Reageren Meer informatie antwoord@haarlem.nl www.haarlem.nl

Vragen 023 – 511 51 15

Gemeente Haarlem, Afdeling Data, Informatie en Analyse Cultuurmonitor 2016 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Samenvatting en Inleiding Haarlemmers onderschrijven ook in 2016 het belang van kunst en cultuur voor SAMENVATTING hun stad, blijkt uit de reacties op zeven stellingen. Bijvoorbeeld voor de sfeer en de economie. Daarnaast is 9 op de 10 trots op Haarlem als cultuurstad en blijft Opnieuw overschreed in 2016 het aantal bezoekers aan musea, podia en het aandeel inwoners waarvoor het culturele aanbod een belangrijk motief culturele evenementen in Haarlem de grens van 2 miljoen. Net als in 2015 vormt om in de stad te wonen gestadig toenemen van 42% in 1999 tot 53% in deed zich weer een toename voor. 2014 tot 59% anno 2016. Acht van de tien inwoners vinden investeringen in cultuur belangrijk, ook als het financieel minder gaat. Inclusief de Bibliotheek Zuid-Kennemerland, het Noord-Hollands Archief en Pletterij nadert het totale cultuurbezoek de 3 miljoen. Ook spreken Cultuurbezoek door Haarlemmers Haarlemmers zich weer positief uit over het cultuuraanbod in hun stad. Negen van de tien inwoners bezochten in de 12 maanden voorafgaand aan Via een rapportcijfer en via hun oordeel over diverse aspecten van november 2016 minstens 1 culturele activiteit in Haarlem. Verder ging 6 op de Haarlem als cultuurstad. 10 voor cultuur naar Amsterdam en een even grote groep naar een plaats elders in Nederland. Niet alleen het cultuurbezoek en de waardering voor dat aanbod zetten Veruit het meest bezocht in Haarlem: de film, door driekwart. Museumbezoek Haarlem als cultuurstad op de kaart. Haarlemse instellingen participeren en culturele festivals completeren de top-3. in diverse netwerken en hebben in 2016 samengewerkt met partners in verschillende landen, vooral in België, maar ook in bijvoorbeeld Duitsland, Amateurkunst Hongarije, Noorwegen, Oostenrijk en zelfs China en Japan. Ambitieus zijn Haarlem telt 57 verenigingen voor amateurkunst die subsidie van de gemeente de Haarlemse culturele instellingen ook. Zij proberen hun positie te ontvangen. Samen hebben ze 1.975 leden. Bijna de helft van de Haarlemmers consolideren, te versterken of zetten in op vernieuwing en experiment. (48%) doet aan culturele activiteiten of heeft een culturele hobby. De meest Ook dragen ze bij aan educatie. Duizenden scholieren maakten kennis met beoefende activiteiten liggen op audio-visueel vlak, met muziek en beeldende kunst en cultuur via rondleidingen en andere educatieve programma’s. kunst op de plaatsen 2 en3.

Podia en bioscopen Waardering cultuuraanbod Ruim 1,1 miljoen mensen bezochten de Haarlemse podia, 46.000 meer dan in Haarlemmers waarderen het cultuuraanbod in hun stad met een 8,0 als goed. 2015. Bijna 7.500 van hen namen een kijkje in het Haarlemmerhout Theater, Dat is hetzelfde cijfer als in 2015, dat in 2016 zijn deuren opende. Toneelschuur/Filmschuur beleefde met 196.000 bezoekers opnieuw een recordjaar. Bioscoop Pathé Haarlem In de jaarlijkse Atlas voor Gemeenten 2017, met cijfers over 2016, neemt verwelkomde 660.000 filmliefhebbers. Haarlem met zijn cultureel aanbod de 7e plaats in op de ranglijst van de 50 grootste gemeenten. Dat is 3 plaatsen lager dan een jaar eerder, maar wel in Stadsschouwburg/Philharmonie zag de belangstelling na twee jaar van groei lijn met eerdere metingen. Cultuur draagt sterk bij aan de 5e plaats van Haarlem weer iets dalen, terwijl Patronaat een kleine toename boekte. Grootste op de Woonaantrekkelijksheidsindex. trekpleister vormt opnieuw.

Haarlemmers spreken zich evenals in 2010 en 2014 in zeer ruime meerderheid Toneelschuur Producties, het productiehuis van de Toneelschuur/Filmschuur, positief uit over het cultuuraanbod in hun stad. Zo vinden iets meer dan negen speelde 176 voorstellingen die samen ruim 24.000 bezoekers lokten. Van deze van de tien inwoners de instellingen voor kunst en cultuur goed bereikbaar. Het voorstellingen vonden 50 in Haarlem plaats en 126 daarbuiten. aandeel dat het culturele aanbod in Haarlem maar matig vindt en daarom liever naar Amsterdam uitwijkt, nam in omvang af: 9% tegen 14% in 2014. Hier staat Musea tegenover dat minder inwoners tevreden zijn met de informatie over het De Haarlemse musea noteerden voor het vierde jaar achtereen meer dan een aanbod, namelijk 72% tegen 81% twee jaar eerder. half miljoen bezoekers. In 2016 liep de teller op tot 610.000 belangstellenden, zo’n 60.000 meer dan in 2015. Groei deed zich voor bij musea die in 2015 al

3 deel uitmaakten van de telling (+51.000). Daarnaast zaten 3 instellingen in 2016 Educatie voor het eerst in de telling: NZH Vervoermuseum, Draairorgelmuseum en Niet alleen via Hart, maar ook via de educatieve programma’s van podia, Kathedrale Basiliek Sint Bavo (Nieuwe Bavo). musea en andere instellingen komen jongeren volop in aanraking met kunst en cultuur. Zo deden in 2016 minstens 44.000 leerlingen uit het primair of Grote trekpleister was Teylers Museum met bijna 158.000 bezoekers, een voortgezet onderwijs mee aan activiteiten van de musea, zo’n 19.000 aan absoluut record. Het Frans Hals Museum kreeg eveneens meer dan 100.000 activiteiten van de podia, ruim 7.000 bij de Bibliotheek en iets meer dan 1.300 bezoekers over de vloer en samen met De Hallen dat tot dezelfde organisatie bij het Noord-Hollands Archief. Uiteraard zit er een bepaalde overlap in deze behoort bijna 138.000 museumliefhebbers. cijfers: kinderen kunnen in een jaar tijd aan meerdere activiteiten hebben meegedaan: het gaat dus niet over unieke bezoekers. Behalve voor Teylers Museum trok ook de interesse voor Vishal, Museum Haarlem en Grote Kerk aan. Bij de Vishal is dat in belangrijke mate te danken Evenementen aan eenmalige happening rond de kunstenaar Hans Bossmann. De Haarlemse culturele evenementen trokken 450.000 bezoekers. Het aantal bezoekers kwam hoger uit dan in 2015 (399.000). Voornaamste reden is dat de Bijna 22.000 Haarlemmers beschikten in 2016 over een Museumkaart, een drukbezochte Stripdagen, een tweejaarlijks evenement, in 2016 weer op het hoger aantal dan in 10 vergelijkbare gemeenten. Relateren we het aantal programma stond. Museumkaarten aan het inwonertal, dan komt Haarlem op de derde plaats. Bevrijdingspop en Haarlem Jazz & More oefenden de grootste Bibliotheek Zuid-Kennemerland aantrekkingskracht uit, beide met ongeveer 125.000 bezoekers. Haarlemmers Het aantal leden van de Haarlemse vestigingen van de Bibliotheek Zuid- waarderen de evenementen die zij hebben bezocht met een ruime voldoende Kennemerland daalde in 2016 licht (-118) naar 45.365. In de voorgaande vijf oplopend van een 7,3 (Schalkwijk aan Zee) tot 8,1 (Herdenkingsconcert 1 mei). jaren had zich steeds een toename voorgedaan. Het bezoekersaantal bleef in stijgende lijn: en liep op van 751.000 naar 763.000. Dit vooral dankzij de Internet toename van educatieve groepsontvangsten (+14%) en activiteiten (+28%). Culturele instellingen krijgen niet alleen veel bezoekers fysiek binnen de Het aantal uitleningen van het papieren boek daalde voor het derde jaar op rij. poorten, ze trekken ook op internet de nodige aandacht, via hun website en op Dit wordt deels gecompenseerd door de uitlening van e-books. social media.

Het Noord-Hollands Archief Positionering Het bezoek aan het Noord-Hollands Archief (NHA) kende een kleine teruggang Naast grote musea die dankzij hun unieke vaste collectie of aansprekende (-263) en zakte tot net onder de 23.000. Het aantal digitale bezoeken aan de tentoonstellingen een grote aantrekkingskracht uitoefenen op Nederlandse en website ging net als vorige jaren omhoog en steeg tot ruim 1,3 miljoen. buitenlandse cultuurliefhebbers bieden Haarlemse instellingen ook volop ruimte en aandacht voor experiment en jong talent. En wat uit vrijwel alle reacties naar Pletterij voren komt is ambitie! Het totaal aantal activiteiten in cultuur- en debatcentrum De Pletterij nam toe tot 171 in 2016. Ook het aantal bezoekers groeide verder, tot bijna 5.500. Frans Hals geeft bijvoorbeeld aan landelijk en internationaal een naam hoog te willen houden. De Kathedrale Basiliek Sint Bavo karakteriseert zich als ‘leading’ Hart Haarlem op het gebied van religieuze orgel- en kerkmuziek en spreekt de ambitie uit om Aan de cursussen voor kunst en cultuur namen in het seizoen 2015-2016 zo’n zich door te ontwikkelen tot een internationaal vermaarde cultuurtempel. Op 850 cursisten deel. Met deze cursussen bereikt Hart een jong publiek, ongeveer vernieuwing en experiment richten zich Nieuwe Vide en Vishal. de helft van de deelnemers was 18 jaar of jonger. Aan het programma Cultuur in School deden 24.000 scholieren uit het basisonderwijs mee en 650 uit het Met trots spreken de Haarlemse podia over hun positie in de culturele wereld. voortgezet onderwijs. Patronaat geeft aan landelijk tot de tien grootste poppodia te behoren. En de Filmschuur schaart zich wat aantal bezoekers betreft onder de top-10 van de

4 filmhuizen in Nederland. De Toneelschuur zegt dankzij de eigen producties en Creatieve industrie vele premières een sterke landelijke werking en betekenis te hebben. Het herstel in de Haarlemse creatieve industrie zet door. Voor het derde Stadsschouwburg/Philharmonie signaleert dat haar zalen zeer geliefd zijn bij de achtereenvolgende jaar nam het aantal banen toe, van 3.965 naar 4.347. De bespelers en dat ze daarom tot de top-20 van de beste grote podia in creatieve sector speelt in Haarlem een belangrijke rol. Het aandeel in het totaal Nederland behoren. aantal banen ligt op 6,7%. Opnieuw omhoog en wederom sneller dan het aantal banen ging het aantal creatieve ondernemingen, in 2016 met 11%. Conform de Internationale samenwerking trend groeit het aantal zzp-ers in deze sector. Musea en podia uit de Spaarnestad werkten in 2016 samen met buitenlandse instellingen tot in Japan en China toe. Het zwaartepunt ligt echter bij onze In Haarlem bevindt zich de 3D Makers Zone, het eerste innovatiecentrum de in zuiderburen en dan vooral in Gent. Samenwerking met partners in deze Oost- Metropoolregio Amsterdam; een 3D-excellence-center waar bedrijven en Vlaamse stad hadden 37PK, Stadsschouwburg/Philharmonie, onderwijsinstellingen in coöperatieve vorm kunnen beschikken over de Toneelschuur/Filmschuur, Toneelschuur Producties, Dolhuys en de Kathedrale allernieuwste high-tech hardware, software en kennis op dat gebied. De 3D Basiliek Sint Bavo. Sommige instellingen geven aan een uitgebreid buitenlands Makers Zone heeft van de Minister van Economische Zaken de officiële status netwerk te hebben. Zo werkte Frans Hals Museum samen met instellingen in van fieldlab gekregen, wat betekent dat het ministerie de 3D Makers Zone als Graz (Oostenrijk), Boedapest (Hongarije), Leuven (België) en Berlijn een van de voorbeeldplekken ziet van hoe smart industry laagdrempelig en (Duitsland). Patronaat zegt een groot netwerk te hebben, met structurele goed moet worden uitgevoerd. partners in Amerika, Duitsland, Engeland en België. Het Dolhuys werkte samen met Heidelberg (Duitsland), China (Nanjing) en Japan. Cultureel toerisme Het aantal binnenlandse toeristen in Haarlem liep in 2016 met 142.000 terug. Sommige instellingen koesteren ambities om de internationale samenwerking Na enkele jaren van teruggang was in 2014 en 2015 het aantal binnenlandse uit te breiden. Het Dolhuys, bijvoorbeeld, wil in de toekomst vaker bezoekers juist weergestegen. Ook het aantal bezoekjes daalde in 2015. Iets samenwerken met internationale partners en 37PK streeft naar verdere meer dan 1 miljoen binnenlandse toeristen brachten in totaal iets minder dan 2 samenwerking met Emergent (Veurne) en Nucleo (Gent). Patronaat wil miljoen bezoeken aan Haarlem. Complexity Fest en Kliko Fest internationaal positioneren. Van de trips naar Haarlem ging 22% gepaard met museumbezoek, 16% met Monumenten een stadswandeling. Qua museumbezoek neemt Haarlem plaats 5 in onder de In Haarlem bevinden zich 1.180 rijksmonumenten (bijna 2.000 op adresniveau). 29 gemeenten die aan het onderzoek Toeristisch bezoek aan steden van Slechts 4 van de 403 Nederlandse gemeenten hebben er meer. Daarnaast telt NBTC-NIPO hebben meegedaan. Haarlem ruim 1.200 gemeentelijke monumenten (2.200 op adresniveau); 7 gemeenten overtreffen Haarlem. De Stelling van Amsterdam, behorend tot het Financiën Unesco werelderfgoed, ligt gedeeltelijk op Haarlems grondgebied. De gemeente Haarlem geeft kunst en cultuur in de stad ieder jaar een stevige impuls. In 2016 verstrekte de gemeente €19,6 miljoen aan subsidie, waarvan Monumenten zijn belangrijk voor een stad, zo blijkt uit de Atlas voor gemeenten. €12,6 miljoen aan exploitatiesubsidie en €7 miljoen aan subsidie voor huur en Monumentale steden doen het beter dan andere steden door hun huur gerelateerde kosten. aantrekkingskracht op toeristen en op hoog opgeleide jongeren die zich graag in zo’n stad vestigen. Haarlem scoort goed op het thema Erfgoed. Zo is het Bijna de helft van het totale subsidiebedrag, namelijk bijna €9,4 miljoen kwam percentage vooroorlogse huizen groter dan in de andere 49 grote gemeenten. bij de podia terecht. De musea en andere instellingen voor beeldende kunst Ook met het aandeel monumentale woningen in de woningvoorraad (5e) en zijn ontvingen ruim €3,5 miljoen. musea (6e) staat Haarlem in de top. De Haarlemmer die in eigen stad een vorm van cultuur bezoekt, besteedt per bezoek gemiddeld €38,- waarvan €25,- binnen de culturele instelling en €13,- daarbuiten, in de horeca en aan vervoer.

