Vereniging voor natuur-

Woensda g 1 1 m aart 200 9 Algemene leden ver gad erin g 20. 00 uur Tippe Vl edder en milieueducatie De Adder

I.V.N.-afdeling

Westerveld

Verschijnt tweemaal per jaar

Jaargang 18 nr. 1 Juni 2010 IVN- Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 1 IVN-Westerveld

Bestuursleden In deze Adder: Rien Cardol voorzitter Voorwoord 3 Marjan Bralten secretaris

Ria Duiven penningmeester Bestuursmededelingen 4 Meindert Drijfholt Seizoensafsluiting Jeannette Heun De zomer van Woesteland 5

Secretariaatsadres: Groen of grijs? 6 IVN – afd. Westerveld Marjan Bralten 06-12 335 145 Boomfeestdag 2010 7 [email protected] www.ivn-westerveld.nl Vlammen roosteren kevertjes op de hei 8 Grote Heidebrand Dwingelderveld door Werkgroepen Braakballen barbecue Eekhoorns Excursies Garnalen zoeken onder de zoden 9 Korte Cursus Kraam en promotie Wandelbeleefpad in ! 10

Snuffelclub Verslaving 11 Weidevogels Zandraket jubileert 12-13 Inventarisatie bloemrijke akkers

Over ganzen en mensen 14-15

De omgevormd 16-18

Zeer zeldzame bekerzwam ontdekt in het 18 Drent Friese Wold IVN Westerveld groene agenda 19

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 2 IVN-Westerveld

Voorwoord

Voor het eerst mag ik als nieuwe voorzitter van IVN Westerveld en redactielid van De Adder deze voor- beschouwing van nummer één, jaargang 18, optikken. Het maakt me wel nieuwsgierig naar de voor- woorden in al die voorgaande jaargangen. Ik zal ze er niet allemaal op naslaan, maar het is mooi om te schrijven voor een blad dat al weer achttien jaar lang de natuur in deze prachtige zuidwest hoek van als onderwerp heeft.

Op 17 maart kwamen circa twintig actieve leden naar de jaarvergadering. Het leverde behalve de be- spreking van het verslag van veel activiteiten en enkele hamerslagen van de voorzitter over mutaties in het bestuur ook een geanimeerde discussie op over de toekomst van IVN in een vergrijzende samen- leving. We geloven er in dat het IVN in Westerveld ook de komende achttien jaargangen nog toekomst heeft. We zullen de geïnteresseerde leden in september nog eens aan tafel noden om hierover verder te praten. Als bestuur zijn we heel blij met de toezegging van Jan Nijman om na de zomer weer actief te worden in het bestuur van IVN-Westerveld. Jan was de afgelopen jaren voorzitter van district Drenthe. Bij zijn vertrek wordt het district opgeheven, maar we zijn er vast van overtuigd dat Jan niet ieder bestuur zo achter laat. Minder blij zijn we met het vertrek van André van Es als voorzitter. André heeft de vereniging de afge- lopen jaren met veel energie geleid en het is fijn dat hij als redactielid van De Adder en als actief lid van IVN beschikbaar blijft. We rekenen nog op veel wijsheid van hem als nieuwbakken student filosofie én hartstochtelijk natuurliefhebber.

Voor de komende maanden wijzen we graag op de activiteiten die in het verschiet liggen. We rekenen op een interessante en gezellige seizoensafsluiting, waarschijnlijk bij de Buitenschool in Wilhelmina- oord, maar let vooral op de uitnodiging. Deze zomer hebben we weer een zomercursus, over grassen dit keer. In september is de Groene Maand waarin IVN landelijk altijd een vooraanstaande rol speelt en daarna gaan we door met activiteiten in de Oktobermaand Kindermaand en is de najaarscursus al weer in beeld. Elders in deze Adder een overzicht van alle activiteiten.

Tot slot De Adder zelf. Dit nummer richt de caleidoscoop op een breed scala aan onderwerpen. We kijken terug op de opening van het nieuwe Boervaartje in het Ooster- en Westerzand, excursies in het Drents-Friese Wold en de Boomfeestdag in . We schrijven in het Jaar van de Biodiversiteit over ganzen, kiekendieven, bos, hei en … garnalen. We hebben het over wel en niet gewenste brandjes. En

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 3 we blikken vooruit op de toekomst van IVN in Westerveld. Kortom 50 jaar een veelzijdig nummer. Bovendien presenteren we ook nog In 2010 viert het IVN haar 50-jarig met plezier de eerste column van Axel Wiewel. Over versla- jubileum. Omdat dit jaar ook het jaar ving nog wel. Velen zullen Axel kennen omdat hij als tekst- van de Biodiversiteit is, zal dat onge- twijfeld een belangrijk thema zijn bij schrijver en fotograaf zijn sporen al heeft verdiend in onze na- veel activiteiten. Op 20 november is tuurrijke regio. er een landelijk feest. Meer informa- Veel leesplezier namens de redactie en alvast een hele mooie groe- tie in Mens & Natuur of op www.ivn.nl ne zomer toegewenst namens het bestuur. Oktobermaand Kindermaand Rien Cardol, voorzitter IVN-Westerveld IVN Westerveld doet weer mee aan Oktobermaand Kindermaand. We organiseren activiteiten voor kinde- Bestuursmededelingen ren op zaterdag 3 en 17 oktober. Mar- jan Bralten coördineert. Mensen die Ledenvergadering District Drenthe opgeheven? willen meehelpen of nog ideeën heb- ben voor de activiteiten: meld je bij 21 mensen waren present op de le- Het ziet er naar uit dat het IVN- Marjan, tel. 06-12355145. denvergadering van 17 maart in De district Drenthe wordt opgeheven. Op Veldkei in . Marjan Bralten 20 mei is hierover vergaderd. Er zijn Nieuwe directeur voor IVN las het jaarverslag 2009 voor en de geen kandidaten te vinden voor het Noord werkgroepen deden verslag van hun districtsbestuur. Daarom is het voor- Onlangs kreeg IVN regio Noord een activiteiten: De Adder, Snuffelclub, de stel de taken die nog resten te verde- nieuwe directeur. Wim-Jan Renkema cursusgroep, de Blauwe Brigade en de len over de afdelingen. Eén afdeling uit volgt Rixt Smit op. Rixt twee gidsenpools in het Dwingelder- voert het secretariaat en organiseert was ruim zes jaar directeur van de veld en in Westerveld NW. De laatste de jaarlijkse districtsdag. Marit Stok- professionele organisatie van IVN in groep is opgeheven als groep, maar de kentreeff van het IVN Consulent- het Noorden. Zij is overgestapt naar gidsen blijven wel actief in het Drents schap in zal als klankbord op- de BMC-groep als interim-manager. Friese Wold. In het Toeristisch Infor- treden. matiepunt in kunnen zij spul- len opslaan en er is ook ruimte voor vergaderingen van IVN. Tot verras- sing bleek ook de weidevogelgroep Seizoensafsluiting nog te bestaan. Het verslag van de penningmeester De seizoensafsluiting is bij het Buitencentrum, Koningin Wilhelminalaan 24 Ria Duiven werd, met een positief te op vrijdagavond 2 juli. De kosten bedragen € 5,00 per per- advies van de kascontrolecommissie soon. (met dank aan Jaap Stekelenburg), goedgekeurd. De nieuwe kascontrole- Het Buitencentrum is verbonden met de gemeente Den Haag. Wekelijks zijn commissie bestaat uit Yvonne Bakker er scholen vanuit de gemeente Den Haag met een programma waarin natuur, en Jan Arends. milieu en de oertijd een rol spelen. Er vond ook een bestuurswisseling plaats. André van Es gaf de voorzit- Programma tershamer over aan Rien Cardol. Jan Nijman, nu nog voorzitter van het We worden van 19.30 - 20.00 uur ontvangen met koffie en thee in het leslokaal districtsbestuur, komt na de zomer "Het Mammoethuis". het bestuur versterken. Henk van Blitterswijk gaat iets vertellen over de natuur- en milieueducatie Vernieuwing en verjonging die door hun wordt gegeven. Op de ledenvergadering van 17 maart Vervolgens gaan we het terrein bekijken en een activiteit doen. is ook even gesproken over de wer- Tenslotte praten we na met een drankje. Afsluiting ca. 22.30 uur. ving van nieuwe en vooral jonge le- den. Er is besloten een extra bijeen- komst voor geïnteresseerden te hou- Parkeren den om hier met elkaar over te pra- Tijdens het weekend van 2 t/m 4 juli verblijven ook andere gasten op het Bui- ten. Na de zomer volgt een uitnodi- tencentrum. Het is daarom het handigste om de Auto te parkeren aan de ging. In deze Adder staat onder de Oranjelaan en van daar door het bos of over het fietspad terug te lopen naar kop ‘Groen of grijs?’ alvast een voor- het Buitencentrum. zet voor de discussie.

