Polacy Pochowani Na Cmentarzu W Montrésor Les Polonais Enterrés Au Cimeti¯Re De Montrésor

Iwona M. Dacka-Górzyƒska S∏awomir Górzyƒski Piotr Ugniewski

Polacy pochowani na cmentarzu w Montrésor Les Polonais enterrés au cimeti¯re de Montrésor

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Warszawa 2008 MINISTERSTWO KULTURY I DZIEDZICTWA Departament NARODOWEGO do Spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicà Minist¯re de la Culture et du Patrimoine National Departament du Patrimoine Culturel Polonais ∫ l’Étranger Projektok³adkiistrontytu³owych: AndrzejTomaszewski

©CopyrightbyMinisterstwoKulturyiDziedzictwaNarodowego. Departamentds.PolskiegoDziedzictwaKulturowegozaGranic¹,2008

ISBN9788392431138

Sk³adi³amanie:

01–524Warszawa,alejaWojskaPolskiego4 tel./fax:(0–22)8390838 e–mail:[email protected];http://www.dig.pl

Druk:ARGRAF Zamekizbiory Lechâteau etlescollections

Francuskie miasteczko i zamek Mon- Le village et le château de Montrésor trésor s¹ po³o¿one w Turenii w dolinie sont situés en Touraine, dans le Val de rzeki Indrois, 64 km na po³udniowy l’Indrois, à 64 km au sud-est de Tours, wschód od Tours, w bliskim s¹siedztwie non loin des châteaux de la Loire. De- licznych zamków nad Loar¹. Od po- puis le milieu du XIXe siècle, l’histoire ³owy XIX w. miejsce to zwi¹zane jest de ce lieu est lié à la Pologne: aux de- z Polakami – potomkami i spadkobier- scendants et héritiers de Xavier Korczak cami Ksawerego Branickiego herbu Branicki (1816–1879), amis de la famille, Korczak (1816–1879) oraz przyjació³mi émigrants politiques qui, aux XIXe et rodziny – emigrantami politycznymi, XXe siècles trouvèrent en ce lieu hospi- którzy w XIX i XX w. znajdowali tu talité et abri et y restèrent parfois ju- goœcinê i opiekê i niekiedy zostawali do squ’à la fin de leurs jours. Aujourd’hui, koñca swych dni. Obecnie miasteczko la petite ville compte quelque cinq cents liczy ok. 500 mieszkañców, w tym 20 ro- habitants, dont vingt familles d’origine dzinmapolskiekorzenie. polonaise. Metryka zamku siêga pocz¹tków Les origines du château remontent XI w. Byæ mo¿e fortecê montrésorsk¹ au début du XIe siècle, probablement za³o¿y³ Foulques Nerra hrabia d’Anjou à l’époque de Foulques Nerra, comte (Nera, Le Noir 972–1040), fundator d’Anjou (Le Noir, 972–1040) qui fit wielu koœcio³ów i zamków. Z 1005 r. po- construire de nombreuses églises et châ- chodzi wzmianka o panu z zamku Mon- teaux forts. En 1005 il est fait mention trésor, którym by³a barwna postaæ Ro- de Roger le Petit Diable, un personnage gera le Petit Diable. Od tego momen- hors du commun, seigneur de Montré- tu znani s¹ wszyscy czêsto zmieniaj¹cy sor. Depuis ces temps-là, Montrésor siê w³aœciciele Montrésor: od 1493 r. changea plusieurs fois de propriétaires rodzina de Bastarnay, od 1621 r. ro- qui tous sont connus: à partir de 1493, dzina Bourdeilles, w latach 1663–1697 les Bastarnay, en 1621 la famille Bourd- ksi¹¿êta de Guise i d’Orléans, do 1792 r. eilles, de 1663 à 1697 – les ducs de Guise rodzina Beauvilliers, do 1808 r. Antoi- et d’Orléans, jusqu’en 1792 – les Beau- ne-Joseph Boussaroque de Lafond, do villers, jusqu’en 1808 – Antoine-Joseph 1831 r. hrabiowie de la Roche-Aymon, Boussaroque de Lafond, jusqu’en 1831 – do 1849 r. Louis-Françoise-Félix hr. les comtes de la Roche-Aymon, jusqu’en deJouffroy-Gonssans. 1849 – Louis-Françoise-Félix, comte de Osob¹, która istotnie zmieni³a obli- Jouffroy-Gonssans. cze zamku i dokona³a licznych zmian Ymbert de Bastarnay, chambellan architektonicznych by³ Ymbert de Ba- de Louis XI, puis, sous le règne de Char- 6 Zamekizbiory

