Espiye'de Halk Dindarliği
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI ESPİYE’DE HALK DİNDARLIĞI DOKTORA TEZİ Melda Medine GÜLEÇ BURSA - 2012 T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI ESPİYE’DE HALK DİNDARLIĞI DOKTORA TEZİ Melda Medine GÜLEÇ DANIŞMAN: Doç. Dr. Vejdi BİLGİN BURSA - 2012 ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Melda Medine GÜLEÇ Üniversite : Uludağ Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı : Felsefe ve Din Bilimleri Bilim Dalı : Din Sosyolojisi Tezin Niteliği : Doktora Tezi Sayfa Sayısı : XIII+172 Mezuniyet Tarihi : Tez Danışmanı : Doç. Dr. Vejdi BİLGİN ESPİYE’DE HALK DİNDARLIĞI İnsanların diğer yörelerden farklı olarak tarihsel, ekonomik, sosyolojik ve kültürel deneyimleri bağlamında geliştirdikleri inanç ve uygulamaları kendi başlarına özgünlüklerini oluşturur. Bu özgünlüklerin ve buradan hareketle de halk dindarlığı görünümlerinin açığa çıkarılması bu çalışmanın hedefidir. Hedefe ulaşırken sosyolojinin bilimsel yöntemleri kullanılarak Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Giresun İli’nin bir ilçesi olan Espiye’de halk dindarlığı araştırılmıştır. Sosyolojik bir kurum olarak din, siyasal anlamda çekişmelere sahne olsa da, çalışmada ele alınan halk dindarlığı bu sahnenin uzağındadır. İki bölümden oluşan çalışmada önce yörenin genel yapısı ele alınmış, daha sonra yörede halk dindarlığının temel görünümleri incelenmiştir Anahtar Sözcükler: Din sosyolojisi, dindarlık, halk dindarlığı, inanış, mistisizm, kült, ritüel V ABSTRACT Name and surname : Melda Medine GÜLEÇ University : Uludağ University Institution : Social Science Institution Field : Philosophy and Religion Sciences Branch : Sociology of Religion Degree Awarded : Ph.D. Page Number : XIII+172 Degree Date : Supervisor : Vejdi BİLGİN, Ph.D., Associate Professor of Sociology of Religion POPULAR RELIGIOUSITY: THE CASE OF ESPİYE Unlike the other regions, people’s own faith and implementations which they improved within the context of their historical, economic, sociological and cultural experiences creat their own individuality. To be discovered of this individuality and thus the appearance of the public piety is the main aim of this study. To achieve the aim, the popular religiousity in Espiye which is a district of Giresun in Eastern Black Sea Region has been researched using the scientific methods of sociology. Even though religion is a witness of politically contentions as a sociological institution, the popular religiousity that is discussed in this study is apart from that conflict. In this dimerious study firstly the general structure of the district and then the essential outlook of the popular religiousity in the region have been analised. Keywords: Sociology of religion, religiousity, popular religiousity, faith, mysticism, cult, ritual ÖNSÖZ Sosyolojik anlamda “din” nesnel ve evrensel bir kurumdur. Evrensel mesajlar içeren bir din olan İslam dini de özünde hiçbir değişiklik olmadan günümüze kadar gelmiştir. Ancak İslam’ın görünümü her toplumda farklılık arz edebilmektedir. Bu türden farklılıklar toplumların geçirdiği birbirinden farklı evrelerle ilgilidir. Aynı dine mensup olmakla birlikte toplumlar birbirinden farklı tarihsel, siyasal, ekonomik ve kültürel evreler geçirmişlerdir. Bu evrelerle birlikte edinilen deneyimler dindarlık tiplerinin görünümlerinde belirleyici rol oynamaktadır. Yaşayan her toplumda görülen halk dindarlığı, toplumların dinî yapısını anlama bakımından önemlidir. Türk toplumunun da dinî yapısını anlama bakımından önemi olan halk dindarlığının ele alındığı çalışmada örneklem olarak sosyolojik çalışmalar bakımından bakir olan ve araştırma süresince yaşadığım ilçe olan Espiye seçilmiştir. Araştırma iki bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde yörenin genel yapısı, ikinci bölümde ise Espiye’de halk dindarlığının temel görünümleri ele alınıp incelenmiştir. Konu seçiminde ve çalışma sırasında fikirleriyle yol gösterici olan değerli hocalarım Marmara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Sayın Zeki Arslantürk’e, Uludağ Üniversitesi öğretim üyeleri Prof. Dr. Sayın Abdurrahman Kurt’a ve Doç. Dr. Sayın Ali İhsan Karataş’a teşekkür ederim. Alan araştırması boyunca bölgede yaşayıp, halkın her türden organizasyonlarında olabildiğince yer almaya çalıştım. Kimi zaman merkeze uzak köylerin kıraathanelerinde üç beş köy sakini ile sohbet ettim, kimi zaman ilçe merkezinin düğün salonunda modern dansları seyrettim. Yeri geldiğinde bekâr ve bayan olmanın avantajlarından yararlanırken, aksi durumlarda da yardımlarını esirgemeyen ve burada adlarını tek tek saymamın mümkün olmadığı kişi ve kurumlar VII oldu, hepsine çok teşekkür ederim. Bu durum ile ilgili ismini anmadan geçmenin vefasızlık olduğunu düşündüğüm Espiye Müftüsü Sayın Mehmet Yazıcı Beyefendiye ayrıca teşekkür ederim. Son olarak tezin konusunun belirlenmesinden son şeklini almasına kadar yapıcı eleştirileri, değerlendirmeleri ve yönlendirmeleriyle bana ışık tutan değerli hocam Doç. Dr. Sayın Vejdi Bilgin’e çok teşekkür ederim. 