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 4 De zomer van WoesteLand Een activiteit uitgelicht:

Zo’n twintig vermoeide gezichten belang en de schoonheid van een ge- staan voor een willekeurig station in bied. Vaak steken of zagen we boom- De Bloemetjes en de Bijtjes Nederland. Bruin verbrand, grote pjes, maar ook baggeren we in sloten In de zomer is de natuur volop in tassen op de rug, bruine en groene of hooien we drassige grasvelden. Wat bloei, het barst van het leven! De vegen op een oude broek en met een voor werk het ook is, het is altijd erg vogels fluiten en vlinders fladde- grote glimlach op de mond… leuk om te doen. ren in het rond. Bloemen versprei- Ook deze zomer zullen treinreizigers den de meest verlokkende geuren Jongeren van over heel Nederland verrast worden door dit soort taferelen en overal komen jonge dieren te- melden zich ieder jaar weer aan voor op verschillende stations in Neder- voorschijn. Maar al dat leven komt de activiteiten van WoesteLand en die land. er niet zomaar... activiteiten vinden ieder jaar weer Slakken kiezen zelf of ze mannetje plaats op de mooiste locaties. De mees- WoesteLand is de jongerenorganisatie of vrouwtje willen zijn tijdens de te activiteiten zijn in Nederland maar van het IVN en bestaat geheel uit voortplanting, vissen laten hun we steken ook wel eens de grens over. vrijwilligers die het leuk vinden om eieren en zaadjes gewoon los in het Waar ze ook vandaan komen en waar kampen en werkweekendjes te orga- water, in de hoop dat het elkaar WoesteLand ook heen gaat, er is één niseren. Bij alle activiteiten die Woes- weer vind. Planten roepen vaak de overeenkomst te vinden: WoesteLan- teLand organiseert staat de beleving hulp in van insecten. ders zijn tussen de 12 en 30 jaar oud. van en de educatie rondom de natuur Maar het kan nog anders. Hoe zit Ook deze zomer verzamelt Woeste- voorop. Daarom brengen we onze tijd het bijvoorbeeld met het seksleven van de aardbei? En in hoeverre proberen wij mensen ons te be- moeien met de natuurlijke gang van zaken, wanneer we aan de slag gaan met Kunstmatige Inse- minatie en anticonceptie? We zullen ons kamp opslaan in de Oostvaardersplassen. Terwijl de bloemetjes en bijtjes doen wat ze moeten doen, helpen wij Staats- bosbeheer met de werkzaamheden in het gebied… Leven en nieuw leven. Voortplan- ting is fascinerend!

Leeftijd: 16 – 25 jaar Locatie: Oostvaardersplassen op kamp ook midden in de natuur Land zich weer om de natuur in te door. trekken. Er wordt gedanst op de beats De educatie vindt tijdens de activiteit van de natuur, oude ambachten wor- niet plaats tijdens een suffe voor- den weer in ere hersteld, in de Oost- dracht of een prachtige powerpoint vaardersplassen worden de verlokkin- presentatie door een begeleider. In gen van de natuur bestudeerd en er plaats daarvan wordt de educatie op worden vele grenzen overgestoken allemaal subtiele manieren door het richting Dimzeni… kamp geweven: we leven een week met zo min mogelijk energie, we bou- wen een zonnecel, of we werken de Nieuwsgierig geworden? Kijk op onze plaatselijke waterproblematiek uit in website (www.woesteland.nl) of ga een schimmenspel. Lekker zelf bezig gewoon een keertje mee! Bent u helaas zijn is veel leuker, veel intenser, en zo te oud om nog mee te mogen, maak wordt de educatie meteen tastbaar en dan de jongeren in uw omgeving en- toepasbaar in het dagelijkse leven. thousiast. Heeft u tenslotte nog vragen over WoesteLand, stuur gerust een Eén van de belangrijkste bezigheden mailtje naar [email protected]. is het doen van natuurbeheerswerk, dat doen we tijdens iedere activiteit. Wie weet tot ziens! Overdag werken we middenin de na- Groetjes namens WoesteLand, tuur waarin we ’s nachts slapen. Zo Inge Hogeling ([email protected]) word je je pas echt bewust van het

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 5 Groen of grijs?

Jongeren, natuur en mobiele telefoons .. Het stond boven de later waardevolle IVN-leden kunnen worden? uitnodiging voor de IVN-conferentie, november vorig jaar, over het bereiken van jongeren. Eén van de workshops had als titel: Facebook of Hyves. Kunnen we nog wel jonge leden Nieuwe leden werven met activiteiten in de natuur of moeten we echt aan Los van de jeugd, heeft het bestuur al enkele middelen be- de nieuwe media? dacht om nieuwe leden te werven. Ook IVN Westerveld heeft veel grijze hoofden onder de groene We hebben een nieuwe programmafolder gemaakt die we leden. De vraag is of dat erg is. Zijn we suf, ingeslapen en gaan verspreiden via bibliotheken en bij activiteiten. Mis- haalt de toekomst ons in of is er eigenlijk weinig nieuws on- schien zijn er nog andere kanalen? der de altijd weer opkomende zon? Samenwerking met de Natuurwerkgroep Diever en de Vo- gelwacht Uffelte om te profiteren van elkaars energie en Denk mee ideeën en te voorkomen dat we elkaar beconcurreren. Het bestuur stelde zichzelf onlangs deze vraag. Op de laats- Meer leden rekruteren in Meppel waar nu geen IVN- te ledenvergadering bleken de meningen te verschillen. Is afdeling is. twintig tot dertig actieve leden op een totaal van circa 115 Ook na activiteiten de publiciteit zoeken, bijv. met versla- zo slecht? De snuffelclub trekt nog steeds kinderen. En moe- gen in schoolkranten. ten niet heel veel verenigingen het vooral hebben van oude- Een nieuwe gidsencursus organiseren: trekt meestal nieuwe re vrijwilligers? actievelingen. Het bestuur is er niet helemaal gerust op en wil geïnteres- seerde leden graag betrekken bij een gedachtewisseling. Na de zomer zullen we jullie vragen een avond met ons mee te Nieuwe media denken. In de volgende paragrafen alvast enkele overpein- Tsja, en dan die mobiele telefoons waarmee dit artikeltje zingen. begon. Ze staan voor alle nieuwe media. De website van het jonge en dwarse muziekfestival Into The Great Wide Open op Vlieland heeft op zijn site links naar zeven verschillende Levenscyclus sociale media. Nieuws over de nationale parken in de Vere- Net als mensen hebben ook verenigingen een levenscyclus. nigde Staten kun je volgen via Facebook en Twitter en in Je begint met veel nieuwsgierigheid en enthousiasme. Dan Nederland is Staatsbosbeheer ook voorzichtig begonnen met volgt de stabilisatie waarin stilstand altijd op de loer ligt. Twitter. Wordt het geen tijd voor een fansite of een commu- En nog later zet de neergang in. Het klinkt somber, maar – nity rond onze twee nationale parken? Je trekt jongeren er cliché- in een mensenleven heeft iedere fase mooie kanten niet meteen mee de natuur in, maar het zijn wel mooie mid- dus waarom niet bij een vereniging. delen om kennis en betrokkenheid te ontwikkelen. Anders dan bij mensen, valt er bij verenigingen niet zoveel te zeggen over de duur van de levensfasen. Is IVN Wester- Denken jullie mee? Ideeën zijn welkom. veld piepjong en hebben we nog een leven voor ons? Zijn we al ruimschoots volwassen en een beetje ingedut? Of begin- nen de eerste kwaaltjes zich aan te dienen en moeten we ons voorbereiden op onze oude dag? Interessant om onszelf eens onder de loep te leggen.