5 Extra informatie INLEIDING Nieuwe of sterk uitgebreide onderwerpen in de Cultuurmonitor zijn:

De gemeente Haarlem heeft haar cultuurbeleid voor een periode van acht jaar . Educatieve activiteiten van de culturele instellingen; gestalte gegeven in de Cultuurnota Haarlem 2013-2020. Via de jaarlijkse . Commerciële verhuringen van ruimte; Cultuurmonitor volgt de gemeente de ontwikkelingen op cultureel gebied . Inkomsten anders dan door subsidie van de gemeente; nauwlettend. Voor de Cultuurmonitor tekent de gemeentelijke afdeling Data, . Sponsors en vrienden; Informatie en Analyse (DIA). . Internationale samenwerking en ambities op dat vlak; . Geografische herkomst van bezoekers; Bijna 3 miljoen belangstellenden bezochten in 2016 de Haarlemse podia, . Netwerken waarin musea en podia participeren; musea culturele evenementen en instellingen als de bibliotheek Zuid- . Positionering van musea en podia. Kennemerland, Noord-Hollands Archief en Pletterij. De Cultuurmonitor bevat hier uitgebreide cijfers over. En net als in voorgaande edities besteedt de Regelmatige actualisering Cultuurmonitor aandacht aan amateurkunst, gemeentelijke subsidies, creatieve Van een aantal instellingen bevat de Cultuurmonitor voor het eerst gegevens. industrie en cultureel toerisme. Naast het in 2016 geopende nieuwe Haarlemmerhout Theater zijn dat NZH Vervoermuseum, Draaiorgelmuseum, Kathedrale Basiliek Sint-Bavo, Molen de Een update bevat de Cultuurmonitor over het bezoek van Haarlemmers aan Adriaan en Hart Haarlem. cultuur in Haarlem, Amsterdam en elders in het land. Deze data zijn afkomstig uit het jaarlijkse gemeentelijke Omnibusonderzoek waarin om de 2 of 3 jaar een Tot besluit van deze inleiding bedankt de afdeling DIA alle instellingen voor het uitgebreide set vragen over de cultuurbeleving door Haarlemmers meeloopt. toeleveren van gegevens. En daarnaast ook de collega’s binnen de Andere data uit dit onderzoek gaan over de attitude van inwoners tegenover gemeentelijke organisatie die data hebben aangeleverd, waarbij de kunst en cultuur. inspanningen van het subsidiebureau opnieuw een speciale vermelding verdienen. Kanttekening bij de resultaten uit het Omnibusonderzoek is dat de gemeente in 2015 op een andere enquêtemethode is overgestapt: van een schriftelijke Leeswijzer enquête onder een willekeurig getrokken steekproef uit de Haarlemse bevolking In deze monitor komen achtereenvolgens deze onderwerpen aan bod: op een digitale enquête onder het Digipanel Haarlem en een aanvullende steekproef uit groepen die in het panel zijn ondervertegenwoordigd. Deze . Haarlemmers en cultuur (waardering, attitude, cultuurbezoek, culturele overgang kan van invloed zijn op de vergelijkbaarheid van de uitkomsten uit hobby’s); 2016 en die uit 2010 en 2014 jaar en eerder. Daarnaast heeft een deel van de . De Haarlemse musea; vragen in 2016 aanpassingen ondergaan. . De Haarlemse podia; . Culturele evenementen in Haarlem; Veel gegevens zijn afkomstig van de culturele instellingen. Begin april 2016 . Cultureel-educatieve instellingen in Haarlem (Bibliotheek, Noord- ontvingen zijn een vragenlijst die, vergeleken met vorige jaren, een sterke Hollands Archief, Pletterij en Hart Haarlem); uitbreiding had ondergaan. Deze uitbreiding vloeit voort uit het groeimodel dat . Cultuur in de openbare ruimte (monumenten en beelden); de gemeente voor de Cultuurmonitor hanteert. . Cultuur en economie (creatieve industrie, cultureel toerisme, inkomsten van culturele instellingen en bestedingen door cultuurbezoekers).

6

Totaal Cultuurbezoek 2011-2016 CULTUURBEZOEK TOTAAL

2011 2012 2013 2014 2015 2016 . Het aantal bezoekers van podia, musea en culturele Culturele evenementen 467.500 416.250 440.750 418.130 399.300 450.600 evenementen groeide in 2016 opnieuw en wel naar 2,2 Musea incl. Grote Kerk 505.097 533.683 545.736 516.844 548.190 610.107 miljoen. Vermeerderd met bibliotheek, Noord-Hollands Archief Podia incl. Bioscopen 836.041 1.053.787 1.065.907 1.077.275 1.094.181 1.140.180 en Pletterij naderde het aantal bezoekers de 3 miljoen, ruim 1.808.638 2.003.720 2.052.393 2.012.249 2.041.671 2.200.887 170.000 meer dan een jaar eerder. . Voor een deel is dat echte groei. Daarnaast vloeit de stijging Bibliotheek 646.813 689.581 744.441 733.619 751.619 763.338 deels voort uit het feit dat enkele instellingen voor het eerst NHA 24.402 22.490 20.980 24.484 23.218 22.955 worden meegeteld. Dat geldt voor het in 2016 geopende Pletterij - 2.936 3.469 4.362 4.148 5.472 Haarlemmerhout Theater en voor drie instellingen die al Totaal 2.479.853 2.718.727 2.821.283 2.774.714 2.820.656 2.992.652 ** langer bestaan: NZH Vervoermuseum, Draaiorgelmuseum en Bronnen : De culturele instellingen en Gemeente Haarlem, Evenementencoördinator Kathedrale Basiliek Sint Bavo. **Zie toelichting in rechter kolom . In 2015 maakten Nieuwe Vide en 37 PK voor het eerst deel uit van de telling.

. Het hogere aantal bezoekers bij de culturele evenementen vloeit vooral voort uit het feit dat de Stripdagen (30.000 bezoekers) alleen in even jaren plaatsvinden. Bij podia komt de toename vooral voor rekening van Toneelschuur/ Filmschuur dat de grens van 200.000 bezoekers dicht naderde.

. Bij de musea beleefde Teylers met 157.000 bezoekers zijn

beste jaar ooit. De Grote Kerk piekte met ruim 114.000 bezoekers eveneens. Ook de Vishal kreeg meer belangstellenden over de vloer dan in eerder jaren, maar dat was het gevolg van een eenmalige happening. . De Bibliotheek Zuid-Kennemerland zag het aantal bezoekers opnieuw toenemen, tot boven de 760.000. Dat zijn er meer dan bij alle podia en musea.

7 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Haarlemmers en cultuur

Gemiddeld rapportcijfer cultureel aanbod WAARDERING AANBOD jaar cijfer

2016 8,0 . Haarlemmers waarderen het cultureel aanbod in hun stad met een 8,0 als ‘goed’. Dat is een even hoge score als in 2015. 2015 8,0 2014 7,3 . In de periode 2007-2014 schommelde het gemiddeld 2013 7,6 rapportcijfer steeds rond 7,4. 2012 7,5 . Mogelijk bijgedragen aan de hogere waardering vanaf 2015 2011 7,6 heeft de overstap op een andere meetmethode. Tot 2015 2010 7,1 vond het Omnibusonderzoek plaats via een schriftelijke 2009 7,4 enquête onder een steekproef uit de Haarlemse bevolking. In 2008 7,4 2015 gebeurde dat voor het eerst via een online enquête 2007 7,4 onder de leden van het Digipanel Haarlem, aangevuld met een steekproef onder de bevolking.

Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem, 2007-2016

. Ruim driekwart van de inwoners beoordeelt het Haarlemse Rapportcijfer voor het cultureel aanbod in Haarlem (2014-2016, in %) culturele aanbod met een ‘8’ of hoger. Niet meer dan 2% deelt een onvoldoende uit - ‘5’ of lager. . In 2015 en 2016 was een ‘8’ het meest gegeven cijfer, door rond de helft van de Haarlemmers. 2014 6 13 36 37 8

2015 2 3 19 52 25

2016 2 3 21 48 25

0% 20% 40% 60% 80% 100%

5 of lager 6 7 8 9 of 10

Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem, 2014-2016

9

Haarlem op de Cultuur-ranglijst binnen de G50 BENCHMARK CULTUUR

2013 2014 2015 2016 2017 BINNEN G50 CULTUURAANBOD Het totale cultuuraanbod 7 7 6 3 7 . In de gerenommeerde Atlas voor Gemeenten 2017 bezet Haarlem op de Woonaantrekkelijkheidsindex de 5e plaats VOORSTELLINGEN PER 1.000 INWONERS tussen de 50 qua inwonertal grootste gemeenten (G50). Dat Aantal popconcerten 3 2 2 9 is 1 plaats lager dan in 2016, maar 2 plaatsen hoger dan in Aantal concerten klassieke muziek 21 26 25 7 2015. De cijfers in de Atlas 2017 gaan over 2016. Aantal toneeluitvoeringen 8 9 10 13 . Acht onderwerpen samen bepalen de positie van een gemeente op de Woonaantrekkelijkheidsindex. Het cultureel CULTURELE INSTELLINGEN aanbod (aantal uitvoeringen podiumkunsten per 1.000 Aantal musea per 100.000 inwoners 6 inwoners) draagt sterk bij aan de hoge Haarlemse klassering. . Op de factor cultureel aanbod neemt Haarlem de 7e plaats in, Bron: Atlas voor Gemeenten die een teruggang betekent na de 3e plaats in 2016. Deze positie past echter wel in het beeld in de periode 2013-2015. . Met het aantal popconcerten per 1.000 inwoners, zakte Haarlem van plaats 2 naar 9, Bij het toneel viel Haarlem uit de top-10 weg. Hier tegenover staat een flinke stijging op het gebied van klassieke muziek: van 25 naar 7. .

10

Tevredenheid aanbod kunst en cultuur in Haarlem

(2010 - 2016, in % (helemaal) mee eens) TEVREDENHEID MET AANBOD

. Evenals in 2010 en 2014 denken Haarlemmers ook in 2016 in 81 ruime meerderheid positief over het cultuuraanbod in hun Ik vind het culturele aanbod in Haarlem voldoende, 82 van mij hoeft er niets bij stad. 81 . Zo vinden iets meer dan negen van de tien inwoners de 9 instellingen voor kunst en cultuur goed bereikbaar. Daarnaast Ik vind het culturele aanbod in Haarlem maar matig en toont acht op de tien zich tevreden met de omvang en 14 ga liever naar Amsterdam samenstelling van het aanbod: er hoeft niets meer bij. 15 . Ander teken van tevredenheid: niet meer dan 9% vindt het 93 aanbod zo matig dat ze liever naar Amsterdam uitwijken. Een Ik vind de instellingen voor kunst en cultuur in 93 lager percentage dan in 2014 en 2010. Haarlem in het algemeen goed bereikbaar 91 . Omlaag ging het percentage Haarlemmers dat tevreden is over de informatievoorziening over wat Haarlem allemaal te 72 De inwoners van Haarlem worden goed op de hoogte bieden heeft aan kunst en cultuur. gehouden van wat er allemaal te doen is in de stad op 81 het gebied van kunst en cultuur . Kanttekening: verschillen tussen de uitkomsten van 2016 en 78 die van eerdere metingen kunnen te maken hebben met een 0 20 40 60 80 100 wijziging in de enquêtemethode voor het Omnibusonderzoek in 2015, zie hiervoor de inleiding. 2016 2014 2010

Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem - 2010-2016

11 Betekenis kunst en cultuur voor Haarlem (2010 - 2016, in % (helemaal) mee eens) BETEKENIS CULTUUR

. Haarlemmers onderschrijven ook in 2016 het belang van Ik vind het belangrijk dat ook die Haarlemse 95 instellingen voor kunst en cultuur waar ik nooit 93 kunst en cultuur voor hun stad. Dat blijkt uit hun reacties op naartoe ga, behouden blijven 93 zeven stellingen. Zo vinden ruim 9 van de 10 inwoners de 59 activiteiten op het gebied van kunst en cultuur belangrijk voor De kunst- en cultuursector is voor mij een belangrijke 53 de sfeer. Een even grote groep wil dat ook de culturele reden om in Haarlem te wonen 48 instellingen waar ze zelf nooit komen, behouden blijven. 95 De activiteiten op het gebied van kunst en cultuur zijn . Ruim driekwart acht de kunst- en cultuursector van groot 94 belangrijk voor de sfeer in de stad 94 belang voor de Haarlemse werkgelegenheid. Verder vinden 91 acht van de tien inwoners het belangrijk dat ook in financieel Ik ben trots op Haarlem als culturele stad 92 mindere tijden in cultuur wordt geïnvesteerd. 90 . Een vanuit cultureel oogpunt positieve ontwikkeling: voor een 78 De kunst- en cultuursector is van groot belang voor de toenemend deel van de bevolking vormt de kunst- en 75 werkgelegenheid in Haarlem 77 cultuursector een belangrijke reden om in Haarlem te wonen. 79 In 1999 gold dat nog voor 42%, in 2014 voor 53% en 2016 Haarlem staat landelijk bekend al cultuurstad 80 voor 59%. 79 . De onderste stelling in de grafiek maakte in 2016 voor het 81 Ik vind het belangrijk dat er geïnvesteerd wordt in eerst deel uit van het Omnibusonderzoek. cultuur, ook wanneer het financieel minder gaat

0 25 50 75 100 2016 2014 2010

Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem - 2010-2016

12 SUGGESTIES VOOR AANBOD Suggesties voor aanbod kunst en cultuuractiviteiten, 2016 (n=387) . Deelnemers aan het jaarlijkse omnibusonderzoek van de suggesties aantallen gemeente mochten een suggestie doen om het culturele aanbod te verbeteren of aan te vullen: 331 geënquêteerden CULTUURAANBOD (20% van het totaal) brachten samen 387 ideeën naar voren. Muziek 53 Meer vernieuwing in het aanbod 34 Het aanbod zelf Theater 34 . 292 suggesties richten zich op de inhoud van het aanbod. Beeldende kunst 30 Van deze suggesties bepleiten 53 een uitbreiding of andere Kanttekeningen bij festivals 24 verandering van het muziekaanbod. Zoals meer jazz, klassiek Meer festivals, grote evenementen 22 en meer of grotere popconcerten. Filmaanbod 16 Betere spreiding in de tijd wo andere openingstijden 15 . Verder vragen 34 geënquêteerden om verandering of uitbreiding van het theateraanbod. Bijvoorbeeld met dans, Kleinschalige podia en evenementen 14 ballet of straattheater. Eveneens 34 panelleden zetten in op Kunst en cultuur voor kinderen en jongeren 12 vernieuwing, zoals vernieuwende kunst, avant garde, Betere spreiding in de stad 9 underground en op het continu veranderen van het aanbod Meer aanbod, variatie ih algemeen 9 met de trends in kunst en cultuur. Grote namen, bekende artiesten, minder elitair 9 Fotografie 7 Overige onderwerpen Cultuuraanbod, overige 4 . 95 geënquêteerden deden een suggestie over de randvoorwaarden. De helft van deze ideeën gaat over OVERIGE ONDERWERPEN communicatie, over het beter bekend maken wat op cultureel Communicatie 47 gebied te beleven valt. Faciliteiten 12 Entreeprijzen omlaag 11 Cursussen, opleidingen 5 Overige suggesties 20

Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem, 2016

13 Bezoek aan cultuurvormen (2014 - 2016, % bezocht in afgelopen 12 maanden) CULTUURBEZOEK DOOR Totaal Haarlem Amsterdam Elders cultuurvormen 2016 2016 2014 2016 2014 2016 2014 HAARLEMMERS Film 74 74 76 17 20 14 11 Musea 66 56 58 36 31 36 23 . 93% van de Haarlemmers bezocht in een jaar tijd minstens Culturele festivals 52 48 51 12 15 12 12 Popmuziek en Jazz 43 38 45 17 22 13 11 één culturele activiteit. Het meest in trek: de film (door 74% Architectuur en monumenten 43 38 44 12 22 16 22 bezocht). Op enige afstand volgen musea en culturele Toneel 36 32 29 10 16 7 8 festivals. Dit blijkt uit het Omnibusonderzoek waarvoor de Cabaret 28 22 26 2 3 5 7 enquête in november 2016 plaatsvond. De vragen richtten Uitvoeringen van amateurverenigingen 23 23 26 2 3 5 7 zich op het cultuurbezoek in de twaalf maanden voorafgaand Klassieke muziek 21 18 16 10 13 3 5 aan de enquête. 19 11 9 8 13 7 12 Muziektheater . Als het om cultuurbezoek in Haarlem zelf gaat, is de animo Eigentijdse kunst en initiatieven 16 12 15 5 7 4 5 Ballet, dans 11 7 8 5 8 2 3 voor de film opnieuw het grootst. Driekwart van de inwoners Orgelconcerten 7 7 8 1 1 1 1 pikte in Haarlem een bioscoopje. Musea en culturele festivals als Bevrijdingspop maken de top-3 vol. 1 of meer activiteiten 93 91 60 60 . Bij cultuurbezoek in Amsterdam is het museum favoriet (36% Geen activiteiten 7 9 - 40 - 40 - van de Haarlemmers), op afstand gevolgd door film en popmuziek en jazz. Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem, 2014 en 2016 . Tijdens cultuurbezoek elders in Nederland gaan Haarlemmers het meest naar musea en architectuur en monumenten. . De percentages van 2014 en 2016 laten zich door

veranderingen in de vraagstelling niet goed vergelijken.

