Osmanli Döneminde Bulgaristan'da Tasavvufi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ OSMANLI DÖNEMİNDE BULGARİSTAN’DA TASAVVUFİ HAYAT YÜKSEK LİSANS TEZİ Halmi MEHMED Enstitü Anabilim Dalı : Temel İslam Bilimleri Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Sezayi KÜÇÜK OCAK - 2017 BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim. Halmi MEHMED 03.02.2017 ÖNSÖZ Osmanlı devletinin kurulması ve daha sonraki yıllarda Balkanlar’a yapılan ilk fetih hareketleri ile birlikte Bulgaristan’ın İslamlaşma süreci başlamıştır. Bulgaristan’ın İslamlaşmasında fetih hareketleri yanında mutasavvıfların da önemli rolü olmuştur. İlk fetihlerle bölgeye gelen dervişler yeni yerler açarak tekkelerini kurmuşlardır. Bulgaristan’da ilk tekkeler bu dönemde kurulmuş ve zamanla İslam dünyasının çeşitli yerlerinde kurulmuş olan tarikatların temsilcileri bölgeye gelerek faaliyet göstermişlerdir. Osmanlı’nın bölgeye ilk gelişinden hâkimiyetini yitirdiği döneme kadar Bulgaristan’da birçok tekke kurulmuş, birçok tarikat ve birçok derviş faaliyet göstermiş, bazı sufiler burada doğmuş ama başka diyarlarda vefat etmiş, birçokları da burada doğmuş ve yine burada vefat etmiştir. Bu bakımdan çalışmamızın amacı Osmanlı döneminde var olan tarikatların faaliyetlerini, kurulan tekkeleri, bölgede doğmuş, hizmet vermiş sufileri tespit etmek, Bulgaristan’ın Osmanlı dönemine ait tasavvufi yaşantı hakkında bilgiler sunmaktır. Bu sebeple çalışmamıza “Osmanlı Döneminde Bulgaristan’da Tasavvufi Hayat” adını vermeyi uygun bulduk. Çalışmamızda tekke ve türbelere ait yer tarifleri verilirken Bulgaristan’ın bugünkü siyasi sınırları dikkate alınmıştır. Tekkelerin mensub oldukları tarikatları esas alarak tezimiz içinde bir bölümlendirme yaptık ve önceliği yaygın ve tekkesi ve mensubu çok olarak tespit ettiğimiz tarikatlara vererek bir sıralamaya gittik. Çalışmamız bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Bulgaristanın fethi süreci ve Bulgaristana tarikatların gelişi ele alınmıştır. Birinci Bölümde; Bulgaristanda tarih boyunca etkin ve yaygın olması sebebiyle hakkında çokça bilgi bulunan üç tarikatı (Bektâşîlik, Halvetîlik ve Nakşbendilik) ele aldık. İkinci Bölümde Diğer tarikatleri bir araya topladık. Üçüncü bölümde ise hakkında bilgiye ulaşabilinen fakat hangi tarikata mensubiyeti hususunda bilgi bulunmayan tekke, türbe ve sufileri ele aldık. Konu seçimi ve tezin son haline ulaşmasında yardım ve desteğini esirgemeyen saygıdeğer danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Sezayi Küçük Bey’e şükranlarımı arzederim. Halmi MEHMED 03.02.2017 İÇİNDEKİLER BEYAN ............................................................................................................................. i İÇİNDEKİLER ................................................................................................................ i KISALTMALAR ........................................................................................................... iii ÖNSÖZ ........................................................................................................................... iv SUMMARY ..................................................................................................................... v GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: OSMANLI DÖNEMİ’NDE BULGARİSTAN’DA TARİKATLAR .... 10 1.1. Osmanlı Dönemi’nde Bulgaristan’da Bektaşi Tekkeleri ve Bektaşiler ................... 10 1.1.1. Bektâşîlik ....................................................................................................... 10 1.1.2. Bektâşî Tekkeleri ........................................................................................... 11 1.1.3. Bektâşî Türbeleri............................................................................................ 51 1.1.4. Bektâşî Şeyhleri ............................................................................................. 53 1.2. Osmanlı Dönemi’nde Bulgaristan’da Halveti Tekkeleri ve Halvetiler .................... 58 1.2.1. Halvetîlik ...................................................................................................... 58 1.2.2. Halvetî Tekkeleri ........................................................................................... 59 1.2.3. Halvetî Şeyhleri ............................................................................................. 79 1.3. Osmanlı Dönemi’nde Bulgaristan’da Nakşibendi Tekkeleri Ve Nakşibendiler ...... 93 1.3.1. Nakşîbendilik ................................................................................................. 