Je bent jong … Bij mensen zit er tussen fase 1 en 2 in de cyclus nog een hobbeltje: de puberteit. Kinderen tot een jaar of twaalf kun je heel enthousiast maken over de natuur, daarna nemen de meesten een time out voor ‘spannender’ zaken. Jong geleerd, oud gedaan blijft echter opgeld doen en daarom is de Snuf- felclub ook zo’n waardevolle activiteit. Een relatief makkelijke ingang naar vooral jonge kinderen is via ouders of grootouders. We zouden misschien een acti- viteit kunnen bedenken voor (groot)ouders met kinderen. En natuurlijk kunnen we meer ruchtbaarheid geven aan de activiteiten van Woeste Land, de jongerenorganisatie van IVN (zie ook het bericht elders in deze Adder!). Waarom zouden er in Westerveld geen jonge natuurfanaten zijn die

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 6 Boomfeestdag 2010

17 maart j.l. verzamelden zich 325 ren tot voor kort begroeid met helpers aan de slag. Heerlijk dat en- leerlingen van basisscholen uit de Ge- (uitheems) naaldbos. Na het kappen thousiasme. En terwijl de kinderen de meente Westerveld en hun begeleiders zijn de stobben gefreesd en de plantga- jonge boompjes planten, vliegen hoog bij het nieuwe gemeentehuis in Diever. ten voorbereid. De te planten bomen boven hun hoofden twee kraanvogels. Het was droog en zonnig weer en de bestaan uit inheems loofbos, waaron- stemming was dan ook prima. Burge- der – en dat is nieuw – ook een aantal meester Slagman gaf aan blij te zijn winterlindes. Deze boom is bijna ge- Terwijl de ene helft van de kinderen met de komst van het nieuwe bos en heel uit de Nederlandse bossen ver- bomen plantte, had de andere helft een vroeg de kinderen om later als volwas- dwenen. milieu educatief programma, verzorgd sene nog eens terug te komen. De klei- het IVN Westerveld. Tijdens de speur- ne boompjes van nu zijn dan woudreu- tocht kregen de kinderen informatie en zen geworden. De kinderen en ook hun begeleiders opdrachten. Zo werd hen geleerd hoe je hebben er zin in. Vol ongeduld wach- de hoogte van een boom kunt meten, Nadat de groepen zijn ingedeeld gaat ten zij op het startsein En dan is het hoe de ouderdom van een boomstam het in optocht naar de twee plantplaat- zover. In groepjes van twee en drie kan bepalen. Enkele andere onderwer- sen. 2500 bomen moeten worden ge- gaan ze onder leiding van de boswach- pen waren sporen en wat leeft in/op plant op twee plantplaatsen. Deze wa- ter van Natuurmonumenten en zijn dood hout. In het verslag op de website van de Oosterveldschool dat ik las werd veel aanacht door de kinderen besteed aan de onderdeel van de Boomfeestdag.

Na de pauze met koek en chocolade wisselden de groepen. Bomen planten, c.q. speurtocht hadden hun tol geëist. Het planten ging niet meer zo snel. Maar ze gingen door en aan het einde van de ochtend lagen er nog maar wei- nig boompjes om te worden geplant.

De kinderen kregen als herinnering aan deze dag een loupe. Het Drents- Friese wold was weer een mooi stuk gevarieerd loofbos in wording rijker en in de tuin van het gemeentehuis staan nu een aantal “gloednieuwe” winterlin- des, geschonken door Natuurmonu- menten en ook geplant op deze ge- slaagde boomfesstdag.

Jaap St.

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 7 Vlammen roosteren kevertjes op de hei Heidebranden op Dwingelderveld

27 januari 2010. Sneeuw ligt op de heide gebrand. toegepast. Regelgeving die voortkomt uitgestrekte heidevelden, maar dat uit de vrees dat daardoor veel broei- In totaal niet meer dan zeven hectare, belet Natuurmonumenten niet om kasgas vrijkomt in de atmosfeer. maar het gaat wel om strategische vandaag delen van het Dwingelder- Maar de regels veranderen weer. plekken waar de heidekevertjes zich veld te branden. . Twaalf jaar geleden gedeisd houden onder een dikke laag Met de schadelijke C02-uit-stoot valt werd het heidebranden als reguliere humus. "Juist daar willen we toe- het wel mee» blijkt uit onderzoek. riet beheermaatregel voor het laatst op slaan", zegt boswachter Andre Don- maaien en composteren van oude hei- het Dwingelderveld uitgevoerd. Re- ker van Natuurmonumenten. De ke- de veroorzaken niet minder broei- gelgeving ingegeven door discussies vers overwinteren daar. Zodra de kasgassen. over CO2 uitstoot maakten Sneeuw ligt nog op de hei- een einde aan deze be- de, maar Natuurmonu- langrijke beheermaatre- menten denkt dat heide- gel. branden wel kan. "Het Hierin is gelukkig veran- materiaal en de toplaag dering gekomen. Proefon- zijn nu vriesdroog", verdui- dervindelijk is vast komen delijkt Donker. "Wachten te staan dat het met de we langer dan dooit en CO2 uitstoot niet veel regent het weer." hoger of lager is dan bij Ook om andere reden is het maaien en of compos- snelheid geboden. De na- teren van de oude heide. tuur is in diepe rust. Ad- Oud beheer in een nieuwe ders zitten net als de kik- jas. Vroeger verjongden de kers diep in de grond. En boeren, de hoofdgebrui- de broedvogels verkeren kers van die tijd, de heide nog in warmere sferen. al met branden. Het oude Vandaag is de brandweer hout van de heidestruiken paraat om het vuur onder controle te en de opkomst van kleine boompjes voorjaarszon ze kriebelt ontwaken de houden. maakten de heide minder geschikt kevertjes-nooit-genoeg en vreten ze voor grazers. Grazers, waaronder nieuwe stukken heide kaal. heideschapen en heidekoeien, eten liever jonge heide en gras dan oud De natuurbeheerders willen voortaan hout van de heide en boompjes. Bo- elk jaar stukjes heideterreinen af- vendien kampt de heide nu met het branden. Ben aloude beheersmaatre- heidehaantje. Een kevertje die de gel die sinds twaalf jaar niet meer is heide opvreet waardoor ze afsterft. Deze kever overwintert in de humus- Grote heidebrand Dwingelderveld door barbecue laag om straks weer boven te komen en de heide weer af te vreten. Het Dwingelderveld is zaterdag 24 april getroffen door brand. Geschat wordt dat Branden is broodnodig om de heide te ca. 15 hectare voornamelijk heide in vlammen zijn opgegaan. verjongen en een verwoestende klap De brand ontstond vlakbij het Stapelveen, ten zuidwesten van tussen uit te delen aan het heidehaantje. de vogelkijkhut bij de Davidsplassen en het Zwarte Schaap. Arm kevertje, en het is ook niet de eerste taak van een natuurbeheerder Op verschillende plaatsen in de regio geldt de code Droog, dat betekent dat het om insecten te bestrijden,maar het verboden is open vuur te maken of te roken in de natuur. De natuur is flink heidehaantje vormt een uitzondering. droog geworden door een gebrek aan regen. Sommige mensen denken dat zo’n Een buitengewoon irritant beestje dat verbod niet voor hen geldt. Zijn nemen de barbecue mee naar een rustig plekje het afgelopen jaar niet was weg te en de natuur en dan …. branden van de Nederlandse heide- Met de worst nog op de BBQ gaat een deel van het Dwingelderveld in vlammen velden. op. En de dader(s)? Spoorloos natuurlijk! Brandweer, vrijwilligers en een groot Vanaf vandaag misschien wel van het aantal boeren met tankwagens gaan samen het vuur te lijf en met succes. Zij meest uitgestrekte heideveld van Ne- kunnen echter niet voorkomen er veel schade door het vuur wordt aangericht in derland. Op een aantal strategische het getroffen gebied onder de in het gebied levende amfibieën, reptielen en bo- plekken in het 1700 hectare grote dembewoners. Of het aangetaste bos de brand overleeft is de vraag. Zeker is dat heidegebied van Natuurmonumenten een aantal jaren voorbij zullen gaan voordat de natuur zich hier weer heeft her- en Staatsbosbeheer worden stukjes steld.