14 Gemiddelde bezoekfrequentie per activiteit in Haarlem, de afgelopen 12 maanden (per bezoeker) FREQUENTIE BEZOEK DOOR

type activiteit 2016 HAARLEMMERS

Film 6,0 . Hoe vaak bezochten Haarlemmers de afgelopen 12 maanden Orgelconcerten 3,9 de culturele activiteiten die zij in Haarlem hebben bezocht? Klassieke muziek 3,8 Musea 3,6 . Film gaat duidelijk op kop. Filmliefhebbers pikten in 12 maanden tijd gemiddeld 6 bioscoopjes in eigen stad. Architectuur en monumenten 3,6 Orgelconcerten (3,9 keer gemiddeld) en klassieke muziek (3,8 Popmuziek en Jazz 3,3 keer) maken de top-3 vol, op de voet gevolgd door musea en Toneel 3,1 architectuur en monumenten. Uitvoeringen van amateurverenigingen 2,6 Culturele festivals 2,4 Eigentijdse kunst en initiatieven 2,4 Cabaret 2,1 Ballet 2,1 Muziektheater 1,9

Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem, 2016

15 Gesubsidieerde verenigingen amateurkunst, 2015 en 2016 AMATEURKUNST 2015 2016 cultuurvorm verenigingen leden verenigingen leden . In 2016 ontvingen in Haarlem 57 verenigingen voor amateurkunst subsidie van de gemeente. Met elkaar hebben zij 1.975 leden. Deze cijfers komen vrijwel overeen met die Muziek (orkesten, bands enz) 13 429 14 463 van het jaar daarvoor. Zang (koren, kamerkoren) 26 1.071 25 1.040 Toneel 13 219 13 221 . 25 verenigingen houden zich bezig met zingen. Deze Dans 2 150 2 161 verenigingen, meest koren, hebben samen 1.040 leden. Muziektheater 3 101 3 90 Verder doen 14 verenigingen aan muziek en 13 verenigingen aan toneel. Totaal 57 1.970 57 1.975 . In 2010 ontvingen 58 verenigingen subsidie. Deze verenigingen samen hadden 2.156 leden, bijna 200 meer dan Bron: gemeente Haarlem, afdeling Economie en Cultuur de gesubsidieerde verenigingen van zes jaar later.

16 Beoefening culturele activiteiten en hobby's in %, 2010-2016 CULTURELE HOBBY’S

20 . 48% van de Haarlemmers zegt de voorafgaande 12 maanden audio-visueel 19 een culturele activiteit of hobby te hebben beoefend. Niet het 23 18 geval was dat bij een iets groter deel van 52%. muziek 17 21 . Het aandeel Haarlemmers met een culturele hobby is 12 ondanks een teruggang in 2014, over een langere periode beeldende kunst 10 stabiel, want even groot als in 1999 en 2010. Kanttekening is 12 5 dat de categorie ‘anders’ in 2016 voor het eerst een dans 5 antwoordoptie was. Dit kan van invloed zijn op de 8 vergelijkbaarheid met eerdere metingen. 9 literatuur 7 . De meest beoefende culturele activiteiten en hobby’s liggen 7 op audio-visueel vlak: 20% van de Haarlemmers houdt zich 3 toneel 2 bezig met foto, film of nieuwe media. Muziek en beeldende 3 kunst maken net als in 1999, 2010 en 2014 de top-3 vol. 3 anders . Naarmate Haarlemmers hoger zijn opgeleid, hebben zij vaker een culturele hobby of activiteit beoefend, oplopend tot 51% geen van deze 52 onder hbo-ers en universitair geschoolden. 59 activiteiten 52

0 10 20 30 40 50 60 70

2016 2014 2010

Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem - 2010-2016

17

Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Musea

Aantal (betalende) bezoekers in Haarlem van musea, 2010-2016 BEZOEK HAARLEMSE MUSEA

museum 2010 2014 2015 2016 . De Haarlemse musea trokken in 2015 voor het vierde jaar op rij meer Frans Hals Museum 91.020 106.068 103.874 102.326 dan een half miljoen bezoekers. Sterker nog: met een aantal van De Hallen 31.167 47.600 40.252 35.595 610.000 overschreden ze voor het eerst de grens van 600.000. Nieuw in de tabel cijfers zijn NZH Vervoermuseum, Draaiorgelmuseum en Vishal 32.252 47.554 49.920 63.000 Kathedrale Basiliek Sint Bavo (ook bekend als Nieuwe Bavo). Ook Teylers Museum 101.386 123.084 136.189 157.843 exclusief deze instellingen komt het totaal hoger uit - +51.000- dan in 40.012 40.166 41.474 Het Dolhuys 40.200 2015. Archeologisch Museum 19.250 15.493 18.328 18.858 (Historisch) Museum Haarlem 13.294 21.610 15.600 18.287 . Stijgers in vergelijking met 2015 zijn vooral Vishal, Grote of St. ABC-Architectuurcentrum 13.755 15.096 14.143 10.500 Bavokerk en Teylers Museum. Teylers beleefde zijn beste jaar ooit. Swagemakersmuseum 4.079 - - - Debet aan de toename bij de Vishal was een project van Hans Nieuwe Vide **1 . . 6.542 16.443 Bossmann, waarbij de hal bij wijze van spreken dag en nacht open was 37PK . . 5.709 6.910 en de kunstenaar zelf ook altijd aanwezig. Grote of St. Bavokerk **2 82.472 91.997 104.687 114.473 . ABC vermoedt dat de teruggang tussen 2015 en 2016 mogelijk NZH Vervoer Museum . . . 1.500 voortvloeit uit het feit dat men sinds oktober 2015 entree heft. Draaiorgelmuseum . . . 4.500 . Frans Hals Museum en De Hallen behoren tot één organisatie. Samen Molen De Adriaan 6.412 8.176 11.472 14.672 trokken ze bijna 138.000 bezoekers. Kathedrale Basiliek Sint Bavo **3 . . . 5.000 . Buiten de 114.000 betalende toeristische bezoekers ontving de Grote Totaal 435.099 516.844 548.190 610.107 Kerk 69.930 mensen bij een evenement, gratis openstelling of een andere activiteit. Bron: de culturele instellingen **1 In 2016 bij Nieuiwe Vide zelf 2.691 bezoekers en 13.752 op locatie Enkele voorbeelden: **2 Aantal exclusief niet-betalende bezoekers, zie toelichting rechts . Nieuwjaarsreceptie voor vluchtelingen uit de Koepel. **3 Aantal 2016 exclusief 15.000 bezoekers van evenementen . Koningsdag Zing-In. - = museum niet (Meer) open . . = gegeven is niet bekend Frans Halslezing. . Kerstviering Eerste Christelijk Lyceum (ECL). . .

19 Herkomst bezoekers Haarlemse musea (2016, schatting in %) HERKOMST BEZOEKERS Rest musea Haarlem Nederland Buitenland Totaal . Voor het eerst presenteert de Cultuurmonitor cijfers over de herkomst van de museumbezoekers. Deze cijfers zijn gebaseerd op schattingen Teylers Museum **1 25 65 10 100 die de musea hebben gemaakt. . Naar voren komt dat vooral in de Grote Kerk, de Kathedrale Basiliek, Frans Hals Museum 15 65 20 100 Molen De Adriaan en in mindere mate Frans Hals Museum en ABC een betrekkelijk groot deel van de bezoekers uit het buitenland komt. De Hallen 20 75 5 100 . De Hallen, Teylers, Frans Hals Museum, Museum Haarlem en Molen Dolhuys 49 46 5 100 De Adriaan oefenen naar verhouding veel aantrekkingskracht uit op Nederlandse bezoekers van buiten Haarlem. Bij de Hallen geldt dat Museum Haarlem 36 56 8 100 zelfs voor driekwart van het bezoek. . Bij 37PK zijn de Haarlemmers in de meerderheid. ABC Architectuurcentrum 50 30 20 100 37 PK 65 30 5 100 NZH Vervoermuseum 47 52 1 100 Molen De Adriaan 17 50 33 100 Draaiorgelmuseum **1 60 30 10 100 Grote Kerk 10 40 50 100 Basiliek Sint Bavo 8 52 40 100

Bron: de Haarlemse musea **1 - Teylers en Draaiorgelmuseum: % Haarlem is inclusief omgeving Haarlem

In de tabel ontbreken Archeologisch Museum Haarlem, Nieuwe Vide en Vishal. Deze instellingen registreren de herkomst van bezoekers niet.

20 Educatie musea (2016) EDUCATIE BIJ MUSEA Primair Voortgezet Educatie jeugd onderwijs onderwijs anders Totaal . Haarlemse musea vervullen een belangrijke educatieve rol. De musea musea leerlingen/ deelnemers ontvingen in 2016 minimaal 44.000 leerlingen uit primair en voortgezet onderwijs en kinderen voor een rondleiding of een andere educatieve Teylers Museum 5.302 4.294 8.568 18.164 activiteit. Uiteraard zit er een bepaalde overlap in deze cijfers: kinderen kunnen in een jaar tijd aan meerdere activiteiten hebben meegedaan. Frans Hals Museum 3.724 1.680 398 5.802 Het gaat dus niet om unieke bezoekers De Hallen nvt 515 913 1.428 . Teylers bijvoorbeeld verwelkomde 269 klassen/ groepen uit het basisonderwijs met in totaal 5302 leerlingen en 282 klassen/ groepen Dolhuys 170 5.400 100 5.670 uit het voortgezet onderwijs met 4294 leerlingen. Daarnaast namen bij

Archeologisch Museum Haarlem 1.205 . 3.650 4.855 Teylers 8.500 kinderen deel aan andere culturele activiteiten. . Bij de cijfers spreken wij van minimaal en minstens omdat het beeld Museum Haarlem 316 270 50 636 nog niet helemaal compleet is.

ABC Architectuurcentrum 500 350 270 1.120 . Het Archeologisch Museum Haarlem organiseert voor middelbare scholieren de digitale speurtocht APP Stappen in de Stad, maar Nieuwe Vide **1 130 **1 130 registreert het aantal deelnemers niet. Het museum geeft aan dat er in 2016 door personele omstandigheden minder schoolklassen en Vishal 609 254 - 863 projecten zijn geweest en geen actviteiten voor het voortgezet onderwijs. 37 PK 60 187 14 261 . Nieuwe Vide heeft diverse activiteiten beschreven, maar niet allemaal NZH Vervoermuseum 50 - 150 200 gekwantificeerd. Voorbeelden zijn de educatieve workshops die professionele kunstenaars voor scholen hebben gegeven bij enkele Draaiorgelmuseum 130 70 . 200 tentoonstellingen Grote Kerk (St. Bavo) 220 575 120 915 Kathedrale Basiliek Sint Bavo 2.500 600 50 3.150 KOORSCHOOL Molen De Adriaan 700 150 200 1.050  Het Muziekinstituut van de Basiliek Sint Bavo heeft de Koorschool Totaal 15.486 14.475 14.483 44.444 waar leerlingen instromen vanaf groep 5.  Van de 1000 uur lestijd wordt 200 uur aan muziek besteed. In 2016 Bron: de Haarlemse musea telde de Koorschool 70 leerlingen. De Koorschool verzorgde dat **1 - Zie begeleidende tekst in rechterkolom jaar 55 uitvoeringen. - = geen activiteiten in 2016 . = gegeven is onbekend

21 Musea: Facebook enTwitter (2017) en website (2016) MUSEA OP SOCIAL MEDIA EN Facebook Twitter Website INTERNET museum likes volgers bezoeken Teylers Museum 9.152 50.274 589.133 . De Haarlemse musea zetten internet en social media in om Frans Hals Museum 7.743 3.701 231.498 belangstellenden te bereiken. Vooral Teylers doet zich op social media De Hallen 272 5.832 97.023 gelden. Op Twitter heeft dit museum begin januari 2017 ruim 50.000 Nieuwe Vide 3.928 1.083 26.850 volgers; 10.000 meer dan een jaar eerder. Het Dolhuys 2.659 2.617 110.000 . Op Facebook heeft Teylers de koppositie overgenomen van het Frans (Historisch) Museum Haarlem 117 1.030 76.607 Hals Museum. ABC-Architectuurcentrum 477 772 58.076 . De websites van Haarlemse musea trekken veel bezoekers. Zo Draaiorgelmuseum 589 8 . noteerde Teylers voor zijn website bijna 600.000 bezoeken door 133 667 Vishal . 450.000 unieke bezoekers. De sites van Frans Hals Museum en Archeologisch Museum 359 366 58.743 Dolhuys overschreden eveneens de 100.000 bezoeken. Niet alle Grote of St. Bavokerk 329 345 68.327 instellingen beschikken over bezoekcijfers van hun website. NZH Vervoermuseum 373 8 8.471 37 PK 1.011 86 . Molen De Adriaan 784 nvt 700 Kathedrale Basiliek Sint Bavo 3.044 99 25.000

Bronnen: Facebook en Twitter (stand 1e week januari) en Website (culturele instellingen) . gegeven is onbekend

De tabel toot het aantal likes (Facebook) en volgers (Twitter) in de eerste week van januari 2017. Bij de website weergegeven is het totaal aantal bezoeken in 2016

22 Gebruik instrumenten gratis bezoek en korting bij musea (2016) KORTING Museumkaart CJP kort/gratis HaarlemPas Anders % Gratis of musea jongeren korting . In Nederland bestaan verschillende instrumenten en manieren om gratis of met korting een museum te bezoeken. Bij de acht Haarlemse musea in de tabel maakt driekwart van de bezoekers gebruik van zo’n Teylers Museum 95.712 613 7.851 162 18.875 78 optie, het meest van de Museumkaart. Deze verschaft in principe gratis Frans Hals Museum 55.217 165 10.264 82 12.555 77 toegang, behalve bij speciale tentoonstellingen waarvoor het museum De Hallen 515 120 913 0 913 81 een toeslag vraagt. Dolhuys 9.846 3.321 11.700 . 5.500 76 . De categorie ‘anders’ in de tweede tabel omvat verschillende Museum Haarlem 10.417 42 1.974 . 232 69 kortingsmogelijkheden. Enkele voorbeelden zijn: ABC - - 460 230 3.150 36 NZH Vervoermuseum - - 225 - 400 45 Gratis toegang leden vereniging Rembrandt Molen De Adriaan - - 950 - 2.000 20 (Hallen, Frans Hals, Teylers).

Totaal 171.707 4.261 34.337 474 43.625 74 Gratis toegang Vrienden van het museum (Hallen, Frans Hals, Teylers, ABC). Bron: de Haarlemse musea - = niet van toepassing in dit museum Gratis toegang BankGiro Loterij VIP-kaart . = gegeven is onbekend (Hallen, Frans Hals, Teylers).

Verschillende musea in Haarlem zijn gratis te bezoeken: Archeologisch

Museum Haarlem, Vishal, 37PK en Nieuwe Vide.

23 Aantal museumkaarten per 1.000 inwoners per gemeente, 2016 MUSEUMKAART

. Haarlemmers zijn relatief gretige afnemers van de Museumkaart. Met Leiden 170 het aantal Museumkaarten per 1.000 inwoners staat Haarlem in de top- Arnhem 139 3 in een klassement van 11 vergelijkbare gemeenten; 139 van de 1.000 inwoners er een in hun bezit. Leiden voert de ranglijst aan, terwijl HAARLEM 139 Arnhem de tweede plaats bezet. Amersfoort 113 . In totaal 21.965 Haarlemmers hadden in 2016 een Museumkaart in hun Nijmegen 91 bezit. Dat zijn er meer dan alle vergelijkbare gemeenten uit de grafiek, maar als het aantal Museumkaarten aan het inwonertal wordt Zwolle 87 gerelateerd, gaat Leiden dus op kop. Groningen 61 Dordrecht 57 Den Bosch 53 Breda 47 Maastricht 38 Enschede 32

0 25 50 75 100 125 150 175 200

Bron: De Nederlandse Museumvereniging

24 Verhuur ruimte voor vergaderingen, symposia, borrels e.d. (2016) VERHUUR RUIMTES DOOR MUSEA Aantal Aantal Musea Verhuringen Bezoekers . De verhuur van ruimtes voor vergaderingen, symposia, borrels, feestjes en andere bijeenkomsten vormt een bron van inkomsten voor musea. Teylers Museum 47 2.446 In 2016 verhuurden de Haarlemse musea minstens 389 keer een ruimte. Minstens omdat ABC wel ruimten verhuurt, maar niet meer kon Frans Hals Museum 10 300 aangeven hoe vaak dat in 2016 was gebeurd. . De bijeenkomsten tijdens de verhuur trokken bijna 15.000 bezoekers. De Hallen - - Kanttekening hierbij is dat sommige instellingen een schatting hebben gemaakt, uitmondend in een ‘rond’ getal, zoals de ca. 1.000 bij ABC. Dolhuys 235 9.000 . De Nieuwe Vide verhuurde in 2016 geen ruimtes, maar stelt hiervoor Archeologisch Museum Haarlem - - wel benaderbaar te zijn als door een open plek in de programmering ruimte beschikbaar is. Museum Haarlem 11 175

ABC Architectuurcentrum . 1.000 ATELIERS Nieuwe Vide - - . 37 PK stelt ateliers beschikbaar en heeft 84 permanente ateliers onder Vishal 8 250 toezicht. In 2016 vonden 9 nieuwe plaatsingen van kunstenaars in een atelier van 37PK plaats. 37 PK 42 450 . Daarnaast namen 2 kunstenaars op tijdelijke basis intrek in een artist in residence (AiR’s ). Een kunstenaar van buiten de stad krijgt zo de NZH Vervoermuseum 4 200 mogelijkheid tijdelijk in Haarlem te wonen en te werken. . Nieuwe Vide verhuurde 27 ateliers permanent aan 36 kunstenaars. Draaiorgelmuseum 12 600 Sommige kunstenaars delen een atelier. In de aninimatiestudio’s werken meerdere mensen. Molen De Adriaan 20 400

Totaal 389 14.821

Bron: de Haarlemse musea - = het museum verhuurde in 2016 geen ruimte . = het gegeven is onbekend

