Yüklərin" Ardı-Ara Məsi Üçün Canımızı Qurban Verdik
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SƏRIYYƏ MUSLUMQIZI DÜNYA SUSMASIN GƏRƏK ifbaycan Respublikası Prezidentinin rəsi -REZİDEfeHWİÜA3XANASIТ У » - г у с / - р Bakı -2014 g 3, ъ № ге)£>ч Ju Ч)& Az2 Dünya susmasın gərək"(sənədli xronika), Səriyyə Müslumqızı. 2014 (Azərbaycan və ingilis dillərində) Bakı, "Yazıçı" nəşriyyatı - 2014, 84 səh. DUNYA SUSMASIN GƏRƏK BBKC 63 "Xocalıya ədalət" layihəsi çərçivəsində (Əsərdə istinad edilməyən hadisələrin təsviri müəllifin özünə məxsusdur) Səriyyə Müslümqızı çağdaş ədəbiyyatımızın tanınmış simalarından biridir. Onun Xocalı faciəsi fonunda yazdığı bu ...Kəndimizin sağında-solunda dibindəki daşları belə görünən Xocalı və İlisu əsər Qarabağ boyda bir ağrısı olan vətənpərvər yazıçı ürəyinin çayları, yuxarıda əzəmətli Boz dağı, qalın Kətik meşəsi vardı. Yazda bu meşənin qanı ilə yoğrulmuşdur. böyründəki yamacda "lalə dənizi" dalğalandıqca dalğalanardı. Quşlar cəh-cəh vurar, sarıköynək, qumru uçub eyvanımıza qonardı. Səhərlər bülbülün səsinə oy Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında anardım. Həyətlərdə qızılgül, yasəmən kollarından rəngbərəng güllər açardı. Bi Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının malyyələşdirdiyi zim həyətimizdə də qolu-budaqlı bir yasəmən ağacı vardı. Onun ətri hər tərəfə layihə çərçivəsində “Erməni Təcavüzünün tandılması” İctimai Birliyi yayılardı. Kəndimizin yazı da, qışı da bir aləm idi. İnsanlarda həyat eşqi, yaşa tərəfindən nəşr edilmişdir. maq həvəsi vardı. Hər şey gözəl idi. Ta 1988-ci ilə kim i... ...O soyuq fevral günündə, lap dəqiqi, fevralın 1 3-də kəndə xəbər yayıldı ki, Nəşriyyatın direktoru: ermənilər yenə də torpaq davası edirlər. XX əsrin əvvəllərində erməni-müsəlman Şəmsi VƏFADAR davasını görmüş ixtiyar yaşındakı Sona nənə bu xəbərdən bərk sarsıldı. Məktə bin yaxınlığındakı "urus" bulağından su aparan qarının rəngi avazıdı. Əlindəki su Redaktor: İmran BƏDİRXANLI dolu sərnic yerə düşdü. Sona nənə üzünü göyə tutub əllərini yuxarı qaldırdı: "Xudaya, bizi bu bəladan saxla. Gavırlar hər dəfə torpaq davasına başlayanda İngilis dilinə çevirənlər: qan su yerinə axır", - deyərək məlum-məlum böyrü üstə düşən sərnicinə baxdı. Nərmin ABBASOVA, Dərsdən çıxan uşaqlar isə Sona nənənin başına toplaşıb, "Sona nənə, gavır nə Adilə AĞABƏYLİ deməkdir?"-soruşurdular. Sona nənə isə çaşqınlıqla uşaqların üzünə baxırdı. Kompyuter dizaynı: Handan-hana özünə gəlib: "Bala, gavır ermənidi. Onlar yenə torpaq istəyirlər. Ələsgər QARAMƏMMƏDLİ Gözləri doymur ki, doymur"- dedi. Bu vaxt kəndin ortasında sabiq icra başçısı E.Məmmədovun qırmızı rəngli "Moskviç"i göründü. Onun paltosunun düymələ ri qırılıb tökülmüşdü. Sən demə, Əsgəranda iclasa çağrılan bir qrup ziyalımızı er p 5204000251 -(004) məni millətçiləri təhqir etmiş, üst-başlarını dartıb-cırmışdılar. Onlar güc-bəla ilə qrifli nəşr başıpozuq kütlədən canlarını qurtarmışdılar. Hadisə elə hüquq-mühafizə orqan- M - 656 - 2014 ©YAZIÇI larinin gözü qarşısında olmuşdu. O gündən Əsgəranda, Xankəndində mitinqlər, məklə Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi barədə sənədə qol çəkdir nümayişlər başladı. Xatırladım ki, 1988-ci ilin yanvarında Ağdərə rayonunun Sır- məli idilər. Belə bir bədnam