Noten En Bijlagen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Noten Inleiding theoretisch ontwikkelingsmodel’, Jaarboek DNPP 2003 (Groningen 2004) 138-172. 1 Daan Dijksman en John Jansen van Ga- 10 Koole, De opkomst van de moderne kader- len, ‘75 Jaar CHU. Potverdriedubbeltjes! partij, 37-41, 61.ZieookJ.Tegelaar,‘Het Waar bleef de gezapigheid’, Haagse Post 30 CHpartijtype. Minder uniek dan we wel juli 1983. eens dachten’, in: Van Dulst, Herinnerin- 2 Ibidem. gen aan de Unie, 22-23. 3 Jan Tromp en Erik van Venetië, ‘Pad- 11 H. te Velde, ‘Het wij-gevoel van een vinders met gebak, oranje en sigaren’, De morele gemeenschap. Een politiek-culturele Volkskrant 20 oktober 1990. benadering van partijgeschiedenis’, Jaarboek 4 P.A. Elderenbosch, ‘Herinnering en ver- DNPP 2004 (Groningen 2005) 106-123. wachting’, in: A.J. van Dulst, Herinnerin- 12 Piet de Rooy, ‘Een zoekende tijd. De gen aan de Unie waarin we ons thuis voel- ongemakkelijke democratie, 1913-1949’, in: den. Christelijk-Historische Karakteristieken Remieg Aerts e.a., Land van kleine gebaren. (z.p. 1980) 11-17,aldaar12. Een politieke geschiedenis van Nederland 5 O.W.A. baron van Verschuer, ‘Niet aar- 1780-1990 (Nijmegen 1999) 179-262,aldaar zelend over de drempel. Hoe we met elkaar 199-200. omgingen’, in: Van Dulst, Herinneringen 13 Vanwegedeversplinteringzijndelibera- aan de Unie, 119-121. len niet opgenomen. 6 C.W.I. Freule Wttewaall van Stoetwe- 14 Tot de massapartijen in organisatorisch gen, De freule vertelt (Baarn 1973) 142-145. opzicht worden de ARP, SDAP, de Com- 7 H. van Spanning, ‘Van Vrij-Antirevolu- munistische Partij Holland en de Socialisti- tionairen naar Christelijk-Historische sche Partij gerekend. Tot de notabelenpar- Unie’, in: George Harinck, Roel Kuiper en tijen de CHU, Staatkundig Gereformeerde Peter Bak (red.), De Anti-Revolutionaire Partij, Hervormd Gereformeerde Staatspar- Partij 1829-1980 (Hilversum 2001) 113-123, tij, de Vrijheidsbond en de Vrijzinnig De- noot 28. mocratische Bond. Zonder de VDB zou 8 M.A. Geuze, ‘Omkijken over de schou- het percentage 21,7 bedragen. der’, in: Van Dulst, Herinneringen aan de 15 Koole, De opkomst van de moderne kader- Unie, 92-95. partij, 59-61. 9 Voor een overzicht: Ruud Koole, De op- 16 DeARPendeSDAPzijninhethisto- komst van de moderne kaderpartij. Verande- risch onderzoek goed bedeeld, hoewel de rende partijorganisatie in Nederland 1960- laatste tijd ook meer aandacht aan andere 1990 (Utrecht 1992); A. Krouwel, ‘De ge- partijen wordt besteed. Zie voor een over- daantewisseling van politieke partijen. Een zichtG.Voerman,‘Destandvandege- 323 Noten Hoofdstuk 2 schiedschrijving van de Nederlandse politie- moires van een christen, militair en politicus ke partijen’, BMGN 120 (2005) 226-270. (Den Haag 1997) 536. 17 Jan Wieten, Dagblad en Doorbraak. De 16 Te Velde, ‘Het wij-gevoel van een more- Nederlander en De Nieuwe Nederlander le gemeenschap’, 106-123. (Kampen 1986); Hans van Spanning, De 17 Henk te Velde, ‘Politieke cultuurvereni- Christelijk-Historische Unie (1909-1980). Eni- gingen en sociabiliteit’, De Negentiende ge hoofdlijnen uit haar geschiedenis (z.p. Eeuw,jrg.2004, 193-205. 1988) 2 dln. 18 Rutger Zwart, Gods wil in Nederland, christelijke ideologieën en de vorming van het Hoofdstuk 1 CDA (1880-1980) (Kampen 1996) 195. 