25 Netwerken waarin Haarlemse musea participeren, 2016 (1) NETWERKEN

37PK . Haarlemse musea werken samen in diverse Nederlandse en LOA - Landelijk Overleg Ateliers Informeel: Platform Beeldende Kunst, De Zaak NU buitenlandse netwerken en organisaties. Zo doet 37PK mee aan het Haarlemse Lente (coördinatie door 37PK) Platform Beeldende Kunst en De Zaak NU, een belangenvereniging van culturele prestatie-instellingen. ABC Architectuurcentrum Informeel: ondere andere architectuurcentra, Dag van Architectuur-netwerk . De Kathedrale Basiliek Sint Bavo bijvoorbeeld participeert op drie vlakken in culturele netwerken: koormuziek, musea en orgel. Op dat Archeologisch Museum Haarlem laatste terrein onder meer met internationale orgelorganisaties voor het Directeuren overleg Haarlemse musea 3-jaarlijske César Franck Concours dat in de kerk plaatsvindt en voor Stichting Erfgoed Haarlem de internationale zomerserie op zaterdagmiddag. Stichting Archeologie en Publiek Overleg wethouder Cultuur

Frans Hals Museum Netwerken waarin Haarlemse musea participeren, 2016 (2) Overleg G8 Haarlemse culturele instellingen Rondje Kunst Museumvereniging Vishal Haarlem Marketing, Amsterdam Marketing Via de leden en als vereniging in vele formele, informele, nationale en Codart internationale netwerken. Bijvoorbeeld: Evenementen: Haarlemse Lente, Parksessies, Haarlem Cultuur Festival Haarlemse Lente, KC Bergen, Boterhal Hoorn, Kunsthal45, Arti, Pulchri, Sculpture Network enzovoort Grote Kerk Haarlem Marketing Teylers Kathedrale Basiliek Sint Bavo Museumvereniging Nederlands episcopaat en de kerk van Rome Vereniging van Science Centra Stichting Nederlandse Natuurhistorische Collecties Informeel: Stichting Erfgoededucatie Haarlem Koormuziek connecties met de grote Europese kathedralen (vooral Engelse) Cultuurmenu Haarlem, Cultuurmenu Haarlemmermeer Musea: Catharijne Convent (Utrecht) en Ons Lieve Heer op Solder (Amsterdam) Convenant Cultuur en Primair Onderwijs Haarlem Op orgelgebied: met internationale orgelorganisaties G8/Overleg Culturfele Instellingen Haarlem I Amsterdam City Card Nieuwe Vide MOAM Haarlemse Lente Festival; Parksessies Codart Scientific Instrument Society Vele informele netwerken met onder andere: Koninklijk Genootschap voor Munt- en Penningkunde jongerencentrum Flinty's en KABK (Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten) Bron: de Haarlemse musea Bron: de Haarlemse musea

26 op een toplocatie. Belangrijk zijn het Lorentz Lab (opening mei 2017) POSITIONERING MUSEA en de grote restauratie van Pieter Teylers’ Huis (2020). Op allerlei manieren wil het museum ‘het Grote Verhaal van Teyler’ onder de Een heel gevarieerd beeld komt naar voren uit hoe Haarlemse musea hun aandacht van bezoekers brengen. eigen positie nationaal en internationaal inschatten. Naast grote musea die dankzij hun unieke vaste collectie of aansprekende tentoonstellingen een grote Niches aantrekkingskracht uitoefenen op Nederlandse en buitenlandse cultuurliefhebbers bieden Haarlemse instellingen ook volop ruimte en aandacht . Instellingen die een niche bedienen zijn ABC Architectuurcentrum en voor experiment en jong talent. En wat uit vrijwel alle reacties naar voren komt het Archeologisch Museum Haarlem. ABC beroemt zich op zijn unieke is ambitie! positie door de grote hoeveelheid expositieruimte, de omvang van het centrum en de vele vrijwilligers (70) die het centrum samen met de Kathedrale Basiliek en Grote Kerk relatief kleine personeelsformatie (1,8 ft) dragen. . Archeologisch Museum Haarlem bedient een andere niche. Dit . De Kathedrale Basiliek Sint Bavo karakteriseert zich als ‘leading’ op het museum geeft aan het enige museum in Nederland te zijn dat geheel gebied van religieuze orgel- en kerkmuziek. Sint Bavo koestert de en al is gewijd aan stadsarcheologié én gratis toegankelijk is. ambitie om zich door te ontwikkelen tot een internationaal vermaarde cultuurtempel. Het kerkgebouw vormt een attractie op zich; het Experiment en vernieuwing kerkbestuur schaart de basiliek onder de vijf belangrijkste kerkgebouwen uit de periode 1850-1950. . Nieuwe Vide ziet zich enerzijds als een plek voor experiment, en voor . De Grote of Sint Bavokerk op de Grote Markt ziet zich niet als een grote het stimuleren van jonge kunstenaars. En anderzijds als een publiekstrekker op zich, maar wel als belangrijk onderdeel van een voor broedplaats, waar dingen op gang worden gebracht, en waar men bezoekers aantrekkelijk totaalaanbod van winkels, historische mensen van velerlei pluimage samenbrengt op een informele manier. binnenstad en museaal aanbod. Voornaam attractiepunt vormt het Nieuwe Vide zegt inmiddels een sterke landelijke positie te bekleden: wereldberoemde Müllerorgel. Veel Nederlandse orgelliefhebbers “We zijn 1 van de 12 in de eerste aanleg door het Mondriaan Fonds komen op de gemeentelijke orgelconcerten af. Internationale bezoekers gesubsidieerde presentatie-instellingen in Nederland Dat krijg je niet bereikt de Bavo met het Internationaal orgelconcours. voor elkaar als je enkel lokaal een functie hebt”. Buiten de grenzen ziet Nieuwe Vide zijn rol eveneens groeien: ‘Door deel te nemen aan Grote musea buitenlandse beurzen, kun je de naam Nieuwe Vide ook in het buitenland uitdragen, en dus promoten.’ . Musea met een landelijke en internationale uitstraling zijn Teylers en . Eveneens gericht op experiment en vernieuwing is de Vishal. Deze Frans Hals Museum. Frans Hals geeft aan landelijk en internationaal instelling plaatst zich midden in het culturele veld van Haarlem. De een naam hoog te willen houden. Met succes: in 2016 neemt het Vishal beschouwt zich als de schakel tussen enerzijds kleinere museum op de ranglijst van nationale musea met de sterkste merken initiatieven voor jonge, lokale kunstenaars (zoals Horizonverticaal en (Hendrik Beerda Brand Consultancy) positie nummer 15 in en staat het Sugar Pop Institute) en anderzijds de musea (bv de Hallen). De Vishal als enige Haarlemse museum in de top-20. biedt de mogelijkheid het werk van niet-leden te tonen met als doel de . De Hallen vormt samen met Frans Hals Museum één organisatie en Vishal uit het regionale karakter te trekken en nationaal een plek in te weet zich nationaal en internationaal vermaard bij een kring van nemen in de professionele kunstwereld. kunstkenners. . 37PK zegt op bescheiden wijze aan de weg te timmeren. De . Teylers Museum presenteert zich als het Museum van de organisatie is hoofdzakelijk lokaal en regionaal actief, geeft aan te Verwondering, met een unieke collectie, gewijd aan wetenschap en moeten groeien, vooral met artist's residences en programmering. kunst, in een authentieke omgeving, sinds 1874. Als een topmuseum

27 Dolhuys HIGHLIGHTS 2016 VOLGENS DE . Opening van het Outsider Art Museum in de Hermitage Amsterdam. . Dolhuys Manifest Nederlandse GGZ separeervrij! Wordt ondertekend MUSEA door 12 GGZ instellingen. . Opening Willem van Genk-kamer in het Dolhuys. De samenstellers van de Cultuurmonitor hebben de musea de gelegenheid . Eerste Dolhuys-concert op initiatief van Stichting Singelconcerten. gegeven zelf hun hoogtepunten van het culturele jaar 2016 te noemen. . Uitverkochte 43e april-avonden met onder anderen Douwe Draaisma Sommige musea noemden diverse highlights, andere musea beperkten zich tot en Dick Swaab. een of enkele hoogtepunten. . Huisfotograaf Sander Troelstra wint de Nationale Portretprijs. . Tentoonstelling Beelden voor de geest in het Dolhuys. 37PK . Tentoonstelling Maskerade met werk van Marc Mulders (kunstenaar . Jubileumtentoonstelling LUW, ter ere van 5-jarig jubileum van 37PK van het jaar 2017) en Ria Mul. met ruim veertig deelnemende kunstenaars. . Pilotuitvoering van educatief project Meet Art Now. Draaiorgelmuseum . Nominatie voor Cultuurprijs De Olifant voor Tamara Sterman, directeur . Nieuwjaarsinstuif. 37PK. . Internationaal Draaiorgelevenement Haarlem Draait Door. . Feestelijke bundelpresentatie van Joep Kruyver en Piet Zwaanswijk . Uitvaartplechtigheid in het museum. met meer dan 300 bezoekers. . Presentatie nieuwe CD van de Haarlemse groep ‘Bender’. . Schenking van 3 sculpturen uit nalatenschap beeldhouwster Adine . Bezoek Engelse zusterorganisatie Mechanical Owners Society. Engelman voor plaatsing in openbare ruimte van Haarlem. . Bezoek Magical Mistery Tour (dak- en thuislozen) op zondag, . Succesvolle jubileumeditie van Haarlemse Lente: ‘Jubilee Lines’. . Bezoek buitenlandse toeristen die Haarlem aandoen met boot/fiets combinatie. ABC . Dag van de Architectuur. Frans Hals Museum . Expo tekeningen Chiel Braat. . De tentoonstelling Bloemen van verre, Nieuw & Oud Than Hussein . Manifestatie Ondergronds. Clark, Nieuw & Oud Gavin Wade – Z is for Zoo. . Manifestatie Droste-mannetje (Stadsiconen). . De tentoonstelling Hollandse meesters uit Boedapest. . De Grote Kunstshow – speciale kersteditie. Archeologisch Museum Haarlem . Het bezoekersaantal is weer gestegen ten opzichte van het jaar Grote Kerk daarvoor. . De nieuwjaarsreceptie voor de vluchtelingen uit de koepel. . Het jubileum van het 25-jarig bestaan van het Archeologisch Museum . De Winterparade Theater aan tafel. Haarlem. . Zeer succesvolle editie van het Internationaal Orgelfestival. . De tentoonstelling Gezicht op Haarlem met het wassen beeld en de . De eerste Frans Halslezing. gezichtsreconstructie van een middeleeuws skelet trok regionaal en . Take me to Church in samenwerking met Patronaat. landelijk de publiciteit en bezoekers.

28 De Hallen . Deelname aan kunstbeurs Supermarket (Stockholm, april 2016). We . De solotentoonstelling van Philippe Van Snick. presenteerden daar werk van Toon Fibbe (Nieuwe Vides . De groepstentoonstelling Inflected Objects #2 Circulation. Focuskunstenaar in 2016). . De tentoonstelling Reiskoorts – bij Nederlandse kunstenaars sinds . Nieuwe Vide Cineclub; een filmcommissie met leden uit Syrië, 1850. Roemenië, Afghanistan, Iran en de Verenigde Staten, die in Haarlem . De solotentoonstelling van Cécile B. Evans - What the Heart Wants wonen. Dit leidde tot een speciale filmdag in december, waarop films te . De solotentoonstelling van Meiro Koizumi – Today My Empire Sings zien waren die de leden inspireerden, en door henzelf gemaakte filmpjes van hun leven in Haarlem. Kathedrale Basiliek Sint Bavo . Bezoek prinses Beatrix bij voltooiing restauratie interieur + ramen van NZH Vervoermuseum Jan Dibbets. . De verhuizing naar het nieuwe gebouw in de Waarderpolder. . Onthulling glasmozaïek van Gijs Frieling. . De opening en de openingstentoonstelling. . Glaspanelen van Marc Mulders in doopkapel. . Presentatie monografie over de Nieuwe Bavo. Teylers . Nieuwe Bavo Bloeit tijdens weekend Bloemencorso. . Drie zeer succesvolle tentoonstellingen: Echte winters, De luchtballon . Openstelling tijdens de kerst- en paasperiode. en Jan Weissenbruch. . Hierdoor realiseerden wij een recordaantal bezoekers: 157.834. Museum Haarlem . De tentoonstelling Zo ging Haarlem gekleed. Hiervoor hebben bijna 100 Vishal Haarlemmers kleding ingebracht, waaronder trouwjurken uit begin . Tien openingen van exposities in het bijzonder waar in een mooie vorige eeuw, Charleston jurkjes met sieraden, een bevrijdingsrok uit wisselwerking het werk van leden van De Vishal en (inter)nationaal 1946, ondergoed uit eind 19e eeuw, soulbroeken en discojurkjes. bekende kunstenaars werd gecombineerd. . Bij de tentoonstelling zijn drie herinneringsochtenden gehouden waar . De samenwerking met Castellum Aqvae, de Philharmonie en krasse 80-plussers en lichtdementerenden hun herinneringen konden wethouder Jur Botter (Kunst op Kantoor). delen over wat ze wel en niet mochten dragen. . Aanzet tot een internationale samenwerking met Sculpture Network. . Het ontvangen van 860 leerlingen van basis- en voortgezet onderwijs. . De lezingenreeks beeldhouwkunst. Nieuwe Vide . Food Art Dinner. . Onze expositie WIFI, Connectivity and Digital Utopianism. Die kreeg . Tentoonstelling Zeelong kunst in relatie tot longchirurgie (mooie voor ons doen veel bezoekers, en ook veel pers (o.a. De Volkskrant, samenwerking met sponsor TranSpaarne Holding). Jegens & Tevens, Haarlems Dagblad). We organiseerden bij dat . Het enorme aantal bezoekers tijdens het project Huiskamer van project ook een grote buitenbioscoop op het buitenterrein bij Nieuwe Haarlem. Vide. . Het operatraject dat we organiseerden samen met de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK, Den Haag). De Context; Bertolt Brecht. Studenten kwamen wekelijks op de KABK bijeen met kunstenaar Toon Fibbe (vanuit Nieuwe Vide geregeld), leidend tot opvoering van een zelf gemaakte opera in Nieuwe Vide, december 2016.

29

Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Podia Bezoekers in Haarlem van podia en bioscopen, 2000-2016 BEZOEK HAARLEMSE PODIA seizoen Schouw- Philhar- Toneel-/ wo Film- jaar Bios- Patronaat Haarlem- Totaal . Het bezoek aan de Haarlemse podia en bioscopen bereikte in burg monie Filmschuur schuur copen *1 merhout 2016 een nieuw hoogtepunt. Ze trokken ruim 1,1 miljoen 2005/06 - 96.934 121.353 76.738 2006 381.000 115.000 - 637.549 bezoekers; 46.000 meer dan in 2015 en opnieuw meer dan in 2006/07 - 74.103 123.807 79.430 2007 352.000 136.000 - 606.480 alle voorgaande jaren. 11.237 82.966 119.585 76.192 336.000 137.000 - 2007/08 2008 610.596 . Bioscoop Pathé Haarlem trok 664.000 bezoekers. Dit cijfer is 81.110 67.140 125.697 83.363 356.000 129.500 - 2008/09 2009 676.084 berekend door de totaalopgave van het bioscoopbezoek te 77.439 67.526 123.870 77.853 324.000 111.291 - 2009/10 2010 626.273 verminderen met dat aan de Filmschuur. Het bioscoopbezoek 70.797 65.011 148.284 107.275 535.000 124.224 - 2010/11 2011 836.041 zit sinds de opening van Pathé in 2011 in de lift. Filmschuur 84.659 58.825 148.933 100.006 747.000 114.376 - 2011/12 2012 1.053.787 en Pathé tellen samen 1.462 stoelen. Elke stoel was in 2016 80.111 55.367 137.070 91.181 756.000 128.540 - 2012/13 2013 1.065.907 gemiddeld bijna 550 keer bezet. 2014 86.241 68.887 142.358 95.616 2014 726.000 149.405 - 1.077.275 2015 90.408 76.314 165.273 114.941 2015 762.000 115.127 - 1.094.181 . Toneelschuur/Filmschuur kreeg in 2016 bijna 196.000 bezoekers over de vloer. Net als in 2015 een record. Theater 2016 82.132 72.093 195.946 139.117 2016 803.000 118.772 7.354 1.140.180 en film droegen beide aan de stijging bij. Zo’n 45% van de Aantal zalen 1 2 4 2 10 3 1 19 bezoekers woont in Haarlem, 23% in de rest van Zuid- Bron: de culturele instellingen, Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters (NVBF) Kennemerland en een derde buiten de regio, van wie 10% in 1-Cijfer bioscopen is inclusief Filmschuur Haarlemmermeer of Velsen en 6% in Amsterdam. - = Theaters waren in die jaren (nog) niet open. . Patronaat zag het aantal bezoekers licht stijgen. In 2014 beleefde het poppodium een absoluut topjaar, mede door de boost van 3FM Serious Request.

