Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo Na Lata 201 8 - 2023

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI GMINY WIERZCHOWO NA LATA 2018-2023

Wierzchowo 2018 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo został opracowany przez Zespół ds. Rewitalizacji Gminy Wierzchowo w składzie: Tomasz Suchoński (Przewodniczący Zespołu), Joanna Zyguła, Klaudia Kalinowska , Justyna Darłak, Iwona Lewandowska, Danuta Romaniec, Barbara Gadomska, Marta Łapińska, Joanna Skraba – Śliwka, Marzanna Piskorz, Beata Wrzosek – Majewska, Mariusz Mogą, Piotr Paszkiewicz, Małgorzata Mazurkiewicz – Nowak, Jarosław Doroszuk przy udziale zespołu ekspertów Centrum Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Przedsiębiorstwo Społeczne Sp. z o.o. w Szczecinie oraz Green Wood Sp. z o.o. w Warszawie, w następującym składzie: Włodzimierz Durka (kierownik), Romana Krzewicka oraz Antoni Sobolewski.

Opracowanie „Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Wierzchowo na lata 2017-2023” dofinansowano ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Spis treści

1. Wykaz pojęć i skrótów użytych w opracowaniu ...... 5 2. Uwagi wstępne ...... 8 2.1. Proces przygotowania LPR ...... 9 3. Diagnoza ...... 12 3.1. Analiza obecnej sytuacji Gminy ...... 13 3.2. Sfera społeczna ...... 28 3.2.1. Charakterystyka demograficzna ...... 28 3.2.2. Rynek pracy i bezrobocie w gminie Wierzchowo ...... 29 3.2.3. Aktualny stan pomocy społecznej w gminie...... 34 3.3. Gospodarka ...... 40 3.4. Infrastruktura techniczna ...... 45 3.4.1. Wodociągi i kanalizacja...... 45 3.4.2. Gazownictwo i ciepłownictwo ...... 46 3.5. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych ...... 48 3.5.1. Metodyka diagnozy ...... 48 3.5.2. Sfera społeczna ...... 52 3.5.3. Sfera gospodarcza ...... 54 3.5.4. Sfera techniczno-przestrzenna ...... 55 3.5.5. Sfera środowiskowa ...... 57 3.6. Wyznaczenie obszarów zdegradowanego...... 59 3.7. Wskazanie obszaru rewitalizacji ...... 64 3.8. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych 68 3.8.1. I podobszar – Wierzchowo, obrzeże centrum ...... 68 3.8.2. II podobszar: Żabin-Żeńsko ...... 69 4. Strategia ...... 72 4.1. Wizja obszaru rewitalizacji ...... 72 4.2. Cel główny i cele strategiczne ...... 73 4.3. Projekty podstawowe ...... 77

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.4. Projekty uzupełniające ...... 86 4.5. Komplementarność projektów ...... 100 4.5.1. Komplementarność przestrzenna ...... 100 4.5.2. Komplementarność problemowa ...... 101 4.5.3. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna...... 101 4.5.4. Komplementarność międzyokresowa ...... 101 4.5.5. Komplementarność finansowa ...... 102 4.5.6. Matryce komplementarności problemowej projektów ...... 103 4.6. Indykatywne ramy finansowe planowanych przedsięwzięć ...... 105 4.7. Harmonogram realizacji LPR Gminy Wierzchowo na lata 2017-2023 ...... 108 5. Zgodność Lokalnego Programu Rewitalizacji z innymi dokumentami strategicznymi ...... 109 5.1. Powiązanie LPR z innymi dokumentami strategicznymi Gminy Wierzchowo ...... 109 5.2. Zgodność LPR z dokumentami nadrzędnymi ...... 112 6. System wdrażania i monitorowania realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji ...... 117 6.1. System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji ...... 117 6.2. System monitoringu ...... 118 6.3. Wskaźniki monitoringu ...... 120 6.4. Mechanizmy włączenia różnych grup interesariuszy w proces rewitalizacji ...... 121 7. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko ...... 124 8. Spis tablic i rysunków ...... 125 9. Załącznik nr 1. Raport z konsultacji społecznych Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 2017-2023 ...... 127

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

1. Wykaz pojęć i skrótów użytych w opracowaniu

ASOS – Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS – Europejski Fundusz Społeczny FIO – Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020 FS – Fundusz Spójności GUS – Główny Urząd Statystyczny, IZ RPO WZ – Instytucja Zarządzająca Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020 JST – jednostka samorządu terytorialnego, LPR – Lokalny Program Rewitalizacji PDK – Program Dziedzictwo Kulturowe PE – Program Edukacja POIiŚ – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko PRIK – Program Rozwój Infrastruktury Kultury RDOŚ – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, RPO WZP 2014-2020 – Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2014-2020 SOOP – Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych SSW – Specjalna Strefa Włączenia SWOT – strengths (silne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse) i threats (zagrożenia), WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie Pojęcia przedstawione poniżej, pochodzą z "Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020", Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, z 3 lipca 2015 r. Rewitalizacja – kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych). Stan kryzysowy – stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitał społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer:  gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości , słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw),  środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska),  przestrzenno - funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej),  technicznej (w szczególności w zakresie degradacja stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska). Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej Gminy. Obszar zdegradowany – obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. Dotyczy to najczęściej obszarów miejskich, ale także wiejskich. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic pod warunkiem stwierdzenia sytuacji kryzysowej na każdym z podobszarów. Obszar rewitalizacji – obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w pkt. 2, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni Gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców Gminy. W skład obszaru rewitalizacji mogą wejść obszary występowania problemów przestrzennych, takich jak tereny poprzemysłowe (w tym poportowe i powydobywcze), powojskowe lub pokolejowe, wyłącznie w przypadku, gdy przewidziane dla nich działania są ściśle powiązane z celami rewitalizacji dla danego obszaru rewitalizacji. Program rewitalizacji – inicjowany, opracowany i uchwalony przez radę Gminy, na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.), wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno- funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju,

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

2. Uwagi wstępne

Województwo zachodniopomorskie charakteryzuje się niejednorodnym poziomem rozwoju społeczno- gospodarczego, którego pochodną są wyróżniające się obszary problemowe. Drogą do zmiany istniejących dysproporcji jest prowadzenie kompleksowych działań rewitalizacyjnych. Właśnie rewitalizacja staje się obecnie kluczowym sposobem prowadzenia zintegrowanych działań mających na celu przywrócenie dotychczasowych lub nadanie nowych funkcji obszarom objętych wieloaspektowym kryzysem w wymiarach: społecznym, ekonomicznym, przestrzennym i technicznym. W krajowych dokumentach strategicznych pojawia się jednoznaczne stwierdzenie, że cele rewitalizacji sytuują się w sferach społecznej i gospodarczej, zaś działania techniczne i planistyczne powinny być uzupełniające (narzędziowane) wobec celów społeczno-gospodarczych oraz, że rewitalizację należy prowadzić i realizować poprzez współdziałanie zróżnicowanych podmiotów z niezbędnym, szerokim udziałem lokalnych społeczności. Rewitalizacja to – wg rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie udzielania pomocy na rewitalizację w ramach regionalnych programów operacyjnych – proces odnowy przestrzennej, technicznej, społecznej i ekonomicznej obszaru zdegradowanego, prowadzący do jego zrównoważonego rozwoju. Działania na rzecz rewitalizacji danego obszaru są ściśle powiązane z ekonomią społeczną, która polega na rozwoju społecznym danej wspólnoty lokalnej przy wykorzystaniu instrumentów ekonomicznych. Przyjęte uchwałą nr 653/14 z dnia 22 kwietnia 2014r. przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego opracowanie „Specjalna Strefa Włączenia na obszarze województwa zachodniopomorskiego oraz planowane kierunki działań inwestycyjnych” wskazuje metodologię wyznaczania Specjalnej Strefy Włączenia (SSW) oraz jej aktualizacji. Zgodnie z ww. metodologią delimitacja SSW dokonywana jest na podstawie analizy wartości zestawu sześciu mierników syntetycznych wyznaczonych dla poszczególnych obszarów problemowych (dostępność do usług publicznych, demografia, infrastruktura techniczna, problemy miejscowości popegeerowskich, potencjał gospodarczy, ubóstwo), na podstawie której wskazywane są gminy z deficytami w wymienionych obszarach. Do delimitacji SSW, a więc obszaru o najbardziej niekorzystnych wskaźnikach rozwoju społeczno - gospodarczego przyjęto zasadę kumulacji deficytów, co oznacza, że SSW obejmuje gminy, w których występują deficyty w co najmniej trzech obszarach problemowych. W Gminie Wierzchowo występuje najwyższy poziom deficytów w obszarach problemowych – deficyty dotyczą wszystkich sześciu kryteriów delimitacji: demografii, infrastruktury technicznej, dostępności do usług publicznych, potencjału gospodarczego, problemów popegeerowskich oraz ubóstwa. Prezentowany w tym miejscu Lokalny Program Rewitalizacji został dofinansowany w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020, zatwierdzonego decyzją wykonawczą Komisji Europejskiej z dnia 9 grudnia 2014 roku nr C(2014) 9550, przyjmującą niektóre elementy programu operacyjnego „Pomoc Techniczna 2014-2020” do wsparcia z Funduszu Spójności w ramach celu „Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudniania”.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Najważniejszym celem Lokalnego Programu Rewitalizacji jest wytworzenie procesów zmierzających do rewitalizacji obszarów zdegradowanych, m.in. w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego (RPO), poprzez pomoc w przygotowaniu programu rewitalizacji służącego rozwiązywaniu problemów rewitalizacyjnych na obszarze wymagającym szczególnej interwencji, z uwzględnieniem lokalnej specyfiki i uwarunkowań gminy. Ponadto Program ma upowszechnić rozumienie rewitalizacji jako procesów kompleksowych, interdyscyplinarnych przemian ukierunkowanych na wyprowadzenie obszaru zdegradowanego z kryzysu. Działania powinny wzmocnić zdolność gminy do tworzenia mechanizmów partycypacji społecznej oraz zaangażowania mieszkańców, podmiotów publicznych, prywatnych oraz innych interesariuszy w przygotowanie programów rewitalizacji. Lokalny Program Rewitalizacji jest również niezbędnym instrumentem podczas ubiegania się o pomoc finansową z Unii Europejskiej. LPR ma na celu również wzmacnianie działań na rzecz poprawy jakości życia na obszarach, na których zdiagnozowano koncentrację negatywnych zjawisk społecznych współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno- funkcjonalnej, technicznej. 2.1. Proces przygotowania LPR W trakcie opracowywania LPR szczególną rolę miało informowanie i umożliwianie partycypacji społeczności lokalnych w fazie przygotowania i uzgadniania koncepcji rewitalizacyjnej. Partycypacja społeczna interesariuszy Lokalnego Programu Rewitalizacji obejmowała trzy działania: 1. reprezentatywny dobór społecznych podmiotów rozwoju lokalnego do zespołu zadaniowego ds. rewitalizacji Gminy Wierzchowo; 2. włączanie interesariuszy rozwoju lokalnego do prac warsztatowych nad konceptualizacją LPR; 3. współpraca i wsparcie dla lokalnych liderów przy przygotowywaniu projektów rewitalizacyjnych. W skład zespołu zadaniowego ds. rewitalizacji weszli przedstawiciele Urzędu Gminy w Wierzchowie, kierownicy jednostek komunalnych i jednostek oświatowych. W skład piętnastoosobowego zespołu weszli Panie i Panowie: 1) Tomasz Suchoński - Sekretarz Gminy Wierzchowo, Przewodniczący Zespołu; 2) Joanna Zyguła - inspektor ds. infrastruktury społecznej - Zastępca Przewodniczącego Zespołu; 3) Klaudia Kalinowska - Kierownik Referatu ds. Gospodarki Komunalnej, Ochrony Środowiska i Rolnictwa; 4) Justyna Darłak - inspektor ds. zagospodarowania przestrzennego, drogownictwa i działalności gospodarczej; 5) Iwona Lewandowska - podinspektor ds. gospodarki nieruchomościami; 6) Danuta Romaniec - podinspektor ds. pozyskiwania funduszy zewnętrznych i promocji gminy; 7) Barbara Gadomska - Strażnik Straży Gminnej w Wierzchowie 8) Marta Łapińska - Dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie; 9) Joanna Skraba - Śliwka - Dyrektor Szkoły Podstawowej w Wierzchowie;

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

10) Marzanna Piskorz - Dyrektor Przedszkola w Wierzchowie; 11) Beata Wrzosek - Majewska - Dyrektor Zespołu Szkół w Świerczynie; 12) Mariusz Moga - Dyrektor Gimnazjum w Wierzchowie; 13) Piotr Paszkiewicz - Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wierzchowie; 14) Małgorzata Mazurkiewicz - Nowak - Pełnomocnik Wójta ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych; 15) Jarosław Doroszuk - Kierownik Gminnego Zakładu Gospodarki Komunalnej w Wierzchowie. Ponadto, w pracach warsztatowych przy tworzeniu LPR brali udział przedsiębiorcy oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych i wspólnot mieszkaniowych. Do prac nad LPR zaproszono następujące organizacje pozarządowe:  Straż Pożarna w Wierzchowie, Plac Orła Białego 4, 78-530 Wierzchowo  Klub Sportowy M.L.K.S. "Kolejarz" KPPD S.A. Wierzchowo, ul. Parkowa 7, 78-530 Wierzchowo  Stowarzyszenie Centrum Aktywności Lokalnej w Wierzchowie, ul. Długa 26a, 78-530 Wierzchowo  Uczniowski Klub Sportowy Orliki, ul. Długa 26a, 78-530 Wierzchowo  Stowarzyszenie "Nasza Świerczyna", Świerczyna 86, 78-531 Świerczyna  Ochotnicza Straż Pożarna w Świerczynie, Świerczyna 97, 78-531 Świerczyna  Ludowy Klub Sportowy "Drzewiarz", Świerczyna 67d lok. 1, 78-531 Świerczyna  Uczniowski Klub Sportowy "Lider" przy Zespole Szkół w Świerczynie, Świerczyna 85, 78-531 Świerczyna  Ochotnicza Straż Pożarna w Żabinku, Żabinek 16, 78-530 Wierzchowo  Związek Emerytów Rencistów i Inwalidów Zarząd Rejonowy w Drawsku Pomorskim (koła terenowe w Wierzchowie, Sośnicy i Świerczynie) ul. Piłsudskiego 12, 78-500 Drawsko Pomorskie  „NATURA” Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Środowiska Gminy Wierzchowo, 78-530 Wierzchowo  Stowarzyszenie Odnowy Społecznej AWATAR, Żabin 2, 78-530 Wierzchowo W fazie opracowywania projektów znaczącą aktywność wykazali wszyscy interesariusze: przedsiębiorcy, właściciele nieruchomości, sołtysi oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Aktywność te społeczności wykazały się podczas spotkań warsztatowych oraz festynów. Odbyły się następujące spotkania: 1. Warsztaty z zespołem ds. rewitalizacji:  29.03.2017 – I warsztaty udział wzięło 15 osób, miejsce Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie  07.04.2017 – II warsztaty, 15 osób, miejsce Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie 2. Warsztaty strategiczne dla partnerstwa:

 13.04.2017 – I warsztaty dla przedsiębiorców i organizacji pozarządowych, 15 osób, miejsce Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

 25.04.2017 – II warsztaty dla przedsiębiorców i organizacji pozarządowych, 14 osób, miejsce Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie  25.04.2017 – III warsztaty dla instytucji publicznych, 14 osób, miejsce Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie 3. Działania animacyjne w formie festynów:

 26.05.2017 – miejsce plac zabaw Żabin, uczestniczyły 52 osoby;  27.05.2017 – miejsce kompleks boisk sportowych “Orlik” w Wierzchowie, uczestniczyło 67 osób;  28.05.2017 – miejsce plac zabaw Żeńsko, około 20 osób. 4. Prezentacja LPR podczas posiedzenia komisji stałych Rady Gminy Wierzchowo – miejsce Urząd Gminy Wierzchowo, ilość osób 21. Lokalni interesariusze (liderzy oraz podmioty instytucjonalne) będą także włączani do prac nad monitorowaniem wdrażania LPR-u oraz jego ewaluowaniu i modyfikowaniu.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

3. Diagnoza

Gmina Wierzchowo wchodzi w skład powiatu drawskiego, znajduje się w części południowo – wschodniej województwa zachodniopomorskiego, na terenie powiatu drawskiego. Powierzchnia gminy wynosi 229,15 km² stanowiąc 13% ogólnej powierzchni powiatu drawskiego, ponad 60% powierzchni Gminy zajmują lasy a użytki rolne to ok. 32%. Gmina Wierzchowo sąsiaduje od północy z gminą Czaplinek, od północnego zachodu z gminą Złocieniec, od południa: z gminami Mirosławiec, Wałcz i Kalisz Pomorski. Przez gminę prowadzi droga wojewódzka nr 177 łącząca Sośnicę z Czaplinkiem (15 km) i Mirosławcem (13 km). Odległość z Wierzchowa do tej drogi wynosi 7 km, a do stolicy powiatu, Drawska Pomorskiego 25 km jadąc przez Złocieniec (12 km). Zgodnie z fizyczno-geograficznym podziałem Polski J. Kondrackiego, gmina Wierzchowo leży na pograniczu dwóch mezoregionów: Pojezierza Drawskiego oraz Pojezierza Wałeckiego. Charakterystyczną cechą tego obszaru jest urozmaicenie rzeźby terenu, będące pozostałością po okresie działania lądolodu skandynawskiego, a zwłaszcza jego fazy pomorskiej. Obszar Gminy Wierzchowo cechuje się glebami o średniej klasie bonitacyjnej oraz o niskiej klasie bonitacyjnej. Gleby o średniej klasie bonitacyjnej występują w Osieku Drawskim, Wierzchowie, Żabinie i Boninie. Gleby o niskiej klasie bonitacyjnej występują w Świerczynie, Wielbokach, Sośnicy, Nowych Laskach i Żeńsku. Pod względem użyteczności gleb dla rolnictwa powierzchnie gminy podzielić można na dwa różniące się obszary – bardziej żyzny północno–zachodni oraz obszar południowy i wschodni – ze słabymi glebami kompleksu żytniego słabego (rejon Żeńska, Nowych Lasek, Sośnicy, Świerczyny i Wielbok). W lokalnych zagłębieniach o wysokim poziomie wód gruntowych zalegają kompleksy zbożowe pastewne mocne i zbożowo – pastewne słabe, stanowiące niewielką powierzchnię gminy. Niewielką powierzchnię zajmują także gleby kompleksu pszennego wadliwego występujące na wzniesieniach o większych spadkach oraz średnio żyzne gleby zajęte przez trwałe użytki zielone, powstałe z torfów i piasków rzecznych z domieszką humusu. Istotnym elementem produkcji rolnej w gminie jest chów trzody chlewnej. Jest on prowadzony na fermach w Żabinie i Żeńsku oraz w gospodarstwie rolnym w Świerczynie. Na terenie gminy Wierzchowo znajduje się 10 jezior. Są to zbiorniki najczęściej eutroficzne, pod względem walorów przyrodniczych nie są zbyt urozmaicone i nie przedstawiają większej wartości z florystycznego i fitosocjologicznego punktu widzenia. Wyjątkiem są jeziora, które zostały zaliczone do obiektów godnych ochrony. Inne zbiorniki wodne gminy to stawy i tzw. oczka wodne położone wśród lasów, łąk i nieużytków. Pełnią one ważną funkcję ekologiczną jako miejsca ostoi wielu wodnych i szuwarowych gatunków. W zbiornikach tych wykształcają się wszystkie typy zbiorowisk wodnych i błotnych stwierdzonych w gminie. Na obszarze gminy znajdują się cenne przyrodniczo obszary. Należy do nich rezerwat leśny „Sośnica", który został ustanowiony Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w dniu 12 lipca 1974r. Rezerwat położony jest 2 km na południe od wsi Sośnica, na gruntach należących do Nadleśnictwa Świerczyna. Posiada powierzchnię 12,06 ha. Otoczony jest drzewostanami, w których dominującym drzewem jest buk zwyczajny. Rezerwat leśny „Sośnica" jest pięknym starodrzewiem bukowo-dębowym z zachowanymi cechami lasu pierwotnego. Jego pierwotny charakter podkreślają zwarte drzewostany dębowo-bukowe w wieku 200-250 lat, a nawet w niektórych przypadkach 300 lat, oraz zwalone pnie wiekowych drzew pokryte mchami i porostami. Na terenie rezerwatu

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 występują liczne drzewa pomnikowe. Obszar ten położony jest na najwyższym w okolicy wzniesieniu morenowym (180 m n.p.m.). Na terenie rezerwatu, spośród ptaków występują: siniak, pełzacz ogrodowy, pełzacz leśny, kowalik, grubodziób, muchówka żałobna, dzięcioł duży i dzięcioł czarny. Na terenie gminy Wierzchowo istnieje łącznie 16 pomników przyrody. Do 2009 było ich 6,w tym 4 drzewa pojedyncze i 2 grupy drzew:

• Nadleśnictwo Świerczyna, Leśnictwo Otrzep: 3 zrośnięte buki zwyczajne, o obwodzie 550 cm, wys. 25m, wiek ok. 300 lat; • Nadleśnictwo Świerczyna, Leśnictwo Otrzep: sosna pospolita, obwód 270 cm, wys. 25 m, wiek ok. 200 lat; • Nadleśnictwo Świerczyna, Leśnictwo Nowe Laski: 3 zrośnięte buki zwyczajne, obwód 420 cm, wys. 25 m, wiek ok. 300 lat; • Nadleśnictwo Świerczyna, Leśnictwo Nowe Laski: dąb szypułkowy, obwód 420 cm, wys. 25m, wiek ok. 500 lat; • Nadleśnictwo Świerczyna, Leśnictwo Nowe Laski: buk zwyczajny, obwód 400 cm, wys. 25 m, wiek ok. 300 lat; • Nadleśnictwo Świerczyna, Leśnictwo Nowe Laski: dąb szypułkowy, obwód 270 cm, wys. 25m, wiek ok. 200 lat. W roku 2009 uchwałą nr XLIV/213/2009 Rady Gminy Wierzchowo z dnia 17 grudnia ustanowiono dodatkowo 10 pomników:

 Leśnictwo Jałowcówka, obręb ewidencyjny Wierzchowo, buk zwyczajny, obwód 346 cm, wys. 27 m;  Leśnictwo Jałowcówka, obręb ewidencyjny Będlino, lipa drobnolistna, obwód 470 cm, wys. 26m;  Leśnictwo Dąbrowa, obręb ewidencyjny Nowe Laski, buk zwyczajny, obwód 415 cm, wys. 36 m;  Leśnictwo Dąbrowa, obręb ewidencyjny Nowe Laski, buk zwyczajny, obwód 370 cm, wys. 34 m;  Leśnictwo Laski, obręb ewidencyjny Otrzep, daglezja zielona, obwód 325 cm, wys. 39 m;  Leśnictwo Jeleni Stok, obręb ewidencyjny Otrzep, dąb szypułkowy, obwód 366 cm, wys. 25 m;  Leśnictwo Jeleni Stok, obręb ewidencyjny Otrzep, dąb szypułkowy, obwód 351 cm, wys. 29 m;  Leśnictwo Jeleni Stok, obręb ewidencyjny Otrzep, dąb szypułkowy, obwód 396 cm, wys. 26 m;  Leśnictwo Jeleni Stok, obręb ewidencyjny Otrzep, dąb szypułkowy, obwód 374 cm, wys. 31 m;  Leśnictwo Jeleni Stok, obręb ewidencyjny Otrzep, dąb szypułkowy, obwód 379 cm, wys. 21 m. Gmina wchodzi w skład obszaru sieci Natura 2000 „Ostoja Drawska”, kod obszaru: PLB320019 - obszar specjalnej ochrony ptaków (Dyrektywa Ptasia) - jest to jedna z największych w kraju ostoi ptaków (153 906,1 ha), obejmująca swym zasięgiem najcenniejsze pod względem przyrodniczym i krajobrazowym fragmenty Pojezierza Drawskiego.

3.1. Analiza obecnej sytuacji Gminy Gmina Wierzchowo zamieszkiwana jest przez około 4,5 tysiąca mieszkańców. Więcej niż połowa z nich (65%) znajduje się w wieku produkcyjnym (tzn. mężczyźni w wieku 18-65 lat, w przypadku kobiet jest to wiek do 60 lat). W okresie lat 2007-2014 całkowita liczba ludności gminy spadła o 146 osób (96,8%), ale liczba ludności w wieku produkcyjnym spadła w mniejszym stopniu, bo o 107 osób (96,3%). Liczba mężczyzn w wieku produkcyjnym pozostawała przez lata 2007-2014 w zasadzie bez zmian – zmniejszyła się jedynie o 11 osób. Wierzchowo należy do gmin rozwijających się gospodarczo w oparciu o własne zasoby, głównie leśnictwo i rolnictwo.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Podstawowe dane statystyczne dotyczące gminy prezentuje tabela 1.

Tabela 1. Podstawowe dane statystyczne o gminie (2015)

Rok Wielkości i wskaźniki WIERZCHOWO 2010 2011 2012 2013 2014 2015 SPOŁECZEŃSTWO DEMOGRAFIA Liczba ludności 4 444 4 430 4 421 4 372 4 358 4 345 W tym w wieku produkcyjnym 2 944 2 914 2 888 2 868 2 817 2 809 Odsetek liczby osób w wieku produkcyjnym 66,25 65,78 65,32 65,60 64,64 64,64 Wzrost/Spadek liczby ludności (rok poprzedni=100) . 99,68 99,80 98,89 99,68 99,70 Wzrost/Spadek liczby ludności 2010-2015 (2010=100) 97,77 DOCHODY Liczba podatników 2 583 2 570 2 534 2 524 2 526 51 125 55 131 59 004 Całkowite dochody (PIT) 60 526 979,41 63 883 931,45 777,10 534,10 917,63 Średni dochód (miesięczny) na 1 podatnika 1 649,43 1 787,66 1 940,44 1 998,38 2 107,55 Średni dochód miesięczny na 1 mieszkańca 958,70 1 037,09 1 112,21 1 153,69 1 221,58 Miejsce gminy w Rankingu Zamożności 72 72 63 64 67 Miejsce w Rankingu Zamożności w latach 2010-2014 68 Liczba podatników o dochodach < 20 tys. zł rocznie 1 704 1 605 1 470 1 397 1 342 Liczba podatników o dochodach > 80 tys. zł rocznie 39 52 62 64 66 17 678 17 490 16 642 15 780 628,86 15 357 611,40 Całkowity dochód w grupie < 20 tys. zł rocznie 768,23 604,06 856,30 4 895 6 540 7 554 7 869 589,23 9 264 891,56 Całkowity dochód w grupie > 80 tys. zł rocznie 604,23 600,22 592,10 Podatników z grupy <20 tys. zł rocznie 65,97 62,45 58,01 55,35 53,13 Odsetki w całkowitej liczbie podatników Podatników z grupy > 80 tys. zł rocznie 1,51 2,02 2,45 2,54 2,61 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Podatników z grupy < 20 tys. zł rocznie 864,57 908,13 943,47 941,34 953,65 Średni dochód miesięczny Podatników z grupy > 80 tys. zł rocznie 10 460,69 10481,73 10154,02 10 246,86 11 698,10 Relacja średnich dochodów grupy najuboższej i najbogatszej (< 20 tys. = 1) 12,10 11,54 10,76 10,89 12,27 Miejsce gminy w Rankingu Biegunów Dochodów 108 108 111 110 98 Miejsce gminy w Rankingu Biegunów Dochodów w latach 2010-2014 107 Podatników z grupy < 20 tys. zł rocznie 34,58 31,73 28,21 26,07 24,04 Udział w całkowitej sumie dochodów Podatników z grupy > 80 tys. zł rocznie 9,58 11,86 12,80 13,00 14,50 Wartość wskaźnika Gini’ego. Zróżnicowanie dochodowe 0,446 0,431 0,420 0,419 0,423 Miejsce gminy w Rankingu Zróżnicowania Dochodowego (RZD) 110 110 110 111 103 Średnia wartość wskaźnika Gini 2010-2014 0,428 Miejsce w Rankingu Zróżnicowania Dochodowego (RZD) 2010-2014 109 ZALEŻNOŚĆ BYTOWA Liczba osób uzyskujących pomoc i świadczenia z gminnej pomocy społecznej 822 835 752 710 622 593 Wielkość środków na świadczenia społeczne 611 706 516 124 550 745 615 342 605 660 529 881 Średnia wielkość świadczenia na 1 osobę korzystającą (rocznie) 744,17 618,11 732,37 866,68 973,73 893,56 Odsetek mieszkańców korzystających z pomocy społecznej 18,50 18,85 17,01 16,24 14,27 13,65 Miejsce w Rankingu Zależności Bytowej 43 31 42 47 49 47 Średni odsetek osób korzystających z pomocy społecznej 2010-2015 16,42 Miejsce w Rankingu Zależności Bytowej 2010-2015 43 EDUKACJA Średnia wyników sprawdzianu w szkołach podstawowych 24,24 22,63 21,43 20,95 21,03 62,86 Średnia wyników egzaminu w gimnazjach 24,85 23,99 50,95 51,72 52,94 52,27 Szkoły podstawowe 0,780 0,518 0,684 0,503 0,305 0,620 Wskaźnik Osiągnięć Edukacyjnych WOE Gimnazja 0,462 0,545 0,560 0,749 0,811 0,710 Szkoły podstawowe 18 73 36 70 101 53 Miejsce gminy w Rankingu WOE Gimnazja 64 15 60 35 13 28 Szkoły podstawowe 0,568 Średnia wartość wskaźnika WOE 2010-2015 Gimnazja 0,640 Średnie miejsce w Rankingu WOE 2010-2015 Szkoły podstawowe 59

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Gimnazja 36 RENTY i EMERYTURY Liczba osób pobierających emerytury (wszystkich rodzajów) 420 423 Liczba osób pobierających renty z tytułu niezdolności do pracy 114 108 Liczba pobierających świadczenia emerytalno-rentowe z KRUS 175 179 Emeryci 9,61 9,71 0,00 Odsetek świadczeniobiorców (bez KRUS) Renciści 2,61 2,48 0,00 Całkowita liczba świadczeniobiorców (ZUS i KRUS) 706 179 Ogólny Wskaźnik „obciążenia” świadczeniobiorcami (ZUS i KRUS) 18,62 25,06 6,37 GOSPODARKA i PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Liczba aktywnych podmiotów zarejestrowanych w REGON 276 284 Własność krajowa/Osoby fizyczne 233 242 Skarb państwa 2 2 Samorządowe 14 14 W tym Podmioty zagraniczne 0 0 Fundacje i stowarzyszenia 15 14 Wspólnoty mieszkaniowe 9 9 Kościoły i związki (stowarzyszenia) religijne 3 3 Odsetek podmiotów nierynkowych 15,58 14,79 Ogólny wskaźnik (odsetek) podmiotów nierynkowych 15,18 Miejsce gminy w Rankingu Zależności od Publicznego Rynku Pracy 31 Wskaźnik Możliwości Zatrudnienia Ogółem = Liczba ludności w wieku produkcyjnym 10,21 9,89 w stosunku do liczby podmiotów ogółem Wskaźnik Możliwości Zatrudnienia w Podmiotach Rynkowych 12,09 11,61 Rolnictwo 50 51 Działy (wg PKD) klasyfikacji podmiotów Przemysł 27 26 zarejestrowanych w REGON Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne 7 7 Informacja i komunikacja 0 0

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Działalność profesjonalna, naukowa i 7 7 techniczna Sfera publiczna (administracja, edukacja, 28 32 opieka społeczna i opieka zdrowotna) Rolnictwo 18,12 17,96 Przemysł 9,78 9,15 Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne 2,54 2,46 Udział podmiotów z danego działu w ogólnej Informacja i komunikacja 0,00 0,00 liczbie podmiotów zarejestrowanych Działalność profesjonalna, naukowa i 2,54 2,46 techniczna Sfera publiczna (administracja, edukacja, 10,14 11,27 opieka społeczna i opieka zdrowotna) Łączny odsetek podmiotów z działów informacji i komunikacji, działalności profesjonalnej, 12,68 13,73 naukowej i technicznej oraz sfery publicznej Średni odsetek podmiotów z działów informacji i komunikacji, działalności profesjonalnej, 13,21 naukowej i technicznej oraz sfery publicznej

Miejsce gminy w Rankingu "Profesjonalnych" Podmiotów Gospodarujących 66

Do 9 pracowników 261 269 10-49 13 13 Kategorie wielkości zatrudnienia 50-249 2 2 pow. 250 0 0 mikro (do 9 pracowników) 94,57 94,72 małe (10-49 pracowników) 4,71 4,58 Odsetek przedsiębiorstw średnie (50-249 pracowników) 0,72 0,70 duże (pow. 250 pracowników) 0,00 0,00 Samorządowe 5 5 Właściciele podmiotów z kategorii 10 i więcej Państwowe 2 2 pracowników Własność krajowa/Osoby fizyczne 7 8 Własność zagraniczna 0 0

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Odsetek rynkowych przedsiębiorstw wśród podmiotów o zatrudnieniu pow. 10 50,00 53,33 pracowników Mobilność pracownicza Liczba mieszkańców uzyskujących wynagrodzenia ze stosunku pracy 2 113 2 109 2 308 2 022 2 108 Aktywność pracownicza (odsetek osób uzyskujących wynagrodzenia ze stosunku pracy w 71,77 72,37 79,92 70,50 74,83 odniesieniu do liczby ludności w wieku produkcyjnym) Miejsce gminy w Rankingu Aktywności Pracowniczej 51 55 27 62 50 Średni odsetek mieszkańców gminy uzyskujących wynagrodzenia ze stosunku pracy 2010- 73,88 2014 Miejsce gminy w Rankingu Aktywności Zatrudnieniowej 2010-2014 49

