P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz NISKO (890)

Warszawa 2007

Autorzy: BEATA BREITMEIER *, KRYSTYNA BUJAKOWSKA**, IZABELA BOJAKOWSKA***, ANNA BLI ŹNIUK***; PAWEŁ KWECKO***, HANNA TOMASSI –MORAWIEC***

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: BOGUSŁAW B ĄK*** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA *** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA***

*Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków **Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, POLGEOL, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ***Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN......

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp (B. Breitmeier) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (B. Breitmeier) ...... 4 III. Budowa geologiczna (B. Breitmeier) ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (B. Breitmeier) ...... 11 1. Kopaliny chemiczne...... 11 2. Kruszywo naturalne...... 13 3. Kopaliny ilaste...... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (B. Breitmeier) ...... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (B. Breitmeier) ...... 18 VII. Warunki wodne (B. Breitmeier) ...... 21 1. Wody powierzchniowe...... 21 2. Wody podziemne...... 21 VIII. Geochemia środowiska ...... 23 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko) ...... 23 2. Osady wodne ( I. Bojakowska) ...... 26 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi- Morawiec) ...... 28 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska) ...... 31 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (B. Breitmeier) ...... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (B. Breitmeier) ...... 39 XII. Zabytki kultury (B. Breitmeier) ...... 45 XIII. Podsumowanie (B. Breitmeier) ...... 46 XIV. Literatura ...... 48

I. Wst ęp

Arkusz Nisko Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wyko- nany w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie w 2007 roku. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Nisko Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 2002 r. przez Cz ęstochowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne (Dominiak, 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja ...., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: wyst ępowanie kopalin podstawowych i pospolitych, gospodarka zło Ŝami, wybra- ne elementy: górnictwa i przetwórstwa kopalin, wódy powierzchniowe i podziemne, stan geochemiczny powierzchni ziemi oraz mo Ŝliwo ści składowania odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa opracowywana jest w formie cyfrowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc przy realizacji postanowie ń ustawy o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikacje dotycz ące: fi- zjografii, danych geologicznych, surowcowych i hydrogeologicznych oraz dost ępne informacje i materiały o zabytkach kultury i walorach przyrodniczych regionu. Wspomniane materia- ły zostały zebrane m.in. w Podkarpackim Urz ędzie Wojewódzkim, Lubelskim Urz ędzie Wo- jewódzkim, Urz ędzie Marszałkowskim w Rzeszowie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Lublinie oraz Rzeszowie - Delegaturze w Tarnobrzegu, Starostwie Powiato- wym w Stalowej Woli, Nisku i Janowie Lubelskim oraz Urz ędzie Miasta Stalowa Wola; Urz ędzie Miasta i Gminy Nisko i Janów Lubelski; Urz ędach Gmin: Radomy śl, Zaklików, Zaleszany, Pysznica, Bojanów, Jarocin, Ulanów, Potok Wielki i Modliborzyce. Korzystano równie Ŝ z informacji Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych oraz systemu gospo-

3 darki i ochrony bogactw mineralnych MIDAS Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. Zebra- ne materiały zweryfikowano w terenie w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Szczegółowe dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zawarte w kartach informacyjnych złó Ŝ, sporz ądzonych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach, ści śle powi ązanej z Map ą geo- środowiskow ą Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice arkusza Nisko wyznaczone s ą przez współrz ędne geograficzne 22 °00’00” i 22 °15’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 50 °30’00” i 50 °40’00” szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem geograficznym omawiany obszar znajduje si ę w cało ści w obr ębie makroregionu Kotliny Sandomierskiej, nale Ŝą cego do podprowincji Północne Podkarpacie. Ar- kusz Nisko obejmuje trzy mezoregiony: Równina Biłgorajska stanowi ąca północno- wschodni ą cz ęść obszaru, Dolina Dolnego Sanu biegn ąca z południowego-wschodu na pół- nocny-zachód wzdłu Ŝ koryta rzeki oraz Równina Tarnobrzeska obejmuj ąca południowo- zachodni ą cz ęść obszaru arkusza (Kondracki, 1998), (fig.1). Równina Biłgorajska rozci ągaj ąca si ę na wschód od Doliny Dolnego Sanu jest łagodnie nachylona w kierunku zachodnim i północno-zachodnim. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci jest zale- siona, a jej krajobraz urozmaicony jest przez wydmy i podmokłe zagł ębienia z torfowiskami, jeziorkami i stawami. Dolina Dolnego Sanu obejmuje dolin ę rzeczn ą o szeroko ści kilku kilometrów wypeł- nion ą osadami aluwialnymi. Południowo-zachodnie zbocza doliny łagodnie przechodz ą w Równin ę Tarnobrzesk ą. Dno doliny jest płaskie, a znajduj ące si ę tutaj liczne starorzecza i zakola świadczą o meandrowym charakterze rzeki. Granice Równiny Tarnobrzeskiej wyznaczone s ą przez doliny Wisły i Sanu. Równina w znacznej cz ęś ci poro śni ęta jest lasami Puszczy Sandomierskiej, a w jej centralnej cz ęś ci znajduj ą si ę pola wydmowe, uznawane za najwi ększe tego rodzaju formy w Kotlinie Sando- mierskiej. Rze źba obszaru arkusza jest urozmaicona, a wzgl ędne ró Ŝnice wysoko ści dochodz ą do około 50 m. Najwy Ŝej poło Ŝonym miejscem jest wzgórze znajduj ące si ę na wschód od miejscowo ści Słomiana na obszarze Równiny Biłgorajskiej, które osi ąga wysoko ść 196,8 m n.p.m. Najni Ŝej usytuowany punkt znajduje si ę w dolinie Sanu, w pobli Ŝu miejscowo ści Wola Rzeczycka, a jego rz ędna wynosi 147,2 m n.p.m..

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Nisko na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica makroregionu, 4 – granica mezoregionu Mezoregiony Wy Ŝyny Kieleckiej: 342.33 – Pogórze Ił Ŝeckie, 342.36 – Wy Ŝyna Sandomierska Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.11 – Małopolski Przełom Wisły, 343.15 – Wzniesienia Urz ędowskie Mezoregiony Roztocza: 343.21 – Roztocze Zachodnie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.41 – Nizina Nadwi śla ńska, 512.45 – Równina Tarnobrzeska, 512.46 – Dolina Dolnego Sanu, 512.47 - Równina Biłgorajska, 512.48 – Płaskowy Ŝ Kolbuszowski, 512.49 – Płaskowy Ŝ Tar- nogrodzki

Pod wzgl ędem klimatycznym obszar omawianego arkusza nale Ŝy do regionu kotlin podgórskich, podregionu Kotliny Sandomierskiej (Trafas, Trafas, 1999). Jest to klimat łagod- ny ze średni ą roczn ą temperatur ą powietrza 7,6 °C. Pokrywa śnie Ŝna zalega przez 50 do 60 dni, a średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi około 680 mm. Maksimum opadów przypada na miesi ąc lipiec, a minimum na stycze ń. Okres wegetacyjny trwa 205- 220 dni. Przewa Ŝaj ą tutaj wiatry o kierunku zachodnim, południowo-zachodnim i północno- zachodnim. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany obszar znajduje si ę na terenie województw podkarpackiego i lubelskiego. Północno-zachodnia, centralna i południowa cz ęść obszaru arkusza le Ŝy w granicach województwa podkarpackiego i obejmuje gminy Radomy śl, Zakli-

5 ków, Zaleszany, Stalowa Wola i Pysznica nale Ŝą ce do powiatu stalowowolskiego oraz gminy Jarocin, Ulanów i Nisko, wchodz ące w skład powiatu ni Ŝańskiego. Do województwa lubelskiego nale Ŝy mniejsza, północno-wschodnia cz ęść obszaru arkusza, obejmuj ąca gminy Potok Wielki, Modliborzyce i Janów Lubelski, które nale Ŝą do powiatu janowskiego. Szybki rozwój gospodarczy regionu rozpocz ął si ę w latach trzydziestych, kiedy w ramach realizowanego przed wojn ą Centralnego Okr ęgu Przemysłowego zbudowano hut ę Ŝelaza, przy której powstało miasto Stalowa Wola. Pełni ono rol ę głównego o środka admini- stracyjnego, usługowego i przemysłowego tego obszaru. Funkcjonuje tutaj wiele podmiotów gospodarczych, prowadz ących działalno ść zwłaszcza w zakresie przemysłu ci ęŜ kiego. Do najbardziej znanych nale Ŝą : Huta Stalowa Wola, produkuj ąca maszyny budowlane, sprz ęt obronny i wyroby hutnicze oraz Elektrownia Stalowa Wola. W Stalowej Woli znajduj ą si ę równie Ŝ zakłady bran Ŝy budowlanej, jak np.: Przedsi ębiorstwo Robót Drogowych Sp. z o.o., Przedsi ębiorstwo Produkcji Betonów „Prefabet”, spółka „Prefbud” oraz „Budo - Trans” Sp. z o.o., a w poło Ŝonym nieopodal Nisku zakłady metalowe „Nimet”. Oprócz przemysłu wa Ŝną rol ę w gospodarce omawianego regionu odgrywa rolnictwo. Najbardziej warto ściowe pod tym wzgl ędem s ą mady doliny Sanu, tworz ące kompleks pszen- ny lub pszenno-Ŝytni, wła śnie w dolinie Sanu koncentruj ą si ę u Ŝytki rolne. Dominuj ą małe gospodarstwa, do 5 ha. Bielice i gleby brunatne wy Ŝszych tarasów Sanu wytworzone z pia- sków, charakteryzuj ą si ę du Ŝo ni Ŝsz ą przydatno ści ą rolnicz ą. Rozwija si ę tutaj warzywnictwo, sadownictwo, uprawa ziemniaków, Ŝyta, owsa i łubinu, a tak Ŝe hodowla bydła i trzody chlewnej. Na terenie omawianego arkusza kanalizacj ę sanitarn ą oraz wysypiska odpadów posiada- ją miejscowo ści Stalowa Wola, Nisko oraz Pysznica. W Stalowej Woli i Nisku pracuj ą komunalne oczyszczalnie mechaniczno-biologiczne, maj ące du Ŝe rezerwy przepustowo ści, ponadto w oczyszczalnie ścieków s ą wyposa Ŝone: huta, elektrownia oraz przedsi ębiorstwo „Pre- fabet” w Stalowej Woli. Teren arkusza Nisko charakteryzuje si ę dobrze rozwini ętą sieci ą tras komunikacyjnych. Główne znaczenie posiadaj ą tutaj: droga krajowa nr 855 biegn ąca z południa na północ od Stalowej Woli do Kra śnika, droga krajowa nr 859 ł ącz ąca Stalow ą Wol ę z Sandomierzem, droga krajowa nr 860 Nisko - Bojanów oraz droga krajowa nr 862, ł ącz ąca Nisko i Jarosław. Przez obszar arkusza przebiegaj ą tak Ŝe dwie drogi mi ędzyregionalne: nr 19 - Kra śnik - Rze- szów i nr 84 - relacji Nisko - Tarnobrzeg oraz funkcjonuje tutaj dobrze rozwini ęta sie ć dróg lokalnych, o nawierzchni utwardzonej, ł ącz ących z sob ą mniejsze miejscowo ści. W zakresie transportu kolejowego główn ą rol ę odgrywa szerokotorowa Linia Hutniczo - Siarkowa Tere-

6 spol - Nowa D ęba oraz jednotorowa linia kolejowa relacji Tarnobrzeg - Stalowa Wola - Lu- blin.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Nisko przedstawiono na podstawie „Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Nisko” (Kwapisz, 1988a,b). W układzie regionalnym obszar omawianego arkusza poło Ŝony jest w północnej cz ęś ci zapadliska przedkarpackiego. Najstarszymi utworami stwierdzonymi na obszarze arkusza s ą osady kambryjskie, po- łudniowej cz ęści Gór Świ ętokrzyskich, które w epoce waryscyjskiej stanowiły północn ą cz ęść masywu małopolskiego (Po Ŝaryski, 1974). Zostały one rozpoznane tylko otworami wiertni- czymi. Wykształcone s ą jako mułowce ilaste z przerostami piaskowców kwarcytowych zapa- daj ące w kierunku południowo-wschodnim. Najpłycej wyst ępuj ą na zachód od miejscowo ści Pilchów, gdzie stwierdzono je na gł ęboko ści 206,0 m p.p.t., natomiast w rejonie Podborka nie zostały nawiercone do gł ęboko ści 667,0 m p.p.t. Na utworach kambru zalegaj ą niezgodnie osady miocenu. W zachodniej cz ęś ci arkusza w obr ębie zło Ŝa siarki „Jamnica” wyst ępuj ą najstarsze osady mioce ńskie wykształcone w postaci szaropopielatych, zielonkawych lub kawowych mułowców cz ęsto zapiaszczonych, rzadziej iłów oraz łupków lignitowych. Natomiast na po- zostałym obszarze wyst ępuj ą jako piaskowce i piaski kwarcowe z domieszk ą pyłu w ęglowe- go. Na tych osadach le Ŝą warstwy baranowskie o bardzo zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści od 3 – 28 m. Warstwy te reprezentowane s ą przez piaskowce kwarcowe drobno i średnioziarniste barwy szarej. Bardzo cz ęsto w stropie piaskowców, na kontakcie z seri ą chemiczn ą, w spo- iwie piaskowców wyst ępuje siarka wtórna. Miejscami jej zawarto ść dochodzi do 20 %. Pia- skowce cz ęsto przechodz ą w piaski lu źne, najcz ęś ciej drobnoziarniste. Skały warstw bara- nowskich zarówno w sp ągu jak i w stropie przechodz ą niewyra źnie w warstwy pod ścielaj ące burow ęglowe jak i nadległe litotamniowe. Wapienie litotamniowe na obszarze arkusza maj ą niewielki zasi ęg i mi ąŜ szo ści, i na wschód od doliny Sanu prawdopodobnie ju Ŝ nie wyst ępuj ą. PowyŜej wapieni litotamniowych wyst ępuje seria osadów chemicznych zbudowana z wapieni siarkono śnych, iłów, gipsów i anhydrytów. W sp ągu serii chemicznej wyst ępuj ą gipsy wiel- kokrystaliczne, szablaste, wy Ŝej gipsy mikrokrystaliczne. W zachodniej cz ęś ci arkusza (rejon Agatówki) w obr ębie serii chemicznej wyst ępuj ą pogipsowe utwory w ęglanowe, buduj ące zło Ŝe siarki rodzimej „Jamnica”. Reprezentowane s ą one przez wapienie, wapienie margliste i brekcje wapienno-margliste. S ą to utwory porowate, zró Ŝnicowane pod wzgl ędem stopnia