. Stadsschouwburg en Philharmonie vormen één organisatie. Beide podia zagen de belangstelling in 2016 iets zakken. Dit na twee jaar van groei. Samen kregen ze 154.225 bezoekers over de vloer, 12.000 minder dan in 2015, maar 20.000 meer dan in het seizoen 2012-2013. . Het bezoekersaantal van Toneelschuur/ Filmschuur in de tabel is exclusief de voorstellingen van het productiehuis van de Toneelschuur buiten thuishaven Haarlem. Op deze 126 voorstellingen kwamen in totaal 17.441 bezoekers af. In Haarlem trokken 50 voorstellingen 6.900 kijkers.

. Het Haarlemmerhout Theater aan de Van Oldebarneveltlaan

in Haarlem-Zuid opende februari 2016 zijn deuren. Bijna 7.500 theaterliefhebbers vonden hun weg naar dit nieuwe podium. Bijna driekwart van deze bezoekers (72%) woont in Haarlem zelf en bijna een kwart in een van de andere Zuid- Kennemer gemeenten.

31 VERHURINGEN KORTING

. Podia bieden ook plaats aan andere activiteiten. Stadsschouwburg/Philharmonie Voor het eerst bevatte de vragenlijst voor de Cultuurmonitor een kreeg door 150 verhuringen van ruimtes voor vergaderingen, symposia en vraag over het gebruik van kortingsmogelijkheden bij de podia. Dit andere bijeenkomsten 43.548 bezoekers binnen. De theaters keerden hiermee leverde nog geen compleet beeld op, maar wel inzicht. weer terug op het niveau van 2014, na een teruggang in 2015. Patronaat boekte Korting CJP/ student/Haarlem Pas 82 bijeenkomsten, bijgewoond door 11.813 personen. Toneelschuur:5.500 keer gebruikt, Filmschuur 6.500x . Ook verhuurt Patronaat oefenruimte. Als vaste huurders had Patronaat 9 bands en vanaf september ook de Popschool. Daarnaast vonden 57 losse verhuringen Vriendenpas van oefenruimten plaats, dit was in 3 maanden tijd omdat de ruimtes net open Toneelschuur 6.979x, Filmschuur 21.264x; waren en de verhuur zich nog in de opstartfase bevond, . Het Haarlemmerhout Theater heeft geen eigen programmering. De 7.354 Cineville bezoekers woonden voorstellingen bij die door huurders werden gegeven of Filmschuur 27.702x georganiseerd. CJP Patronaat 120x, Schouwburg/ Philharmonie 1097x

Seriekorting Schouwburg/Philharmonie 4.577x

Kinderkorting Schouwburg/Philharmonie 4.514x

HaarlemPas Patronaat 5x; Schouwburg/Philharmonie 125x

Overige onder andere:

. Uitnodigingen, speciale acties - Toneelschuur/Filmschuur; . Vroegboekkorting – Toneelschuur; . We are public – Toneelschuur; . Sirene Sale - Schouwburg/Philharmonie (1.072x); . Studentenkorting – Schouwburg/Philharmonie (137x); . Last Minute VVV – Schouwburg/Philharmonie (13x).

32

Deelname aan educatieve actviiteiten podia (2016) EDUCATIE BIJ PODIA

Primair Voortgezet Overige educ. . De Haarlemse podia ontplooien verschillende educatieve onderwijs onderwijs activiteiten Totaal activiteiten voor scholieren. Zo’n 19.000 van hen namen er via podia leerlingen/deelnemers school of los van school aan deel. Uiteraard zit er een bepaalde overlap in deze cijfers: kinderen kunnen in een jaar tijd aan meerdere activiteiten hebben meegedaan. Het gaat Toneelschuur/Filmschuur 3.294 4.567 2.139 10.000 dus niet om unieke bezoekers. . Bij Patronaat deden 425 leerlingen uit het basisonderwijs aan Stadsschouwburg/Philharmonie 3.203 879 1.750 5.832 educatieve activiteiten mee en bijna 3.000 leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Groter nog was de deelname aan Patronaat 425 2.960 nvt 3.385 activiteiten bij Toneelschuur/Filmschuur en Stadsschouwburg/Philharmonie. Totaal 6.922 8.406 3.889 19.217 . De categorie ‘overige activiteiten’ omvat activiteiten waaraan kinderen op individuele basis, los van school, meedoen. Bron: de Haarlemse podia

33

Podia: Facebook en Twitter (2017) en website (2016) PODIA OP SOCIAL MEDIA EN

Facebook Twitter Website INTERNET podium likes volgers bezoeken . Ook in de digitale wereld zijn de Haarlemse podia volop aanwezig. De websites van Patronaat en Patronaat 33.662 7.341 510.057 Stadsschouwburg/Philharmonie kregen beide in 2016 meer Toneelschuur/Filmschuur 8.390 5.900 720.576 dan 500.000 bezoekers. Bij Toneel- en Filmschuur Stadsschouwburg/Philharmonie 3.625 3.766 549.677 overschreed dit aantal de 700.000. Haarlemmerhout Theater 697 nvt 18.500 . Bij alle podia vindt ongeveer 60% van de website-bezoeken door unieke bezoekers plaats en 40% door Bronnen: Facebook en Twitter (week 1, 2017) en Website (culturele instellingen) herhalingsbezoekers. Zo trok de site van Patronaat 306.000

De tabel toot het aantal likes (Facebook) en volgers (Twitter) in de eerste week van januari 2017. Bij de website bezoekers, die samen 510.000 bezoekjes brachten. weergegeven is het totaal aantal bezoeken in 2016 . Op sociale media bouwen de podia een schare volgers op. Patronaat had in januari 2017 ruim 7.000 volgers op Twitter en meer dan 33.000 likes op Facebook. Ook de andere podia timmeren op sociale media aan de weg.

34 Formele netwerken waarin podia participeren, 2016 NETWERKEN

. Om een aansprekende programmering neer te zetten, werken Patronaat de Haarlemse podia nauw samen met en binnen diverse Amsterdam Dance Event organisaties. De tabel links geeft een overzicht van de formele Eurosonic Noorderslag netwerken waarin de grote Haarlemse podia in 2016 South by Southwest, Texas participeerden. WNPF - Werkgeversvereniging Nederlandse Poppodia en - festivals . Naast deze formele netwerken doen de podia mee in VNPF - Vereniging Nederlandse Poppodia en – Festivals verschillende informele netwerken. Enkele van deze netwerken waaraan Stadsschouwburg/ Philharmonie Stadsschouwburg/ Philharmonie deelneemt zijn het Programmeursoverleg Nederland en de ISPA - international Society for the Performing Arts Tafel der Gelijkgestemde Theaterdirecteuren. VSCD - Vereniging van Schouwburgen en Concertgebouwdirecties TLN - Theater Locaties Nederland . Toneelschuur/Filmschuur doet onder meer mee aan het Associatie Culturele Marketing overleg Vlakke Vloer Theaters (VVT) en het Netwerk Cultuur Mecenaat Filmhuizenoverleg. Toneelschuur Producties heeft een Genootschap Eventmanagers Samenwerking Talentontwikkeling met Toneelgroep KHN, afdeling Haarlem - Koninklijke Horeca Nederland Amsterdam. Patronaat werkt dagelijks samen met Kunsten 92, internationale boekers en artiesten en bezoekt alle actuele en Meeting Professionals International grote festivals. Stichting Raamwerk Vereniging Podiumtechnologie WNP - Werkgeversvereniging Nederlandse Podia Podiumkunst.info

Toneelschuur/ Filmschuur Europa Cinema NVBF- Nederlandse Vereniging voor Bioscopen en Filmtheaters Cineville Picl IETM - Informal European Theatre Meeting NAPK - Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten

Toneelschuur Producties VSCD- Vereniging van Schouwburg en Concertgebouw Directies IETM, NAPK (zie bij Toneelschuur/ Filmschuur

Bron: de Haarlemse podia

35 POSITIONERING PODIA

In de enquête voor de Cultuurmonitor kregen de podia d egelgeneheid aan te geven hoe zij hin positie nationaal en internationaal zien. Op de vorige sheet bleek al dat de Haarlemse podia volop samenwerken in en met verschillende netwerken. Bovendien spreken de Haarlemse podia met trots over hun positie in de culturele wereld. . Patronaat geeft aan landelijk tot de tien grootste poppodia te behoren. En de Filmschuur schaart zich wat aantal bezoekers betreft onder de top-10 van de filmhuizen in Nederland. . De Toneelschuur zegt dankzij de eigen producties en vele premières een sterke landelijke werking en betekenis te hebben. Deze nationale werking en betekenis komen ook tot uitdrukking bij Toneelschuur Producties. Dit productiehuis werkt vanuit Haarlem, maar speelt zijn voorstellingen in het hele land. Daarnaast is Toneelschuur Producties opgenomen in de meerjarige landelijke regeling van het Fonds Podiumkunsten en werkt het met alle grote landelijke gezelschappen samen in Productie, Presentatie en Talentontwikkeling. . Stadsschouwburg/Philharmonie signaleert dat haar zalen zeer geliefd zijn bij de bespelers en dat ze daarom tot de top-20 van de beste grote podia in Nederland behoren. De ambities blijven mede door de nabijheid van Amsterdam veelal beperkt tot Nederland. Alleen op het gebied van klassieke muziek brengt men een aansprekende programmering met een duidelijk internationale signatuur. Verder bestaat de internationale programmering uit enkele Vlaamse gezelschappen en door samenwerking met Patronaat uit enkele internationale popgroepen en muzikanten.

36

HIGHLIGHTS 2016 VOLGENS DE PODIA . De productie Wachten op de Barbaren werd genomineerd voor de Nederlandse dansdagen. Voor de Cultuurmonitor kregen podia de gelegenheid zelf hun hoogtepunten van het . Sanne den Hartogh werd genomineerd voor de Louis d’Or voor zijn rol in de Wereldverbeteraar. culturele jaar 2016 te noemen. Sommige podia noemden diverse highlights, andere podia . Nina Spijkers werd genomineerd voor de BNG Nieuwe beperkten zich tot één of enkele hoogtepunten. Theatermakers Prijs voor de productie Don Carlos. . Ook Olivier Diepenhorst werd genomineerd voor de BNG Haarlemmerhout Theater Nieuwe Theatermakers Prijs, maar hij voor de productie . De opening in het februari 2016. Smekelingen. . Alle activiteiten.

Patronaat . De eerste editie van het gloednieuwe festival Complexity, voor liefhebbers van obscure en experimentele metal. . Uitverkochte shows van Jett Rebel, Kovacs, Opgezwolle, De Jeugd van Tegenwoordig (en meer, maar dit waren de hoogtepunten). . Twee uitverkochte shows van het Haarlemse Chef’Special in mei. . Mooie zomershows, zoals de legendarische Patti Smith in Caprera en Edward Sharpe and the Magnetic Zer00’s op Woodstock.

Stadsschouwburg/Philharmonie . Chef-dirigent Marc Albrecht met het Nederlands Philharmonisch Orkest. . Vreemde Kostgangers met Boudewijn de Groot, George Kooymans en Henny Vrienten. . De Grote Kunstshow (in samenwerking met Frans Hals Museum/De Hallen). . Het familie meezing kerstconcert. . Oudejaarsconference Claudia de Breij.

Toneelschuur/Filmschuur . 2016 record aantal bezoek. . Meer filmvertoningen overdag. . Toneelschuur Producties in de prijzen! . Door eigen producties en veel voorstellingen die in de Toneelschuur in première gaan, heeft de Toneelschuur een sterke landelijke werking en betekenis. . De Filmschuur zit wat bezoek betreft in de top 10 van de filmhuizen in Nederland.

Toneelschuur Producties . De prijzenkast wordt voller en voller. Hoogtepunten: 4 landelijke nominaties voor 4 Toneelschuur Producties:

37

Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Internationale samenwerking Toronto (Canada), wellicht uitmondend in een toekomstige INTERNATIONALE SAMENWERKING samenwerking.

Haarlem vormt geen eiland in de internationale culturele wereld. Musea en . ABC Architectuurcentrum werkte samen met de Noorse ambassade en podia uit de Spaarnestad werkten in 2016 samen met buitenlandse instellingen Toneelschuur Producties met een instelling in de Noorse stad tot in Japan en China toe. Het zwaartepunt ligt echter bij onze zuiderburen en Trondheim en met het jaarlijkse kunst- en muziekfestival Ruhrtriennale dan vooral in Gent. in de Duitse steden Bochum, Duisburg, Essen en Gladbeck.

. Zo werken Stadsschouwburg/Philharmonie en . Muziektempel Patronaat bedient zich van een groot internationaal Toneelschuur/Filmschuur en Toneelschuur Producties samen met netwerk met structurele partners -zoals boekingskantoren- in landen als toneelgezelschap NTGent. Toneelschuur/Filmschuur en haar Amerika, Engeland, Duitsland en België. productiebedrijf hebben tevens een relatie met kunstcentrum Campo in de hoofdstad van Oost-Vlaanderen. Andere instellingen met een relatie . Archeologisch Museum Haarlem geeft vondsten in bruikleen aan in Gent zijn de Kathedrale Basiliek Sint Bavo, Dolhuys (Musée dr. diverse andere musea in Europa en doet daarnaast veel samen met Guislain) en 37 PK met individuele kunstenaars, dit via Nucleo. Belgische, Duitse en andere Nederlandse diensten voor stadsarcheologie. . De Belgische samenwerking van Toneelschuur/Filmschuur en Toneelschuur Producties beperkt zich niet tot Gent. Andere partners . Een uitgebreid netwerk heeft Frans Hals Museum/De Hallen dat zijn Kaaitheater in Brussel en Toneelhuis in Antwerpen. Een connectie behalve met organisaties in eerder genoemde steden samenwerkt met met de universiteitsstad Leuven heeft Frans Hals Museum/De Hallen. veel instellingen en kunstenaars in andere landen. De banden van Philharmonie en Stadsschouwburg strekken zich verder over . Frans Hals Museum/De Hallen werkte in 2016 ook samen met Vlaanderen uit dan louter Gent, ook is er samenwerking met Vlaamse instellingen in Hongarije (Boedapest), Oostenrijk (Graz) en Berlijn artiesten. (Duitsland). Eveneens een verbinding met Duitsland, maar dan met de Prinzhorn Collectie in Heidelberg had het Dolhuys, dat tevens . Het Draaiorgelmuseum kent geen internationale samenwekling, maar samenwerkte met Nanjing Natural Art Centre in China, Collection l’ Art onderhoudt wel veel contact met organisaties op het gebied van Brut (Lausanne) in Zwitserland en Japan. automatische muziekinstrumenten, voornamelijk in Engeland en Amerika en in mindere mate met België en Duitsland. . Teylers Museum werkt samen met musea en andere culturele instellingen, vooral in Duitsland, Engeland, Verenigde Staten, Frankrijk, België en Italië.

. Nieuwe Vide werkt niet standaard samen met het buitenland, maar doet dat alleen als een project daarom vraagt of als een gelegenheid zich aandient. Door in 2016 mee te doen aan Supermarket een door kunstenaars georganiseerde kunstbeurs in de Zweedse hoofdstad Stockholm, kreeg Nieuwe Vide contact met een kunstinitiatief uit

39 instelling, maar vooral ook van de kunstenaars waarmee we INTERNATIONALE AMBITIES samenwerken; je stimuleert! . Dat gezegd hebbende; je kunt nog zo veel ambities hebben; alles valt Op de voorgaande sheet valt te lezen en te zien in hoeverre Haarlemse podia of staat met financiële armslag. Als we onze positie willen uitbreiden, en en musea in 2016 samenwerkten met instellingen in het buitenland. Een andere een grotere rol zouden willen spelen – zowel lokaal, nationaal als vraag in de enquête voor de Cultuurmonitor ging over hun ambities op het internationaal – (en dat willen we graag) heb je een stevigere structuur gebied van internationale samenwerking. nodig, vooral financieel.

Deze ambities richten zich bij sommige instellingen op het uitbouwen van deze Vishal samenwerking, terwijl andere instellingen vooral willen consolideren of slechts . Gezien de doelstelling van de vereniging (en de gemeente) zal de beperkte internationale ambities koesteren. vereniging zelf in beperkte mate internationale samenwerking zoeken. Onze leden zullen deze samenwerking overal waar mogelijk zoeken. 37PK . Verdere samenwerking met Emergent (Veurne) en Nucleo (Gent). Patronaat . Internationaal positioneren van Complexity Fest en Kliko Fest. ABC Architectuurcentrum . Internationale samenwerking is geen prioriteit, wel inspelen wanneer er Stadsschouwburg/Philharmonie vraag is. . Wij richten ons bij de programmering, behalve bij de klassieke muziek, . Jaarlijks bezoek studenten Belfast aan Haarlem. niet heel nadrukkelijk op een internationale markt (samenwerking nu is . Proberen contact te leggen met vergelijkbare instellingen voor vooral met Vlaanderen). architectuur in zustersteden. Teylers Museum Dolhuys . Teylers Museum presenteren als het Museum van de Verwondering, . In de toekomst wil het Dolhuys vaker samenwerken met internationale met een unieke collectie en geschiedenis, gewijd aan wetenschap en partners. kunst, in een authentieke omgeving, sinds 1784. Een topmuseum op een toplocatie. Frans Hals Museum/ De Hallen . Het Frans Hals Museum zal altijd blijven streven naar optimalisatie van Toneelschuur/Filmschuur internationale samenwerking. . Meer internationaal aanbod tonen. Daar is een apart budget voor nodig.

