P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz NISKO (890) Warszawa 2007 Autorzy: BEATA BREITMEIER *, KRYSTYNA BUJAKOWSKA**, IZABELA BOJAKOWSKA***, ANNA BLI ŹNIUK***; PAWEŁ KWECKO***, HANNA TOMASSI –MORAWIEC*** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: BOGUSŁAW B ĄK*** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA *** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA*** *Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków **Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, POLGEOL, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ***Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN..................... Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp (B. Breitmeier) ....................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (B. Breitmeier) ........................................... 4 III. Budowa geologiczna (B. Breitmeier) ................................................................................ 7 IV. Zło Ŝa kopalin (B. Breitmeier) .......................................................................................... 11 1. Kopaliny chemiczne............................................................................................... 11 2. Kruszywo naturalne................................................................................................ 13 3. Kopaliny ilaste........................................................................................................ 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (B. Breitmeier) ......................................................... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (B. Breitmeier) .................................... 18 VII. Warunki wodne (B. Breitmeier) ...................................................................................... 21 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 21 2. Wody podziemne.................................................................................................... 21 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 23 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko) .............................................................................. 23 2. Osady wodne ( I. Bojakowska) ................................................................................ 26 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi- Morawiec) ....................................... 28 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska) ......................................................................... 31 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (B. Breitmeier) ............................................................. 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (B. Breitmeier) .............................................................. 39 XII. Zabytki kultury (B. Breitmeier) ....................................................................................... 45 XIII. Podsumowanie (B. Breitmeier) ....................................................................................... 46 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 48 I. Wst ęp Arkusz Nisko Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wyko- nany w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie w 2007 roku. Przy jego opracowa- niu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Nisko Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 2002 r. przez Cz ęstochowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne (Dominiak, 2002). Niniejsze opracowa- nie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja ...., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: wyst ępowanie kopalin podstawowych i pospolitych, gospodarka zło Ŝami, wybra- ne elementy: górnictwa i przetwórstwa kopalin, wódy powierzchniowe i podziemne, stan geo- chemiczny powierzchni ziemi oraz mo Ŝliwo ści składowania odpadów, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa opracowywana jest w formie cyfrowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc przy realizacji postanowie ń ustawy o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikacje dotycz ące: fi- zjografii, danych geologicznych, surowcowych i hydrogeologicznych oraz dost ępne informa- cje i materiały o zabytkach kultury i walorach przyrodniczych regionu. Wspomniane materia- ły zostały zebrane m.in. w Podkarpackim Urz ędzie Wojewódzkim, Lubelskim Urz ędzie Wo- jewódzkim, Urz ędzie Marszałkowskim w Rzeszowie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Lublinie oraz Rzeszowie - Delegaturze w Tarnobrzegu, Starostwie Powiato- wym w Stalowej Woli, Nisku i Janowie Lubelskim oraz Urz ędzie Miasta Stalowa Wola; Urz ędzie Miasta i Gminy Nisko i Janów Lubelski; Urz ędach Gmin: Radomy śl, Zaklików, Zaleszany, Pysznica, Bojanów, Jarocin, Ulanów, Potok Wielki i Modliborzyce. Korzystano równie Ŝ z informacji Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych oraz systemu gospo- 3 darki i ochrony bogactw mineralnych MIDAS Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. Zebra- ne materiały zweryfikowano w terenie w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Szczegółowe dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zawarte w kartach informacyjnych złó Ŝ, sporz ądzonych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach, ści śle powi ązanej z Map ą geo- środowiskow ą Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Nisko wyznaczone s ą przez współrz ędne geograficzne 22 °00’00” i 22 °15’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 50 °30’00” i 50 °40’00” szeroko ści geo- graficznej północnej. Pod wzgl ędem geograficznym omawiany obszar znajduje si ę w cało ści w obr ębie ma- kroregionu Kotliny Sandomierskiej, nale Ŝą cego do podprowincji Północne Podkarpacie. Ar- kusz Nisko obejmuje trzy mezoregiony: Równina Biłgorajska stanowi ąca północno- wschodni ą cz ęść obszaru, Dolina Dolnego Sanu biegn ąca z południowego-wschodu na pół- nocny-zachód wzdłu Ŝ koryta rzeki oraz Równina Tarnobrzeska obejmuj ąca południowo- zachodni ą cz ęść obszaru arkusza (Kondracki, 1998), (fig.1). Równina Biłgorajska rozci ągaj ąca si ę na wschód od Doliny Dolnego Sanu jest łagodnie nachylona w kierunku zachodnim i północno-zachodnim. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci jest zale- siona, a jej krajobraz urozmaicony jest przez wydmy i podmokłe zagł ębienia z torfowiskami, jeziorkami i stawami. Dolina Dolnego Sanu obejmuje dolin ę rzeczn ą o szeroko ści kilku kilometrów wypeł- nion ą osadami aluwialnymi. Południowo-zachodnie zbocza doliny łagodnie przechodz ą w Równin ę Tarnobrzesk ą. Dno doliny jest płaskie, a znajduj ące si ę tutaj liczne starorzecza i zakola świadczą o meandrowym charakterze rzeki. Granice Równiny Tarnobrzeskiej wyznaczone s ą przez doliny Wisły i Sanu. Równina w znacznej cz ęś ci poro śni ęta jest lasami Puszczy Sandomierskiej, a w jej centralnej cz ęś ci znajduj ą si ę pola wydmowe, uznawane za najwi ększe tego rodzaju formy w Kotlinie Sando- mierskiej. Rze źba obszaru arkusza jest urozmaicona, a wzgl ędne ró Ŝnice wysoko ści dochodz ą do około 50 m. Najwy Ŝej poło Ŝonym miejscem jest wzgórze znajduj ące si ę na wschód od miej- scowo ści Słomiana na obszarze Równiny Biłgorajskiej, które osi ąga wysoko ść 196,8 m n.p.m. Najni Ŝej usytuowany punkt znajduje si ę w dolinie Sanu, w pobli Ŝu miejsco- wo ści Wola Rzeczycka, a jego rz ędna wynosi 147,2 m n.p.m.. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Nisko na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica makroregionu, 4 – granica mezoregionu Mezoregiony Wy Ŝyny Kieleckiej: 342.33 – Pogórze Ił Ŝeckie, 342.36 – Wy Ŝyna Sandomierska Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.11 – Małopolski Przełom Wisły, 343.15 – Wzniesienia Urz ędowskie Mezoregiony Roztocza: 343.21 – Roztocze Zachodnie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.41 – Nizina Nadwi śla ńska, 512.45 – Równina Tarnobrzeska, 512.46 – Dolina Dolnego Sanu, 512.47 - Równina Biłgorajska, 512.48 – Płaskowy Ŝ Kolbuszowski, 512.49 – Płaskowy Ŝ Tar- nogrodzki Pod wzgl ędem klimatycznym obszar omawianego arkusza nale Ŝy do regionu kotlin podgórskich, podregionu Kotliny Sandomierskiej (Trafas, Trafas, 1999). Jest to klimat łagod- ny ze średni ą roczn ą temperatur ą powietrza 7,6 °C. Pokrywa śnie Ŝna zalega przez 50 do 60 dni, a średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi około 680 mm. Maksimum opadów przypada na miesi ąc lipiec, a minimum na stycze ń. Okres wegetacyjny trwa 205- 220 dni. Przewa Ŝaj ą tutaj wiatry o kierunku zachodnim, południowo-zachodnim i północno- zachodnim.