ZamekwMontrésor LeChâteaude Montrésor starnay, szambelan Ludwika XI, a na- les VIII, depuis 1497, ambassadeur en stêpnie za panowania Karola VIII, od Espagne, a apporté beaucoup de chan- 1497 r. ambasador w Hiszpanii. Ze gements architectoniques au château. wzglêdu na brak badañ archeologicz- Par absence de recherches archéolo- nych nie wiadomo dok³adnie jak wy- giques, nous ne connaissons pas exac- gl¹da³ jego nowy zamek „w stylu Lud- tement l’aspect du château modifié «en wika XII”. Z fundacji Bastarnayów po- style Louis XII». Les Bastarnay ont fon- chodzi wczesnorenesansowy koœció³ dé, d’autre part, la construction d’une (obecnie koœció³ parafialny), który mia³ église de style Renaissance (actuellem- pe³niæ funkcje ich mauzoleum. Do- ent église paroissiale) qui devait ˜tre le tychczas w nawie g³ównej znajduje siê mausolée de la famille. La nef centrale wspaniale zachowany renesansowy, abrite un tombeau magnifiquement marmurowy nagrobek przedstawiaj¹cy conservé portant trois gisants de marbre le¿¹ce postacie Ymberta de Bastarnay blanc, Ymbert de Bastarnay (décédé en (zm. 1523), jego ¿ony Georgette de 1523), son épouse Georgette de Mon- Monchenu (zm. 1511) oraz ich syna chenu (décédée en 1511) et leur fils Françoise (zm. 1513), odnowiony dziê- François (décédé en 1513), restauré en ki pierwszym polskim w³aœcicielom 1875 par les premiers propriétaires po- w1875r. lonais. Lechâteauetlescollections 7

Dans la première moitié du XIXe siècle, Louis-Françoise-Félix, comte de Jouffroy-Gonssans entrepris d’autres remaniements architecturaux, de nombreuses démolitions, sans toutefois achever son oeuvre. Au cours des travaux de remaniement, le château est acquis par les Branicki. „De l’imposant château dominant de sa masse le ver- sant du Val de l’Indrois, il ne reste plus que les vestiges de la tour avec un portail d’entrée (dont l’ouverture a été murée au rez-de-chaussée) et des tours semi- -circulaires aux angles, un bâtiment long de 40 mètres (à trois étages et sous-sol) et complètement remanié. La façade symétrique du sud, caractéris- tique pour un château, avec deux tours circulaires aux angles est donc l’invent- ion d’un architecte du XIXe siècle (...). Les Branicki trouvèrent le mont entouré des trois côtés de deux enceintes formé- Zamek es de puissantes fortifications – une plus LeChâteau hautes avec des tourelles, l’autre, plus W pierwszej po³owie XIX w. dal- basse avec de grosses tours d’artillerie et szych radykalnych zmian w architektu- un mur renforçant le coteau sud et rejoi- rze samego zamku, licznych wyburzeñ gnant les vestiges de la tour médiévale budynków dokona³ Louis-Françoise- abritant le portail. Dans l’enceinte des -Félix hr. de Jouffroy-Gonssans, który murs, une construction de style gothique- dzie³a swego nie dokoñczy³. W trakcie -renaissance (...) (dite vieille demeure) trwania prac remontowych, w 1849 r. et des bâtiments appuyés au nord-est zamek kupili Braniccy. „Z ca³ego impo- au mur intérieur – à créneaux comblés – nuj¹cego zamku ci¹gn¹cego siê swym dont la «nouvelle demeure» aux traits masywem ponad wysokim stokiem do- de style effacés, habitation ancienne liny Indrois – pozosta³a tylko ruina wie- toutefois marquée par des éléments ¿y bramnej (o zamurowanym otworze néogothique de maçonnerie en pierre w przyziemiu) z pó³okr¹g³ymi wie¿ami taillée. Il avait donc fallu ériger une na naro¿ach oraz 40-metrowy budynek porte du côté est, adapté un bâtiment (trzykondygnacyjny i podpiwniczony) et la cuisine à des fins ménagères et gruntownie do tego przekszta³cony. d’habitation destinés aux domestiques, Charakterystyczna dla zamku symetry- du côté nord-est adapter la «nouvelle 8 Zamekizbiory

