Llyfrgell Genedlaethol Cymru The National Library of Yr Archif Wleidyddol Gymreig

CYLCHLYTHYR YR ARCHIF WLEIDYDDOL GYMREIG YR HYDREF 2009 RHIF 40

Darlith yr Arglwydd Elystan-Morgan Darlith yr Arglwydd Elystan-Morgan Yn unol â’r disgwyl, ymgasglodd cynulleidfa daliodd nifer o swyddi cyhoeddus eraill. Mae Ymweliad Gan Ysgrifennydd niferus yn y DRWM, Llyfrgell Genedlaethol gr ŵp bychan o bapurau a gohebiaeth Gwladol Cymru Cymru ar nos Wener, 7 Tachwedd 2008 i glywed wleidyddol Elystan Morgan eisoes yng ngofal yr Arglwydd Elystan-Morgan yn cyflwyno y Llyfrgell Genedlaethol. John Watts-Williams (1947-2008) atgofion hynod o ddiddorol yn yr iaith Gymraeg Syr Deian Rhys Hopkin am ei yrfa wleidyddol hir ac unigryw. Ei ddarlith Mewn darlith a draddododd yn arbennig o oedd yr ail-ar-hugain i’w thraddodi dan nawdd wych, bu’r Arglwydd Elystan-Morgan yn rhannu Pwyllgor Ymgynghorol yr Archif Wleidyddol Gymreig. atgofion am ei gefndir teuluol a’i brofiadau Gwyn Jenkins gwleidyddol cynharaf pan oedd yn fachgen Mae Elystan Morgan yn frodor o Landre, ac ysgol ac fel myfyriwr yn Aberystwyth. Roy Hattersley yn Ymchwilio yn addysgwyd ef yn Ysgol Ardwyn a Choleg Cyflwynodd llawer iawn o wybodaeth y Llyfrgell Genedlaethol Prifysgol Cymru, Aberystwyth, daeth yn ddiddorol ynghylch ei brofiadau ym Mhlaid Cyfweliad Mike German gyfreithiwr ym 1956 ac yn fargyfreithiwr ym Cymru, y Blaid Lafur a Th ŷ’r Arglwyddi. 1971. Pan oedd yn ŵr ifanc, roedd yn flaenllaw Adroddodd nifer o straeon difyr a doniol dros Mudiad Gwrth-Aparteid Cymru o fewn cylchoedd mewnol , daeth ben am ei gyfoedion gwleidyddol a rhai o’r Papurau Elfyn Llwyd yn gyfaill agos i Gwynfor Evans, a safodd fel mesurau seneddol y bu’n gyfrifol amdanynt ymgeisydd seneddol y blaid yn Wrecsam ar tra yn y Swyddfa Gartref. Bro a Bywyd Gwynfor Evans dri achlysur rhwng 1955 a 1959 ac ym Darlithio yn Llanystumdwy Meirionydd ym 1964. Ar y pryd ystyrid ef yn Mae testun y ddarlith ar gael ar wefan y Llyfrgell Genedlaethol yn yr adran ar yr Archif Ffotograffau o Lloyd George llywydd posibl ar gyfer y blaid yn y dyfodol. Wleidyddol, sef Dyddiadur W. Llewelyn Williams Ym 1965, yn dilyn cyfnod hir o bwyso a mesur http://www.llgc.org.uk/fileadmin/documents/ dwys, penderfynodd ymuno â’r Blaid Lafur, ac pdf/darlith_archif_wleidyddol_2008.pdf. Papurau John Morris yn etholiad cyffredinol 1966 cipiodd etholaeth Derbyniadau Eraill Ceredigion oddi wrth , yr AS Rhyddfrydol yno ers 1945. Yn groes i’r disgwyl, cynyddodd ei fwyafrif yno yn etholiad cyffredinol Mehefin 1970. Anrhydeddus oedd ei berfformiad fel gweinidog iau o fewn y Swyddfa Gartref dan Harold Wilson o 1968 tan 1970. Cafodd ei orchfygu, fodd bynnag, gan y Rhyddfrydwr Geraint Howells yn etholiad Chwefror 1974, a methu eto oedd ei hanes pan geisiodd ennill Ynys Môn ar ran y Blaid Lafur, fel olynydd i Cledwyn Hughes, yn etholiad cyffredinol 1979.