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 8 Garnalen onder de zoden

Volwassen meikevers, de naam zegt Uiteindelijk na enige jaren verpoppen het al, vind je eigenlijk alleen in mei. de larven zich en niet lang daarna in Ze vliegen dan ‘s avonds uit en vreten de herfst komen de jonge kevers uit. in bosranden en boomsingels het blad Na nog een laatste winter diep wegge- van de bomen. In het Drents heten ze doken kruipen deze in het voorjaar “iekmulder”, maar ze zijn in werkelijk- naar boven en wachten op een mooie heid weinig kieskeurig en hebben be- zwoele lenteavond, wanneer de bomen halve de eik ook berk, beuk, lijsterbes lekker vers in het blad zitten. Dan en andere bomen op hun menu. vliegen ze uit en wanneer ze Zo nu en dan wanneer ze een vrou- niet verdwalen wenluchtje ontdekken, onderbreken in het lamp- meikevers hun maal voor een korte Van alles wat er in de vroege zomer- licht van onze paringsvlucht. Als die succesvol is ge- maanden rond zoemt en gonst, hoort huizen en tui- bleken, moet het vrouwtje een plekje één insekt wel heel speciaal bij de nen, verdwij- voor haar nageslacht zoeken. Ze boort maand mei: de meikever. Naar Neder- nen ze in bos en landse begrippen is het een forse ke- veld. ver, ook al is hij met zijn 3 cm maar De larven zijn tamelijk onsmakelij- Vroeger, toen ze nog in grote aantal- half zo groot als bv. het vliegend hert. ke dingen, groot en wit, wrieme- len voorkwamen, konden ze daar in Hij is dan misschien niet de grootste, lend en wroetend, ze heten ook korte tijd hele bomen kaalvreten. maar in ieder geval wel de alleronhan- Want met hun grote lijf zijn ze behoor- digste kever, zoals hij ’s avonds met niet voor niks engerlingen. lijk vraatzuchtig en ze werden dan ook zijn logge lijf plompverloren uit de als schadelijk ongedierte bestreden. lucht komt vallen. zich met haar spitse achterlijf de grond Daarom en omdat er tegenwoordig nog in, soms wel een halve meter diep. Ze maar weinig rustige plekjes zijn, waar legt er haar eieren in groepjes van 15 de larven een aantal jaren ongestoord Wie zich niet laat afschrikken door dat tot 30 stuks. En daar diep onder de kunnen onderduiken, zijn ze tamelijk luidsnorrende rondtollende schepsel, zoden komen na enige tijd de larven zeldzaam geworden. uit. Het zijn tamelijk onsmakelijke Zo nu en dan wanneer ze een dingen, groot en wit, wriemelend en Diet Prinsen 2010 vrouwenluchtje ontdekken, onder- wroetend, ze heten ook niet voor niks breken meikevers hun maal voor engerlingen. Wie de tuin omspit, kan ze tegenkomen als een beetje garnaal- een korte paringsvlucht. achtig schepsels, zoekend naar een uitweg terug naar het donker. Ze blij- ven wel 3 tot 4 jaar ondergronds en ziet een wat harige kever met grijs- kauwen daar onbekommerd op de bruine dekschilden, waar in rust zijn plantenwortels van alles wat er boven vliesdunne vleugels onder weggebor- hun hoofd groeit. Waar ze bezig zijn, gen kunnen worden. Als je goed kijkt, verschijnen kale plekken op het gazon, zie je ook een mooi kopje met grote in sommige meikeverjaren worden hele zwarte kraaloogjes en het fraaist zijn voetbalvelden verwoest en onbespeel- wel zijn voelsprieten. Ze staan als een baar. waaier op zijn hoofd en naar believen kan hij ze in en uit klappen. Antennen is eigenlijk een beter woord, want hij kan er meer mee dan alleen maar voe- len. Zo kan hij er de windrichting mee bepalen bij het opstijgen, een boom opsporen met een voedzame hap blade- ren en een meikevervrouwtje uit dui- zenden herkennen. Zij geeft namelijk heel vage geursignalen af en met zijn antennen kan het mannetje één mole- cule daarvan zelfs op kilometers af- stand opvangen.

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 9 Wandelbeleefpad in Uffelte! -Volg het Turfvaartje -

Opening de periode najaar 2009 en begin 2010. In dit project komen beving van na- In Uffelte is op vrijdag 9 april 2010 is tuur, landschap en cultuurhistorie het nieuwe wandelbeleefpad 'Volg het samen. Turfvaartje' op landgoed Ooster- en Westerzand in gebruik genomen. Renée Pigeaud heeft de zijtak naar het Brandeveen weer zichtbaar gemaakt Gedeputeerde Rein Munniksma heeft in het landschap en laat zo het vaartje tussen de middag, samen met oud- zelf het verhaal laten vertellen van de Uffelte bewoner Hendrik van Belkum ondernemingsgeest van de Markege- het wandelbeleefpad 'Volg het turf- noten van de Uffelter Boermarke. En vaartje' officieel geopend. Langs het ook van de zware arbeid van de turf- pad wordt de geschiedenis in beeld het Brandeveen. stekers en de landarbeiders, die niet gebracht van de turfvaart in Uffelte, meer dan een schep en kruiwagen tot De Uffelter Boervaart en de zijtakken zoals die eind achttiende eeuw op gang hun beschikking hadden. De aanleg staan aangegeven op de zogenaamde kwam in het gebied waar nu het Bran- van het wandelbeleefpad, door en Franse kaart uit 1811-1813. Waar- deveen ligt. langs het vaartje, stelt de beloper van schijnlijk is de zijtak naar het Brande- Munniksma toonde zich ontzettend dat pad in staat het Boervaartje weer veen voor een deel ondergestoven, na- verrast door de wijze van vormgeving als een element in het landschap te dat hij ruim 150 jaar geleden uit ge- van het wandelbeleefpad. De gedepu- beleven en zich zo een idee te vormen bruik is genomen. Het Oosterzand is teerde mocht samen met de Uffelter de hoe het vroeger gelopen heeft. Als hulp na 1900 bijna geheel bebost. Het Bran- schep hanteren om de laatste dam daarbij staan bij het pad panelen met deveen werd uiteindelijk een open voor het water weg te nemen. Vanuit historische informatie over het vaartje. veenplas. het Brandeveen kan nu weer water Ook pogen de borden kinderen met Van Belkum vertelde over het graven door het voormalige Boervaartje stro- specifiek op hen gerichte tekst bij de van het Boervaartje vanaf de Drentse men. historie te betrekken. Hoofdvaart en over het succes van de Initiatief eerste jaren. Achttien jaar lang pikten de Uffeltenaren een graantje mee van Het wandelpad ligt vrijwel geheel op Historie het turfsteken, daarna was het ook rap het landgoed Ooster- en Westerzand Ten noorden van Uffelte, vanuit het gebeurd. en is tot stand gekomen op aanzet van Uffelterveen, liep van west naar oost de eigenaresse, mevrouw Renée Pige- Wat is er zoal gedaan. het Uffelter Boervaartje. De vaart is in aud. Haar lovenswaardig initiatief 1787 gegraven tussen het Uffelterveen Een overzicht van de belangrijkste werd precies vijf jaar geleden geboren. en de Drentse Hoofdvaart, om met maatregelen: Zij kreeg daarbij ondermeer steun van kleine schepen turf uit het veen te - Een deel van de zijtak van het Boer- Landschapsbeheer Drenthe om subsi- vervoeren naar de Drentse Hoofd- vaartje is hersteld ten behoeve van de diebedragen van de Postcode Loterij vaart. Daar werd de turf overgeladen aanleg van het wandelbeleefpad op het en de provincie te verwerven. Het op grote schepen voor transport naar landgoed. Op enkele plaatsen zijn in- werk is in opdracht van de Provincie West-Nederland. Er werden ook ver- formatiepanelen geplaatst om de ge- Drenthe onder leiding van Land- schillende zijtakken gegraven schiedenis van het vaartje in woord en schapsbeheer Drenthe uitgevoerd in (wijken), waaronder een zijtak naar beeld te verduidelijken voor de wande-

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 10 Verslaving

door Axel Wiewel.* heeft deze speurtocht ongeveer een jaar geduurd, inclusief het aanleggen van een herbarium en het maken van vele Het zijn van die onmogelijke vragen, vaak gesteld door pre- aantekeningen… sentatoren van die babbelprogramma's, in een van de vele loze momenten die ze kennen – de presentatoren en de pro- Het beantwoorden van de vraag welke boom ik het meest gramma's: u gaat een jaar naar een verlaten eiland. Wat adoreer, is er alleen maar moeilijker op geworden. Maar zou u meenemen? De Bekende of bijna-Bekende Nederlan- goed – een poging. Hoog op de lijst van mijn favorieten der die zich heeft laten verleiden om in de stoel tegenover staat de eenstijlige Meidoorn. Ben gek op de korzelige de presentator plaats te nemen, zie je zich drie slagen in de schors, de grillige vorm, en de witte of rode bloei. En op de rondte worstelen om er een Interessant Antwoord uit te volheid van de Paardekastanjes, de heerlijke bloei van de persen . Hij begint de muziek te noemen die hij beslist niet Linde, de fantastische vorm van de Haagbeuk, de altijd wil missen en de boeken waar hij toch echt niet zonder kan. onrustige Ratelpopulier, de Grove den met die rossige Een enkeling zal zich uitputten om een Origineel Antwoord schors, de vervaarlijke Robinia, de trouwe Es, de opportu- te geven: een tandenborstel. nistische Beuk, en zo verder, eindeloos verder – allemaal ultieme vertegenwoordigers van interessant vormgegeven Zo'n eiland intrigreert, in toenemende mate. Wij zijn im- leven. Kunstwerken, stuk voor stuk. mers in onze westerse wereld met have en goed, en met huid en haar verbonden aan de digitaliteit? Wat een uitda- Een voorbeeld tot slot. Ga eens kijken, aan de Smeestraat ging zou het zijn om daar een jaar van verstoken te zijn, in Ruinen. Daar staan contouren van bomen die zij nog zonder direct in labiliteit of depressie te vervallen! In de steeds zijn: lindes, nog immer levend - de eretitel Levens- Amerikaanse staat Washington schijnt al een kliniek te boom was niet voor niets. De les? Laat bomen staan, koes- zijn waar men kan afkicken van de verslaving aan nullen ter ze, heb ze lief. Ik zal u er waarlijk dankbaar voor zijn. en enen. * Axel Wiewel is tekstschrijver en freelance journalist te Ruiner- wold. Een zelfde soort Onmogelijke Vraag is mij ook al eens ge- steld. In mijn directe omgeving van vrienden, familie en collega's is bekend dat ik een zwak heb voor bomen. Al já- ren. Dat komt zo: in de jaren tachtig, tijdens een van mijn schaarse heldere momenten, realiseerde ik me dat ik een eik nog niet van een beuk wist te onderscheiden, en dat knelde. Vooral als broer van een broer die was opgegroeid in de gelederen van de Jeugdnatuurwacht. Om mij uit die beknelling te bevrijden, ging ik op pad, met in de ruimen van mijn fietstas diverse determineerwerken. Dat viel nog niet mee, aan de voet van zo'n Onbekende Boom. En maar bladeren in de Oecologische Flora, net zolang tot je een afbeelding tegenkomt die wel wat lijkt op het blad dat jij zojuist van de boom hebt getrokken. In mijn herinnering laar. struiken en jonge grove den verwijderd we Haan" in Uffelte. Aan de Rijksweg om het tracé van het vaartje duidelij- langs de Smildervaart (N 371), even - Om de wateroverlast van het Brande- ker te laten zien in het landschap. ten noorden van Uffelte, wordt deze veen tegen te gaan zijn verschillende camping aangegeven. Naast de cam- maatregelen genomen met als doel het - In de Boswei is de zijtak van het ping is parkeermogelijkheid. Volg dan water op een goed doordachte manier Boervaartje uitgediept, zodat er even- de zandweg verder langs de camping weg te voeren naar het restant van het tueel water in kan blijven staan. en sla aan het eind links af. Het wan- vaaartje. Waar te vinden delbeleefpad begint dan na ca 200 m. - Bestaande monumentale eiken in het Het landgoed Ooster- en Wester- De wandeling duurt ongeveer een half gebied zijn voor een deel vrijgesteld om zand ligt in het natuurgebied Holtin- uur. te fungeren als bakens in het land- gerveld. De informatieschuur van het Bronnen: schap. Men denkt dat deze bomen landgoed kunt u vinden aan de Rijks- De websites van Landschapsbeheer Drenthe, vroeger met hetzelfde doel geplant weg 48 in Uffelte. Het startpunt van de Meppeler Courant en Natuurmonumen- zijn. Tevens zijn er enkele nieuwe ei- ten. het pad ligt achter camping 'De Blau- ken geplant. Op sommige plekken zijn