demeure», et aussi la remise et d’autres dépendances. et, en plus, du côté nord – une grange et – à l’ouest – de vastes bâ- timents de jardinier. Enfin, un grand bassin de forme circulaire a été amé- nagé dans la cour, entouré de margelle et d’une balustrade en fonte; également des statues ont été installées dans le jar- din – l’Ange déchu de Costantino Corti (1824–1873) 1860, une sculpture en WidokzzamkuMontrésor marbre Cupidon et le chien de Wilhelm VuedeChâteaudeMontrésor Matthiae, assistant de Thorvaldsen et la réplique du monument du tombeau de czna po³udniowa fasada, z dwiema Mieczys³aw Kamieñski (mort en 1859), okr¹g³ymi wie¿ami na naro¿ach, jest la sculpture suggestive et romantique wiêc inwencj¹ XIX-wiecznego architek- de Jules Franceschi Le soldat mourant” ta (...). Braniccy zastali wzgórze otoczo- (A. Ryszkiewicz, Polonica na zamku ne z trzech stron dwiema liniami potê¿- wMontrésor, p.10). nych murów obronnych – wy¿sz¹ z ba- sztami, ni¿sz¹ z przysadzistymi arty- leryjskimi «rondlami» – oraz murem umacniaj¹cym stok po³udniowy wzgó- rza, a ³¹cz¹cym siê z reszt¹ œrednio- wiecznej wie¿y bramnej. W obrêbie mu- rów sta³ ów gotycko-renesansowy kor- pus (...) (tzw. stary dom) oraz jakieœ zabudowania oparte o pó³nocno-wschod- nie odcinki wewnêtrznego muru – z wy- pe³nieniem wykrojów krenela¿u – w tym mieszkalny «nowy dom» o zatartych ce- chach stylowych, dawny, ale z neogo- tyckimi elementami kamieniarki. Trze- ba by³o wiêc postawiæ bramê, od wschodu przystosowaæ do celów gospodar- czych i mieszkalnych s³u¿by jeden budynek wraz z kuchni¹, od pó³nocnego wschodu adaptowaæ «nowy dom», a w nim m.in. wozowniê i inne po- mieszczenia s³u¿bowe. Dosz³a do tego szopa w czêœci pó³nocnej i doœæ ob- ZamekwMontrésor szerne zabudowania ogrodnicze – w za- LeChâteaudeMontrésor Lechâteauetlescollections 9 chodniej. Na koniec na dziedziñcu wy- Ró¿a née Potocka (1780–1862), fille kopano i otoczono cembrowin¹ i ¿eliw- de Szczêsny Potocki, épouse d’Antoni nym ogrodzeniem du¿y kolisty basen; Potocki puis de W³adys³aw Branicki, postawiono te¿ rzeŸby ogrodowe – ka- acheta pour son fils le château, la moitié mienny pos¹g Upad³ego anio³a sygno- des habitations du village et 2300 hecta- wane dzie³o Mediolañczyka Costantino res de terre. Entre les mains du nouvelle Corti (1824–1873) z 1860 r., marmu- propriétaire le château retrouva sa pre- row¹ rzeŸbê Amora z psem podpisan¹ mière splendeur. Aujourd’hui encore, przez pomocnika Thorvaldsena Wil- outre les habitations, quelque 1500 helma Matthiae oraz replikê pomnika hectares de terre dont la moitié – des grobowego Mieczys³awa Kamieñskiego for˜ts, appartiennent aux propriétaires (zm. 1859), to jest sugestywn¹, roman- du château. La chasse était et demeure tyczn¹ rzeŸbê J. Franceschi’ego Umie- la grande passion des propriétires et des raj¹cy ¿o³nierz” (A. Ryszkiewicz, Polo- hôtes du château. De magnifiques tro- nicanazamkuwMontrésor, s.10). phées de chasse sont exposées dans le Zamek, po³owê domów w miastecz- salonpourfumeurs. ku oraz 2300 hektarów ziemi kupi³a La carrière de Xavier Branicki, fils de w 1849 r. dla swego syna Ksawerego W³adys³aw (petit-fils de l’hetman Fran- Branickiego herbu Korczak (1816–1879) çois Xavier et Aleksandra Engelhardt, Ró¿a z Potockich (1780–1862), córka probablement fille naturelle de l’impé- Szczêsnego Potockiego, ¿ona 1 v. An- ratrice Catherine II) débuta dans l’ar- toniego Potockiego, 2 v. W³adys³awa mée russe où il fut aide-de-camp du Branickiego. W rêkach nowego w³aœci- feld-maréchal Ivan Paskiewicz, puis de ciela zamek odzyska³ swoj¹ œwietnoœæ. l’empereur Nicolas Ier. Partisan du libé- Do dzisiaj do w³aœcicieli zamku, poza ralisme, il abandonna le service dans domami w Montrésor nale¿y 1500 ha l’armée tsariste (1843) et se retrouva ziemi, z czego po³owê stanowi¹ lasy. dans divers lieu en Europe de l’ouest, Polowania by³y i s¹ nadal wielk¹ pasj¹ entre autres à Rome, chez sa soeur Zo- w³aœcicieli i goœci zamku. Wspania³e fia et son époux, le prince Livio Odes- trofea myœliwskie do dzisiaj s¹ ekspo- calchi, à Paris et à Londres. En défini- nowanewsalidawnejpalarni. tive, il s’installa en France et prit la na- Ksawery Branicki syn W³adys³awa tionalité française (la naturalisation) en (wnuk hetmana Franciszka Ksawerego 1854. Là, il offre son soutien aux mou- i Aleksandry Engelhardt, prawdopodo- vements de libération nationale en Eu- bnie naturalnej córki carycy Katarzy- rope occidentale, il a financé, entre au- ny II) swoj¹ karierê zaczyna³ od pe³nie- tres, l’expédition des Légion de Adam nia s³u¿by w wojsku rosyjskim, by³ adiu- Mickiewicz combattant en Italie en tantem feldmarsza³ka Iwana Paskie- 1848, il a fondé et financé la Tribun- wicza, a nastêpnie cara Miko³aja I. es des Peuples de Mickiewicz, il a financé Zwolennik liberalizmu, porzuci³ s³u¿bê l’organisation des légions du général w armii carskiej (1843), bawi³ w ró¿nych W³adys³aw Zamoyski et du général Jó- 10 Zamekizbiory

