De Naakte Keizers Van De Psychoanalyse: De Immunisatiestrategieën Van Een Pseudowetenschap
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
_________________ De naakte Keizers van de Psychoanalyse: De Immunisatiestrategieën van een Pseudowetenschap _________________ Maarten Boudry [email protected] Woord vooraf Eerst en vooral ben ik dank verschuldigd aan mijn promotor Johan Braeckman en co-promotor Filip Buekens. De kritische opmerkingen en nauwgezette verbeteringen van professor Braeckman over eerdere versies van mijn schrijfwerk waren bijzonder behulpzaam, en als door de wol geverfde scepticus heeft hij me dikwijls goede raad kunnen geven over de aanpak van mijn thesis. Filip Buekens heeft me met zijn aanstekelijke enthousiasme ingewijd in de kritische literatuur over de psychoanalyse, en de vele discussies die we hadden over Freudiaanse aangelegenheden hebben enorm geholpen bij het tot stand komen van dit werk. Immer bereikbaar langs de digitale informatieweg, heeft hij me bovendien talloze interessante teksten doorgestuurd, niet in het minst zijn eigen twee kritische boeken over Freud en Lacan, die ik ‘in voorpublicatie’ mocht gebruiken en raadplegen. Uiteraard heb ik niet enkel gediscussieerd met mensen die mijn standpunt delen: gewaardeerde tegenstand werd geboden door Pieter Vancauwenberghe, Lieven Jonckheere, Filip Geerardyn en in het bijzonder François Levrau, met wie ik zowel digitaal als in de wandelgangen ellenlange discussies gevoerd heb over de psychoanalyse. Zoals Richard Webster – een vermaarde Freud-criticus, maar toch – ooit schreef: “While agreement strengthens conviction, it is generally only disagreement which helps to strengthen arguments.” Geerdt Magiels wil ik samen met Filip Buekens bedanken voor zijn medewerking aan de kritische lezersbrief over de psychoanalyse die we gezamenlijk naar De Morgen hebben verstuurd, en Gilbert Allemeesch en Wim Betz ben ik dankbaar voor hun positieve reacties en commentaren op mijn kritische doorlichting van de psychoanalyse. Mijn ouders wil ik natuurlijk ook bedanken voor alle steun en zorgen, en mijn vader in het bijzonder – van oedipale rivaliteit geen sprake – voor het nauwlettende correctiewerk van mijn schrijfwerk. Wat dat laatste betreft ben ik eveneens dank verschuldigd aan Pieter Bonte, die zich de moeite getroostte om mijn thesis vanuit zijn buitenverblijf in het idyllische Bergerac aan zijn kritisch oog te onderwerpen. Bovenal ben ik natuurlijk dank verschuldigd aan Marianne, die niet alleen grote stukken van mijn thesis nauwkeurig heeft nagelezen, maar die ook en vooral buiten het intellectuele strijdperk altijd voor me klaar stond. Zonder haar zou deze thesis – misschien hoogstens het dankwoord – nooit tot stand zijn gekomen. Stefan en Katrien ten slotte ben ik bij voorbaat dank verschuldigd voor het kopiëren en inbinden van mijn werk tijdens mijn afwezigheid. Als u dit leest, dan kan het haast niet anders dan dat zij die opdracht wonderwel volbracht hebben. 1 Inhoudsopgave [1] INLEIDING ............................................................................................ 6 [1.1] Proloog............................................................................................................... 6 [1.2] Verantwoording .................................................................................................7 [2] HET STRIJDTONEEL.............................................................................11 [2.1] De Freud wars ..................................................................................................11 [2.2] Het zwartboek van de psychoanalyse ............................................................. 12 [3] DE BEWIJSLAST....................................................................................15 [3.1] De mythe en haar eerste barsten..................................................................... 15 [3.2] Het geboorteuur van een pseudowetenschap................................................. 16 [3.3] Het verdict van de wetenschap ....................................................................... 18 [3.4] Verdere onthullingen....................................................................................... 19 [3.5] Verzamelde bewijslast ..................................................................................... 20 [4] NIET-FALSIFIEERBAARHEID EN PSEUDO-WETENSCHAP M.B.T. DE PSYCHOANALYSE............................................................................................21 [4.1] Het verdict van Popper.................................................................................... 21 [4.2] De Psychoanalyse: een theoretisch kluwen .................................................... 22 4.2.1 Epistemische dubbellevens ........................................................................................... 