7 diagenezy; od wapieni kruchych do bardzo zwi ęzłych pelitycznych, zbitych i ziarnistych. Ko- lejnym typem litologicznym s ą margle, które stanowi ą wkładki grubo ści od kilku cm do 1 m. Osiarkowanie opisanych utworów jest zró Ŝnicowane. Siarka w wapieniach i marglach groma- dzi si ę w szczelinach i sp ękaniach oraz w postaci wprysków i gniazdek w iłach marglistych. Średnia zawarto ść siarki w obr ębie fragmentu zło Ŝa „Jamnica” znajduj ącego si ę na terenie arkusza Nisko waha się od 10,8 % do 20,1 %. Całkowita mi ąŜ szo ść serii chemicznej w obr ę- bie arkusza wynosi od 4,9 m do 49,1 m. Ponad seri ą chemiczn ą le Ŝą warstwy pektenowe wykształcone w postaci margli, wapieni, mułowców i iłowców z tufitami. Mi ąŜ szo ść tych warstw jest zmienna i waha si ę od 9,2 do 42,7 m. Wyst ępuj ące tu iłowce na ogół zawieraj ą liczn ą faun ę. Jedynymi utworami mioce ńskimi odsłaniaj ącymi si ę na powierzchni terenu s ą iły krakowieckie. Odsłaniaj ą si ę one w skarpie doliny Sanu i Bukowej oraz w rejonie Podlesia. Ich mi ąŜ szo ść zmienia si ę od około 120 m w cz ęś ci zachodniej arkusza do ponad 600 m w cz ęś ci wschodniej. Wyst ępuj ą jako iły laminowane lub bryłowe. Obydwa typy litologiczne mog ą si ę przeławica ć, cz ęsto s ą te Ŝ rozdzielone wkładkami piasków gruboziarnistych. W stropie iłów krakowieckich zalegaj ą piaski rzeczne sklasyfikowane jako osady najstarszego plejstocenu. Odsłaniaj ą si ę one pod Ŝwirami na prawym brzegu doliny Sanu w Pysznicy, a mi ąŜ szo ść ich nie przekracza 2 m. Utwory plejstocenu pokrywaj ą wi ększ ą cz ęść powierzchni terenu (fig. 2) i wy- kształcone s ą jako osady lodowcowe, wodnolodowcowe, rzeczne, zastoiskowe oraz eoliczne zlodowace ń południowo-, środkowo- i północnopolskich. Pomi ędzy zlodowaceniami nast ę- powały interglacjały, w czasie których akumulowane były piaski i Ŝwiry rzeczne. Osady interglacjału podlaskiego zachowały si ę na prawym brzegu doliny Sanu - od miejscowo ści Hawryły do Pysznicy oraz w okolicach Stalowej Woli. Utwory zlodowace ń południowopolskich reprezentowane s ą przez: mułki zastoiskowe, gliny zwałowe, piaski i Ŝwiry lodowcowe oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Mułki zastoiskowe zachowały si ę w obni Ŝeniach Równiny Biłgorajskiej. S ą to mułki stalowo-szare z laminami piasku drobnoziarnistego. Ich strop zalega na rz ędnej 165 – 173 m n.p.m. Gliny zwałowe najcz ęś ciej zalegaj ą bezpo średnio na iłach mioce ńskich, tylko w obni Ŝeniach denudacyjnych s ą pod ścielone przez warstw ę mułków. Tworz ą rozległe po- krywy we wschodniej cz ęści obszaru arkusza, pomi ędzy Hawryłami i Klemensówk ą oraz w rejonie Wołoszyna i Studzie ńca, a tak Ŝe tworz ą osta ńce denudacyjne w okolicach D ębowca i Lipowca. Piaski i Ŝwiry lodowcowe i wodnolodowcowe wyst ępuj ą głównie na południe od

8 Kły Ŝowa. Osady te s ą źle wysortowane a mi ąŜ szo ść ich nie przekracza zazwyczaj 5 m. Spo- tyka si ę w nich głazy narzutowe o średnicy do 1 m.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Nisko na tle szkicu geologicznego wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Czwartorz ęd; holocen: 1 - piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen - holocen: 2 - piaski eoliczne lokalnie, w wydmach, 3 - lessy, 4 - lessy piaszczyste i pyły lessopodobne; plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 5 - gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno - deluwialne, 6 - piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; zlodowacenia środkowopolskie: 7 - piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 8 - piaski i Ŝwiry sandrowe , 9 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; zlodowacenia południowopolskie: 10 - gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; zlodowacenia najstarsze: 11 – piaski , Ŝwiry i mułki rzeczne. Neogen; miocen: 12 – wapienie or- ganodetrytyczne, siarkono śne, Ŝwiry, piaskowce i gipsy, 13 – iły, mułki, piaski, Ŝwiry z w ęglem brunatnym. Kreda górna: 14 – wapienie, opoki, margle, fosforyty, czerty, 15 – wapienie, margle, piaskowce, opoki z czertami, fosforyty. Kambr dolny i środkowy: 16 - piaskowce, iłowce, zlepie ńce, mułowce; 17 – zasi ęg zlodowacenia Odry.

Z osadów zlodowace ń środkowopolskich zachowały si ę lessopodobne mułki zastoiskowe spotykane w okolicach miejscowo ści Targowisko i Piskorowy Staw, oraz zalegaj ące na

9 nich piaski i Ŝwiry tarasu nadzalewowego (10 - 40 m n.p. rzeki). Wyst ępuj ą w okolicach Za- rzecza, Studzie ńca i D ębowca, a ich mi ąŜ szo ść przekracza niekiedy 20 m. Osady zlodowace ń północnopolskich to piaski i Ŝwiry dwóch tarasów nadzalewowych. Taras ni Ŝszy (5-7 m n.p. rzeki) utworzony jest przez piaski z przeławiceniami mułków o mi ąŜ szo ści 3-4 m. Piaski te wyst ępuj ą fragmentarycznie w całej dolinie Sanu, widoczne s ą w nielicznych odsłoni ęciach w okolicach Niska. Osady wy Ŝszego tarasu (7-15 m n.p. rzeki) maj ą mi ąŜ szo ść do 15 m. Wyst ępuj ą w centralnej, północnej i południowo-zachodniej częś ci obszaru arkusza. Wynikiem procesów wietrzenia i denudacji po ust ąpieniu l ądolodu s ą osady gliniaste, czasem piaszczyste, które wypełniły obni Ŝenia. Cz ęsto wyst ępuj ą w nich rudy darniowe. Ich mi ąŜ szo ść rzadko przekracza 2,5 m. Nagromadzenia piasków eolicznych zacz ęły si ę tworzy ć po ust ąpieniu lodowca pod ko- niec plejstocenu. Proces ten trwa do chwili obecnej, najwi ększe jego nasilenie miało miejsce na przełomie plejstocenu i holocenu. Piaski te tworz ą wydmy o wysoko ści do 17 m maj ące posta ć wałów o przebiegu północny zachód – południowy wschód zbudowane głównie z pia- sków średnioziarnistych. Wydmom cz ęsto towarzysz ą pola piasków przewianych. Koncentru- ją si ę głównie w północnej oraz południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. We wschodniej cz ęś ci arkusza piaski tworz ą cienk ą, do 2 m warstw ę przykrywaj ącą starsze osady lodowcowe. Osady holocenu reprezentowane s ą przez piaski i mady rzeczne, piaski humusowe oraz torfy i namuły torfiaste. Piaski i mady tworz ą taras zalewowy do 5 m wysoko ści n.p. rzeki. Piaski s ą ró Ŝnoziar- niste, dobrze przesortowane o minimalnej zawarto ści frakcji pylastej. Warstwowanie niewyra źne we frakcji gruboziarnistej, staje si ę dobrze widoczne we frakcji drobniejszej. Le Ŝą ce na piaskach mady osi ągaj ą mi ąŜ szo ść do 5 m. S ą to mady gliniaste z widoczn ą laminacj ą, charakterystyczne dla rzek meandruj ących. Piaski humusowe to średnioziarniste piaski ciemnoszare i brunatnoszare. Osadzaj ą si ę w bocznych dolinach doliny Sanu oraz w starorzeczach i zagł ębieniach bezodpływowych (proces ten trwa równie Ŝ obecnie). Torfowiska zajmuj ą du Ŝe obszary w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza a tak Ŝe na po- łudnie od Stalowej Woli. Torf przechodzi miejscami w brunatne namuły torfiaste, z mniejsz ą ilo ści ą materii organicznej. Mi ąŜ szo ść tej warstwy nie przekracza 3 m.

10 IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Nisko zlokalizowanych jest 13 złó Ŝ kopalin (tabela 1). Jedno z nich to zło Ŝe kopalin chemicznych – „Jamnica” (siarka rodzima). Zło Ŝe to zaliczono do kopalin podstawowych. Pozostałe to zło Ŝa kopalin pospolitych: 7 złó Ŝ kruszywa naturalnego – piasku oraz 5 złó Ŝ kopalin ilastych ceramiki budowlanej. Zło Ŝe piasków kwarcowych „Stalowa Wola - Jamnica” zostało w roku 2005 wykre ślone z Bilansu zasobów z powodu wyczerpania zasobów przemysłowych natomiast zło Ŝe torfu „Studzieniec” zostało wskazane do wykre ślenia z bilansu zasobów w roku 2006, równie Ŝ z powodu wyeksploatowania zło Ŝa.

1. Kopaliny chemiczne

W granicach omawianego arkusza znajduje si ę niewielki fragment zło Ŝa siarki „Jamni- ca” (Pobratyn, Śmiech, 1992). Zło Ŝe zostało udokumentowane w dwóch polach. Jedno w kategorii C 2, znajduje si ę w cało ści na arkuszu Nisko natomiast drugiego w kategorii C 1 tylko niewielki fragment. Zło Ŝe ma ł ączn ą powierzchni ę 2351,1 ha, a jego mi ąŜ szo ść wynosi od 2,9 do 26,1 m średnio 10,6 m. Siarkono śna warstwa wapieni i margli miocenu zalega na gł ęboko- ści 185,6 - 306,5 m p.p.t., średnio 231,4 m p.p.t., natomiast poziom wód zło Ŝowych stabilizu- je si ę od 4,1 do 61,0 m p.p.t. Zło Ŝe ma form ę pokładu, jednak Ŝe z uwagi na jego nieci ągło ść zaliczono je do II grupy zmienno ści. Zawarto ść siarki w serii zło Ŝowej waha si ę od 6,5 do 37,2 % i wynosi średnio 22,5 %. Zło Ŝe siarki „Jamnica” nale Ŝy do złó Ŝ o du Ŝym znaczeniu i warto ści gospodarczej i dlatego, ze wzgl ędu na ochron ę złó Ŝ (Zasady, 2002), zaliczono je do rzadkich w skali całego kraju, skoncentrowanych w okre ślonym regionie (kategoria 2). Z punktu widzenia ochrony środowiska zło Ŝe to uznano za bardzo konfliktowe z uwagi na ogóln ą du Ŝą uci ąŜ liwo ść dla środowiska w przypadku eksploatacji (klasa C). Otworowej eksploatacji siarki towarzysz ą bowiem niekorzystne zjawiska, takie jak osiadanie powierzchni terenu, mo Ŝliwe ska Ŝenie wód powierzchniowych, podtopienia, erupcje i ucieczki wód wykorzystywanych w procesie technologicznym. Poniewa Ŝ w granicach arkusza Nisko znajduje si ę obszar 77,5 ha, co stanowi około 5% całkowitej powierzchni zło Ŝa „Jamnica”, karta informacyjna tego zło Ŝa została zamieszczona w opracowaniu dotycz ącym obszaru arkusza Gr ębów.