Liczba pracowników wynagradzanych w swoim miejscu (gminie) zamieszkania 671 649 623 592 594

Liczba pracowników uzyskujących wynagrodzenia poza miejscem (gminą) zamieszkiwania 1 442 1 460 1 685 1 430 1 514

Wskaźnik "Wychodźstwa" Pracowniczego 68,24 69,23 73,01 70,72 71,82 Miejsce gminy w Rankingu "Wychodźstwa Pracowniczego" 61 64 55 60 60 Średni odsetek mieszkańców gminy uzyskujących wynagrodzenia poza swoją gminą 70,60 zamieszkiwania 2010-2014 Miejsce gminy w Rankingu "Wychodźstwa" Pracowniczego 2010-2014 60

Liczba pracowników uzyskujących wynagrodzenia z pracy w gminie 1 118 1 049 997 948 931

Liczba pracowników spoza gminy uzyskujących wynagrodzenie na jej terenie 447 400 374 356 337 Wskaźnik atrakcyjności zatrudnieniowej lokalnych pracodawców 39,98 38,13 37,51 37,55 36,20 Miejsce gminy w Rankigu Atrakcyjności Zatrudnieniowej 60 71 78 67 76 Średni odsetek osób uzyskujących wynagrodzenie na jej terenie ale nie będących jej 37,88 mieszkańcami 2010-2014 Miejsce gminy w Rankingu Atrakcyjności Zatrudnieniowej 2010-2014 70 BEZROBOCIE Liczba bezrobotnych (31.12) 391 392 430 402 382 362 Wskaźnik bezrobocia 13,28 13,45 14,89 14,02 13,56 12,89

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Miejsce w Rankingu Bezrobocia 38 39 25 34 21 14 Średni wskażnik bezrobocia 2010-2015 13,68 Miejsce gminy w Rankingu Bezrobocia 2010-2015 29 OBROTY i PODATKI Liczba podatników deklarujących obroty 86 78 78 74 75 87 897 86 160 80 455 Wielkość całkowita obrotów będących podstawą obliczenia podatku VAT 85 054 300,00 85 774 054,00 954,00 429,00 363,00 45 708 49 966 45 248 Obroty krajowe 45 644 593,00 48 630 265,00 774,00 543,00 308,00 2 277 1 711 3 435 Obroty z zagranicą 2 987 487,00 2 631 329,00 600,00 135,00 339,00 W tym 9 284 1 469 3 473 Obroty inwestycyjne 4 104 770,00 1 961 482,00 187,00 296,00 771,00 30 627 33 013 28 297 Pozostałe 32 317 450,00 32 550 978,00 393,00 455,00 945,00 Krajowych 52,00 57,99 56,24 53,67 56,70 Odsetek obrotów w stosunku do całkowitych Zagranicznych 2,59 1,99 4,27 3,51 3,07 Inwestycyjnych 10,56 1,71 4,32 4,83 2,29 Wielkość obrotów na 1 mieszkańca miesięcznie 1 648,25 1 620,78 1 516,54 1 621,19 1 640,16 Miejsce gminy w Rankingu Obrotów Rynkowych 105 108 110 109 111 Średnia wielkość obrotów na 1 mieszkańca 2010-2014 1 609,38 Miejsce w Rankingu średniej Wielkości Obrotów na 1 mieszkańca 2010-2014 109 Liczba całkowita podatników podatku CIT 25 25 24 24 35 Wykazujących dochód 22 20 23 18 25 W tym Wykazujących straty 3 5 1 6 10 Odsetek wykazujących straty 12,00 20,00 4,17 25,00 28,57 2 503 5 481 1 222 Wielkość dochodów w podatku CIT 270 032,43 1 637 614,11 325,60 372,18 281,40 11 Wielkość strat w podatku CIT 45 286,86 1 083,58 173 789,86 439 050,70 160,96 Relacja między dochodami a stratami (dochody = 1) 0,02 0,00 0,00 0,64 0,27 SAMORZĄDY

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

17 233 13 800 14 088 13 818 14 971 14 031 Wielkość dochodów całkowitych 447,47 243,33 030,48 894,34 152,22 730,00 2 524 2 403 2 488 Dotacje z budżetu państwa 2 636 085,32 2 690 721,00 2 597 958,84 123,59 462,85 968,00 5 027 4 915 5 024 Subwencja ogólna 5 205 900,00 4 765 118,00 3 461 030,00 769,00 774,00 103,00 1 077 1 209 1 279 Dochody z PIT 1 375 536,00 1 618 889,00 1 722 268,00 234,00 381,00 423,00 11 11 W tym ze źródeł Dochody z CIT 818,49 5 319,58 88 917,19 33 392,76 567,30 255,48 1 645 1 600 1 623 Podatek od nieruchomości 2 042 915,16 2 311 739,12 2 606 209,50 236,41 967,38 344,38 198 200 395 Podatek rolny 426 753,55 389 394,16 355 236,60 773,56 497,42 903,02 Sprzedaż praw majątkowych 1 800,00 3 380,86 156,30 2 093,53 1 915,66 465,03 Dotacje z budżetu państwa 14,65 17,42 17,67 19,08 17,97 18,51 Subwencja ogólna 29,17 35,62 35,66 37,67 31,83 24,67 Dochody z PIT 6,25 8,76 9,08 9,95 10,81 12,27 Odsetki dochodów ze źródeł Dochody z CIT 0,00 0,08 0,08 0,04 0,59 0,24 Podatek od nieruchomości 9,55 11,60 11,52 14,78 15,44 18,57 Podatek rolny 1,15 1,45 2,81 3,09 2,60 2,53 Sprzedaż praw majątkowych 0,01 0,02 0,00 0,02 0,01 0,00 Wskaźnik Samodzielności Finansowej (WSF) tj. odsetek wpływów z podatków oraz wkładu 16,97 21,93 23,50 27,88 29,46 33,62 PIT/CIT

Średnia wielkość Wskaźnika Samodzielności Finansowej w latach 2010-2015 25,56 Miejsce gminy w Rankingu WSF 2010-2015 81

Relacja między wpływami z podatków od nieruchomości i rolnego (rolny=1) 8,28 7,98 4,10 4,79 5,94 7,34

Dochód całkowity gminy w przeliczeniu na 1 mieszkańca 3 877,91 3 115,18 3 186,62 3 160,77 3 435,33 3 229,40 Dochód całkowity gminy w przeliczeniu na 1 mieszkańca/miesięcznie 323,16 259,60 265,55 263,40 286,28 269,12

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Relacja między dochodem miesięcznym gminy na 1 mieszk. a dochodem własnym 0,34 0,25 0,24 0,23 0,23 mieszkańców miesięcznie (dochód własny=1) 16 858 13 352 12 655 14 701 15 769 15 499 Wydatki całkowite gminy 841,86 365,50 305,81 274,82 513,43 648,00 5 578 1 926 749 Wydatki inwestycyjne 1 564 788,50 2 506 932,51 3 386 836,00 184,99 310,20 821,89 3 027 3 019 2 799 Wydatki na utrzymanie aparatu gminy 3 572 733,21 3 612 982,11 2 980 089,32 894,24 239,76 948,69 2 868 2 769 2 956 W tym Wydatki na pomoc społeczną 3 662 544,83 3 297 268,31 2 547 499,65 021,41 751,54 651,39 4 913 5 057 5 440 Wydatki na edukację 5 321 178,85 5 333 340,58 6 192 585,66 503,49 254,08 070,48 5 100 5 425 5 897 Wydatki na wynagrodzenia 6 325 374,45 6 441 926,96 6 175 791,51 017,69 444,86 513,09 Inwestycje 33,09 14,43 5,92 10,64 15,90 21,85 Utrzymanie aparatu 17,96 22,61 22,12 24,30 22,91 19,23 Odsetki wydatków na: Pomoc społeczną 17,01 20,74 23,36 24,91 20,91 16,44 Edukację 29,14 37,88 42,99 36,20 33,82 39,95 Wynagrodzenia 30,25 40,63 46,60 43,03 40,85 39,84 ŚRODKI EUROPEJSKIE W LATACH 2007-2015 Środki europejskie w dochodach gmin (wg RIO, par. 1-9) 4 930 191 654 Kwota dochodów zaksięgowana w paragrafach 1-9 klasyfikacji dochodów gmin 710 997,80 1 314 479,39 989 108,99 848,49 475,77 754,74 Odsetek w stosunku do całkowitych dochodów gminy 28,61 1,39 4,65 5,15 8,78 7,05 Całkowita suma dochodów ze środków europejskich (par. 1-9) 8 791 665,18 Całkowity odsetek dochodów ze źródeł europejskich (par. 1-9) w latach 2010-2015 w 10,00 stosunku do całości dochodów gminy w tym okresie Dochody ze środków europejskich na 1 mieszkańca (rocznie) 1 109,55 43,22 148,10 162,63 301,62 227,64 Miejsce gminy w Rankingu Pozyskanych Środków Europejskich (na 1 mieszkańca) 2 97 76 65 31 37 Średnia wielkość środków europejskich w przeliczeniu na średnią liczbę mieszkańców (w 333,40 okresie 2010-2015)

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Miejsce gminy w Rankingu Pozyskanych Środków Europejskich (na 1 mieszkańca) w latach 51 2010-2015 Środki europejskie wg SIMIK(ogółem 2010-2015)

Ogółem 44 475 723,73 Kwota środków wydanych na terenie gminy W tym przez gminę i jej jednostki 7 559 938,74

Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki 17,00

Ogółem 7 537 313,01 Środki wydane w ramach PO Infrastruktura i Środowisko 53 111,40 ????(skąd są te dane, bo gmina nie korzystała ze środków PO W tym przez gminę i jej jednostki Infrastruktura i Środowisko) Ogółem 17 625 175,22 Środki wydane w ramach PO Innowacyjna Gospodarka W tym przez gminę i jej jednostki 0,00

Środki wydane w ramach Regionalnego Ogółem 16 357 179,87 Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego W tym przez gminę i jej jednostki 6 403 485,36

Ogółem 2 956 055,62 Środki wydane w ramach PO Kapitał Ludzki W tym przez gminę i jej jednostki 1 103 341,98 PO Infrastruktura i Środowisko ?????(brak 16,95 udziału gminy w programie) PO Innowacyjna Gospodarka 39,63 Odsetek środków wydanych w ramach Regionalnego PO WZP 36,78

PO Kapitał Ludzki 6,65 Kwota środków UE wykorzystana w ramach PO na terenie gminy w latach 2010-2015 w przeliczeniu na 10 119,62 1 mieszkańca (liczba mieszkańców średnia z lat 2010-2015) Miejsce w Rankingu Wielkość Środków UE w przeliczeniu na 1 mieszkańca 16

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Kwota środków UE wykorzystana w ramach PO przez gminę i/lub jej jednostki w latach 2007-2015 w 1 720,12 przeliczeniu na 1 mieszkańca (liczba mieszkańców średnia z lat 2010-2015)

Miejsce w Rankingu Wielkość Środków UE wykorzystanych przez gminę i/lub jej jednostki w 8 przeliczeniu na 1 mieszkańca WSKAŹNIK ROZWOJU WSPÓLNOT TERYTORIALNYCH Wielkość Wskaźnika Rozwoju Wspólnot Terytorialnych 0,205 -0,187 -0,057 -0,359 0,184 -0,45 Miejsce gminy w Rankingu WRWT 36 76 66 89 71 80 Średnia wielkość WRWT za okres 2010-2015 -0,111 Ogólna klasyfikacja gminy za lata 2010-2015 D Miejsce gminy w ogólnym Rankingu WRWT za lata 2010-2015 70 AKTYWNOŚĆ WYBORCZA Frekwencja wyborcza

Frekwencja w wyborach Prezydenta RP 2010 2015 Średnia

Liczba głosujących 1 907 1 469 1 688,0 I Tura % w stosunku do uprawnionych 46,38 36,78 41,58 Liczba głosujących 1 812 1 812 II Tura % w stosunku do uprawnionych 45,58 45,58 Wyniki wyborów prezydenckich. 2010 2015 Zwycięzca B. Komorowski B. Komorowski I Tura Liczba głosów 1 412 698 % głosów 74,81 48,54 Zwycięzca B. Komorowski II Tura Liczba głosów 1 198 % głosów 66,96 Frekwencja w wyborach do Sejmu RP 2011 2015 Średnia Liczba głosujących 1 566 1 400 1 483,0 % w stosunku do uprawnionych 38,81 35,65 37,23 Wyniki wyborów 2011 2015

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Zwycięzca PO PO Liczba głosów 488 461 % głosów 37,03 35,14 Frekwencja w wyborach samorządowych do Rady Gminy/Miasta 2010 2014 Średnia Liczba głosujących 2 035 1 266 1 650,5 % w stosunku do uprawnionych 55,74 35,32 45,53 Średnia frekwencja ze wszystkich wyborów. Wskaźnik Aktywności Obywatelskiej 42,04 Miejsce w Rankingu Aktywności Obywatelskiej 62 Źródło: Ryszard Czyszkiewicz, Włodzimierz Durka, Marek Molewicz, Wspólnoty samorządowe województwa zachodniopomorskiego 2010-2015. Wskaźniki rozwoju, Szczecińskie Towarzystwo Socjologiczne, Szczecin 2016.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Profil gospodarczy podmiotów działających na terenie gminy jest w związku z tym określony przez cztery branże: handel, leśnictwo, rolnictwo i budownictwo. Trzy pierwsze branże mniej lub bardziej, ale systematycznie tracą na ważności (maleje liczba zatrudnionych i sama liczba firm), czwarta zaś, również tracąc w wymiarze ilościowym, zyskuje na udziale (liczonym w odsetku od całkowitej liczebności podmiotów gospodarczych) tylko z uwagi na kłopoty w innych branżach. Na znaczeniu traci również przetwórstwo przemysłowe, a wzrost liczebny notują podmioty z zakresu: usług administrowania i działalności wspierających. Zatrudnienie oraz liczba podmiotów w pozostałych branżach i sektorach w zasadzie utrzymują się na poziomie z poprzednich lat. Miejsce gminy Wierzchowo na tle innych gmin regionu bardzo dobrze ukazuje opracowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego syntetyczny miernik rozwoju1. Miernik został opracowany w związku z analizą zróżnicowania wewnątrzregionalnego województwa zachodniopomorskiego prowadzącą do identyfikacji Specjalnej Strefy Włączenia. Do obliczenia poszczególnych mierników szczegółowych wykorzystano materiały diagnostyczno – analitycznych, jakie przygotowano w trakcie tworzenia Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Programów Strategicznych oraz Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014–2020. Na tej podstawie wytypowano sześć głównych obszarów tematycznych, w których deficyty stanowią istotne bariery dla inicjowania i dynamizowania procesów rozwojowych: • demografia (udział ludności w wieku produkcyjnym w liczbie ludności ogółem, udział ludności w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem, ludność na 1 km2 (gęstość zaludnienia), • infrastruktura techniczna (udział korzystających z instalacji wodociągowej w liczbie ludności ogółem, udział korzystających z instalacji kanalizacyjnej w liczbie ludności ogółem, zmieszane odpady zebrane w ciągu roku z gospodarstw domowych przypadające na 1 mieszkańca, odsetek ludności korzystającej z przemysłowych i komunalnych oczyszczalni ścieków, sieć rozdzielcza wodociągowa na 100 km2), • dostępność do usług publicznych (odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym dzieci w wieku 3 – 5 lat, średni wynik egzaminu gimnazjalnego, w tym angielski na poziomie podstawowym, liczba ludności na 1 placówkę biblioteczną, liczba porad lekarskich na 1 000 mieszkańców, liczba podmiotów gospodarczych Sekcji R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją - na 1 000 mieszkańców, dostępność transportowa (kołowa) do miasta regionalnego), • potencjał gospodarczy (udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, saldo migracji (2010 – 2014) na tle średniej liczby mieszkańców (2010 – 2014), dochody gmin z tytułu udziału w dochodach z PIT na 1 mieszkańca, dochody z gmin z tytułu udziału w dochodów z CIT na 1 mieszkańca), • problemy popegeerowskie (odsetek mieszkańców problemowych miejscowości popegeerowskich w liczbie ludności wiejskiej ogółem w danej gminie (dostępne dane według stanu na koniec 2012 r.), odsetek bezrobotnych zamieszkałych na wsi w liczbie ludności wiejskiej w wieku produkcyjnym w danej gminie (dostępne dane według stanu na koniec

1 Specjalna Strefa Włączenia na obszarze województwa zachodniopomorskiego oraz planowane kierunki działań interwencyjnych, Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, Wydział Zarządzania Strategicznego, Szczecin, czerwiec 2016. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

2010 r.), odsetek mieszkańców żyjących w rodzinach korzystających z pomocy społecznej na obszarze wiejskim w danej gminie (dostępne dane według stanu na koniec 2012 r.), • ubóstwo (udział wydatków w rozdziale 85214 – Zasiłki i pomoc w naturze oraz składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ujęte w wydatkach gminnych ogółem, kwota wypłaconych dodatków mieszkaniowych na 1 mieszkańca, udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku, udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem. • Analiza wskaźników we wskazanych 6 obszarach pozwoliła na wskazanie Specjalnej Strefy Włączenia. W tym celu, w każdym z obszarów problemowych wskazano gminy z deficytem, tj. te, dla których miernik syntetyczny przyjmuje wartość mniejszą od wartości mediany. Następnie dla każdej z gmin wyliczono częstość występowania deficytów, tj. w ilu obszarach miernik syntetyczny dla gminy przybiera wartość niższą od mediany. Przy ostatecznej delimitacji Specjalnej Strefy Włączenia, a więc obszaru o najbardziej niekorzystnych wskaźnikach rozwoju społeczno – gospodarczego, przyjęto zasadę kumulacji deficytów, co oznacza, że SWW powinna obejmować gminy, w których występują deficyty w co najmniej trzech obszarach problemowych.

Rysunek 1. Specjalna Strefa Włączenia (kolor czerwony) w 2016 roku

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Generalnie, do SWW zaliczono 67 ze 114 gmin województwa zachodniopomorskiego. Gminy te zlokalizowane są głównie w centralnej i wschodniej części województwa. Obejmują obszary wiejskie i małe miasta w przeważającej części związane z gospodarką rolną. Gmina Wierzchowo należy do gmin o najwyższym nasileniu obszarów problemowych. Wierzchowo znalazło się w grupie gmin zaliczanych do SSW z najwyższą liczbą obszarów problemowych – 6. Poza Wierzchowem w grupie takiej znajduje się jeszcze tylko 10 innych gmin (w tym 3 gminy sąsiadujące z Wierzchowem: Kalisz Pomorski, Ostrowice i Czaplinek). Już sam ten fakt pokazuje o szczególnie trudnym położeniu gminy.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

3.2. Sfera społeczna

3.2.1. Charakterystyka demograficzna Gmina Wierzchowo zamieszkiwana jest przez około 4,5 tysiąca mieszkańców. Więcej niż połowa z nich (65%) znajduje się w wieku produkcyjnym (tzn. mężczyźni w wieku 18-65 lat, w przypadku kobiet jest to wiek do 60 lat). W okresie lat 2007-2014 całkowita liczba ludności gminy spadła o 146 osób (96,8%), ale liczba ludności w wieku produkcyjnym spadła w mniejszym stopniu bo o 107 osób (96,3%). Liczba mężczyzn w wieku produkcyjnym pozostawała przez lata 2007-2014 w zasadzie bez zmian – zmniejszyła się jedynie o 11 osób. Bardziej znacząco spadła liczba kobiet w wieku produkcyjnym – o 96, co oznacza, iż w roku 2014 liczba takich kobiet stanowiła zaledwie 92,7% liczby z 2007 roku. W roku 2007 wśród możliwych kandydatów do pracy (osób w wieku produkcyjnym) znajdowało się 45,1% kobiet, w roku 2014 stanowiły one 43,5% ogólnego zasobu osób zdolnych (z racji wieku) do podjęcia lub kontynuowania pracy. Struktura zbiorowości osób w wieku produkcyjnym zmienia się, a zmiany te muszą być uwzględniane przy planowaniu wszelkich posunięć odnoszących się do działań na rynku pracy. Staje się on w coraz większym stopniu rynkiem, na którym obecni są raczej mężczyźni niż kobiety. Udział liczby mężczyzn zdolnych do podjęcia pracy pozostaje stale o 10 punktów procentowych większy niż ma to miejsce w przypadku zbiorowości kobiet. Tabela 2. Całkowita liczba ludności i liczba ludności w wieku produkcyjnych w podziale na płeć Rok Liczba ludności W tym w wieku produkcyjnym Odsetek osób w wieku produkcyjnym

wśród

Kobiet

Kobiety Kobiety

Ogółem Ogółem Ogółem

Mężczyźni Mężczyźni Mężczyźni

2007 4504 2205 2299 2924 1320 1604 64,9 59,9 69,8 2008 4507 2215 2292 2935 1327 1608 65,1 59,9 70,2 2009 4458 2195 2263 2945 1325 1620 66,1 60,4 71,6 2010 4444 2168 2276 2944 1304 1640 66,2 60,1 72,1 2011 4430 2174 2256 2914 1294 1620 65,8 59,5 71,8 2012 4421 2154 2267 2888 1265 1623 65,3 58,7 71,6 2013 4372 2128 2244 2868 1249 1619 65,6 58,7 72,1 2014 4358 2134 2224 2817 1224 1593 64,6 57,4 71,6 Źródło: Bank Danych Lokalnych, obliczenia własne

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Sytuacja zmienia się jednakże jeśli wziąć pod uwagę liczby ludności w wieku produkcyjnym mobilnym tzn. w wieku 18-44 lat. Uwidacznia się wtedy liczebna przewaga kobiet. Ma to pewne znaczenie dla procesów zachodzących na rynku pracy i na możliwych kierunkach lokalnej polityki rynku pracy. Kobiety, choć stanowią mniejszą część osób w wieku produkcyjnym, tworzą prawie równie liczebną zbiorowość osób najłatwiej poddających się procesom zmiany pracy, nabywania nowych umiejętności, przekwalifikowywania się itp. Tabela 3. Liczba ludności w wieku produkcyjnym mobilnym i niemobilnym w podziale na płeć Rok Liczba ludności w wieku W tym w wieku produkcyjnym Odsetek osób produkcyjnym mobilnym niemobilnym w wieku produkcyjnym

mobilnym wśród

Kobiet

Kobiety Kobiety

Ogółem Ogółem Ogółem

Mężczyźni Mężczyźni Mężczyźni

2009 1722 803 919 1223 522 701 58,5 60,6 56,7 2010 1708 790 918 1236 514 722 58,0 60,6 56,0 2011 1688 792 896 1226 502 724 57,9 61,2 55,3 2012 1681 784 897 1207 481 726 58,2 62,0 55,3 2013 1688 786 902 1180 463 717 58,9 62,9 55,7 2014 1663 772 891 1154 452 702 59,0 63,1 55,9 Źródło: Bank Danych Lokalnych, obliczenia własne.

3.2.2. Rynek pracy i bezrobocie w gminie Wierzchowo W latach 2007-2015 (czerwiec) liczba osób zarejestrowanych w urzędzie pracy, a zamieszkujących gminę charakteryzowała się gwałtownymi wzrostami – zawsze do pewnego poziomu, aby następnie maleć do innego, równie stałego poziomu. W latach 2007 oraz 2012-2013 liczba bezrobotnych przekroczyła wielkość 400 osób, a wskaźnik bezrobocia wynosił 14-16%. W latach następnych liczba bezrobotnych powoli spadała, z najniższymi stanami zanotowanym w latach 2008 i 2015 - nieco więcej niż 300 osób i wskaźnikiem w wysokości 11-12%. W momentach granicznych – w 2007 roku i w czerwcu 2015 roku liczba osób bezrobotnych jest o 133 mniejsza (71,5%) . Wskaźnik bezrobocia w czerwcu 2015 roku, obok wskaźnika z grudnia 2008 roku jest najniższy w przeciągu ostatnich 9 lat. Bezrobocie dotykające nieco więcej niż co dziesiątego zdolnego (nominalnie, z uwagi na znajdowanie się w wieku produkcyjnym) mieszkańca gminy, a przy tym wciąż charakteryzujące się tendencją malejąca znamionuje pewne ustabilizowanie się procesów zachodzących na rynku pracy. Nie oznacza to jednak całkowitego zażegnania niebezpieczeństwa dezaktywizacji zawodowej,

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 nawet jeśli ma ono charakter pojawiającego się cyklicznie a nie endemicznie. Wielkości związane z wysokością bezrobocia wskazują z jednej strony na utrwalanie się liczby miejsc pracy i brak zagrożeń znaczącą liczbą zwolnień, z drugiej jednak strony wskazują na niemożność wchłonięcia dodatkowych kandydatów na nowe miejsca pracy, które nie powstają w zadowalających ilościach. Tabela 4. Liczba bezrobotnych i wskaźnik bezrobocia

Rok Liczba W tym kobiety Odsetek kobiet Wskaźnik zarejestrowanych wśród bezrobocia bezrobotnych bezrobotnych 2007 467 299 64,0 16,0 2008 332 186 56,0 11,4 2009 397 218 54,9 13,5 2010 391 223 57,0 13,4 2011 392 220 56,1 13,4 2012 430 239 55,6 14,8 2013 402 211 52,5 13,9 2014 382 216 56,5 13,3 2015* 334 187 56,0 11,9 Źródło: dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie. *Dane z czerwca 2015 r..

Liczba kobiet znajdujących się w wieku produkcyjnych i nominalnie zdolnych i gotowych do podjęcia pracy nieustannie się zmniejsza, choć w dalszym ciągu stanowią one niewielką większość w zbiorowości osób pozostających bez pracy. W latach 2007-2014 zmniejszyła się ona o 96 osób. W tym czasie liczba mężczyzn w wieku produkcyjnym pozostających bez pracy pozostała bez większych zmian - zmniejszyła się jedynie o 2 osoby. Mimo tego wskaźnik bezrobocia wśród kobiet zawsze był i jest wyższy niż wskaźnik bezrobocia wśród mężczyzn, w niektórych latach poziom bezrobocia był wśród kobiet nawet dwa razy wyższy niż poziom bezrobocia wśród mężczyzn. Rynek pracy w gminie jest rynkiem pracy w większym stopniu otwartym dla mężczyzn niż dla kobiet, a wynika to zarówno z ich większej obecności w kręgu pracy (liczba potencjalnych kandydatów), jak i z większej możliwości znalezienia pracy (mniejsza liczba bezrobotnych).

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 5. Bezrobocie wśród kobiet i mężczyzn

Rok Liczba zarejestrowanych bezrobotnych Odsetek bezrobotnych Kobiet Mężczyzn Wśród kobiet Wśród mężczyzn 2007 299 168 22,7 10,5 2008 186 146 14,0 9,1 2009 218 179 16,5 11,0 2010 223 168 17,1 10,2 2011 220 172 17,0 10,6 2012 239 191 18,9 11,8 2013 211 191 16,9 11,8 2014 216 166 17,6 10,4 Źródło: dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie, obliczenia własne.

Kategorie bezrobotnych – wiek, wykształcenie, długotrwałość pozostawania bez pracy Bliższa analiza danych zgromadzonych przez służby zatrudnienia i odzwierciedlających stany z okresu 2007-2015 pozwala wskazać zjawiska, które wymagają działań interwencyjnych na rynku pracy wobec konkretnych kategorii osób bezrobotnych. W pierwszym rzędzie zwraca uwagę znaczący wzrost wśród bezrobotnych liczby osób z najmłodszych grup wiekowych tj. do 24 roku życia. W liczbach bezwzględnych jest to przyrost zaledwie o 6 osób (2007- czerwiec 2015), w liczbach względnych jednak jest to przyrost aż o 8,4 punktów procentowych (wzrost udziału z 16,5% do 24,9%). Przyczyną jest to, że na zjawisko to nakłada się inny proces, tym razem zasługujący na miano korzystnego. Zmniejsza się liczebność osób rejestrujących się jako bezrobotne, a będących w wieku 25-34 lata. Liczebność tej kategorii bezrobotnych zmniejszyła się w czerwcu 2015 o 59 osób (a udział całej zbiorowości bezrobotnych zmniejszył się o 7,4 punktów procentowych) w porównaniu z grudniem 2007 roku. Oznacza to jednak, że najmłodsi uczestnicy rynku pracy mają znaczne trudności z pojawieniem się nań i zdobyciem swojego miejsca, zwłaszcza trwałego. Problemy związane z debiutem na rynku pracy, po ukończeniu szkół jawią się w tym przypadku jako istotne wyzwanie dla lokalnej polityki zatrudnienia. Pozostałe kategorie wiekowe zachowały w zasadzie swoje udziały liczebne w zbiorowości osób pozostających bez pracy. Zmniejszyła się jednak, i to znacząco, liczebność bezrobotnych w wieku 45-54 lat, co jest kolejnym korzystnym zjawiskiem. Jeśli osoby z tej kategorii wiekowej nie znajdują zatrudnienia mogą przesunąć się do grupy długotrwale bezrobotnych, jako że szanse na znalezienie pracy radykalnie maleją wraz z upływającymi latami życia. Najstarsza grupa bezrobotnych – powyżej 55 roku życia nie jest jednak bardzo licznie

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 reprezentowana. Patrząc na liczby ujawniane przez oficjalne rejestry bezrobotnych najważniejsze problemy rynku pracy w gminie są związane z wejściem nań ze strony młodych pokoleń. Tabela 6. Zarejestrowani bezrobotni według grup wieku

Rok Liczba bezrobotnych w wieku (lata) Odsetek bezrobotnych w wieku (lata) Do 24 25-34 35-44 45-54 55 i Do 24 25-34 35-44 45-54 55 i więcej więcej 2007 77 120 96 138 36 16,5 25,7 20,6 29,6 7,7 2008 54 87 77 92 24 16,3 26,2 23,2 27,7 7,2 2009 88 109 77 96 27 22,2 27,5 19,4 24,2 6,8 2010 78 106 77 97 33 19,9 27,1 19,7 24,8 8,4 2011 78 94 75 102 43 19,9 24,0 19,1 26,0 11,0 2012 96 102 77 108 47 22,3 23,7 17,9 25,1 10,9 2013 96 76 102 52 29 23,9 18,9 25,4 12,9 7,2 2014 84 77 91 47 26 22,0 20,2 23,8 12,3 6,8 2015* 83 61 74 43 29 24,9 18,3 22,2 12,9 8,7 Źródło: dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie, obliczenia własne *Dane z czerwca tr.

Liczba osób długotrwale bezrobotnych pozostaje stale bez większych zmian. Co najmniej co piąty bezrobotny (z wyjątkiem okresu 2008-2010) pozostaje bez pracy co najmniej 24 miesiące. Praktycznie, okres bezrobocia przekraczający granice 1 roku znamionuje zjawisko bezrobocia długotrwałego, a w wielu przypadkach całkowitej utraty zdolności ponownego zajęcia miejsca na rynku pracy. W takiej sytuacji jest blisko połowa wszystkich bezrobotnych i ich liczba wcale się nie zmniejsza, nawet jeśli procesy wzrostu są powolne. W roku 2007 osób o co najmniej rocznym rozbracie z rynkiem pracy było 169, stanowili oni 36,1% wszystkich bezrobotnych. W porównywalnym momencie 2014 roku (grudzień) było ich 154, ale stanowili oni 40,3% ogółu zbiorowości bezrobotnych. Spadające, a potem wzrastające liczby i odsetki osób o najkrótszych okresach pozostawania bez pracy (do 1 miesiąca), a także stały spadek liczby bezrobotnych z okresem pozostawania bez pracy do 3 miesięcy wskazują na ożywione procesy szybkiej rotacji na rynku pracy, charakteryzujące się licznymi zwolnieniami ale również licznymi przyjęciami (na miejsce zwalnianych) osób, które nie utraciły motywacji do pracy, a także posiadają odpowiednie kwalifikacje i wykształcenie.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 7. Długotrwałość czasu rejestracji

Rok Czas pozostawania bez pracy Odsetek pozostających bez pracy (w miesiącach) >1 1-3 3-6 6-12 12- 24> >1 1-3 3-6 6-12 12-24 24> 24 2007 33 129 72 64 74 95 7,1 27,6 15,4 13,7 15,8 20,3 2008 43 73 59 51 64 42 13,0 22,0 17,8 15,4 19,3 12,7 2009 31 85 93 87 57 44 7,8 21,4 23,4 21,9 14,4 11,1 2010 41 87 68 75 72 48 10,5 22,3 17,4 19,2 18,4 12,3 2011 52 68 44 91 70 67 13,3 17,3 11,2 23,2 17,9 17,1 2012 56 69 60 65 92 88 13,0 16,0 14,0 15,1 21,4 20,5 2013 29 88 75 64 67 79 7,2 21,9 18,7 15,9 16,7 19,7 2014 60 61 54 53 78 76 15,7 16,0 14,1 13,9 20,4 19,9 2015 25 37 52 87 53 80 * 7,5 11,1 15,6 26,0 15,9 24,0 Źródło: dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie, obliczenia własne *Dane z czerwca tr.