Chwaraeodd Elystan Morgan ran flaenllaw drwy gydol ymgyrch pleidlais datganoli 1979, ac aeth i D ŷ’r Arglwyddi ym 1981. Fel cyn w farnwr, mae’n eistedd yno bellach fel w

w croesfeinciwr. Yn ddiweddarach, bu hefyd yn Arglwydd Elystan-Morgan .

l Llywydd Prifysgol Cymru, Aberystwyth, a l g c . o Darlith Flynyddol yr Archif Wleidyddol Gymreig 2009 r g ‘Deng Mlynedd o Ddatganoli: Myfyrdodau gan Brif Weinidog’ Mr Rhodri Morgan . u k Drwm, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Gwener, 6 Tachwedd 2009, 5.30 p.m.

ISSN 1365-9170 Ymweliad Gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru Ar fore Mercher, 22 Gorffennaf 2009, bu’r iddo, yn eu plith cofnodion Mudiad Gwir Anrhydeddus Peter Hain yn ymweld â’r Gwrth-Aparteid Cymru a ddaeth i law’n Llyfrgell Genedlaethol am y tro cyntaf. Ac weddol ddiweddar. yntau’n cynrychioli Castell-nedd yn y Senedd, cafodd ei ail-benodi’n Ysgrifennydd Gwladol Ynghyd â thri chynrychiolydd y Blaid Lafur o Cymru’n ddiweddar. Cyflwynodd archif etholaeth Castell-nedd, cafodd Mr Hain daith sylweddol iawn o’i bapurau gwleidyddol i’r o amgylch yr adeilad a’i gyfleusterau, a Llyfrgell yn 2008 [gw. Cylchlythyr, rhif 39 chawsant ginio yn Ystafell y Llywydd. Roedd (Hydref 2008)], ac ychwanegodd bapurau hefyd modd iddynt weld Ystafell Ddarllen y pellach ar ôl hynny. Yn ystod ei ymweliad Gogledd ar ei newydd wedd ychydig ddyddiau cafodd gyfle i’w gweld, wedi eu bocsio mewn cyn ei hagor i aelodau’r cyhoedd ar 27 blychau archifol a’u lleoli mewn storfeydd Gorffennaf. Cawsant sgwrs gyda Llyfrgellydd pwrpasol. Gwnaethpwyd argraff ffafriol iawn LlGC, Mr Andrew Green, ac aelodau eraill o’r arno gan yr adnoddau a’r cyfleusterau oedd staff, a chyfle i drafod nifer o bynciau o ar gael yn y Llyfrgell. ddiddordeb i LlGC, yn eu plith Deddf Rhyddid Gwybodaeth, 2000, a Deddf Llyfrgelloedd Cafodd gyfle hefyd i weld nifer o archifau Adnau Cyfreithiol, 2003. gwleidyddol eraill oedd o ddiddordeb neilltuol Gwir Anrh. Peter Hain