Ró¿a z Potockich hr. Branicka (zob. poz. 15) Ksaweryhr.Branicki(1816-1879) Ró¿anéePotockalacomtesseBranicka XavierlecomteBranicki(1816-1879) (voirlaposition15) miejscach na Zachodzie, m.in. w Rzy- zef Wysocki en Turquie. Il s’engageait mie u swojej siostry Zofii i jej mê¿a ksiê- lui-m˜me militairement; il a combattu, cia Livio Odescalchi, Pary¿u, Londynie. entre autres, pendant la bataille de Ma- Ostatecznie osiad³ we Francji, obywa- genta, ce qui lui vallut la croix de la telstwo francuskie przyj¹³ w 1854 r. Légion d’Honneur, le 14 aout^ 1859. Il Wspiera³ polskie ruchy narodowowyz- a également apporté son soutien finan- woleñcze na Zachodzie Europy, m.in. cier aux insurgés de janvier 1863. Lors- sfinansowa³ wyprawê Legionu Adama qu’il prit la naturalisation française ses Mickiewicza, bior¹cego udzia³ w wal- biens en Russie furent confisqués (au- kach we W³oszech w 1848 r., za³o¿y³ i fi- paravant il avait réussi grâce à sa mère nansowa³ „Tribune des peuples” Mic- de faire parvenir ses capitaux de France) kiewicza, wspiera³ organizacjê legionów et fut condamné, par contumaces, à la gen. W³adys³awa Zamoyskiego i gen. déportation en Sibérie. Il sut pourtant Józefa Wysockiego w Turcji. Sam anga- habilement accroître ses richesses, au ¿owa³ siê w dzia³ania militarne, walczy³ point qu’il fut l’un des hommes les plus m.in. pod Magent¹, za co otrzyma³ riches de France. Ses revenus annuels se 14 sierpnia 1859 r. krzy¿ Legii Hono- montèrent à 1 300 000 francs. En 1852, rowej. Nastêpnie udziela³ wsparcia fi- il fonda conjointement avec Ludwik nansowego powstañcom styczniowym. Wo³owski (1810–1876), le Crédit Fon- Przyjêcie obywatelstwa francuskiego cier de France, il construisit des voies de spowodowa³o konfiskatê jego dóbr chemin de fer en Afrique. Lui apparte- w Rosji (wczeœniej uda³o mu siê, przy naient, outre le château de Montrésor, pomocy matki, wywieŸæ do Francji swój un palais rue Abatucci et plusieurs de- kapita³) i zaoczne zes³anie na Syberiê. meures à Paris. Pendant 11 années, Branicki zrêcznie jednak potrafi³ po- il fut maire et conseiller à Montrésor Lechâteauetlescollections 11