Okres trzech miesięcy pozostawania bez pracy jest cezurą okresu długotrwałości bezrobocia. Widoczne jest zjawisko przechodzenia osób, którym do tego czasu nie udało się zdobyć pracy w stronę kategorii przedłużającego się bezrobocia. Zjawisko to wymaga podjęcia skutecznej kontrakcji między innymi w postaci dostarczania nowych czy udoskonalonych kwalifikacji i umiejętności zawodowych. Tymczasem jednak wzrasta znacząco udział osób z wykształceniem wyższym w zbiorowości zarejestrowanych bezrobotnych. Może to mieć związek z upowszechnianiem się dostępu do tego poziomu wykształcenia, niemniej oznacza to zachodzenie poważnych zmian na rynku pracy, zwłaszcza od strony podażowej, i konieczność reakcji od strony popytu. Pozostałe poziomy wykształcenia są reprezentowane w zasadzie przez te same liczebności osób bezrobotnych, z zauważalnym spadkiem osób o zasadniczym zawodowym i przede wszystkim podstawowym (gimnazjalnym) lub żadnym wykształceniem. To z kolei ma związek z przesuwaniem się granic wiekowych osób bezrobotnych i odchodzeniem z rynku pracy pracowników w najstarszym wieku, z reguły też z najniższym wykształceniem formalnym (lub bez żadnego).

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 8. Poziomy wykształcenia zarejestrowanych bezrobotnych

Rok Liczba bezrobotnych Odsetek bezrobotnych

z wykształceniem z wykształceniem

Średnim Średnim

Średnim

Wyższym

zawodowym

Zasadniczym Zasadniczym

Policealnym Policealnym i

Policealnym i i Policealnym

wyksztalcenia

Gimnazjalnym Gimnazjalnym

ogólnokształcącym

podstawowym i podstawowym bez

podstawowym i bez podstawowymi

średnim zawodowym średnim średnim zawodowym

2007 10 71 32 125 229 2,1 15,2 6,9 26,8 49,0

2008 12 41 30 100 149 3,6 12,3 9,0 30,1 44,9

2009 12 52 32 114 183 3,0 13,1 8,1 28,7 46,1

2010 17 58 35 118 163 4,3 14,8 9,0 30,2 41,7

2011 14 55 37 114 172 3,6 14,0 9,4 29,1 43,9

2012 17 63 50 119 181 4,0 14,7 11,6 27,7 42,1

2013 64 27 120 172 51 15,9 6,7 29,9 42,8 12,7

2014 55 38 113 159 55 14,4 9,9 29,6 41,6 14,4

2015* 54 37 91 134 48 16,2 11,1 27,2 40,1 14,4

Źródło: dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie, obliczenia własne. *Dane z czerwca tr.

3.2.3. Aktualny stan pomocy społecznej w gminie. Instytucje pomocy społecznej Pomoc społeczna w gminie realizowana jest przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wierzchowie, który powołano na mocy Uchwały Nr XII/45/90 Gminnej Rady Narodowej w Wierzchowie z dnia 6 kwietnia 1990 r. GOPS realizuje następujące formy pomocy:  Zasiłek stały jest to świadczenie obligatoryjne (obowiązkowe) przysługujące na podstawie art. 37 ustawy o pomocy społecznej osobom niezdolnym do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnym do pracy, spełniającym kryterium dochodowe i stanowi uzupełnienie dochodu tych osób do kryterium ustawowego.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

 Zasiłek okresowy przysługuje na podstawie art. 38 ustawy o pomocy społecznej i adresowane jest do osób i rodzin bez dochodów lub o dochodach niższych niż ustawowe kryterium oraz zasobach pieniężnych niewystarczających na zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych, zwłaszcza ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego.

 Zasiłek celowy - jest to świadczenie fakultatywne przyznawane na podstawie art. 39 ustawy o pomocy społecznej na zaspokojenie niezbędnej potrzeby życiowej, a w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży.

 Specjalny zasiłek celowy jest świadczeniem przysługującym na podstawie art. 41 ustawy o pomocy społecznej i może być przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium ustawowe - w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny.

Sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby lub rodziny ustala się na podstawie następujących dokumentów: 1) dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość; 2) skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka lub książeczki zdrowia dziecka (do wglądu); 3) dokumentów określających status cudzoziemca w Rzeczypospolitej Polskiej; 4) decyzji właściwego organu w sprawie renty, emerytury, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego; 5) orzeczenia komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia wydanego przed dniem 1 września 1997 r., orzeczenia lekarza orzecznika o niezdolności do pracy, niezdolności do samodzielnej egzystencji, orzeczenia komisji lekarskiej; 6) orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności; 7) zaświadczenia pracodawcy o wysokości wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia, zawierającego informacje o wysokości potrąconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe; 8) zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych (usług rolniczych), zawierającego informacje o potrąconej zaliczce na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz 9) dowodu otrzymania renty lub emerytury, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego; 10) zaświadczenia urzędu gminy o powierzchni gospodarstwa rolnego w hektarach przeliczeniowych; 11) decyzji o uznaniu lub odmowie uznania za osobę bezrobotną, utracie statusu osoby bezrobotnej, o przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymaniu, wznowieniu wypłaty oraz utracie lub pozbawieniu prawa do zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium, dodatku aktywizacyjnego albo zaświadczenia o pozostawaniu w ewidencji bezrobotnych lub poszukujących pracy; 12) zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego potwierdzającego zobowiązanie do opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników; 13) zaświadczenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zadeklarowanej podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą; 14) zaświadczenia, o którym mowa w art. 8 ust. 7 i 8 ustawy, wydanego przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego; 15) oświadczenia o uzyskaniu dochodu, o którym mowa w art. 8 ust. 11 i 12 ustawy; 16) zaświadczenia lub decyzji organów przyznających świadczenia pieniężne; 17) oświadczenia o stanie majątkowym. GOPS w Wierzchowie przyznaje i wypłaca także świadczenia rodzinne:  Zasiłek rodzinny

 Zapomoga z tytułu urodzenia dziecka - "Becikowe"

 Zasiłek pielęgnacyjny

 Świadczenie pielęgnacyjne

 Specjalny zasiłek opiekuńczy

Osobną aktywnością GOPS jest wypłacanie dodatków mieszkaniowych oraz stypendiów szkolnych. Do zadań GOPS-u należy także monitorowanie przemocy w rodzinie, czym zajmuje się także Zespół Interdyscyplinarny (tzw. niebieskie karty).

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Rodziny z terenu gminy Wierzchowo pozostawały w 2013 roku w trudniej sytuacji życiowej i korzystały z pomocy Ośrodka głównie z powodu ubóstwa (153 rodziny), bezrobocia (150 rodzin) oraz bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (149 rodzin). GOPS w Wierzchowie współpracuje z różnorodnymi instytucjami na rzecz społeczności lokalnej, w celu poprawy życia mieszkańców gminy m.in. z: Caritas pw. św. Wojciecha w Wierzchowie przy organizacji Wigilii dla osób w trudnej sytuacji życiowej (w 2013 r. udział wzięło 67 osób), zaprzyjaźnioną Gminą Henstedt-Ulzburg z Niemiec (117 potrzebujących rodzin otrzymało paczki żywnościowe, GOPS otrzymuje sprzęt ortopedyczny, który nieodpłatnie wypożycza mieszkańcom gminy – w 2013 r. z tej formy skorzystało 14 rodzin), Zakładem Karnym w Wierzchowie (zorganizowano tam zbiórkę żywności, słodyczy i zabawek dla 3 rodzin z niepełnosprawnymi dziećmi), Sądem Rejonowym w Drawsku Pomorskim (w GOPS raz w miesiącu pełni dyżur kurator zawodowy II Wydziału Karnego), Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim (w roku 2013 - 30 osób podjęło się wykonywania prac społecznie użytecznych), Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Drawsku Pomorskim i innymi podmiotami. W 2013 roku, w wyniku pracy socjalnej, podpisano 46 kontraktów socjalnych (33 w ramach realizacji zadań określonych w ustawie o pomocy społecznej oraz 13 kontraktów socjalnych w ramach realizacji projektu pt. „Szansa na przyszłość”). Pomoc społeczna – zagrożenie ubóstwem Z powodu niskich dochodów, a także splotu niekorzystnych okoliczności pewna część mieszkańców gminy ubiega się o pomoc ze strony Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Z pomocy społecznej każdego roku korzysta około 200 rodzin (i liczbę tę można przynajmniej od 2010 roku uznać za stałą), w skład których wchodzi zawsze około 700-800 osób. Udzielane im w 2014 roku świadczenia sięgają wartości około 3 tysięcy złotych rocznie na rodzinę (co oznacza nieco ponad 800 zł na 1 osobę - patrz tabela 9).

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 9. Beneficjenci pomocy społecznej i udzielone świadczenia

Rok Beneficjenci pomocy Kwota Średnia kwota świadczenia społecznej udzielonych świadczeń w Liczba rodzin Liczba osób w Na rodzinę Na 1 osobę ramach zadań rodzinach własnych gminy (zł) 2008 332 1318 455 367 1 371,59 345,50 2009 260 1455 464 458 1 786,38 319,22 2010 220 822 611 706 2 780,48 744,17 2011 229 843 516 124 2 253,82 612,25 2012 198 752 550 745 2 781,54 732,37 2013 202 710 615 342 3 046,25 866,68 2014 201 712 605 660 3 013,23 850,65 Źródło: Wydział Spraw Społecznych, Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki, obliczenia własne.

Odniesienie liczby beneficjentów pomocy społecznej do całkowitej liczby mieszkańców gminy wskazuje, jaka część z nich jest niesamodzielna w zaspokajaniu potrzeb oraz przezwyciężaniu trudności – niezależnie od tego czy problemy występują stale czy okresowo (a nawet jednorazowo). Wskaźnik zależności od pomocy społecznej w latach 2008-2009 był wyraźnie wyższy niż w latach następnych. Dwukrotnie niższe wskaźniki dla lat 2010-2014 charakteryzowały się lekką tendencją spadkową, aby w ostatnich latach – 2012/2014 przybrać wartości koncentrujące się wokół 16%. Oznacza to, że w sytuacjach wymagających stałego lub okresowego wspomagania ze strony wspólnoty (gminy) znajduje się więcej niż co dziesiąty mieszkaniec gminy, i jest to wielkość dotycząca rokrocznie nie tylko tej samej liczby mieszkańców, ale w dużej mierze także stale tych samych mieszkańców. Podstawowymi powodami udzielania pomocy są ubóstwo oraz bezrobocie – oba zjawiska zresztą silnie ze sobą powiązane albowiem brak pracy zawsze prowadzi do zmniejszenia lub pozbawienia środków do życia. Znamionuje to strukturalną niemożność zaspokajania podstawowych potrzeb. Do rzędu takich samych, strukturalnych przyczyn uzasadniających sięganie do wsparcia ze strony wspólnoty zaliczyć należy niepełnosprawność i długotrwałe choroby, w pewnym zaś stopniu sytuacje związane z wielodzietnością i potrzebą ochrony rodziny. Powody udzielania pomocy, które można nazwać „koniunkturalnymi” i nie wynikającymi bezpośrednio z przyczyn obiektywnych (jako przykład mogą służyć alkoholizm i narkomania, ale także zdarzenia losowe) są na tle przyczyn strukturalnych znacznie rzadziej reprezentowane. Nie oznacza to, że nie są tym samym żadnym problemem dla społeczności gminnej.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 10. Wskaźniki dotyczące pomocy społecznej w gminie

Rok Liczba Liczba osób (w Wskaźnik Średnia Stosunek średniej mieszkańców rodzinach) zależności od wielkość wielkości korzystających pomocy świadczenia świadczenia z pomocy społecznej na 1os/1m-c (1os/1m-c) do społecznej średniego dochodu (%) 2008 4507 1318 29,2 28,79 3,33

2009 4458 1455 32,6 26,60 2,87

2010 4444 822 18,5 62,01 6,47

2011 4430 843 19,0 51,02 4,92

2012 4421 752 17,0 61,03 5,49

2013 4372 710 16,2 72,22 6,26

2014 4358 712 16,3 70,89 -

Źródło: Wydział Spraw Społecznych, Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki, obliczenia własne. Tabela 11. Liczba rodzin uzyskująca pomoc z uwagi na niektóre przyczyny

Powody Rok

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ubóstwo 60 74 84 99 130 153 142

Bezrobocie 119 149 155 161 142 150 152

Wielodzietność 29 55 60 65 51 47 44

Rodziny niepełne 12 17 28 33 18 15 16

Niepełnosprawność/Choroby 97 179 184 169 163 140 138

Przemoc, alkoholizm, 23 39 28 24 23 23 22 narkomania Zdarzenia losowe, sytuacje 1 3 2 3 7 2 2 kryzysowe

Źródło: Wydział Spraw Społecznych, Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki, obliczenia własne.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Koniecznie należy zwrócić uwagę na fakt, iż do grona najpilniejszych problemów społeczności, wymagających przy tym udzielania wsparcia z zasobów wspólnoty gminnej należą niepełnosprawność i długotrwałe choroby. W zasadzie jest to równie liczna przyczyna ubiegania się i uzyskiwania pomocy co bezrobocie i ubóstwo. Według danych ZUS Szczecin, w gminie zamieszkują 114 osoby (grudzień 2013 roku) pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy. Prawie ⅔ z nich (68,4%) pobiera świadczenia w wysokości nie przekraczającej 1350 zł miesięcznie (brutto), co nie zawsze może się okazać wystarczające z uwagi na doświadczane choroby. Według tego samego źródła (ZUS Szczecin) świadczenia emerytalne pobiera 420 mieszkańców gminy (grudzień 2013r.). Co trzeci z nich - 123 - (29,3%) pobiera świadczenia o najniższych wysokościach (do 1350 zł miesięcznie brutto). 3.3. Gospodarka Liczba zakładów pracy (podmiotów gospodarczych), w których mogą znaleźć zatrudnienie mieszkańcy gminy na przestrzeni lat 2009-2015 wykazuje zmienność polegającą jednakże na zmniejszaniu się tej liczby. Rokiem najgorszym dla gminnej przedsiębiorczości są lata ostatnie – 2013-2015 z nieustającym spadkiem liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Tabela 12. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON

Sekcja PKD Liczba podmiotów 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ogółem 342 337 314 332 314 310 305 A. Rolnictwo, leśnictwo itp. 66 60 54 57 54 52 54 C. Przetwórstwo przemysłowe 29 28 24 24 24 24 24 D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę 2 1 1 1 1 1 1 wodną E. Dostawa wody, gospodarowanie 2 2 2 2 1 1 1 odpadami F. Budownictwo 34 38 43 46 43 41 38 G. Handel hurtowy i detaliczny 93 93 84 86 75 76 71 H. Transport i gospodarka 11 11 12 12 12 12 13 magazynowa I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 10 9 7 11 11 10 10 gastronomicznymi J. Informacja i komunikacja 1 1 1 1 0 0 0 K. Działalność finansowa 6 6 5 5 5 5 5 i ubezpieczeniowa L. Działalność związana z obsługą 9 9 9 9 9 9 9 rynku nieruchomości

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

M. Działalność profesjonalna, 11 13 10 9 9 10 10 naukowa i techniczna N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność 5 5 5 6 7 7 7 wspierająca O. Administracja publiczna, obrona 7 7 7 7 7 7 7 narodowa P. Edukacja 11 11 10 10 11 11 11 Q. Opieka zdrowotna i pomoc 21 18 17 20 20 20 20 społeczna R. Działalność związana z rozrywką, 10 9 10 11 10 8 8 kulturą, rekreacją S. Pozostała działalność usługowa 16 16 13 15 15 16 16 Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego z systemu REGON, obliczenia własne.

Liczba gospodarujących podmiotów nie musi jednak mieć bezpośredniego przełożenia na inne procesy zachodzące na lokalnym rynku. Wyraźny spadek liczby podmiotów począwszy od roku 2013 nie przekłada się np. na wzrost liczby bezrobotnych. Ta utrzymywała się na najwyższych poziomach w latach 2009-2013, aby od roku 2014 (w którym ponownie można było zaobserwować spadek liczby zarejestrowanych podmiotów) znowu się zmniejszać. Obszar gminy nie jest jedynym, na którym jej mieszkańcy mogą znajdować pracę, wielu poszukuje jej i znajduje na innych, poza lokalnych rynkach pracy. Profil gospodarczy podmiotów działających na terenie gminy jest określony przez trzy branże: handel, rolnictwo i budownictwo. Dwie pierwsze branże mniej lub bardziej, ale jednak systematycznie tracą na ważności (określanej miarą liczebną), trzecia zaś, również tracąc w wymiarze ilościowym, zyskuje na udziale (liczonym w odsetku od całkowitej liczebności podmiotów gospodarczych) tylko z uwagi na kłopoty w innych branżach. Na znaczeniu traci również przetwórstwo przemysłowe, a wzrost liczebny notują podmioty z zakresu: usług administrowania i działalności wspierających. Pozostałe branże i sektory w zasadzie utrzymują stan posiadania z poprzednich lat. Na szczególną uwagę zasługuje jednak sektor przedsiębiorstw związanych z szeroko rozumianą gospodarką leśną oraz przetwórstwem wyrobów z drewna (nie wyłączając produkcji mebli). W roku 2013 podmioty gospodarcze o tym profilu stanowiły ¼ wszystkich podmiotów rynkowych zlokalizowanych w gminie, a Nadleśnictwo Świerczyna (obok Zakładu Karnego w Wierzchowie) było zakładem zatrudniającym największą liczbę pracowników. Gospodarka leśna w dużym stopniu decydowała i nadal decyduje o obliczu gospodarczym gminy – procesy nagłej zmiany (zmniejszenia się) liczby funkcjonujących przedsiębiorstw w zasadzie nie dotyczą tego sektora.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 13. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON (odsetki od liczby ogólnej)

Sekcja PKD Odsetek 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 A. Rolnictwo, leśnictwo itp. 19,3 17,8 17,2 17,2 17,2 16,8 17,7 C. Przetwórstwo przemysłowe 8,5 8,3 7,6 7,2 7,6 7,7 7,9 D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w 0,6 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 energię elektryczną, gaz, parę wodną E. Dostawa wody, gospodarowanie 0,6 0,6 0,6 0,6 0,3 0,3 0,3 odpadami F. Budownictwo 9,9 11,3 13,7 13,9 13,7 13,2 12,5 G. Handel hurtowy i detaliczny 27,2 27,6 26,8 25,9 23,9 24,5 23,3 H. Transport i gospodarka 3,2 3,3 3,8 3,6 3,8 3,9 4,3 magazynowa I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 2,9 2,7 2,2 3,3 3,5 3,2 3,3 gastronomicznymi J. Informacja i komunikacja 0,3 0,3 0,3 0,3 0,0 0,0 0,0 K. Działalność finansowa 1,8 1,8 1,6 1,5 1,6 1,6 1,6 i ubezpieczeniowa L. Działalność związana z obsługą 2,6 2,7 2,9 2,7 2,9 2,9 3,0 rynku nieruchomości M. Działalność profesjonalna, 3,2 3,9 3,2 2,7 2,9 3,2 3,3 naukowa i techniczna N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność 1,5 1,5 1,6 1,8 2,2 2,3 2,3 wspierająca O. Administracja publiczna, obrona 2,0 2,1 2,2 2,1 2,2 2,3 2,3 narodowa P. Edukacja 3,2 3,3 3,2 3,0 3,5 3,5 3,6 Q. Opieka zdrowotna i pomoc 6,1 5,3 5,4 6,0 6,4 6,5 6,6 społeczna R. Działalność związana z rozrywką, 2,9 2,7 3,2 3,3 3,2 2,6 2,6 kulturą, rekreacją S. Pozostała działalność usługowa 4,7 4,7 4,1 4,5 4,8 5,2 5,2 Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego z systemu REGON, obliczenia własne.

W przeważającej, prawie wyłącznej mierze, podmioty gospodarcze zlokalizowane w gminie to jednostki zatrudniające nie więcej niż 9 pracowników. Z reguły firmy takie nie są zdolne do

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 absorpcji większych zespołów pracowników, a ruch zatrudnienia odbywa się w nich na zasadach zastępowania pracowników odchodzących. W gminie nie jest zlokalizowany żaden zakład zatrudniający więcej niż 250 pracowników i tylko 2 o zatrudnieniu w przedziale 50-249 pracowników (z których jeden to zakład karny). Spośród podmiotów o zatrudnieniu w przedziale 10-49 pracowników, 9 (38,4%) to jednostki samorządu terytorialnego (urząd gminy, zakład gospodarki komunalnej, placówki szkolne, ośrodek pomocy społecznej, ośrodek kultury, biblioteka). Oznacza to, że samorząd jest jednym z najważniejszych uczestników lokalnego rynku pracy.

Tabela 14. Liczba podmiotów w kategoriach zatrudnienia

Rok Miara Liczba Wielkość zatrudnienia podmiotów 0-9 10-49 50-249 250-1000 Pow. 1000

N 334 10 1 0 0 2007 345 % N 344 10 2 0 0 2008 356 % N 329 11 2 0 0 2009 342 % N 324 11 2 0 0 2010 337 % N 301 11 2 0 0 2011 314 % N 320 10 2 0 0 2012 332 % N 302 10 2 0 0 2013 314 % N 298 10 2 0 0 2014 310 % N 293 10 2 0 0 2015 305 % Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego z systemu REGON, obliczenia własne.

O sile i prężności gospodarki lokalnej świadczą wykonywane przez nie obroty finansowe. Są one świadectwem popytu na wytwarzane i oferowane dobra i usługi, także na uczestnictwo lokalnych firm w rynkach zewnętrznych (nabywanie różnych dóbr, komponentów, dostarczanie takich itp.). Jest to także pośrednie świadectwo aktywności ekonomicznej mieszkańców, którzy uczestniczą w obrotach finansowych poprzez nabywanie i konsumowanie dóbr i usług dostarczanych im przez miejscowe podmioty. Wszelkie obroty realizowane przez podmioty gospodarcze są podstawą do obliczania podatku VAT, niezależnie od tego, jaką stawką dany produkt lub usługa są objęte.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 15. Obroty finansowe (będące podstawą obliczenia podatku VAT) podmiotów gospodarczych w gminie Wierzchowo

Obroty Rok tys.(zł) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Razem Ogółem 9821 98 162 111 470 135 894 137 857 129 162 133 443 W tym Krajowe 34 500 0 34 046 40 480 45 708 49 966 45 248 45 644 Zagraniczne 3 039 2 016 2 047 2 277 1 711 3 435 2 987 Wzrost w stosunku do poprzedniego roku Ogółem x 99,9 113,5 138,4 140,4 131,5 135,9 Krajowe x 98,7 117,3 132,5 144,8 131,2 132,3 Zagraniczne x 66,4 67,4 74,9 56,3 113,0 98,3 Udział obrotów Krajowych 35,1 34,7 36,3 33,6 36,2 35,0 34,2 Zagranicznych 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,3 0,2 Średni obrót 1 podmiotu (w tys. zł)

1 275 1 308 1 429 1 580 1 767 1 655 1 803 Źródło: Dane Izby Skarbowej w Szczecinie, obliczenia własne.

Obroty podmiotów gospodarczych zlokalizowanych w gminie wzrosły w 2013 roku do poziomu 135,9% z roku 2007. Średni obrót każdej z nich (statystycznie) wzrósł o 527,7 tys. złotych. Wzrost obrotów jest dość równomierny, w każdym roku (poza 2007-2008) przekraczał o ⅓ poziom roku poprzedniego. Najniższy poziom obrotów podmioty zanotowały w 2008 roku, wracając jednak do równowagi w następnym roku - 2009. Od tego roku dał się także zauważyć systematyczny spadek samej liczby podmiotów, co oznacza, że rynek promował najsilniejsze, najbardziej prężne z nich. Gospodarka gminy, a w ślad za tym i rynek pracy (a także rynek wynagrodzeń i dochodów) nie zależy tylko od bezwzględnej liczby obecnych i działających podmiotów ale także (przede wszystkim) od ich siły ekonomicznej. Pomijając gospodarkę leśną i przetwórstwa drzewnego należy zauważyć, że gospodarka gminna jest gospodarką lokalną, nastawioną na odbiorców miejscowych, z bardzo nikłymi związkami z gospodarka globalną (zagraniczną). W roku 2015 (REGON, stan z marca) w gminie nie istniał żaden podmiot będący własnością lub chociażby współwłasnością kapitału zagranicznego. Aktywizacja gospodarcza gminy – Stan przedsiębiorczości w gminie wykazuje podatność na kryzysy, niemniej charakteryzuje się ona powrotem (liczebnym) do określonych stanów. Na terenie gminy stale działa nieco ponad 300 podmiotów gospodarczych. Brakuje wśród nich podmiotów największych (o stanach pracowników ponad 249 zatrudnionych), a spośród tych, które są w stanie zaabsorbować znaczące zespoły pracownicze wyróżnia się sektor jednostek samorządowych. Nie istnieją żadne podmioty z własnością zagraniczną, nikłe są także obroty z kontrahentami zagranicznymi. Mimo tego wskazując na słabe strony rynku pracy, można wskazać i na fakt, iż istnieją jednak podmioty wystarczająco silne i prężne aby przetrzymać trudne lata, zwiększając jednocześnie swoją obecność i wagę (obroty) na

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 rynkach szczególnie wewnętrznych. Konieczna jest identyfikacja takich podmiotów, udzielanie im wsparcia (jeśli jest ono konieczne), a także modelowanie edukacji, systemu szkoleń itp. z myślą o przygotowywanie odpowiednich dlań kandydatów do pracy. Należy zwrócić także uwagę na kryzys, jaki zdaje się przeżywać sektor handlu zmniejszający swą liczebność. W większości chodzi tu o placówki handlu detalicznego, co może oznaczać zmniejszanie się siły nabywczej miejscowych konsumentów lub tez odwracanie się przez nich od lokalnych miejsc sprzedaży w poszukiwaniu innych źródeł zaspokajania potrzeb. Redukcja stopnia dezaktywizacji zawodowej – Rynek pracy, rozumiany jako relacja między podażą a popytem na kandydatów do pracy i zatrudnionych można uznać za w miarę ustabilizowany. Jest to jednak rynek, który stawia bariery przed pewnymi kategoriami kandydatów, w przypadku gminy są to osoby młode (często z wykształceniem wyższym) rozpoczynających dopiero swe kariery zawodowe. Procesy te, mające także charakter społeczny (nie tylko czysto pracowniczy) muszą zostać dostrzeżone, i w stosunku do nich winne zostać wypracowane środki zaradcze. W gminie brakuje pracy dla ludzi młodych, a to może się odbić bardzo niekorzystnie na procesach demograficznych, a w dalszej kolejności na rynku konsumentów i w efekcie ponownie zdestabilizować rynek pracy. 3.4. Infrastruktura techniczna

3.4.1. Wodociągi i kanalizacja Podmiotem odpowiedzialnym za zaspokojenie potrzeb ludności gminy w zakresie dostawy wody, odbioru i oczyszczania ścieków jest Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej w Wierzchowie powołany Uchwała Rady Gminy Nr XXV/107/96 z dnia 22.08.1996 r. Zakład Gospodarki Komunalnej w Wierzchowie eksploatuje sieć wodociągową i kanalizacyjną na terenie gminy. Zgodnie z danymi Urzędu Statystycznego w Szczecinie w roku 2013 na terenie Gminy Wierzchowo z sieci wodociągowej korzysta 95,2% ludności zaś z sieci kanalizacyjnej 59,4 % przy czym od roku 2009 obserwuje się co roczny wzrost wskaźnika. Na terenie gminy zlokalizowanych jest 8 większych ujęć wody, po dwa ujęcia wody w miejscowościach: Świerczyna (2 studnie głębinowe), Radomyśl (2 studnie głębinowe), Wierzchowo (2 studnie głębinowe), Nowe Laski (2 studnie głębinowe). Ponadto w miejscowościach Garbowo i Bonin znajduje się po jednym ujęciu wody. Zakład Gospodarki Komunalnej zabezpiecza mieszkańcom dostawę wody poprzez sieci wodociągowe o łącznej długości ok.42 km. Z sieci wodociągowej korzysta ok. 4 500 mieszkańców, a także jednostki gospodarcze, budynki użyteczności publicznej, obiekty sportowe. Sieć kanalizacyjna funkcjonuje w 6 miejscowościach gminy - Wierzchowo, Osiek Drawski, Żabinek, Żeńsko, Żabin i Otrzep. Ścieki z tych miejscowości odprowadzane są do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Wierzchowie. W Gminie Wierzchowo funkcjonują 2 oczyszczalnie ścieków, z których zgodnie z informacją GUS w Szczecinie w roku 2013 korzystało 3290 osób co stanowi 75,2% ogółu ludności gminy.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Poniżej w tabeli przedstawiono zmiany w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w Gminie Wierzchowo w okresie 2009-2013.

Tabela 16. Zmiany sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie gminy Wierzchowo porównanie stanu dla lat 2009 i 2013

jedn. miary 2009 2013

Wodociągi długość czynnej sieci rozdzielczej km 41,9 44,6 ludność korzystająca z sieci wodociągowej - stan ludności ogółem 4372 osoba 4238 4260

Kanalizacja długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 28,7 34 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej - stan ludności ogółem 4372 osoba 2336 2599

Źródło: stat.gov.pl.

Poniżej w tabeli przedstawiono dane statystyczne dotyczące gospodarki wodno-ściekowej w Gminie Wierzchowo w porównaniu z danymi z powiatu drawskiego i województwa zachodniopomorskiego.

Tabela 17. Porównanie danych z zakresu gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Wierzchowo, Powiatu Drawskiego oraz Województwa Zachodniopomorskiego (stan na rok 2013)

jedn. Gmina Powiat Województwo miary Wierzchowo Drawski Zachodniopomorskie Wodociągi długość czynnej sieci rozdzielczej km 44,6 475,4 10620,7 korzystający z sieci wodociągowej % 95,2 92,2 93,6 w % ogół ludności

Kanalizacja długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 34 351,8 7284,1 korzystający z sieci kanalizacyjnej % 59,4 70,1 77 w % ogół ludności Źródło: stat.gov.pl.

3.4.2. Gazownictwo i ciepłownictwo Właścicielem i dystrybutorem sieci gazowej jest Polska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o., sprzedawcą gazu Spółka PGNiG Obrót Detaliczny sp. z o.o. oraz Fortum Marketing and Sales

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Polska S.A. z Gdańska (dla Urzędu Gminy, Gimnazjum i Szkoły Podstawowej w Wierzchowie oraz Gminnego Ośrodka Kultury Sportu i Turystyki). Odbiorcy gazu w Gminie Wierzchowo zasilani są gazem ziemnym E (Gz-50) Na obszarze Gminy Wierzchowo Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o. posiada stacje gazowe II stopnia oraz stację gazową I stopnia. Na pokrycie potrzeb wynikających z ewentualnego wzrostu zapotrzebowania gazu ziemnego w sieci dystrybucyjnej zachowana została rezerwa. W tabeli poniżej przedstawiono zmiany długości sieci, liczby odbiorców i zużycia gazu w roku 2009 (stan wynikający ze Strategii Rozwoju Gminy Wierzchowo na lata 2009-2015) oraz w roku 2013. W porównaniu do roku 2009 liczba odbiorców gazu w roku 2013 nieznacznie wzrosła, co w konsekwencji spowodowało wzrost zużycia gazu o 21 tys. m3.

Tabela 18. Zmiana długości sieci. Liczby odbiorców i zużycia gazu w latach 2009 i 2013

jednostka Sieć gazowa 2009 2013 miary długość czynnej sieci rozdzielczej [m] 5346 5346 czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt. 22 29 odbiorcy gazu gosp. dom 32 67 odbiorcy gazu ogrzewający mieszkanie gazem gosp. dom 16 16 zużycie gazu tys. m3 64 85 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań tys. m3 21 18 ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 105 212 Źródło: stat.gov.pl.

Gazowa sieć dystrybucyjna jest doprowadzona głównie do Wierzchowa. Odbiorcami gazu na terenie gminy Wierzchowo są mieszkańcy gminy, obiekty gminne, zakłady przemysłowe oraz usługi i handel. Tabela 19. Porównanie danych statystycznych dotyczących liczby odbiorców i zużycia gazu na terenie Gminy Wierzchowo, Powiatu Drawskiego oraz Województwa Zachodniopomorskiego

Jednostk Gmina Powiat Województwo Kryterium a miary Wierzchowo drawski Zachodniopomorskie długość czynnej sieci ogółem M 21522 230851 6625410 długość czynnej sieci przesyłowej M 16176 74270 1334809 długość czynnej sieci rozdzielczej M 5346 156581 5290601 czynne przyłącza do budynków mieszkalnych Szt. 29 3013 102828 i niemieszkalnych gosp. odbiorcy gazu 67 9947 374281 dom odbiorcy gazu ogrzewającego mieszkania gazem gosp. 16 2605 140175

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

dom zużycie gazu tys. m3 84,5 6679 245919,8 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań tys. m3 18,3 3295,6 171586,6 ludność korzystająca z sieci gazowej Osoba 212 30813 1024929 Źródło: stat.gov.pl. Wskaźnik procentowego udziału ludności korzystającej z gazu na terenie gminy Wierzchowo zgodnie z danymi z roku 2013 wynosi 4,85 % przy wskaźniku dla powiatu na poziomie 52,8 %. Energia cieplna na terenie gminy Wierzchowo pochodzi z sieci gazowniczej (ogrzewanie indywidualne oraz ogrzewanie sieciowe z lokalnych kotłowni) oraz innych form ogrzewania indywidualnego. W obiektach nieprzyłączonych do sieci gazowniczej zaopatrzenie w ciepło pokrywane jest poprzez paleniska piecowe albo lokalne instalacje centralnego ogrzewania. Główne paliwo dla tych odbiorców stanowi węgiel oraz jego pochodne, a także drewno. Na terenie gminy funkcjonują lokalne kotłownie w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i administracyjnych oraz kotłownie w domach jednorodzinnych (węglowe, olejowe i gazowe oraz na drewno). Nie przewiduje się budowy grupowych systemów zaopatrzenia w ciepło dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z uwagi na budowę sieci gazowej – źródłem energii cieplnej będzie sieciowy gaz ziemny.