2008 yılında başladığım doktora öğrenimimi 2012 yılında tamamladım. Dört yoğun yıl süren öğrencilik hayatımın her bir yılını Sıla, Salih, Mert Efe ve Ece Naz adlı dört yeğenime hediye ederek kafamdaki yorgunluğu rahatlatmak istiyorum. Melda Medine GÜLEÇ Espiye-Giresun 2012 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ................................................................................................................ VI İÇİNDEKİLER ................................................................................................. VIII KISALTMALAR ................................................................................................ XI TABLOLAR ....................................................................................................... XII FOTOĞRAFLAR ............................................................................................. XIII GİRİŞ ................................................................................................................... 1 I. ARAŞTIRMANIN KONUSU .............................................................................. 1 II. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ............................................................ 2 III. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ ................................................................... 4 IV. YÖNTEM ........................................................................................................... 4 A. Araştırmanın Sınırları ...................................................................................... 5 B. Araştırmada Kullanılan Teknikler ................................................................... 6 BİRİNCİ BÖLÜM YÖRENİN GENEL YAPISI I.YÖRENİN GENEL ÖZELLİKLERİ ..................................................................... 9 A. Coğrafî Konumu ve Yerleşim Şekli ................................................................ 9 B. Tarihi ............................................................................................................. 11 C. Nüfus Yapısı .................................................................................................. 12 D. Göç Hareketleri ............................................................................................. 16 1. Espiye’ye Yönelik Olan Göçler ................................................................. 17 2. Espiye Dışına Olan Göçler ......................................................................... 18 3. Mevsimlik Göçler ...................................................................................... 19 E. Sosyo-Ekonomik Yapı ................................................................................... 23 1.Ticaret ve Sanayi ......................................................................................... 24 2. Maden ......................................................................................................... 25 3. Tarım .......................................................................................................... 26 IX 4. Hayvancılık ................................................................................................ 29 5. İlçenin Turizm Potansiyeli ......................................................................... 30 F. Sosyo-Kültürel Yapı ...................................................................................... 32 G. Etnik Yapı ..................................................................................................... 37 H. Eğitim Öğretim .............................................................................................. 39 II. YÖREDE GENEL DİNİ YAPI VE DİNİ ÖRGÜTLENME ............................... 43 A. Dini Hayatın Kaynağı Olarak Aile ................................................................ 45 B. İmam-Hatip Lisesi ......................................................................................... 47 C. Müftülük ........................................................................................................ 48 D. Camiler ve Kur’an Kursları ........................................................................... 49 E. Gayri Resmi Dinî Örgütlenme ....................................................................... 51 F. Temel Dini Pratikler Çerçevesinde Dindarlık ................................................ 54 1. Namaz ve Oruç Konusunda Temel Tutum ve Uygulamalar ...................... 55 2. Zekat, Fitre ve Kurban Konusunda Temel Tutum ve Uygulamalar........... 59 3. Hac ve Umre Konusunda Temel Tutum ve Uygulamalar .........................