John Watts-Williams (1947-2008) Gwyn Jenkins Gyda’r gofid mwyaf mae’n rhaid cofnodi cyfrol swmpus), ac Archifau TUC Cymru. Ar ddiwedd Gorffennaf 2009 ymddeolodd marwolaeth John Watts-Williams, ar 10 John hefyd a fu’n gyfrifol am gyd-lynu’n Gwyn Jenkins o wasanaeth y Llyfrgell Rhagfyr 2008, ac yntau ond yn 61 oed. Bu hynod effeithiol gweithgareddau’r Archif Genedlaethol ar ôl trideg pump o flynyddoedd John yn aelod o staff y Llyfrgell o 1972 tan Wleidyddol Gymreig o 1992 tan 2002. o wasanaeth ymroddedig. Mae Gwyn yn iddo benderfynu cymryd ymddeoliad cynnar frodor o Benparcau, Aberystwyth, ac enillodd ym mis Mawrth 2005. Roedd yn frodor o radd mewn hanes o Goleg y Prifysgol, Solfa, sir Benfro, a graddiodd mewn hanes o Abertawe ym 1970. Yna graddiodd yn MA o Brifysgol McMaster, Ontario. Ymunodd â staff Goleg Sant Ioan, Rhydychen. y Llyfrgell yng Ngorffennaf 1974 fel archifydd yn yr hen Adran Llawysgrifau a Chofysgrifau. Bu John yn gysylltiedig â nifer o wahanol agweddau amrywiol ar waith y Llyfrgell. Nid Ar ôl sicrhau dyrchafiad i raddfa ceidwad y lleiaf o’i gyfraniadau oedd cyd-olygu’r cynorthwyol ym 1982, ef oedd yn bennaf gyfrol arloesol Cofrestri Plwyf Cymru (1986 a gyfrifol am sefydlu’r Archif Wleidyddol Gymreig 2000), astudiaeth a fu o gymorth aruthrol i yn y Llyfrgell yn ystod y gwanwyn canlynol ac achyddwyr a haneswyr teulu fel ei gilydd. am lywio ei gweithgareddau dros y naw Hefyd rhestrodd nifer o archifau gwleidyddol mlynedd nesaf. Ym 1992 Gwyn a benodwyd i pwysig sydd yng ngofal y Llyfrgell, yn eu olynu Mr Daniel Huws fel Ceidwad y plith Papurau John Bryn Roberts, papurau Llawysgrifau a’r Cofysgrifau, ac yn dilyn ad -drefnu pellgyrhaeddol mewnol ddechrau 2002, ef helaeth E. T. John (a restrwyd mewn pedair John Watts-Williams oedd y person cyntaf i ddal swydd Cyfarwyddwr Gwasanaethau Casgliadau. Roedd rhychwant eang iawn o ddyletswyddau a chyfrifoldebau Cyfweliad Mike German Syr Deian Rhys Hopkin yn perthyn i’r swyddi hyn. Gwyn hefyd oedd Mae Dr Russell Deacon, aelod o bwyllgor Testun llawenydd i bawb sydd yn golygydd cyffredinol y gyfrol nodedig Llyfr y ymgynghorol yr AWG, yn garedig wedi gysylltiedig â’r AWG oedd y newyddion i’r Ganrif (1999) ac awdur y cofiant ysblennydd cyflwyno i ofal y Llyfrgell crynoddisg yn Athro Deian Hopkin gael ei urddo’n farchog i Dr Huw T. Edwards, yr arweinydd undeb lafur Cymreig (1892-1970) (2007). cynnwys cyfweliad awr o hyd, a recordiwyd yn rhestr Anrhydeddau Pen-blwydd y ar 12 Hydref 2008, gyda Mr Mike German, Frenhines ym Mehefin 2009 - yn dilyn ei arweinydd gr ŵp y Democratiaid Rhyddfrydol Mae pawb sydd yn gysylltiedig â’r AWG yn o fewn y Cynulliad Cenedlaethol. Gyda’r ymddeoliad fel Prifathro Prifysgol dymuno i Gwyn ymddeoliad hir, hapus a teitl Mike German: a Life in Welsh Liberal Southbank, Llundain, ym mis Mawrth. chynhyrchiol. Democrat Politics, cafodd ei recordio yn ystod cynhadledd hydref y Democrataiad Bu Deian yn gynghorydd ysbrydoledig ac Rhyddfrydol Cymreig yng Nghlydach, ymroddedig i’r AWG ers ei sefydlu ym 1983, Abertawe. Mae Mr German yn myfyrio ar ei gan gynorthwyo i sicrhau cyflwyno nifer o brofiadau ym mywyd gwleidyddol Cymru gasgliadau archifol. Bu hefyd yn eistedd ar dros gyfnod o ddeugain mlynedd ac yn bwyllgor ymgynghorol yr AWG byth ers ei trafod y camau a arweiniodd at sefydlu sefydlu ym 1985, gan gyfrannu’n gyfoethog llywodraeth glymbleidiol o fewn y Cynulliad at y trafodaethau. Cenedlaethol rhwng 2000 a 2003. Rhoddwyd y crynoddisg yng ngofal Casgliad Sain a Delweddau Symudol y Llyfrgell.

Gwyn Jenkins Roy Hattersley yn Ymchwilio yn y Llyfrgell Genedlaethol Mudiad Gwrth-Aparteid Cymru