3.5. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych

3.5.1. Metodyka diagnozy Diagnoza zjawisk kryzysowych ma na celu wyznaczenie obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji. Metodyka została stworzona z wykorzystaniem założeń zawartych w zaktualizowanych „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020”, Ministerstwa Rozwoju z 2 sierpnia 2016 roku oraz „Zasad realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020” z marca 2016 roku. Wytyczne i zasady nie wskazują jednoznacznie ścieżki jaką należy podjąć aby wykonać diagnozę, nie wprowadzają również jej sztywnych ram, dlatego też metodyka diagnozy musi zostać dostosowana oraz dobrana do warunków panujących w danej Gminie. Przyjętą diagnozę można podzielić na kilka etapów, które zostaną scharakteryzowane poniżej:  Ocena jakościowa gminy oraz możliwości zbierania danych,  Zbieranie danych,  Wstępne naniesienie danych na mapy,  Podział gminy na podobszary,  Agregacja danych do podobszarów,  Naniesienie danych na mapy,

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

 Nałożenie (sumowanie) problemów,  Analiza danych oraz wyników analiz. Ocena jakościowa Gminy Pierwszym krokiem była analiza uwarunkowań przestrzenno-funkcjonalnych Gminy oraz systemu drogowego, ewentualnie podziału Gminy na miejscowości/ dzielnice/ osiedla. Kluczowym na tym etapie było wyodrębnienie stref, które w naturalny sposób dzielą Gminę, zwrócenie uwagi na tereny mieszkaniowe, obszary niezamieszkałe oraz drogi przecinające kilka potencjalnych obszarów. Krok ten jest bardzo ważny dlatego, że umożliwił odpowiednie zbieranie danych. W Gminie Wierzchowo występuje naturalny podział na miejscowości/ sołectwa. Wierzchowo przeważają pod względem liczby ludności, dlatego – we wstępnej analizie - jako naturalne jednostki przestrzenne uznano ulice. Zbieranie danych Po wykonaniu wstępnej oceny przystąpiono do zebrania danych. Głównym ich źródłem były dane Urzędu Gminy Wierzchowo, jednostek podległych, Policji, Powiatowego Urzędu Pracy oraz Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Dane zbierano z dokładnością do ulic w celu ochrony danych osobowych. Dane posegregowano i zgromadzono w formie arkusza kalkulacyjnego, aby umożliwić wygodne operowanie nimi w dalszych etapach. Wstępne naniesienie danych na mapy Krok ten miał na celu wizualizację głównych problemów społecznych na poszczególnych ulicach. Pozwoliło to na wstępną przestrzenną ocenę skali oraz rozprzestrzenienia obszarów problemowych oraz zapobiegło to uniknięciu błędów na kolejnym etapie polegającym na przeprowadzaniu linii podziału podobszarów jedynie w oparciu o uwarunkowania przestrzenno-funkcjonalne. Agregacja danych do podobszarów Do podziału na podobszary wykorzystano jednostki pomocnicze - sołectwa. Stolica gminy, Wierzchowo, z uwagi na największą liczbę mieszkańców oraz pełnione funkcje analizowano w podziale na kwartały. Podstawą podziału były kryteria przestrzenno – funkcjonalne. Układ przestrzenny miejscowości Wierzchowo wskazuje na wyraźnie wyróżniający się obszar centralny położony w obrębie ulicy Długiej i Parkowej. Na ulicy Długiej zlokalizowany jest Urząd Gminy, Szkoła Podstawowa z halą sportową, odnowione budynki wielorodzinne, sklepy i punkty usługowe. Z kolei na ulicy Parkowej znajduje się infrastruktura sportowa oraz Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki. Do ulic tych w sposób naturalny włączają się ulice Leśna i Kwiatowa. Biorąc pod uwagę układ funkcjonalno-przestrzenny jest więc to obszar centralny miejscowości. Funkcje mieszkaniowe realizowane są na pozostałym obszarze sołectwa. Dominuje tutaj zabudowa jednorodzinna, o mniej zwartej strukturze. Występują także obszary puste, które

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 mają duży potencjał rozwojowy. Potencjał ten stanowią działki budowlane pod zabudowę jednorodzinną, a także tereny wokół dawnego dworca kolejowego. Z tych względów przyjęto podział miejscowości na dwa kwartały. Podział Wierzchowa na 2 kwartały ilustruje poniższa mapa:

Rysunek 2. Podział Wierzchowa na 2 kwartały

Uwaga: Linia żółta oddziela obie części miejscowości. Na czerwono zaznaczono obszary zabudowane, sportowe, rekreacyjne oraz inwestycyjne. W skład podziału administracyjnego na sołectwa i kwartały wchodzi tym samym następujących 15 jednostek urbanistycznych: 1. Będlino 2. Garbowo 3. Nowe Laski 4. Osiek Drawski 5. Otrzep

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

6. Radomyśl 7. Sośnica 8. Świerczyna 9. Wielboki 10. Wierzchówko 11. Żabin 12. Żabinek 13. Żeńsko 14. Wierzchowo – 1 kwartał, część centralna: ul. Długa, ul. Parkowa, ul. Leśna i ul. Kwiatowa 15. Wierzchowo – 2 kwartał, obrzeże centrum: Plac Orła Białego, ul. 3 Marca, ul. Lipowa, ul. Ogrodowa, ul. Polna, ul. Szkolna, ul. Wojska Polskiego. Obszary zdegradowane powinny być wyznaczane w procesie porównywania jednostek osadniczych/ części miast/sołectw wewnątrz gminy, na podstawie stopnia zróżnicowania poszczególnych wskaźników cząstkowych oraz syntetycznych wskaźników degradacji. Wyznaczenie obszarów zdegradowanych powinno być poprzedzone określeniem i zdefiniowaniem charakterystyki aktualnego stanu obszaru gminy, w szczególności w sferach:  społecznej (m.in. bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, poziom edukacji, kapitał społeczny, uczestnictwo w życiu publicznym i kulturalnym); oraz • gospodarczej (w szczególności w zakresie stopnia przedsiębiorczości, kondycji lokalnych przedsiębiorstw); (lub/i) • środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska); • (lub/i) przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych); • (lub/i) technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska).

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Spośród analizowanych dotąd wskaźników odnoszących się do sytuacji w Gminie Wierzchowo najważniejszą jest sfera społeczna oraz gospodarcza, której rozwój umożliwia rozwiązanie problemów społecznych. W toku zajęć warsztatowych oraz spacerów studyjnych za mniej istotne uznano kwestie techniczne i przestrzenno-funkcjonalne. Nie mniej jednak dalsza diagnoza skoncentrowana zostanie głównie na wskaźnikach społecznych (dotyczących bezrobocia, udzielanych świadczeń pomocy społecznej) gospodarczej (liczba podmiotów gospodarczych), techniczno-przestrzennej (stan techniczny budynków, zabudowania popegeerowskie) oraz środowiskowych (pozostające do utylizacji dachy azbestowe, ilość bezodpływowych zbiorników kanalizacyjnych).

3.5.2. Sfera społeczna Zasadniczym celem rewitalizacji jest wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe obejmujące przede wszystkim kwestie społeczne oraz kwestie ze sfery gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej lub środowiskowej. Sfera społeczna występuje więc jako warunek podstawowy, zaś pozostałe sfery w sposób alternatywny. W analizie sfery społecznej skupimy się na trzech zasadniczych wskaźnikach syntetyzujących problemy niedostosowania działań mieszkańców w stosunku do ich potrzeb, zwłaszcza egzystencjalnych. Na plan pierwszy ukazuje się nam znaczenie skali korzystania z narzędzi pomocy społecznej w gminie. Udzielenie jakiegokolwiek świadczenia z zakresu pomocy społecznej oznacza występowanie sytuacji dysfunkcjonalnej, kryzysowej dla mieszkańca gminy i jego rodziny. Skala i poziom tego rodzaju świadczeń w społeczności lokalnej jest bardzo dobrym wskaźnikiem występujących problemów bytowych, które bezpośrednio rzutują na pozostałe sfery życia: wychowawcze, socjalizujące, emocjonalne, kulturowe. Drugim istotnym problemem społecznym określającym sytuację kryzysową analizowanej jednostki urbanistycznej jest bezrobocie. Także tutaj skala bezrobocia stanowi bardzo dobry wskaźnik sytuacji materialnej analizowanej wspólnoty terytorialnej. Poziom bezrobocia określa nie tylko ograniczenie dostępności środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych rodziny, ale także na jej ogólny stan. Ponadto występowanie obok siebie wielu rodzin w podobnej kryzysowej sytuacji wzmacnia brak aktywności, wpływa na apatię i społeczną anomię. Dość często prowadzi do wielopokoleniowego bezrobocia. W tabeli nr 20 przedstawiono zróżnicowanie podstawowych wskaźników dotyczących sfery społecznej: bezrobocia, struktury wieku oraz pomocy społecznej.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 20. Podstawowe wskaźniki sfery społecznej

1 2 3 4 5 6 7 8 9 Lp. Miejscowość Liczba mieszk ogółem Liczba bezrobotnych poprodukcyjnym Udział osób w wieku społecznej świadczeń pomocy korzystających ze Liczba osób społecznej Wartośćpomocy wśród Udział bezrob liczbie mieszkańców społecznejw ogólnej świadczeń pomocy korzystających ze Udział osób

mieszkańców

na 1 mieszk.

tnych

1 Będlino 219 10 19,6% 37 264,37 4,6% 16,9% 2 Garbowo 19 0 38,9% 1 134,79 0,0% 5,3% 3 Nowe Laski 99 3 19,0% 4 9,39 3,2% 4,0% 4 Osiek Drawski 357 34 17,0% 68 202,02 9,3% 19,1% 5 Otrzep 65 6 18,0% 17 535,43 9,5% 26,2% 6 Radomyśl 93 15 17,0% 9 22,84 16,7% 9,7% 7 Sośnica 217 24 22,0% 34 183,25 10,7% 15,7% 8 Świerczyna 741 33 20,6% 56 36,05 4,3% 7,6% 9 Wielboki 70 8 21,4% 19 210,93 11,4% 27,1% 10 Wierzchówko 57 4 12,7% 5 183,84 7,3% 8,8% 11 Żabin 536 55 14,8% 57 144,93 9,7% 10,6% 12 Żabinek 274 17 19,7% 14 30,19 6,2% 5,1% 13 Żeńsko 125 16 7,3% 31 151,45 13,0% 24,8% 14 Wierzchowo 1: 1101 56 16,2% 91 88,51 5,1% 8,3% Część centralna (ul.: Długa, Kwiatowa, Leśna, Parkowa) 15 Wierzchowo 2: 413 26 22,0% 64 170,47 6,4% 15,5% Obrzeże centrum Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Ewidencji USC, GOPS Wierzchowo i PUP w Drawsku Pomorskim. Powyższe zestawienie ilustruje wysoki poziom zróżnicowania analizowanych wskaźników. Należy tutaj zwrócić uwagę na fakt, że jedynie w miejscowości Garbowo nie odnotowano żadnych osób poszukujących pracy, tj. znajdujących się w rejestrze PUP. Najwięcej bezrobotnych było w Żabinie i w centralnej części Wierzchowa. Niejednoznaczna jest także liczebność osób korzystających z pomocy społecznej. Najwięcej osób z pomocy społecznej korzysta w centralnym kwartale Wierzchowa (91 osób) i Osieku Drawskim (68 osób). Jednak gdy spojrzymy na wartość tej pomocy w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, to największą pomoc finansową otrzymują mieszkańcy miejscowości Otrzep, Będlino, Osiek Drawski i Wielboki.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

W gminie pomiędzy jednostkami urbanistycznymi występują znaczne różnice w strukturze demograficznej. Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym utrzymuje się od 39% w Garbowie, do 7,3% w Żeńsku. Przemiany demograficzne dotyczą także najmłodszych mieszkańców gminy. W tym wypadku możemy zaobserwować pewne pozytywne zmiany wynikające ze stabilizacji liczby urodzeń, czego efektem jest nieznacznie wzrastająca liczba dzieci w wieku przedszkolnym. Tabela 21. Liczba dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym w Gminie Wierzchowo w latach 2013-2016

Liczba dzieci w wieku: 2013 2014 2015 2016 przedszkolnym (0-6 lat) 307 313 310 319 szkolnym (7-15 lat) 396 400 394 386 Źródło: Obliczenia własne na podstawie bdl.stat.gov.pl Tendencja ta jest zauważalna w odniesieniu do liczby dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, których liczba w analogicznym okresie spada. W kontekście przedstawionych danych, wprowadzona w roku szkolnym 2017/2018 reforma oświatowa, stanowi znaczne wyzwanie dla administracji gminnej – zwłaszcza w odniesieniu do istniejącej infrastruktury oświatowo-wychowawczej. O ile sytuacja szkół może być rozwiązana poprzez włączenie pomieszczeń gimnazjów do zasobów szkół podstawowych, to sytuacja wychowania przedszkolnego jest dużo gorsza, gdyż w gminie występuje tylko jedno przedszkole w przystosowanych do tego celu mieszkaniach w popegeerowskim budynku wielorodzinnym. Przedszkole posiada 3 oddziały skupiające 70 dzieci, co pozostaje w jaskrawej sprzeczności z potencjalną liczbą przedszkolaków w gminie. Brak odpowiedniej infrastruktury powoduje, iż w toku rekrutacji miejsca w przedszkolu zapewniane są jedynie dla najbardziej uzasadnionych sytuacji. W gminie obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego jest z tego względu realizowany także w szkołach podstawowych, co powinno w przyszłości zostać ograniczone zgodnie z reformą oświatową, która zakłada powrót sześciolatków ze szkół do przedszkoli.

3.5.3. Sfera gospodarcza Sferę gospodarczą analizować mogliśmy jedynie w odniesieniu do liczby aktywnych podmiotów gospodarczych. Ich koncentracja występuje w Wierzchowie i Świerczynie. Tabela 22. Podmioty gospodarcze działające w gminie Wierzchowo

1 2 3 4 5 Lp. Jednostka urbanistyczna Liczba Liczba podmiotów Liczba firm na 100 mieszkańców w systemie REGON mieszk.

1 Będlino 219 21 9,589 2 Garbowo 19 0,000 3 Nowe Laski 99 8 8,808

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

1 2 3 4 5 4 Osiek Drawski 357 12 3,361 5 Otrzep 65 3 4,615 6 Radomyśl 93 5 5,376 7 Sośnica 217 13 5,990 8 Świerczyna 741 43 5,802 9 Wielboki 70 3 4,285 10 Wierzchówko 57 9 15,789 11 Żabin 536 33 6,156 12 Żabinek 274 5 1,825 13 Żeńsko 125 3 2,400 14 Wierzchowo 1 1101 101 9,173 15 Wierzchowo 2 413 39 9,443 Źródło: Baza danych systemu REGON. Stan z 31 grudnia 2016 roku. W kolumnie tabeli 21 przedstawiono liczbę podmiotów przypadających na 100 mieszkańców. Z zestawienia tego wynika, że duże zagęszczenie firm występuje w Wierzchówku, w Będlinie oraz w obu kwartałach Wierzchowa. Działalności gospodarczej nie odnotowano w Garbowie, a na niskim poziomie kształtowała się w Żabinku i Żeńsku. Największymi pracodawcami w gminie jest Nadleśnictwo Świerczyna oraz Zakład Karny w Wierzchowie. Każda z jednostek zatrudnia około 200 pracowników. Ważną rolę w gospodarce i rynku pracy pełnią przedsiębiorstwa przetwórstwa leśnego. Poza tartakami zatrudniającymi do 50 pracowników, liczne są przedsiębiorstwa jednoosobowe świadczące usługi w leśnictwie. Ważnym pracodawcą na terenie dawnego PGR-u w Żeńsku jest firma Agri Plus prowadząca przemysłową fermę trzody chlewnej.

3.5.4. Sfera techniczno-przestrzenna Infrastruktura techniczna Gminy oraz zasoby i warunki mieszkaniowe determinują w znacznym stopniu jakość życia mieszkającej na danym terenie ludności. Wyposażenie w infrastrukturę techniczną, jej lokalizacja, jakość i dostępność mają znaczący wpływ na rozwój jednostki samorządowej. Dominującą zabudową na terenie Gminy Wierzchowo jest zabudowa jednorodzinna. Zabudowania wielorodzinne dotyczą miejscowości popegeerowskich, ale także stanowiących wcześniej mieszkania zakładowe pracowników PKP, lasów państwowych, a także budynków komunalnych. Stan techniczny jest zróżnicowany. Zarówno w Wierzchowie, jak i na pozostałych obszarach wiejskich gminy występują niedobory techniczne wynikające z wieku budynków oraz błędów budowlanych. Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 4 ustawy o rewitalizacji, o stanie kryzysowym na obszarze gminy świadczą wskaźniki charakteryzujące sferę techniczną, a są to w szczególności „degradacja

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowanie rozwiązań technicznych”. W związku z dużym znaczeniem tej sfery dla mieszkańców, a także - w przeważającej części – potrzeb remontowych w przestarzałej, bo pochodzącej sprzed 1945 roku substancji mieszkaniowej, dokonano audytu stanu technicznego budynków mieszkalnych. Celem oceny było zinwentaryzowanie stanu technicznego budynków mieszkalnych, a na tej podstawie wskazanie stanu kryzysowego wskazanych obszarów wymagających interwencji. Diagnoza przeprowadzona została w oparciu o lustrację wszystkich miejscowości i kwartałów w gminie. Lustrację przeprowadzili pracownicy Urzędu Gminy w Wierzchowie. W analizie zwrócono przede wszystkim uwagę przeprowadzoną termomodernizacja budynków. Drugim celem przeprowadzonej lustracji było wskazanie budynków popegeerowskich. Występowanie budynków popegeerowskich wskazuje na problemy związane z obszarami zdegradowanymi. Wyniki szczegółowej analizy przedstawia tabela 23.

Tabela 23. Stan techniczny budynków w gminie Wierzchowo l.p. Nazwa budynki ogółem budynki ocieplone popegeerowskie budynki nieocieplonych budynków odsetek popegeerowskich budynków odsetek

1 Będlino 42 9 0 78,6% 0,0% 2 Garbowo 10 3 0 70,0% 0,0% 3 Nowe Laski 28 3 0 89,3% 0,0% 4 Osiek Drawski 56 23,5 12 58,0% 21,4% 5 Otrzep 17 8,5 0 50,0% 0,0% 6 Radomyśl 10 2 2 80,0% 20,0% 7 Sośnica 41 21 0 48,8% 0,0% 8 Świerczyna 135 62 3 54,1% 2,2% 9 Wielboki 31 2 0 93,5% 0,0% 10 Wierzchówko 14 1 0 92,9% 0,0% 11 Żabin 62 9,5 7 84,7% 11,3% 12 Żabinek 56 21 0 62,5% 0,0% 13 Żeńsko 15 2,75 2 81,7% 13,3% 14 Wierzchowo 1: Część 146 69 4 52,7% 2,7% centralna (ul.: Długa, Kwiatowa, Parkowa) 15 Wierzchowo 2: Obrzeże 109 33 0 69,7% 0,0% centrum Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Uwaga: Części ułamkowe dotyczą wynikają z termomodernizacji wykonanych w częściach budynków wielorodzinnych. Odsetek budynków ocieplonych nie jest w gminie zbyt wysoki. Na 772 budynki mieszkalne w gminie ocieplona jest około 1/3 (270,25). Najwięcej budynków z termoizolacją jest w miejscowościach Sośnica i Otrzep (ponad 50%). Najmniej budynków ocieplonych jest w miejscowościach Nowe Laski, Wielboki i Wierzchówko. Najwięcej budynków popegeerowskich jest we wsi Osiek Drawski – 12 budynków. Poza tym tzw. bloki znajdują się jeszcze w Żabinie, Radomyślu, Świerczynie, Żeńsku i Wierzchowie. Ich stan techniczny jest zróżnicowany – w stosunkowo najlepszym stanie są budynki w Wierzchowie.

3.5.5. Sfera środowiskowa Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy o rewitalizacji obszar gminy znajduje się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk środowiskowych, a w szczególności „przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska”. Jednym z podstawowych problemów środowiskowych, wynikających z działalności byłych państwowych gospodarstw rolnych oraz spółdzielni rolniczych, jest występowanie na terenie gminy wyrobów zawierających azbest. Azbest jest bardzo groźnym czynnikiem chorobotwórczym, stanowiącym poważne zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi. Włókna azbestu mogą dostać się do organizmu ludzkiego przez wdychanie zanieczyszczonego powietrza, ale również przez wodę, do której azbest trafia z zanieczyszczonych gleb, ze ścieków przemysłowych, atmosfery i rur azbestowo-cementowych. Zgodnie z prowadzoną ewidencją, Gmina Wierzchowo ma jeszcze znaczne ilości azbestu do utylizacji. Jeśli chodzi o pokrycia dachowe wykonane z eternitu, utylizacji wymaga jeszcze około 699,031 ton azbestu. Zróżnicowanie koniecznej utylizacji prezentuje tabela 24.

Tabela 24. Ilość azbestu do utylizacji (ton na 100 mieszkańców) – wyliczenia szczegółowe l.p. Nazwa liczba Ilość azbestu ilość azbestu do mieszkańców do utylizacji utylizacji na 100 [Mg] mieszk. 1 Będlino 219 0 0 2 Garbowo 19 10,549 55,521 3 Nowe Laski 99 26,642 26,911 4 Osiek Drawski 357 85,968 24,081 5 Otrzep 65 15,587 23,980 6 Radomyśl 93 20,031 21,539 7 Sośnica 217 44,832 20,660 8 Świerczyna 741 127,364 17,188 9 Wielboki 70 17,171 30,125 10 Wierzchówko 57 16,390 28,754

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

11 Żabin 536 79,563 14,844 12 Żabinek 274 44,187 16,127 13 Żeńsko 125 24,255 19,404 14 Wierzchowo 1: Część centralna (ul.: 1101 73,392 6,666 Długa, Kwiatowa, Parkowa i Leśna) 15 Wierzchowo 2: Obrzeże centrum 413 113,100 27,385 Razem 4386 699,031 15,938 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych urzędowych UG w Wierzchowie. Jedynie w Będlinie nie ma już eternitowych pokryć dachowych. Najtrudniejsza jest sytuacja w Garbowie, a także w Wierzchówku, Nowych Laskach i w Wierzchowie – w 2 kwartale obrzeżnym i Wielbokach. Drugim zastosowanym wskaźnikiem środowiskowym, który łączy się ze środowiskiem, jest ilość funkcjonujących w gminie zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków. Według ewidencji Urzędu Gminy w Wierzchowie, zbiorników takich jest 299. Co ciekawe, niektóre budynki wielorodzinne mają nawet kilka zbiorników bezodpływowych, gdyż każda z rodzin może mieć swoją własną instalację kanalizacyjną. Liczba funkcjonujących szamb może być większa niż budynków w danej miejscowości. Fakt ten dobrze pokazuje tablica nr 24, w której z tego względu relacje między liczbą zbiorników a budynków dla Radomyśla i Sośnicy przekracza 100%.

Tabela 25. Liczba zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków według miejscowości i kwartałów w gminie Wierzchowo l.p. Nazwa budynki liczba zbiorników odsetek ogółem bezodpływowych budynków ze zbiornikami bezodpływowymi 1 Będlino 42 36 85,7% 2 Garbowo 10 7 70,0% 3 Nowe Laski 28 15 53,6% 4 Osiek Drawski 56 5 8,9% 5 Otrzep 17 0 0,0% 6 Radomyśl 10 24 240,0% 7 Sośnica 41 55 134,1% 8 Świerczyna 135 129 95,6% 9 Wielboki 31 15 48,4% 10 Wierzchówko 14 7 50,0% 11 Żabin 62 0 0,0% 12 Żabinek 56 6 10,7% 13 Żeńsko 15 0 0,0% 14 Wierzchowo 1: Obrzeże 109 0 0,0% centrum 15 Wierzchowo 2: Część centralna 146 0 0,0% (ul.: Długa, Kwiatowa, Parkowa i Leśna)

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Razem 772 299 38,7% Źródło: dane urzędowe Urzędu Gminy w Wierzchowie. Uwaga: Liczba zbiorników może być większa niż budynków w zabudowie wielorodzinnej. W trakcie prowadzonych warsztatów zwrócono uwagę na możliwości rozwoju gospodarczego związanego z fotowoltaiką. Według administracji gminnej, istnieją duże możliwości rozwoju energetyki ze względu na dobrą ekspozycję świetlną, wynikającą z czystego powietrza w gminie. Pozyskiwana energia może być przekazywana do odnowionej sieci przesyłowej energii elektrycznej. Rozwój fotowoltaiki ma w tym wypadku zarówno aspekt gospodarczy, jaki środowiskowy. 3.6. Wyznaczenie obszarów zdegradowanego Przeprowadzona analiza wskaźnikowa w zakresie problemów społecznych, struktury demograficznej, gospodarki, sfery techniczno-przestrzennej oraz środowiskowej posłużyła do wyznaczania obszarów kryzysowych, na których prowadzone będą działania rewitalizacyjne. Wystandaryzowanie wskaźników podczas analizy umożliwiło porównanie obszarów analitycznych – jednostek urbanistycznych w postaci sołectw i kwartałów. Standaryzacja jest zabiegiem czysto statystycznym - polega na odjęciu od rzeczywistej wartości wskaźnika jego wartości średniej oraz podzieleniu otrzymanej różnicy przez odchylenie standardowe. Obliczenie wartości standaryzowanych wskaźników umożliwiło wskazanie odchylenia od normy – średniego natężenia zjawiska w gminie. Wskaźniki przyjmowały wartości ujemne, kiedy sytuacja była lepsza niż średnia dla wszystkich obszarów analitycznych, natomiast, kiedy sytuacja była gorsza - wskaźnik przyjmował wartości dodatnie. Przeprowadzona analiza zjawisk kryzysowych odnosiła się wyłącznie do zjawisk kwantyfikowalnych. Miała więc charakter stricte statystyczny, co jest jej zaletą, ale może być jej wadą. Statystyka publiczna opiera się na faktach zarejestrowanych w różnego rodzaju sprawozdaniach, bazach danych, urzędowych ewidencjach. Tworzy się w ten sposób „twarda” podstawa analizy. Zwykle, w dalszej procedurze analitycznej, fakty te pozbawia się wymiaru subiektywnego. Tymczasem wymiar jakościowy zjawiska często pokazuje szeroki kontekst zjawiska oraz jego społeczne implikacje. Niebezpieczne jest jednak nadmierne epatowanie szczegółem, np. opisywaniem zjawisk szczególnie patologicznych, bez zwracania uwagi na wymiar ilościowy zjawiska. Analiza wskaźnikowa, zalecana w wytycznych Ministerstwa Rozwoju, opiera się więc na sztywnych wskaźnikach o charakterze urzędowym. Obliczenie wartości standaryzowanych wskaźników umożliwiło wskazanie odchylenia od normy – średniego natężenia zjawiska w gminie. Wskaźniki przyjmowały wartości ujemne, kiedy sytuacja była lepsza niż średnia dla wszystkich obszarów analitycznych, natomiast, kiedy sytuacja była gorsza - wskaźnik przyjmował wartości dodatnie. Jedynie w przypadku aktywności gospodarczej mierzonej liczbą podmiotów gospodarczych na 100 mieszkańców, sytuacja była odwrotna – im większa liczba podmiotów, tym wartość wskaźnika była niższa

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

(w liczniku wskaźnika zamieniono miejscami średnią z wartością charakteryzującą określony obszar). Wzór standaryzacji jest następujący: 푥 − 휇 푧 = 휎 gdzie: χ - zmienna niestandaryzowana, μ - średnia z populacji, σ- odchylenie standardowe. Jako obszary kryzysowe wskazano te obszary, na których występowały minimum cztery sytuacje gorsze od średniej w gminie, w tym co najmniej jedna dotycząca sfery społecznej. Tym samym zastosowano podobną metodologię do zastosowanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego przy wyznaczaniu Specjalnej Strefy Włączenia dla gmin województwa zachodniopomorskiego. Tam, co prawda, kwalifikowano jako obszary kryzysowe gminy, w których występowały co najmniej trzy wskaźniki poniżej wystandaryzowanej średniej, ale co do zasady, sposób postępowania jest analogiczny. Wyznaczenie obszarów kryzysowych przeprowadzono w oparciu o ocenę następujących zestandaryzowanych wskaźników względnych: 1. udział osób bezrobotnych w stosunku do liczby mieszkańców analizowanego obszaru; 2. odsetek osób w wieku nieprodukcyjnym; 3. liczba osób korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców ogółem; 4. wartość pomocy społecznej w przeliczeniu na jednego mieszkańca: 5. poziom przedsiębiorczości, tj. liczba działających podmiotów gospodarczych na 100 mieszkańców; 6. liczba budynków nieocieplonych w poszczególnych miejscowościach do liczby budynków ogółem; 7. liczba budynków popegeerowskich w stosunku do liczby budynków ogółem; 8. ilość azbestu do utylizacji na 100 mieszkańców. 9. liczba budynków ze zbiornikami bezodpływowymi do gromadzenia ścieków w stosunku do liczby budynków ogółem. Do obszarów kryzysowych zaliczono następujące miejscowości: 1 Będlino 2 Garbowo 3 Osiek Drawski 4 Otrzep 5 Radomyśl 6 Sośnica 7 Wielboki

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

8 Żabin 9 Żeńsko 10 Wierzchowo 2: Obrzeże centrum Spośród 15 jednostek analitycznych, aż 10 zaliczono do obszarów kryzysowych. Obszary te zamieszkuje dokładnie 2145 osób, czyli poniżej 50% mieszkańców całej gminy. Wskaźnik ten można uznać za potwierdzający efektywność zastosowanej metodologii diagnozy. Dokładne obliczenia oraz końcowe zestawienie przedstawia tabela nr 26.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 26. Podsumowanie analizy sfer kryzysowych w gminie Wierzchowo

Lp. Miejscowość Wartości standaryzowane kryzysowych Liczba sfer tymw społecznych

korzystających z pomocy pomocy z korzystających

analizowanego obszaru; analizowanego

przeliczeniu na jednego jednego na przeliczeniu

do liczby mieszkańców liczby do

społecznej w stosunku stosunku w społecznej

odsetek osób w wieku w wieku odsetekosób

gospodarczych na 100 na gospodarczych

przedsiębiorczości, tj. tj. przedsiębiorczości, ścieków gromadzenia

bezodpły

miejscowościach do do miejscowościach w popegeerowskich

liczba budynków ze ze budynków liczba ogółem; budynków ogółem. budynków

stosunku do liczby liczby do stosunku liczby do stosunku

liczba działających działających liczba

nieprodukcyjnym;

nieocieplonych w nieocieplonych

liczba budynków budynków liczba budynków liczba

liczby budynków budynków liczby

wartość pomocy wartość pomocy

bezrobotnych w bezrobotnych

utylizacji na 100 na utylizacji liczby do stosunku

ilość azbestu do do ilość azbestu

poszczególnych poszczególnych

miesz mieszkańców.

mieszkańców mieszkańców

społecznej w społecznej

mieszkańca:

zbiornikami zbiornikami

podmiotów podmiotów

udział osób osób udział

liczba osób osób liczba

ogółem; ogółem;

poziom poziom

kańców;

wowymi do wowymi do

1 Będlino -0,768 0,077 0,405 0,818 -0,845 0,485 -0,632 -1,846 0,505 5 3 2 Garbowo -1,843 2,944 -1,061 -0,178 1,533 -0,071 -0,632 2,810 0,261 4 1 3 Nowe Laski -1,084 -0,012 -1,182 -1,141 -0,600 1,181 -0,632 0,556 0,007 3 0 4 Osiek Drawski 0,355 -0,309 0,630 0,339 0,716 -0,848 2,230 0,135 -0,685 6 3 5 Otrzep 0,398 -0,161 1,676 2,901 0,352 -1,370 -0,632 0,229 -0,823 5 2 6 Radomyśl 2,079 -0,309 -0,464 -1,038 0,156 0,578 2,039 0,020 2,894 6 1 7 Sośnica 0,678 0,433 0,188 0,195 0,094 -1,449 -0,632 -0,168 1,255 6 4 8 Świerczyna -0,824 0,225 -0,798 -0,936 0,134 -1,105 -0,336 -0,444 0,657 3 1 9 Wielboki 0,846 0,344 1,696 0,407 0,470 1,458 -0,632 0,211 -0,074 7 4 10 Wierzchówko -0,131 -0,948 -0,579 0,199 -2,524 1,413 -0,632 0,653 -0,049 3 1 11 Żabin 0,444 -0,636 -0,455 -0,100 0,087 0,882 0,876 -0,667 -0,823 4 1 12 Żabinek -0,383 0,092 -1,080 -0,981 1,081 -0,558 -0,632 -0,494 -0,657 2 1 13 Żeńsko 1,218 -1,750 1,451 -0,050 0,928 0,686 1,149 -0,192 -0,823 5 2 14 Wierzchowo 1: -0,647 -0,430 -0,684 -0,533 -0,740 -1,192 -0,266 -1,288 -0,823 0 0 Część centralna 15 Wierzchowo 2: -0,340 0,440 0,257 0,097 -0,843 -0,089 -0,632 0,484 -0,823 4 3 Obrzeże centrum Źródło: Opracowanie własne.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Rysunek 3. Miejscowości z obszarami zdegradowanymi w gminie Wierzchowo