niyyəti başa düşən Kamran Bağırovun köməkçisi Sa xavənd kəndində bir qrup azərbaycanlı gəncin döyülməsi ilə başlayan münaqi hib Quliyev Azərbaycanın dövlət başçısını bir bəhanə ilə aradan çıxarır. Onlar şə hələ də bitmək bilmir. Ağdərədə yaşayan ermənilər "bura erməni rayonudur, Xankəndindəki dəmiryolu vağzalına gəlirlər. siz türklər buranı tərk etməlisiz", -demişdilər. Kamran Bağırov çarəsiz halda dəmiryol vağzalında olanda vilayətin erməni ...1988-ci ildə Ermənistanda yaşayan soydaşlarımız Azərbaycana üz tutdular. deputatları Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətin Azərbaycanın tərkibindən çıxarıb Xocalıya pənah gətirənlər məktəblərdə, mədəniyyət evində yerləşdirildi. Həmin Ermənistanın tərkibinə verilməsi haqqında qərar qəbul etmişdilər. Həmin qərar ilin yanvarın 25-də Qafan və Mehri rayonlarında azərbaycanlıların ilk qaçqın də Bakıya, Yerevana və SSRİ Ali Sovetinə göndərilmişdi. O gün Xocalı camaatının, stələri göründü. 1988-ci il fevralın 13-də Xankəndində Vilayət Partiya Komitə eyni zamanda Dağlıq Qarabağda yaşayan azərbaycanlıların ümidləri puç olmuş sinin binası qarşısında ermənilərin ilk mintiqi başladı. 400 adamın çıxarıldığı o du. Yaşlı adamlar əllərini yelləyib "bu xəmir hələ çoxlu su aparacaq , - demiş mitinqdə "Krunk" (Durna) təşkilatı daha çox fəallıq göstərirdi. Həmin təşkilata vi dilər. Ümid yalnız Allaha qalırdı. Camaatın əkin-biçinə başlamaq həvəsi ölmüş, layətin daş- mərmər karxanalarının faktiki sahibi, millətçi A.Manuçarov rəhbər əlləri işdən soyumuşdu. Mitinqlər, nümayişlər getdikcə daha geniş vüsət alırdı. lik edirdi. İlikləri donduran şaxtada, qarda belə mitinqlər ara vermirdi. Qadınlar Dağlıq Qarabağın rayon və qəsəbələrində mitinqlər ara vermirdi. Həmin mitin uşaq arabaları ilə mitinqə axışırdılar. Şüarları isə "Dağlıq Qarabağ Ermənistana qlərdə Zori Balayan, Silva Kaputikyanın çıxışları münaqişəni daha da kəskinləş birləşdirilməlidir!" idi. Dağlıq Qarabağ erməniləri Ermənistana birləşmək uğrun- dirirdi. Silva Kaputikyan "Əgər Dağlıq Qarabağın çaylarından su əvəzinə süd ax da küçə və meydanlara axışır, gecə-gündüz "Miatsum" deyə bağırırdılar. sa belə, onun Azərbaycanın tərkibində qalmasını istəmirik"-deyirdi. Zori Balay- Yaxşı yadımdadır, bir vaxtlar tanıdığımız ermənilər etiraf edirdilər ki, bizi anın "Ocaq" kitabı alovlanan ocağın üstünə neft tökürdü. Xocalı hər tərəfdən er güclə küçə və meydanlara çıxarıb, nümayişə çağırırdılar. Getməyənlər döyülür, məni yaşayış məntəqələrilə əhatə olunmuş bir məkanda yerləşirdi. Əskərana və söyülür, təhqir olunurdular. Hətta onlar bildirirdilər ki, Dağlıq Qarabağ istər Er Xankəndinə gedən magistral yol Xocalıdan keçirdi. Hər gün bu magistral yolla mənistanın, istərsə də Azərbaycanın tərkibində olsun, biz nə qazanacağıq? Mə Xankəndinə hərbi texnika və sursat daşınırdı. Şanlı sovet ordusunun qüdrətinə gər indi rahat yaşamırıq? Bu münaqişəni salanlara lənətlər olsun. Amma onlar inanan sadə camaat tezliklə bu münaqişənin aradan qalxacağına ümid edirdi. bu sözləri söyləyəndə də, nədənsə qorxu içərisində olduqlarını gizlədə bilmir Hər gün AzTV-nin xəbərlərini izləyir, bizim diktorların "Dağlıq Qarabağ Azər dilər. baycanın tərkib hissəsidir və tərkib hissəsi olaraq da qalacaq" sözlərini küçəyə 1988-ci ilin fevralın 20-də