HerbKorczak LeblasonKorczak mno¿yæ swój maj¹tek. By³ jednym z naj- (1860–1871). Il se lia d’amitié avec le bogatszych ludzi we Francji. Jego rocz- prince Napoléon Joseph Bonaparte sur- ne dochody wynosi³y 1 300 000 fran- nommé „Plon-Plon” (cousin de Napo- ków. W 1852 r. wraz z Ludwikiem Wo- léon I), et voulu l’élever au trône de Po- ³owskim (1810–1876) za³o¿y³ towarzy- logne. Suivant la tradition familiale, stwo finansowe Crédit Foncier de Fran- le château et le village de Montésor ce, budowa³ linie kolejowe w Afryce. doivent à cette amitié la construction Oprócz zamku w Montrésor nale¿a³ do d’une ligne télégraphique. Il collection- niego pa³ac przy ul. Abatucci i kilka ka- nait les oeuvres d’art, apportait son so- mienic w Pary¿u. Przez 11 lat by³ merem utien aux artistes et scientifiques polon- i radnym w Montrésor (1860–1871). By³ ais (dont Joachim Lelewel), aux mai- zaprzyjaŸniony z ks. Napoleonem Jó- sons d’édition, il a fondé une magnif- zefem Bonaparte „Plon-Plon” (bratan- ique bibliothèque. Lui m˜me traduisait kiem Napoleona I), chcia³ jego wynie- des écrits talmudiques. Xavier Branicki sienia na tron polski. Tej przyjaŸni, we- se maria très tard, en 1873, avec Pelagia d³ug tradycji rodzinnej, zamek i Mon- née Zamoyska, veuve de Aleksander trésor zawdziêczaj¹ liniê telegraficzn¹. Rembieliñski. Il mourut le 22 novembre By³ kolekcjonerem dzie³ sztuki, wspiera³ 1879 en Egypte, à Siuth, dans des cir- polskich artystów, naukowców (Joachi- constances inexpliquées. Le 7 mai 1880, ma Lelewela), wydawnictwa, stworzy³ il fut enterré dans la chapelle familiale, wspania³¹ bibliotekê. Sam zajmowa³ siê aucimetièredeMontrésor. przek³adami utworów talmudycznych. En 1877, le château et tous le mobil- Ksawery Branicki o¿eni³ siê póŸno, ier passa aux mains de son frère Kon- w 1873 r. z Pelagi¹ z Zamoyskich, stanty (1824–1884) et de son épouse Ja- 12 Zamekizbiory wdow¹ po Aleksandrze Rembieliñskim. dwiga née Potocka. C’est ensuite leur Zmar³ 22 listopada 1879 r. w Egipcie, fils Ksawery junior (1864–1926), marié w Siuth, w niewyjaœnionych okoliczno- avec Anna née Potocka (les proprié- œciach. 7 maja 1880 r. zosta³ pochowa- taires de Wilanów) qui entra en sa po- ny w kaplicy rodowej na cmentarzu ssession, puis leur fille Jadwiga et son wMontrésor. époux Stanis³aw Rey. Leur fils Stani- W 1877 r. zamek ze wszystkimi ru- s³aw Rey fut propriétaire jusqu’en 1999. chomoœciami przeszed³ w rêce jego bra- Il créa une société familiale, à l’heure ta Konstantego (1824–1884) i jego ¿ony actuelle le château est habité par son Jadwigi z Potockich. Nastêpnie w³aœci- épouse Maria Rey née Potocka et son cielem zosta³ ich syn, Ksawery junior filsKonstanty. (1864–1926), o¿eniony z Ann¹ z Potoc- Les collections de Montrésor se kich (byli w³aœcicielami Wilanowa). composent de tableaux, bustes sculptés PóŸniej zamek sta³ siê w³asnoœci¹ ich des membres de la famille, meubles, ob- córki Jadwigi i jej mê¿a Stanis³awa jets en argent, armes, monnaies, méd- Reya. Ich syn Stanis³aw hr. Rey by³ go- ailles exposées toujours en la m˜me pla- spodarzem zamku do 1999 r., za³o¿y³ ce depuis plus de 150 ans. Beaucoup spó³kê rodzinn¹, obecnie w zamku d’objets portent le blason des Korczak mieszka jego ¿ona Maria z Potockich Branicki (De gueules, à trois hamaïdes ReyowaisynKonstanty. d’argent, cimier: une t˜te de chien d’arg- W zbiorach montrésorskich znaj- ent dans la coupe). Il semble que les duj¹ siê kolekcje obrazów, rzeŸbione propriétaires n’ont quitté que pour un biusty cz³onków rodziny, meble, srebra, moment la «vieille demeure». Et voici broñ, monety, medale, eksponowane quelques détails relatifs aux collections prawie niezmiennie w tych samych miej- duchâteau. scach od ponad 150 lat. Wiele przed- Grâce à Branicki Montrésor abrite miotów jest sygnowanych herbem Kor- une collection de tableaux achetée à Ro- czak Branickich (w polu czerwonym me et provient des collections du car- trzy wrêby, czyli rzeki lub pasy srebrne, dinal Józef Fesch (oncle de Napoléon w klejnocie pies wyskakuj¹cy z czaszy). Bonaparte). Les tableaux acquis se Wszystko wygl¹da tak, jak gdyby w³aœ- trouvent en partie au château (Portrait ciciele tylko na chwilê opuœcili „stary de religieux, dont Valentin de Boulogne dom”. Mo¿e tu kilka szczegó³ów o zam- est probablement l’auteur, des tableaux kowychzbiorach. de Fra Angelico, Le passage de la Mer Dziêki Branickiemu w Montrésor Rouge de Raphaël, Saint Charles Borro- znajduje zbiór obrazów zakupiony mée d’Annibale Carracci et d’autres), w Rzymie ze zbiorów kardyna³a Józefa d’autres à la collégiale de Montésor Fescha (wuja Napoleona Bonaparte). (L’innociation de Philippe de Champai- Nabytki czêœciowo znalaz³y siê w zamku gne et trois tableaux dus probablement (Portret Duchownego rzekomo autor- d’après dessin à Dürer: La Flagellation, stwa Valentin de Boulogne, obrazy Fra La Mise au tombeau, Résurrection). La Lechâteauetlescollections 13

PortretElizyKrasiñskiejzdzieæmi LePortraitd’ElizaKrasiñskaavecsesenfants Angelico, Przejœcie przez Morze Czerwo- collection de Branicki comporte égale- ne Rafaela, Œw. Karol Boromeusz Anni- ment La Femme adultère (Pécheresse) bale Carracciego i inne), czêœciowo provenant probablement de l’atelier de w kolegiacie montrésorskiej (Zwiasto- Paolo Veronèse (tableau gagné aux car- tes) et deux tableaux de la galerie de Sta- nislas Auguste Poniatowski Poules et pigeons de Melchior Hondecoeter (n° 1737) et la copie du tableau de Carle Van Loo Le concert du Grand Sultan, peinteparJózefWall. Attire l’attention la «galerie des be- autés» où sont accrochés les portraits des femmes liées à la famille Branicki, dont Le Portrait de Józefa Potocka (après 1793) de Giovanni Battista Lampi (1751– 1830), Le Portrait d’Olga Narichkin, Le Portrait de Katarzyna Potocka avec du li- las dans les cheveux (après 1853), Le Portrait de Katarzyna Potocka en costu- me oriental (après 1853), Le Portrait Portret Emilii ze Œwieykowskich hr. Potockiej d’Eliza Krasiñska avec ses enfants (après LePortraitd’Emilianeé Œwieykowska 1852) de Franz Winterhalter (1806– lacomtessePotocka 1873)etd’autres. 14 Zamekizbiory