Źródło: google.maps.pl

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

3.7. Wskazanie obszaru rewitalizacji Przy wyborze obszarów rewitalizacji – zgodnie z ograniczeniami ustawowymi – nie można przyjąć całego wskazanego obszaru kryzysowego, a jedynie takie obszary, w których mieszka najwyżej 30% mieszkańców gminy na najwyżej 20% powierzchni gminy. Przyjęto, iż do obszarów rewitalizowanych zostaną zaliczone obszary kryzysowe według wskazań Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji. W toku prac warsztatowych, ich uczestnicy poproszeni zostali o wskazanie tych obszarów, które w konsekwencji analizy ich ograniczeń i potencjałów rozwojowych winny zostać poddane rewitalizacji. Każdy z uczestników mógł oddać dwa głosy na dowolnie wybraną lokalizację (także dwa głosy na tę samą lokalizację) spośród 10 obszarów kryzysowych. Łącznie głosy oddało 17 osób reprezentujących 8 miejscowości gminy. Najwięcej wskazań uzyskał 2 kwartał Wierzchowa. Na tę lokalizację oddano 12 głosów. Miejsce kolejne uzyskało Żeńsko, z 7 wskazaniami i Żabin z 6 głosami. 4 głosy padły na Będlino, 3 na Osiek Drawski, a po 1 na Wielboki i Sośnicę. Najwyższą liczbę wskazań dla 2 kwartału w Wierzchowie należy uzasadnić największym potencjałem rozwojowym tego obszaru. Po pierwsze, w obszarze tym jest już wyznaczona lokalizacja pod budowę nowego przedszkola (obecne mieści się w zaadaptowanym mieszkaniu w bloku wielorodzinnym) oraz terenami inwestycyjnymi oraz budownictwo jednorodzinne (zarówno na ul. Szkolnej, jak i Wojska Polskiego i 3 Marca). Kolejne wskazania dla Żabina (7) i Żeńska (6) wskazują na wsie położone obok siebie, o bardzo zbliżonych problemach wsi popegeerowskich. Tocząca się dyskusja na temat ewentualnych projektów rewitalizacyjnych wykazała, iż wsie te stanowią wspólny obszar kryzysowy. Zespół Zadaniowy uznał, iż działania w obszarach rewitalizacji powinny zostać możliwie skoncentrowane, aby nie rozpraszać skromnych zasobów gminy. Ponadto pod uwagę wzięto potencjały poszczególnych miejscowości oraz istotne znaczenie wybranych obszarów dla rozwoju gminy. Ostatecznie przyjęto więc, że obszar rewitalizacji obejmie 2 obszary kryzysowe: Wierzchowo, 2 kwartał- obrzeże centrum oraz Sołectwo Żabin wraz z Sołectwem Żeńsko. Obszary te zamieszkuje łącznie 1096 osób, co stanowi 25% ogółu mieszkańców, co jednak ważniejsze, obszary te są względem siebie przestrzennie komplementarne, co pozwoli na osiągnięcie dodatkowych wartości podejmowanych działań rewitalizacyjnych. Wyznaczona powierzchnia rewitalizacji obejmuje obszary zamieszkane, a także obszary pokolejowe wokół dawnego dworca (w Wierzchowie) oraz obecnie niewykorzystywane obszary gospodarcze dawnych PGR-ów (Żabin i Żeńsko). W celu utrzymania spójności przestrzennej do II obszaru rewitalizacji włączono także drogi łączące obie miejscowości i ich przysiółki (droga gminna między Żabinem i Żeńskiem). Wybór obszarów rewitalizacyjnych nie stwarzał Zespołowi Zadaniowemu większych dylematów czy problemów decyzyjnych. Choć analiza wykazała, że Osiek Drawski i Wielboki mają większą liczbę obszarów kryzysowych, to zdaniem Zespołu, miejscowości te mają większe możliwości samorozwoju: w ostatnim czasie wybudowało się w nich i osiedliło kilka młodych rodzin. Poprawie uległa estetyka wsi. Mieszkańcy znajdują zatrudnienie w lasach i tartakach. Znacznie poprawiła się sytuacja Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 mieszkańców Wieloboków w związku uzyskiwaniem przez rolników dopłat bezpośrednich oraz płatności rolnośrodowiskowych. O wiele gorsza jest sytuacja w Żabinie, Żeńsku i drugim kwartale Wierzchowa, gdzie mieszkańcy wciąż nie mogą się odnaleźć po upadku PGR-ów. Wynika to z wielopokoleniowego bezrobocia, swoistej niezaradności życiowej, oczekiwania na pomoc z zewnątrz. Dokładne wskazanie granic poszczególnych podobszarów rewitalizacji zostało wypracowane przez Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji. Wszystkie podobszary są zamieszkałe, jedynie fragment podobszaru Żeńsko to obszar zurbanizowany niezamieszkały. Zestawienie liczby ludności oraz powierzchni obszarów rewitalizacji prezentuje tabela nr 27.

Tabela 27. Obszary wskazane do działań rewitalizacyjnych

Wydzielony obszar Liczba ludności Obszar (ha) Wierzchowo, 2 kwartał 413 322,04 ha Żabin 536 127,03 ha Żeńsko 125 Razem obszary rewitalizacji 1 074 449,07ha Gmina Wierzchowo 4 386 22 915 ha Maksymalne wartości 1 316 4 583 ha Razem 30% =1 316 > 1 074 20%=4 583 > 449,07 ha Źródło: opracowanie własne.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Rysunek 4. I obszar rewitalizacji, Wierzchowo- obrzeże centrum (1:5000, mapa skalowana do 65%) Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Rysunek 5. 2 obszar rewitalizacji Żabin – Żeńsko (1:5000, skalowanie do 30% w pionie i poziomie). Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

3.8. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych

3.8.1. I podobszar – Wierzchowo, obrzeże centrum Nazwa tej miejscowości została pierwszy raz wspomniana w źródłach w 1333 roku pod nazwą "Vircho". Przez cały okres swoich dziejów wieś ta była wsią typu „chłopskiego”. Była to (i jest nadal) największa wieś w okolicy. Mieściła się tutaj siedziba parafii, a w późniejszych czasach również urząd pocztowy. W czasie wojen szwedzkich została w znacznej części zniszczona. Przypuszcza się, że w tym czasie został zniszczony średniowieczny kościół oraz stary młyn. Okolice kościoła stanowią najstarszą część wsi. Zostały one rozbudowane w XVIII i XIX wieku w kierunku wschodnim i południowym. Wieś Wierzchowo na początku wieku XVIII posiadała młyn, trzy karczmy, kuźnie. Istniał również na terenie tej miejscowości tzw. "Hof" folwark. Pod koniec XVIII wieku w Wierzchowie oprócz wcześniej wspomnianego folwarku gospodarowało 28 chłopów, 14 zagrodników, 19 tzw. wolnych, 9 budników, 17 osadników. We wsi znajdował się wówczas młyn, leśniczówka i karczma. Wieś liczyła 499 mieszkańców i 75 domów. Natomiast już ok. 1930 roku w Wierzchowie mieszkało 1 400 osób. Wierzchowo jest wsią o układzie architektonicznym wielodrożnicowym o zwartej zabudowie pochodzącej z XIX i początku XX wieku. W planie wsi w części północnej zachowane są elementy układu owalnicowego, z wrzecionowatym nawsiem, w którego centralnej części usytuowany jest kościół. Przy kościele, do drugiej połowy XIX wieku, znajdował się cmentarz wiejski, który później został przeniesiony do znacznie oddalonej części południowo-wschodniej wsi. W okresie powojennym miejscowość rozwijała się pod wpływem Kombinatu PGR zlokalizowanego w sąsiednim Żabinie. Wierzchowo, jako miejscowość większa, o lepszej infrastrukturze handlowo- usługowej stała się bardziej atrakcyjna jako miejsce zamieszkania. Pomimo, że w miejscowości nie było PGR-u, przy ul. Długiej wybudowano bloki wielorodzinne, które były mieszkaniami służbowymi pracowników PGR. Przy ulicy tej zlokalizowany jest także Urząd Gminy oraz Szkoła Podstawowa. W okresie powojennym rozbudowana została też ul. Parkowa, przy której zlokalizowane są obiekty sportowo-rekreacyjne oraz Gminny Dom Kultury. Obszar ulicy Długiej, Parkowej , Kwiatowej i Leśnej stanowią pierwszy, centralny kwartał miejscowości, który nie został zakwalifikowany jako obszar rewitalizacji. Pozostała część miejscowości (Plac Orła Białego, ul. 3 Marca, ul. Lipowa, ul. Ogrodowa, ul. Polna, ul. Szkolna, ul. Wojska Polskiego) charakteryzuje się gorszym stanem technicznym budynków, w blisko 70% nieocieplonych. W 109 budynkach mieszka tutaj 407 osób. Budynki są podłączone do wodociągu i kanalizacji, a także mogą korzystać z sieci gazowej, gdyż w związku z funkcjonującym na ul. Szkolnej zakładem karnym do Wierzchowa jest doprowadzona sieć gazowa. Stan nawierzchni oraz chodników jest w tym kwartale gorszy niż w kwartale centralnym, co m.in. wynika z działalności okolicznych tartaków przewożących ponadwymiarowo obciążonymi ciężarówkami drewno do obróbki. Pod względem społecznym, kwartał zamieszkują osoby w znacznej części starsze, w wieku poprodukcyjnym. Wyższa niż przeciętnie w gminie jest liczba osób korzystających z pomocy

68 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 społecznej. W 2016 roku z pomocy społecznej korzystało w tym kwartale 64 osób, co stanowi prawie 16% wszystkich mieszkańców. 6,4% mieszkańców pozostawało bez pracy. Zła sytuacja bytowa powoduje, iż przeciętna wartość pomocy społecznej jest stosunkowo wysoka i wynosi 170, 47 złotych na jednego mieszkańca kwartału. Trudno jednoznacznie wskazać na przyczyny występujących w tym podobszarze problemów. Można jednak wiązać istniejącą sytuację ze znaczną grupą mieszkańców podobszaru, która związana była z istniejącym w sąsiednim Żabinie kombinatem PGR. Niebagatelne znaczenie w identyfikacji źródeł, a zwłaszcza problemów społecznych może mieć struktura wiekowa mieszkańców, na którą wpływ ma fakt, że ta część Wierzchowa podlega ciągłemu procesowi wyludnienia. Młodsi mieszkańcy, którzy zdobyli wykształcenie wyjechali do miast – głównie Szczecina i Koszalina. Ich powroty po ukończeniu edukacji są bardzo rzadkie. Klimat kwartału wyznaczają tym samym emeryci. Tymczasem znaczna część emerytów uzyskuje bardzo niskie świadczenia, gdyż ich okres zatrudnienia nie był zbyt długi. W momencie likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych większość byłych pracowników mogła pracować jedynie sezonowo w ramach robót publicznych, co nie przyniosło odpowiednio składek emerytalnych, a tym samym emerytury są niskie. Przeciętnie, świadczenia emerytalne zwykle nie przekraczają tutaj tysiąca złotych. Istotna, a nierozwiązaną dotychczas kwestią jest wysoki odsetek dzieci nieobjętych wychowaniem przedszkolnym (ponad 40% ). Zwiększenie liczby placówek przedszkolnych, a tym samym liczby miejsc pozytywnie wpłynie na mobilność kobiet na rynku pracy. Kwartał posiada jednak znaczący potencjał rozwojowy w postaci wolnych terenów inwestycyjnych. Znajdują się tutaj wolne działki pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną oraz tereny pod inwestycje gospodarcze. Znaczny potencjał mają zwłaszcza tereny obok Zakładu Karnego wyposażone w pełna infrastrukturę techniczną oraz tereny wokół dawnego dworca PKP, z nieczynnymi już bocznicami, torowiskami oraz zabudowaniami magazynowymi. W miejscowości działają instytucje oświatowe i kulturalne, dostępne są sklepy oraz opieka zdrowotna, działają stowarzyszenia społeczne i młodzieżowy wolontariat. Mimo to, sytuacja w tej części Wierzchowa jest dużo gorsza niż w części centralnej, szczególnie w sferze wzajemnych relacjach społecznych i zaufania jednostek (kapitał społeczny). Wynika to z ogromnych przemian mentalnych, jakie zaszły w całym okresie transformacji. Mieszkańcy zostali pozostawieni samym sobie. Podejmowano dorywcze prace w lasach, niektóre rodziny utrzymywały się niemal wyłącznie ze zbierania grzybów i runa leśnego – w obszarze kwartału znajdują się zresztą dwa punkty skupu. Pobudzenie do aktywności mieszkańców tego obszaru wymaga przeprowadzenia dodatkowych działań animujących. Dla mieszkańców tego obszaru praca dorywcza i sezonowa stała się racjonalnym stylem życia. Aby zmienić tę sytuację, tj. zaproponować stałą pracę i bardziej godne warunki życia, należy wskazać takie możliwości, co winno być zadaniem aktywnie działających agend usług publicznych: Ośrodka Pomocy Społecznej, zakładów komunalnych, a także nowych jednostek działających w oparciu o wolontariat.

3.8.2. II podobszar: Żabin-Żeńsko Wieś Żabin (niem. Groß Sabin) to wieś sołecka, o której pierwsza wzmianka datowana jest na XIV wiek.

69 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Wieś założona została w okresie średniowiecznym i należała do właścicieli ziemskich. Podczas II wojny światowej, w styczniowej ofensywie 1945 roku oddziały 4 Dywizji Piechoty ruszyły w pościg za Niemcami na północny zachód. Emilia Gierczak wraz z innymi żołnierzami tej dywizji wzięła udział w walkach o umocnienia w Żabinie, Żeńsku (w źródłach historycznych w Borujsku) i Drawsku Pomorskim. W 1980 r. delegacja władz PRL pod przewodnictwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego odsłoniła pomnik ku czci walczących w walkach o Wał Pomorski - pomnik znajduje się 2,5 km od miejscowości. Żeńsko (daw. Borujsko, niem. Schönfeld) – to wieś położona zaledwie ok. 2 km na południe od Żabina i ok. 1,5 km na północ od wojskowej 12 Komendy Lotniska Mirosławiec. W roku 1925 wieś liczyła 295, a obecnie 123 mieszkańców (2016). Miejscowość, podobnie jak Żabin, jest samodzielnym sołectwem. Obie miejscowości poza bliskim sąsiedztwem łączy gospodarka rolna. Wokół wsi znajdują się gleby o średniej klasie bonitacyjnej. W lokalnych zagłębieniach o wysokim poziomie wód gruntowych zalegają kompleksy zbożowe pastewne mocne i zbożowo – pastewne słabe, stanowiące niewielką powierzchnię gminy. Niewielką powierzchnię zajmują także gleby kompleksu pszennego wadliwego występujące na wzniesieniach o większych spadkach oraz średnio żyzne gleby zajęte przez trwałe użytki zielone, powstałe z torfów i piasków rzecznych z domieszką humusu. Istotnym elementem produkcji rolnej w tych miejscowościach jest chów trzody chlewnej. Jest on prowadzony na fermach w Żabinie i Żeńsku przez firmę Agri Plus z Poznania, posiadającą kapitał amerykański. Pewną wartość architektoniczną posiadają zabudowania folwarczne w Żabinie, które mogą być adoptowane na działalność rekreacyjno-turystyczną. Takiej działalności sprzyja także znajdujące się nieopodal Żabina Jezioro Busko, przy którym znajduje się atrakcyjna plaża oraz ośrodek wypoczynkowy z domkami do wynajęcia „Domki Letniskowe Kalem”. W miejscowości znajduje się obecnie pusty budynek Fundacji „Carpe Diem”. W Żabinie działa Stowarzyszenie Odnowy Społecznej AWATAR, które propaguje działalność proekologiczną oraz rozwijającą turystykę. Żeńsko dysponuje zaś prywatnymi terenami pod zabudowę, co może zostać wykorzystane w przypadku osiedlania się żołnierzy i pracowników wojskowej 12 Komendy Lotniska Mirosławiec, która jest aktualnie przekształcana w Bazę Bezzałogowych Statków Powietrznych. W obu miejscowościach brak jest obecnie jakiejkolwiek świetlicy, czy sali spotkań. Obie miejscowości łączy także fatalny stan okalających je dróg gminnych i powiatowych. Niektóre odcinki dróg są nieutwardzone, co powoduje, że w okresie intensywnych opadów do miejscowości tych nie dociera transport zbiorowy - nawet autobus szkolny zatrzymuje się w pewnej odległości od miejscowości. Mieszkańcy obu miejscowości wykazują wysokie zaangażowanie do zmiany istniejącej sytuacji. W czasie spotkań zgłaszano głównie potrzeby związane ze stanem dróg i poboczy. Duże znaczenie przywiązywano także do budowy świetlicy wiejskiej w Żabinie i remontu i rozbudowy świetlicy w Żeńsku. Mieszkańcy obu miejscowości dziedziczą problemy wynikające z popegeerowskiej schedy. Oba gospodarstwa rolne w okresie realnego socjalizmu zatrudniały pod koniec lat osiemdziesiątych ponad 70 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

300 osób. Obecnie na tym samym areale i przy wielokrotnie wyższej hodowli stałą pracę w gospodarstwach ma zaledwie 19 mieszkańców obszaru. Wynika to z nieracjonalnego zatrudnienia w PGR-ach, ale też z ogromnego postępu technicznego, jaki się dokonał w ostatnich latach. W rezultacie społeczność lokalna dotknięta została ogromnym problemem restrukturyzacji gospodarki rolnej. Wraz z likwidacją PGR-ów rozpoczął się wieloletni okres wegetacji jej mieszkańców. Podejmowane prace sezonowe pozwalały na otrzymywanie półrocznego zasiłku dla osób bezrobotnych, a po ich wygaśnięciu ponownie podejmowano pracę za minimalne wynagrodzenie. W Żabinie znany jest przypadek pracodawcy, który zatrudniał rotacyjnie członków tych samych rodzin, aby nie traciły one prawa do zasiłku. Zdaniem nauczycieli, dzieci z Żabina i Żeńska mają w szkole trudniejszy start, który wynika z zaniedbań wychowawczych wyniesionych z domu. Stąd większe kłopoty uczniów w pierwszych latach nauki. W okresie gimnazjalnym różnice te znacznie się zmniejszały, co wynikało ze stałego oddziaływania środowiska szkolnego. Pewnym rozwiązaniem tej sytuacji mogłoby być objęcie tych dzieci nauką przedszkolną, co znacznie zmniejszyłoby występujące dystanse między dziećmi z różnych środowisk. Okres adaptacji przypadałby na wcześniejszy, a tym samym bardziej efektywny do adaptacji wiek. Poza rozwojem społecznym, przedszkole sprzyja rozwojowi intelektualnemu i nabywania nowych kompetencji językowych. Bez wątpienia rozwój świadczeń edukacyjnych na rzecz dzieci i młodzieży z obszarów rewitalizacji wspomoże proces wychodzenia z wielopokoleniowego bezrobocia, a zarazem ograniczy rozmiar ewentualnej marginalizacji (społecznej, politycznej, cyfrowej, ekonomicznej).

71 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4. Strategia

Poza diagnozą Lokalny Program Rewitalizacji składa się z części strategicznej, czyli wskazania kierunków działania zmierzających do odnowy obszarów zdegradowanych i przywrócenia im warunków dla harmonijnego rozwoju. Część strategiczna LPR Gminy Wierzchowo składa się z wizji obszaru rewitalizowanego, celu ogólnego, celów szczegółowych oraz projektów rewitalizacyjnych. 4.1. Wizja obszaru rewitalizacji Wizja obszaru rewitalizacji jest pożądanym obrazem przyszłości obszaru, na którym prowadzona będzie rewitalizacja. Obszary rewitalizacji w Gminie Wierzchowo obejmują swoim zasięgiem stosunkowo niewielką część gminy. Jednocześnie, obszar rewitalizacji położony jest z dala od najważniejszych ciągów komunikacyjnych. Na obszarze wskazanym do rewitalizacji występuje szereg negatywnych zjawisk społecznych, z których najistotniejsze, to znaczny odsetek mieszkańców korzystających z pomocy społecznej, postępujący dynamicznie proces starzenia się społeczeństwa oraz bezrobocie. Wskazane obszary gminy charakteryzują się ponadto umiarkowaną aktywnością gospodarczą oraz niższymi od średnich krajowych wskaźnikami rozwoju przedsiębiorczości. Na obszarze rewitalizacji występują również negatywne zjawiska o charakterze przestrzenno- funkcjonalnym, oraz technicznym, w tym niska estetyka przestrzeni oraz zły stan techniczny dróg, brak infrastruktury komunikacyjnej, mała ilość obiektów rekreacyjno - sportowych. Mając na uwadze powyższe, wizja obszaru rewitalizacji brzmi następująco:

Obszary rewitalizacji w gminie Wierzchowo miejscem nowoczesnym, przyjaznym środowisku, mieszkańcom i przedsiębiorcom, gdzie występuje wysoka aktywność społeczna i obywatelska, gospodarność, dbałość o estetykę i funkcjonalność miejsca zamieszkania.

72 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.2. Cel główny i cele strategiczne Przedstawiona wizja wymaga działań, które w sposób ukierunkowany pozwolą osiągnąć pożądany stan w perspektywie najbliższych sześciu lat. Głównym celem Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wierzchowo jest:

Kompleksowa rewitalizacja zdegradowanych obszarów gminy przede wszystkim w wymiarze społecznym i gospodarczym, przy jednoczesnym utrzymaniu i wzmocnieniu wymiaru przestrzennego, środowiskowego i technicznego.

Cele strategiczne oraz kierunki działań rewitalizacyjnych odpowiadają wcześniej zidentyfikowanym potrzebom, służąc eliminacji lub ograniczeniu negatywnych zjawisk na obszarze rewitalizacji. Z tego względu wskazano cztery cele strategiczne, odpowiadające poszczególnym sferom procesu rewitalizacji (tj. społecznej, gospodarczej, przestrzenno – funkcjonalnej i środowiskowej). Osiągnięciu celów strategicznych służyć będą cele szczegółowe oraz odpowiadające im kierunki działań rewitalizacyjnych.

Sfera społeczna Cel strategiczny: 1. Integracja i aktywizacja lokalnej społeczności,

1.1. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych

73 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców Sfera gospodarcza Cel strategiczny 2. Wspieranie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości oraz rozwój zasobów ludzkich na rynku pracy 2.1. Wsparcie działań z zakresu ekonomii społecznej 2.2. Kompleksowe wsparcie dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą na obszarach rewitalizowanych 2.3. Animowanie działań na rzecz wzrostu umiejętności zawodowych i podnoszenia kwalifikacji mieszkańców obszarów rewitalizowanych 2.4. Rozwój zasobów ludzkich zgodnie z potrzebami 12. Bazy Bezzałogowych Statków Powietrznych Mirosławcu Sfera przestrzenno-techniczna Cel strategiczny 3. Rozwój oraz modernizacja ponadlokalnej infrastruktury technicznej, społecznej i transportowej

3.1. Rozwój infrastruktury społecznej służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkańców 3.2. Poprawa stanu dróg lokalnych Sfera środowiskowa Cel strategiczny 4. Poszanowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasadami trwałego rozwoju 4.1. Poprawa stanu środowiska naturalnego 4.2. Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców gminy

Wyznaczone cele operacyjne wskazują kierunki działań dotyczące bardzo szerokiej gamy zjawisk i procesów. Z tego względu projekty rewitalizacyjne wynikające z przedstawionych celów dotyczyć będą m.in.:  poprawy jakości oferty edukacyjnej, zwłaszcza wobec dzieci w wieku przedszkolnym,  ograniczaniu zjawiska wykluczenia społecznego (również wśród osób z niepełnosprawnością),  przeciwdziałaniu niskiej aktywności społecznej,  przeciwdziałaniu bezrobociu,  eliminowaniu patologii społecznych,  poprawie dostępu do rekreacji i kultury, w tym sposobu zarządzania terenami zieleni oraz utrzymaniem czystości. W dalszej części przedstawiono projekty wspierające obszary rewitalizowane, a także projekty o znaczeniu pośrednim dla tych obszarów, ale jednoznacznie wpływające na przezwyciężenie sytuacji kryzysowej.

74 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Wyznaczone cele operacyjne wskazują kierunki działań dotyczące bardzo szerokiej gamy zjawisk i procesów. Z tego względu projekty rewitalizacyjne wynikające z przedstawionych celów dotyczyć będą m.in.:  przeciwdziałaniu bezrobociu,  ograniczaniu zjawiska wykluczenia społecznego (również wśród osób z niepełnosprawnością),  przeciwdziałaniu niskiej aktywności społecznej,  upowszechnianiu rozwiązań w zakresie niskiej emisji, energooszczędności i ochrony środowiska,  poprawie stanu infrastruktury technicznej (w tym urządzenia służące rekreacji, budynki służące integracji społecznej oraz drogi lokalne).

W dalszej części przedstawiono projekty rewitalizacyjne dotyczące obszarów rewitalizowanych, a także projekty o znaczeniu pośrednim dla tych obszarów. Projekty podzielono z tego względu na dwie grupy: projekty podstawowe i projekty uzupełniające.

75 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Rysunek 6. Podobszary rewitalizacji: 1.Wierzchowo, 2.Żabin-Żeńsko. 76 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.3. Projekty podstawowe Tytuł projektu: Budowa przedszkola w Wierzchowie

Obszar 1. Wierzchowo rewitalizacji: Wierzchowo, ul. Szkolna 3: dz. nr 558/1 - P1 K01D/00018797/9, dz. nr 731/1 - K01D/000191332/7, Symbol projektu dz. nr 615/1 - K01D/00011532/5 Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Gmina Wierzchowo, Wierzchowo, ul. Długa 29 projekt Realizowane cele 1.1. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych szczegółowe LPR 3.1. Rozwój infrastruktury społecznej służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkańców Cel i zakres rzeczowy projektu Wychowanie przedszkolne ma szczególne znaczenie dla społeczności zagrożonych marginalizacją. Zwłaszcza w przypadku rodzin uzależnionych od pomocy społecznej, w których nie są wystarczająco wypełniane funkcje socjalizacyjne, wychowanie przedszkolne może wypełnić tę lukę. Projekt przewiduje budowę od podstaw nowego przedszkola, spełniającego wymogi techniczne. Dotychczasowe przedszkole jest zbyt małe, nie spełnia wymogów w zakresie p.poż. i sanitarnych. W związku z reformą oświatową nastąpi powrót 6-latków do przedszkoli, co doprowadzi do jego pełnej niewydolności. Nowe miejsca w przedszkolu oraz lepsze warunki pracy personelu pozwolą na bardziej wszechstronne oddziaływanie na dzieci pochodzące z rodzin zagrożonych marginalizacją. W celu silniejszego oddziaływania na środowiska zagrożone marginalizacją, przewiduje się specjalne preferencje dla rodzin zamieszkujących obszary rewitalizacji: Żabina, Żeńska i części okólnej Wierzchowa. Przewidywane rezultaty Zapewnienie optymalnych warunków edukacji dla dzieci w wieku przedszkolnym, wyrównanie szans edukacyjnych dzieci z obszarów rewitalizowanych poprzez wprowadzenie preferencji przy naborze do przedszkola, poprawa jakości życia mieszkańców obszarów rewitalizowanych poprzez szerszy dostęp do usług edukacyjnych, integracja środowiska rodzinnego, integracja pokoleń poprzez realizację projektu „Popołudnia z dziadkami”, pełnienie roli edukacyjnej i profilaktycznej dla środowiska lokalnego (cykl warsztatów zdrowotnych, kulinarnych i ekologicznych). Możliwość powrotu lub wejścia na rynek pracy kobiet z obszarów rewitalizowanych. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - wzrost powierzchni użytkowej, - wzrost liczby oddziałów przedszkolnych produktu/rezultatu: (z 3 do 5), - wzrost liczby dzieci objętych opieką (z 70 do 150). Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 926 830,00 2 073 170,00 3 000 000,00 Uwagi nt. źródeł RPO WZ 9.3. finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2019

77 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Wojsko to twoja przyszłość

Obszar ponadlokalny P2 rewitalizacji: Symbol projektu Projekt społeczny Podmiot realizujący Szkoła Podstawowa Wierzchowo, ul Długa 26 a, Partner: 12 Baza projekt Bezzałogowych Statków Powietrznych w Mirosławcu, Gmina Wierzchowo 2.3. Animowanie działań na rzecz wzrostu umiejętności zawodowych i podnoszenia Realizowane cele kwalifikacji mieszkańców obszarów rewitalizowanych szczegółowe LPR 2.4. Rozwój zasobów ludzkich zgodnie z potrzebami 12. Bazy Bezzałogowych Statków Powietrznych w Mirosławcu Cel i zakres rzeczowy projektu Gmina Wierzchowo położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie lotniska w Mirosławcu. Mieszkańcy gminy są pożądanymi pracownikami tej jednostki wojskowej na stanowiskach technicznych oraz cywilnych. Obecnie nie ma kandydatów o odpowiednich kwalifikacjach. Dla młodzieży z obszarów rewitalizowanych praca w wojsku może stanowić atrakcyjną ofertę zmiany dotychczasowego życia. Poszerzenie oferty szkoły o zajęcia pozalekcyjne przybliżające pracę w wojsku pozwolą na znalezienie odpowiednich kandydatów do tej pracy. Uświadomienie młodym ludziom, że wojsko może być gwarantem stałego zatrudnienia. Projekt ma na celu podnoszenie kompetencji od najmłodszych lat. Sprzyja także samorozwojowi: uczniowie mają możliwość zdobywania umiejętności niezbędnych w przyszłym życiu zawodowym. Przewiduje się preferencje przy naborze do klasy dla uczniów z obszarów rewitalizowanych. Przewidywane rezultaty Utworzenie klasy o profilu wojskowym oraz cywilnej obsługi bazy bezzałogowych statków powietrznych. Upowszechnienie wiedzy o służbie wojskowej, podniesienie umiejętności i kompetencji związanych z potencjalną pracą w wojsku. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - utworzenie nowej klasy o specjalizacji wojskowej, produktu/rezultatu: - liczba zajęć pozalekcyjnych; - liczba osób korzystających z zajęć. Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 75 000,00 425 000,00 500 000,00 Uwagi nt. źródeł EFS finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2023

78 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Podniesienie jakości usług społecznych i wykreowanie atrakcyjnych wydarzeń w gminie Wierzchowo. Obszar ponadlokalny P3 rewitalizacji: Symbol projektu Projekt społeczny Podmiot realizujący Gmina Wierzchowo, Stowarzyszenie Czas Przestrzeń Tożsamość, projekt Lenartowicza 3-4, Szczecin Realizowane cele 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych szczegółowe LPR Cel i zakres rzeczowy projektu Podniesienie jakości usług społecznych, kulturalnych, reintegracyjnych a także edukacyjnych poza zmianą infrastrukturalną wiąże się głównie ze zmianą jakościową kadry świadczącej te usługi. Poprawa jakości usług publicznych skierowana jest przede wszystkim wobec klientów z obszarów rewitalizowanych, zwłaszcza ze środowisk zagrożonych społeczną, instytucjonalną oraz cyfrową marginalizacją. Zmiana ta powinna dotyczyć zarówno kadry zatrudnionej, jak i tej świadczącej usługi w ramach wolontariatu. W ramach projektu zostanie zrealizowana: 1) diagnoza indywidualna i grupowa osób świadczących i mogących świadczyć usługi; 2)szkolenia indywidualne i grupowe wynikające z diagnozy, 3) wizyty studyjne w celu poznania funkcjonowania podobnych pomiotów, 4) tutoring i mentoring w trakcie pierwszego okresu pracy wdrażającej nowe rozwiązania i sposoby pracy ze społecznością lokalną. W ramach projektu zakładamy stworzenie ogólnogminnego wydarzenia integrującego mieszkańców gminy i budującego poczucie tożsamości mieszkańców bazującego na nabytych umiejętnościach i współpracy z 12. Bazą Bezzałogowych Statków Powietrznych. Wydarzenie to cykliczne bazujące na całorocznej pracy m.in. w ramach pracowni modelarskiej, informatycznej i wojskowej etc będzie związane z organizacją pokazów, ćwiczeń bezzałogowych statków powietrznych. Działania te pozwolą na wykreowanie Wierzchowa jako atrakcyjnego miejsce do mieszkania i pracy gdzie mieszkańcy otrzymują i są wstanie świadczyć w zakresie usług społecznych, kulturalnych i animacyjnych usługi o jakości nie niższej niż w stolicy regionu. Obszary wskazane w realizacji projektu są kluczowymi dla ograniczenia depopulacji i spowodowania osiedlania się pracowników 12. Bazy Bezzałogowych Statków Powietrznych. Projekt ten wiąże w sobie wszystkie działania reintegracyjne wynikające za społecznej części rewitalizacji. Przewidywane rezultaty Działania projektu zostaną skierowane do mieszkańców obszaru rewitalizowanego (zarówno do dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych z tych terenów). Działania zostaną dostosowane do specyfiki grupy docelowej. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - liczba uczestników, - liczba zorganizowanych wydarzeń, - liczba osób które produktu/rezultatu: podniosły swoje kompetencje Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 500 000,00 1 200 000,00 1 700 000,00 Uwagi nt. źródeł EFS finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2020

79 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Budowa świetlicy wiejskiej w miejscowości Żeńsko