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 11 Zandraket jubileert

Motor voor onderzoek maar een paar centimeter. Groeit op veel plaatsen in de wereld, vooral op de De meeste mensen hebben er nog nooit armere gronden, open plekken en pas van gehoord. Degene die hem wel ken- geploegde akkers en ook gewoon tus- nen en tegenkomen in de tuin, schoffe- sen de straatstenen. len hem het liefst onder: de zandraket (Arabidopsis) Als de plant in vrucht staat, is zij geel of roodachtig en maakt zij een bijzon- Toch is dit de plant waar wereldwijd der ijle indruk. Er ligt dan vaak een wetenschappelijk onderzoek aan ge- rosse waas over open plekken waar daan wordt, misschien nog zelfs wel veel zandraket staat. Het fijne zaad meer dan aan rijst, tarwe of aardap- wordt door de wind verspreid. pels. Een nuttig, nietig plantje dat aan de Onderzoek basis staat van vrijwel alle moderne Al 50 jaar geleden begon in Wagenin- enkele honderden. kennis over plantenziekten, genetische gen onderzoek aan de zandraket, maar modificatie en smaakverbetering van 25 jaar geleden kregen moleculair bio- Modelplant gewassen. logen, door impulsen vanuit Wagenin- Er is gezocht naar een kleine plant, gen, in de hele wereld belangstelling De plant die snel groeit en bloeit. Dan is er veel voor dit plantje. De Wageningse ge- minder tijd en ruimte nodig voor on- Een onooglijk plantje, niet veel meer leerde Maarten Koornneef geldt als derzoek. En zo'n plantje is de zandra- dan een rozetje van bladeren, iets gro- wereldautoriteit op dit gebied. Over de ket. Bovendien bleek dat het genoom -- ter dan een 2-euromunt. Daarop een hele wereld gezien werken nu ruim de totale erfelijke informatie van een stengeltje met witte bloemen, mis- twaalf duizend plantenonderzoekers cel -- bij Arabidopsis veel kleiner is schien 15 cm hoog maar vaak ook aan de zandraket. In Wageningen zelf dan bijvoorbeeld bij tarwe. Voor plan-

Inventarisatie bloemrijke akkers Wie doet mee?

Sinds 2002 voeren Vereniging BoerenNatuur, Waterlei- bestuur op zoek naar iemand die namens IVN Westerveld ding Maatschappij Drenthe en de Nederlandse Bijenhou- als contactpersoon en coördinator wil optreden. En naar ders Vereniging het project ‘Bloemrijke Akkers’ uit in mensen die willen meehelpen met inventariseren. Drenthe. De deelnemers - boeren en particulieren - kun- nen tegen vergoeding een perceel(tje) inzaaien met een Wil je eerst meer informatie, dan kun je contact opnemen kleurrijk bloemenmengsel. Het landschap wordt er mooier met de projectleider Johannes Hellema van Vereniging door en het is goed voor nectaretende insecten, zoals bijen, BoerenNatuur ([email protected]) of kijk eens hommels, vlinders en zweefvliegen. op de website van BoerenNatuur.nl.

Inmiddels doen negen van de twaalf Drentse gemeenten Wil je wel optreden als coördinator of meedoen aan het mee, waaronder Westerveld. Per gemeente is er geld voor inventarisatiewerk, meld dat dan even via de mail bij onze 9,5 hectare bloemrijke akkers, die wel aan een plattelands- secretaris. weg, fietspad of openbaar wandelpad moeten liggen. In Westerveld zijn er zeventien deelnemers op 9,32 ha. Om gegevens te verzamelen over de resultaten, wil de or- ganiserende werkgroep dit jaar de bloeiende akkers voor een deel inventariseren op aanwezigheid van insecten en andere wetenswaardigheden. Lukt het om insecten aan te trekken? Komen er ook andere dieren op af, zoals patrij- zen, fazanten of konijnen? Hoe reageren vogels en welke soorten? De werkgroep zoekt hiervoor vrijwilligers in de deelne- mende gemeenten en heeft daarvoor ook IVN benaderd. De werkgroep van de vlinderstichting Drenthe heeft al medewerking toegezegd. Het lijkt ons een leuk en zinnig project. Daarom is het

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 12 tenwetenschappers is de zandraket, te boeken bij het onderzoek aan kan- tuurlijke opruimers van metalen. Je wat de muis is voor veel dieronderzoe- ker bij de mens. Deze lijst is zonder laat ze groeien op de verontreinigde kers. moeite veel langer te maken. plekken, en de planten halen de meta- len voor je uit de grond waarna ze ge- Toch is de Arabidopsis een normale Planten als schoonmakers makkelijk zijn af te voeren. plant, met alles erop en eraan: wortels, Een wel heel onverwachte toepassing bladeren, bloemen en zaden. Alle pro- Bronnen: is die van de zandraket als milieureini- cessen die in andere planten optreden, http://www.allesoverdna.nl/plant/plant- ger. vinden ook plaats in dit plantje: foto- en-milieu/de-zandraket-motor-voor- synthese, wateropname, bestuiving, Sommige gebieden op aarde, zoals onderzoek.html enz. Daarom is het nuttig om dit plant- regio’s met veel mijnbouw en militaire Nederlandse ecologische flora je te bestuderen. Wat ervan geleerd oefenterreinen, zijn sterk verontrei- Heukels Flora wordt is bruikbaar om beter te begrij- nigd met zware metalen, zoals lood en pen hoe andere planten groeien. cadmium. Deze gebieden zijn onbruik- baar voor landbouw. Bovendien is het Hele DNA bekend water in deze gebieden ernstig ver- Net als mensen, dieren en bacteriën, vuild. Niet veel planten willen hier hebben ook planten DNA, als drager groeien. Reinigen van de bodem is mo- van de erfelijke informatie. Hierdoor is gelijk, maar moeilijk en erg duur. Som- het veel makkelijker geworden om er mige planten, waaronder naaste ver- achter te komen welke genen een rol wanten van Arabidopsis, kunnen spelen bij verschillende processen. groeien op plaatsen met veel zware metalen en nemen deze metalen op uit Het plantje is zo aantrekkelijk voor de grond, zonder er zelf schade van te onderzoek omdat het slechts vijf chro- ondervinden. Er wordt over nagedacht mosomen en 25 duizend genen heeft. dit soort planten te gebruiken als na- Bij andere gewassen, zoals erwt en gerst, is het genoom al gauw dertig keer groter. Die andere gewassen be- vatten ongeveer evenveel functionele genen, maar daarnaast veel meer niet- coderend DNA, ook wel junk-DNA ge- noemd. Het genoom van Arabidopsis thaliana is dus heel functioneel. Bijna alle basisprocessen in de zandraket hebben andere planten ook. Verder is de zandraket een zelfbe- vruchter, wat een voordeel is bij de bestudering van de overerving van eigenschappen. Veranderde eigen- schappen worden daardoor van gene- ratie op generatie in “zuivere lijnen” doorgegeven. Tot slot is het handig dat gemakkelijk vreemd DNA ingebracht kan worden. Kennis toepassen De kennis opgedaan van Arabidopsis kan als voorbeeld dienen voor andere planten. Bijvoorbeeld planten die nut- tig zijn als voedsel. Hierbij is kennis van de DNA-volgorde erg belangrijk. Via dit plantje zijn nieuwe plantenhor- monen ontdekt, die onder meer groei en bloei regelen. In verschillende planten wordt hetzelf- de proces vaak gestuurd door dezelfde genen, of genen die er veel op lijken. Denk bijvoorbeeld aan de aanmaak van suiker in suikerbieten of aan het goed bestand zijn tegen droogte. Ook hoopt men via de zandraket voortgang

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 13 Over ganzen en mensen Wie is de domste?