DQMV sovetinin növbədənkənar iclası keçirildi. axışıb əl çalmaqla alqışlayırdılar. Hətta mitinqə çıxan ermənilərə cəza veriləcəy Xankəndində vilayət partiya komitəsinin binası qarşısında 3 min erməninin iştira inə də inanırdılar. kı ilə mitinqlər davam edirdi. Vilayət partiya komitəsinə gələn Azərbaycan KP 1988-ci il fevralın 13-dən başlayan mitinqlər, nümayişlər bir gün də olsun Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Kamran Bağırov deputatlar qarşısında çıxış et ara vermirdi. Fevralın 21-də Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komi mək fikrini bidirsə də, ona söz verməmişdilər. Kamran Bağırov mitinqçilərin qar təsinin Siyasi Bürosundan Dağlıq Qarabağ hadisələrinə dair müzakirələr aparılır şısına çıxarılmalı və əvvəlcədən öyrədilmiş erməni qadınların ona zor tətbiq et dı. Fevralın 23-də SSRİ KP MK-nın katibi Q.P.Razumovski başda olmaqla Demi- 4 5 çev, Bobrov, Mixaylov və digərləri Xankəndinə gəldilər. Burada DQMV Partiya təqəsinin yanında dayandı. Onda mən Sovet Ordusunun bizi yox, erməniləri Komitəsinin büro və plenium iclası keçirildi. İclasda vilayət komitəsinin 1-ci ka necə canfəşanlıqla qoruduğunu gördüm. Binaların üstündə sinayperlər quruldu. tibi B.Gevorkov vəzifəsindən azad edildi. Onun yerinə qatı millətçi, mitinqlərin O gün, yəni, 1988-ci il fevralın 22-də təxminən saat 12 radələrində Ağdamdan təşkilatçısı Q.A.Poqasyan seçildi. Əskərana doğru gələn əliyalın azərbaycanlılarımızdan ikisi - Əli və Natiq vəh Haşiyə: şicəsinə öldürüldü. On doqquz nəfər isə yaralandı. Bu münaqişə nəticəsində ilk Bu yerdə onu da qeyd edim ki, sabiq katib Bahadur Rzayev böyük vətən qan töküldü. Bu iki gənci qətlə yetirilənlərə isə o vaxtki Sovet rəhbəri M.Qorba- müharibəsində həlak olan cəbhə dostunun qızını övladlığa götürmüş, onu çov və SSRİ-nin baş prokuroru Komuzev ermənipərəsət mövqe nümayiş etdirdi böyütmüş, sonra isə həmin qız Gevorkovla ailə qurmuşdu. Ona görə də Gevor- lər, bu gəncləri qətlə yetirənlərə cəza vermədilər. Sadəcə, gənclərin ailələrinə kov bu postda olduğu müddətdə azərbaycanlılara qarşı o qədər də sərt mövqe azərbaycanlılar ardı-arası kəsilmədən başsağlığı verməklə kifayətləndilər. də olmamışdı. 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə bağlı SSRİ rəhbərliyi ikili mövqeyi Azərbaycan Respublikasının suveren hüquqlarının tapdalanmasına rəsmi Mos ni ortaya qoydu. SSRİ rəhbərliyi elə təsəvvür yaratmağa çalışırdı ki, guya o, Azər kvanın qəti tədbirlərlə cavab vermədiyinə görə Azərbaycan xalqı böyük həyəcan baycana və Ermənistana eyni gözlə baxır. Kütləvi informasiya vasitələri Dağlıq içərisində idi. Azərbaycanda kortəbii nümayişlər, etiraz mitinqləri keçirilirdi. Qarabağ probleminə olduqca böyük diqqət yetirirdi. Qeyd edim ki, DQMV-nin Münaqişə bölgəsində yaşayan azərbaycanlılar ermənilərin separatçı hərəkətləri harasında tozlu-torpaqlı yollar başlayırdısa, orada azərbaycanlılar yaşayırdı. nə qəti etiraz edirdilər. Hətta ayın 22-də rəsmi Bakının göstərişilə Aşağı Qara Dağlıq Qarabağın azərbaycanlılar yaşayan elə kəndləri var idi ki, orada nə mək bağda münaqişənin qarşısını almaq üçün Dağlıq Qarabağa yürüş etdilər. Həmin təb, nə də tibb məntəqələri vardı. Hadisələr başlayanda Sovet İttifaqı Kominist əliyalın nümayişçilərin qarşısı alındı. O gün mən