Obszar 2. Żabin - Żeńsko P4 rewitalizacji: działka nr 14/30 K01D/00037555/0 Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie, Wierzchowo, ul. projekt Parkowa 7 1.1. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji Realizowane cele 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych 1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców szczegółowe LPR 2.1. Wsparcie działań z zakresu ekonomii społecznej 3.1. Rozwój infrastruktury społecznej służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkańców Cel i zakres rzeczowy projektu Brak miejsca do spotkań mieszkańców wsi Żeńsko. GOKSiT Wierzchowo posiada projekt budowlany świetlicy wiejskiej dla miejscowości Żeńsko. Grupę docelową tworzą mieszkańcy wsi Żeńsko jak również pozostali mieszkańcy gminy. Projekt umożliwi zwiększenie aktywności społecznej oraz integrację mieszkańców

Przewidywane rezultaty Projekt ma na celu zwiększenie aktywności społecznej mieszkańców, integrację mieszkańców, rozwój umiejętności społecznych, poprawę świadomości mieszkańców oraz organizację czasu wolnego. Brak infrastruktury niezbędnej do realizacji celu projektu. W ramach prowadzonych zajęć możliwość stworzenia kółka zainteresowań ukierunkowanego na modelarstwo lotnicze oraz organizacja festynu z dronami. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - liczba remontowanych obiektów; produktu/rezultatu: - powierzchnia użytkowa obiektów, - liczba uczestników rocznie. Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 23 406,15 132 634,85 156 041,00 Uwagi nt. źródeł RPO WZ 9.3. finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2022

80 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Adaptacja obiektów popegeerowskich w Żabinie na miejsca hotelowe Obszar 2. Żabin - Żeńsko P5 rewitalizacji: Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Gospodarstwo Rolne Żabin projekt 1.1. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji 2.2. Kompleksowe wsparcie dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą na Realizowane cele obszarach rewitalizowanych szczegółowe LPR 2.3. Animowanie działań na rzecz wzrostu umiejętności zawodowych i podnoszenia kwalifikacji mieszkańców obszarów rewitalizowanych 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej Cel i zakres rzeczowy projektu Projekt obejmuje następujące działania: 1)adaptację i modernizację zabudowań popegeerowskich (dawnej stodoły) na miejsca hotelowe; 2) wyposażenie obiektu w niezbędną infrastrukturę techniczną (łącze kanalizacyjne, instalacja energetyczna, parking itp.); 3) stworzenie infrastruktury turystycznej (atrakcji); 4) rekrutacja i szkolenie pracowników hotelu; 5) uruchomienie hotelu; 6) działania marketingowe zmierzające do pozyskania klientów. Przewidywane rezultaty Podstawowe rezultaty dotyczą sfery gospodarczej: rozwoju usług hotelarskich i na tej bazie tworzenie nowych miejsc pracy i generowania dochodów ludności związanych z usługami rekreacyjnymi i bytowymi. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki Powierzchnia remontowanego obiektu. produktu/rezultatu: Liczba utworzonych miejsc pracy. Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 8 400 000,00 1 600 000,00 10 000 000,00 Uwagi nt. źródeł RPO WZ 9.3. finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2020

81 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Rozbudowa działalności hotelowo - gastronomicznej

Obszar Obszar 2 Żabin - Żeńsko P6 rewitalizacji: Lokalizacja: dz. nr 11/4 oraz 11/3 Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Rafał Tokarczyk „Color System”, ul. Polnych Kwiatów 15 Koszalin projekt 2.2. Kompleksowe wsparcie dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą na Realizowane cele obszarach rewitalizowanych 2.3. Animowanie działań na rzecz wzrostu umiejętności zawodowych i podnoszenia szczegółowe LPR kwalifikacji mieszkańców obszarów rewitalizowanych 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej Cel i zakres rzeczowy projektu W ramach przedmiotowego projektu powstanie budynek hotelowy z restauracją i salą bankietową, oraz inne elementy zagospodarowania terenu – świetlica drewniana, plac zabaw, parking z dojazdami oraz ogrodzenie terenu. Doprowadzi to do możliwości rozszerzenia sezonowej działalności gospodarczej do działalności całorocznej, oraz stworzenia nowych miejsc pracy wokół nowej infrastruktury. W ramach projektu powstanie nowy produkt związany z organizacją konferencji i szkoleń. W wytworzonej infrastrukturze organizowane będą działania miękkie w postaci spotkań z osobami bezrobotnymi na temat dostępnych form wsparcia, spotkań integracyjnych dla dzieci z rodzin korzystających z pomocy społecznej, warsztaty kulinarne dla rodzin i dzieci przed Świętami, warsztaty rękodzielnicze, weekendy z językiem angielskim. W celu realizacji działań miękkich planuje się nawiązanie współpracy z Gminą Wierzchowo oraz Gminnym Ośrodkiem Kultury. Celem projektu jest aktywizacja społeczna osób objętych problemami bezrobocia, ubóstwa oraz bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Przeprowadzane zajęcia będą miały na celu przełamywanie barier pokoleniowych. Projekt jest komplementarny z projektem społecznym wskazanym w LPR Gminy Wierzchowo pn. „Aktywizacja społeczności lokalnej poprzez działania miękkie”. Projekty są komplementarne pod względem organizacji działań miękkich w postaci spotkań i warsztatów, mających wspólny cel aktywizacji społecznej osób objętych problemami bezrobocia, ubóstwa oraz bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Przewidywane rezultaty Ograniczenie negatywnych zjawisk występujących na obszarze rewitalizacji poprzez rewitalizację w sferze społecznej, gospodarczej oraz fizycznej.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki Liczba wspartych obiektów infrastruktury zlokalizowanych na produktu/rezultatu: rewitalizowanych obszarach, Powierzchnia obszarów objętych rewitalizacją, Liczba przedsiębiorstw otrzymujących wsparcie, Wzrost zatrudnienia we wspieranych przedsiębiorstwach. Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 3 080 000 2 520 000 5 600 000

82 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Uwagi nt. źródeł RPO WZ finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2019 2021

83 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Aktywizacja społeczności lokalnej poprzez działania miękkie

Obszar Obszar 2 Żabin - Żeńsko Symbol projektu rewitalizacji:

P7 Projekt społeczny

Podmiot realizujący Rafał Tokarczyk „Color System”, ul. Polnych Kwiatów 15 Koszalin, Gminny projekt Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie 1.1 Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji Realizowane cele 2.3 Animowanie działań na rzecz wzrostu umiejętności zawodowych i podnoszenia kwalifikacji szczegółowe LPR mieszkańców obszarów rewitalizowanych Cel i zakres rzeczowy projektu W ramach projektu planuje się organizację działań miękkich w postaci spotkań z osobami bezrobotnymi na temat dostępnych form wsparcia, spotkań integracyjnych dla dzieci z rodzin korzystających z pomocy społecznej, warsztaty kulinarne dla rodzin i dzieci przed Świętami, warsztaty rękodzielnicze, weekendy z językiem angielskim. W celu realizacji działań miękkich planuje się nawiązanie współpracy z Gminą Wierzchowo oraz Gminnym Ośrodkiem Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie. Działania te będą odbywać się w obiekcie rozbudowanym w ramach projektu inwestycyjnego pn. „Rozbudowa działalności hotelowo-gastronomicznej”. Projektem objętych zostanie 30 osób, które są zagrożone problemami bezrobocia, ubóstwa oraz bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych. Celem projektu jest aktywizacja społeczna osób objętych problemami bezrobocia, ubóstwa oraz bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Przeprowadzane zajęcia będą miały na celu przełamywanie barier pokoleniowych.

Przewidywane rezultaty

Ograniczenie negatywnych zjawisk występujących na obszarze rewitalizacji poprzez rewitalizację w sferze społecznej.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Liczba uczestników, liczba zorganizowanych wydarzeń Wskaźniki produktu/rezultatu:

Źródła finansowania

Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS

50 000 50 000 zł

Uwagi nt. źródeł finansowania

84 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu

2020 2023

85 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.4. Projekty uzupełniające

Tytuł projektu: Program aktywizacji zawodowej mieszkańców pod kątem zatrudnienia u potencjalnych pracodawców Obszar ponadlokalny U1 rewitalizacji: Symbol projektu Projekt społeczny Podmiot realizujący Ośrodek Pomocy Społecznej w Wierzchowie projekt 1.1. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych 1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców Realizowane cele 2.1. Wsparcie działań z zakresu ekonomii społecznej szczegółowe LPR 2.2. Kompleksowe wsparcie dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą na obszarach rewitalizowanych 2.3. Animowanie działań na rzecz wzrostu umiejętności zawodowych i podnoszenia kwalifikacji mieszkańców obszarów rewitalizowanych Cel i zakres rzeczowy projektu Przeszkolenie grupy osób w wieku od 20 do 40 lat w celu znalezienia zatrudnienia u potencjalnych lokalnych pracodawców. Projektem zostaną w pierwszej kolejności objęci klienci z obszarów rewitalizacji.

Przewidywane rezultaty Aktywizacja zawodowa, chęć podjęcia zatrudnienia u potencjalnych pracodawców. Projekt skierowany wobec długotrwale bezrobotnych i osób wchodzących na rynek pracy z obszarów rewitalizacji. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - liczba osób powracających na rynek pracy; produktu/rezultatu: - liczba osób podnoszących swoje kwalifikacje Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 117 000,00 663 000,00 780 000,00 Uwagi nt. źródeł EFS finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2020

86 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Utworzenie amatorskiej ligi kobiet i mężczyzn w unihokeju 50+ Obszar ponadlokalny U2 rewitalizacji: Symbol projektu Projekt społeczny Podmiot realizujący Centrum Aktywności Lokalnej w Wierzchowie, ul. Długa 26A projekt

Realizowane cele 1.1. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji szczegółowe LPR 1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców Cel i zakres rzeczowy projektu Utworzenie i zorganizowanie atrakcyjnej formy spędzania wolnego czasu przez osoby starsze, którym "nie wypada się" poruszać. W gminie istnieje odpowiedni potencjał i zasoby do uprawiania tej dyscypliny w sposób rekreacyjny. Projekt przewiduje preferencje dla mieszkańców obszarów rewitalizowanych.

Przewidywane rezultaty Poprawienie jakości życia mieszkańców Gminy Wierzchowo, poprzez aktywizację kobiet i mężczyzn w wieku średnim 50+., Powołanie drużyn kobiet i mężczyzn., Prowadzenie regularnych treningów unihokeja. Zorganizowanie turniejów unihokeja. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki -liczba uczestników; produktu/rezultatu: -liczba imprez sportowych. Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 3 000,00 17 000,00 20 000,00 Uwagi nt. źródeł EFS finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2023

87 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Świetlica wiejska w Żabinie wraz z infrastrukturą sportowo-rekreacyjną i wyposażeniem Obszar 2. Żabin - Żeńsko U3 rewitalizacji: dz. nr 47 - K01D/00029411/0 Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wierzchowie, Wierzchowo, ul. projekt Parkowa 7 1.1. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji Realizowane cele 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych 1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców szczegółowe LPR 3.1. Rozwój infrastruktury społecznej służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkańców 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej Cel i zakres rzeczowy projektu Miejsce spotkań i organizacji zajęć dla mieszkańców sołectwa. Organizowanie szkoleń i kursów dla mieszkańców i osób spoza terenu. Postawienie kontenera, który pomieści około 40-50 osób.

Przewidywane rezultaty Rezultatem projektu jest powstanie nowej instytucji kulturalno-oświatowej dla mieszkańców peryferyjnej miejscowości, dotąd miejsca nie posiadającej. W efekcie powstanie baza do animacji różnorodnych działań na rzecz mieszkańców. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - powierzchnia użytkowa infrastruktury, produktu/rezultatu: - liczba uczestników organizowanych imprez, - liczba imprez integracyjnych Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 68 000,00 102 000,00 170 000,00 Uwagi nt. źródeł PROW finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2020

88 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Aktywnie społeczny Żabin

Obszar 2. Żabin - Żeńsko U4 rewitalizacji: Symbol projektu Projekt społeczny Podmiot realizujący Sołectwo Żabin, 78-530 Wierzchowo - Żabin projekt 1.1. Przeciwdziałanie procesom wykluczenia i marginalizacji Realizowane cele 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych 1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców szczegółowe LPR 3.1. Rozwój infrastruktury społecznej służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkańców 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej Cel i zakres rzeczowy projektu Aktywizacja mieszkańców i społeczności lokalnej do podjęcia działań związanych z gospodarowaniem czasem wolnym oraz integracja społeczna mieszkańców. Wymiana doświadczeń pokoleniowych. Przewiduje się dynamiczny dobór środków realizacji w zależności od sytuacji w społeczności.

Przewidywane rezultaty Celem projektu jest aktywizacja społeczna mieszkańców wokół nowego miejsca skupienia, tj. powstałej od nowa świetlicy. Samo powstanie infrastruktury bez wzmocnienia nawyków działania wspólnego nie utrwali efektów całego przedsięwzięcia. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - powierzchnia użytkowa infrastruktury, - liczba uczestników produktu/rezultatu: organizowanych imprez, liczba imprez integracyjnych Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 10 500,00 59 500,00 70 000,00 Uwagi nt. źródeł PROW finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2020 2023

89 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Inwestycja w przystanek Żeńsko wraz z przejęciem nieruchomości Obszar 2. Żabin - Żeńsko rewitalizacji: dz. nr 10/25 K01D/00031500/8, dz. nr 10/40 - teren U5 prywatny Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Gmina Wierzchowo, Wierzchowo, ul. Długa 29 projekt 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych Realizowane cele 1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców szczegółowe LPR 3.1. Rozwój infrastruktury społecznej służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkańców 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej Cel i zakres rzeczowy projektu Brak połączeń komunikacji zbiorowej, brak pętli do zawracania autobusów (środków komunikacji). Brak bezpieczeństwa osób oczekujących na transport. Grupa docelowa – mieszkańcy wsi Żeńsko.

Przewidywane rezultaty Zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańców wsi Żeńsko. , Wzrost możliwości komunikacyjnych, np. transport zbiorowy., Możliwość realizacji potrzeb społecznych mieszkańców.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - liczba obiektów służących mieszkańcom; - liczba osób korzystających z produktu/rezultatu: powstałej infrastruktury komunikacyjnej. Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 1 500,00 8 500,00 10 000,00 Uwagi nt. źródeł Społecznik finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2019 2020

90 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Budowa dwutorowej bieżni lekkoatletycznej o długości 80 m zakończonej zeskokiem do skoku w dal Obszar poza obszarem rewitalizacji: dz. nr 553/10 - K01D/00018542/7, dz. nr 731/1 - U6 K01D/00019132/7, dz. nr 558/1 - K01D/00018797/9 Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Szkoła Podstawowa Wierzchowo, ul Długa 26 a projekt Realizowane cele 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych 3.2. Rozwój infrastruktury wychowawczo-edukacyjnej szczegółowe LPR 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej Cel i zakres rzeczowy projektu W gminie dotąd nie ma dwutorowej bieżnii lekkoatletycznej o długości 80 m zakończonej zeskokiem do skoku w dal. Zdolna sportowa młodzież nie może z tego powodu rozwijać swoich umiejętności. Obiekt zlokalizowany jest w bezpośrednim sąsiedztwie obydwu obszarów rewitalizacji w Wierzchowie i Żabinie-Żeńsku. Dzięki odpowiedniej pracy wychowawczej służyć może dzieciom i młodzieży z obszarów rewitalizacji. Przewidywane rezultaty Wzrost aktywności ruchowej. Osiągnięcia sportowe.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - liczba użytkowników, produktu/rezultatu: -organizowane zawody sportowe. Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 15 000,00 85 000,00 100 000,00 Uwagi nt. źródeł PROW finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2022

91 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Rozbudowa remizy z funkcjami społecznymi wraz z doposażeniem Obszar 1. Wierzchowo U7 rewitalizacji: Plac Orła Białego, dz. nr 250/2 - K01D/00027819/6 Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Gmina Wierzchowo, Wierzchowo, ul. Długa 29 projekt Realizowane cele 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych 1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców szczegółowe LPR 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej Cel i zakres rzeczowy projektu Projekt technicznej rozbudowy remizy oraz działania aktywizujące środowiska lokalne w związku z zagrożeniem od żywiołów oraz udzielaniem pierwszej pomocy w wypadkach samochodowych oraz innych kataklizmach. Remiza zlokalizowana jest w obszarze rewitalizacji. Większą część OSP stanowią mieszkańcy obszarów rewitalizowanych, którzy swym działaniem stwarzają wzór postawy prospołecznej godnej upowszechnienia. Przewidywane rezultaty Poprawa wyników pracy strażaków. Wzmocnienie funkcji społecznej remizy. Integracja mieszkańców. Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców. Wyposażenie remizy.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - powierzchnia użytkowa rewitalizowanego obiektu, - liczba uczestników produktu/rezultatu: zorganizowanych przez OSP szkoleń na temat zagrożeń od żywiołów Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 75 000,00 425 000,00 500 000,00 Uwagi nt. źródeł PO IiŚ, RPO WZ finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2020 2022

92 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Budowa i modernizacja infrastruktury sportowo- rekreacyjno-kulturalnej Obszar poza obszarem rewitalizacji: dz. nr 637/1 - K01D/00011532/5, dz. nr 587/2 - U8 K01D/00030568/5, dz. nr 586/2 - K01D/00030567/8, Symbol projektu dz. nr 588/7 - K01D/00027825/1 Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący GOKSiT, Parkowa 7 78-540 Wierzchowo projekt 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych Realizowane cele 3.1. Rozwój infrastruktury społecznej służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkańców szczegółowe LPR 3.2. Rozwój infrastruktury wychowawczo-edukacyjnej 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej Cel i zakres rzeczowy projektu Brak miejsca do rekreacji, uprawiania sportu. Istniejąca infrastruktura nie pozwala na kreatywne spędzanie wolnego czasu. Zwiększy to atrakcyjność Gminy pod względem sportowo-rekreacyjnym zarówno dla mieszkańców jak również osób z zewnątrz. Grupą docelową są mieszkańcy obszarów rewitalizowanych oraz całej gminy.

Przewidywane rezultaty Cel główny, to poprawa jakości życia mieszkańców poprzez: Modernizację boiska wielofunkcyjnego, Budowa skate parku, Budowa ścieżki ekologicznej, Rozbudowa zaplecza sportowego, Stworzenie miejsca integracji lokalnej społeczności – budowa restauracji, Doposażenie pracowni artystycznych, Wymiana oświetlenia na terenie parku na ekologiczne (lampy ledowe), Budowa parkingu Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - liczba osób korzystających z odnowionej infrastruktury, produktu/rezultatu: Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 225 000,00 1 275 000,00 1 500 000,00 Uwagi nt. źródeł PROW finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2019 2023

93 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Remont drogi i budowa chodnika oraz modernizacja oświetlenia na ul. Wojska Polskiego z uwzględnieniem zagospodarowania placu gminnego integrującego społeczność miejscowości Obszar 1. Wierzchowo rewitalizacji: dz. nr 616, 612/4 - ZDP, dz. nr 612/3 - U9 K01D/00037732/5, dz. nr 660/1 - K01D/11532/5, dz. Symbol projektu nr 612/1 - K01D/00011532/5 Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Gmina Wierzchowo, Wierzchowo, ul. Długa 29 projekt Realizowane cele 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej szczegółowe LPR Cel i zakres rzeczowy projektu Stan drogi wymaga remontu, Brak chodników wpływa na utrudnienia ruchu sprzętu rolniczego oraz pojazdów wielogabarytowych przy transporcie drewna., Na terenie znajduje się gminny plac pełniący funkcję miejsca spotkań mieszkańców., Budowa chodników zwiększy bezpieczeństwo pieszych poruszających się na tym odcinku. , Oświetlenie drogi wymaga wymiany (oświetlenie ledowe), Miejsce spotkań mieszkańców wymaga oświetlenia., Projekt obejmuje mieszkańców ul. Wojska Polskiego oraz 3-go Marca., Miejsce spotkań (plac gminny) spełnia funkcję integracyjną społeczności Wierzchowa. Przewidywane rezultaty Wzrost bezpieczeństwa mieszkańców – budowa chodników., Poprawa jakości życia mieszkańców, poprzez budowę miejsc parkingowych., Poprawa estetyki miejscowości, Integracja mieszkańców sprzyja podejmowaniu wspólnych inicjatyw, zakup stołów i ławek umożliwi organizację spotkań okolicznościowych. Zakup krzewów do obsadzenia placu przyczyni się do poprawy estetyki miejsca. , Poprawa nawierzchni drogi ułatwi poruszanie się pojazdów i bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego., Obok miejsca spotkań, zorganizowanie miejsca do rekreacji dla dzieci przyczyni się do zdrowego i bezpiecznego spędzania czasu wolnego najmłodszych., Zakup sprzętu nagłaśniającego pozwoli na organizowanie imprez, np. dnia dziecka. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - długość remontowanej drogi produktu/rezultatu: Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 177 000,00 1 003 000,00 1 180 000,00 Uwagi nt. źródeł PROW finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2022

94 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Przebudowa infrastruktury drogowej dla sołectwa Żabin

Obszar 2. Żabin - Żeńsko rewitalizacji: dz. nr: 165/6; 165/3; 191 - ZDP, dz. nr 162 - U10 K01D/00031921/5 Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Zarząd Dróg Powiatowych w Drawsku Pomorskim, ul. Złocieniecka w projekt Drawsku Pomorskim

Realizowane cele 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej szczegółowe LPR 3.4. Poprawa stanu dróg lokalnych Cel i zakres rzeczowy projektu Celem projektu jest poprawa bezpieczeństwa użytkowników dróg wraz z infrastrukturą. Zadanie pozwoli na osiągnięcia lepszej widoczności, lepszą komunikację dla użytkowników z innych terenów (mieszkańcy, przedsiębiorcy, nowi inwestorzy). Wzrośnie atrakcyjność miejscowości po względem turystycznym.

Przewidywane rezultaty Realizacja inwestycji pozwoli na wzrost atrakcyjności miejscowości oraz zaangażowanie ludności lokalnej w poprawę wizerunku własnych nieruchomości.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - długość remontowanej drogi produktu/rezultatu: Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 2 162 661,00 4 837 339,00 7 000 000,00 Uwagi nt. źródeł PROW finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2017 2023

95 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Budowa farm fotowoltaicznych

Obszar ponadlokalny U11 rewitalizacji: Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Inwestorzy prywatni projekt 1.3. Wspieranie oddolnych działań mieszkańców 2.2. Kompleksowe wsparcie dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą na Realizowane cele obszarach rewitalizowanych szczegółowe LPR 4.1. Poprawa stanu środowiska naturalnego 4.2. Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców gminy 4.3. Rozwój źródeł energii odnawialnej Cel i zakres rzeczowy projektu Wykonanie farm fotowoltaicznych ma na celu umożliwienie przeprowadzenie inwestycji inwestorom prywatnym na gruntach prywatnych. Gminę charakteryzuje wysoka czystość powietrza, co zwiększa efektywność przedsięwzięcia. Istniejąca sieć elektroenergetyczna umożliwia wprowadzenie systemu prosumenckiego.

Przewidywane rezultaty Rozwój lokalnej energetyki rozproszonej produkowanej przez mała gospodarstwa domowe wpłynie na wzrost dochodów mieszkańców oraz obniżenie emisji gazów cieplarnianych.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - ilość generowanej energii w przeliczeniu na liczbę gospodarstw domowych; produktu/rezultatu: - wartość dostarczonej energii. Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 25 000 000,00 8 000 000,00 33 000 000,00 Uwagi nt. źródeł PO IiŚ, PO WER, PO IG, fundusze narodowe. finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2023

96 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Remont drogi tzw. "Kasztanowej" w Żabinie

Obszar 2. Żabin - Żeńsko U12 rewitalizacji: dz. nr 187/43 - K01D/00032218/1 Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Gmina Wierzchowo, Wierzchowo, ul. Długa 29 projekt Realizowane cele 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej 3.4. Poprawa stanu dróg lokalnych szczegółowe LPR Cel i zakres rzeczowy projektu Stan drogi wymaga remontu, obecnie jest to rozjeżdżona droga gruntowa, remont polega na utwardzeniu nawierzchni drogi kruszywem.

Przewidywane rezultaty Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców, wzrost atrakcyjności terenu.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - długość remontowanej drogi i poboczy produktu/rezultatu: Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 15 000,00 85 000,00 100 000,00 Uwagi nt. źródeł PROW finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2023 2023

97 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Remont drogi Żabin – Żeńsko wraz z budową chodników w miejscowości Żeńsko i ścieżki rowerowej, drogi dojazdowej do lotniska i drogi publicznej do Agri Plus Obszar 2. Żabin - Żeńsko rewitalizacji: dz. nr 27/7 - K01D/00036392/2, dz. nr 27/6 - ZDP, dz. U13 nr 28/4 - K01D/00036392/2, dz. nr 28/2 - ZDP Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący Zarząd Dróg Powiatowych w Drawsku Pomorskim, ul. Złocieniecka w projekt Drawsku Pomorskim

Realizowane cele 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej szczegółowe LPR 3.4. Poprawa stanu dróg lokalnych Cel i zakres rzeczowy projektu Remont drogi oraz infrastruktury okołodrogowej jest konieczny ze względu na bardzo zły stan. Droga stanowi najdogodniejsze miejsce dojazdu do lotniska, a także do fermy Agri Plus, jednych z najważniejszych pracodawców w gminie. Droga wykorzystywana jest także do celów gospodarczych.

Przewidywane rezultaty Poprawa jakości życia oraz dostępności komunikacyjnej. Obecnie przewoźnik publiczny sezonowo odmawia dojazdu do miejscowości ze względu na zły stan dróg.

Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki - długość remontowanej drogi i poboczy produktu/rezultatu: Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 4 500 000,00 25 500 000,00 30 000 000,00 Uwagi nt. źródeł PROW finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2018 2023

98 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tytuł projektu: Zagospodarowanie plaży nad jeziorem Dramienko

Obszar poza obszarem rewitalizacji: dz. nr 31/40 - K01D/00025222/0, dz. nr 31/39 - U14 K01D/00010853/4 Symbol projektu Projekt inwestycyjny Podmiot realizujący GOKSiT, Parkowa 7, 78-540 Wierzchowo projekt 1.2. Rozwój usług publicznych skierowanych do mieszkańców obszarów rewitalizowanych Realizowane cele 3.1. Rozwój infrastruktury społecznej służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkańców szczegółowe LPR 3.3. Poprawa stanu zagospodarowania i estetyki przestrzeni publicznej 4.1. Poprawa stanu środowiska naturalnego Cel i zakres rzeczowy projektu Obecny stan istniejącej infrastruktury nie pozwala na korzystanie z tego miejsca, zmniejsza to atrakcyjność obszaru pod względem turystycznym zarówno dla mieszkańców jak i potencjalnych turystów. W miejscu tym znajdowała się infrastruktura rekreacyjno-wypoczynkowa, która uległa degradacji. Projekt zmierza do odbudowy walorów tego miejsca, a także stworzenia nowych miejsc pracy w obszarze rewitalizacji.

Przewidywane rezultaty Celem projektu jest obudowa zniszczonej infrastruktury w tym budowa: - pomostów, - boiska do piłki nożnej, - przebieralni, - węzła sanitarnego (kanalizacja) + przystań, - miejsca do grillowania, - domku ratownika wraz z całym wyposażeniem, - pomostu kajakowo – rowerowego, - zakup 10 kajaków i 10 rowerków wodnych, - poszerzenie i nawiezienie piachu, - budowa drogi dojazdowej, - budowa parkingu, - budowa hangaru na przetrzymywanie zakpionego sprzętu, Wzrost atrakcyjności turystycznej., Rozwój turystyczny gminy. Sposób oceny uzyskanych rezultatów Wskaźniki -ilość powstałych obiektów; produktu/rezultatu: - liczba użytkowników z obszarów rewitalizowanych - nowe miejsca pracy Źródła finansowania: Pochodzące ze źródeł Pochodzące z Pochodzące ze źródeł Łączna wartość krajowych publicznych funduszy UE: EFRR, prywatnych/innych projektu EFS, FS 120 000,00 680 000,00 800 000,00 Uwagi nt. źródeł RPO WZ 9.3. finansowania Rok rozpoczęcia projektu Rok zakończenia projektu 2017 2020

99 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.5. Komplementarność projektów Zachowanie komplementarności projektów rewitalizacyjnych w różnych wymiarach jest koniecznym wymogiem dla wspierania projektów w ramach RPO WZ, co wynika z „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 – 2020”. Program Rewitalizacji dla Gminy Wierzchowo jest komplementarny pod względem przestrzennym, problemowym, proceduralno-instytucjonalnym, międzyokresowym i źródeł finansowania. Poszczególne wymiary komplementarności LPR omawiamy szczegółowo w kolejnych częściach podrozdziału.

4.5.1. Komplementarność przestrzenna Wymóg zachowania komplementarności przestrzennej w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Wierzchowo został spełniony poprzez podział projektów na trzy kategorie: projekty realizowane w obszarze rewitalizacji, projekty oddziaływujące na obszary rewitalizowane oraz projekty wspierające proces rewitalizacji społecznej we wskazanych obszarach rewitalizacji. Nie mniej jednak, wszystkie projekty zaplanowane do realizacji w ramach niniejszego programu skupiają się na obszarze rewitalizowanym i zostały tak zaplanowane, by kompleksowo poprawiać stan całego obszaru rewitalizowanego, a także wpływać korzystnie na sytuację społeczno-gospodarczą gminy. Projekty dotyczące rewitalizacji „fizycznej” (przedsięwzięcia i projekty infrastrukturalne, przestrzenno-funkcjonalne, gospodarcze, techniczne, środowiskowe) to inwestycje, które służą przywróceniu lub nadaniu nowych funkcji zdegradowanym obszarom, w tym także rozbudowie niezbędnej infrastruktury społecznej i technicznej, realizowane będą wyłącznie w obszarach rewitalizowanych. Projekty o charakterze społecznym również oddziałują i skoncentrowane są na obszarze rewitalizacji. Jednak wszystkie działania są ze sobą ściśle powiązane i oddziałują kompleksowo na obszar rewitalizacji Gminy, celem ograniczenia bądź eliminacji zbadanych problemów. Wyznaczony obszar rewitalizacji wymaga intensywnych działań rewitalizacyjnych, przede wszystkim z uwagi na niską jakość życia mieszkańców obszaru i postępującą degradację społeczną. Obszar ten ma również znaczenie promocyjne i społeczne dla integracji mieszkańców, rozwoju gospodarki oraz rozwoju turystycznego. Skoncentrowanie działań na wyznaczonym obszarze pozwoli znacznie podnieść jakość i poziom życia w całej gminie, zapobiegając wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszaru. Wszystkie projekty i przedsięwzięcia zaplanowane do realizacji są odpowiedzią na główne problemy rewitalizowanego obszaru. Zdecydowana większość projektów dotyczy działań podejmowanych dla przestrzeni lub obiektów infrastrukturalnych, co znacznie poszerza grupę odbiorców działań. Będą to w pierwszej kolejności mieszkańcy obszaru, ale również mieszkańcy całej gminy, regionu. Realizacja zaplanowanych działań zapobiegnie przenoszeniu się istniejących problemów na inne obszary gminy. Cykliczna analiza uwarunkowań życia mieszkańców gminy pozwoli monitorować skuteczność i efektywność zaplanowanego procesu rewitalizacyjnego oraz sprawdzać, czy pozostałe obszary gminy nie są zagrożone degradacją. W celu rozwijania komplementarności przestrzennej konieczne jest aktualizowanie zadań z zakresu planowania przestrzennego gminy (wpływ rewitalizacji na studia i plany miejscowe), monitorowaniu

100 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 sytuacji w całej gminie, aby zapobiec przenoszeniu problemów na inne tereny, a także prowadzenie ciągłej analizy następstw podejmowanych decyzji dla polityki przestrzennej gminy.

4.5.2. Komplementarność problemowa Wszystkie projekty i przedsięwzięcia zaplanowane do realizacji w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Wierzchowo są ze sobą wzajemnie powiązane i wzajemnie się dopełniają tematycznie. Głównym problemem na obszarze rewitalizowanym jest niska jakość życia mieszkańców w dużej mierze będąca wynikiem niskiego kapitału społecznego i ludzkiego, stąd postępująca również przez lata degradacja infrastruktury technicznej. Z tego powodu zaplanowane zadania infrastrukturalne dotyczą przede wszystkim renowacji, przebudowy i adaptacji zniszczonych obiektów i przestrzeni użyteczności publicznej, które mają służyć głównie mieszkańcom obszaru. W obszarach rewitalizacji planuje się prowadzenie działań o charakterze społecznym, w tym integracyjnym, aktywizującym mieszkańców, edukacyjnym i kulturalnym oraz działań pozwalających rozwijać gospodarkę turystyczną związaną z głównymi atrakcjami gminy: zabytkami oraz ośrodkami rekreacyjno-turystycznymi. Projekty mają równocześnie przeciwdziałać problemom w różnych sferach. Remonty i modernizacja infrastruktury technicznej posłużą zarówno podniesieniu jakości życia mieszkańców, zwiększeniu ładu przestrzennego i estetyki przestrzeni i przyczynią się również do poprawy jakości środowiska naturalnego.