23 4.2.2 Theoretische jokerkaarten ............................................................................................. 25 4.2.3 Ingebouwde immunisatie-uitrusting ............................................................................ 26 [4.3] Defecte methodologische manoeuvres: de theorie-op-zichzelf? .................... 28 [4.4] Pseudo-wetenschap? ....................................................................................... 30 [5] DE IMMUNISATIESTRATEGIEËN VAN DE PSYCHOANALYSE ................. 32 [5.1] Immunisatie 1 : De Symptoomanalyse van de Kritiek .................................... 32 5.1.1 Het argument van de weerstand................................................................................... 32 5.1.2 De vermomde weerstanden .......................................................................................... 32 5.1.3 Een argumentatieve pletwals......................................................................................... 34 5.1.4 Pathologisering en weerstand: in de voetsporen van Freud..................................... 36 5.1.5 Vertwijfeling in de gelederen......................................................................................... 40 5.1.6 Exotische symptoomanalyses: de Lacanianen over de Evaluatie ............................ 43 2 5.1.7 Weerstand zonder Freud?.............................................................................................. 45 [5.2] Immunisatie 2: Alle Platitudes leiden naar Wenen: de Exclusiviteit van het Truïsme ....................................................................................................................... 49 5.2.1 Alle Platitudes leiden naar Wenen................................................................................ 49 5.2.2 De immuniserende functies .......................................................................................... 50 5.2.3 Retrospectieve mythologisering.................................................................................... 51 5.2.4 Verwarring in het Onbewuste....................................................................................... 54 5.2.5 Verdere hedendaagse voorbeelden .............................................................................. 56 5.2.6 De gebleekte kleren van de keizer................................................................................ 57 [5.3] Immunisatie 3: Het Hermeneutische Hazenpad ........................................... 59 5.3.1 Probleemstelling.............................................................................................................. 59 5.3.2 De positivist hermeneutisch gereconstrueerd ............................................................ 59 5.3.3 Verstrekkende gevolgen................................................................................................. 61 5.3.4 Is de psychoanalyse een wetenschap?.......................................................................... 63 [5.4] Immunisatie 4: Duurzame Genezing door Diepe Inzichten .......................... 66 5.4.1 Het therapeutische domein ........................................................................................... 66 5.4.2 Diepe inzichten en symptoomsubstitutie.................................................................... 67 5.4.3 Hedendaagse diepe inzichten........................................................................................ 68 5.4.4 Empirische evidentie voor symptoomsubstitutie en duurzame genezingen.......... 70 5.4.5 De aantrekkelijkheid van de ‘diepe inzichten’ ............................................................ 71 [5.5] Immunisatie 5: De Cynische Socrates............................................................. 74 5.5.1 De zoektocht naar therapeutische verdiensten .......................................................... 74 5.5.2 De triomf van het fiasco................................................................................................ 75 5.5.3 De grote ommezwaai ..................................................................................................... 78 5.5.4 De ongeneeslijkheid van de menselijke conditie?...................................................... 78 [5.6] Immunisatie 6: Postmoderne Loopgraven...................................................... 80 5.6.1 Postmoderne verduistering ........................................................................................... 80 5.6.2 Postmoderne minachting voor waarheid .................................................................... 81 5.6.3 Verschillende Waarheden.............................................................................................. 83 5.6.4 Freud een postmodernist ‘avant la lettre’? .................................................................. 85 3 5.6.5 Weifelende Relativisten.................................................................................................