Kathedrale Basiliek Sint Bavo Toneelschuur Producties . Plaatsing van de kathedraal op de Werelderfgoedlijst. . Toneelschuur Producties gaat steeds meer werken met internationale . Internationaal centrum voor religieuze kunst van eind 19e/20e eeuw. theatermakers. . De ambitie is het vergroten van speelplekken voor het aanbod van Nieuwe Vide Toneelschuur Producties, ook internationaal. . We zouden graag een nog grotere rol van betekenis spelen, zowel op nationaal als internationaal niveau. Door je buiten de landgrenzen te laten zien, vergroot je de zichtbaarheid, niet alleen van je eigen

40

Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Culturele evenementen Bezoekersaantallen Haarlemse culturele evenementen 2014-2016 BEZOEK CULTURELE evenement 2014 2015 2016 EVENEMENTEN Bevrijdingspop 125.000 125.000 125.000 Haarlem Jazz & More 125.000 125.000 125.000 . De Haarlemse culturele evenementen trokken in 2016 naar Stripdagen Haarlem 30.000 - 30.000 schatting iets meer dan 450.000 bezoekers. Grootste Haarlem Cultuur Festival 27.380 27.550 30.000 publieksmagneten net als in voorgaande jaren: Bevrijdingspop Houtfestival 25.000 25.000 25.000 en Haarlem Jazz & More. Deze twee festivals zijn samen Kunstlijn 20.000 20.000 20.000 Parksessies (4 per jaar) 16.000 20.000 20.000 goed voor meer dan de helft van het bezoek aan culturele Internationaal Orgelfestival 9.000 - 9.800 evenementen. Schalkwijk aan Zee 7.500 7.500 7.500 . De totale opkomst valt hoger uit dan in 2015. Voornamelijk Herdenkingsconcert 4 mei 5.000 6.000 6.000 omdat de drukbezochte tweejaarlijkse Stripdagen in 2016 Kerstsamenzang Grote Markt - 6.000 6.000 weer plaatsvonden en in 2015 niet. Daarnaast neemt de tabel Haarlem Jazz & More Wintereditie - - 6.000 in 2016 een aantal kleinere, waaronder ook enkele nieuwe 5.000 5.000 5.000 Edit Dance Festival evenementen voor het eerst mee. Het totaalbezoek komt Vijfhoek Kunstroute 5.000 5.000 5.000 Zomerfruit Festival - - 4.000 mede hierdoor hoger uit dan in de voorafgaande jaren. Houtnacht - - 3.000 . De bezoekersaantallen zijn afkomstig van de gemeentelijke De Letterenloop 2.500 2.500 2.500 evenementencoördinator en zijn gebaseerd op schattingen. Zomer in de Zaanen 2.500 2.500 2.500 De Haarlemse Lente 2.500 2.500 2.500 . Het Haarlem Cultuur Festival veranderde de afgelopen jaren Industriecultuur Festival Haarlem - - 2.500 een paar keer van naam. Eerdere namen zijn 023 uur Haarlemse Boekenmarkt 2.000 - 2.000 Haarlem Cultuur en de Stad als podium. Naast de opening Mars der Muzikanten 2.000 2.000 2.000 van het culturele seizoen omvat dit evenement de Open Kerstsamenzang Nieuwe Kerksplein - 2.000 2.000 Monumentendagen, Historisch Festival Haerlem (voorheen Cruise and Dance - - 2.000 Jopen Festival) en Korenlint. Gluren bij de buren - - 1.500 Haarlem draait door! 1.000 1.000 1.000 Geschiedenis Festival - - 800 Midsummer Burgwal 750 750 750 De grootste band van Nederland - - 750 Dansen onder de Sterren - - 500 Koorbiënnale Haarlem - 10.000 - Viola Viola Festival 2.000 2.000 -

Eldorica 1.500 - - OpenluchtHotel Haarlem 1.500 1.500 - 12 Inch Festival - 500 -

Totaal 418.130 399.300 450.600

Bron: Gemeente Haarlem, Evenementencoördinator - = Dit jaar niet georganiseerd

42

% bezoek aan Culturele evenementen door Haarlemmers (in % Digipanel, 2015) HAARLEMMERS EN CULTURELE EVENEMENTEN

Bevrijdingspop 35 . Van de culturele evenementen in de stad zijn Bevrijdingspop Haarlem Jazz & More 32 en Haarlem Jazz & More de grootste trekpleisters onder de Haarlem Cultuur Festival 26 Haarlemse bevolking. Een derde van de leden van het Houtfestival 20 Digipanel bezocht de editie 2015. Ook in 2014 waren dit de Kunstlijn 17 door Haarlemmers meest bezochte culturele evenementen. Het Haarlem Cultuur Festival bezet plaats drie. Vijfhoek Kunstroute 14 . Dit blijkt een enquête in maart 2016, waaraan ruim 1.600 Parksessies 13 leden van het Digipanel Haarlem hebben meegewerkt. Herdenkingsconcert 4 mei 10 . Overigens bracht Koningsdag nog meer Haarlemmers op de Kerstsamenzang Grote… 8 been dan de drukste bezochte culturele evenementen. De Koorbiënnale 8 helft van de panelleden bezocht op 27 april een vrijmarkt, Schalkwijk aan Zee 7 kermis of andere oranje getinte activiteit in eigen stad. Zomer in de Zaanen 5 .

Haarlem draait door! 3

Mars der Muzikanten 2 0 10 20 30 40

Bron: Digipanel Haarlem: Haarlemse evenementen in 2015

43 Rapportcijfers voor culturele evenementen, 2015 RAPPORTCIJFERS evenement Gemiddeld rapportcijfer . Haarlemmers tonen een ruime waardering voor de culturele evenementen die zij in 2015 hebben bezocht. Gemiddelde 1 Herdenkingsconcert 4 mei 8,1 rapportcijfers voor deze evenementen lopen op van 7,3 2 Haarlem Cultuur Festival 8,0 (Schalkwijk aan Zee) tot 8,1 (Herdenkingsconcert 4 mei). 3 Koorbiënnale 7,9 4 Kunstlijn 7,9 . Bij alle culturele festivals in de tabel deelt een klein deel van 5 Edit Festival 7,8 de bezoekers een onvoldoende uit -5 of lager: meestal 5% of minder. 6 Parksessies 7,8

7 Vijfhoek Kunstroute 7,8

8 Bevrijdingspop 7,7 9 Mars der Muzikanten 7,7 TOPEVENEMENTEN 10 Kerstsamenzang Grote Markt 7,6 11 Houtfestival 7,6 . Leden van het Digipanel kozen Bevrijdingspop als het 12 Haarlem Jazz & More 7,5 topevenement van 2015. Iets meer dan een kwart (26%) 13 Zomer in de Zaanen 7,5 noemt dit festival als nummer 1, met Haarlem Jazz & More 14 Haarlem draait door! 7,5 (13%) en het Bloemencorso (11%) als nummers 2 en 3. 15 Schalkwijk aan Zee 7,3 . Bevrijdingspop is volgens het Digipanel tevens het meest Haarlemse evenement.

Bron: Digipanel Haarlem: Haarlemse evenementen in 2015

44

Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Cultureel-educatieve instellingen

Bibliotheek Zuid-Kennemerland, Haarlemse vestigingen, 2010-2016 BIBLIOTHEEK

2010 2014 2015 2016 . Het ledental van de Haarlemse vestigingen van de Bibliotheek Zuid- Leden Jeugd tot 18 jaar 16.212 23.536 25.338 25.230 Kennemerland daalde in 2016 licht naar 45.365. In de voorgaande 18 jaar en ouder 22.422 20.414 19.681 19.656 vijf jaren nam het aantal leden met ruim 6.000 toe. overige abonnem. 686 485 464 479 . Het aantal bezoekers van de bibliotheek zit al jaren in de lift. In 2016 Totaal 39.320 44.435 45.483 45.365 was de aanloop bijna 12.000 hoger dan een jaar eerder. De toename wordt vooral veroorzaakt door de toename van educatieve Uitleningen- excl. verlengingen 927.126 986.583 946.318 901.189 groepsontvangsten (+14%) en actviteiten (+28%). Bezoekers 595.599 733.619 751.619 763.338 Collectie - aantal materialen 341.231 342.474 327.311 312.687 . Het aantal uitleningen overschreed in 2013 voor het eerst sinds 1997 de magische grens van 1 miljoen om er in 2014 meteen weer Educatie en klassenbezoek- deelnemers 6.045 7.344 7.741 7.778 onder te zakken. In 2016 liep het aantal uitleningen van het Bron: De Bibliotheek Zuid-Kennemerland papieren boek opnieuw terug. Dit wordt deels gecompenseerd door de uitlening van e-books. Het totaal aantal deelnemers aan educatie en klassenbezoek is inclusief groepsbezoeken voor . De bibliotheek biedt in haar vestiging Haarlem-Centrum ruimtes aan vluchtelingen en volwassenen. En daardoor hoger dan het totaal in de volgende tabel. voor vergaderingen, workshops, trainingen en lezingen. In 2016 verhuurde de bibliotheek 138 keer een ruimte voor dit soort activiteiten. Ongeveer 2.700 personen bezochten deze meetings.

Bibliotheek Zuid-Kennemerland 2015-2016, educatieve programma's . Aan de educatieve programma’s voor het onderwijs van de Haarlemse vestigingen van de bibliotheek namen ruim 7.200 Aantallen activiteiten scholen klassen deelnemers jongeren deel, waarvan 5.200 uit het primair onderwijs en bijna 1.700 uit het voortgezet onderwijs (vo, mbo en hbo). Voor- en vroegsschoolse actviteiten - - 360 Educatief jaarprogramma primair onderwijs 33 193 5.211 . De Bibliotheek geeft aan dat het aantal deelnemers aan educatieve programma’s de afgelopen jaren substantieel is gestegen. Dit Educatief jaarprgramma voortgezet onderwijs **1 13 104 1.689 dankzij intensieve samenwerking met kinderdagverblijven, scholen Totale deelname 46 297 7.260 en taalaanbieders.

Bron: De Bibliotheek Zuid-Kennemerland **1 - Cijfers voortgezet onderwijs zijn inclusief mbo en hbo

46 Aantal bezoekers Het Noord-Hollands Archief, 2000-2016 HET NOORD-HOLLANDS ARCHIEF jaar

2000 5.727 . Het aantal bezoekers van het Noord-Hollands Archief (NHA) 2005 **1 12.132 schommelt de laatste jaren. Na een piek in 2014 en een daling in 2015 registreerde het Noord-Hollands Archief in 2016 opnieuw een 2010 22.646 lichte afname, tot net onder 23.000. 2012 22.490 2013 20.980 . Tussen deze bezoekers bevonden zich 1.316 scholieren: 471 uit het 2014 24.484 basisonderwijs (24 klassen), 413 uit het voortgezet onderwijs (21 2015 23.218 klassen) en 432 kinderen voor andere educatieve activiteiten. 2016 22.955 . In 2016 verhuurde het Noord-Hollands Archief 22 keer een ruimte voor een vergadering, symposium of andere bijeenkomst. Aanwezig Bron: Het Noord-Hollands Archief bij deze bijeenkomsten waren 1.556 personen. **1 voor 2006 Archiefdienst Kennemerland; vanaf 2005 2 vestigingen

47 Pletterij, aantal bezoekers, activiteiten DE PLETTERIJ jaar bezoekers activiteiten 2012 2.936 85 . De Pletterij biedt podium aan debatten, lezingen, concerten, films en 2013 3.469 99 documentaires. Het aantal activiteiten nam gestadig toe, van 85 in 2014 4.362 120 2012 tot 171 in 2016. Ook het aantal bezoekers verdubbelde in deze periode bijna, tot ruim 5.400. 2015 4.148 145 2016 5.472 171 . Gemiddeld trekt een activiteit 32 belangstellenden. . De cijfers in de tabellen zijn exclusief die van verhuringen. De Bron: de Pletterij Pletterij verhuurt een vergaderzaal en een theaterruimte. Bijvoorbeeld voor vergaderingen, (cd) presentaties, try outs, repetities, opnames en heugelijke bijeenkomsten. . De Pletterij biedt tevens onderdak aan 18 maatschappelijke en Pletterij, aantal bezoekers, activiteiten in 2016 culturele organisaties en kleine creatieve bedrijven. type activiteit bezoekers activiteiten Film 1.455 71 Doculab (documentaires) 317 8 Debat 720 21 Muziek 1.700 38 Overige 1.280 33 Totaal 5.472 171

Bron: de Pletterij

48 Hart 2015-2016, culturele cursussen HART HAARLEM cursussen Aantal deelnemers

Beeldende kunst en vormgeving 378 . Voor het eerst publiceert de Cultuurmonitor cijfers van Hart Fotografie en audiovisuele vormgeving 32 Haarlem, het centrum voor kunst, kennis en cultuur in Haarlem. Deze cijfers betreffen het seizoen 2015-2016. Literatuur en schrijven 50 Dans en theater 98 . Hart organiseert onder meer cursussen. De tabel laat zien dat de Muziek (kindercursussen, popkoor) 297 cursussen voor kunst en cultuur 855 deelnemers trokken: 703 cursisten uit Haarlem en 152 uit andere gemeenten. Niet in de tabel Totaal cursussen 855 staan cursussen die Hart op andere terreinen dan kunst en cultuur verzorgt, zoals taalopleidingen. Muziekactiviteiten **1 297 . De cursussen spreken een jong publiek aan: 456 deelnemers waren 18 jaar of jonger, de andere 399 ouder dan 18 jaar. Bron: Hart Haarlem . Hart had 10 eigen muziekactiviteiten, met in totaal 297 deelnemers. **1 Cijfers zijn exclusief Hart Muziekschool (zie kolom rechts) . De cijfers over muziek zijn exclusief de Hart Muziekschool, een collectief van muziekdocenten dat zich vanuit Hart heeft verzelfstandigd: 38 muziekdocenten huurden in 2016 ruimte bij Hart. . Verder verhuurde Hart 18 keer ruimte voor een vergadering (aan 13 verschillende contractpartijen) en 56 keer een ruimte voor culturele verhuur (14 contractpartijen).

. Aan het programma Cultuur in School van Hart namen in het Hart 2015-2016, Deelname aan Cultuur in School schooljaar 2015-2016 meer dan 24.000 leerlingen uit het Basisonderwijs Voortgezet onderwijs basisonderwijs deel en 657 scholieren uit het voortgezet onderwijs.

Scholen 86 11 Klassen 1.054 n.v.t Leerlingen 24.241 657

Bron: Hart Haarlem Cijfers zijn inclusief scholen uit randgemeenten van Haarlem

49 Instellingen op Facebook en Twitter (2017) en website (2016) CULTUUR-EDUCATIEF OP SOCIAL Facebook Twitter W e bsite

instelling likes volgers bezoeken MEDIA EN INTERNET . De cultureel-educatieve instellingen hebben een website en zijn 1.919 3.464 1.360.000 NHA actief op social media. Zo had het Noord-Hollands Archief begin Hart Haarlem 1.141 1.009 69.871 januari 2017 bijna 3.500 volgers op Twitter. Verder brachten Pletterij 1.256 501 - 528.000 unieke bezoekers in 2016 meer dan 1,3 miljoen bezoeken Bibliotheek Zuid-Kennemerland 2.230 2.260 588.628 aan de website.