11 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geologicz- Stan zagospo- Wydobycie Kategoria Zastosowanie Klasyfikacja Nr zło Ŝa Wiek kompleksu ne bilansowe darowania (tys. ton, Nazwa Rodzaj 3 rozpoznania 3 kopaliny złó Ŝ Przyczyny kon- na litologiczno- (tys. ton, tys. m *) złoŜa tys. m *) zło Ŝa kopaliny fliktowo ści zło Ŝa mapie -surowcowego Klasy Klasy wg stanu na rok 2005 (Przeniosło2006) 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Jamnica* S Ng 42 228 C1+C 2 N - Ch 2 C U, W 2 Brandwica dz. 788 g(gc) Q 1* C1 G 0 Scb 4 B Gl, W 3 Pysznica p Q 8 C1 Z 0 Sb, Sd 4 B W 4 Pysznica - Zawół I p Q 41 C1 Z 0 Sb, Sd 4 B W 6 Podlesie - Krzaki p Q 28 688 B+C 1 N - Sb, Sd 4 B Gl, W 7 Pysznica - Cholewi ńska p Q 16 C1 Z* 0 Sb, Sd 4 B W 8 Podlesie i(ic) Ng 6 672* C2 N - Scb 4 B W 10 Racławice p Q 68 C1 Z 0 Sb 4 B W 11 Zarzecze - Kamie ń i(ic) Ng 247* C1 G 1* Scb 4 B W 12 Zarzecze (dla Ceg. Nisko) g(gc), i(ic) Q, Ng 811* B+C 1 G 2* Scb 4 B W 13 Zarzecze - Hawryły g(gc), i(ic) Q, Ng 2* C1 G 1* Scb 4 B W 12 12 14 Jastkowice - Pale ń p Q 195 C1 G 5 Sb, Sd 4 B W 15 Pysznica – Cholewi ńska II p Q 80 C1 G** 0 Sb, Sd 4 B W Stalowa Wola - Jamnica pk Q - - ZWB - - - - - Studzieniec t Q - - ZWB* - - - - - Rubryka 2: * zło Ŝe poło Ŝone w wi ększo ści na obszarze arkusza Gr ębów Rubryka 3: S - siarka, i(ic) - iły ceramiki budowlanej, g(gc) - gliny ceramiki budowlanej, p - piaski, pk - piaski kwarcowe, t - torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, Ng - neogen Rubryka 7: zło Ŝa: G - zagospodarowane, N - niezagospodarowane, Z – zaniechane, *-eksploatacja zako ńczona w grudniu 2006 r., **-eksploatacja od stycznia 2006 r., ZWB - zło Ŝe wykre ślone z Bilansu zasobów, ZWB* – zło Ŝe wskazane do wykre ślenia z Bilansu zasobów w 2006 r. (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej za- mieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: Ch - surowiec chemiczny, Scb - ceramika budowlana, Sb - budownictwo, Sd - drogownictwo Rubryka 10: zło Ŝa: 2 - rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre ślonym regionie 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: B - konfliktowe, C - bardzo konfliktowe Rubryka 12: U - ogólna uci ąŜ liwo ść dla środowiska, Gl - ochrona gleb, W - ochrona wód

2. Kruszywo naturalne

Na obszarze arkusza Nisko udokumentowano nast ępuj ące zło Ŝa kruszywa naturalnego: „Pysznica” (Kobiela i in., 1996), „Pysznica - Zawół I” (Kobiela, 2001), „Pysznica - Chole- wi ńska” (Py Ŝewicz, 2001), „Pysznica – Cholewi ńska II” (Py Ŝewicz, 2005), „Podlesie - Krza- ki” (Radomska, 1983), „Racławice” (Florek, 1988, Florek, 1999) oraz „Jastkowice – Pale ń” (Frankiewicz, 2004). Zlokalizowane s ą one w obr ębie tarasów Sanu po prawej stronie rzeki, z wyj ątkiem zło Ŝa „Racławice” poło Ŝonego po lewej stronie. Kopalin ą we wszystkich tych zło Ŝach s ą piaski akumulacji rzecznej. S ą to przewa Ŝnie piaski drobno- i średnioziarniste, niekiedy z wkładkami mułków i piasków pylastych. MiąŜ szo ść tych utworów nie przekracza 15 m, a ich dolne partie zbudowane s ą z frakcji grubszych, tj. piasków gruboziarnistych i Ŝwirów (Kwapisz, 1988a,b). Grubo ść nadkładu waha si ę od 0,0 do 0,6 m. Zło Ŝa „Pysznica - Cholewi ńska” oraz „Pysznica – Cholewi ńska II” zostały udokumentowane w obr ębie zło Ŝa „Podlesie - Krzaki”. Zasoby zło Ŝa „Podlesie - Krzaki” nie zostały rozliczone. Tabela 2 Charakterystyka najwa Ŝniejszych parametrów geologiczno-górniczych i jakościowych złó Ŝ kopalin okruchowych

Gł ęboko ść Parametry jakościowe Grubo ść Mi ąŜ szo ść wyst ępowa- zawarto ść Nr punkt nadkładu złoŜa nia zwier- pyłów zło Ŝa Nazwa zło Ŝa Rodzaj piaskowy (m) (m) ciadła wody mineralnych na Powierzchnia (ha) kopaliny (%) od-do od-do (m) (%) mapie od-do śr. śr. od-do od-do śr. śr. śr. 1 2 3 4 5 6 7 8 Pysznica 0,2-0,4 2,6-3,0 2,9-3,5 3 p b.d. śr.1,6 1,2 0,3 2,8 b.d. Pysznica - Zawół I 0,4-0,5 2,1-3,4 2,4-3,8 4 p n.b. n.b. 1,1 b.d. 2,9 b.d. Podlesie - Krzaki 0,2-0,4 4,0-17,8 0,3-4,5 93,8-100,0 0,2-6,0 6 p 187,2 0,3 8,8 b.d. 99,1 1,9 Pysznica - Cholewi ńska b.d. b.d. 1,4-2,0 7 p n.b. n.b. 1,8 0,3 2,3 b.d. Racławice 0,0-0,0 2,4-2,9 10 p b.d. n.b. n.b. 1,4 0,0 2,6 Jastkowice – Pale ń 0,5-1,0 4,6-8,2 2,7-5,2 14 p śr. 98,6 n.b. 1,99 0,63 6,96 b.d. Pysznica – Cholewi ńska II 0,4-0,5 1,8-3,3 0,8-2,5 15 p n.b. n.b. 1,99 0,44 2,58 b.d.

Rubryka 3: p – piasek Rubryki 4-8: b.d. - brak danych, n.b. - nie badano Rubryka 7: punkt piaskowy – ziarna poni Ŝej 2 mm

13 Krótk ą charakterystyk ę najwa Ŝniejszych parametrów geologiczno-górniczych i jako- ściowych złó Ŝ kopalin okruchowych przedstawia tabela 2. W zło Ŝach „Pysznica-Zawół I”, „Pysznica-Cholewi ńska”, „Pysznica-Cholewi ńska II” i „Racławicach” nie były wykonywane badania parametrów jako ściowych. Ogólnie zło Ŝa kruszyw naturalnych posiadaj ą korzystne warunki geologiczno-górnicze dla wydobycia kopaliny, tylko w niektórych przypadkach pewne utrudnienie eksploatacji mo- Ŝe stanowi ć płytko poło Ŝony poziom wód gruntowych. Zgodnie z „Zasadami dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych” (Zasady, 2002) dokonano klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ z punktu widzenia ich ochrony oraz z punktu widzenia ochrony środowiska. Ze wzgl ędu na ochron ę złó Ŝ, wszystkie zło Ŝa kruszyw naturalnych zaliczone zostały do powszechnych, łatwo dost ępnych, licznie wyst ępuj ących na terenie całego kraju (kategoria 4). Z punktu widzenia ochrony środowiska wszystkie zło Ŝa zaliczone zostały do złó Ŝ konfliktowych, mo Ŝliwych do eksploatacji po spełnieniu okre ślonych wymaga ń (klasa B). Przyczyn ą konfliktowo ści wszystkich złó Ŝ jest konieczno ść ochrony wód podziemnych, natomiast w przypadku zło Ŝa „Polesie-Krzaki” dodatkowo ochrona ł ąk utworzonych na glebach pochodzenia organicznego.

3. Kopaliny ilaste

Zło Ŝa kopalin ilastych udokumentowane zostały w mioce ńskich iłach krakowieckich oraz glinach czwartorz ędowych. Iły udokumentowano w zło Ŝu „Podlesie” (Radomska, 1986) i „Zarzecze - Kamie ń” (Radomska, 1996), gliny - w zło Ŝu „Brandwica dz. 788” (Socha, 1997). Natomiast w zło Ŝach: „Zarzecze (dla Ceg. Nisko)” (Boruszczak, 1955) oraz „Zarzecze - Hawryły” (Kobiela, Wianecki, 1995) kopalin ę u Ŝyteczn ą stanowi ą gliny zalegaj ące na iłach. ZłoŜa iłów maj ą mi ąŜ szo ść od 8,5 do ponad 30 m i zalegaj ą pod nadkładem o grubo ści do 4,5 m. Zło Ŝa glin osi ągaj ą maksymaln ą mi ąŜ szo ść 7,8 m pod nadkładem o średniej grubo ści 0,2 m. Gliny maj ą zabarwienie br ązowe i szare, a oprócz materiału północnego zawierają sła- bo obtoczony, cz ęsto odwapniony, gruz marglisty pochodz ący z Wy Ŝyny Lubelskiej. Iły wy- kształcone s ą jako osady laminowane, b ądź bryłowe, które mog ą si ę wzajemnie przeławica ć, a ich pakiety cz ęsto rozdzielone s ą wkładkami piasków (Kwapisz, 1988 a,b). Charakterystyk ę najwa Ŝniejszych parametrów geologiczno-górniczych i jako ściowych złó Ŝ kopalin ilastych zawiera tabela 3. Iły udokumentowane w opisanych zło Ŝach zaliczone zostały do kopalin o przeci ętnym znaczeniu i warto ści gospodarczej. Zło Ŝa posiadaj ą korzystne warunki dla wydobycia kopaliny, tj. prost ą budow ę geologiczn ą oraz dogodne warunki udost ępnienia, jedynie zło Ŝa „Pod-

14 lesie” i „Zarzecze - Kamie ń” wyst ępuj ą pod nieco grubszym nadkładem. W zło Ŝu „Podlesie” wyst ępuje kopalina towarzysz ąca w postaci warstwy piasku o średniej mi ąŜ szo ści 3,4 m. W piasku tym średnia zawarto ść ziarn do 2,0 mm wynosi 98,9 % a średnia zawarto ść pyłów - 5,3 %. Zło Ŝe „Podlesie” przedstawia najwi ększ ą warto ść gospodarcz ą, z uwagi na du Ŝe zasoby kopaliny. W klasyfikacji sozologicznej (Zasady, 2002), ze wzgl ędu na ochron ę złó Ŝ wszystkie zło Ŝa kopalin ilastych zaliczone zostały do powszechnych, łatwo dost ępnych, licznie wyst ę- pujących na terenie całego kraju (kategoria 4). Z punktu widzenia ochrony środowiska rów- nie Ŝ wszystkie zło Ŝa zaliczono do złó Ŝ konfliktowych (klasa B). Przyczyn ą konfliktowo ści wszystkich złó Ŝ jest konieczno ść ochrony wód podziemnych, natomiast w przypadku złoŜa „Brandwica dz. 788” dodatkowo ochrona gleb. Tabela 3 Charakterystyka najwa Ŝniejszych parametrów geologiczno-górniczych i jako ściowych złó Ŝ kopalin ilastych Zło Ŝe: Parametry Brandwica Podlesie Zarzecze - Zarzecze Zarzecze - dz.788 Kamie ń (dla Ceg. Nisko) Hawryły - 2 3 4 5 6 Parametry zło Ŝowe: Rodzaj kopaliny g(gc) i(ic) i(ic) g(gc),i(ic) g(gc),i(ic) Powierzchnia zło Ŝa (ha) 1,05 24,7 1,9 6,7 0,4 Grubo ść nadkładu od-do 0,1-0,1 0,2-4,5 2,5-3,0 0,0-1,0 0,2-0,2 śr. (m) 0,1 1,5 2,8 0,2 0,2 Mi ąŜ szo ść zło Ŝa od-do 1,8-2,3 19,4-34,9 8,5-17,7 0,7-7,0 4,8-7,8 śr. (m) 2,0 27,4 15,2 2,1 5,9 Parametry jako ściowe kopaliny zaw. margla w ziarnach ∅>0,5mm 0,0-0,01 0,0-0,0 od-do nie badano nie badano 0,004 0,0 nie badano śr. (%) skurczliwo ść wysychania 6,6-9,4 9,2-9,6 5,6-11,0 6,0-9,0 od-do nie badano 8,2 9,4 b.d. b.d. śr. (%) woda zarobowa 20,15 – 24,63 20,1 – 36,0 od-do nie badano nie badano 23,48 27,0 śr. 28,0 śr. (%) Parametry jako ściowe wyrobu Nasi ąkliwo ść (%) 14,6-16,2 18,5-19,6 10,3-22,3 brak danych od-do nie badano 15,4 b.d. 14,5 16,0 śr. temp. wypalania - 900 900 900 brak danych (°C) Wytrzymało ść na ściskanie (MPa) 13,6-20,0 23,0-26,3 9,0-26,7 brak danych od-do nie badano 17,7 b.d. 18,0 9,8 śr.

Rubryka 3: i(ic) – iły ceramiki budowlanej, g(gc) - gliny ceramiki budowlanej

15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie w granicach arkusza Nisko prowadzona jest eksploatacja w dwóch zło Ŝach kruszyw naturalnych oraz w 4 zło Ŝach kopalin ilastych. Eksploatowane zło Ŝa posiadaj ą kon- cesje oraz wyznaczone obszary i tereny górnicze (tabela 4), a wydobycie kopalin ma charakter ci ągły. Prace górnicze w obr ębie eksploatowanych złó Ŝ prowadzone s ą odkrywkowo, systemem ścianowym, a kopalina urabiana jest sposobem mechanicznym. W zło Ŝu „Jastkowice – Pale ń” eksploatowany jest piasek na mocy koncesji z 2005 r. wa Ŝnej do ko ńca 2015 r. Wydobycie prowadzone jest w granicach ustanowionego obszaru i terenu górniczego o powierzchni równej powierzchni zło Ŝa i wynosz ącej 1,99 ha. Eksploata- cja prowadzona jest w wyrobisku wgł ębnym o gł ęboko ści dochodz ącej do 5 m. Drugim eksploatowanym zło Ŝem piasku jest zło Ŝe „Pysznica – Cholewi ńska II”. Kon- cesja wydana w roku 2005 wa Ŝna jest do ko ńca 2010 roku. Dla zło Ŝa tego ustanowiono obszar i teren górniczy o powierzchni 1,99 ha. Eksploatacja zło Ŝa rozpocz ęta została w styczniu 2006 r. i jest prowadzona w wyrobisku o wymiarach 300 x 150 x 2 m. Wyrobisko jest zawodnione. Kruszywo z obu złó Ŝ jest wykorzystywane do celów budowlanych i dla drogownictwa bez przeróbki. Na zachód od zło Ŝa „Pysznica – Cholewi ńska II” znajduje si ę wyrobisko, całkowicie zawodnione, zaniechanego zło Ŝa „Pysznica – Cholewi ńska”. Zło Ŝe to było eksploatowane od listopada 2001 do grudnia 2006. W odległo ści około 1 km na północ od Pysznicy, znajduje si ę wyrobisko obejmuj ące dwa zaniechane zło Ŝa piasku „Pysznica” i „Pysznica- Zawół I”. Zło Ŝe „Pysznica” było eksploatowane w latach 1996 – 2000 natomiast zło Ŝe „Pysznica- Zawół I” w latach 2001 – 2003. Wydobywan ą kopalin ą był piasek, który wykorzystywano do celów budowlanych i drogowych. Wyrobisko w zachodniej cz ęś ci samoistnie zostało zawodnione. Pomi ędzy Niskiem a Racławicami znajduje si ę wyrobisko wgł ębne powstałe w wyniku dotychczasowej eksploatacji (obecnie zaniechanego) zło Ŝa piasku „Racławice”. Jest ono zawodnione w cz ęś ci północnej i ma wymiary 250 x 80 x 8 m. Eksploatacja zło Ŝa „Brandwica dz. 788” prowadzona jest w wyrobisku wgł ębnym o wymiarach 100 x 30 x 3 m, które znajduje si ę w południowej cz ęś ci zło Ŝa. Centralna cz ęść wyrobiska jest zawodniona, a eksploatacja odbywa się spod wody z post ępem frontu robót w kierunku południowo-zachodnim. Wydobyta glina słuŜy do produkcji wyrobów ceramicznych w zakładzie przeróbczym zlokalizowanym w bezpośrednim s ąsiedztwie zło Ŝa.