19 Christen-zijn in de Nederlandse samenle- 1 De Savornin Lohmanstichting, ‘Enige ving, Documenten NHK, 441-468. beschouwingen over de huidige plaats der 20 De term ‘morele gemeenschap’ is afkom- Christelijk-Historische Unie’, Christelijk stig van Piet de Rooy. Piet de Rooy, ‘Een Historisch Tijdschrift 3 (Den Haag 1957- zoekende tijd’, in: Remieg Aerts e.a., Land 1958). van kleine gebaren (Nijmegen 1999), 177- 2 G.C. van Niftrik, ‘Een cultuurpatroon?’ 262. Christelijk Historisch Tijdschrift 1 (1955- 1956) 3, 78. Hoofdstuk 2 3 Henry Faas, God, Nederland en de franje (Utrecht/Antwerpen 1967) 231. 1 Gerrit Voerman, ‘Een unie, niet een par- 4 Ibidem, 237. tij. Over het wij-gevoel van de Christelijk- 5 Th.J. Haitjema, ‘Het eigene van de Historische Unie’, Jaarboek DNPP 2005 CHU’, in: 50 jaar CHU, 1908 – 9juli – 1958. (Groningen 2006) 206-219. Gedenkschrift gouden jubileum Christelijk- 2 Van Osch, ‘Jonkheer D.J. de Geer’, 212. Historische Unie (Apeldoorn 1958) 62. Zie ook: Zwart, Gods wil in Nederland, 6 Geciteerd in: Hans Franken, De invloed 177. van het CHU-gedachtegoed op het CDA. On- 3 Van Spanning, ‘De Christelijk-Histori- gepubliceerde rede van 23 september 2005. sche Unie II’, 3. 7 Trouw 26 juni 2006. 4 Trouw 29 juli 1995. 8 Franken, De invloed van het CHU-ge- 5 Annie Salomons, Herinneringen aan dachtegoed op het CDA (2005). schrijvers die ik persoonlijk gekend heb (Den 9 Trouw 26 juni 2006. Haag 1968) 194. 10 A.D.W. Tilanus, ‘Twaalf CH-karakteris- 6 De Volkskrant 28 november 1953. tieken’, in: Van Dulst (red.), Herinneringen 7 J.W. van Hulst, Gerretson dichterbij aan de Unie, 13-14. (Amsterdam 1985). 11 A.M. Donner, ‘De opkomst van het 8 Ibidem, 164. ambt van minister-president’, in: Voor de 9 Trouw 23 juli 1988. eenheid van beleid (Den Haag 1987) 33. 10 W.F. Lichtenauer, ‘De Unie in de grote 12 Van Spanning, De Christelijk-Historische steden’, in: Van Dulst, Herinneringen aan Unie (1908-1980). Enige hoofdlijnen uit haar de unie, 64. geschiedenis II (Den Haag) 341. 11 Algemeen Rijksarchief, archief Gerrets- 13 Geciteerd in: Henk van Osch, Jonkheer on, 423, 530, 459. D.J. de Geer, de teloorgang van een minister- 12 Rutger Zwart, ‘Gerretson contra Tila- president (Amsterdam 2007) 207. nus’, Jaarboek parlementaire geschiedenis 14 H.K.J. Beernink, ‘De laatste 35 jaar. H. 2001 (Den Haag 2001) 53. W. Tilanus in de eerste jaren na 1945’, in: 13 Ibidem, 51-52. Van Dulst (red.), Herinneringen aan de 14 Van Hulst, Gerretson, 159. unie, 75-76. 15 G. Puchinger, Tilanus vertelde mij zijn 15 M.R.H. Calmeyer, Herinneringen. Me- leven (Kampen 1966) 15. 324 Noten Hoofdstuk 3 16 Ibidem, 252. 41 Jelle Zijlstra, Per slot van rekening. Me- 17 Van Hulst, Gerretson, 156. moires (Amsterdam/Antwerpen 1993) 89. 18 Faas, God, Nederland en de franje, 235. 42 Van Dulst, Herinneringen aan de unie, 29. 19 Pieter Gerrit Kroeger en Jaap Stam, De 43 Jasper Loots, Voor het volk, van het volk. rogge staat er dun bij. Macht en verval van Van districtenstelsel naar evenredige vertegen- het CDA 1974-1998 (Amsterdam 1998) 23. woordiging (Amsterdam 2004) 181-183. 20 Trouw 23 februari 1966.Zieook:Zwart, 44 Zwart, Gods wil in Nederland, 214. ‘Gods wil in Nederland’, 224. 