Branicki éprouvait un profond re- spect pour le roi Jean III Sobieski. On peut admirer, à Montrésor, des bas-re- liefs de Pierre Vaneau (1653–1694) soit des fragments d’un monument de Jean III (vers 1675–1680) pour la cathédrale du Puy qui n’a pas été en fin de compte réalisé, ainsi que le tableau de Henryk Rodakowski (1823–1894) Le comte Wil- czek implorant le secours de Jean III pour sauverVienne (1861). Pour apporter son soutien aux artistes polonais, Xavier Branicki achetait volontiers des tableaux présentant des thèmes patriotiques, surtout l’insurrection de janvier 1863. Ainsi ses collect- PortretKatarzynyPotockiej ions contiennent des tableaux «de peint- wstrojuwschodnim res quelque peu médiocres», par exem- LePortraitKatarzynaPotocka ple celui de Jan Mioduszewski (1831 – encostumeoriental après 1887), pourtant réaliste, repré- sentant trois chiens déchirant un mor- wanie Philippe’a de Champaigne oraz trzy obrazy powsta³e na podstawie ry- sunków Albrechta Dürera: Biczowanie Chrystusa, Z³o¿enie do grobu, Zmar- twychwstanie). W zbiorach Branickiego znalaz³a siê tak¿e Jawnogrzesznica, pochodz¹ca prawdopodobnie z pracowni Paolo Veronese (wygrana w karty) i dwa obrazy z galerii Stanis³awa Augusta Po- niatowskiego Melchiora Hondecoete- ra Kury i go³êbie (sygn. 1737) oraz kopia obrazu Koncert wielkiego su³tana Carle Van Loo, namalowana przez Józefa Walla. W zamku uwagê zwraca „galeria piêknoœci”, portrety kobiet zwi¹zanych z rodzin¹ Branickich, nale¿¹ do nich np. Givaniego Battisty Lampiego (1751– 1830) Portret Józefy Potockiej (po 1793), Franza Winterhaltera (1806–1873): Szlachtailud Lanoblesseetlepeuple Portret Olgi Naryszkiny, Portret Kata- Lechâteauetlescollections 15 rzyny Potockiej z bzem we w³osach (po ceau de viande, intitulé Allégorie des par- 1853), Portret Katarzyny Potockiej w stro- tagesdelaPologne. ju wschodnim (po 1853), Portret Elizy L’artiste Leon Kapliñski (1826–1873), Krasiñskiejzdzieæmi (po1852)iinne. lié d’amitié avec le premier propriétaire Branicki ¿ywi³ ogromny kult dla kró- polonais du château, servait d’intermé- la Jana III. Do Montrésor trafi³y p³a- diaire dans les contacts avec d’autres skorzeŸby Pierre Vaneau (1653–1694) – peintres. Il y a dans les collections de fragmenty niezrealizowanego pomnika Montrésor deux tableaux patriotiques Jana III Sobieskiego (ok. 1675–1680) de cet auteur. Le premier, intitulé La no- dla katedry w Le Puy, oraz znajduj¹cy blesse et le peuple de 1863, étant l’ex- siê w zbiorach montrésorskich obraz pression des paroles de Psalm mi³oœci Henryka Rodakowskiego (1823–1894) (Psaume de l’Amour) de Zygmunt Kra- Hrabia Wilczek b³agaj¹cy Jana III o po- siñski, représente un noble âgé en co- mocdlaWiednia (1861). stume polonais serrant la main à un vie- Ksawery Branicki, chc¹c wspomóc ux paysan, en chemise de drap, portant artystów polskich, chêtnie kupowa³ ob- un drapeau religieux. L’autre, intitulé razy o tematyce patriotycznej, zw³asz- Le Bourreau et la victime (1864), renoue cza nawi¹zuj¹ce do powstania stycz- avec le thème de l’insurrection de jan- niowego. W ten sposób znalaz³o siê tak- vier, et représente l’abbé Antoni Mac- ¿e trochê „lichoty od bazgraczy”, jak kiewicz, commandant héroïque des trou- bardzo realistyczny obraz Jan Miodu- pes de paysans de ¯mudŸ, juste avant szewskiego (1831 – po 1887) przedsta- son exécution. Il y a un troisième ta- wiaj¹cy trzy psy rozszarpuj¹ce kawa³ek bleau du m˜me auteur qui est un por- miêsa, któremu nadano tytu³ Alegoria trait de Xavier Branicki (1868). C’est gr- rozbiorówPolski. âce à la coopération avec cet artiste, que Artyst¹ zaprzyjaŸnionym z pierw- fut peint spécialement à la demande de szym polskim w³aœcicielem zamku i po- Branicki le tableau Etranglement de œrednicz¹cym w kontaktach z innymi Paul Ier de Joseph Nicolas Robert-Fleu- malarzami by³ Leon Kapliñski (1826– ry (1797–1890), qui à l’origine devait 1873). Do zbiorów montrésorskich tra- ˜tre peint par Jan Matejko. En outre, fi³y jego dwa obrazy o wymowie patrio- Branicki a acheté un énorme tableau de tycznej. Jednym z nich by³a kompozy- Tony Robert-Fleury (1837–1911) repré- cja, do s³ów Psalmu mi³oœci Zygmunta sentant le massacre aux rues de Var- Krasiñskiego, Szlachta i lud z 1863 r. sovie,le8avril1861. Obraz przedstawia starego szlachcica Branicki, qui aidait si volontiers les w polskim stroju, œciskaj¹cego d³oñ artistes polonais, n’a cependant pas ch³opa w sile wieku, ubranego w sukma- acheté, pour des raisons inconnues, les nê i trzymaj¹cego koœcieln¹ chor¹giew. séries de dessins Lituanie et Guerre Z tematyk¹ powstania styczniowego d’Artur Grottger, présentés à Paris en zwi¹zany jest obraz Kat i ofiara (1864). 1867. L’artiste, malade de la tuberculo- Jest to przedstawienie ks. Antoniego se et étant dans le besoin, a reçu de la 16 Zamekizbiory