16 Wydobycie iłów ceramiki budowlanej w zło Ŝu „Zarzecze - Kamie ń” prowadzone jest na drugim poziomie, a front eksploatacji przesuwa si ę w kierunku północnym. Wyrobisko eksplo- atacyjne zło Ŝa ma charakter wgł ębny o wymiarach 180 x 140 x 12 m. W 2005 r. ze zło Ŝa wydobyto 1,0 tys. m 3 iłu, który wykorzystywany jest do produkcji wyrobów ceramicznych. Cegielnia znajduje si ę w Skowierzynie - miejscowo ści poło Ŝonej na zachód od granic arkusza Nisko. Tabela 4 Tabela stanu eksploatacji złó Ŝ

Nr Powierzchnia [ha] Rekultywacja złoŜa Nazwa zło Ŝa Koncesja Uwaga na kopalina Obszar Teren mapie górniczy górniczy Wyrobisko Jamnica 1 brak - - - - S wyrobisko czynne Brandwica dz. 788 wa Ŝna do eksploatacja od 2 1,05 1,05 cz ęś ciowo zawod- g(gc) 31.12.2007 r. 1997 r. nione zło Ŝe zaniechane , Pysznica wyrobisko zawod- 3 brak - - eksploatacja w latach p nione 1996-2000 zło Ŝe zaniechane , Pysznica - Zawół I wyrobisko cz ęś cio- 4 brak - - eksploatacja w latach p wo zawodnione 2001-2003 Podlesie – Krzaki 6 brak - - - - p zło Ŝe zaniechane, Pysznica – Cholewi ńska wygasła wyrobisko zawod- 7 - - eksploatacja w latach p 31.12.2006 nione 2001-2006 Podlesie 8 brak - - - - i(ic) zło Ŝe zaniechane , Racławice wyrobisko cz ęś cio- 10 brak - - eksploatacja w latach p wo zawodnione 1996-1999 Zarzecze – Kamie ń wa Ŝna do wyrobisko cz ęś cio- eksploatacja od 11 1,915 3,516 i(ic) 31.12.2007 r. wo zawodnione 1997 r. Zarzecze wa Ŝna do wyrobisko cz ęś cio- eksploatacja od 12 (dla Ceg. Nisko) 4,597 7,478 31.12.2007 r. wo zawodnione 1965 r. g(gc), i(ic) eksploatacja od Zarzecze – Hawryły wa Ŝna do wyrobisko cz ęś cio- 13 6,863 6,863 1997 r. g(gc), i(ic) 30.04.2007 r. wo zaro śni ęte nowa koncesja w toku Jastkowice – Pale ń wa Ŝna do eksploatacja od 14 1,999 1,999 wyrobisko czynne p 31.12.2015 r. 2005 r. Pysznica wa Ŝna do wyrobisko zawod- eksploatacja od 15 – Cholewi ńska II 1,99 1,99 31.12.2010 r. nione 2006 r. p Stalowa Wola zło Ŝe wykre ślone – Jamnica brak - - wyrobisko zaro śni ęte z bilansu zasobów pk w 2005 r. zło Ŝe wskazane do Studzieniec wyrobisko w trakcie brak - - wykre ślenia z bilansu t rekultywacji zasobów w roku 2006 S - siarka, i(ic) - iły ceramiki budowlanej, g(gc) - gliny ceramiki budowlanej, p - piaski, pk - piaski kwarcowe, t – torfy

17 Glina i ił wydobywane ze zło Ŝa „Zarzecze (dla Ceg. Nisko)” równie Ŝ przerabiane s ą poza obszarem omawianego arkusza, na południe od jego granic. Cegielnia zlokalizowana jest w miejscowo ści Nisko - Warchoły poło Ŝonej w obr ębie obszaru arkusza Rudnik. W wyniku dotychczasowych prac górniczych prowadzonych w granicach przedmiotowego zło Ŝa, po- wstało wyrobisko stokowe o wymiarach 230 x 120 x 7 m. Kopalina pozyskiwana jest w północno-zachodniej cz ęś ci wyrobiska frontem eksploatacyjnym przesuwaj ącym si ę w kierunku północnym. Wielko ść wydobycia w 2005 r. wyniosła 2,0 tys. m 3 kopaliny. Eksploatacja zło Ŝa „Zarzecze - Hawryły” prowadzona jest w południowej cz ęś ci wyrobiska stokowego o wymiarach 200 x 30 x 10 m z post ępem frontu robót w kierunku wschodnim. Północna cz ęść wyrobiska uległa samoistnej rekultywacji wodnej i le śnej. W 2005 r. ze zło Ŝa wydobyto 1,0 tys. m 3 gliny i iłu, które wykorzystywane s ą do produkcji wyrobów ceramicznych. Cegielnia znajduje si ę w Stalowej Woli - Agatówce, w odległo ści około 23 km od zło Ŝa. Koncesja na wydobycie dla zło Ŝa „Zarzecze –Hawryły” była wa Ŝna do 30.04.2007 r. Obecnie u Ŝytkownik stara si ę o poszerzenie granic zło Ŝa i now ą koncesj ę. Zło Ŝe torfu „Studzieniec” eksploatowane było w latach 1997- 1999. W wykonanym Dodatku nr 1 do dokumentacji (Py Ŝewicz, 2006) zasoby zostały rozliczone, obecnie w zło Ŝu pozostały tylko zasoby w filarach. W decyzji nr RŚ.IV.7514-32/06 zatwierdzaj ącej ten dodatek z dn. 18.12. 2006 r. Marszałek woj. podkarpackiego wnioskuje, Ŝe zło Ŝe to nale Ŝy wykre- śli ć z bilansu zasobów. Na omawianym terenie oprócz eksploatacji prowadzonej w obr ębie udokumentowanych złó Ŝ ma miejsce tak Ŝe eksploatacja niekoncesjonowana. Prowadzona jest ona okresowo w kilku punktach wyst ępowania kopaliny, dla których sporządzono karty informacyjne. S ą to wyrobiska przewa Ŝnie o wielko ści kilkudziesi ęciu metrów. Wydobywany piasek i piasek ze Ŝwirem, urabiany jest r ęcznie, a nast ępnie wykorzystywany przez miejscow ą ludno ść na lokalne potrzeby budowlane.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszary perspektywiczne i prognostyczne wyst ępowania kopalin zlokalizowane na arkuszu Nisko wyznaczono na podstawie sprawozda ń z bada ń geologiczno – poszukiwawczych, Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Nisko (Kwapisz, 1988 a,b) oraz wizji terenowej stwierdzaj ącej punkty wyst ępowania kopaliny. Wyznaczono 3 obszary perspektywiczne i 1 prognostyczny kruszywa naturalnego (piasków). Obszar prognostyczny (tabela 5) wytypowano w obr ębie obszaru perspektywicznego, po uwzgl ędnieniu ogranicze ń zwi ązanych z wyst ępowaniem infrastruktury oraz terenów i obiektów prawnie

18 chronionych. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin na obszarze arkusza Nisko zwi ązane s ą z czwartorz ędowymi utworami piaszczystymi wyst ępuj ącymi w rejonie miejscowo ści: Wola Rzeczycka, Kły Ŝów, Słomiana i Nisko. Tabela 5 Wykaz obszarów prognostycznych Grubo ść kompleksu Zasoby Nr Wiek Średnia Powierzch- Parametry litologicz- w kat. Zasto- obsza- Rodzaj kompleksu grubo ść nia jako ściowe no- D sowanie ru na kopaliny litologiczno- nadkładu 1 (ha) (%) surowco- (tys. kopaliny mapie surowcowego (m) wego ton) śr. (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 zawarto ść : - pyły mineralne: 1,1 - 5,3 Sb, I 1,9 p Q - zanieczyszczenia 2,5 15,0 500 Sd obce: brak - zanieczyszczenia organiczne ślady

Rubryka 3: p – piasek Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 8: informacje o zasobach kopaliny pochodz ą ze Sprawozdania z poszukiwa ń złó Ŝ kruszywa naturalnego dla potrzeb budownictwa w rej. Stalowej Woli - (Czaja, Szyma ńska, 1989). Rubryka 9: Sb – surowiec budowlany, Sd - surowiec drogowy

Obszar prognostyczny nr I znajduje si ę na północ od Woli Rzeczyckiej. Wyznaczono go w obr ębie wydmy, w której w trakcie prac poszukiwawczych odwiercono 3 otwory zwiadowcze (Czaja, Szyma ńska, 1989). Stwierdzono, i Ŝ pod nadkładem gleby, piasku z cz ęś ciami or- ganicznymi oraz piasku gliniastego zalegaj ą dobrej jako ści piaski średnioziarniste, które mo- gą by ć wykorzystywane jako surowiec budowlany i drogowy. Oszacowana ilo ść zasobów w kategorii D 1 wynosi około 500 tys. ton kopaliny. Przy obliczeniu zasobów przyj ęto g ęsto ść piasku wynosz ącą 1,68 g/cm 3. Obszar perspektywiczny wyst ępowania piasków w okolicach Kły Ŝowa i Słomianej wyznaczono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ni- sko (Kwapisz, 1988a). Wyst ępuj ą tutaj ró Ŝnoziarniste piaski wodnolodowcowe, warstwowane o mi ąŜ szo ści od 2 - 8 m, pod nadkładem gleby i piasku gliniastego o średniej grubo ści 0,3 m. Na południe od Niska, na tarasie nadzalewowym rzeki Barcówki, znajduje si ę obszar perspektywiczny wyst ępowania piasków (Kwapisz, 1988 a). Seri ę u Ŝyteczn ą stanowi ą tutaj piaski drobno- i średnioziarniste o mi ąŜ szo ści od 3 do 10 m, zalegaj ące pod nadkładem gleby

19 i piasków pylastych o grubo ści 0,4 m (M ączka, Surowaniec, 1970). Obszaru prognostycznego nie wytypowano z uwagi na brak bada ń jako ści kopaliny. Piaski uj ęte w wyznaczonym obszarze prognostycznym i obszarach perspektywicznych zaliczono do kopalin o przeci ętnym znaczeniu i warto ści gospodarczej. S ą to nagromadzenia łatwo dost ępne, które po dokładniejszym rozpoznaniu geologicznym mog ą by ć eksploatowane sposobem odkrywkowym. Ewentualnym utrudnieniem mo Ŝe by ć cz ęś ciowe zawodnienie piasków, co jest charakterystyczne dla wszystkich wyznaczonych obszarów. W 1982 roku w rejonie Studzie ńca przeprowadzone były prace poszukiwawcze za pia- skiem i Ŝwirem, które dały wynik negatywny (Cywicka, 1982). Odwiercono tutaj dwa otwory o gł ęboko ści 10 m, które wykazały, i Ŝ wyst ępuj ące tu piaski s ą miejscami silnie zapylone oraz maj ą niewielk ą mi ąŜ szo ść . Dodatkowe utrudnienie stanowi płytko wyst ępuj ące zwierciadło wód gruntowych. Negatywne okazały si ę równie Ŝ wyniki prac geologiczno - zwiadowczych za surowca- mi ilastymi ceramiki budowlanej prowadzone w okolicach miejscowo ści: Jastkowice, Rozwa- dów, Pysznica, Malce i Hawryły (Fijałkowski, 1986). Powodem nieprzydatno ści kopaliny była najcz ęś ciej mała mi ąŜ szo ść serii u Ŝytecznej a miejscami, jak np. w Hawryłach, du Ŝa grubo ść nadkładu. Ponadto badania surowca w warunkach laboratoryjnych wykazały niedosta- teczn ą wytrzymało ść mechaniczn ą wykonanych z niego wyrobów. Udokumentowane w 1995 r. zło Ŝe „Zarzecze - Hawryły”, które zlokalizowane jest w s ąsiedztwie obszaru okre ślonego jako negatywny, wykorzystuje naturalne wci ęcie morfologiczne w dolinie Sanu, w zwi ązku z czym gruby nadkład nie stanowi utrudnienia dla eksploatacji. W roku 1985 w okolicach miejscowo ści Piskorowy Staw prowadzone były prace geologiczno – zwiadowcze za surowcem ilastym dla potrzeb ceramiki budowlanej (Radomska, 1985). Odwiercono tu 9 otworów, z których pobrano próby do bada ń. Badania laboratoryjne wykazały, Ŝe wyst ępuj ące tu gliny i mułki nie posiadaj ą dobrej jako ści ze wzgl ędu na nisk ą skurczliwo ść suszenia (poni Ŝej 6 %) oraz nisk ą wytrzymało ść na ściskanie (6-13 MPa w temp. wypalania 900 oC). Obszar zaznaczono jako negatywny. Torfy wyst ępuj ące w obr ębie arkusza nie maj ą znaczenia gospodarczego i nie zostały uj ęte w potencjalnej bazie surowcowej torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996).