93 1.3.2. Nakşîbendi Tekkeleri ..................................................................................... 94 1.3.3. Nakşîbendi Sufiler ....................................................................................... 103 BÖLÜM 2: OSMANLI DÖNEMİ’NDE BULGARİSTAN’DA DİĞER TARİKATLAR ............................................................................................................ 112 2.1. Osmanlı Dönemi’nde Bulgaristan’da Kadiri Tekkeleri ve Kadiriler ..................... 112 2.1.1. Kadirilik ....................................................................................................... 112 2.1.2. Kadiri Tekkeleri .................................................................................................. 112 2.1.3. Kadiri Sufiler ............................................................................................... 113 2.2. Osmanlı Dönemi’nde Bulgaristan’da Sa’di Tekkeleri Ve Sa’diler ........................ 116 2.2.1. Sa’dilik ......................................................................................................... 116 2.2.2. Sa’di Tekkeleri ............................................................................................. 116 i 2.2.3. Sa’di Sufiler ................................................................................................. 117 2.3. Osmanlı Dönemi’nde Bulgaristan’da Mevlevi Tekkeleri Ve Mevleviler .............. 118 2.3.1. Mevlevilik .................................................................................................... 118 2.3.2. Mevlevi Tekkeleri ........................................................................................ 119 2.3.3. Mevlevi Sufiler ............................................................................................ 122 2.4. Osmanlı Dönemi’nde Bulgaristan’da Şazeli Tekkeleri.......................................... 123 2.4. 1. Şazelilik ...................................................................................................... 123 2.4. 2. Şazeli Tekkeleri .......................................................................................... 123 2.5. Osmanlı Dönemi’nde Bulgaristan’da Rifai Tekkeleri ........................................... 125 2.5.1. Rifailik ......................................................................................................... 125 2.5.2. Rifai Tekkeleri ............................................................................................. 126 BÖLÜM 3: TARİKATI BİLİNMEYEN TEKKE, TÜRBE VE SUFİLER ........... 127 3.1. Tarikatı Tesbit Edilemeyen Tekkeler ..................................................................... 127 3.2. Tarikatı Tespit Edilemeyen Türbeler ..................................................................... 152 3.3. Tarikatı Tespit Edilemeyen Sufiler ........................................................................ 157 SONUÇ ......................................................................................................................... 162 KAYNAKLAR ............................................................................................................ 166 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 181 ii KISALTMALAR a.g.e : Adı geçen eser a.g.m. : Adı geçen makale Bkz. : Bakınız BOA : Başbakanlık Osmanlı Arşivi c. : Cilt Çev. : Çeviren DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi H. : Hicri Haz. : Hazırlayan Hz. : Hazreti Ktp. : Kütüphane M. : Miladi nşr. : Neşreden No/nr. : Numara ö. : Ölümü s./ss. : Sayfa/Sayfalar vb. : Ve benzeri vr. : Varak vs. : Ve saire iii SAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti Tezin Başlığı: Osmanlı Döneminde Bulgaristan’da Tasavvufi Hayat Tezin Yazarı: Halmi MEHMED Danışman: Yrd. Doç. Dr. Sezayi KÜÇÜK Kabul Tarihi: 03.02.2017 Sayfa Sayısı: V (ön kısım) +181 Anabilimdalı: Temel İslam Bilimleri Bilimdalı: Tasavvuf Osmanlı İmparatorluğu’nun idaresinde bulunan Bulgaristan’da bu bölgelerin fethinden itibaren sıkı bir iskân politikası uygulanmış, yeni şehirler kurulmuş, halkın ihtiyacını karşılayacak sosyal, dini, idari yapılar inşa edilmiş, böylece Bulgaristan toprakları İslami bir kimliğe bürünmüştür. Şüphesiz bölgenin İslamlaşmasında en etkili faktörlerden birisi mutasavvıflar olmuştur. Fetihlerle birlikte gelip bir kısmı devlet desteği ile bir kısmı kendi çabalarıyla ıssız arazilerde yer açıp tekke kurararak, din, dil, ırk ayrımı gözetmeden insanlara hizmette bulunmuşlar ve İslam’ı tebliğ etmişlerdir. Yaklaşık 500 yıl Osmanlı idaresinde kalan Bulgaristan’da daha önce yapılan çalışmalarda 174 kadar tekkenin kurulduğu ve çoğu mutasavvıflara ait 27 türbenin