Ymhlith y darllenwyr yn Ystafell Ddarllen y gwnaeth rhai ‘darganfyddiadau’ nodedig a’i Drwy haelioni Mr Hanif Bhamjee, y Rhath, De yn y Llyfrgell am wythnos ar ei hyd ym anogodd i ddilyn sawl trywydd newydd yn ei Caerdydd, derbyniwyd archif sylweddol mis Ionawr 2009 roedd yr Arglwydd Hattersley, ymchwil. Arbennig o ddiddorol iddo oedd y iawn o gofnodion Mudiad Gwrth-Aparteid dirprwy arweinydd y Blaid Lafur o dan Neil nodiadau niferus a luniodd Lloyd George ar Cymru. Ceir ffeiliau gohebiaeth, Kinnock o 1983 tan 1992. Mae bellach yn 76 gyfer ei areithiau gwleidyddol. Gwnaethpwyd dyddiaduron desg, dogfennau a phapurau oed. Er ei fod yn awdur a chofiannydd argraff ffafriol dros ben arno gan yr adnoddau gweinyddol, torion papur newydd, ynghyd â cynhyrchiol iawn, nid oedd Barwn Hattersley sydd ar gael yn y Llyfrgell ac ansawdd y chyhoeddiadau a deunydd cyhoeddusrwydd. erioed wedi ymchwilio yn y Llyfrgell o’r gwasanaeth a ddarparwyd. Efallai y bydd yn blaen. dychwelyd yma eto yn y dyfodol agos wrth Ceir hefyd ddeunydd yn deillio o gwblhau ei waith ymchwil ar Lloyd George. weithgareddau pwyllgorau lleol y mudiad a Enillodd Roy Hattersley gryn enw fel hanesydd nifer o garfannau lleol gwrth-aparteid. cynhyrchiol â diddordebau hanesyddol eang. Gobaith Arglwydd Hattersley yw y bydd yn Ymhlith ei gyhoeddiadau niferus mae gorffen llunio testun ei gofiant yn gynnar yn Mae’n cynnwys llawer o gyhoeddiadau prin bywgraffiadau uchel eu parch o John Wesley 2010, a dylai’r gyfrol weld golau dydd rhyw cyrff megis the African National Congress, a William a Catherine Booth, a’r flwyddyn ar ôl hynny. Yn ddi-os bydd yn yr UN Centre Against Apartheid a’r hunangofiannau A Yorkshire Boyhood (1983) gyfraniad nodedig iawn a cheir croeso mawr International Defence and Aid Fund. Mae a Who Goes Home?: Scenes from a Political a darlleniad eang. Life (1995). Cyhoeddodd hefyd gyfrolau llawer iawn o’r deunydd yn ymdrin â De hanes cyffredinol ar yr Edwardiaid a’r cyfnod Affrica, Rhodesia a Zimbabwe. rhwng y ddau ryfel byd, a lluniodd nifer o golofnau gwleidyddol ar gyfer cylchgronau a phapurau newydd.

Ei brosiect ar hyn o bryd yw cofiant un gyfrol Papurau Elfyn Llwyd i David Lloyd George, yr astudiaeth gyntaf o’i Roedd y Llyfrgell yn falch i dderbyn gr ŵp bath i ymddangos ers y cofiant anferth gan bychan o bapurau gwleidyddol Elfyn Llwyd, Peter Rowland a welodd olau dydd ym 1975. AS Plaid Cymru dros etholaeth Meirionnydd Ym marn yr Arglwydd Hattersley, edmygydd mawr o Lloyd George mae’n amlwg, mae Nant Conwy ers 1992. Mr Llwyd hefyd yw record Lloyd George fel Canghellor y Trysorlys arweinydd gr ŵp Plaid Cymru o fewn y yn ei nodweddu fel y radical mwyaf erioed Senedd. Ceir yn eu plith ffeiliau pwnc a yn hanes gwleidyddol Prydain. Cyn ei phapurau a gohebiaeth yn ymdrin â ymweliad a’r Llyfrgell, gwnaeth yr Arglwydd mesurau a deddfau’r senedd. Ceir hefyd Hattersley ddefnydd helaeth o lythyrau Lloyd ddeunydd yn deillio o’r Pwyllgor Materion George at ei frawd iau William, sydd wedi eu Cymreig a Sefydliad San Steffan ar gyfer digido ac ar gael ar wefan LlGC. Democratiaeth. Y gobaith yw yr ychwanegir Wrth ymchwilio’n y Llyfrgell, gwnaeth Roy papurau pellach yn y dyfodol. Hattersley ddefnydd da o’r grwpiau niferus o bapurau a gohebiaeth Lloyd George a Roy Hatersley Bro a Bywyd Gwynfor Evans Pwyllgor Ymgynghorol Am y tro cyntaf mae’r gyfres adnabyddus Cyfarfu aelodau o bwyllgor ymgynghorol yr AWG yn y Llyfrgell ar brynhawn Gwener, ‘Bro a Bywyd’ wedi cyhoeddi cyfrol ar fywyd 7 Tachwedd 2008. gwleidydd Cymreig. Golygydd y gyfrol arbennig hon yw Peter Hughes Griffiths, Yn dilyn trafodaeth o’r ‘rhestr darged’, addawodd yr aelodau i geisio sicrhau’r archifau canlynol: asiant lleol Plaid Cymru yn Sir Gaerfyrddin Yr Arglwydd Anderson o Abertawe, Denzil Davies, Yr Arglwydd Prys-Davies, Ness Edwards, Dr am flynyddoedd lawer a chyfaill mynwesol i Glyn Tegai Hughes, Yr Arglwydd Livesey, Alun Michael, Paul Murphy, y Barnwr Dewi Watkin Powell, Gwynfor Evans. y Barnwr Winston Roddick, Yr Arglwydd Thomas o Gresford, a’r Arglwydd Thomas o Wydir.

