Ordu Efsaneleri
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. ORDU ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI ORDU EFSANELERİ EROL AKKUŞ DANIŞMAN YRD. DOÇ DR. AHMET DAĞLI YÜKSEK LİSANS TEZİ ORDU 2018 i ÖN SÖZ / TEŞEKKÜR Halk Edebiyatının anlatmaya dayalı anonim türlerinden biri olan efsaneler, Türk toplumunun hayata bakış açısını, geleneksel yaşayış tarzını ve değerlerini yansıtan anlatmalar olması açısından ait olduğu toplumun kültürel kodlarının görülmesinde önemli ürünlerdendir. Sahibi olduğu toprak parçasında kendi kültürünü oluşturmuş olan bütün milletlerin o topraklarla özdeşleşmiş, oranın sahibi olduklarının göstergesi olan efsaneleri mevcuttur. Anadolu ise üzerinde bir değil birçok medeniyet kurulmuş olması nedeniyle dağına, ovasına, ırmağına başka bir ifadeyle her köşesine bir hatıra, bir efsane oluşturulmuş bir coğrafyadır. Bugün devrini tamamlamış birçok edebî tür gibi efsaneler de unutulmaya yüz tutmuş durumdadır. Bunun en önemli sebebi ise sözlü oldukları için günümüz teknolojisine yenik düşmesi ve kulaktan kulağa anlatılma özelliğinin gün geçtikçe kaybedilmesidir. Efsanelerin yok olmaktan kurtarılması ve yeni nesillere bu köklü mirasın ulaştırılması halkbilim araştırmacılarının görevlerindendir. Ülkemizde halkbilimin bir bilim dalı olarak kurulması ve özellikle üniversitelerde ders olarak okutulmaya başlamasıyla Anadolu efsaneleri üzerine çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada kapsamında ise Ordu iline ait efsaneler derlenip gün yüzüne çıkarılmaya ve yazılı hale getirilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde çalışmanın oluşumuna neden olan problem, amaç ve hedefler, önemi ve yöntemi gibi temel konular ele alınmıştır. Birinci bölümde Ordu ili; tarihi, coğrafyası, ekonomisi ve ilçeleriyle birlikte tanıtılmıştır. İkinci bölümde efsane kavramı, efsanenin oluşumu ve efsanenin diğer folklorik türlerle ilişkileri açıklanmıştır. Üçüncü bölümde Ordu ilinden derlenen efsaneler yer almaktadır. Dördüncü bölümde derlenen efsanelerin tasnifi yapılmıştır. Beşinci bölümde de genel bir değerlendirme yapılarak çalışma sonlandırılmıştır. Ayrıca efsanelerle ilgili bazı fotoğraflarda çalışmanın sonuna eklenmiştir. Bu çalışma, Ordu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimince TS-1401 numaralı proje olarak desteklenmiştir. Çalışma boyunca her türlü desteğini ve değerli zamanını bana ayıran Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Ahmet DAĞLI ’ya, inceleme konusunu oluşturan Ordu efsanelerini anlatan kaynak kişilere ii ve her zaman yanımda olan Sevgili Eşim Zahide AKKUŞ’a teşekkürü bir borç bilirim. Erol AKKUŞ Ordu, 2018 iii İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ...................................................................................................... iii TABLOLAR LİSTESİ ......................................................................................... viii RESİMLER TABLOSU ...................................................................................... viii ÖZET....................................................................................................................... 1 ABSTRACT ............................................................................................................ 2 KISALTMALAR VE SİMGELER ......................................................................... 3 GİRİŞ ...................................................................................................................... 4 PROBLEM ........................................................................................................... 4 AMAÇ VE HEDEFLER ...................................................................................... 5 ÖNEM .................................................................................................................. 5 VARSAYIMLAR ................................................................................................ 6 SINIRLILIKLAR ................................................................................................. 6 YÖNTEM ............................................................................................................. 6 ARAŞTIRMA ALANININ TANITILMASI ....................................................... 7 1. BÖLÜM: ORDU İLİNE AİT GENEL BİLGİLER ............................................ 8 1.1 ORDU İLİNİN TARİHİ ................................................................................. 8 1.2 ORDU İLİNİN COĞRAFYASI ................................................................... 10 1.3 ORDU İLİNİN EKONOMİSİ ...................................................................... 11 1.4 ORDU İLİNİN İLÇELERİ .......................................................................... 12 1.4.1 Altınordu .............................................................................................. 