Bronnen: Facebook en Twitter (2017, stand week 1) en Website (culturele instellingen) - gegeven is onbekend

De tabel toot het aantal likes (Facebook) en volgers (Twitter) in de eerste week van januari 2017. Bij de website weergegeven is het totaal aantal bezoeken in 2016

50 Pletterij HIGHLIGHTS 2016 VOLGENS DE . De start van de serie Doculab, een community van jonge Haarlemse documentairemakers. Maandelijks programma dat zeer goed wordt INSTELLINGEN bezocht. De groep ontwikkelt zoveel energie dat er nieuwe initiatieven uit ontstaan zoals masterclasses, en het opzetten van De cultureel-educatieve instellingen kregen de gelegenheid zelf hun hoogtepunten van een productiebedrijf. het culturele jaar 2016 te noemen. . Debatten: in de serie Tegenlicht Meet Ups bijeenkomsten met filosoof Ad Verbruggen en publicist Paul Scheffer. In december een De Bibliotheek Zuid-Kennemerland geruchtmakend debat over de uitwerking van '1 jaar nieuwe . Vaststelling van het Nieuwe Hoofdstuk, beleidsplan 2016-2020, in samenwerking huisvestingswet' met zeer gedegen onderzoeksjournalistiek van met onze omgeving en de medewerkers van de Bibliotheek. Henk Sloos. . Green Key certificering met het label Goud. . Muziek: in 2016 was de Pletterij voor het eerste officieel podium bij 'Haarlem Jazz&More' en tevens het enige podium dat louter jazz Hart programmeerde. Een 'hoog profiel' programmering, 'volle bak' en . Dag voor Cultuuronderwijs: afsluitende dag van periode CMK-1, waar vrijwel alle uitstekende recensies. betrokken partijen en partners aanwezig waren: wethouders, ambtenaren, . Met concerten in het najaar van de groepen van de New Yorkse ministerie OCW, Fonds Cultuurparticipatie, LKCA, schoolbesturen, directies van jazzmusici Oded Tzur en Nate Wooley liet de Pletterij zien PO scholen, ICC-ers, vakdocenten, klasseleerkrachten. Inhoud, betekenis en internationaal op de kaart te staan. Nederlandse topmusici als inspiratie gedeeld, ervaringen uitgewisseld en ontwikkelpunten opgehaald. Michael Moore verkozen de Pletterij als try out-podium voor een . Realisatie van het als pilot opgestarte PopCentrum het Slachthuis, samenwerking optreden in het BIM-huis. met Patronaat. In het verlengde daarvan: bedrijfsplan PopCentrum voor . Bij de filmserie waren de films 'Haarlem in oude beelden' een toekomstige definitieve locatie Het Slachthuis. regelrechte hit. Vertoningen moesten worden herhaald om aan de . Herformulering Meerjarenbeleidsplan, met doorontwikkeling van de functie Thuis vraag te voldoen. bij Hart, gekoppeld aan een herziene meerjarenbegroting. . Belangrijke verbetering op het gebied van service en klantvriendelijkheid: integratie café en receptie in eigen beheer. . Enkele zaken op voor Hart bevredigende manier afgerond: definitief vertrek uit Egelantier, juridische procedures rond omgevingsvergunning, BTW /werkgeverschap, betere financiële controle. . Beter bezochte open dagen, deelname aan festivals, HIT, voorspeelavonden en concerten. Toename bezettingsgraad in het pand.

Het Noord-Hollands Archief . Tentoonstelling 2.000.000 x Fotoburo De Boer- Een halve eeuw persfotografie. . Tentoonstelling over Frans Post in het Rijksmuseum. . Afsluiting pilotfase e-Depot. . Meerjarenbeleidsplan 2017-2020: Voor nu en later

51

Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Monumenten en beelden Top-20 Aantal Rijksmonumenten per gemeente, 2016 AANTAL MONUMENTEN

gemeenten aantal . Haarlem geniet een internationale reputatie als Monumentenstad. Eind 2016 bevinden zich in de gemeente 1 Amsterdam 7.507 1.180 rijksmonumenten: 1.147 in de Spaarnestad zelf en 33 in 2 Maastricht 1.676 het Haarlemse deel van het pittoreske dorp Spaarndam. 3 Utrecht 1.599 4 Leiden 1.242 . Slechts 4 van de 403 Nederlandse gemeenten tellen meer 5 Haarlem 1.180 rijksmonumenten dan Haarlem. Koploper met 7.507 monumenten en een ruime voorsprong op alle andere 6 Den Haag 1.163 gemeenten is Amsterdam. 7 Middelburg 1.161 8 Dordrecht 879 . De 1.180 Rijksmonumenten in Haarlem omvatten op 9 Schouwen Duiveland 828 adresniveau bijna 2.000 objecten Een monument kan 10 Stichtse Vecht 800 meerdere objecten of adressen omvatten. 11 Leeuwarden 725 . Daarnaast telt Haarlem 1230 gemeentelijke monumenten (op 12 Delft 696 objectniveau zijn dat 2.237 objecten). Zeven Nederlandse 13 Groningen 686 gemeenten tellen meer gemeentelijke monumenten dan 14 Sudwest Fryslan 673 Haarlem, met Utrecht (3.491) en Maastricht (2.000) op de 15 Rotterdam 618 plaatsen 1 en 2. Dat blijkt uit een voorlopige telling van de 16 Deventer 586 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Deze bijzondere objecten hebben geen nationale betekenis, maar 17 Arnhem 565 zijn wel van regionaal of plaatselijk belang. 18 Breda 547 19 Den Bosch 543 . De Stelling van Amsterdam, die deels binnen de 20 Harlingen 533 gemeentegrenzen van Haarlem ligt, behoort tot het Unesco werelderfgoed. Verder herbergt Haarlem 5 beschermde stadsgezichten en 21 provinciale monumenten, die samen Bron: Monumentenregister, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (1 dec. 2016) 121 objecten omvatten.

53

Top10-Aantal Rijksmonumenten per 10.000 inw. in 50 grootste gemeenten RIJKSMONUMENT-DICHTHEID

Maastricht 137 . Haarlem kent een hoge monumentdichtheid. Met 75 rijksmonumenten per 10.000 inwoners nestelt Haarlem zich Leiden 101 net als in 2015 op de 5e plaats tussen de 50 grootste gemeenten van het land. Amsterdam 90 . In dit klassement gaat niet Amsterdam op kop, maar Sudwest-Fryslan 80 Maastricht. Net als Maastricht telt ook nummer 2 Leiden meer Haarlem 75 dan 100 rijksmonumenten per 10.000 inwoners.

Dordrecht 74 Delft 69

Leeuwarden 67

Deventer 59

Alkmaar 54

0 25 50 75 100 125 150

Bron: Monumentenregister, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (1 dec. 2016)

54 Haarlem op de Erfgoed-ranglijst binnen de G50, 2015 BENCHMARK ERFGOED Positie 2015 . De gezaghebbende Atlas voor Gemeenten vergelijkt de 50 STAD qua inwonertal grootste gemeenten van Nederland (G50) Aantal vooroorlogse woningen als % totale woningvoorraad 1 jaarlijks op een groot aantal kenmerken. Naast de vaste Aantal monumentale woningen als % van de woningvooraad 5 kenmerken zoomt de Atlas ieder jaar in op een speciaal Aantal musea per 100.000 inwoners 6 thema. In 2015 was dat thema ‘Erfgoed’. Aantal monumentale bomen, per 100.000 woningen 12 Aantal archeologische Rijksmonumenten, per 100.000 woningen 32 . De makers van de Atlas kennen monumenten een grote waarde toe. Zij constateren dat monumentale steden het de BINNENSTAD laatste jaren beter doen dan andere steden. Bijvoorbeeld door Aantal monumenten in de binnenstad (binnen 500m van het Centrum) 3 hun aantrekkingskracht op toeristen en op hoog opgeleide jongeren die zich graag in zo’n stad vestigen. BUURT . Haarlem scoort goed op het thema Erfgoed. Met het Gemiddeld aantal Rijksmonumenten binnen 200m van de woning 5 percentage vooroorlogse huizen binnen de woningvoorraad Gemiddeld aantal iconen vd moderne architectuur binnen 200m van de woning 9 blijft het alle andere 49 leden van de G50 voor. Ook met het percentage monumentale woningen in de totale % WONINGEN UIT BELANGRIJKE STEDENBOUWKUNDIGE PERIODES woningvoorraad (5e) en de aanwezigheid van musea (6e) 1300-1849 11 staat Haarlem in de top van het klassement. 1849-1919 1 . Eveneens hoog scoort Haarlem onder meer met de 2 1920-1949 monumenten in de binnenstad, Rijksmonumenten in de buurt 1950-1969 38 en iconen van de moderne architectuur in de buurt. 1970-1989 46 1990-2009 48

Bron: Atlas voor Gemeenten 2015

55 Aantal gemeentelijke kunstwerken in openbare ruimte, naar wijk (2016) KUNST IN OPENBARE RUIMTE

. Kunst verfraait de openbare ruimte. In het Haarlemse Oude Stad 50 straatbeeld bevinden zich 132 werken die tot het gemeentelijk kunstbezit behoren, voor het grootste deel zijn het beelden. Ter Kleef en Te Zaanen 22 . Van de negen wijken telt de Oude Stad de meeste Haarlem-Oost 19 kunstwerken, namelijk 50, Ter Kleef en Te Zaanen volgt op ruime afstand als nummer 2. Haarlemmerhoutkwartier 14 . Ook gerelateerd aan het aantal inwoners heeft de Oude Stad de meeste kunstwerken: 37 per 10.000 inwoners. Spoorbaan Leiden 10 Haarlemmerhoutkwartier (11) en Ter Kleef en Te Zaanen (10) Schalkwijk 9 volgen als nummers 2 en 3. . De wijk Oude Stad valt samen met het stadsdeel Centrum. Op Oud Schoten & Spaarndam 4 stadsdeelniveau gaat het Centrum op kop. Noord neemt met Westoever Noorder-Buiten 29 kunstwerken de tweede plaats in. Dit stadsdeel bestaat uit 3 Spaarne de wijken Ter Kleef en Te Zaanen, Oud Schoten en Spaarndam en Westoever Noorder Buitenspaarne. Duinwijk 1 . De stadsdelen Zuid-West, Oost en Schalkwijk volgen met 25, 0 10 20 30 40 50 60 19 en 9 kunstwerken.

Bron: www.haarlemsbeeld.nl, dec.2016

56

Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Cultuur en economie Creatieve industrie in Haarlem, 2015-2016 CREATIEVE INDUSTRIE vestigingen banen % totaal bedrijfstak/ 2015 2016 2015 2016 banen in grootteklasse Creat ieve Ind. . De creatieve industrie kent drie componenten, waarvan ‘Kunst en cultureel erfgoed’ in Haarlem het grootst is: 1.743 banen in kunst en cultureel erfgoed 990 1101 1.696 1.743 40,1 1.101 vestigingen in 2016. Niet veel kleiner is de Creatieve media en entertainment industrie 477 551 792 965 22,2 zakelijke dienstverlening, met ruim 1.600 banen. Zo blijkt uit creatieve zakelijke dienstverlening 855 957 1.477 1.639 37,7 de meest recente telling voor het landelijke 1 arbeidsplaatsen 1.924 2.194 1.774 2.194 50,5 werkgelegenheidsregister LISA. 2-4 arbeidsplaatsen 335 339 860 865 19,9 5-9 arbeidsplaatsen 35 47 325 308 7,1 . Het aantal vestigingen in de Haarlemse creatieve industrie 10-49 arbeidsplaatsen 25 20 713 442 10,2 nam in 2016 in totaal met 287 toe; dit is een groei van 11,2%. 50 arbeidsplaatsen en meer 3 9 175 538 12,4 Het aantal banen stijgt met 9,6%, Haarlem kreeg er voor het TOTAAL HAARLEM 2.322 2.609 3.965 4.347 100 vierde jaar op rij meer creatieve vestigingen bij en voor het derde achtereenvolgende jaar meer creatieve banen. LISA Bron: . Vestigingen in deze bedrijfstak zijn vooral klein - vaak zzp-ers. In 2012 telde Haarlem nog iets meer dan 1.500 creatieve vestigingen met 1 arbeidsplaats tegen bijna 2.200 vier jaar later. Gemiddeld zorgt een vestiging voor 1,7 baan.

. Het aantal vestigingen en banen steeg in 2016 in alle drie onderdelen van de creatieve sector. De creatieve sector is goed voor 18,5% van de vestigingen in Haarlem en voor 6,7% van de banen.

58 Creatieve industrie, aantal banen, 2015 BENCHMARK CREATIEVE

Groningen 5.560 INDUSTRIE

Arnhem 4.160 HAARLEM 3.991 . Haarlem telt relatief veel werk in de creatieve industrie. Met 3.991 banen moest Haarlem in 2015 van elf vergelijkbare Den Bosch 3.928 gemeenten alleen Groningen en Arnhem laten voorgaan. Breda 3.418 e . Haarlem stond in 2012 nog op de 4 plaats, maar verdrong Nijmegen 3.384 Nijmegen daarna uit de top-3. Amersfoort 3.371

Maastricht 2.470

Enschede 2.190 Zwolle 2.121

Leiden 1.831

Dordrecht 1.326 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000

Bron: LISA

59 3D ONTWIKKELINGEN

. Haarlem vormt de thuisbasis van de 3D Makers Zone. Dit is het eerste innovatiecentrum in de Metropoolregio Amsterdam; een 3D-excellence-center waar bedrijven en onderwijsinstellingen in coöperatieve vorm kunnen beschikken over de allernieuwste high-tech hardware, software en kennis op dat gebied. . Met verschillende onderwijsinstellingen worden in de 3D Makers Zone leerlingen opgeleid. . Opdrachtgevers kunnen in de 3D Makers Zone onder meer terecht met opdrachten in professioneel 3D-printing, high-end 3D-scanning, design voor 3D-printing en advies en trainingen. . Eind maart 2016 hebben gemeente en bedrijfsleven voor de periode 2016-2021 het Convenant Waarderpolder Samen Doen gesloten, met hierin afspraken rond 3D. . De 3D Makers Zone heeft van de Minister van Economische Zaken de officiële status van Fieldlab gekregen. Dit betekent dat het Ministerie de 3D Makers Zone ziet als een van de voorbeeldplekken in Nederland van hoe smart industry laagdrempelig en goed moet worden uitgevoerd. In 2016 telde Nederland 29 fieldlabs. . Fieldlabs zijn praktijkomgevingen waarin bedrijven en kennisinstellingen doelgericht Smart Industry oplossingen ontwikkelen, testen en implementeren alsmede een omgeving waarin mensen deze oplossingen leren toepassen.

60 Aantal bezoekers per gemeente, 2015-2016 (x 1.000) CULTUREEL TOERISME (1)

Den Bosch 1.367 . Het aantal Nederlandse toeristische bezoekers aan Haarlem 1.421 liep in 2016 terug. Deze daling volgt op een lichte toename in 1.299 Zwolle 1.185 2014 en een sterkere groei in 2015 (+91.000 bezoekers). In totaal 1.036.000 binnenlandse toeristen maakten in 2016 een Groningen 1.245 1.139 uitstapje naar Haarlem, 142.000 minder dan een jaar eerder. 1.240 Maastricht 1.352 . Van 10 vergelijkbare gemeenten noteerden ook Den Bosch, 1.095 Amersfoort en Dordrecht een daling. De teruggang in Haarlem Arnhem 1.097 1.036 was echter het sterkst. HAARLEM 1.178 . In het klassement van elf vergelijkbare gemeenten zakt 979 e e Breda 947 Haarlem van de 4 naar de 6 plaats. Een jaar eerder steeg Leiden 903 de Spaarnestad nog van 6 naar 4. Zowel Groningen als 817 Arnhem ging voorbij. Overigens: Haarlem stond in 2014 nog 834 e Amersfoort 905 op de 8 plaats. Leeuwarden 720 648 664 Dordrecht 720 0 300 600 900 1.200 1.500 2016 2015

Bron: Toeristisch bezoek aan steden - 2016, NBTC-NIPO Research

61 Aantal bezoeken per gemeente, 2016 (x 1.000) CULTUREEL TOERISME (2)

. Het aantal binnenlandse toeristische bezoeken aan Haarlem Groningen 3.298 komt in 2016 uit op iets minder dan 2 miljoen; 409.000 minder dan een jaar eerder. In 2015 had Haarlem het aantal Zwolle 2.887 bezoeken nog met 146.000 zien toenemen. Den Bosch 2.833 . De gemiddelde bezoeker ging 1,9 keer naar Haarlem. In 2013 lag deze frequentie nog op 2,2 keer. Bezoekers leggen Breda 2.429 gemiddeld minder bezoekjes af. Maastricht 2.360 . Met het aantal bezoeken bezet Haarlem de 7e plaats tussen elf vergelijkbare gemeenten, één plaats lager dan bij het Arnhem 2.336 aantal bezoekers. HAARLEM 1.964 . In acht van de tien referentiegemeenten ging het aantal Amersfoort 1.778 bezoeken omhoog. De daling was in Haarlem sterker dan bij de andere dalers: Amersfoort en Arnhem. Dordrecht 1.678 Leiden 1.664