Volgens het woordenboek is een ‘domme Ebbinge vertelde tijdens de cursus hoe delta. gans’ een onnozel meisje. Maar zijn slim de vogels hun broedstrategie af- Een deel van de (vooral grauwe) gan- ganzen echt zo dom? Na Nederland stemmen op hun natuurlijke vijanden. zen broedt ook in Nederland en blijft jarenlang mondjesmaat te hebben be- Zowel de sneeuwuil als de poolvos zijn dus het hele jaar. Anderen zijn al rap zocht vanwege de vele gevaren, hebben gevaarlijk, maar de poolvos mijdt lie- weer terug, soms nog in de zomer. In de ganzen ons land weer ontdekt na een ver de driftige sneeuwuil. De ganzen het hoge noorden valt de winter vroeg wijziging in het beleid onder druk van kiezen daarom hun nestplek op zo’n in. In september zijn de meeste ganzen de vogelbescherming. Het nieuwe beleid afstand van het sneeuwuilennest dat daar al weer vertrokken en in oktober is zelfs zo succesvol, dat de provincie de vos zich wel drie keer bedenkt, ter- en november arriveren grote aantallen dit jaar aankondigde 10.000 wijl de sneeuwuil het net een beetje te overwinteraars in Nederland. Sommi- grauwe ganzen te willen vangen en ver van huis vindt. Het is een wankel ge ganzen trekken verder naar Enge- doden omdat er te veel zijn. Dom? land, Frankrijk of Spanje.

IVN Westerveld organiseerde dit voor- Soorten en maten jaar de cursus ‘Ganzen en Zwanen’. Met 700.000 overwinteraars, vooral in Martin Wesselius, ganzendeskundige Friesland en langs de rivieren, is de Tegenwoordig overwinteren en –liefhebber bij de provincie Fries- kolgans met zijn karakteristieke witte land, was docent en Bart Ebbinge, de meer dan een miljoen ganzen kol onder de zwarte kop, grootverbrui- ‘ganzenman’ van onderzoeksinstituut in ons land ker van ons malse gras. In Drenthe Alterra, gaf een boeiende lezing over worden er bijna 14.000 geteld. Op twee zijn ganzenonderzoek in Siberië. De staat, met bijna 400.000 overwinte- eerste indruk: slimme beesten die gan- raars, de brandgans. Het dier is wat zen! kleiner dan de kolgans en heeft een lichtere kop. Wankel evenwicht evenwicht, zoals wel vaker in de na- De grauwe gans is aan een opmars Ganzen zijn trekvogels. Ze kunnen tuur, maar een zekere boerenslimheid bezig. De grote, grijsbruine vogel is te duizenden kilometers afleggen tussen kan de gans toch niet worden ontzegd. herkennen aan de forse oranje snavel warme zuidelijke streken en het hoge en de roze poten. Hij is ook de voorva- Noorden. Daar broeden de meesten Zomer- en winterganzen der van de boerengans of ‘soepgans’, rond de Oostzee, op Nova Zembla of Tegenwoordig overwinteren weer meer die vroeger werd gefokt voor vlees, nog verder in Siberië. Er zijn weinig dan een miljoen ganzen in ons land eieren en dons. Er zijn nu zo’n 200.000 mensen en het is er lang licht. Er is vooral in Friesland, Flevoland, Noord- overwinteraars in Nederland. De grau- dus volop tijd om te foerageren in het Holland en langs de rivieren. Het is de we gans trekt niet zo ver naar het arme maar gestaag doorgroeiende helft van de in Europa overwinterende noorden en een groeiend aantal broedt gras; een gans heeft wel een kilo plant- populatie. Ze komen hier omdat de nu dus ook in Nederland. aardig voedsel per dag nodig. Door de winters niet te koud zijn en er veel De rietgans is eveneens groot van stuk openheid van het terrein of op het wa- voedsel is. Het wintergras heeft een maar heeft oranje poten. De toendrari- ter hebben de ganzen goed zicht op geschikte groeisnelheid en het vele etgans is de noordelijkste broeder hun vijanden en door de lage tempera- open water biedt een redelijk veilige (noord Rusland en west Siberië), de tuur zijn er weinig parasieten. De vo- rustplaats. Als het water bevriest, taigarietgans blijft ook wel rond de gels nestelen het liefst dicht bij elkaar. trekken ze naar het nog open water Oostzee hangen. 160.000 tot 180.000 van het rivierengebied of de Zeeuwse

Grauwe gans Kolgans Brandgans

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 14 rietganzen brengen hier tegenwoordig hier vergoeding voor de schade. De de winter door. ganzen vreten namelijk niet alleen het gras, maar maken het land er door Wat minder voorkomende soorten in hun stront ook niet aangenamer op Nederland zijn de rotgans met toch voor de koeien en het hooi (gevaar van nog 75.000 overwinteraars en meer schimmels). In de omliggende gebie- exotische soorten als Canadese gans den mogen ganzen worden verjaagd of en nijlgans. onder bepaalde voorwaarden gescho- Trouw en sociaal ten. De verwachting is dat het leerver- mogen van de ganzen zo groot is, dat Voor ze gaat broeden, plukt moeder- ze leren waar ze wel en niet veilig zijn. Canadese gans gans het dons van haar borst om de eieren aan haar blote huid te kunnen In de praktijk blijken de ganzen wel te leren, maar zijn ze helaas toch zo dom warmen. Ze blijft vrijwel permanent Ganzen kijken? op het nest. Als de eieren zijn uitgeko- (of slim?) om het ook steeds weer el- Zoek je een goede plek om ganzen men breekt er een gevaarlijke periode ders te proberen. De ganzenopmars te zien, dan helpt Vogelbescher- aan, de rui. Ganzen verliezen dan net wordt daarom nog steeds door veel ming Nederland met een lijstje als andere watervogels hun slagpen- boeren met lede ogen aangezien. Het is van tien uitmuntende ganzenkijk- nen en kunnen een maand lang niet één van de redenen dat de provincie plekken in Nederland, waarvan vliegen. Het maakt ze erg kwetsbaar, Friesland dit voorjaar aankondigde twee in het Noorden. Vroeg in de ook voor mensen! ochtend is een geschikt tijdstip Ganzen zijn sociale beesten. Ze leven omdat de ganzen dan van hun in grote groepen, met een duidelijke overnachtingsplekken naar het taakverdeling. Als je een groep ganzen Totaal 80.000 ha. werd foerageergebied vliegen. Er kun- in de wei ziet, zijn er altijd wel een nen dan duizenden vogels tegelijk aantal wachters die alert blijven tij- aangewezen waar de dieren in de lucht zijn. dens het grazen. Mannetje en vrouwtje niet verstoord worden. blijven zo mogelijk een leven lang – tot wel dertig jaar - bij elkaar en de jon- Ezumakeeg aan de westkant van kies gaan het eerste jaar na de geboor- het Lauwersmeer is een goede te mee met pa en ma op wintervakan- plek. Met een beetje geluk en een tie. Daarna worden ze geacht zelf de dat ze 10.000 grauwe ganzen per jaar verrekijker kun je daar nu ook nog weg te weten. in de ruiperiode wil gaan vangen en de zeearend zien die dit jaar voor doden. De schade aan de landbouw zou het eerst broedt in het Lau- Beleidsdilemma’s te groot zijn en de vergoedingen te wersmeer Vroeger mocht er vrijuit worden ge- duur. Voor de natuurorganisaties is Ook de zuidwesthoek van Fries- jaagd op ganzen. Het is een van de het dilemma levensgroot: kiezen voor land biedt veel. Langs de kust van redenen dat het aantal ganzen in de het belang van de dieren of meewer- het IJsselmeer tussen Workum en loop van de vorige eeuw fors terugliep. ken om het draagvlak te behouden Gaast zijn twee prima uitkijkplek- Na een lange strijd door de vogelbe- voor het huidige ganzenbeleid dat zo ken van het Fryske Gea. scherming werd de jacht in 2000 ver- succesvol is gebleken en van Neder- boden, maar in 2002 werd het jaagver- land weer een echt ganzenland heeft bod al weer verlicht. Er werden toen gemaakt. Wat is wijsheid? Wie het En zoek je het minder ver, dan is wel grote gebieden aangewezen – to- weet, mag het zeggen. er ook in de natte delen van het Dwingelderveld of in het Foch- taal 80.000 hectare - waar de dieren Rien Cardol zonder verstoring kunnen overnachten teloerveen wel een gansje te spot- en mogen foerageren. Boeren krijgen ten.