Mackiewicza, bohaterskiego dowódcy part de Xavier Branicki et grâce à sa oddzia³ów ch³opów ¿mudzkich, prowa- soeur Elise Krasiñska née Branicka, dzonego na œmieræ. Trzecim obrazem une importante somme d’argent pour Kapliñskiego jest portret samego Ksa- le dessin intitulé La Musicienne. La werego Branickiego (1868). Dziêki somme fut suffisante pour permettre à wspó³pracy z tym malarzem specjalnie l’artiste de déménager dans un nouvel na zamówienie Branickiego powsta³ ob- appartementavecatelier. raz Uduszenie Paw³a I Josepha Nicola- Le sculpteur Marceli Guyski (1830– sa Roberta-Fleury (1797–1890), który 1893) a séjourné à Montrésor grâce à pierwotnie mia³ malowaæ Jan Matejko. son oncle Wiktor Okryñski, l’admini- Ponadto Branicki zakupi³ ogromne ma- strateur des Branicki. Ses sculptures en lowid³o przedstawiaj¹cego masakrê na marbre, terre cuite, plâtre, des bustes et ulicach Warszawy z 8 IV 1861 r. autors- des t˜tes, entre autres, de Xavier, Pela- twa Tony Roberta-Fleury (1837–1911). gia, Konstanty et Jadwiga Branicki, Eli- Ksawery Branicki, tak chêtnie wspie- za Krasiñska ornent les intérieurs du raj¹cy polskich artystów, z nieznanych château. Il y a parmi ces sculptures un powodów nie kupi³ prezentowanych buste de Xavier Branicki, l’oeuvre d’un w Pary¿u w 1867 r. cykli rysunków éminent artiste polonais de l’époque du Lituania i Wojna Artura Grottgera. Po- romantisme – W³adys³aw Oleszczyñski trzebuj¹cy pieniêdzy i chory na gruŸlicê (1807–1866), un élève du grand David malarz otrzyma³ od Ksawerego Branic- d’Angers. Branicki a acheté, pour com- kiego, dziêki jego siostrze Elizie z Bra- pléter ses collections, également une nickich Krasiñskiej, znaczn¹ sumê pie- autre oeuvre de Oleszczyñski, un buste niêdzy za du¿y rysunek Muzykantki. d’Adam Mickiewicz réalisé en 1856, au Zap³ata by³a na tyle sowita, ¿e artysta cours des travaux sur un premier mo- móg³ przenieœæ siê z atelier do nowego nument du poète érigé sur les terres po- mieszkania. lonaises, fondé par les habitants de Po- Artyst¹, przebywaj¹cym w Montré- znañ. Le monument fut achevé en 1857, sor dziêki protekcji swego wuja Wiktora et détruit par les nazis en 1940. A cette Okryñskiego zarz¹dcy Branickich, by³ occasion, il convient de rappeler un rzeŸbiarz Marceli Guyski (1830–1893). autre souvenir de Mickiewicz. Sa fa- Jego marmurowe, terakotowe, gipsowe mille a offert à Branicki une coupe que popiersia i g³owy portretowe, m.in. Ksa- le poète avait reçu de la part de ses werego, Pelagii, Konstantego i Jadwigi «amis Moscovites» au cours d’un festin Branickich, Elizy Krasiñskiej – do dzi- d’adieu donné en son honneur à Mo- siaj zdobi¹ zamkowe pokoje. Wœród scou,le19avril1828. nich znajduje siê jeszcze jedno popiersie D’autres artistes polonais n’ont ef- Ksawerego Branickiego d³uta najwybit- fectué que de cours séjour à Montrésor. niejszego polskiego rzeŸbiarza okresu En 1870, Cyprian Kamil Norwid avait romantyzmu – W³adys³awa Oleszczyñ- penser trouver l’hospitalité au château, skiego (1807-1866), niezwykle uzdol- Xavier Branicki lui ayant offert l’aide Lechâteauetlescollections 17 nionego ucznia wielkiego Davida d’An- autrefois. Cette fois-ci, il n’en fut rien, gers. Branicki kupi³ do swoich zbiorów car le mécène gravement malade, s’était równie¿ inne dzie³o Oleszczyñskiego, renduenAngleterre. popiersie Adama Mickiewicza z 1856 r., Xavier Branicki attirait autant les ar- które artysta wykona³ podczas prac nad tistes que les commissionnaires. En pierwszym na ziemiach polskich pom- 1868, Zofia Szymanowska a éveillé nikiem wieszcza, ufundowanym przez l’intér˜t du magnat financier pour un spo³eczeñstwo Poznania. Pomnik by³ bas-relief de Teofil Lenartowicz (1822– gotowy ju¿ w 1857 r., ale zosta³ znisz- 1893), son mari. La scène biblique et al- czony przez hitlerowców w 1940 r. Przy légorique du Retour des Israélites en ter- okazji warto jeszcze wspomnieæ o innej re promise, interprétée comme retour pami¹tce po Mickiewiczu. Jego rodzina des Polonais en leur Patrie, fut accueilli ofiarowa³a Branickiemu puchar, który avec enthousiasme par Branicki qui ré- wieszcz otrzyma³ „od przyjació³ Mo- compensacopieusementsonauteur. skali” podczas uczty