4.5.3. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna Podmiotem odpowiedzialnym za realizację Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wierzchowo jest Zespół zadaniowy ds. Rewitalizacji. Powołany Zespół oraz jego skład zapewni skuteczne zarządzanie wdrażaniem programu rewitalizacji oraz pozwoli na zintegrowanie i spójność procesu planowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji lokalnych polityk publicznych w gminie. Dla uzyskania jak największej efektywności poszczególnych projektów i przedsięwzięć, ich realizacja oraz koordynowanie ich wdrażania zostanie zlecane merytorycznym jednostkom i podmiotom, które posiadają ku temu jak najlepsze kompetencje.

4.5.4. Komplementarność międzyokresowa Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo zachowuje ciągłość programową procesu rewitalizacji. Wszystkie projekty i przedsięwzięcia podejmowane w poprzednich okresach programowych mają swoją kontynuację w obecnym dokumencie. Wnioski z realizacji poprzednich działań rewitalizacyjnych pozwolą na bardziej efektywne wykorzystanie środków i możliwości w obecnej perspektywie finansowej. Pomimo wyznaczenia dwóch obszarów wiejskich w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 2010-2017, na obszarach tych praktycznie nie podjęto żadnych działań rewitalizacyjnych. W obecnej perspektywie ograniczono działania rewitalizacyjne do jednej wsi, jednak plan jej rewitalizacji nie ograniczy się do roku 2023 i będzie kontynuowany także w kolejnych latach.

101 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.5.5. Komplementarność finansowa Projekty, które zostały zaplanowane do realizacji w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wierzchowo będą finansowane z różnych źródeł: EFRR, EFS, środki publiczne oraz środki prywatne, które wzajemnie się uzupełniają i łączą. Taki sposób finansowania gwarantuje możliwie najkorzystniejsze uzyskanie efektów dla obszaru rewitalizacji. Należy podkreślić, iż Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo wskazuje na bardzo zróżnicowane źródła finansowania. Szczegółowy opis źródeł finansowania dla poszczególnych projektów zawarto w kolejnym podrozdziale pt. „Indykatywne ramy finansowania planowanych przedsięwzięć”.

102 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.5.6. Matryce komplementarności problemowej projektów Tabela 28. Komplementarność problemowa projektów skierowanych na poprawę jakości życia mieszkańców

Pakiet projektowy: Poprawa warunków życia mieszkańców obszarów rewitalizowanych w gminie Wierzchowo Projekty społeczne: Projekty techniczne: P11 Podniesienie jakości usług społecznych i wykreowanie atrakcyjnych P1 Budowa przedszkola w Wierzchowie wydarzeń w gminie Wierzchowo. U8 Budowa i modernizacja infrastruktury sportowo-rekreacyjno- U2 Utworzenie amatorskiej ligi kobiet i mężczyzn w unihokeju 50+ kulturalnej U4 Aktywnie społeczny Żabin P4 Budowa świetlicy wiejskiej w miejscowości Żeńsko U6 Budowa dwutorowej bieżni lekkoatletycznej o długości 80 m zakończonej zeskokiem do skoku w dal U3 Świetlica wiejska w Żabinie wraz z infrastrukturą sportowo- rekreacyjnym i wyposażeniem U5 Inwestycja w przystanek Żeńsko wraz z przejęciem nieruchomości U8 Rozbudowa remizy z funkcjami społecznymi wraz z doposażeniem

Sposób powiązania problemowego: Projekty społeczne są nastawione na zmianę sposobu funkcjonowania jednostek publicznych powołanych do zaspokojenia potrzeb mieszkańców oraz na rozwój działań oddolnych, aktywizujących mieszkańców obszarów rewitalizowanych. Zaspokojeniu potrzeb społecznych służy budowa nowego przedszkola, rozbudowa i modernizacja infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, budowa świetlic wiejskich, rozbudowa remizy strażackiej, remont placu w Wierzchowie. Tym samym projekty techniczne zmierzają do poprawy warunków życia mieszkańców oraz stworzenia infrastruktury służącej wzrostowi społecznej integracji.

Źródło: opracowanie własne

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Tabela 29. Komplementarność projektów związanych z rynkiem pracy

Pakiet projektowy: Wsparcie lokalnego rynku pracy poprzez wsparcie rozwoju kapitału ludzkiego, tworzenie nowych miejsc pracy oraz rozwój infrastruktury technicznej w obszarach rewitalizowanych Projekty społeczne: Projekty techniczne: P1. Budowa przedszkola w Wierzchowie P2. Wojsko to twoja przyszłość P5. Adaptacja obiektów popegeerowskich w Żabinie na miejsca hotelowe P3. Podniesienie jakości usług społecznych i wykreowanie atrakcyjnych P6. Rozbudowa działalności hotelowo - gastronomicznej wydarzeń w gminie Wierzchowo U7. Rozbudowa remizy z funkcjami społecznymi wraz z doposażeniem U1. Program aktywizacji zawodowej mieszkańców pod kątem zatrudnienia U8. Budowa i modernizacja infrastruktury sportowo-rekreacyjno- u potencjalnych pracodawców kulturalnej U9 Remont drogi i budowa chodnika oraz modernizacja oświetlenia na ul. Wojska Polskiego z uwzględnieniem zagospodarowania placu gminnego integrującego społeczność miejscowości U10 Przebudowa infrastruktury drogowej dla sołectwa Żabin U11. Budowa farm fotowoltaicznych U12 Remont drogi tzw. "Kasztanowej" w Żabinie U13 Remont drogi Żabin – Żeńsko wraz z budową chodników w miejscowości Żeńsko i ścieżki rowerowej, drogi dojazdowej do lotniska i drogi publicznej do Agri Plus U14. Zagospodarowanie plaży nad jeziorem Dramienko Sposób powiązania problemowego: Problem bezrobocia, w tym długotrwałego bezrobocia, bezpośrednio dotyka mieszkańców rewitalizowanych obszarów. W ramach pakietu powiązane zostaną potrzeby inwestorów tworzących nowe miejsca pracy z propozycjami podnoszenia kwalifikacji osób bezrobotnych i wykluczonych (osoby wykreślone z rejestru). Kompleksowość pakietu zostanie uzyskana poprzez wprowadzenie preferencji dla mieszkańców z obszarów rewitalizowanych. Wymienione projekty inwestycyjne winny generować nowe miejsca pracy oraz dostępność do lokalizacji charakteryzujących się wolnymi zasobami pracy. Źródło: opracowanie własne.

104 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.6. Indykatywne ramy finansowe planowanych przedsięwzięć Wdrożenie Lokalnego Programu Rewitalizacji wymaga zapewnienia zdywersyfikowanych źródeł finansowania zaplanowanych przedsięwzięć. Biorąc pod uwagę różnorodność zaplanowanych celów interwencji oraz określonych rezultatów, ma to kluczowe znaczenie dla efektywnej realizacji LPR. Montaż finansowy zakłada możliwość pozyskania środków pochodzących ze wszystkich możliwych do wykorzystania źródeł. Szansą jest tutaj zaangażowanie podmiotów prywatnych i publicznych, dla których dedykowane są poszczególne możliwości. Kluczową rolę odgrywać tu będą zdolności administracyjne i gotowość do absorpcji środków, a także ich dostępność. Podstawowym źródłem finansowania są środki pochodzące ze źródeł Unii Europejskiej, a dedykowane wprost na przedsięwzięcia dotyczące rewitalizacji lub inne możliwe do wykorzystania na jej rzecz. Biorąc jednak pod uwagę ograniczoną wielkość tych środków, dużą konkurencję podczas procedur konkursowych oraz ograniczony czas możliwości ich pozyskiwania, głównym wyzwaniem będzie zaangażowanie środków pochodzących ze źródeł prywatnych. Mogą one stanowić istotne dopełnienie i wpłynąć na przyspieszenie procesu rewitalizacji, bazującego na potencjale endogenicznym. Istotne znaczenie dla zapewnienia finansowania procesu rewitalizacji będzie miała koordynacja zapewniona ze strony Zespołu ds. Rewitalizacji Gminy Wierzchowo. W ramach prac Zespołu prowadzony będzie stały monitoring możliwych do wykorzystania źródeł finansowania, a także włączanie różnorodnych interesariuszy do udziału w montażu finansowym

4.6.1.1. Środki publiczne UE Głównym źródłem finansowania realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji są środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przewidziane w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2014-2020 w ramach działania 9b (EFRR) „Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności i obszarów miejskich i wiejskich”. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko przewidziane są możliwości wspierania przedsięwzięć dotyczących m.in. remontów obiektów zabytkowych, termomodernizacji, transportu, ochrony środowiska. Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój, w którym alokowane są środki Europejskiego Funduszu Społecznego, umożliwia zaplanowanie i realizację przedsięwzięć ukierunkowanych na wsparcie sfery społecznej. Możliwe są tu do sfinansowania działania dotyczące przeciwdziałania bezrobociu, wykluczeniu społecznemu, rozwoju przedsiębiorczości czy edukacji formalnej i nieformalnej.

4.6.1.2. Środki publiczne Głównym źródłem mogą tu być programy dotacyjne poszczególnych ministerstw, np. (A) Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014 –2020, umożliwiający finansowanie działań na rzecz integracji międzypokoleniowej, aktywizacji środowiska osób starszych. (B) Program Młodzież Solidarna w Działaniu na lata 2016-2020, umożliwiający finansowanie działań dedykowanych różnym grupom wiekowym, w tym wsparcia rodziny na różnych etapach życia oraz stworzenia warunków rozwoju młodzieży. (C) Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2014-2020 umożliwiający realizację przedsięwzięć dotyczących aktywizacji społecznej i obywatelskiej przez organizacje pozarządowe. Możliwość finansowania działań “miękkich” ma kluczowe znaczenie dla powodzenia procesu rewitalizacji. Dodatkowym źródłem mogą być fundusze inwestycyjne i instrumenty zwrotne BGK i PIR S.A. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.6.1.3. Środki jednostek samorządu terytorialnego Środki Gminy Wierzchowo, przewidziane na prowadzenie inwestycji publicznych na obszarze rewitalizacji, będą kluczowym źródłem finansowania. Gmina będzie miała możliwość angażowania środków jako udziału w prowadzonych inwestycjach oraz w miarę możliwości zapewni wkład własny dla lokalnych interesariuszy.

4.6.1.4. Środki prywatne Możliwość zaangażowania środków pochodzących z sektora biznesu czy osób fizycznych uzależnione jest od wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych, np. dostępności środków w ramach programów pomocowych, kondycji finansowej. Zaangażowanie środków pochodzących z sektora biznesu może mieć różnorodną formę określoną w możliwościach prawnych. Środki pochodzące i/lub pozyskane przez organizacje pozarządowe mogą stanowić istotne dopełnienie działań podejmowanych na obszarze rewitalizacji, co wymaga włączenia przedstawicieli lokalnych organizacji.

Tabela 30. Lista projektów zawierająca indykatywne źródła finansowania projektów

1 2 3 4 5 6 7 Indykatywne źródła finansowania

Pochodzące Pochodzące Pochodzące z Źródło Nr Tytuł ze źródeł ze źródeł Łączna wartość funduszy UE: finansowania krajowych prywatnych projektu EFRR, EFS, FS publicznych innych

Budowa przedszkola w P1 926 830,00 2 073 170,00 3 000 000,00 RPO WZ 9.3. Wierzchowie P2 Wojsko to twoja przyszłość 75 000,00 425 000,00 500 000,00 EFS Podniesienie jakości usług społecznych i wykreowanie P3 500 000,00 1 200 000,00 1 700 000,00 EFS atrakcyjnych wydarzeń w gminie Wierzchowo. Budowa świetlicy wiejskiej w P4 23 406,15 132 634,85 156 041,00 RPO WZ 9.3. miejscowości Żeńsko Adaptacja obiektów P5 popegeerowskich w Żabinie na 0,00 8 400 000,00 1 600 000,00 10 000 000,00 RPO WZ 9.3. miejsca hotelowe Rozbudowa działalności hotelowo P6 0,00 3 080 000,00 2 520 000,00 5 600 000,00 RPO WZ - gastronomicznej Aktywizacja społeczności lokalnej P7 0,00 0,00 50 000,00 50 000,00 Środki własne poprzez działania miękkie Program aktywizacji zawodowej mieszkańców pod kątem U1 117 000,00 663 000,00 780 000,00 EFS zatrudnienia u potencjalnych pracodawców Utworzenie amatorskiej ligi kobiet U2 3 000,00 17 000,00 20 000,00 EFS i mężczyzn w unihokeju 50+ Świetlica wiejska w Żabinie wraz z U3 infrastrukturą sportowo- 68 000,00 102 000,00 170 000,00 PROW rekreacyjną i wyposażeniem U4 Aktywnie społeczny Żabin 10 500,00 59 500,00 70 000,00 PROW Inwestycja w przystanek Żeńsko U5 1 500,00 8 500,00 10 000,00 Społecznik wraz z przejęciem nieruchomości 106 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

1 2 3 4 5 6 7 Budowa dwutorowej bieżni lekkoatletycznej o długości 80 m U6 15 000,00 85 000,00 100 000,00 PROW zakończonej zeskokiem do skoku w dal Rozbudowa remizy z funkcjami U7 75 000,00 425 000,00 500 000,00 PO IiŚ, RPO WZ społecznymi wraz z doposażeniem Budowa i modernizacja U8 infrastruktury sportowo- 225 000,00 1 275 000,00 1 500 000,00 PROW rekreacyjno-kulturalnej Remont drogi i budowa chodnika oraz modernizacja oświetlenia na ul. Wojska Polskiego z U9 uwzględnieniem 177 000,00 1 003 000,00 1 180 000,00 PROW zagospodarowania placu gminnego integrującego społeczność miejscowości Przebudowa infrastruktury U10 2 162 661,00 4 837 339,00 7 000 000,00 PROW drogowej dla sołectwa Żabin PO IiŚ, PO WER, PO IG, U11 Budowa farm fotowoltaicznych 0,00 25 000 000,00 8 000 000,00 33 000 000,00 fundusze narodowe. Remont drogi tzw. "Kasztanowej" U12 15 000,00 85 000,00 100 000,00 PROW w Żabinie Remont drogi Żabin – Żeńsko wraz z budową chodników w miejscowości Żeńsko i ścieżki U13 4 500 000,00 25 500 000,00 30 000 000,00 PROW rowerowej, drogi dojazdowej do lotniska i drogi publicznej do Agri Plus Zagospodarowanie plaży nad U14 120 000,00 680 000,00 800 000,00 RPO WZ 9.3. jeziorem Dramienko Źródło: opracowanie własne.

107 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

4.7. Harmonogram realizacji LPR Gminy Wierzchowo na lata 2017-2023 Lokalny Program Rewitalizacji zawiera 20 projektów zaplanowanych na różne okresy w latach 2018- 2023. Całkowita wartość projektów wynosi 94,586 mln złotych. Wkład własny samorządu w te projekty wynieść może 9 014 897,15 złotych, tj. ponad 9,5% wartości wszystkich przedsięwzięć. Podmioty prywatne deklarują wkład własny na poziomie 10,2 mln. złotych (10,8%), zaś oczekiwana wartość dofinansowania ze środków UE, to prawie 75,4 mln złotych (79,7%).

11% 9% Pochodzące ze źródeł krajowych publicznych Pochodzące z funduszy UE: EFRR, EFS, FS

80% Pochodzące ze źródeł prywatnych/innych

Rysunek 7. Struktura źródeł finansowania projektów LPR Gminy Wierzchowo na lata 2017-2023

Przyjmując, iż wszystkie projekty uzyskają planowane finansowanie, a wydatkowanie środków będzie proporcjonalne, możemy obliczyć prawdopodobne obciążenie finansowane samorządu gminy oraz dotacji z programów UE.

Tabela 31. Harmonogram wydatków związanych z realizacją LPR Gminy Wierzchowo na lata 2018-2023

Środki publiczne (samorządu Środki UE gminy i jej jednostek) 2018 1 898 273,06 15 108 935,14 2019 1 944 023,06 15 368 185,14 2020 1 508 233,06 14 488 141,80 2021 1 239 149,73 10 802 225,14 2022 1 239 149,73 9 952 225,14 2023 1 186 068,50 9 651 431,50 Razem 9 014 897,15 75 371 143,85 Źródło: opracowanie własne.

108 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

5. Zgodność Lokalnego Programu Rewitalizacji z innymi dokumentami strategicznymi

Jednym z podstawowych efektów podejmowanych działań w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji jest uzyskanie efektu synergii poprzez powiązanie celów dokumentu z celami innymi dokumentami strategicznymi Gminy. Konieczne jest więc przeprowadzenie analizy zgodności celów LPR z celami innymi, aktualnie obowiązującymi dokumentami strategicznymi w Gminie Wierzchowo. Z drugiej strony, zgodność i synergia konieczna jest także na poziomie ponadlokalnym. Z tego względu dokonano porównania celów działania w stosunku do dokumentów UE, strategii i programów krajowych, a wreszcie dokumentów regionalnych. 5.1. Powiązanie LPR z innymi dokumentami strategicznymi Gminy Wierzchowo Zarządzanie strategiczne Gminy Wierzchowo realizowane jest w oparciu o następujące dokumenty strategiczne:

 Strategia rozwoju Gminy Wierzchowo na lata 2015-2025;  Strategia rozwiązywania problemów społecznych w Gminie Wierzchowo na lata 2015-2025;  Studium zagospodarowania przestrzennego Gminy Wierzchowo;  Program współpracy Gminy Wierzchowo z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok 2017. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Wierzchowo na lata 2015 - 2025 odnosi się nie tylko do rzeczywistych wyzwań lokalnej społeczności, ale także uwzględnia kontekst innych dokumentów strategicznych regulujących działania w przedmiotowym obszarze na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, a także możliwość pozyskiwania w przyszłości środków z funduszy unijnych. SRPS wskazuje, iż „wdrażanie programów rewitalizacji i aktywizacji obszarów wiejskich” jest podstawową szansą rozwiązania problemów związanych z rynkiem pracy (s.36). Wśród celów SRPS znajduje się cel „Integracja i reintegracja społeczna oraz zawodowa osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym” (s. 41), który obejmuje szereg działań o charakterze rewitalizacyjnym. Każdy z wymienionych dokumentów próbuje rozwiązać istniejące problemy gminy wskazując cele, które należy osiągnąć oraz działania, które należy wykonać. Porównanie tych zamierzeń z ustalonymi partycypacyjnie celami LPR pozwoli na osiągnięcie efektów synergii – wzajemnego wzmacniania działań i efektów. „Strategia rozwoju gminy Wierzchowo na lata 2015-2025” wskazuje na szereg problemów społecznych wymagających rozwiązania. W dokumencie zwrócono m.in. na:  znaczny udział osób niepełnosprawnych wśród klientów opieki społecznej;  utrzymywanie się stałej liczby klientów pomocy społecznej o długotrwałej niesamodzielności;  brak w Wierzchowie nowoczesnego przedszkola spełniającego obecne standardy dla tego typu placówek;  brak form aktywności kulturalnej oferowanej mieszkańcom w godzinach popołudniowych;

109 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

 niewielka aktywność mieszkańców w formie organizacji pozarządowych związanych ze sferą kultury;  mało urozmaiconą ofertę zajęć sportowych i rekreacyjnych2. Także w „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wierzchowo” czytamy, iż podstawowymi problemami gminy są: - duże bezrobocie, niskie kwalifikacje przeważającej części mieszkańców; - niedostatecznie rozwinięta infrastruktura, - słabe rolnictwo (przewaga gleb niskiej jakości), - brak inwestorów zewnętrznych i wewnętrznych, - słaby, drobny przemysł, - brak bazy turystycznej3. Wskazane obszary problemowe wskazują na konieczność przeprowadzenia kompleksowych działań zmierzających do wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych gminy. Mówią więc wprost o konieczności rewitalizacji społecznej. W tabeli 32 przedstawiono powiązanie między aktualnymi dokumentami strategicznymi a LPR Gminy Wierzchowo na lata 2017-2022. Tabela 32. Matryca powiązań między LPR a innymi dokumentami strategicznymi gminy 1. 2. 3. 4. 5. Obowiązujące dokumenty strategiczne Gminy Wierzchowo Cele operacyjne LPR na lata 2017- 2023

Integracja i ak rozwój zasobówludzkich na rynku pracy Wspieranie rozwoju lokalnejprzedsiębiorczości oraz infrastruktury technicznej, społeczneji transportowej Rozwój oraz modernizacja ponadlokalnej zasadami trwałego rozwoju Poszanowanieśrodowiska

tywizacja lokalnejspołeczności

naturalnego zgodnie z Cele dokumentów strategicznych Gminy Wierzchowo

Strategia rozwoju Gminy Wierzchowo na lata 2015-2025 Tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości + + + +

2 Strategia rozwoju gminy Wierzchowo na lata 2015-2025, Wierzchowo 2015, s. 67-68. 3 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wierzchowo 2001, Tom III, s. 9. 110 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

1. 2. 3. 4. 5. Obowiązujące dokumenty strategiczne Gminy Wierzchowo Cele operacyjne LPR na lata 2017- 2023 Rozwój infrastruktury komunikacyjnej i lokalnej mobilności + + + + Rozwój mieszkalnictwa oraz poprawa infrastruktury społecznej + + ++ + Poprawa jakości infrastruktury technicznej i wzrost wykorzystania energii przyjaznej środowisku + + + + Studium zagospodarowania przestrzennego Gminy Wierzchowo Stwarzanie warunków do rozwoju przemysłu drzewnego, zwłaszcza przedsięwzięć gospodarczych mających na celu + + + + wytwarzanie produktów wysoko przetworzonych Rozwój produkcji rolnej na terenach umożliwiających prowadzenie nowoczesnego rolnictwa + + + + Rozwój turystyki kwalifikowanej i agroturystyki wykorzystującej naturalne walory terenu + + + + Rozwój infrastruktury, umożliwiający funkcjonowanie mieszkańcom zgodnie ze standardami europejskimi + + + + Ochrona i rewaloryzacja środowiska kulturowego + + + + Stała ochrona środowiska przyrodniczego i rekultywacja obszarów zdegradowanych, likwidacja przyczyn degradacji + + + + środowiska Strategia rozwiązywania problemów społecznych w Gminie Wierzchowo na lata 2015-2025 Indywidualne wsparcie dla osób poszukujących pracy + + + + Wzmocnienie współdziałania na rzecz rynku pracy, gospodarki i edukacji + + + + Integracja i reintegracja społeczna oraz zawodowa osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym ++ ++ + + Wsparcie rodziny + + + + Ograniczanie zdrowotnych i społecznych skutków wynikających z nadużywania napojów alkoholowych i używania innych środków psychoaktywnych poprzez podnoszenie poziomu wiedzy i świadomości mieszkańców + + + + oraz prowadzenie skoordynowanych działań profilaktycznych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych rodziny Program współpracy Gminy Wierzchowo z organizacjami pozarządowymi Poprawa jakości życia poprzez zaspokojenie potrzeb mieszkańców Gminy + + + + Integracja podmiotów realizujących zadania publiczne + + + + Wspieranie działań na rzecz rozwoju aktywności obywatelskiej i samoorganizacji społeczności w regionie + + + + Wzmocnienie potencjału organizacji pozarządowych + + + + Prezentacja dorobku organizacji i promowanie ich osiągnięć. + + + + Źródło: opracowanie własne na podstawie: Strategia rozwoju Gminy Wierzchowo na lata 2015-2025, IRR, Wierzchowo – Szczecin 2015; Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wierzchowo, B&Msc, Czerwiec 2000; Strategia rozwiązywania problemów 111 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 społecznych w Gminie Wierzchowo na lata 2015-2025, IRR, Wierzchowo – Szczecin 2015; Program współpracy Gminy Wierzchowo z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok 2017,Urząd Gminy w Wierzchowie. Prezentowane powyżej zestawienie wykazuje brak jakichkolwiek sytuacji konfliktowych pomiędzy celami LPR a innymi dokumentami strategicznymi obecnie obowiązującymi w Gminie Wierzchowo.

5.2. Zgodność LPR z dokumentami nadrzędnymi

Dokumenty Unii Europejskiej Nowa strategia UE na lata 2010-2020 - kontekst polityki zatrudnienia: „Europa 2020” „Europa 2020” jest nową strategią gospodarczą Unii Europejskiej zastępującą Strategię Lizbońską. Nowe wyzwania takie, jak światowy kryzys finansowy zmusiły Europę do redefinicji zarówno celów, jak i instrumentów wspierających rozwój gospodarczy. Strategia „Europa 2020” ogniskuje się wokół trzech powiązanych ze sobą priorytetów: 1. Rozwój inteligentny (rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji).

2. Rozwój zrównoważony (wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej).

3. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu (wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną).

Dla realizacji priorytetów i celów przygotowano siedem inicjatyw flagowych (projektów przewodnich), z czego kluczowymi dla polityki rynku pracy są dwie: „Mobilna Młodzież” i „Program na rzecz nowych umiejętności i miejsc pracy”. Pozostałe, komplementarne inicjatywy to: „Europejski program walki z ubóstwem”, „Unia innowacji”, „Europejska agenda cyfrowa”, „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” oraz „Polityka przemysłowa w erze globalizacji”.

Dokumenty krajowe Krajowy Program Reform (KPR) Kluczowym elementem wdrażania strategii „Europa 2020” jest Krajowy Program Reform (KPR). KPR uwzględniając krajowe uwarunkowania sytuacji społeczno-gospodarczej, wyznacza cele, które Polska powinna osiągnąć w 2020 r. Celem Krajowego Programu Reform na rzecz realizacji strategii „Europa 2020” (przyjętego przez Radę Ministrów 26 kwietnia 2011 r.) jest budowa trwałych podstaw wzrostu gospodarczego, przy łączeniu celów unijnych z priorytetami krajowymi. Przedstawione w nim reformy ukierunkowane na wzrost inteligentny, zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu, mają umożliwić przezwyciężenie barier wzrostu (tzw. wąskich gardeł – ang. bottlenecks) hamujących 112 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 potencjał rozwojowy państw członkowskich UE, jednocześnie przyczyniając się do wzmocnienia pozycji UE na arenie międzynarodowej. Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii „Europa 2020” - Aktualizacja 2012/2013 został przyjęty przez Radę Ministrów 25 kwietnia 2012 r. W ciągu najbliższych 8 lat zarządzanie rozwojem Polski będzie realizowane w oparciu o system dokumentów planistycznych, który tworzą: Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju (do 2030 r.), Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (do 2020 r.) oraz dziewięć strategii zintegrowanych.  Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności (DSRK) - dokument określający główne trendy, wyzwania oraz koncepcję rozwoju kraju w perspektywie długookresowej, przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 5 lutego 2013 r.

 Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo (SRK 2020) -dokument stanowiący aktualizację Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015, przyjęty 25 września 2012 r. przez Radę Ministrów.

Realizacji celów rozwojowych SRK 2020 służyć będzie 9 strategii zintegrowanych, stanowiących „inne strategie rozwoju” w rozumieniu ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2014 r., poz. 1649, z pózn. zm.), realizujących średnio i długookresową strategię rozwoju kraju. Należą do nich m.in.:  Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego,

 Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego,

 Krajowa strategia rozwoju regionalnego – Regiony – Miasta - Obszary wiejskie.

Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego (SRKL) Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 (SRKL) została przyjęta przez Radę Ministrów (uchwała nr 104 Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2013 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020). Głównym celem SRKL jest rozwijanie kapitału ludzkiego poprzez wydobywanie potencjałów osób w taki sposób, by mogły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym na wszystkich etapach życia. Poza celem głównym w SRKL wyznaczono pięć celów szczegółowych:  wzrost zatrudnienia;

113 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

 wydłużenie aktywności zawodowej i zapewnienie lepszej jakości funkcjonowania osób starszych;

 poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym;

 poprawa zdrowia obywateli oraz podniesienie efektywności opieki zdrowotnej;

 podniesienie poziomu kompetencji i kwalifikacji obywateli.

Realizacja celu głównego oraz celów szczegółowych SRKL odbywać się będzie poprzez działania podejmowane na różnych etapach życia: od wczesnego dzieciństwa, poprzez edukację szkolną, edukację na poziomie wyższym, okres aktywności zawodowej i rodzicielstwa, do starości. Pracom nad SRKL towarzyszyło przekonanie, że wysoka jakość kapitału ludzkiego ma znaczenie przy dokonywaniu życiowych wyborów, które przekładają się na jakość życia obecnego i przyszłych pokoleń. Realizacja celów SRKL powinna, w perspektywie roku 2020, pozwolić na to, by Polska, dzięki rozwiniętemu rynkowi pracy i wysokiemu poziomowi zatrudnienia w połączeniu z wysokiej jakości systemem kształcenia oraz efektywną opieką zdrowotną, stawała się coraz bardziej nowoczesnym, atrakcyjnym i konkurencyjnym miejscem do życia. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego (SRKS) została przyjęta przez Radę Ministrów (uchwała nr 61 Rady Ministrów z dnia 26 marca 2013r r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2020). Cel strategiczny SKRS został określony jako wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski, a do jego osiągnięcia mają prowadzić działania pogrupowane w czterech priorytetach:  kształtowanie postaw sprzyjających kooperacji, kreatywności oraz komunikacji,

 poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie publiczne,

 usprawnienie procesów komunikacji społecznej oraz wymiany wiedzy,

 rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego.

SRKS ma przyczynić się do realizacji opisanego w Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju celu: wzrost społecznego kapitału rozwoju. Ma to nastąpić m.in. poprzez edukację obywatelską, medialną, kulturalną i wzmacniającą kreatywność, upraszczanie mechanizmów zrzeszania się obywateli (m.in. ograniczenie procedur i obciążeń dla organizacji pozarządowych), rozszerzanie listy działań instytucji kultury. Z kolei w odniesieniu do celów średniookresowych SRKS ma przede wszystkim przyczynić się do budowy sprawnego państwa m.in. poprzez wzmacnianie mechanizmów partycypacyjnych w politykach rozwoju. 114 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020 - projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie przyjęcia „Krajowego Programu Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020. Nowy wymiar aktywnej integracji” (z dnia 8 kwietnia 2014 r.). Program stanowi realizację krajowej polityki społecznej, w szczególności celu szczegółowego 3 Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020: Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2014-2020 został przyjęty przez Radę Ministrów (uchwała nr 76 z dnia 29 kwietnia w sprawie ustanowienia Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020). Realizacja Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (KPPPwR) powinna przyczynić się do ograniczenia zjawiska przemocy w rodzinie poprzez stosowanie szerokiego spektrum działań zapewniających ochronę i pomoc osobom dotkniętym przemocą. Metody i narzędzia realizacji celów Programu będą miały zastosowanie w skali całego kraju. Program ma charakter uniwersalny z uwzględnieniem priorytetów z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Celem głównym jest zwiększenie skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zmniejszenie skali tego zjawiska w Polsce. W dokumencie określono cele szczegółowe:  Zintensyfikowanie działań profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

 Zwiększenie dostępności i skuteczności ochrony oraz wsparcia osób dotkniętych przemocą w rodzinie.

 Zwiększenie skuteczności oddziaływań wobec osób stosujących przemoc w rodzinie.

 Zwiększenie poziomu kompetencji przedstawicieli instytucji i podmiotów realizujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w celu podniesienia jakości i dostępności świadczonych usług.

Dokumenty regionalne Strategia Województwa Zachodniopomorskiego w Zakresie Polityki Społecznej do roku 2015 została przyjęta Uchwałą Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 21.03.2005 r. – Nr XXI/230/05.

115 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Strategia Wojewódzka w Zakresie Polityki Społecznej planuje działania województwa w taki sposób, aby przeciwdziałać najistotniejszym zagrożeniom społecznym przy aktywnym udziale samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych. Misją Strategii Województwa Zachodniopomorskiego w Zakresie Polityki Społecznej do roku 2015 jest: „podnoszenie jakości życia wśród tych mieszkańców regionu, którzy ze względu na trudną sytuację życiową nie są w stanie samodzielnie zaspokoić podstawowych potrzeb bytowych, a przez to nie mogą uczestniczyć lub mają ograniczy udział w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym”. Celem pośrednim jest stworzenie spójnego systemu realizacji zadań polityki społecznej. Strategia obejmuje następujące cele strategiczne: 1) przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia, 2) pomoc rodzinom w prawidłowym wypełnianiu ról społecznych, 3) przeciwdziałanie i łagodzenie negatywnych skutków marginalizacji grup społecznych, 4) zmniejszenie spożycia alkoholu i używania środków psychoaktywnych oraz ograniczanie ich negatywnych skutków wśród mieszkańców województwa, 5) tworzenie warunków równego dostępu osób niepełnosprawnych do życia zawodowego i społecznego, 6) podniesienie bezpieczeństwa społecznego i socjalnego wśród osób starszych.