Ceir o fewn y llyfr cydbwysedd da o ffotograffau o ddigwyddiadau gwleidyddol a rhai a dynnwyd adeg achlysuron teuluol, gan gynnwys nifer o’r saith plentyn a anwyd i Gwynfor a Rhiannon Evans. Cynhwysir enghreifftiau o waith nifer o wahanol ffotograffwyr. Yn ddiddorol, rhannwyd y gyfrol yn ddeuddeg adran, pob un ar gyfer thema neu bwnc arbennig Derbyniadau Eraill Darlithio yn Llanystumdwy

Ymhlith y derbyniadau eraill a ddaeth i law Ar 20 Chwefror 2009 traddododd Dr J. yn ystod y flwyddyn mae’r canlynol: Graham Jones, Pennaeth yr Archif Wleidyddol Gymreig, ail ddarlith i Gyfeillion Amgueddfa • Prynodd y Llyfrgell lun olew nodedig o’r • Tegwyn Jones: Lloyd George yn Llanystumdwy. Mr Emrys gweinidog cabinet Llafur Aneurin gohebiaeth a phapurau, 1969-71, yn Williams, y cyn guradur, oedd yn y gadair. Bevan (1897-1960) o waith Arthur ymdrin â gweithgareddau Cymdeithas yr Hothen o’r Ysgol Saesneg. Iaith Gymraeg a chyhoeddi Tafod y Ddraig. Edrychodd Dr Jones ar y cefndir i benderfyniad • Etholiad Ewro 2009: • Sonia Parry-Jones: hynod ddadleuol Lloyd George i dderbyn gr ŵp sylweddol o faniffestos, llenyddiaeth gr ŵp bychan o bapurau a ffotograffau yn iarllaeth etifeddol yn Rhestr Anrhydeddau’r y pleidiau, anerchiadau etholiad a thaflenni ymdrin â Kathleen Smith, yr awdur, Flwyddyn Newydd 1945. Esboniodd ei resymau a gylchredwyd yng Nghymru adeg ymgyrch dramodydd a’r ffermwr mynydd a safodd dros wneud hyn a dadansoddodd yr adwaith Etholiad Ewro Mehefin 2009. fel yr ymgeisydd Ceidwadol yn etholaeth amrywiol yng Nghymru a thu hwnt i’r Ychwanegwyd hwy at y Casgliad Effemera Sir Gaernarfon yn etholiad cyffredinol newyddion syfrdanol. Aeth ymlaen wedyn i Gwleidyddol. Edrychwn ymlaen i dderbyn Mehefin 1970. deunydd tebyg oddi wrth y Blaid Lafur yng drafod y broses o ddewis ymgeisydd newydd • Dewi Rhys, Pwllheli: Nghymru a’r Democratiaid Rhyddfrydol. Rhyddfrydol dros Fwrdeistrefi Caernarfon i gr ŵp o bamffledi a thaflenni diddorol yn olynu Lloyd George, a soniodd yn gryno am • John Davies: ymdrin â phynciau gwleidyddol, yn bennaf gwrs ymgyrch is-etholiad Ebrill 1945 yno. papurau pellach yn tarddu o yrfa wleidyddol â Phlaid Cymru a mudiadau cenedlaethol gynnar brawd y rhoddwr Mr Ron Davies. eraill yng Nghymru. Y rhoddwr yw mab Cyhoeddwyd fersiwn o’r ddarlith yn rhifyn Ceir hefyd bapurau gwleidyddol a Mr J. E. Jones (1905-70), ysgrifennydd Mehefin 2008 o Gylchgrawn Hanes Cymru. gasglwyd ynghyd gan y rhoddwr ei hun, yn cyffredinol Plaid Cymru o 1930 tan 1962. eu plith llythyrau gan Neil Kinnock AS a • Parch Dr John Tudno Williams: George Thomas AS. gr ŵp ychwanegol o bapurau Syr David Dyddiadur W. Llewelyn Williams • Mrs Greta George, Criccieth: Hughes-Parry (1893-1973), yn adlewyrchu gr ŵp ychwanegol o bapurau ei diweddar ei yrfa nodedig fel gweinyddwr a gwas Yn rhifyn cyntaf Cylchgrawn Llyfrgell ŵr Dr W. R. P. George (1912-2006), yn cyhoeddus. Genedlaethol Cymru fel e-gylchgrawn, adlewyrchu ei yrfa nodedig fel ffigwr cyhoeddodd Dr J. Graham Jones destun • Plaid Cymru: llenyddol a chyhoeddus. cyflawn, ynghyd â nodiadau esboniadol a gr ŵp sylweddol o gofnodion y blaid, yn • Robert Griffiths: bennaf yn dyddio o’r cyfnod ar ôl 1990, rhagymadrodd, o’r dyddiadur manwl a cofnodion, 1950-56, yn deillio o ymgyrch ond hefyd yn cynnwys rhai o gyhoeddiadau gadwodd W. Llewellyn Williams AS ar adegau wydn Senedd i Gymru a’i gweithgareddau. cynharaf y Blaid a rhifynnau o’i phapurau anghyson rhwng 1908 a 1915. newyddion. Ceir yn eu plith llyfrau • Peter Hain AS: cofnodion, papurau’r pwyllgor gwaith a’r Mae cofnodion dyddiadur Williams yn llawn papurau ychwanegol yn adlewyrchu ei yrfa pwyllgor cenedlaethol gweithredol, ac yn graff, ac yn goleuo cwrs bywyd wleidyddol fel AS a gweinidog cabined cyhoeddiadau’r blaid, deunydd etholiadol, gwleidyddol Prydain yn ystod cyfnod o Llafur. dogfennau’r cynadleddau, a phapurau lywodraethau Rhyddfrydol. Ceir ynddynt cyllidol. nifer fawr o gyfeiriadau at weithgareddau a safbwyntiau David Lloyd George a gwleidyddion Rhyddfrydol eraill. Gellir ei ddarllen ar safle we LlGC. Ffotograffau o Lloyd George Drwy garedigrwydd Yr Athro Prys Morgan, Abertawe, cyflwynodd Yr Athro Michael Papurau John Morris Kinnear, Prifysgol Manitoba, Winnipeg, gr ŵp Ar 20 Chwefror 2009 bu’r Arglwydd Morris o bychan o luniau o Lloyd George a dynnwyd canol y 1930au. Yn wreiddiol roeddent yn Aberafan yn ymweld â’r Llyfrgell er mwyn rhan o gasgliad Marcwis Cholmondeley. bwrw golwg dros rai o’i bapurau sydd eisoes Tynnwyd rhai ohonynt o leiaf yn ystod parti yn ei meddiant ac i ychwanegu papurau yn Houghton, swydd Norfolk ym mis Awst pellach at yr archif. Ceir o fewn y grŵ p 1936. Ceir yn eu plith lluniau diddorol o’r diweddaraf ffeiliau diddorol o ohebiaeth, yn Cadfridogion Ffrengig Ferdinand Foch a bennaf o ddiddordeb gwleidyddol, o’r Joseph Joffre a arweiniodd y fyddin Ffrengig yn ystod y Ryfel Byd Cyntaf. Ceir hefyd lun o blynyddoedd 1988-89 a 1992. Ceir hefyd Lloyd George a Sybil Cholmondeley ger teml bapurau’n ymdrin â’i ddewis gwreiddiol fel yr urddasol. ymgeisydd Llafur ar gyfer etholaeth Aberafan ym 1958 pan orchfygodd Llewelyn Heycock o Cyflwynodd Dr Arthur Lindley bedwar ffotograff deniadol o Lloyd George o’r drwch blewyn. Ymgorfforwyd y cyfan o fewn 1930au, lluniau a dynnwyd ger ei gartref Papurau John Morris. Mae catalog cyflawn Bron-y-de, Churt, swydd Surrey. o’r holl bapurau ar y gweill.

Lloyd George