12 1.4.2 Akkuş ................................................................................................... 12 1.4.3 Aybastı ................................................................................................. 12 1.4.4 Çamaş ................................................................................................... 13 1.4.5 Çatalpınar ............................................................................................. 13 1.4.6 Çaybaşı ................................................................................................. 13 1.4.7 Fatsa ..................................................................................................... 14 1.4.8 Gölköy .................................................................................................. 14 1.4.9 Gülyalı .................................................................................................. 15 1.4.10 Gürgentepe ......................................................................................... 16 1.4.11 İkizce .................................................................................................. 16 1.4.12 Kabadüz.............................................................................................. 17 1.4.13 Kabataş ............................................................................................... 18 1.4.14 Korgan ................................................................................................ 18 1.4.15 Kumru ................................................................................................ 19 1.4.16 Mesudiye ............................................................................................ 19 1.4.17 Perşembe ............................................................................................ 20 1.4.18 Ulubey ................................................................................................ 20 1.4.19 Ünye ................................................................................................... 21 2. BÖLÜM: EFSANE KAVRAMI ....................................................................... 22 2.1 EFSANE NEDİR? ........................................................................................ 22 2.2 EFSANENİN OLUŞUMU ........................................................................... 29 2.3 EFSANENİN DİĞER FOLKLORİK TÜRLERLE İLİŞKİSİ ..................... 32 2.3.1 Efsane - Mitoloji İlişkisi....................................................................... 32 2.3.2 Efsane - Destan İlişkisi......................................................................... 33 2.3.3 Efsane - Masal İlişkisi .......................................................................... 33 2.3.4 Efsane-Halk Hikâyeleri İlişkisi ............................................................ 34 3.BÖLÜM: ORDU İLİNDEN DERLENEN EFSANE METİNLERİ ................. 35 3.1 ALTINORDU İLÇESİ EFSANE METİNLERİ ............................................. 35 iv 3.1.1 Ordu Adının Oluşumu Efsanesi ........................................................... 35 3.1.2 Uçan Evliya(Pir Aziz)Efsanesi ............................................................ 35 3.1.3 Keçiköy ve Kiraz Limanı Efsanesi ...................................................... 36 3.1.4 Uzun İsa/Musa Efsaneleri .................................................................... 36 3.1.5 Burhanettin ve Nizamettin Mahallesi Efsaneleri ................................. 37 3.1.6 Bayramlı Mahallesi Efsanesi ............................................................... 37 3.1.7 Gökömer (Göğmar)/ Zafer(Biben)/ Uzunömer-Sağırlı (Uzunomar)Ma- hallesi Efsaneleri ........................................................................................... 38 3.1.8 Uzun Ömer Ağa Efsanesi ..................................................................... 39 3.1.9 Adam Kaya Efsanesi ............................................................................ 40 3.1.10 Efendioğulları ve Hocaoğulları Efsanesi ........................................... 40 3.1.11 Ateş Paşa Efsanesi ............................................................................. 41 3.1.12 Dedeli Cami Efsanesi ......................................................................... 41 3.1.13 Yeniden Canlanan Adam Efsanesi ..................................................... 42 3.1.14 Cinlerin Götürdüğü Adam Efsanesi ................................................... 42 3.1.15 Evliyanın Yer Değiştirmesi Efsanesi ................................................. 43 3.1.16 Evliyayanı Efsanesi ............................................................................ 44 3.1.17 Eskipazar Evliyası .............................................................................. 44 3.1.19 Çete Mehmet(Dede)