20 VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Nisko poło Ŝony jest w dorzeczu górnej Wisły. Przewa Ŝaj ąca cz ęść powierzchni arkusza stanowi zlewni ę Sanu, a tylko dwa niewielkie fragmenty w cz ęś ci zachodniej i południowo-zachodniej nale Ŝą do zlewni rzeki Ł ęg. Zlewnie Sanu i Ł ęgu rozgranicza dział wodny drugiego rz ędu. San przepływa przez obszar arkusza z południowego-wschodu na północny-zachód zbieraj ąc wody prawobrze Ŝnych dopływów: Łukawicy, Bukowej i Py- szynki oraz dopływu lewobrze Ŝnego, jakim jest Barcówka. Granice zlewni tych rzek wyzna- czaj ą działy wodne trzeciego rz ędu. Oprócz wód płynących na obszarze arkusza Nisko znajduje si ę szereg małych zbiorni- ków wodnych - starorzeczy, które s ą pozostało ści ą dawnego koryta Sanu, a w obr ębie rezerwatu „Imielty Ług” zlokalizowany jest staw o tej samej nazwie. Źródła wyst ępuj ące na obszarze omawianego arkusza zwi ązane s ą z kraw ędzi ą doliny rzeki Bukowej - w okolicach miejscowo ści Szwedy oraz dolin ą Sanu, gdzie wyst ępuj ą w rejonie miejscowo ści Hawryły. Maj ą one wydajno ść dochodz ącą do 2 m 3/h i wyst ępuj ą z reguły na kontakcie wychodni osadów czwartorz ędowych i nieprzepuszczalnych iłów krakowieckich (Kwapisz, 1988 a,b). Stan czysto ści wód płyn ących na badanym arkuszu był systematycznie monitorowany na rzece San w miejscowo ści Zarzecze i Brandwica oraz na rzece Bukowa w miejscowo ści Jastkowice (WIO Ś, 2006). Wody Sanu w punktach pomiarowo-kontrolnych na terenie arkusza oceniono jako zadowalaj ącej jako ści i zaliczono do III klasy. Wska źnikami decyduj ącymi o tej klasie czysto ści s ą: ogólna liczba bakterii coli, barwa oraz ChZT-Mn. Natomiast wody rzeki Bukowej w miejscowo ści Jastkowice charakteryzowały si ę niezadowalaj ącą jako ści ą (klasa IV). W wodach stwierdzono wysokie warto ści wska źników zanieczyszcze ń organicznych: ChZT-Cr, ChZT-Mn, ogólny w ęgiel organiczny oraz zły stan sanitarny. Do zanieczyszczenia wód przyczyniaj ą si ę odprowadzane ścieki z oczyszczalni biolo- gicznych w Nisku i Stalowej Woli, a tak Ŝe wody przemysłowe m.in. z Huty „Stalowa Wola” i wody pochłodnicze z Elektrowni „Stalowa Wola” SA. Przyczyn ą zanieczyszczenia wód s ą równie Ŝ spływy z pól uprawnych oraz nawo Ŝonych ł ąk i pastwisk.

2. Wody podziemne

Zgodnie z regionalnym podziałem zwykłych wód podziemnych Polski obszar obj ęty arkuszem Nisko nale Ŝy do regionu przedkarpackiego (Paczy ński, 1995).

21 Podstawowym źródłem wiedzy o warunkach hydrogeologicznych tego obszaru jest Ma- pa hydrogeologiczna Polski w skali 1: 50 000 wykonana w roku 1997 (Perek,1997). Na obszarze arkusza Nisko, główny u Ŝytkowy poziom wodono śny znajduje si ę wył ącznie w utworach czwartorz ędowych. Tworz ą go utwory piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe pochodzenia rzecznego i rzeczno-lodowcowego. Mi ąŜ szo ść utworów wodono śnych jest zmienna i wynosi od 3 m w cz ęś ci wschodniej do 35 m w cz ęś ci zachodniej arkusza. Utwory te le Ŝą na nierównym stropie mioce ńskich iłów krakowieckich. Zwierciadło wód podziemnych wyst ę- puje na gł ęboko ści od 1 do 5 m, a w obr ębie wydm od 2 do 15 m i ma charakter swobodny. Jedynie w dolinie Sanu, gdzie miejscami wyst ępuj ą namuły, zwierciadło wód mo Ŝe by ć nie- znacznie napi ęte (Perek,1997). Zasilanie warstwy wodono śnej odbywa si ę przez bezpo średni ą infiltracj ę wód opadowych. Najcz ęś ciej brak jest izolacji od powierzchni terenu. Lokalizacja uj ęć wód podziemnych w głównej mierze zale Ŝy od zasiedlenia terenu i od mo Ŝliwo ści praktycznego wykorzystania wód podziemnych. Najwi ększe czynne uj ęcia wód podziemnych zlokalizowane s ą w rejonie Stalowej Woli i Niska. Najwi ększ ą wydajno ść maj ą dwa uj ęcia komunalne dla Stalowej Woli, tj.: uj ęcie główne składaj ące si ę z 21 studni o łącznej wydajno ści 746 m 3/h oraz znajduj ące si ę na południe od niego rezerwowe „Stare Uj ęcie”, które składa si ę z 10 studni o wydajno ści 394 m 3/h. Obecnie „Stare Uj ęcie” wykorzystywane jest jako uj ęcie dla huty. Wody ujmowane studniami wierconymi na obszarze arkusza Nisko przewa Ŝnie s ą śred- niej jako ści, nale Ŝą do II klasy i wymagaj ą prostego uzdatniania, ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść Ŝelaza i manganu. Dla uj ęcia komunalnego dla Stalowej Woli oraz „Starego Uj ęcia” została wyznaczona wspólna strefa ochrony po średniej o powierzchni około 18 km 2. W wyniku eksploatacji uj ęć w Stalowej Woli nast ąpiło obni Ŝenie zwierciadła wód podziemnych i powstanie leja depresji powierzchni około 17,5 km 2 (Perek,1997). Zachodnia i południowo-zachodnia cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie głów- nego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 425 - D ębica - Stalowa Wola -Rzeszów udokumentowanego szczegółow ą dokumentacj ą hydrogeologiczn ą (Górka i inni, 1996) (fig.3). Jest to zbiornik czwartorz ędowy o powierzchni całkowitej 2 194 km 2 i zasobach dyspozycyj- nych w ilo ści 576 tys. m 3/d. Na powierzchni zbiornika oraz wokół niego wyznaczona jest strefa ochronna.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Nisko na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol- sce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwyŜej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w o środku porowym, 4 – granica GZWP w o środku szczelinowo – krasowym, 5 – granica GZWP w o środku szczelinowo – porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 406 – Niecka lubelska (Lublin), kreda górna (K 2); 422 – Zbiornik Romanówka, jura górna (J 3); 425 – Zbiornik D ębica – Stalowa Wola – Rzeszów, czwartorz ęd (Q); 426 – Dolina kopalna Kolbuszowa, czwartorz ęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń okre ślone w Załączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytko- wania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 890 – Nisko, umieszczono w tabeli 6. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści prze-

23 ci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały, wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

24 Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 6). Tabela 6 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 890- dian) w gle- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie obszarów niezabu- Nisko bach na arku- lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra dowanych Polski 4) szu 890- Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Nisko

Metale N=6522 N=15 N=15 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5 – 6 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5 – 83 21 27 Cr Chrom 50 150 500 <1 – 13 1 4 Zn Cynk 100 300 1000 <10 – 81 19 29 Cd Kadm 1 4 15 <1 <1 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1 – 8 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1 – 20 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 <2 – 25 2 3 Pb Ołów 50 100 600 <5 -19 8 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 – 0,09 0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 890-Nisko 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 15 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 15 wy Prawo wodne, Cr Chrom 15 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 15 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 15 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 15 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 15 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 15 2) Pb Ołów 15 grupa B - grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych ą Hg Rt ęć 15 z wył czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 890-Nisko do poszczególnych grup u Ŝytkowania zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 15 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

25 Przeci ętne zawarto ści arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, oło- wiu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do wartości przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne

Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po średnio na zdrowia człowieka. W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku sedymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysłowymi i komunalnymi, jest za- trzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ązków organicznych trafiaj ą- cych do wód powierzchniowych. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą potencjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego po- ruszenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05. 2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 7 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji

26 rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL . Tabela 7 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* - ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** - MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Deve- lopment and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub

27 niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny PM Ś, co trzy lata do bada ń pobierane s ą osady z Sanu w Brandwicach. Osady te charakteryzują si ę nieco podwy Ŝszon ą zawarto ści ą chromu, miedzi i niklu w porównaniu do warto ści ich tła geochemicznego, ale s ą to zawarto ści ni Ŝsze od dopuszczalnych st ęŜ eń według rozporz ądzenia M Ś, s ą one tak Ŝe ni Ŝ- sze od ich warto ści PEL, powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 8 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg) San Pierwiastek Brandwice Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 16 Cynk (Zn) 48 Kadm (Cd) <0,5 Mied ź (Cu) 12 Nikiel (Ni) 17 Ołów (Pb) 8 Rt ęć (Hg) 0,043

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku

28 stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 10 do około 55 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 28 nGy/h i jest nieco ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 10 do około 30 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 15 nGy/h.

Wyniki Powierzchni ę arkusza Nisko buduj ą głównie osady rzeczne (mady, mułki, piaski i Ŝwiry rzeczne) pochodz ące z okresu zlodowacenia północnopolskiego oraz z okresu holocenu. W cz ęś ci południowo-wschodniej znaczna cz ęść obszaru zajmuj ą gliny zwałowe i utwory lodowcowe (piaski, Ŝwiry, głazy) zwi ązane ze zlodowaceniem południowopolskim. Lokalnie, na omawianym obszarze, wyst ępuj ą torfy oraz piaski eoliczne. W profilu zachodnim zdecy- dowanie wy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma charakteryzuj ą si ę holoce ńskie mady (30-50 nGy/h), wyst ępuj ące wzdłu Ŝ północnej cz ęś ci profilu, od osadów plejstoce ńskich - dominuj ących w jego cz ęś ci południowej (10-20 nGy/h). W profilu wschodnim pomierzone warto ści dawek promieniowania s ą do ść niskie i wyrównane (dominuj ą warto ści: 10- 15 nGy/h). Nieco wy Ŝsze warto ści promieniowania gamma (15-30 nGy/h) obserwuje si ę w południowej cz ęś ci profilu, w rejonie wyst ępowania glin zwałowych.

29 890 W PROFIL ZACHODNI

Dawka promieniowania gamma

5615442

5605451

5603632 m 5601604

5599513

5597489

0 10 20 30 40 50 60 nGy/h

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5615442

5605451

5603632 m 5601604

5599513

5597489

0 2 4 6 8 10

kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rz ędnych - opis siatki kilometro- wej arkusza) St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę od około 1,0 do około 9,0 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wynosz ą od około 1,0 do około 3,5 kBq/m 2. Nieco podwy Ŝszone lokalnie warto ści w profilu zachodnim zwi ązane s ą z niezbyt intensywn ą anomali ą wyst ępuj ącą w okolicach Tarnobrzega i nie stwa- rzaj ą Ŝadnego zagro Ŝenia radiologicznego dla ludno ści.

30 IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: - obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, - obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, - obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach po- zbawionych naturalnej izolacji, zaznaczono tak Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów.

31 Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie:

- izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom skła- dowania odpadów,

- rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ętych obszarów ochrony (b - zabudowy, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód, z – złó Ŝ). Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikaj ą- ce z wyst ępowania w obr ębie wyró Ŝnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich. Lokali- zowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz dokumentami plani- stycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 9). Tabela 9 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜszo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 9), - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do

32 materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wybranych wier- ce ń, których profile geologiczne (tabela 9) wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Profile te przedstawiaj ą budow ę geologiczn ą do gł ęboko ści 5 m poni Ŝej stropu pierw- szej warstwy wodono śnej poło Ŝonej pod utworami izoluj ącymi. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Nisko Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Perek, 1997). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczo- nymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Nisko bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści skła- dowania odpadów podlegaj ą: - zabudowa Stalowej Woli b ędącej siedzib ą Urz ędu Miasta i Gminy oraz Starostwa Po- wiatowego, Pysznicy i Niska – siedzib Urz ędów Gmin oraz miejscowo ści: Jastkowice, Zarzecze, Racławice i Rzeczyca, - obszary obj ęte ochron ą prawn ą w systemie NATURA 2000 „Lasy Janowskie” i „Puszcza Sandomierska” (ochrona ptaków) oraz „Uroczyska Lasów Janowskich” i „Dolny San i Wisłok” (ochrona siedlisk), - lasy o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, wyst ępuj ące w północno wschodniej i południowo zachodniej cz ęś ci, - rezerwaty przyrody: „Imielty Ług” i „Jastkowice”, - obszary podmokłe, bagienne oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, - teren (do 250 m) wokół akwenów oraz obszarów źródliskowych, - obszar w zasi ęgu udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 425 „D ębica–Stalowa Wola-Rzeszów” i obszar ochrony zbiornika, - strefa ochrony po średniej uj ęcia wód podziemnych (Stalowa Wola),

33 - powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: San, Bukowa, Łukawica, Gilówka, Pyszynka, Barcówka i mniejszych cieków, - tereny o spadkach przekraczaj ących 10 0, - strefy osuwisk, - teren lotniska sportowego Aeroklubu Polskiego Stalowa Wola-Turbia. Obszary bezwzgl ędnie wył ączone z mo Ŝliwo ści składowania odpadów zajmuj ą około 85% powierzchni analizowanego terenu.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 9) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej, ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Za odpowiednie dla składowania odpadów wył ącznie oboj ętnych uznano obszary wyst ępowania piasków i Ŝwirów lodowcowych na glinach zwałowych zlodowace ń południowo- polskich. S ą to piaski, najcz ęś ciej gliniaste, niewarstwowane, z głazami narzutowymi o śred- nicy do 1 m. Ich mi ąŜ szo ści nie przekraczaj ą na ogół 2 m. Tu Ŝ pod nimi wyst ępuj ą gliny br ą- zowe, w sp ągu stalowo-szare, w partiach stropowych silnie zwietrzałe. Gliny mog ą zawiera ć przewarstwienia piaszczyste. Mi ąŜ szo ść glin wynosi około 6 - 10 m. Obszary, na których mo Ŝna składowa ć odpady oboj ętne wyznaczono w rejonie Cierpi- sów i Zad ąbrowy w gminie Nisko oraz Pałek–Zapacza w gminie Jarocin. Przy podj ęciu decyzji o budowie składowiska odpadów oboj ętnych w wyznaczonych obszarach konieczne b ędą badania hydrogeologiczne, poniewa Ŝ mog ą by ć zawodnione. Wyznaczone obszary nie s ą ograniczone warunkowo i znajduj ą si ę przy drogach dojazdowych.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych i niebezpiecznych Najlepsze własno ści izolacyjne w obr ębie obszarów, na których mo Ŝna składowa ć odpady maj ą neoge ńskie iły krakowieckie (sarmat). W miejscach ich powierzchniowych wyst ą- pie ń i tam, gdzie iły przykryte s ą glinami zwałowymi zlodowace ń południowopolskich wyznaczono obszary preferowane do składowania odpadów komunalnych, a miejscami nawet niebezpiecznych.