Leeuwarden 1.615

0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500

Bron: Toeristisch bezoek aan steden - 2016, NBTC-NIPO Research

62 Ondernomen activiteiten door NL- bezoekers van Haarlem in %, 2016 ONDERNOMEN ACTIVITEITEN

48 . Voornaamste trekpleister van Haarlem vormt het winkelen voor plezier 49 winkelaanbod, Tijdens 48% van de bezoeken aan de stad lunchen/dineren in restaurant 45 38 staat shoppen op het programma. Niet alleen in Haarlem, 26 op terras zitten 23 maar ook bij het totaal van de 29 gemeenten uit het 22 onderzoek ‘Toeristisch bezoek aan steden’ vormt winkelen het bezoek museum 16 16 populairste bezoekmotief. stadswandeling 14 . Lunchen en dineren in een restaurant en een terrasje pikken bezoek evenement 5 8 nemen zowel in Haarlem als bij het totaal van de steden de 4 bezoek strand 3 tweede en derde plaats in. 3 bezoek theater/ concert 6 . Met het percentage museumbezoekers staat Haarlem op de 3 e bezoek bioscoop 5 5 plaats van de ranglijst. Het aandeel museumbezoekers ligt 1 boven het gemiddelde van de 29 steden: 22% vs. 16%. bezoek nachtleven/ uitgaan 3 1 . Zo’n 16% maakte in Haarlem een stadswandeling. bezoek sportwedstrijd 4 0 . Van de binnenlandse toeristen in Haarlem noemt 16% het bezoek attractie 4 0 museum als de belangrijkste reden van bezoek. Alleen in bezoek sauna/ beauty 0 Amsterdam, Leiden en Leeuwarden is dat percentage hoger. 13 geen van deze 8 0 10 20 30 40 50 60

2016 2015

Bron: Toeristisch bezoek aan steden -2016, NBTC-NIPO Research

63 Subsidies van gemeente Haarlem voor cultuur (2016) GEMEENTELIJKE SUBSIDIE (1) naam instelling/ evenement Totaal Exploitatie Huur Huurgerelateerd

Stadsschouwburg/ Philharmonie 5.698.495 2.097.100 2.720.449 880.946 . Haarlem kent een rijk cultureel leven. Een cultureel leven dat Toneelschuur 2.080.748 973.051 886.680 221.017 in belangrijke mate mogelijk wordt gemaakt door financiële Patronaat 1.594.157 664.334 641.273 288.550 steun van de gemeente. De tabel maakt inzichtelijk hoeveel Totaal podia 9.373.400 3.734.485 4.248.402 1.390.513 subsidie de gemeente verstrekt en aan welke instellingen en activiteiten. De linker kolom toont het totaal aan subsidie, de Frans Hals Museum/ De Hallen 3.049.467 2.393.331 488.875 167.261 Museum Haarlem 115.926 40.000 75.926 0 drie kolommen daarnaast tonen de bestanddelen waaruit het 37PK 112.336 81.966 30.270 0 totaalbedrag is opgebouwd. Vishal 91.000 71.078 19.922 0 Nieuwe Vide 90.000 90.000 0 0 . De gemeente besteedt jaarlijks een aanzienlijk bedrag aan ABC Architectuurcentrum 70.000 25.000 45.000 0 subsidies voor cultuur. In 2016 ging het om bijna 19,7 miljoen Teylers 22.500 22.500 0 0 Euro. Zo’n 7 miljoen Euro was bestemd voor huur en Totaal musea, beeldende kunst 3.551.229 2.723.875 659.993 167.261 huurgerelateerde zaken, de overige bijna 13 miljoen voor exploitatie. Huurgerelateerd omvat onder meer uitgaven voor

Bibliotheek Zuid-Kennemerland 4.269.631 3.786.211 347.612 135.808 beheer, onderhoud, servicekosten en ozb. Stichting Hart 1.635.448 1.630.648 4.800 0 . Omdat de gemeente de gebouwen aan de instellingen Pletterij 158.475 61.703 96.772 0 verhuurt, vloeit het huurbedrag weer terug naar de Amateurkunst 98.367 98.367 0 0 De Wereld Kindertheater 34.600 34.600 0 0 gemeente. Stichting Jeugdliteratuurprijs 7.200 7.200 0 0 . De grote podia in de stad ontvingen voor exploitatie samen Prinses Christina Concours 1.710 1.710 0 0 Totaal Particpatie, educatie 6.205.431 5.620.439 449.184 135.808 bijna 3,7 miljoen Euro en de musea en instellingen voor beeldende kunst 2,7 miljoen. Het leeuwendeel van dat laatste Bevrijdingspop 45.315 45.315 0 0 bedrag gaat naar het Frans Hals Museum. Teylers krijgt Orgelconcours (Grote Kerk) 30.240 30.240 0 0 alleen een bedrag voor toptentoonstellingen. Haarlem Cultuur Festival 22.500 22.500 0 0 Koorbiënnale 25.000 25.000 0 0 . De exploitatiesubsidie van Vishal, 37 PK en Nieuwe Vide is Haarlem Jazz & More 22.500 22.500 0 0 inclusief 50.000 Euro die deze drie instellingen ieder vanuit Houtfestival 22.050 22.050 0 0 de BKV-regeling (Beeldende Kunst en Vormgeving) Stripdagen 13.500 13.500 0 0 ontvingen. BKV is een rijksregeling, maar de gemeente int en Kunstlijn 11.500 11.500 0 0 Open Monumentendagen 9.000 9.000 0 0 verdeelt de gelden. Kerstzang Vijfhoek 810 810 0 0 . Het bedrag voor amateurkunst gaat naar een grote groep Totaal culturele evenementen 202.415 202.415 0 0 verenigingen die elk een relatief klein bedrag ontvangen. Cultuurstimuleringsfonds (CSF) **1 194.390 194.390 0 0 Bijvoorbeeld naar toneelverenigingen, koren en drumbands. Toneelschuur Producties 150.000 150.000 0 0 . Via het Cultuurstimuleringsfonds (CSF) stelt de gemeente Totaal overige 344.390 344.390 0 0 jaarlijks een bedrag beschikbaar voor culturele projecten in de stad. Het fonds staat open voor zowel professionele als Totaal 19.676.865 12.625.604 5.357.579 1.693.582 amateurkunstprojecten in alle disciplines. Bron: Gemeente Haarlem, Subsidie Bureau ** 1 Beschikbaar bedrag in het CSF

64 Subsidies van gemeente Haarlem voor cultuur - Exploitatie (2012-2016) GEMEENTELIJKE SUBSIDIE (2) naam instelling/evenement 2012 2013 2014 2015 2016 . De tabel links laat zien hoeveel Euro’s de gemeente de 2.217.523 2.180.023 2.182.523 2.137.523 2.097.100 Stadsschouwburg/ Philharmonie afgelopen vijf jaar aan exploitatiesubsidies heeft uitgekeerd. Toneelschuur 1.007.026 1.002.026 996.287 991.287 973.051 Patronaat 679.716 631.965 669.716 664.716 664.334 . Dit zijn de subsidies exclusief huur, ozb en huurgerelateerde Totaal podia 3.904.265 3.814.014 3.848.526 3.793.526 3.734.485 kosten als onderhoud, beheerskosten en servicekosten. Frans Hals Museum 2.523.032 2.512.452 2.490.166 2.450.166 2.393.331 . Het totale subsidiebedrag ging van jaar tot jaar iets achteruit Museum Haarlem 0 45.000 45.000 40.000 40.000 en was anno 2016 bijna 1 miljoen Euro lager dan vijf jaar 37PK 71.600 81.958 81.966 81.958 81.966 eerder. Vishal 80.500 71.500 71.500 71.500 71.078 Nieuwe Vide 110.355 90.000 90.000 90.000 90.000 ABC Architectuurcentrum 21.600 21.600 21.600 24.943 25.000 Teylers 22.500 22.500 22.500 22.500 22.500 Totaal musea, beeldende kunst 2.829.587 2.845.010 2.822.732 2.781.067 2.723.875

Bibliotheek Zuid-Kennemerland 4.267.212 4.201.600 4.201.600 4.128.600 3.786.211 Stichting Hart 1.772.383 1.689.943 1.689.944 1.689.944 1.630.648 Pletterij 77.274 73.274 69.274 65.274 61.703 Amateurkunst 148.718 100.391 101.920 95.635 98.367 De Wereld Kindertheater 39.200 34.600 34.600 34.600 34.600 Stichting Jeugdliteratuurprijs 2.600 8.000 8.000 8.000 7.200 Prinses Christina Concours 1.900 1.900 1.900 1.900 1.710 Totaal Particpatie, educatie 6.309.287 6.109.708 6.107.238 6.023.953 5.620.439

Totaal culturele evenementen 237.626 186.301 221.301 219.601 202.415 Cultuurstimuleringsfonds (CSF) 276.309 144.194 116.440 191.854 194.390 Toneelschuur Producties 0 200.000 130.000 60.000 150.000 Totaal overige 513.935 530.495 467.741 471.455 546.805

Totaal 13.557.074 13.299.227 13.246.237 13.070.001 12.625.604

Bron: Gemeente Haarlem, Subsidie Bureau

65 Inkomsten door gemeente gesubsidieerde culturele instellingen (2016) INKOMSTEN INSTELLINGEN Eigen Subsidie van de gemeente Fondsen + naam instelling/ evenement Totaal**1 Inkomsten Exploitatie Huur (-gerelateerd) andere overheden . De tabel toont de inkomsten van instellingen die subsidie van de gemeente ontvangen. Samen boekten zij in 2016 ruim Stadsschouwburg/ Philharmonie 10.280.969 4.545.855 2.097.100 3.601.395 36.619 €43,- miljoen aan inkomsten. Eigen inkomsten bijvoorbeeld Toneelschuur 4.265.982 1.586.361 973.051 1.107.697 594.779 uit entree, shopverkoop en horeca, brachten meer dan €15,- Patronaat 4.331.187 2.737.030 664.334 929.823 66.500 miljoen in het laatje. Ook ontvingen ze ruim €8,- miljoen uit Totaal podia 18.878.138 8.869.246 3.734.485 5.638.915 697.898 fondsen (€2,4 miljoen) en van andere overheden, zoals rijk en provincie (€6,2 miljoen). Frans Hals Museum/ De Hallen 5.022.000 1.494.000 2.393.331 656.136 450.000 Museum Haarlem 239.526 96.984 40.000 75.926 26.616 . De gemeentelijke inkomsten van Vishal, 37PK en Nieuwe 37PK 149.024 12.788 81.966 30.270 24.000 Vide bestaan voor €50.000 uit rijksgelden uit de regeling Vishal 144.177 53.177 71.078 19.922 0 BKV, waarvoor de gemeenten de gelden innen en verdelen. Nieuwe Vide 284.481 86.258 90.000 0 108.223 ABC Architectuurcentrum 193.626 103.701 25.000 45.000 19.925 . Kanttekening is dat in de tabel de totale inkomsten bij Teylers 5.984.519 1.966.461 22.500 0 3.995.558 sommige instellingen licht verschillen van de som der delen. Totaal musea, beeldende kunst 12.017.353 3.813.369 2.723.875 827.254 4.624.322 Dat komt omdat de totalen zijn overgenomen uit de opgave door de instellingen zelf en de opgaven van de gemeentelijke Stichting Hart 2.806.127 879.599 1.630.648 4.800 156.380 subsidies afkomstig zijn van het Subsidie Bureau en die Bibliotheek Zuid-Kennemerland 8.034.103 1.645.284 3.786.211 483.420 2.177.536 weken hier en daar licht af van de bedragen die de Pletterij 355.376 114.354 61.703 96.772 40.550 instellingen hebben opgegeven. Toneelschuur Producties 1.524.415 395.989 150.000 0 978.426 Totaal overige 12.720.021 3.035.226 5.628.562 584.992 3.352.892

Totaal 43.615.512 15.717.841 12.086.922 7.051.161 8.675.112

Bronnen: de culturele instellingen; gemeente Haarlem Subsidie Bureau ** 1- Totalen wijken soms licht af van soms der delen, zie toelichting rechts

Niet in de tabel staan instellingen die geen subsidie van de gemeente ontvangen, zoals Dolhuys, Draaiorgelmuseum, Grote Kerk/ St. Bavo, Kathedrale Basiliek Sint Bavo, Molen De Adriaan en Haarlemmerhout Theater.

66 Bestedingen van Haarlemmers aan culturele activiteiten (2016, laatste activiteit in Haarlem) BESTEDINGEN BIJ consump. overig consump. consump. CULTUURBEZOEK Totaal entree vervoer cultuurvorm tijdens tijdens voor Na Muziektheater 59 29 4 1 7 16 1 . Haarlemmers gaven in de periode november 2015-oktober Klassieke muziek 55 39 4 1 2 7 2 2016 gemiddeld €38,40 uit als zij in eigen stad een culturele Toneel 53 36 4 0 1 7 5 activiteit bezochten. Hiervan besteedden zij €25,40, of Popmuziek en jazz 48 19 17 1 1 5 5 anders gezegd 66% bij de culturele instelling zelf en €13,-., dus 34%, elders in de stad; in de horeca en voor vervoer. Cabaret 47 26 5 1 2 9 4 Amateurkunst 44 21 9 1 2 3 7 . Kanttekening bij de cijfers is dat zij indicaties vormen. Film 37 16 6 0 2 7 6 Haarlemmers die de Omnibusenquête invulden, baseerden Culturele festivals 34 2 20 1 1 5 4 hun raming op de activiteit die zij het laatst hebben bezocht. Architectuur en monumenten 27 5 7 1 1 6 7 Zij moeten daarvoor soms ver terug rekenen. Verder bestaat Musea 26 9 6 2 1 3 4 de indruk dat sommigen uitgaven hebben meegerekend die zij voor andere personen hebben gedaan, terwijl de vraag Eigentijdse kunst 24 6 10 0 1 2 6 zich nadrukkelijk richtte op de uitgaven voor zichzelf. Totaal 38 17 8 1 2 6 5 . Niet zichtbaar in de grafiek: de uitgaven bij bezoek aan Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem, 2016 orgelconcerten en ballet. De respons op het Omnibusonderzoek bevatte te weinig bezoekers van deze kunstvormen. . Enkele deelnemers aan het Omnibusonderzoek vulden extreme bestedingen in. Totaalbedragen hoger dan €375,- zijn buiten de berekening gelaten.

. In 2016 wel gevraagd, maar niet in eerdere edities van het

Omnibusonderzoek: de bestedingen in winkels. Ongeveer

90% van de Haarlemmers kocht rond zijn laatste

cultuurbezoek in Haarlem helemaal niets in een winkel. Hier

tegenover gaf 10%, dus een relatief klein deel, wel iets uit in

een winkel, gemiddeld was dat €38,-.

67 Vrienden en sponsors musea (2016) VRIENDEN, SPONSORS MUSEA

musea Vrienden Vasts sponsors Projectsponsors . Musea genereren niet alleen inkomsten door subsidies, fondsen en bestedingen door bezoekers. Ook kunnen zij rekenen op de steun van vrienden (particulieren) en sponsors Teylers Museum 1.810 6 13 (bedrijven). Samen hebben de Haarlemse musea ruim 7.200 vrienden. Koplopers zijn de Grote Kerk, Teylers en Frans/ De Frans Hals Museum/ De Hallen 1.800 0 0 Hallen waar het aantal vrienden de 2.000 benadert.

Dolhuys 365 . . . Daarnaast hadden de musea in 2016 met elkaar ruim 60 vaste sponsors en ondersteunden 70 bedrijven en instellingen een project, tentoonstelling of andere activiteit. Archeologisch Museum Haarlem 0 0 1 Deze cijfers zijn exclusief die van het Dolhuys.

Museum Haarlem 145 7 4 . De Vishal is een kunstenaarsvereniging met 145 leden.

ABC Architectuurcentrum 150 27 25

Nieuwe Vide 0 0 0

Vishal 104 16 4

37 PK 0 0 5

NZH Vervoermuseum 0 5 10

Draaiorgelmuseum 280 0 3

Grote Kerk (St. Bavo) 1.900 2 0

Kathedrale Basiliek Sint Bavo 700 0 5

Moien De Adriaan 15 0 0 Totaal 7.269 63 70

Bron: de Haarlemse musea . = gegeven is onbekend

68 Vrienden en sponsors podia (2016) VRIENDEN, SPONSORS PODIA Sponsors podia Vrienden Vast Tijdelijk . Podia krijgen steun van vrienden en sponsors. Zo beschikt Toneelschuur/Filmschuur over een vriendenkring van bijna Patronaat - 29 2 4.600 personen. Dat aantal is inclusief Toneelschuur Producties, dat tevens 66 donateurs, talentbegunstigers heeft. Stadsschouwburg/Philharmonie 356 40 3

Toneelschuur/ Filmschuur 4.587 0 0

Haarlemmerhout Theater 0 0 0

Totaal 4.943 69 5

Bron: de Haarlemse podia

VRIENDEN CULTUREEL- EDUCATIEVE INSTELLINGEN

Het Noord-Hollands Archief had 5 sponsors voor de zomertentoonstelling 2.000.000x Fotoburo De Boer. Een halve eeuw persfotografie.

. Het aantal vrienden bij de cultureel-educatieve instellingen was in 2016 als volgt:

. Dé Bibliotheek Zuid-Kennemerland 168; . Het Noord-Hollands Archief 271; . Pletterij 13

.

69