Kleine rietgans Rotgans Nijlgans

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 15 De Oude Willem omgevormd

den en veen. In dat jaar is de Oude De Oude Willem : van land- nen van de oorspronkelijke situatie. bouw naar natuur. Willem aangekocht ten behoeve van De Oude Willem vroeger een werkelozenproject en daarna in Onder vrijwel gelijkluidende koppen cultuur gebracht. Daarmee werd het verschenen onlangs artikelen in dag- De naam Oude Willem is afkomstig de jongste grote ontginning binnen de en weekbladen over de omvorming van van een oude schaapsherder die voor gemeente Diever (nu Westerveld). landbouwgronden in natuurgebied in de ontginning met zijn kudde in dit gebied rondtrok. Tegenwoordig is de de Oude Willem. Dit proces is in volle De Oude Willem in de toekomst gang, getuige het feit dat op 12 april Oude Willem een landbouwenclave 2010 de “ Notitie Reikwijdte en detail- (ruim 500 ha) in het Nationaal park De Oude Willem kan niet los worden niveau gebiedsontwikkeling Oude Wil- Drents Friese Wold. (6100 ha). Van die gezien van het Drents-Friese Wold. lem” werd vrijgegeven. De plannenma- 500 ha is een deel weer ingericht als Een duurzaam herstel van de water- kerij is in een volgende fase gekomen. natuur. Maar het grootste deel is in huishouding van dit Nationale Park is Reden genoeg om wat meer van te wil- nog gebruik als landbouwgrond. niet mogelijk zonder een ingrijpende verbetering van het hydrologische sys- len weten van de Oude Willem. On- In vroegere tijden was de Oude Willem teem van de Oude Willem. Dat vraagt derstaand verhaal is grotendeels gedis- onderdeel van de bovenloop en bronge- ingrijpende maatregelen om de verdro- tilleerd uit genoemde notitie. bied van het beekdalsysteem van de ging van het gebied tegen te gaan. In Aa. De aangrenzende gronden de nieuwe plannen wordt dan ook de De Oude Willem op de kaart lagen zo’n gemiddeld 2 meter hoger. nadruk gelegd op ecologisch en hydro- Een blik op de kaart maakt direct dui- De veenontginningen begonnen hier al logisch herstel. De Oude Willem moet delijk dat de Oude Willem een merk- in de Middeleeuwen. Daarvoor lag in zich gaan ontpoppen als een open waardige hap neemt uit het Nationale de Oude Willem een uitloper van het beekdalsysteem, dat op natuurlijke park Drents Friese Wold. Geen wonder grote Smilder hoogveen en het Foch- wijze voortkomt uit de omringende dus dat al geruime tijd geleden is be- teloërveen. In het hoogveen binnen de bossen, en waarin grote grazers als gonnen met het integreren van de Ou- Oude Willem liep een veenstroompje runderen, paarden en herten rondlo- de Willem in het NP DFW. Er zijn al dat uitmondde in de Vledder Aa. Tot pen. Bovendien wordt dan ook het laat- flinke stappen gezet bij het terugwin- 1910 was De Oude Willem een soort ste deel van het brongebied van de ‘oergebied’ van uitgestrekte heidevel- Vledder A verbeterd.

De Oude Willem nu In de Oude Willem vind je nu produc- tieve graslanden en akkers waarop onder andere aardappelen en lelies worden geteeld. In het plangebied lopen de Oude Willemse weg en de noordelijke en zuidelijke Bosweg. Aan deze wegen bevinden zich enkele boer- derijen, 2 kampeerboerderijen en wo- ningen. In het zuidwesten van het ge- bied bevindt zich een bungalow- en kampeerterrein voor verblijfsrecreatie. Daarnaast zijn er in het gebied recrea- tieve voorzieningen aanwezig zoals wandel- en fietspaden en boerderijen waar gekampeerd kan worden. Naast het beekdal liggen naaldbossen naaldbossen waarin wat overgebleven stukjes heide, hoogveentjes en vennen liggen. Deze zijn gedegenereerd; ver- droogd en verzuurd. De bodem in de Oude Willem bestaat niet meer uit veen maar uit zandgronden, veengrond met organisch en humeus materiaal en plaatselijk veengrond met veenkoloni- aal dek. Midden in de Oude Willem bevindt zich een laagte, ongeveer daar

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 16 50 ha aan de Drentse kant na, volledig in de Ecologische Hoofd Structuur (EHS) begrenzing opgenomen. Nog niet duidelijk is of in het herziene Na- tura2000-plan de hele Oude Willem tevens ook N2000 gebied wordt. De beide betrokken gemeentes verschillen daarover nog van mening. De gemeente Ooststelllingwerf wil de huidige N2000 grenzen gedeeltelijk aanpassen om zo de ontwikkeling van als recreatieoord te bevorde- ren,. Door de hele Oude Willem binnen de grenzen van Natura 2000 te bren- gen kan in de omgeving van Appelscha een deel van het NP buiten de N2000 worden gebracht. In dit voorstel wordt dan extra in de EHS een gebied opge- nomen dat ligt ten noorden en zuiden van het Aekingermeer (Canadameer) en tevens het stuk van de Oude Wil- lem dat er nu nog niet onder valt. Bij- waar de Oude Willemsweg loopt. Naar komend voordeel is de verwachting dat het zuidwesten toe wordt het dal bre- De Oude Willem in nieuwe deze nieuwe gebieden beter geschikt der en lager. plannen zijn als leefgebied voor een aantal soor- ten waarvoor het Natura 2000-gebied Er wordt nu geprobeerd om een groot destijds is aangewezen. De Oude Willem en ontwate- aantal plannen en richtlijnen die voor ring het DFW inclusief OW gelden onder te De gemeente Westerveld wil het brengen in één groot plan. Dit master- Drentse deel van de Oude Willem bui- De manier waarop de Oude Willem nu plan moet dan proberen om allerlei ten N2000 houden. wordt ontwaterd heeft een grote nega- wensen en voorschriften met elkaar te tieve invloed op de verdroging in het combineren. De wensen hebben betrek- Drents Friese Wold. In de Oude Wil- Initiatiefnemer en king op de manier waarop de mens van lem zijn 2 gemalen geplaatst die het bevoegd gezag het gebied gebruik kan blijven maken; oppervlaktewaterpeil bepalen. Daarbij denk aan toegankelijkheid voor bele- gaat het met name om het waterpeil in ving en recreatie. Bij de richtlijnen en de Tilgrup. Het doel van deze gemalen Initiatiefnemer voor het project wetten komen Natura 2000 eisen om is de drooglegging van de landbouw- is de stuurgroep Oude Willem. de hoek kijken. De natuurwaarden gronden, de gebouwen en de infra- spelen hierbij de hoofdrol. De volgende organisaties maken structuur. Het waterbeheer van de deel uit van de stuurgroep Oude Oude Willem is begin 2000 ingrijpend Willem: gewijzigd als gevolg van uitvoering van De Oude Willem natter het beekherstelproject Vledder Aa. Er  Provincie Fryslân, provincie is toen een tijdelijke kunstmatige wa- Verbeteren van de natuurwaarden van Drenthe, de gemeenten Wester- terscheiding tot stand gebracht. Het het gehele Drents Friese Wold, de veld en , water van het zuidwestelijke deel heeft hoofddoelstelling van het nieuwe be- al de gewenste schone kwaliteit omdat heerplan van het DFW, vraagt nadruk-  het waterschap Reest en Wieden het afkomstig is uit de nieuwe natuur- kelijk om vernatting van het gebied. en Wetterskip Fryslân, Staats- gronden van de Oude Willem en wordt Zeer nadelig zijn tot nu toe hierbij de bosbeheer, recreatieschap afgevoerd naar de Vledder Aa. Daaren- ontwatering ten behoeve van de land- tegen is het water van het noordooste- bouw in de Oude Willem en de drink-  Drenthe en het overlegorgaan lijk deel nog veel te voedselrijk, door waterwinning in Terwisscha (tot 7 mil- Drents Friese Wold. uitspoeling van meststoffen vanuit de joen m3 per jaar) . In het op te stellen nog in gebruik zijnde landbouwgron- masterplan is sprake van volledige De provincie Fryslân treedt op als den en wordt daarom afgevoerd naar omvorming van de landbouwgebieden voorzitter van de stuurgroep. de Drentse Hoofdvaart. In feite tot natuurterrein en verplaatsing van Als bevoegd gezag voor de plan- stroomt dit water nu dus de verkeerde de waterputten van het pompstation. MER treden Gedeputeerde Staten kant op. De Oude Willemse weg ligt als van Fryslân en Drenthe op, waar- een soort dijk in de lengterichting door bij provincie Fryslân de coördine- het gebied en is voor het water een De Oude Willem en grenzen rende rol vervult. hindernis van formaat. De Oude Willem is al, op een stuk van