34 Osady sarmatu wykształcone s ą w postaci iłów z przewarstwieniami mułków, rzadziej piasków. Pod wzgl ędem litologicznym w obr ębie iłów wyró Ŝnia si ę iły laminowane i bryło- we. Obydwa typy litologiczne iłów cz ęsto rozdzielaj ą wkładki piasków gruboziarnistych (Kwapisz, 1988). W miejscach, gdzie gliny zwałowe zlodowace ń południowopolskich zalegaj ą bezpo- średnio na iłach krakowieckich, tworz ąc z nimi wspólny pakiet izoluj ący wyznaczono obszary pod składowanie odpadów komunalnych o zmiennych własno ściach izolacyjnych. Gliny te s ą najcz ęś ciej br ązowe, w partiach sp ągowych stalowo-szare. Zawieraj ą one około 65% materiału północnego i około 35% bardzo słabo obtoczonego, odwapnionego gru- zu marglistego. W partiach stropowych s ą silnie zwietrzałe. Obszary wyznaczone pod składowanie odpadów komunalnych w obr ębie powierzchniowych wyst ąpie ń glin zwałowych le Ŝą cych na iłach krakowieckich wyznaczono w rejonie: Krzaków, Borka, Spokojnej–Podborka–Piasków–Hawryłów oraz Kudelków, w południowo wschodniej cz ęś ci analizowanego terenu, w granicach gmin: Nisko, Pysznica i Jarocin. Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk w rejonie Kudelków i Piasków jest blisko ść zabudowy, w rejonie Spokojnej poło Ŝenie w granicach strefy ochronnej Parku Kra- jobrazowego „Lasy Janowskie”. W rejonie Podlesia w gminie Pysznica wyznaczono obszar predysponowany do skła- dowania odpadów niebezpiecznych. Jest to teren udokumentowanego zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Podlesie”. Na du Ŝej powierzchni, pod nadkładem o grubo ści od 0,2 do 4,5 m, ( średnio 1,5 m), zalegaj ą iły krakowieckie o mi ąŜ szo ści od 19,4 do 34,9 m, (średnio 27,4 m). Zło Ŝe jest niezagospodarowane, mo Ŝliwa jest wi ęc eksploatacja surowca z jednoczesnym profilowaniem ścian bocznych i podło Ŝa dla potrzeb składowania odpadów niebezpiecznych. Obszar zło Ŝa znajduje si ę przy drogach dojazdowych, ma równinn ą powierzchni ę na tyle du Ŝą , Ŝe składowisko mo Ŝna zlokalizowa ć w dogodnej odległo ści od roz- proszonych, nielicznych zabudowa ń Podlasia. Oprócz zabudowy (rozproszonej) ograniczeniem warunkowym budowy składowiska w tym obszarze jest poło Ŝenie w granicach strefy ochronnej Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”. Składowiska odpadów komunalnych zlokalizowane w Pysznicy, Nisku i Stalowej Woli (Huta Stalowa Wola); dodatkowo składowisko w Nisku nie ma uszczelnienia i stanowi powa Ŝne ognisko zagro Ŝenia wód podziemnych.

35 Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Warunki geologiczne w obr ębie wyznaczonych obszarów s ą bardzo korzystne, najbardziej w rejonach, gdzie bezpo średnio na powierzchni lub pod niewielkim nadkładem glinia- stym wyst ępuj ą iły krakowieckie sarmatu. Warunki takie panuj ą praktycznie we wszystkich wyznaczonych pod składowanie odpadów obszarach. Najwi ększ ą stwierdzon ą wierceniami mi ąŜszo ść maj ą iły w rejonie Podlesia, gdzie wyznaczono obszar pod składowanie odpadów niebezpiecznych. W obr ębie obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów nie wyst ępuje u Ŝytkowy poziom wodono śny. Budowa składowisk odpadów nie b ędzie wi ęc zagro Ŝeniem dla wód podziemnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska po eksploatacji złó Ŝ iłów ceramiki budowlanej: „Zarzecze-Kamie ń”, „Za- rzecze” i „Zarzecze-Hawryły” oraz miejsca niekoncesjonowanego wydobycia kopalin na potrzeby lokalne znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowa- nia odpadów i nie powinny by ć rozpatrywane pod tym k ątem. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno–in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

36 X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Do opracowania warunków podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Nisko wykorzystano Szczegółow ą map ę geologiczn ą Polski, arkusz Nisko w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami (Kwapisz, 1988 a,b) oraz mapy topograficzne tego terenu w skali 1:50 000 i 1:25 000. Ocen ę warunków podło Ŝa budowlanego przedstawiono na omawianym arkuszu z pomini ęciem: obszarów wyst ępowania złó Ŝ kopalin, obszarów le śnych, gleb chronionych klas II -IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, terenów Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie, rezerwatów przyrody, terenów zieleni urządzonej, terenów mi ędzywala i obsza- rów o zwartej zabudowie. O geologiczno-in Ŝynierskich warunkach obszaru decyduje rodzaj i stan gruntów, mor- fologia terenu, gł ęboko ść zalegania wód podziemnych oraz procesy geodynamiczne. Uw- zgl ędniaj ąc powy Ŝsze kryteria, na mapie wydzielono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych koncentruj ą si ę na obszarze arkusza głównie na północny-wschód od Sanu - pomi ędzy tarasem zalewowym rzeki a kompleksem lasów. Wyst ępuj ą tu grunty w stanie: spoistym zwartym, półzwartym i twardoplastycznym oraz grunty niespoiste średniozag ęszczone i zag ęszczone, na których nie stwierdzono zjawisk geodynamicznych, a gł ęboko ść zalegania zwierciadła wód gruntowych przekracza 2 m p.p.t. Do gruntów spoistych wykazuj ących korzystne warunki budowlane zaliczono wyst ą- pienia iłów trzeciorz ędowych w rejonie Zarzecza oraz skonsolidowanych glin zwałowych zlodowace ń południowopolskich pomi ędzy Zarzeczem a Krzakami i w okolicach miejscowo- ści Wołoszyny i Studzieniec. Iły wykazuj ą zró Ŝnicowanie wytrzymało ści i odkształcalno ści oraz wła ściwo ści ekspansywnych (Kaczy ński, 1981). Obszary ich wyst ępowania uznano za korzystne dla budownictwa, jakkolwiek utwory te wykazuj ą znaczne pogorszenie cech geologiczno-in Ŝynierskich przy kontakcie z wod ą w tym równie Ŝ procesy p ęcznienia i skurczu. St ąd konieczno ść starannego odwodnienia wykopów fundamentowych, niedopuszczenia do stagnacji wód opadowych w dnach wykopów oraz szczelnego zamykania przestrzeni mi ędzy skarp ą wykopu a fundamentami i ścianami budynku lub zastosowanie drena Ŝy. Do gruntów sypkich charakteryzuj ących si ę korzystnymi warunkami budowlanymi za- kwalifikowano piaski i Ŝwiry rzeczne tarasów nadzalewowych z okresu zlodowace ń północ- nopolskich wyst ępuj ące w okolicach: Goliszowca, Rzeczycy, Rozwadowa, Jastkowic, Pysz- nicy, Kły Ŝowa i Racławic oraz utwory piaszczysto - Ŝwirowe tarasów nadzalewowych z okresu zlodowace ń środkowopolskich z rejonu Studzie ńca. Korzystne warunki budowlane

37 wykazuj ą równie Ŝ: piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe i lodowcowe zlodowace ń południowo- polskich zlokalizowane pomi ędzy Kły Ŝowem a Krzakami oraz w okolicach Słomianej i Pod- borka, a ponadto osady Ŝwirowe znajduj ące si ę w rejonie Zarzecza, które akumulowane były w czasie najstarszego interglacjału (Kwapisz, 1988 a,b). Obszary o niekorzystnych warunkach budowlanych na arkuszu Nisko zwi ązane s ą głównie z dolin ą Sanu oraz jego dopływów. S ą to tereny gdzie wyst ępuj ą grunty słabono śne, zwierciadło wody znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m p.p.t., wody s ą agresywne w stosunku do materiałów budowlanych, rejony podmokłe i zabagnione, zalewane w czasie powodzi, obj ęte ruchami masowymi, o du Ŝych spadkach terenu powy Ŝej 12 % oraz zmiennej morfologii. Rejon doliny Sanu i jego dopływów wykazuje niekorzystne warunki dla budownictwa z kilku wzgl ędów. Wyst ępuj ą tutaj grunty słabono śne, do których zaliczono: grunty organiczne, czyli torfy, namuły torfiaste i piaski humusowe, grunty spoiste w stanie mi ękkoplastycz- nym i plastycznym, tj., mady oraz grunty niespoiste, lu źne reprezentowane przez piaski rzeczne tarasów zalewowych. Oprócz tego omawiany rejon charakteryzuje si ę płytko zalegaj ącym zwierciadłem wód gruntowych - od 0 do 2 m p.p.t. oraz nara Ŝony jest na podtopienie w przypadku powodzi. Ponadto woda gruntowa wyst ępuj ąca w obr ębie gruntów organicznych zawiera zazwyczaj rozpuszczone kwasy humusowe, wskutek czego mo Ŝe by ć silnie agresywna w stosunku do betonu i stali. Do niekorzystnych dla budownictwa zaliczono równie Ŝ obszary wyst ępowania piasków eolicznych. S ą to wydmy i pola piasków przewianych, które skupiają si ę głównie na terenach zalesionych w północno-wschodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Ponad- to s ą one zlokalizowane na tarasach nadzalewowych doliny Sanu, w rejonie Rozwadowa i Zarzecza. Posadowienie budynków na piaskach eolicznych mo Ŝe by ć utrudnione. Nast ępn ą grup ę obszarów o niekorzystnych warunkach budowlanych stanowi ą rejony charakteryzuj ące si ę du Ŝymi deniwelacjami terenu. S ą to zbocza o spadkach powy Ŝej 12 %, które na obszarze arkusza wyst ępuj ą w dolinie Sanu - na południowy - zachód od Zarzecza. Do niekorzystnych dla budownictwa zaliczono równie Ŝ cz ęś ci tarasów nadzalewowych Sanu w okolicach Woli Rzeczyckiej i Racławic, które charakteryzuj ą si ę zmienn ą morfologi ą zdo- minowan ą przez odsypy i rynny erozyjne. Wynikiem procesów denudacji i erozji s ą równie Ŝ kraw ędzie i skarpy wyst ępuj ące w dolinach Łukawicy, Bukowej, Gilówki i Sanu oraz młode dolinki rozcinające zbocza dolin rzecznych. Obszary te stanowi ą utrudnienie dla budownictwa, ze wzgl ędu na strome zbocza oraz niestabilne podło Ŝe (Kwapisz, 1988a,b). Zalegaj ące pod osadami czwartorz ędu trzeciorz ędowe iły krakowieckie powoduj ą, Ŝe stoki morfologicz-

38 ne s ą predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych. Najbardziej nara Ŝone na osuwi- ska i obrywy s ą zbocza doliny Bukowej oraz doliny Sanu w okolicach Zarzecza i Hawryłów. W rejonie Targowiska istnieje osuwisko o wymiarach 500 x 350 m, które powstało w wyniku podcinania zbocza doliny przez rzek ę Bukow ą (Kwapisz, 1988a,b). Posadowienie obiektów budowlanych na obszarach o du Ŝych spadkach terenu wymaga sporz ądzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskich uwzgl ędniaj ących m.in. zmienno ść budowy podło Ŝa, stateczno ść skarp itp.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Nisko znajduj ą si ę gleby chronione (klasy II - IVa) oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Gleby chronione zajmuj ą około 15 % powierzchni arkusza. Wyst ępuj ą w dolinie Sanu i s ą to głównie mady. Gleby wy Ŝszych klas bonitacyjnych (ni Ŝszej jako ści) to głównie gleby bielicowe wytworzone z piasków, glin, iłów i utworów py- łowych a tak Ŝe gleby bielicowe wytworzone z piasków wydmowych. Gleby o ni Ŝszej przydatno ści rolniczej u Ŝytkowane s ą jako grunty leśne. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą w dnach dolin cieków wodnych i innych obni Ŝeniach terenu. Wi ększe ich kompleksy znajduj ą si ę na południe od Stalowej Woli oraz pomi ędzy Pysznic ą i Słomian ą. Około 50% powierzchni omawianego terenu pokrywaj ą lasy. Wyst ępuj ą one w połud- niowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza gdzie stanowi ą fragment Puszczy Sandomierskiej oraz w cz ęś ci północno-wschodniej, b ędąc fragmentem Puszczy Solskiej. Obszary wysoczyzn są poro śni ęte przez ró Ŝnorodne zespoły lasów li ściastych i mieszanych, najcz ęściej siedliska boru mieszanego sosnowo - d ębowego z domieszk ą brzozy, które przechodz ą w bory sosno- we. W obni Ŝeniach bezodpływowych wyst ępuj ą niewielkie płaty borów bagiennych, a w Puszczy Sandomierskiej na Ŝyznych glebach rozwijaj ą si ę gr ądy wilgotne. Tereny nad- rzeczne porastaj ą niedu Ŝe kompleksy lasów ł ęgowych z d ębem, jesionem i wierzb ą. Północno-wschodnia cz ęść arkusza została obj ęta ochron ą przyrody w postaci Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie utworzonego w 1984 r. (Uchwała Nr II/12/84 WRN w Tarnobrzegu z dn. 03.10.1984, Dz. Urz. Woj. Tarnobrzeskiego Nr 9, poz.74). Lasy Janow- skie s ą jednym z wi ększych zwartych kompleksów le śnych w Polsce, stanowi ą cz ęść Puszczy Solskiej. Ich powierzchnia wynosi 4055,0 ha. Jest to teren płaski, urozmaicony wzniesieniami wydmowymi, lekko nachylony w kierunku południowo-zachodnim. Zachował si ę tu na znacznych powierzchniach unikatowy w skali Europy krajobraz le śny z bogatymi ekosyste- mami le śnymi, wodnymi i bagiennymi o du Ŝym stopniu naturalno ści i bogactwie gatunko- wym. W Lasach Janowskich wyodr ębniono ponad 200 zespołów ro ślinnych, w tym 33 le śne.

