Het Verhaal Van De Rijn-Maasmonding
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Het verhaal van de Rijn-Maasmonding Datum 13 februari 2019 Versie 1.1 Status Definitief OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de Rijn-Maasmonding | 13 februari 2019 Pagina 2 van 55 OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de Rijn-Maasmonding | 13 februari 2019 Inhoudsopgave Ten geleide De kernboodschap 1. Inleiding Het Verhaal van de Rivier Wat is de ‘Rijn-Maasmonding’? De functies van de Rijn-Maasmonding De opbouw van dit verhaal 2. Historische ontwikkeling De geologie van het gebied: de natuur aan het werk Ingrepen van de mens 3. Beschrijving huidige systeem Een stelsel van rivieren en kanalen Dammen en stormvloedkeringen Getij en rivierafvoer Bodemdaling bedijkt gebied Zoutindringing buitendijks Zoutindringing binnendijks Sedimentatie en erosie 4. Ontwikkelingen in de toekomst Autonome ontwikkelingen Klimaatverandering Adaptief deltamanagement 5. Uitdagingen Waterveiligheid: voldoen aan nieuwe normen Zoetwatervoorziening onder druk verzilting Diepe erosiekuilen boven tunnels, kabels en leidingen, en bij waterkeringen Kwaliteitsverbetering water stagneert Veerkrachtige natuur in een sterk veranderd watersysteem Scheepvaart: focus op vlotte en veilige vaart Vervangingsopgave natte kunstwerken 6. Maatregelen Waterveiligheid Zoetwatervoorziening Stabiliteit bodemligging Stabiliteit erosiekuilen Natuur Waterkwaliteit Scheepvaart Pagina 3 van 55 OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de Rijn-Maasmonding | 13 februari 2019 7. Gidsprincipes voor inrichting en beheer Afweging wensen/eisen verschillende functies Uitgangspunten Gidsprincipes voor inrichting en beheer Geraadpleegde literatuur Colofon NADERE TOELICHTINGEN Pagina 4 van 55 OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de Rijn-Maasmonding | 13 februari 2019 Ten geleide Dit is een verhaal van deskundigen van het platform Rivieren (eerder bekend onder de naam COP Rivierkennis) over de Rijn-Maasmonding. Met dit verhaal willen wij onze kennis delen met Rijkswaterstaat en partijen waarmee Rijkswaterstaat samenwerkt aan de inrichting van de rivieren. Dat is belangrijk omdat inzicht in hoe de rivieren zich gedragen en ontwikkelen ten grondslag ligt aan het rivierbeheer en mede ten grondslag zou moeten liggen aan inrichtingsbesluiten die voor het rivierengebied worden genomen. Het Verhaal gaat in op de vorming van de Rijn-Maasmonding, de opgaven en uitdagingen. Het verhaal is te beschouwen als een (soms kritisch) deskundigenadvies aan alle partijen die aan het beheer en de inrichting van de Rijn-Maasmonding werken. De deskundigen geven een aantal richtinggevende gidsprincipes voor beleid, beheer en inrichting. Het verhaal levert daarmee een bijdrage aan de maatschappelijke discussie over de koers voor de inrichting van de Rijn-Maasmonding. Het is een signalerend en agenderend verhaal. Het is ook een inhoudelijk verhaal, waardoor consequenties voor beleid, wet- en regelgeving en financiën buiten beschouwing zijn gebleven. Het verhaal heeft dan ook geen beleidsmatige, juridische of financiële betekenis. Door het Verhaal van de Rijn-Maasmonding te delen hopen de deskundigen een open discussie te starten, om zo gezamenlijk te werken aan de toekomst van de Rijn- Maasmonding. Leeswijzer iconen Effecten Maatregelen betreffen: Scheepspassages Waterveiligheid Historie Zoet water Menselijke ingrepen Stabiliteit bodemligging Waterdiepte Erosiekuilen Stroomsnelheid Natuur Waterbalans Waterkwaliteit Zoutindringing Scheepvaart Erosie en sedimentatie Erosiekuilen Zoetwater innamepunten Pagina 5 van 55 OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de Rijn-Maasmonding | 13 februari 2019 De kernboodschap Tot een kleine duizend jaar geleden konden de riviertakken van Rijn en Maas zich vrij verplaatsen in het landschap. Riviertakken zandden aan en verlegden zich. Zij zetten bij hoge afvoeren zand en slib af op het sediment van de verlaten takken waardoor deze als zandbanen in de ondergrond werden begraven. De eerste grote ingreep in het rivierensysteem met gevolgen voor de Rijn- Maasmonding was de afdamming van de Kromme Rijn bij Wijk bij Duurstede in 1122; hierdoor moest de Lek meer water afvoeren. Sindsdien zijn riviertakken met dijken en kribben vastgelegd, nieuwe geulen gegraven en bestaande geulen verdiept. De Rotterdamse haven werd steeds verder zeewaarts uitgebreid, de Deltawerken werden gerealiseerd, en in het kader van Ruimte voor de Rivier werd de afvoercapaciteit van de rivieren bovenstrooms van de Rijn-Maasmonding vergroot. Ook de natuur liet zich gelden: een van de laatste grote stormvloeden in dit gebied, de Sint-Elisabethsvloed van 1421, stond aan het begin van het ontstaan van de Biesbosch, het Haringvliet en het Hollandsch Diep. De combinatie van al deze ontwikkelingen leverde het stelsel van geulen en kanalen op dat wij nu kennen als