin Arferai adeilad y clwb presennol fod Cymreig” wedi iddo golli pencampwriaeth yn Glwb Cymdeithas yr Awyrlu teitl y byd. Cafodd y cerflun efydd cywrain Brenhinol yn Georgetown lle y gellir a gerfluniwyd gan yr artist Cymreig, gweld memorabilia

David Petersen rygbi a mwynhau

ei ddadorchuddio lluniaeth.

flwyddyn wedi ei Mae gwneud farwolaeth yn 2001. trefniadau o flaen llaw yn angenrheidiol; gwiriwch cyn i chi ymweld.

Diolch i’r hanesydd lleol, Huw Williams am greu’r daith. Gellir cael rhagor o wybodaeth ynghylch gorffennol a phresennol y byd chwaraeon gan Wasanaeth Llyfrgell Merthyr Tudful.