39 Mo Ŝna tu znale źć około 800 gatunków ro ślin naczyniowych, wiele gatunków grzybów, mchów, porostów, w tym rzadkie i prawnie chronione. W śród lasów przewa Ŝaj ą bory sosno- we, z charakterystycznym dla tego terenu ekotypem sosny solskiej. Odnale źć tu mo Ŝna tak Ŝe liczne wyspowo rozmieszczone fragmenty borów jodłowych i lasów mieszanych. Lasy Ja- nowskie to jedna z wa Ŝniejszych ostoi zwierzyny w tej cz ęś ci kraju. Odpowiednie warunki bytowania znalazły tu: ło ś, jele ń, wilk, sarna, jenot. śyj ą tu tak Ŝe: dziki, lisy, borsuki, tumaki, tchórze i wydry. Głuszce i cietrzewie s ą na tym terenie obj ęte ochron ą. Stanowiska głuszca zaliczane s ą do najbogatszych na Ni Ŝu Polskim. Potwierdzono wyst ępowanie około 150 ga- tunków ptaków, w śród nich drapie Ŝnych (m.in. bielika, krótkoszpona, orlika krzykliwego). Wokół Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie została ustanowiona otulina o powierzchni 37 824,0 ha. W obr ębie Lasów Janowskich utworzone zostały 2 rezerwaty przyrody: „Imielty Ług” i „Jastkowice” (tabela 10). „Imielty Ług” jest to rezerwat le śny i torfowiskowo - wodny, który utworzono w 1988 r. (Zarz. Min. Ochr. Środ. i Zas. Nat. z dn. 18.01.1988 r., MP Nr 5, poz.48), na powierzchni 738 ha. Celem utworzenia rezerwatu było zachowanie charakterystycznych dla Puszczy Solskiej rozległych obszarów bagien, zarastaj ących zbiorników wodnych z rzadk ą i chronion ą ro ślin- no ści ą, stanowi ącą ostoj ę ptactwa. Ochron ą obj ęte s ą bagna oraz otaczaj ące je lasy bagienne z unikalnymi zespołami ro ślinno ści stanowi ące ostoj ę dla wielu gatunków zwierz ąt. Na terenie rezerwatu gnie ździ si ę orzeł bielik, mo Ŝna tu spotka ć równie Ŝ wiele gatunków gadów, płazów i ssaków, w tym: jelenia i łosia. Z rzadkich ro ślin wyst ępuj ą tutaj: rosiczki, bluszcze, widłaki, płucnica islandzka, wierzba borówkolistna oraz wawrzynek wilczełyko. Rezerwat le śny „Jastkowice” powstał w 1959 r. (Zarz. Min. Le śn. i Przem. Drzewn. z dn.19.09.1959 r., M.P.1959.97.522), na powierzchni 45,7 ha w celu zachowania fragmen- tów lasu mieszanego z bogat ą flor ą. Do szczególnych osobliwo ści przyrodniczych nale Ŝą tutaj: kilkadziesi ąt egzemplarzy d ębu szypułkowego i jodły pospolitej osi ągaj ących du Ŝe roz- miary oraz liczne stanowiska lilii złotogłów i wawrzynka wilczełyko. Na obszarze arkusza ustanowionych zostało 10 pomników przyrody Ŝywej (tabela 10). Są to skupiska drzew lub pojedyncze drzewa, w szczególno ści te s ędziwe i okazałych rozmia- rów. Głównie s ą to: d ęby szypułkowe, klony pospolite, jesiony wyniosłe, sosny wejmutki. Pozostało ści ekosystemów maj ących znaczenie ze wzgl ędu na zachowanie unikatowych typów środowiska, chronione s ą jako u Ŝytki ekologiczne. W okolicach miejscowo ści Kocha- ny znajduj ą si ę zabagnione ł ąki, które obj ęte zostały ochron ą na powierzchni 0,8 ha.

40 Tabela 10 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Nr Gmina Rok Forma Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść zatwier- ochrony Powiat (powierzchnia w ha) Na mapie dzenia 1 2 3 4 5 6 Janów Lub., Modliborzyce janowski L, T, W „Imielty Ług” 1 R Dębowiec 1988 Pysznica (738) stalowowolski Pysznica L „Jastkowice” 2 R Jastkowice 1959 stalowowolski (45,7) Pysznica PŜ 3 P Kochany 1988 stalowowolski dąb szypułkowy PŜ Stalowa Wola 4 P Charzewice 1988 2 sosny wejmutki, lipa szerokolist- stalowowolski na, buk pospolity i jesion wyniosły Stalowa Wola PŜ 5 P Rozwadów 1997 stalowowolski klon pospolity, jesion wyniosły PŜ Pysznica 6 P Pysznica 1991 rosiczka okr ągłolistna i widłak stalowowolski torfowy Nisko PŜ 7 P Nisko (Sopot) 1988 ni Ŝański jesion wyniosły PŜ Nisko 8 P Nisko 1997 „D ębinka” zgrupowanie 182 d ębów ni Ŝański szypułkowych PŜ Nisko 2 platany klonolistne, sosna wej- 9 P Nisko 1988 ni Ŝański mutka, klon pospolity, d ąb szypuł- kowy Nisko PŜ 10 P Nisko 1997 ni Ŝański dąb szypułkowy Nisko PŜ 11 P Nisko 1997 ni Ŝański dąb szypułkowy Nisko PŜ 12 P Racławice 1988 ni Ŝański dąb szypułkowy, klon pospolity Pysznica zabagniona ł ąka 13 U Kochany 1998 stalowowolski (0,8)

Rubryka 2: P – pomnik przyrody, R - rezerwat, U - uŜytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej rodzaj rezerwatu: L - le śny, T - torfowiskowy, W – wodny

Poza istniej ącymi zatwierdzonymi formami ochrony przyrody na mapie wyst ępuje jeszcze projektowany Park Krajobrazowy Puszczy Sandomierskiej w południowo-zachodniej cz ęści arkusza oraz projektowany Zaklikowsko-Ulanowski Obszar Chronionego Krajobrazu,

41 w granicach arkusza na znacznej powierzchni pokrywaj ący si ę z otulin ą ju Ŝ funkcjonuj ącego Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. W latach 1995 - 96, dla obszaru całego kraju, opracowana została koncepcja krajowej sieci ekologicznej „ECONET - POLSKA” (Liro, 1998). Jest to system obszarów w ęzłowych, najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i najbardziej reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów kraju, poł ączonych sieci ą korytarzy ekologicznych. W koncepcji przyj ętej w sieci „ECONET” północna i północno-wschodnia cz ęść terenu omawianego arkusza znajduje si ę w obszarze w ęzłowym o znaczeniu mi ędzynarodowym - (34 M) Lasy Janowskie, natomiast dolina Sanu stanowi mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny - (30 m) Dolnego Sanu (fig.5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Nisko na tle systemów ECONET (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 23 M - Obszar Doliny Środko- wej Wisły, 34 M – Obszar Lasów Janowskich, 2 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 25 K - Obszar Doliny Środkowego Sanu, 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 28m - Tarnobrzeski Wisły, 30m - Dolnego Sanu.

42 Pod wzgl ędem fizyczno-geograficznym obszar ten jest terenem: wy Ŝynnym lessowym, tarasów wydmowych i den dolinnych. Głównymi typami siedlisk jest: Ŝyzna buczyna karpac- ka, subkontynentalny gr ąd odmiany wy Ŝynnej , bór mieszany, środkowoeuropejski bór so- snowy, bór wilgotny, bór bagienny, ł ęg olszowo-jesionowy, ł ęg wierzbowo-topolowy, ols, bór świerkowy, bór jodłowy, świerczyna na torfie, torfowisko niskie, torfowisko przej ściowe i wysokie. Zachowane s ą zbiorowiska naturalne, półnaturalne i rzadkie zbiorowiska synantro- pijne. Północna i północno-wschodnia cz ęść obszaru arkusza na podstawie Dyrektywy Rady Europy (nr 79/409/EWG), znajduje si ę w obr ębie wyznaczonego obszaru specjalnej ochrony ptaków (OSO) (tabela 11). Wchodzi on w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000, pod nazw ą „Lasy Janowskie” (kod PLB 060005). Obszar ten obejmuje rozległy i zwar- ty kompleks le śny. Przewa Ŝa teren płaski, urozmaicony wzniesieniami wydmowymi, lekko nachylony w kierunku południowo-zachodnim. Obszary bezodpływowe lub okresowo prze- pływowe zaj ęte s ą przez torfowiska wysokie lub przej ściowe. W śród ro ślinno ści przewa Ŝaj ą zbiorowiska le śne (80%), przewa Ŝnie siedliska borowe. W północno-wschodniej cz ęś ci arkusza wyst ępuje fragment siedliskowej ostoi - „Uroczyska Lasów Janowskich” (kod PLH 060031). Granica tej ostoi w obr ębie arkusza pokrywa si ę z granic ą rezerwatu przyrody „Imielty Ług”. Na terenie mapy, w południowo-zachodniej jej cz ęś ci wyst ępuje równie Ŝ niewielki fragment obszaru specjalnej ochrony ptaków - „Puszcza Sandomierska” (kod PLB 180005). Obszar stanowi bardzo cenn ą ostoj ę wielu gatunków ptaków. W przypadku kraski, podgorzałki i czapli białej, obszar stanowi miejsce gniazdowania ponad 10 % populacji tych gatunków w Polsce. Organizacje pozarz ądowe wyznaczyły tutaj jeszcze obszar do ochrony w systemie Natu- ra 2000 - ostoj ę siedliskow ą „Dolnego Sanu i Wisłoka”.

43 Tabela 11 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

Poło Ŝenie centralnego Nazwa obszaru Powierzchnia Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza Typ Kod punktu obszaru Lp. i symbol oznaczenia obszaru Obszaru obszaru Długo ść Szeroko ść Kod na mapie (ha) Województwo Powiat Gmina geograficzna geograficzna NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Radomy śl, Zakli- stalowowolski ków, Pysznica 1 A PLB060005 Lasy Janowskie (P) E 22 22 34 N 50 38 42 62 801,2 PLO91 podkarpackie

lubelskie janowski Modliborzyce Uroczyska Lasów Ja- PLO33 G PLH060031 E 22 27 7 N 50 37 55 4 343,1 Janów Lubelski 2 nowskich (S) PLO91 podkarpackie stalowowolski Pysznica

Puszcza Sandomierska 3 A PLB180005 E 21 45 N 50 25 132 955,3 PLO91 podkarpackie stalowowolski Bojanów

44 44 (P)

Rubryka 2: A – wydzielone OSO (Obszary Specjalnej Ochrony), bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000 G- obszar SOO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar OSO (obszar specjalnej ochrony) Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie P - obszar specjalnej ochrony ptaków, S - specjalny obszar ochrony siedlisk

XII. Zabytki kultury

Najstarszymi zabytkami na obszarze arkusza Nisko s ą stanowiska archeologiczne. Na map ę naniesiono wszystkie obiekty wpisane do rejestru zabytków, posiadaj ące średni ą i du Ŝą warto ść poznawcz ą. S ą to obozowiska, osady i ślady osadnictwa pochodz ące z epoki kamien- nej i br ązu, reprezentuj ące kultur ę pucharów lejkowatych, ceramiki sznurowej, amfor kuli- stych, trzcinieck ą, świdersk ą i łu Ŝyck ą. Najwi ększe skupisko stanowisk archeologicznych wyst ępuje w okolicach miejscowo ści Pilchów, Rozwadów, B ąków, Pysznica, Kły Ŝów oraz na granicy Stalowa Wola - Nisko. W młodszej epoce kamienia tereny te były pokryte puszcz ą. Ślady osadnictwa wyst ępuj ą tylko na obszarach niezalesionych, nad brzegami rzek, na wydmach lub w dolinach. Przemieszczały si ę t ędy koczownicze grupy zajmuj ące si ę łowiectwem poszukuj ąc miejsc bogatych w zwierzyn ę. Pozostawiły po sobie tylko nikłe ślady, takie jak ko ści zwierz ęce, fragmenty kamiennych narz ędzi, paleniska itp. W epoce br ązu oprócz ło- wiectwa ludzie zaj ęli si ę równie Ŝ rolnictwem, połowem ryb czy rzemiosłem, st ąd wi ęcej śla- dów osadnictwa stacjonarnego. Najstarsze miejscowo ści na terenie arkusza to Nisko i Racławice. Parafia pod wezwaniem Biskupa Stanisława w Racławicach, erygowana w latach 1252 - 1288, jest najstarsz ą parafi ą w okolicy. Pierwsza wzmianka historyczna o Nisku pochodzi z XV w. od Jana Długo- sza. Nisko było wsi ą królewsk ą nale Ŝą cą do parafii Bieliny. Istniał tu folwark królewski pła- cący dziesi ęcin ę na rzecz parafii w Racławicach, kmiecie i karczmarze płacili na rzecz ko- ścioła w Bielinach. Od roku 1530 Nisko stanowiło wraz z okolicznymi miejscowo ściami wła- sno ść kapituły sandomierskiej. Wi ększo ść zabytków na obszarze arkusza Nisko to budownictwo sakralne. Na terenie dawnego miasta Rozwadów, obecnie w granicach Stalowej Woli, znajduje si ę drewniany ko- ściół parafialny z 1802 r. W Stalowej Woli znajduj ą si ę równie Ŝ ko ściół parafialny pod wezwaniem Matki Boskiej Skaplerznej wzniesiony w latach 1898– 1907, siedemnastowieczny zespół klasztorny oo. kapucynów i ko ściół pod wezwaniem Zwiastowania NMP. Zabytkowy drewniany ko ściół z 1802 r. p.w. św. Floriana jest jednym z ciekawszych obiektów sakral- nych, zarówno pod wzgl ędem architektonicznym jak i historycznym. W roku 1943 został przeniesiony ze wsi Stany i ponownie odbudowany w Stalowej Woli. Zbudowany jest z trzech rodzajów drewna: modrzewia, sosny stanowskiej i sosny pospolitej. W Racławicach znajduje si ę pochodz ący z 1746 r. ko ściół parafialny. Obecnie jest on opustoszały, a wyposa- Ŝenie zostało przeniesione do nowo wybudowanego ko ścioła. Obok znajduje si ę plebania pochodz ąca z przełomu XVIII i XIX w. oraz dzwonnica wybudowana w 1920 roku. Godny