45 Faas, God, Nederland en de franje, 231, 21 Joeke Baarda en Eric Bleumink, ‘De 236, 237. laatste der Mohicanen?’, Christelijk Histo- 46 Hans Gualthérie van Weezel, Rechts risch Tijdschrift jrg. 18,nr.1, 1-9. door het midden (Den Haag 1994) 19. 22 Faas, God, Nederland en de franje, 233. 23 Van Dulst, Herinneringen aan de unie, 75. Hoofdstuk 3 24 Faas, God, Nederland en de franje, 236. 25 Zwart, Gods wil in Nederland, 208. 1 Aantjes doelt op Alexander Willem Fre- 26 De Nederlander 12 april 1939.DeGeer derik Idenburg (1861-1935). Na een militaire citeert Lohman in zijn rede voor de algeme- loopbaan in Nederland-Indië, werd Iden- ne vergadering van de CHU. burg in 1901 Tweede-Kamerlid. In 1902 27 Geciteerd in: Van Hulst, Gerretson dich- volgde een benoeming tot minister van terbij, 68. Koloniën, een functie die hij driemaal zou 28 P.J. Oud, Honderd jaren. Hoofdzaken bekleden. Verder was hij Gouverneur van der Nederlandsche staatkundige geschiedenis Suriname, Gouverneur-Generaal van Ne- (Assen 1946) 134. derlands-Indië, Eerste-Kamerlid en staats- 29 Van Dulst, Herinneringen aan de unie, raad. Het Parlementair Documentatie Cen- 27. trumvandeLeidseuniversiteitnoemthem 30 Ibidem, 29. de père noble van de ARP, die geliefd was 31 Jeroen Koch, Abraham Kuyper, een bio- bij zijn achterban vanwege zijn vroomheid. grafie (Amsterdam 2006) 335. Een gematigde en samenbindende figuur, 32 A.F. de Savornin Lohman, Bijdragen tot die bemiddelde bij diverse conflicten, on- de geschiedenis der Christelijk-Historisch der meer tussen Kuyper en Heemskerk. Unie I. Leiding en splitsing der Antirevolutio- Onderhield vriendschappelijke contacten naire partij. Verzorgd door H. van Malsen metKuyperenwerddoordezealszijnop- (Den Haag) 134. volger gezien. Hield dat zelf echter af, on- 33 A.F. de Savornin Lohman, Bijdragen, 99. der andere vanwege zijn gezondheid. 34 Trouw 30 april 1988. 2 Oud, Het jongste verleden, 28. 35 P.J. Oud, Het jongste verleden. Parlemen- 3 Van Osch, ‘Jonkheer D.J. de Geer’, 397. taire geschiedenis van Nederland I (Assen 4 Haitjema, ‘Een getuigenis’, 13 en 18. 1968) 29. 5 H. Algra, ‘Mondigheid in de AR-Partij’, 36 G.C. van Niftrik, ‘Om het beginsel’, in: in: Een kleine eeuw kleine luyden. Grepen uit Th.L. Haitjema, Een getuigenis. Waarom de geschiedenis van de ARP (Den Haag 1975) wij Christelijk-Historisch zijn en blijven 103. (Den Haag 1958) 26. 6 Oud, Honderd jaren, 173-174. 37 Romeinen 12 (Nieuwe vertaling). 7 De Savornin Lohman aan Kuyper, 19 38 Romeinen 13 (Nieuwe vertaling). december 1880. Geciteerd in: Koch, Abra- 39 Lohman aan Kuyper op 29 november ham Kuyper, 337. 1875 en 14 januari 1877. Geciteerd in: Koch, 8 H. Janssen, ‘De anti-revolutionaire par- Abraham Kuyper, 327. tij en de toekomst’, Schrift en historie. Ge- 40 Van Spanning, De Christelijk-Historische denkboek bij het vijftig-jarig bestaan der geor- Unie II’, 38.Zieook:VanDulst,Herinne- ganiseerde anti-revolutionaire partij 1878- ringen aan de unie, 56. 1928 (Kampen 1928) 481. 325 Noten Hoofdstuk 4 9 L.C. Suttorp, Jhr.Mr. Alexander Frede- 37 Franken, De invloed van het CHU-ge- rik de Savornin Lohman, 1837-1924.Zijnle- dachtegoed. ven en werken (Den Haag 1948) 94. 38 Ph.J. Hoedemaker, ‘De kerk en het mo- 10 Koch, Abraham Kuyper, 338. derne staatrecht’. Geciteerd in: A.J. Ver- 11 Ibidem, 336. brugh, Politieke richtlijnen en de politieke par- 12 JanenAnnieRomein,Op het breukvlak tijen in Nederland III.