Memoires 1978-1979 Willem Oltmans bron Willem Oltmans, Memoires 1978-1979. Papieren Tijger, Breda 2009 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/oltm003memo25_01/colofon.php © 2013 dbnl / Willem Oltmans Stichting 7 Inleiding When the manuscript of Willem Oltmans Memoires 1978-1979 arrived on my desk I was still basking in the pleasures of an outstanding television profile De man van 8 miljoen I had seen a few weeks earlier. Within the profile, filmed shortly before his death, Willem was asked by Theo van Gogh what he felt had been the highlight of his life. Willem answered: ‘Peter.’ I felt a surge of gratitude, and a feeling of warmth knowing that our long and unique friendship had been crowned with the ultimate acknowledgement in one word. I opened the manuscript and on the first page I read: ‘Ik ben in een uiterst prettige stemming met het vooruitzicht naar Peter te gaan.’ Still on the same page, he writes: ‘Heerlijk om hem aan te zien komen lopen en te omhelzen.’ I reflected for some time and began to realize just how important I had been in Willem's life. And he in mine. From the day I met him, it was as if I had stepped out of the wings and took centre stage in Willem's life. I would remain in that spotlight right up until the moment I stroked his face as he left this world in 2004. But even now the spotlight doesn't dim, for as the pages of his memoirs are turned, within the windmills of my mind the memories of our turbulent and triumphant times together begin to unfold. Willem travelled extensively. And so did I. Yet we always made time to meet up, whatever the continent, or whatever side of the Atlantic. In 1978 I was working and living in Madrid. They were hectic times. Appearing in a controversial musical, coupled with the Spanish temperament and the aggressive, sexual, and at times unwanted media attention I was getting I longed for something more sane. Willem would arrive in Madrid and the world would seem a better place. Together on terraces and in restaurants we spent hours discussing our lives and deepest thoughts. With laughter and humour we tried to comprehend the absurdities of modern politics. Willem had also met and befriended many of the renowned Willem Oltmans, Memoires 1978-1979 8 psychologists of the time and so our mutual interest in the human brain would lead to many heated conversations. Our partings were always painful for us both. As Willem wrote: ‘Ik werd helemaal naar van dit afscheid en kreeg het vreselijk aan mijn maag. “Thank you for everything,” zei Peter, maar hij zal nooit weten hoe dankbaar ik hem ben voor zijn blijvende en zich verdiepende affectie, die als een paal boven water staat.’ Willem became obsessed with the idea of moving permanently to Hollywood, California. ‘Eigenlijk zou ik Holland voor altijd de rug willen toekeren.’ We had discussed the idea of sharing a house together. But I had been to Hollywood on several occasions and decided that it was not a life-style I would enjoy, nor a world that I wished to inhabit. Earlier I had entertained the idea of furthering my studies at Columbia University, New York, and had been offered assistance from the legendary Dr Margaret Mead whom I had met through Willem. She died in 1978 and it was upsetting to Willem for they had enjoyed a lasting friendship and Willem held her in high esteem. ‘Ben dankbaar bevriend met haar te zijn geweest. Zij verdiepte zich zelfs in mogelijkheden voor Peter's toekomst.’ I choose to return to London and be with my friend Edwin whom I had missed so much during my sojourn in Spain. My decision was devastating for Willem. And although it seemed as if a dream had been shattered for him, it put no strain on our relationship. On the contrary. He wrote: ‘Ik moet hem vandaag toch zeggen, “Peter, I love you each day a bit deeper and more.” Zijn huid is beautiful en zijn ogen zijn clear, duidelijk. Wanneer ik met hem samen ben, noteer ik altijd maar weinig. Ik ga dan volkomen, van minuut tot minuut, in het samenzijn op.’ Reading that insert in Willem's memoir the reader would understandably conclude that we were lovers. I read his words as a love-letter to a friend. My belief has always been that platonic love in its purity could rival sexual or romantic love that inevitably seems to end in torturous feelings of sadness, regret and wasted time. Willem and I were never party to those feelings. The diary reads: ‘Ik weet zeker dat Peter ook als ik er niet meer ben altijd de waarheid over me zal spreken.’ And so I shall. I will honour his memory with dignity and integrity, and hope that the others to whom he entrusted his memory will do the same. Peter van de Wouw, Amsterdam, 2009. Willem Oltmans, Memoires 1978-1979 9 Madrid 16 september 1978 Ik droomde dat ik met Peter besprak hoe verdrietig het zou zijn als Keke dood zou gaan. Vreselijk dat ik het beestje niet tussen Moskou en hier even uit de kennel kon bevrijden. Peter keek me met een gemengde blik over mijn gelamenteer over mams hond aan. Wat een voorrecht om direct na Moskou naar Spanje te kunnen reizen. Ik ben in een uiterst prettige stemming met het vooruitzicht naar Peter te gaan. Vlak voor het vliegtuig vertrok, kon ik een vlindertje redden dat het toestel was binnengevlogen. Het liet zich zoet vangen en bij een opening bij de slurf kon het terug de natuur in vliegen. Rob Soetenhorst belde. Zijn kinderen waren van zijn verhalen over Moskou en onze reis van hun stoelen gevallen van het lachen. Peter van der Velde vindt mijn boekje met aforismen over Oranje en het koningshuis ‘fantastisch’. Ik denk dat hij het uitgeeft. Vrij Nederland produceerde een walgelijk artikel over Carel Enkelaar en de NOS-televisie. Wat ze over mij schrijven, is complete bullshit. Ik heb een persoonlijk briefje naar de hoofdredactie geschreven dat ze zich belachelijk maken en geen idee hebben van de feiten. Anthony Lewis schrijft soms toch de allergrootste onzin in The New York Times en hij is nog een van de betere medewerkers van ‘all the news fit te print’. Hij spreekt over mevrouw Gandhi's ‘dictatuur’. De dame wordt van corruptie beschuldigd, wat de Amerikanen prachtig vinden want ze beschouwen haar niet als een vriendin. Die mevrouw heeft de Yanks uitstekend door, daar ben ik zeker van, inbegrepen hun CIA- en maffiapraktijken. Terrasje Peter haalde me af en was iets te laat omdat hij me op een andere plaats opwachtte. Heerlijk om hem aan te zien komen lopen en te omhelzen. Hij ontving mijn telegram uit Moskou. De show was na demonstraties, waaraan hij mee had gedaan, Willem Oltmans, Memoires 1978-1979 10 vanwege het censureren van bepaalde passages als ‘te controversieel’, gesloten. Peter Hattink was bij hem gekomen en had een uitvoerig interview voor de GPD-bladen gemaakt. Hij nam me mee naar het theater waar zijn naam op de buitenkant was aangebracht. Ik bezocht zijn privé-kleedkamer. Ik ging in zijn stoel voor de spiegels zitten en probeerde me helemaal in te leven en alles in me op te nemen. Mijn lieve Peter in Spanje op de bühne. Tolstoj moet op het moment van zijn dood hebben gezegd: ‘Ik hou van de waarheid.’ Hotel Sanvy Heerlijke avond met Peter gehad. Hij kwam om 20.00 uur. We gingen naar een terrasje voor een Campari. Er kwam iemand op hem af, die vroeg of hij in een film wilde spelen. ‘Hij zweette onder zijn neus. Dat toont aan dat er andere motieven in het spel zijn,’ aldus Peter. ‘Zo gaat het hier de hele dag. Soms besluit ik een avond uit te gaan en dan rol je van het een in het ander. Waar je allemaal terechtkomt, is niet te geloven.’ 17 september 1978 Schreef mijn broer Theo en Peters moeder. In Amsterdam wachtte een briefkaart van Guruh Sukarno met een panorama van het nieuwe Jakarta bij avond. ‘This is an actual view and look at the National Monument that Bapak created.’ Er was ook een belangrijke brief van Hans Gualthérie van Weezel, die duidelijk het verzoek tot me richtte om ambassadeur Romanov te proberen te overtuigen dat hij geen ‘kwade bedoelingen’ had tijdens een komende reis naar Moskou. Het probleem is echter dat de breinen hier zo diametraal anders zijn ingesteld dan die in Moskou, dat confrontaties bij een bezoek gewoon de natuurlijkste zaak ter wereld zouden zijn. ‘Flaubert used writing as an alternative to suicide.’ - Jean Paul Sartre ‘Sir Isaiah Berlin felt Tolstoj knew what took place in wars, but did not know why wars took place.’ Lunchte met Peter onder de bomen op het terras. Het was buitengewoon plezierig. Ik nam wat foto's. Het is als op vakantie. Marina Oswald heeft bevestigd, zoals ook George en Jeanne de Mohrenschildt mij al jarengeleden plechtig op het hart drukten dat, Lee Harvey Oswald een bewonderaar van JFK was. Zij heeft dit getuigd voor het Select Committee on Assassinations. De commissie wilde van de hoed en de rand over haar huwe- Willem Oltmans, Memoires 1978-1979 11 lijk weten.1 Er is ook weer onder ede verklaard dat vier schoten in Dallas tot de mogelijkheden behoort. Hoe kan Oswald dat allemaal alleen hebben gedaan? Andere experts hebben de beruchte foto van Oswald met het moordwapen als ‘a fake’ bestempeld, zoals moeder Marguerite Oswald me zo dikwijls heeft gezegd.