P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WYRZYSK (316) Warszawa 2005 Autorzy: Jerzy G ągol *, Gertruda Herman *, Leonard Jochemczyk **, Katarzyna Olszewska **, Izabela Bojakowska *, Aleksandra Dusza *, Anna Pasieczna *, Hanna Tomassi-Morawiec *, Gra żyna Hrybowicz ***, Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska * *Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **Katowickie Przedsi ębiorstwo Geologiczne sp. z o.o., al. W. Korfantego 125a, 40-156 Katowice ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp – J. G ągol ................................................................................................................ 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Olszewska , L. Jochemczyk .................. 5 III. Budowa geologiczna – K. Olszewska , L. Jochemczyk ...................................................... 7 IV. Zło ża kopalin – J. G ągol ................................................................................................. 10 1. Kruszywo naturalne (piaski i piaski ze żwirem) .......................................................... 10 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej............................................................................ 13 3. Klasyfikacja złó ż kopalin............................................................................................. 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. G ągol ................................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – J. G ągol ........................................... 15 VII. Warunki wodne – G. Herman ......................................................................................... 17 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 17 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 18 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 21 1. Gleby – A. Pasieczna, A. Dusza ................................................................................... 21 2. Osady wodne – I. Bojakowska ..................................................................................... 23 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec .............................................. 25 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz .......................................................................... 27 X. Warunki podło ża budowlanego – J. G ągol, K. Olszewska, L. Jochemczyk ..................... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – J. G ągol ...................................................................... 36 XII. Zabytki kultury – J. G ągol .............................................................................................. 41 XIII. Podsumowanie – J. G ągol, G. Hrybowicz ...................................................................... 42 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 44 I. Wst ęp Arkusz Wyrzysk Mapy geo środowiskowej Polski MGP w skali 1:50 000 został wyko- nany według zasad okre ślonych w Instrukcji... (2005). Jest to reambulacja arkusza Wyrzysk Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, opracowanego wcze śniej w Katowickim Przedsi ę- biorstwie Geologicznym sp. z o.o. przez K. Olszewską i L. Jochemczyka (2001). Na podsta- wie powtórnej kwerendy archiwalnej, zwiadu terenowego i uzyskanych nowych informacji cało ść materiałów została zaktualizowana, zweryfikowana, poprawiona i uzupełniona o ele- menty wymagane w nowej instrukcji. Materiały archiwalne i informacje niezb ędne do realizacji mapy uzyskano m.in. w Cen- tralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, w Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Woje- wódzkim w Bydgoszczy, w Delegaturze Wielkopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Pile, a tak że w urz ędach powiatowych i urz ędach gmin, w Instytucie Uprawy, Nawo żenia i Glebo- znawstwa w Puławach oraz w Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Środowiska w Byd- goszczy i w Poznaniu. Mapa geo środowiskowa Polski (MGP) w skali 1:50 000 prezentuje w syntetyczny spo- sób wyst ępowanie kopalin oraz stan ich rozpoznania i zagospodarowania górniczego na tle wybranych elementów hydrogeologii i geologii in żynierskiej oraz stanu i potrzeb ochrony środowiska, przyrody i dóbr kultury (plansza A). Mapa informuje tak że o stanie geochemicz- nym powierzchni ziemi i mo żliwo ści składowania odpadów (plansza B). Mapa geo środowiskowa Polski jest adresowana głównie do instytucji, samorz ądów i organów administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści jest przydatna w realizacji m.in. postanowie ń ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, ustawy o odpadach, prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i górniczego. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane przy opracowywaniu strategii rozwoju województw, studiów i planów zagospodarowania przestrzennego oraz w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informa- cje środowiskowe s ą pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa została przygotowana w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowi- skowej Polski. Ponadto szczegółowe dane o poszczególnych zło żach zestawiono w opraco- wanych odr ębnie kartach informacyjnych oraz w komputerowej bazie informacji o złożach. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice obszaru arkusza Wyrzysk okre ślaj ą współrz ędne: 53 °00’ i 53 °10’ szeroko ści geograficznej północnej oraz 17 °15’ i 17 °30’ długo ści geograficznej wschodniej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar ten mie ści si ę na pograniczu województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego. W województwie wielkopolskim obejmuje miasto i cz ęść gminy Wyrzysk (powiat pilski) oraz fragmenty gmin Szamocin (powiat chodzieski) i Goła ńcz (powiat w ągrowiecki). W województwie kujawsko-pomorskim s ą to cz ęś ci gmin Sadki i Kcynia (z niewielkim fragmentem miasta Kcynia) w powiecie nakielskim. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (2001) omawiany obszar le ży w prowincji Ni ż Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie (fig. 1). Północna cz ęść terenu arkusza znajduje si ę w makroregionie Pojezierze Południowo- pomorskie, w mezoregionie Pojezierze Kraje ńskie. Centraln ą cz ęść powierzchni arkusza zaj- muje Dolina Środkowej Noteci, wchodz ąca w skład makroregionu Pradolina Toru ńsko- Eberswaldzka. Natomiast cz ęść południowa - to Pojezierze Chodzieskie, znajduj ące si ę w ma- kroregionie Pojezierze Wielkopolskie. Północn ą cz ęść powierzchni arkusza, znajduj ącą si ę w obr ębie Pojezierza Kraje ńskiego, zajmuje wysoczyzna morenowa: denna, falista i pagórkowata. Ró żnice wysoko ści w jej obr ę- bie na ogół nie przekraczaj ą 10 m. Rozci ęta jest ona na mniejsze cz ęś ci przez gł ęboko wcina- jącą si ę dolin ę Łob żonki i jej dopływu – Orli. Bardzo wyra źnym elementem krajobrazu jest tu zespół moren czołowych, ci ągn ących si ę szerokim, kilkukilometrowym pasem na zachód od Osieka. Powierzchnia terenu w ich obr ębie jest silnie pofałdowana, a stoki wzniesie ń s ą roz- ci ęte licznymi wci ęciami erozyjnymi, jarami i wąwozami. Zespół moren czołowych składa si ę z kilku cz ęś ci, z których najbardziej charakterystyczny jest kompleks Zielonej Góry, gdzie kulminacje wzniesie ń przekraczaj ą 180 m n.p.m. Tu znajduje si ę najwy ższy punkt na obsza- rze arkusza (186 m n.p.m.). Krajobraz Pojezierza Chodzieskiego, w południowej cz ęś ci omawianego arkusza, zdo- minowany jest przez wysoczyzn ę morenow ą o wysoko ściach w granicach 90–105 m n.p.m. Powy żej wznosz ą si ę jedynie pagórki moren czołowych, ci ągn ących si ę od Chodzieży a ż poza Kcyni ę. Na północ od Kcyni, w D ębogórze, te glacitektonicznie spi ętrzone moreny osi ągaj ą wysoko ść 162 m n.p.m. Na południe od pasma moren wyst ępuj ą pola sandrowe. W obszar wysoczyznowy wyra źnie wcina si ę, przebiegaj ąca równole żnikowo, dolina Noteci o szeroko ści od 4 do 7 km. Jej dno znajduje si ę ponad czterdzie ści metrów poni żej 5 kraw ędzi wysoczyzny. Rz ędne terenu osi ągaj ą tu warto ści od 50 do 55 m n.p.m. Krawędzie doliny wyró żniaj ą si ę znaczn ą stromizn ą, szczególnie w rejonie Osieka. Fig. 1. Poło żenie arkusza Wyrzysk na tle jednostek fizycznogeograficznych, wg Kondrackiego (2001) 1 - granica makroregionu, 2 - granica mezoregionu, 3 - jeziora makroregion Pojezierze Południowopomorskie: 314.69 – Pojezierze Kraje ńskie, makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka: 315.34 – Dolina Środkowej Noteci, 315.35 – Kotlina Toru ńska makroregion Pojezierze Wielkopolskie: 315.53 – Pojezierze Chodzieskie, 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie Klimat na obszarze arkusza charakteryzuje si ę nisk ą ilo ści ą opadów atmosferycznych, średnio rocznie poni żej 550 mm. Wyst ępuje tu od 30 do 35 dni z mrozem, pokrywa śnie żna utrzymuje si ę przez okres 38–50 dni. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,6 °C, a okres wegetacyjny trwa około 215 dni. Teren arkusza jest obszarem wybitnie rolniczym. U żytki rolne zajmuj ą około 70% jego