uwagi jest równie Ŝ zbudowany w 1720 r. drewniany ko ściół parafialny w Zarzeczu pod wezwaniem Matki Boskiej Śnie Ŝnej i św. Tadeusza Judy, plebania i ko ściół farny w Nisku pod wezwaniem św. Józefa wzniesiony na przełomie XIX i XX w., kaplica w Nisku - Warchołach wybudowana w 1884 roku jako kaplica na terenie letniej rezydencji Marii i Oliviera hr. Re- ssëquier oraz kaplica w Nisku - Malcach z 1910 roku, stanowi ąca obecnie cz ęść ko ścioła pa- rafialnego p.w. NMP Królowej Polski. Z zabytków architektury świeckiej nale Ŝy wyró Ŝni ć: dziewi ętnastowieczny zespół dworsko-parkowy w Zarzeczu koło Niska z dworem klasycystycznym oraz dawny folwark Sopot w Nisku - Malcach, gdzie znajduje si ę figura Świ ętej Rodziny ufundowana przez Ress- ëquierów w 1887 roku. Figura ta została gruntownie odnowiona dzi ęki staraniom malcza ń- skiej społeczno ści. Z dawnego zespołu pałacowego w Nisku pozostała pi ętrowa, murowana oficyna zajmowana w okresie mi ędzywojennym przez Prywatne Gimnazjum Realne, a w cza- sach nam współczesnych m.in. przez bibliotek ę miejsk ą. Ponadto w Charzewicach, Nisku Malcach, Racławicach i Zarzeczu znajduj ą si ę zespoły parkowe obj ęte ochron ą konserwatorsk ą, a w Rozwadowie, Nisku, Kły Ŝowie, Podborku i Ko- chanach - historyczne miejsca pami ęci zwi ązane z walkami o niepodległo ść kraju.

XIII. Podsumowanie

Niniejsze opracowanie w sposób kompleksowy przedstawia stan rozpoznania i eksploatacji oraz perspektywy zagospodarowania złó Ŝ kopalin na tle elementów środowiska przyrodniczego, ochrony przyrody i zabytków kultury obszaru arkusza Nisko. Obszar arkusza poło Ŝony jest na granicy województw Podkarpackiego i Lubelskiego. Jest to teren równinny, o wysokim poziomie zalesienia (Puszcza Sandomierska i Lasy Janow- skie). U Ŝytki rolne i zabudowa koncentruj ą si ę wzdłu Ŝ doliny Sanu, który przepływa przez teren arkusza z południowego wschodu na północny - zachód. Arkusz Nisko posiada charakter przemysłowo - rolniczy. Przemysł skupiony jest głównie w Stalowej Woli, która znana jest zwłaszcza z zakła- dów bran Ŝy przemysłu ci ęŜ kiego. Nowego bod źca dla rozwoju gospodarczego upatruje si ę w powołaniu Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, w skład której wchodzi m.in. cz ęść terenów Huty Stalowa Wola. Strefa ustanowiona jest na 20 lat i poprzez korzystne ulgi podatkowe stwarza dogodne warunki dla potencjalnych inwestorów. Wa Ŝną rol ę w gospodarce omawianego regionu odgrywa równie Ŝ rolnictwo wykorzy- stuj ące Ŝyzne gleby w dolinie Sanu. Rozwija si ę tutaj: warzywnictwo, sadownictwo, wikli- niarstwo oraz uprawa zbó Ŝ i ro ślin okopowych.

W obr ębie arkusza udokumentowano 13 złó Ŝ: 7 złó Ŝ piasku, 5 złó Ŝ kopalin ilastych i zło Ŝe siarki. Zło Ŝe torfu, którego obecnie zasoby zostały rozliczone i wnioskowane jest do wykre ślenia z bilansu. Eksploatacja odbywa si ę tylko w dwóch zło Ŝach piasku i w czterech zło Ŝach kopalin ilastych. W kilku miejscach w obr ębie arkusza prowadzona jest niekoncesjonowana eksploatacja piasku na potrzeby lokalne. Na omawianym terenie wyznaczono 3 obszary perspektywiczne i 1 prognostyczny dla kopalin okruchowych. Wyst ępuj ą one w okolicach Woli Rzeczyckiej, Kły Ŝowa i Niska. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje w utworach czwartorz ędowych i zwi ązany jest z piaszczysto-Ŝwirowymi osadami. Zachodnia i południowo-zachodnia cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 425 - D ębica - Stalowa Wola - Rzeszów udokumentowanego szczegółow ą dokumentacj ą hydrogeologiczn ą. Na terenie obj ętym arkuszem Nisko około 85% powierzchni jest bezwzgl ędnie wył ą- czona z mo Ŝliwo ści składowania odpadów ze wzgl ędów geo środowiskowych. Wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych, komunalnych i niebezpiecznych. Dla ewentualnego składowania odpadów niebezpiecznych wyznaczono obszar w granicach udokumentowanego zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Podlesie”. Obszary preferowane do składowania odpadów komunalnych wyznaczono w miejscach gdzie gliny zwałowe zlodowace ń południowopolskich zalegaj ą na iłach krakowieckich (Krzaki, Borek, Spokojna–Podborek–Piaski–Hawryły i Kudelki). Odpady typu oboj ętnych mo Ŝna potencjalnie składowa ć w rejonie: Cierpisów, Zad ąbrowy oraz Pałek–Zapacza. S ą to obszary wyst ą- pie ń lodowcowych piasków i Ŝwirów o mi ąŜ szo ści nieprzekraczaj ącej 2,0 m, le Ŝą cych na glinach zwałowych zlodowace ń południowopolskich. Wyrobiska eksploatowanych złó Ŝ i miejsca niekoncesjonowanego wydobycia kopalin na potrzeby lokalne znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści skła- dowania odpadów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Podło Ŝe budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowi ą głównie obszary wyst ępowania piasków i Ŝwirów rzecznych tarasów nadzalewowych zlodowace ń pół- nocnopolskich i środkowopolskich, a tak Ŝe glin zwałowych zlodowace ń południowopolskich. Natomiast podło Ŝe budowlane o warunkach niekorzystnych na omawianym obszarze to

przede wszystkim grunty organiczne, piaski rzeczne tarasów zalewowych Sanu i jego dopły- wów, mułki oraz piaski eoliczne. Badany obszar posiada du Ŝe walory przyrodnicze. W 50 % jest to obszar zalesiony, w północno - wschodniej cz ęś ci arkusza utworzony został Park Krajobrazowy „Lasy Janow- skie”, w obr ębie którego ustanowiono dwa rezerwaty przyrody. Na terenie arkusza znajduje si ę równie Ŝ 10 pomników przyrody. W ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000 wyznaczono tutaj dwa obszary specjalnej ochrony ptaków: „Lasy Janowskie” (kod PLB 060005) i „Puszcza Sandomierska” (kod PLB 180005) oraz ostoj ę siedliskow ą „Uroczyska Lasów Janowskich” (kod PLH 060031). Preferuje si ę utrzymanie dotychczasowych kierunków rozwoju gospodarczego regionu oraz poło Ŝenie nacisku na rozwój bazy turystycznej na zalesionych obszarach na północny - wschód Sanu, które mog ą słu Ŝyć mieszka ńcom Niska i Stalowej Woli jako tereny rekreacyjno - wypoczynkowe.

XIV. Literatura

BORUSZCZAK F., 1955 - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowców ilastych cegielni „Ni- sko”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Krakowie. CYWICKA K., 1982 - Sprawozdanie geologiczne z bada ń zwiadowczych za kruszywem na- turalnym w obr ębie czasz projektowanych zbiorników wodnych w województwie tarnobrzeskim. Zakład Projektów i Dokumentacji Geologicznych, Oddział w Kiel- cach. CZAJA B., SZYMA ŃSKA G. 1989 - Sprawozdanie z poszukiwa ń złó Ŝ kruszywa naturalnego dla potrzeb budownictwa w rejonie Stalowej Woli. Pracownia Geologiczna Dyrekcji Okr ęgowej Dróg Publicznych w Lublinie. DOMINIAK S., 2002 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski, w skali 1:50 000 (MGGP). Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. FIJAŁKOWSKI J., 1986 - Sprawozdanie z geologicznych bada ń zwiadowczych za surowca- mi ilastymi ceramiki budowlanej w rejonie Jastkowice - Krzeszów, woj. tarnobrze- skie. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Kielcach. FLOREK E., 1988 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasku do celów budowlanych w miejscowo ści Racławice. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie

FLOREK E., 1999 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku budowlanego w II poziomie wydobywczym w obszarze wyrobisk poeksploatacyjnych ko- palni piasku „Racławice”. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie.

FRANKIEWICZ A., 2004 - Dokumentacja geologiczna złoŜa piasku „Jastkowice-Pale ń”

w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. GÓRKA J., LE ŚNIAK J., SZKLARCZYK T. 1996 - Dokumentacja hydrogeologiczna zbior- ników wód podziemnych nr 425, 426, 427. Przedsi ębiorstwo „Progeo”, Kraków. Instrukcja, 2005 - Instrukcja opracowania mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KACZY ŃSKI R. 1981 - Wytrzymało ść i odkształcalno ść górnomioce ńskich iłów zapadliska przedkarpackiego. Biuletyn Geologiczny, tom 29, Wydawnictwa Uniwersytetu War- szawskiego, Warszawa. KLECZKOWSKI A. S., 1990 - Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, skala 1: 500 000. Akademia Górniczo - Hutnicza w Krakowie. KOBIELA B., 2001 - Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku Pysznica - Zawół I”. Starostwo Powiatowe w Stalowej Woli. KOBIELA B., SMUSZKIEWICZ M., WIANECKI Z., 1996 - Uproszczona dokumentacja

geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku Pysznica wraz z projektem zagospodarowania zło Ŝa. Archiwum geologiczne Podkarpackiego Urz ędu Wojewódzkiego.

KOBIELA B., WIANECKI Z., 1995 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło- Ŝa gliny i iłów w miejscowo ści Zarzecze - Hawryły, gmina Nisko wraz z projektem zagospodarowania zło Ŝa. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie. KONDRACKI J., 1998 - Geografia regionalna Polski. Pa ństwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa. KWAPISZ B., 1988 a - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: 50 000, arkusz Nisko (890). Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KWAPISZ B., 1988 b – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: 50 000, arkusz Nisko (890). Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. LIRO A. , 1998 - ECONET-POLSKA koncepcja krajowej sieci ekologicznej, 1998. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. 2006 - Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MĄCZKA P., SUROWANIEC M., 1970 - Sprawozdanie z prac geologiczno - zwiadowczych za zło Ŝem kruszywa naturalnego w powiecie Nisko. Przedsi ębiorstwo Technologicz- no - Geologiczne Przemysłu Materiałów Budowlanych w Krakowie. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą oraz kształtowaniem środowiska. IMiUZ, Falenty. PACZY ŃSKI B., 1995 - Atlas hydrogeologiczny Polski 1: 500 000. Pa ństwowy Instytut Geo- logiczny, Warszawa. PEREK M., 1997 - Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1: 50 000, arkusz Nisko wraz z obja śnieniami. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

POBRATYN A., ŚMIECH S., 1992 - Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 + C 2 zło Ŝa siarki rodzimej „Jamnica”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Kielcach. PO śARYSKI W., 1974 – Budowa geologiczna Polski. Tom IV Tektonika, cz ęść 1 Ni Ŝ Pol- ski, WG Warszawa PRZENIOSŁO S. (red.) 2006 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2005 r. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. PY śEWICZ L., 2001 - Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku Pysznica - Cho- lewi ńska”. Starostwo Powiatowe w Stalowej Woli. PY śEWICZ L., 2005 - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku Pysznica – Cholewi ńska II”. Starostwo Powiatowe w Stalowej Woli. PY śEWICZ L., 2006 – Dodatek nr 1 (rozliczaj ący) do uproszczonej dokumentacji geologicz-

nej w kat. C 1 zło Ŝa torfu „Studzieniec”. Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie.

RADOMSKA H., 1983 - Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 z jako ści ą w kat. B zło Ŝa pia- sków budowlanych „Podlesie - Krzaki”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Kielcach. RADOMSKA H., 1985 – Sprawozdanie z prac geologiczno – zwiadowczych za surowcem ilastym dla potrzeb ceramiki budowlanej w rejonie miejscowo ści Piskorowy Staw, Słomiane, gmina Pysznica , powiat Nisko. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, War- szawa

RADOMSKA H., 1986 - Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa trzeciorz ędowych iłów krakowieckich do produkcji cienko ściennych wyrobów ceramiki budowlanej „Podle- sie”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Kielcach.

RADOMSKA H., 1996 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kopaliny ilastej do produkcji ceramiki budowlanej „Zarzecze - Kamie ń”. Biuro Projektów Geologicznych i Górniczych w Kielcach. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. , poz. 1359.

SOCHA R., 1997 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa surowca gliniastego poło Ŝonego na terenie miejscowo ści Brandwica (dz. ew. 788). Starostwo Po- wiatowe w Stalowej Woli. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1993 - Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. PIG. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P.- 1994 - Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. PIG. TRAFAS K., TRAFAS M., 1999 - Komentarz do mapy sozologicznej w skali 1: 50 000, arkusz M-34-57-A Nisko”. Akademia Górniczo-Hutnicza, Uniwersytet Jagiello ński, Kraków. WIO Ś, Rzeszów 2006 - Raport o stanie środowiska województwa podkarpackiego w 2005 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie ZASADY dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 2002. Ministerstwo Środowiska Warszawa.