116 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

6. System wdrażania i monitorowania realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji

6.1. System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji Podmiotem odpowiedzialnym za wdrażanie założeń dokumentu jest Wójt Gminy Wierzchowo. Zadania związane z rewitalizacją zostaną osadzone w ramach istniejących struktur organizacyjnych Urzędu Gminy w Wierzchowie. W celu efektywnego oraz zintegrowanego współdziałania różnych jednostek, na rzecz realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji zaangażowani zostaną przedstawiciele referatów/samodzielnych stanowisk pracy Urzędu Gminy w Wierzchowie i/lub jednostek organizacyjnych gminy odpowiedzialnych za realizację konkretnych projektów. W trakcie prac nad LPR został powołany zespół ds. rewitalizacji. Zespół ten będzie kontynuował swoje prace także w trakcie wdrażania LPR jako Zespół Zadaniowy, co przyczyni się do wzajemnego uzupełniania się działań oraz spójności procedur w realizacji poszczególnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych w zakresie powiązanych projektów infrastrukturalnych („twardych”) oraz społecznych („miękkich”). Należy rozważyć poszerzenie aktualnego składu o kolejnych przedstawicieli, rekrutujących się spośród pracowników Urzędu Gminy, kierowników gminnych instytucji zaangażowanych w realizację Programu, liderów społeczności /sołectw/ ujętych do działań rewitalizacyjnych oraz przedstawicieli Rady Gminy. Zespół stanowić będzie naturalny pomost wymiany uwag, inicjatyw, informacji. Uczestniczy i uczestniczył będzie na wszystkich etapach realizacji procesu rewitalizacji. W pracach Zespołu braki także udział przewodniczący i członkowie Komisji Stałych Rady Gminy Wierzchowo, przedstawiciele organizacji pozarządowych i stowarzyszeń działających na terenie Gminy Wierzchowie, przedstawiciele działających na terenie gminy zakładów pracy a także inne osoby zainteresowane udziałem w pracach Zespołu. Obrady Zespołu były otwarte i w zależności od potrzeb i zainteresowania interesariusze mogli w nim każdorazowo uczestniczyć. Zadania niezbędne do wdrażania LPR wykonywane będą w ramach obowiązków poszczególnych struktur organizacyjnych gminy, dlatego nie określono dodatkowych kosztów ich realizacji. W ramach swoich kompetencji każda z komórek urzędu lub jednostek organizacyjnych gminy będzie wdrażała te działania, dostosowując w sposób elastyczny swoje zasoby osobowe do określonych aktualnie potrzeb. Wszystkie projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne realizowane jako zadania własne gminy będą wdrożone zgodnie z uchwałami budżetowymi na kolejne lata funkcjonowania LPR zapewniając efektywną realizację zaplanowanych działań. W zakresie zarządzania środkami finansowymi potrzebnymi do wdrożenia projektów rewitalizacyjnych włączony zostanie Skarbnik Gminy oraz Referat finansów i mienia komunalnego. W związku z tym, że realizacja zaplanowanych działań rewitalizacyjnych odbywać się będzie w oparciu o system wdrażania pomocy strukturalnej Unii Europejskiej to interesariusze rewitalizacji, korzystając z dofinansowania projektów unijnymi środkami finansowymi będą zobowiązani przestrzegać zasad i procedur wspólnotowych (szczególnie w zakresie realizacji projektów 117 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 partnerskich). Zasady realizacji projektów rewitalizacyjnych współfinansowanych z RPO Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2014–2020 będą wynikać z obowiązujących dokumentów programowych, a determinowane będą określonymi procedurami konkursowymi. W pracach nad tworzeniem Lokalnego Programu Rewitalizacji uczestniczyli przedstawiciele organizacji pozarządowych, a zwłaszcza: Straż Pożarna w Wierzchowie, Klub Sportowy M.L.K.S. "Kolejarz" KPPD S.A. Wierzchowo, Stowarzyszenie Centrum Aktywności Lokalnej w Wierzchowie, Uczniowski Klub Sportowy Orliki, Stowarzyszenie "Nasza Świerczyna", Ochotnicza Straż Pożarna w Świerczynie, Ludowy Klub Sportowy "Drzewiarz", Uczniowski Klub Sportowy "Lider" przy Zespole Szkół w Świerczynie, Ochotnicza Straż Pożarna w Żabinku, Związek Emerytów Rencistów i Inwalidów Zarząd Rejonowy w Drawsku Pomorskim (koła terenowe w Wierzchowie, Sośnicy i Świerczynie), „NATURA” Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Środowiska Gminy Wierzchowo, Stowarzyszenie Odnowy Społecznej AWATAR, Żabin. Przedstawiciele tych organizacji będą także zapraszani do prac nad monitorowaniem i aktualizacją LPR Gminy Wierzchowo. Sposób włączania przedstawicieli tych organizacji oraz innych osób został opisany w punkcie 6.4. Mechanizmy włączenia różnych grup interesariuszy w proces rewitalizacji.

6.2. System monitoringu Opracowanie właściwego systemu monitoringu, a także ocena skuteczności działań wynikających z wprowadzenia przedsięwzięć rewitalizacyjnych w życie, umożliwi zbadanie rezultatów osiągniętych w poszczególnych projektach. System monitoringu będzie składał się z trzech podstawowych narzędzi:

 Monitoring stały, który jest prowadzony na bieżąco w trakcie realizacji Programu. Operator (komisja) rewitalizacji zbiera informacje od jednostek odpowiedzialnych za realizację projektów w ramach ich kompetencji. Dzięki temu odpowiednio analizuje i reaguje na zmiany. Uzyskuje również dane bezpośrednio od jednostek, które posłużą do sporządzenia raportów i ewaluacji działań. Monitorowanie obejmować będzie zarówno rzeczowe, jak i finansowe aspekty wdrażania LPR. o Monitoring rzeczowy dostarczy danych na temat aktualnego stanu realizacji LPR oraz umożliwi ocenę postępu i efektywności jego głównych założeń. Mierzone będą one za pomocą corocznych zmian wskaźników produktu i rezultatu, przyporządkowanych do konkretnych projektów i/lub przedsięwzięć rewitalizacyjnych, jak i wskaźników oddziaływania w odniesieniu do celów rewitalizacji, które wykorzystane zostały na etapie diagnostycznym gminy do wyznaczenia obszaru zdegradowanego, a następnie obszaru rewitalizacji. W związku z tym posłużą do przedstawienia skali i charakteru zmian w aktualnej sytuacji czy tendencji zachodzących na obszarze rewitalizacji w porównaniu do terenu całej gminy. Wszystkie wskaźniki gromadzone będą na bieżąco w miarę postępu prac, natomiast ich stan osiągnięcia oceniany będzie cyklicznie co 2 lata. o Monitoring finansowy dostarczy danych na temat szacunkowego kosztu oraz wykorzystanych źródeł finansowania, będących podstawą do oceny sprawności wydatkowania środków. Na poziomie dokumentu zakłada się monitoring w oparciu o okresowe sprawozdania finansowe. Dane zawarte w tych opracowaniach powinny obejmować m.in. wysokość wkładu własnego i pozyskanych środków zewnętrznych,

118 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

wydatki poniesione w okresie objętym sprawozdaniem oraz od początku realizacji projektu, procentowy stan zaawansowania realizacji interwencji, stopień osiągnięcia założonych wskaźników, a także informacje na temat postępu wykonania przyjętego harmonogramu w oparciu o ustalony plan finansowy.  Raport sporządzony co najmniej raz na 3 lata – sugeruje się sporządzanie coroczne jako instrumentu kontroli nad wykonalnością projektów w ramach Programu. Raport taki powinien zawierać opis postępu prac i realizacji projektów, analizę kosztów i wydatków, a także listę najważniejszych wydarzeń mających wpływ na realizację zadań. Raport taki sporządza operator (komisja) rewitalizacji na podstawie danych zebranych od jednostek odpowiedzialnych za realizację poszczególnych projektów.  Ewaluacja ex-post – przeprowadzona po zakończeniu Programu Rewitalizacji. Składa się na nią końcowy raport z realizacji całego programu z analizą finansową i wykonalności rzeczowej. Opublikowany powinien być na stronie internetowej Urzędu Gminy Wierzchowo (Biuletyn Informacji Publicznej). Uzupełnieniem powinien być materiał audiowizualny w postaci map, grafiki, zdjęć, filmów itp. uwzględniający stan przed realizacją, w trakcie prowadzenia prac, jak i po ich zakończeniu. Raport taki jest sporządzany przez Wójta i przedstawiany Radzie Gminy oraz uchwalany. Drugą częścią ewaluacji jest ocena przy użyciu danych społeczno – ekonomicznych. Badania obejmują wszystkie sfery, których dotyczył kryzys. Dzięki zestawieniu danych z diagnozy stanu przed rozpoczęciem i po przeprowadzeniu działań rewitalizacyjnych, będzie można stwierdzić czy zaproponowane przedsięwzięcia przyniosły efekty oraz w jakim stopniu wpłynęły na poprawę sytuacji na obszarze rewitalizacji i całej Gminy Wierzchowo. Ewaluacja jest przydatna przy planowaniu kolejnych działań rewitalizacyjnych. Jest bowiem zbiorem uwag, rozpoznaniem przeszkód i możliwych sposobów ich rozwiązania. Dzięki temu kolejne projekty będą miały zmniejszone ryzyko niepowodzenia. Ocena skuteczności działań ma na celu rozpoznanie, czy zostały spełnione cele rewitalizacji założone na początku Programu. Jej przeprowadzenie będzie możliwe przez zbadanie wskaźników, które opisują zmiany, jakie zaszły na rewitalizowanym obszarze.

119 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

6.3. Wskaźniki monitoringu System monitorowania opierać się będzie się na wskaźnikach przypisanych zgodnie z ich znaczeniem do celów wyznaczonych w Lokalnym Programie Rewitalizacji. Wskaźniki zaprojektowano z myślą, aby jednocześnie oceniały realizację projektów jak również realizację przyjętych celów programu

Tabela 33. Wskaźniki realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 2017- 2023.

Cel Wskaźniki: Planowana zmiana: wskaźniki produktu rosnąca, co najmniej 2 Liczba imprez organizowanych na terenie rewitalizowanym imprezy rocznie Liczba szkoleń z zakresu przygotowania i realizacji projektów rosnąca, co najmniej 1 lokalnych szkolenie rocznie wskaźniki rezultatu Liczba osób uczestniczących w imprezach lokalnych co najmniej 10% populacji

wskaźniki oddziaływania

malejąca, co najmniej o Liczba osób bezrobotnych 10% do 2023 roku w stosunku do 2017 r. malejąca, co najmniej o Liczba osób korzystających z pomocy społecznej 10% do 2023 roku w stosunku do 2017 r. wskaźniki produktu Liczba wyremontowanych obiektów użyteczności publicznej co najmniej 3 obiekty do służącej mieszkańcom obszarów rewitalizowanych (służba zdrowia, 2023 roku policja, administracja samorządowa) Powierzchnia użytkowa poddana przebudowie co najmniej 300 m2 wskaźniki rezultatu co najmniej nowych 10

1. Integracja 1. i aktywizacjalokalnej społeczności Nowe miejsca pracy miejsc pracy w usługach publicznych do 2023 roku co najmniej 2 udogodnienia Liczba udogodnień dla osób niepełnosprawnych techniczne

wskaźniki oddziaływania

wzrost o co najmniej 10% w Wzrost satysfakcji osób korzystających ze zmodernizowanych 2022 roku w stosunku do obiektów 2018 roku Liczba nowych usług o charakterze publicznym powstałych w wzrost o co najmniej 2 wyniku modernizacji obiektów usługi rocznie Dokończenie na następnej stronie.

120 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Cel Wskaźniki: Planowana zmiana:

wskaźniki produktu

Liczba projektów inwestycyjnych nakierowanych na co najmniej 1 rocznie przedsiębiorczość wskaźniki rezultatu wzrost o co najmniej 10 Liczba przedsiębiorstw działających na obszarach rewitalizacji firm do 2023 roku

wskaźniki oddziaływania

spadek o co najmniej 2% do Stopa bezrobocia końca 2023 roku

(w 01. 2017 8,3%)

2. Wspieranie 2. rozwoju lokalnej przedsiębiorczościoraz rozwój zasobówludzkich na rynkupracy wskaźniki produktu Liczba odnowionych obiektów użyteczności publicznej co najmniej 4 do 2023 roku wskaźniki rezultatu Powierzchnia odnowionych terenów rekreacyjnych i co najmniej 500 m2 wypoczynkowych

wskaźniki oddziaływania

Liczba osób korzystających ze zmodernizowanych obiektów co najmniej 200 osób

(rocznie) rocznie

3. Rozwój 3. oraz modernizacja ponadlokalnej infrastruktury technicznej,społecznej i transportowej wskaźniki produktu Liczba szkoleń z zakresu edukacji ekologicznej co najmniej 2 rocznie Powierzchnia remontowa obiektu przystosowanego do edukacji co najmniej 200 m2 ekologicznej

wskaźniki rezultatu

Liczba uczestników szkoleń ekologicznych co najmniej 50 osób rocznie

wskaźniki oddziaływania

o 10% w 2023 roku w Zmniejszenie liczby zbiorników bezodpływowych

stosunku do roku 2027

4. Poszanowanie 4. środowiska naturalnego zgodniez zasadami trwałego rozwoju Źródło: opracowanie własne.

6.4. Mechanizmy włączenia różnych grup interesariuszy w proces rewitalizacji Partycypacja społeczna i działania aktywizacyjne wpisane są w proces rewitalizacji na terenie Gminy Wierzchowo jako fundament działań na wszystkich jego etapach, tj. diagnozowanie, programowanie, wdrażanie (w tym finansowanie), monitorowanie i ewaluacja. Takie podejście ma na celu podniesienie skuteczności i trwałości projektów rewitalizacyjnych oraz gotowości i świadomości mieszkańców o partycypacyjnym współdecydowaniu o obszarze objętym programem rewitalizacji. Ponadto realizuje zasadę partnerstwa wynikającą z art. 5 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013, polegającą na łączeniu szerokiego grona partnerów (w szczególności lokalnych społeczności i przedsiębiorców, a także ekspertów) w procesy

121 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 programowania i realizacji projektów rewitalizacyjnych w ramach programów operacyjnych oraz konsekwentnego, otwartego i trwałego dialogu, także z tymi podmiotami i grupami, których rezultaty rewitalizacji mają dotyczyć. Opiera się ona na założeniu, że opinia środowiska lokalnego jest najważniejszym elementem tworzenia dokumentu, który ma stanowić narzędzie do projektowania konkretnych zadań, podejmowanych w celu rozwiązywania problemów i eliminacji negatywnych zjawisk oraz wykorzystania lokalnych potencjałów, a tym samym poprawiających warunki i jakość życia mieszkańców. Narzędzia partycypacji społecznej zastosowane na każdym etapie sporządzenia i wdrażania LPR ukierunkowane zostały na możliwie dojrzałe formy, obejmujące nie tylko informowanie, ale również opracowywanie, konsultowanie, współdecydowanie, kontrolę obywatelską, badania ilościowe (m.in. ankieta na obszarze rewitalizacji), inicjatywę lokalną (m.in. nabór pomysłów na projekty poprzez kartę projektową) czy współrealizację (m.in. konkursy na partnerów). Kluczowymi interesariuszami rewitalizacji są beneficjenci planowanych projektów rewitalizacji. W pierwszej kolejności są nimi mieszkańcy obszarów rewitalizacji, którzy odczują poprawę sytuacji w zakresie techniczno-infrastrukturalnym. Interesariuszami rewitalizacji jest także samorząd gminny, przedsiębiorstwa komunalne, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, pracownicy służby zdrowia, urzędnicy budynków użyteczności publicznej, dla których polepszą się warunki pracy, wreszcie – wszyscy mieszkańcy gminy. Szereg działań rewitalizacyjnych, mimo, iż zlokalizowanych w obszarze rewitalizacji, ma charakter ponadlokalny. Chodzi tu zwłaszcza o projekty związane z upowszechnianiem kultury, rozwojem edukacji i przedsiębiorczości. Przedsięwzięcia ta mają bardzo złożony charakter i każdorazowo wymagają tworzenia swoistej „grupy nacisku” złożonej z konkretnych interesariuszy. Zupełnie inne kategorie społeczne będą wspierać projekty poprawiające estetykę rewitalizowanych obszarów wiejskich, niż kategorie zainteresowane budową nowych mieszkań socjalnych. Oznacza to, iż skład Zespołu ds. rewitalizacji będzie poszerzany o kolejnych interesariuszy w zależności od realizowanych działań projektowych. Włączenie nowych interesariuszy odbywać się będzie na wniosek Koordynatora lub dotychczasowych członków Zespołu. Decyzje o włączeniu nowych członków podejmuje Zespół zwykłą większością głosów. Modyfikacje wprowadzane do Programu w reakcji na zmiany zachodzące w otoczeniu. Podczas realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych konieczne jest wychwytywanie zmian i szybkie reagowanie na nowe zdarzenia. Mogą one zachodzić na obszarze rewitalizacji lub poza nim, pozostawać w zależności z terenem oraz wywierać na niego wpływ. Ważne jest więc monitorowanie sytuacji szerzej, by odpowiednio organizować działania zapobiegawcze. Zmiany powinny zostać opisane i zawierać rodzaj i przyczynę, wpływ na dalszą realizację Programu i propozycje modyfikacji. Zespół ds. rewitalizacji będzie również odpowiedzialny za aktywną partycypację społeczną w sprawach dotyczących wdrażania założeń programu, jego aktualizacji, czy promowania procesu rewitalizacji. Celem dialogu społecznego jest poznanie aktualnych potrzeb lokalnej społeczności i pozostałych interesariuszy, aby możliwie w najbardziej efektywny sposób realizować Lokalny Program Rewitalizacji. Dlatego zakłada się organizację spotkań otwartych organizowanych przez Zespół ds. rewitalizacji z mieszkańcami obszaru rewitalizacji i pozostałymi interesariuszami. W trakcie organizowanych cyklicznie spotkań będą zbierane uwagi i opinie wszystkich interesariuszy, które

122 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023 będą brane pod uwagę przy dalszej realizacji Programu. Na koniec każdego spotkania będzie sporządzany raport, który będzie publikowany na stronie internetowej Urzędu i Biuletynu Informacji Publicznej. Spotkania odbywać się będą cyklicznie, co najmniej raz na dwa lata. Spotkania mogą być organizowane częściej w zależności od potrzeb. Na organizowanych spotkaniach będzie również przedstawiony raport podsumowujący realizację Programu Rewitalizacji i prognoza realizacji działań rewitalizacyjnych w następnych latach sporządzana przez Zespół ds. rewitalizacji, które będą sporządzane raz na dwa lata. Zespół będzie również zbierał uwagi i propozycje za pomocą specjalnie w tym celu utworzonej skrzynki mailowej w trakcie trwania realizacji programu. Wszystkie propozycję będą poddane dyskusji publicznej na spotkaniach. Propozycje zmian przyjmuje Zespół ds. rewitalizacji, a po ich przyjęciu przekazuje koordynatorowi ds. rewitalizacji. Koordynator przedstawia projekt zmian, a Rada Gminy akceptuje i przyjmuje zmiany w Programie.

123 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

7. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko

Opracowany Lokalny Program Rewitalizacji jest dokumentem strategicznym obejmującym szereg działań inwestycyjnych. W celu harmonizacji interesów beneficjentów projektów z pozostałymi mieszkańcami obszaru gminy jest ocena wpływu przyjętych założeń na otoczenie. Zgodnie z regulacjami prawnymi ma ona postać strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ). Podstawowym dokumentem regulującym kwestie przeprowadzenia SOOŚ jest ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 roku, poz. 1235 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą OOŚ. Lokalny Program Rewitalizacji nie jest dokumentem planistycznym, dotyczącym kształtowania polityki przestrzennej gminy na mocy ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2012 roku poz. 647 z późn. zm.) oraz nie stanowi strategii rozwoju regionalnego, gdyż ma zasięg lokalny (dotyczy obszaru jednej gminy). Odnosząc się do art. 46 pkt 2 ustawy OOŚ, należy zauważyć, że przedmiotowy dokument stanowi wprawdzie plan skoncentrowany m.in. na rewitalizacji, lecz nie wyznacza ram dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Natomiast art. 47 ustawy OOŚ, stanowi, że: „przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest konieczne w przypadku projektów dokumentów, innych niż wymienione w art. 46, jeżeli w uzgodnieniu z właściwym organem, o którym mowa w art. 57, organ opracowujący projekt stwierdzi, że wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub że realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko”. Przyjęto, że SOOŚ zostanie przeprowadzona, o ile, po zakończeniu procesu opiniowania przez instytucje wymienione w art. 17 ust 2 pkt 4 Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777 z późn. zm.), a także uzgodnieniu braku konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko na podstawie art. 47 i 49 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r. poz. 353 z późn. zm.) takie zalecenie zostanie uzgodnione.

124 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

8. Spis tablic i rysunków Tabela 1. Podstawowe dane statystyczne o gminie (2015) ...... 14 Tabela 2. Całkowita liczba ludności i liczba ludności w wieku produkcyjnych w podziale na płeć ...... 28 Tabela 3. Liczba ludności w wieku produkcyjnym mobilnym i niemobilnym w podziale na płeć ...... 29 Tabela 4. Liczba bezrobotnych i wskaźnik bezrobocia ...... 30 Tabela 5. Bezrobocie wśród kobiet i mężczyzn ...... 31 Tabela 6. Zarejestrowani bezrobotni według grup wieku ...... 32 Tabela 7. Długotrwałość czasu rejestracji ...... 33 Tabela 8. Poziomy wykształcenia zarejestrowanych bezrobotnych ...... 34 Tabela 9. Beneficjenci pomocy społecznej i udzielone świadczenia ...... 38 Tabela 10. Wskaźniki dotyczące pomocy społecznej w gminie ...... 39 Tabela 11. Liczba rodzin uzyskująca pomoc z uwagi na niektóre przyczyny ...... 39 Tabela 12. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON ...... 40 Tabela 13. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON (odsetki od liczby ogólnej) .... 42 Tabela 14. Liczba podmiotów w kategoriach zatrudnienia ...... 43 Tabela 15. Obroty finansowe (będące podstawą obliczenia podatku VAT) podmiotów gospodarczych w gminie Wierzchowo ...... 44 Tabela 16. Zmiany sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie gminy Wierzchowo porównanie stanu dla lat 2009 i 2013 ...... 46 Tabela 17. Porównanie danych z zakresu gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Wierzchowo, Powiatu Drawskiego oraz Województwa Zachodniopomorskiego (stan na rok 2013) .. 46 Tabela 18. Zmiana długości sieci. Liczby odbiorców i zużycia gazu w latach 2009 i 2013 ...... 47 Tabela 19. Porównanie danych statystycznych dotyczących liczby odbiorców i zużycia gazu na terenie Gminy Wierzchowo, Powiatu Drawskiego oraz Województwa Zachodniopomorskiego ...... 47 Tabela 20. Podstawowe wskaźniki sfery społecznej ...... 53 Tabela 21. Liczba dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym w Gminie Wierzchowo w latach 2013- 2016 ...... 54 Tabela 22. Podmioty gospodarcze działające w gminie Wierzchowo ...... 54 Tabela 23. Stan techniczny budynków w gminie Wierzchowo ...... 56 Tabela 24. Ilość azbestu do utylizacji (ton na 100 mieszkańców) – wyliczenia szczegółowe ...... 57 Tabela 25. Liczba zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków według miejscowości i kwartałów w gminie Wierzchowo ...... 58 Tabela 26. Podsumowanie analizy sfer kryzysowych w gminie Wierzchowo ...... 62 Tabela 27. Obszary wskazane do działań rewitalizacyjnych ...... 65 Tabela 28. Komplementarność problemowa projektów skierowanych na poprawę jakości życia mieszkańców ...... 103 Tabela 29. Komplementarność projektów związanych z rynkiem pracy ...... 104 Tabela 31. Lista projektów zawierająca indykatywne źródła finansowania projektów ...... 106 Tabela 31. Harmonogram wydatków związanych z realizacją LPR Gminy Wierzchowo na lata 2018- 2023 ...... 108 Tabela 32. Matryca powiązań między LPR a innymi dokumentami strategicznymi gminy ...... 110 Tabela 33. Wskaźniki realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 2017- 2023...... 120

125 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Rysunek 1. Specjalna Strefa Włączenia (kolor czerwony) w 2016 roku ...... 26 Rysunek 2. Podział Wierzchowa na 2 kwartały ...... 50 Rysunek 3. Miejscowości z obszarami zdegradowanymi w gminie Wierzchowo ...... 63 Rysunek 4. I obszar rewitalizacji, Wierzchowo- obrzeże centrum (1:5000, mapa skalowana do 65%) 66 Rysunek 5. 2 obszar rewitalizacji Żabin – Żeńsko (1:5000, skalowanie do 30% w pionie i poziomie). . 67 Rysunek 6. Podobszary rewitalizacji: 1.Wierzchowo, 2.Żabin-Żeńsko...... 76 Rysunek 7. Struktura źródeł finansowania projektów LPR Gminy Wierzchowo na lata 2017-2023 ... 108

126 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

9. Załącznik nr 1. Raport z konsultacji społecznych Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 2017-2023

Wstęp Poniżej przedstawione zostały wyniki konsultacji Lokalnego Programu Rewitalizacji dla gminy Wierzchowo. W sumie wypełniono 154 ankiety. Osoby biorące udział w konsultacjach wskazały wybrany obszar poddawany rewitalizacji za najbardziej zaniedbanym obszarem w gminie/ Jednocześnie wskazano ten obszar jako wymagający rewitalizacji w obszarze społecznym, infrastrukturalnym i gospodarczym.

Ilość Odpowiedź % odpowie dzi

Tak 86.82% 112

Nie, Jeżeli nie, to proszę podać jaki inny obszar (spełniający kryterium objęcia maksymalnie 20% obszaru gminy i zamieszkiwany przez nie więcej 30% mieszkańców 13.18% 17 gminy) powinien zostać objęty rewitalizacją

Wśród innych obszarów wskazano (po jednym wskazaniu)  Świerczyna, Wielboki, Otrzep  Będlino  Droga do zakładu karnego  Cała miejscowość Wierzchowo  Żabin świetlica i inne  Obszar w kwestii zdrowia (seniorów), zbyt mała świadomość.  Będlin  Osiek Drawski  Ulica 3-go Marca

W zdecydowanej większości mieszkańcy uznali wypracowane projekty za kompleksowe to znaczy takie, które obejmują zarówno obszar społeczny, gospodarczy, infrastrukturalny.

Odpowiedź % Ilość odpowiedzi

Tak 83.61% 102

Nie 16.39% 20

W sumie: 122 wypełnień

Poniżej przedstawiamy rozkład wskazań w zakresie istotności poszczególnych projektów dla społeczności lokalnej zamieszkującej teren rewitalizowany (można było wskazać wszystkie projekty) – -1 najmniej ważny, 5 najważniejszy w nawiasach podajemy liczbę wskazań.

127 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

1 - 5 - Odpowiedź najmnie 2 3 4 najważniejszy j ważny

22.79% ( 16.91% 19.85% (2 13.24 Wojsko to twoja przyszłość 27.21% (37) 31) (23) 7) % (18)

Budowa i modernizacja 7.03% (9 7.81% ( 14.06% (1 20.31 infrastruktury sportowo-rekreacyjno- 50.78% (65) ) 10) 8) % (26) kulturalnej

Budowa przedszkola w 5.51% (7 2.36% ( 8.66% (11 8.66% 74.8% (95) Wierzchowie ) 3) ) (11)

Rozbudowa remizy z funkcjami 11.29% ( 15.32% 22.58% (2 23.39 27.42% (34) społecznymi wraz z doposażeniem 14) (19) 8) % (29)

Zagospodarowanie plaży nad 7.56% (9 6.72% ( 18.49% (2 10.08 57.14% (68) jeziorem Darmienko ) 8) 2) % (12)

21.93% ( 27.19% 21.93% (2 7.89% Budowa farm fotowoltaicznych 21.05% (24) 25) (31) 5) (9)

Remont drogi i budowa chodnika oraz modernizacja oświetlenia na ul. Wojska Polskiego w Wierzchowie z 18.58% ( 18.58% 11.5% (13 13.27 38.05% (43) uwzględnieniem zagospodarowania 21) (21) ) % (15) placu gminnego integrującego społeczność miejscowości.

Utworzenie amatorskiej ligi kobiet i 36.11% ( 23.15% 18.52% (2 5.56% 16.67% (18) mężczyzn w unihokeju 50+ 39) (25) 0) (6)

Budowa świetlicy wiejskiej w 29.52% ( 12.38% 17.14% (1 17.14 23.81% (25) miejscowości Żeńsko 31) (13) 8) % (18)

Program aktywizacji zawodowej mieszkańców pod kątem 7.77% (8 15.53% 14.56% (1 17.48 44.66% (46) zatrudnienia u potencjalnych ) (16) 5) % (18) pracodawców.

Remont drogi Żabin – Żeńsko wraz z budową chodników w miejscowości Żeńsko i ścieżki 3.92% (4 9.8% (1 12.75% (1 12.75 60.78% (62) rowerowej, drogi dojazdowej do ) 0) 3) % (13) lotniska i drogi publicznej do Agri Plus

Inwestycja w przystanek Żeńsko 20.41% ( 13.27% 23.47% (2 15.31 27.55% (27) wraz z przejęciem nieruchomości 20) (13) 3) % (15)

10.42% ( 10.42% 15.63% (1 15.63 Aktywnie społeczny Żabin 47.92% (46) 10) (10) 5) % (15)

12.9% (1 7.53% ( 12.9% (12 15.05 Świetlica wiejska w Żabinie 51.61% (48) 2) 7) ) % (14)

128 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

1 - 5 - Odpowiedź najmnie 2 3 4 najważniejszy j ważny

Rozbudowa działalności hotelowo - 8.99% (8 20.22% 11.24% (1 25.84 33.71% (30) gastronomicznej ) (18) 0) % (23)

Przebudowa infrastruktury drogowej 6.82% (6 10.23% 14.77% (1 17.05 51.14% (45) dla sołectwa Żabin. ) (9) 3) % (15) W sumie: 136 wypełnień Czy Lokalny Program Rewitalizacji powinien zostać uzupełniony o dodatkowy projekt, jeśli tak to jaki.

Odpowiedź % Ilość odpowiedzi

Tak, jeśli tak to wpisz poniżej o jaki 46.23% 49

Nie 53.77% 57

W sumie: 106 wypełnień

O jakie projekty wg mieszkańców powinien być uzupełniony LPR dla Gminy Wierzchowo

Lista odpowiedzi

 Budowa bieżni wraz ze skocznią w dal przy Szkole Podstawowej w Wierzchowie.  remont drogi , chodników i oświetlenia na ul. 3-go Marca oświetlenie ul. Długa - cegielnia  remont drogi do miejscowości Nowe Laski  chodniki na ul. 3 Marca  REMONT DROGI NA UL. 3 MARCA W WIERZCHOWIE REMONT DROGI DO NOWYCH LASEK MONTAŻ OŚWIETLENIA CEGIELNIA -UL. DŁUGA  chodniki i droga dla mieszkańców ul. 3 Marca  oświetlenie na cegielni w Wierzchowie  remonty dróg na Sośnicę i Nowe Laski  remont drogi na ul. 3-go marca  Budowa chodników w pozostałych miejscowościach  Projekt Edukacyjny - nauka języków obcych dla dorosłych  ul. 3-go Marca - remont drogi, chodnika  Pozyskiwanie dużych przedsiębiorstw  Aktywizacja zawodowa i nie tylko, kształcenie umiejętności społecznych.  Działania na rzecz umiejętności społecznych  Kilkugodzinne dyżury w przychodni w weekendy, szkolenia i "pogadanki" nt.: cukrzycy, udarów, zawałów,  oraz szkolenia z zakresu pierwszej pomocy  Plaża w Żabinie  Zrobienie chodników w Będlinie oraz stworzenie boiska do piłki nożnej i siatkówki. Zrobienie dnia dziecka.  Remont drogi Wierzchowo-Sośnica i Żabin-Nowe Laski  Rozbudowa remizy i budowa drogi do zakładu karnego  Siłownia przy placu w Żabinie  Remont drogi w Żabinie ul. Kasztanowej przy starym PGR

129 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

 Ścieżka rowerowa do Wałcza  Remont dróg w Żabinie droga kasztanowa przy PGR  droga kasztanowe przy starym PGR  Siłownia przy placu zabaw w Żabinie  Tereny zielone przy drogach  Ścieżka rowerowa Żabin - Wałcz  Remont drogi w Żabinie, ul. Kasztanowa przy PGR  Budowa pomostu dla łodzi wędkarskich przy plaży nad jeziorem Dramienko.  Uświadamianie pracodawcy, że pracownik to nie niewolnik.  Remont dróg w Żabinie, droga Kasztanowa przy PGR. W sumie: 32 wypełnień

Kto brał udział w konsultacjach? Miejscowości, w jakich odbyły się konsultacje i zostały zebrane ankiety:

Odpowiedź % Ilość odpowiedzi

Ankiety złożone podczas konsultacji w Żabinie 33.77% 52

Ankiety złożone podczas konsultacji w Wierzchowie 43.51% 67

Ankiety złożone podczas konsultacji w Żeńsku 12.99% 20

Ankiety przesłane elektronicznie 9.74% 15

W sumie: 154 wypełnień

Jaki obszar zamieszkują osoby biorące udział w konsultacjach?

Odpowiedź % Ilość odpowiedzi

Tak – obszar rewitalizacji, Żabin 26% 31

Tak, – obszar rewitalizacji Wierzchowo 42% 50 (miejscowość)

Tak, – obszar rewitalizacji, Żeńsko 12% 14

Nie 19% 23

Inny obszar (poza gminą Wierzchowo), 0% 0 jaki

W sumie: 118 wypełnień 130 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

131 | S t r o n a

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wierzchowo na lata 201 8 - 2023

Wiek osób biorących udział w konsultacjach

Odpowiedź % Ilość odpowiedzi

0-12 0.81% 1

13 - 15 1.61% 2

16-19 4.84% 6

20 – 26 10.48% 13

27- 35 16.13% 20

36 – 45 29.84% 37

46- 55 10.48% 13

56 – 65 16.13% 20

66 i powyżej 9.68% 12 W sumie: 124 wypełnień

Płeć osób biorących w konsultacjach

Odpowiedź % Ilość odpowiedzi

Kobieta 66.39% 79

Mężczyzna 33.61% 40

W sumie: 119 wypełnień

132 | S t r o n a