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 17 De Oude Willem; hoe nu ver- Muggen overlast der ?? Het Nationale Park Drents Friese Door de verhoging van de waterstan- plantenrijk water is daarom belang- Wold is het op één na grootste aaneen- den kunnen meer (steek)muggen rijk (RIZA, 2004). gesloten bosgebied in Nederland en is voorkomen. een Natura 2000 gebied. Hier gaat het Regelmatige doorstroming van in grote lijnen om stuifzanden, heide- Overlast wordt voorts voorkomen (ondiepe) watergangen is noodzake- velden, jeneverbesstruweel, schrale door nieuwe natte natuur niet te lijk om explosieve groei van muggen graslanden, vennen, loofbossen en be- dicht bij menselijke verblijf en bewo- te voorkomen. Seizoenschommelin- ken. De Oude Willem is hierin te zien ning te positioneren. Een afstand gen van het peil volstaan hiervoor al als een ruggengraat en in belangrijke van honderd tot enkele honderden voor een groot deel. Dit voorkomt mate bepalend voor de natuurkwaliteit meters is meestal wel voldoende en explosieve uitbreiding van steekmug- van het gehele park. begroeiing moet van dien aard zijn gen en zorgt voor bereikbaarheid dat het niet als corridor kan gaan Op langere termijn zal Oude Willem door natuurlijke vijanden dienen. Open ruimte en bosbegroei- worden omgevormd tot natuurgebied. (predatoren). Predatoren zijn belang- ing zijn over het algemeen moeilijk Dat is wellicht op verschillende manie- rijk voor regulatie van de aantallen passeerbaar voor deze ren te realiseren. De notitie geeft een vedermuggen, steekmuggen en knut- ‘overlastsoorten’. aanzet tot het ontwikkelen van drie ten. De zorg voor schoon, helder plannen, die elk in steeds verder gaan- de mate rekening houden met rand- Als te nemen maatregelen worden on- is hier al een begin mee gemaakt door voorwaarden, der andere genoemd: dempen van alle ca 200 ha te omrasteren ten behoeve (neven)doelstellingen en wensen die in greppels en sloten, opruimen van de 2 van een kudde paarden. het gebied de Oude Willem spelen. In gemalen, geen bewoning meer in de De mooie ” artists vieuws”, die al ge- een later stadium, of al tijdens het straks te natte delen van de Oude Wil- ruime tijd geleden op de burgerij zijn maken van deze plannen, zal dan wor- lem, drinkwaterwinning verplaatsen, losgelaten, worden geleidelijk aan den vastgesteld hoe het verder zal geleidelijk omvormen van bos, inrich- meer werkelijkheid en minder fanta- gaan met de Oude Willem. ten van een begrazingseenheid tot ver sie. in het bos. Bij de voormalige Uilenburg Zeer zeldzame bekerzwam ontdekt in het Drents Friese Wold

Dat in oninteressant ogende naaldbos- len naalden op de bodem van deze sen belangrijke vondsten gedaan kun- bossen. groeiend op halfvergaan hout, nen worden, bleek onlangs door de leeft de Zwarte bekerzwam. In Neder- vondst van de zeer zeldzame Zwarte land is deze zwam een uiterst zeldza- bekerzwam. Voor het eerst in vele ja- me soort die als Ernstig Bedreigd op ren werd ze gevonden in een bos van de Rode Lijst staat. Na 1990 is de Staatsbosbeheer in Drenthe. Zwarte bekerzwam slechts eenmaal genoteerd. Bij nadere controle bleek deze waarneming echter een vergis- Begin deze maand heeft een Friese sing te zijn. wat betekende dat deze paddenstoelenliefhebber in het Natio- soort a! meer dan twintig jaar niet nale Park Drents Friese Wold twee meer was waargenomen. locaties ontdekt waar de Zwarte be- De biotoop waarin deze paddenstoel kerzwam (Pseudoplectiana nigrella) voorkomt wordt bedreigd, omdat de uitbundig voorkomt. De groeiplaatsen Fijnspar beschouwd wordt als een liggen in twee vochtige Fijnsparbos- exoot. Men is deze liever kwijt dan sen van zeventig jaar oud. Deze bos- rijk. In beide bospercelen stonden sen zijn geheel bedekt met een rijke rond de groeiplaatsen van de Zwarte en gevarieerde mossenflora. Dit type bekerzwam veel fijnsparren op de bos met een dergelijk vochtig micro- nominatie om gekapt te worden. Ge- klimaat is in ons land zeer zeldzaam. lukkig lijkt de beheerder, Staatsbos- Een groot aantal van onze Nederland- beheer, in te zien dat het hier gaat om Tekst: Menno Boomsluiter, Neder- se paddenstoeten is gebonden aan, op een zeer waardevol terrein. Een ter- landse Mycologische Vereniging het eerste gezicht, monotone naald- rein dat, als het maar enigszins moge- Foto: Robbert VIagsma bossen. Achter deze zogenaamde kale lijk is, aangemerkt zou moeten wor- Bericht uitgegeven door de Nederlandse naaldbossen kan echter een rijke mos- den als naaldbosreservaat! Mycologische Vereniging op woensdag 14 senflora schuil gaan. Tussen de geval- april 2010

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 18 IVN Westerveld groene agenda

11 juni laat Excursie nachtvlinders Dwingelderveld IVN 25juni 20.00u.ExcursieReeënwissel Dwingelderveld IVN 27 juni 09.00 u. Struinen door de Kale Duinen Parkeerplaats TIP/VVV Diever NWG juli De data voor de zomercursus over grassen zijn bij het perse gaan van deze Adder nog niet bekend. Kijk op de website voor de laatste informatie.

2juli 19.30u. SeizoensafsluitingvoorledenvanIVN Haagse Buitenschool, Wilhelminaoord IVN Westerveld

17juli 13.30u.Vlinderexcursie Drents-FrieseWold IVN 14 augustus 10.00u.Ruiterexcursie Drents-FrieseWold IVN september Groene maand: activiteiten nog niet bekend 3september 20.00u.Vleermuizenexcursie Drents-FrieseWold IVN 25 september 13.30 u. Aardewandeling Drents-Friese Wold IVN 3 oktober 14.00 u. Kinderactiviteit (4-12 jaar) in het kader van Oktobermaand Kindermaand IVN 6oktober 20.00u. LezingdoorRobChrispijn over DingspilhuusDiever NWG paddenstoelen in Drenthe

10 oktober 13.00u. Paddenstoelenexcursieo.l.v.Ernest Mols en TIP/VVV Diever NWG Jan Nijman

16oktober 13.30u.Paddenstoelenexcursie Drents-FrieseWold IVN

24 oktober 14.00 u. Kinderactiviteit (4-12 jaar) in het kader van Oktobermaand Kindermaand IVN

30oktober 18.30u.NachtinhetDwingelderveld IVN

6 november 13.30u. KleurrijkefietstochtinhetDrents-FrieseWold IVN

18 december Kerstwandeleing in het Drents-Friese Wold IVN

29december Midwinterwandeling IVN

Voor excursies in het Dwingelderveld aanmelden bij het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten in Ruinen, tel. 0522-472951. Voor excursies in het Drents-Friese Wold aanmelden bij het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer in Terwisscha, tel. 0516-464040. De activiteiten in de nationale parken worden meestal georganiseerd in samenwerking met het Nationaal park.

In deze agenda zijn alleen de acti- Met de Natuurwerkgroep Diever e. o. hebben we afge- viteiten opgenomen waar IVN sproken hun activiteiten hier ook te publiceren. (Diverse Westerveld bij betrokken is. IVN-ers zijn ook lid van de Natuurwerkgroep. Niet leden Ook Natuurwerkgroep Diever, zijn ook welkom, al vraagt de Natuurwerkgroep soms een Staatsbosbeheer, Natuurmonu- kleine bijdrage). menten en Het Drents Landschap De gegevens staan ook op internet: organiseren groene activiteiten. http://home.hetnet.nl/~nijlaan/NWGprogramma/agenda.htm

HDL = Het Drents Landschap Ook Vogelwacht Uffelte e.o. heeft een activiteiten program- ma. Informatie hierover is verkrijgbaar via het secretariaat: SBB = Staatsbosbeheer Parkkamp 26, 7971 AM Havelte, tel. (0521) 341640 DFW = Nationaal Park Drents-Friese Wold Website: www.vogelwachtuffelte.nl DV = Nationaal Park Dwingelderveld WARD = Werkgroep Amfibieën en Reptielen Drenthe NWG = Natuurwerkgroep Diever

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 19 BOOMFEESTDAG 2010

IVN-Westerveld Adder juni 2010, jaargang 18, nr 1, pagina 20