de Rijn-Maasmonding. Een gebied met de hoogste bevolkingsdichtheid van Nederland, veel bedrijvigheid en met de Rotterdamse haven als een van de motoren van de Nederlandse economie. Een gebied ook waar het water zo wordt beheerd dat de vele functies van het stelsel van geulen en kanalen zo goed mogelijk worden bediend. Dit stelt ons voor een aantal uitdagingen: • het voldoen aan de normen voor de waterveiligheid; • het beschikbaar houden van voldoende zoetwater onder druk van verzilting; • het stabiliseren van erosiekuilen met het oog op de ligging van tunnels, kabels en leidingen, en de stabiliteit van oevers en waterkeringen; • het verder verbeteren van de waterkwaliteit; • het behouden en versterken van de natuur in dit sterk veranderde watersysteem; • de realisatie van een vlotte en veilige scheepvaart. Voor deze uitdagingen worden de komende decennia al maatregelen genomen of zijn maatregelen in beeld die binnen de context van de huidige inrichting en het huidige beheer kunnen worden gerealiseerd. Voor de waterveiligheid is een opgave van dijkversterking vastgesteld, met als huidig uitgangspunt een open Nieuwe Waterweg die met een stormvloedkering kan worden afgesloten. Voor de lange termijn (na 2050) is de versnelde zeespiegelstijging een belangrijk aandachtspunt; een eerdere vervanging van grote werken of een (gedeeltelijk) andere inrichting kan hierdoor nodig blijken. De zoetwatervoorziening van West-Nederland blijft tot 2100, met aanvullende maatregelen, op orde. Met sedimentbeheer willen we erosie van rivierbeddingen zoveel mogelijk tegengaan. Met de bestorting van erosiekuilen wordt, waar nodig, de stabiliteit van oevers veilig gesteld. Met de Haringvlietsluizen op een kier krijgt de natuur meer kansen en met verschillende maatregelen wordt de verspreiding van zorgwekkende stoffen, waaronder medicijnresten, bestreden. Voor de scheepvaart worden nu al maatregelen genomen om het optreden van onvoldoende vaardiepte zoveel mogelijk tegen te gaan. Voor de afweging van, onderling soms strijdige, wensen en eisen die verschillende functies aan de Rijn-Maasmonding stellen, is een afwegingskader nodig met een aantal gidsprincipes voor inrichting en beheer. Met gidsprincipes in een integraal Pagina 6 van 55 OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de Rijn-Maasmonding | 13 februari 2019 afwegingskader kunnen initiatieven van derden en voorstellen voor inrichting, beheer en onderhoud worden getoetst. In deze eerste versie van het Verhaal van de Rijn-Maasmonding zijn de volgende gidsprincipes voor inrichting en beheer geformuleerd: • Zie de rivier als systeem en corridor, voor alle natuurlijke processen en alle functies. • Combineer functies waar mogelijk, scheid waar nodig, en benut de verschillen tussen de noord- en de zuidrand voor de versterking van estuariene gradiënten en natuurlijke dynamiek. • Behoud het natuurlijk kapitaal voor tegengaan erosie, door klei- en veenlagen zoveel mogelijk in stand te houden en zo erosie te beperken, en geen sediment uit het systeem te onttrekken. • Zoek kansen voor natuur in de combinatie met andere belangen, zoals is gedaan bij het programma Ruimte voor de Rivier. • Creëer bij ingrepen beheerruimte voor de toekomst, zodat bij ontwikkelingen (bijvoorbeeld op het gebied van morfologie of veiligheid) niet meteen hoeft te worden ingegrepen. Pagina 7 van 55 OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de Rijn-Maasmonding | 13 februari 2019 1. Inleiding Pagina 8 van 55 OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de Rijn-Maasmonding | 13 februari 2019 Het verhaal van de rivier Dit verhaal brengt in beeld hoe het water van Rijn en Maas door de takken van de Rijn-Maasmonding stroomt. De processen van sedimentatie en erosie, en de verspreiding van zout worden toegelicht, en de belangrijkste uitdagingen en (voorziene) maatregelen voor de verschillende functies van dit gebied worden samengevat. Daarbij wordt ook gekeken naar de ontwikkelingen in de toekomst die deze processen en uitdagingen kunnen beïnvloeden. Met een aantal gidsprincipes voor beheer en inrichting van dit gebied geven de experts aan hoe, met de kennis en inzichten van nu, duurzaam beheer van de Rijn-Maasmonding kan worden ingevuld. Voor verschillende aspecten van de Rijn-Maasmonding is behoefte aan meer kennis. Kennisvragen die bij het schrijven van dit verhaal in beeld kwamen, zijn samengevat in de NADERE TOELICHTING ‘KENNISVRAGEN.’ Wat is de ‘Rijn-Maasmonding’? De overgang van de bovenrivieren naar de Rijn-Maasmonding wordt gekenmerkt door de invloed van het getij (zie NADERE TOELICHTING ‘DE INVLOED VAN HET GETIJ’). Figuur 1 laat zien waar deze overgang in de praktijk is gedefi nieerd: op de Lek bij de stuw bij Hagestein, op de Waal bij de overgang naar de Boven Merwede bij Woudrichem, en op de Maas bij Geertruidenberg. Figuur 1. De Rijn-Maasmonding. Pagina 9 van 55 OPENBAAR | DEFINITIEF | Verhaal van de