po¿egnalnej, wy- Branicki a acheté, probablement danej na jego czeœæ w Moskwie 19 IV directement à Stanis³aw Chlebowski 1828r. (1835–1884), excellent peintre orientali- Inni artyœci polscy tylko na krótko ste polonais, de 1864 à 1876 – à la cour zawitali do Montrésor. W 1870 r. stara³ du sultan Abdul-Azis à Constantinople, siê o goœcinê w zamku Cyprian Kamil deux miniatures à thème patriotique, Norwid, wspierany wczeœniej przez Ksa- notamment: Deux faucheurs polonais werego Branickiego, tym razem odszed³ (1863) et Jean III sur le lit de la mort z niczym, gdy¿ w tym czasie jego ciê¿ko à Wilanów (1864). Ses peintures repré- chorymecenasprzebywa³wAnglii. sentant des scènes de l’Orient exotique Do Ksawerego Branickiego zg³aszali étaient très recherchées sur le marché de siê zarówno artyœci, jak i poœrednicy. l’art français. Dans les collections du W 1868 r. Zofia Szymanowska zaintere- château, l’oeuvre de Juliusz Kossak sowa³a magnata finansowego br¹zow¹ (1824–1899), un artiste des plus popul- p³askorzeŸb¹ autorstwa swego mê¿a aires au XIXe siècle, ne pouvait man- Teofila Lenartowicza (1822–1893). Bi- quer. Ainsi nous y retrouvons son Palais blijno-alegoryczna scena Powrotu Izra- de Wilanów, vue de nuit de 1853. Après la elitów do Ziemi Obiecanej, interpreto- mort du premier propriétaire polonais wana jako powrót Polaków do Ojczyz- de Montrésor, fut acquis un autre ta- ny, spotka³a siê z entuzjastycznym przy- bleau intitulé Uhlan légionnaire à cheval jêciem ze strony Branickiego, który suto (1919), oeuvre du fils de Juliusz – Jerzy wynagrodzi³rzeŸbiarza. Kossak (1856–1942), lié d’amitié avec la Prawdopodobnie bezpoœrednio od famille de Constantin Branicki, chez qui Stanis³awa Chlebowskiego (1835–1884), ilavaitm˜mehabitéen1877et1878. wybitnego polskiego orientalisty, nad- Les collections de Xavier Branicki wornego malarza su³tana Abdul-Azisa à Montrésor ne peuvent évidemment w Konstantynopolu w latach 1864–1876, prétendre au nom de grande collection 18 Zamekizbiory którego kompozycje, przedstawiaj¹ce d’oeuvres d’art, bien qu’il n’y manque sceny z egzotycznego Wschodu, cieszy- d’ouvrages importants et de grande va- ³y siê du¿ym zainteresowaniem na fran- leur. C’est avant tout le témoignage du cuskim rynku sztuki, Branicki kupi³ dwie patriotisme des propriétaires polonais miniatury o tematyce polskiej i patrio- du château, ici, en terre française, qui tycznej: Dwaj kosynierzy z 1863 r. oraz constitue leur véritable valeur. Cette tra- Jan III na ³o¿u œmierci w Wilanowie dition est poursuivie. Le Musée du châ- (1864). Nie mog³o naturalnie zabrak- teau de Montrésor fait partie des dix- n¹æ w zbiorach zamkowych jednego -neuf institutions polonaises à l’étrang- z najpopularniejszych artystów XIX w., er qui forment la Conférence Perman- Juliusza Kossaka (1824–1899) – Nocny ente des Musées, Archives et Biblio- widok pa³acu w Wilanowie z 1853 r. Ju¿ thèques Polonaises à l’Occident (MAB), po œmierci pierwszego polskiego w³aœci- déployant ses activités depuis 1979. Elle ciela Montrésor do zamku trafi³ obraz a pour tâche de «coordonner les activi- U³an-legionista na koniu (1919) syna Ju- tés des institutions membres qui entou- liusza Kossaka, Wojciecha (1856–1942), rent de leurs soins l’acquis et le dévelop- serdecznie zwi¹zanego z Konstantyno- pement de la culture polonaise et pré- stwem Branickimi, u których artysta sentent au monde libre sa richesse et le mieszka³wlatach1877–1878. lien indissoluble qui l’unie à la culture Montrésorskie zbiory Ksawerego humanisteeuropéenne». Branickiego nie mog¹ oczywiœcie pre- Les traces polonaises nous condui- tendowaæ do miana wielkiej kolekcji sent aussi à un petit cimetière, où ont été dzie³ sztuki, choæ nie brak tu przecie¿ enterrés les membres de la famille pro- dzie³ wa¿nych i cennych. Ich wartoœæ to che et des cousins plus lointains, ainsi przede wszystkim œwiadectwo wielkiego que des amis des propriétaires polonais patriotyzmu polskich w³aœcicieli zam- du château, plus de soixante personnes. ku do swojej Ojczyzny, zachowane tu Les inscriptions tombales ont été na ziemi francuskiej. Tradycja ta jest divisées en celles qui figurent sur les kontynuowana. Muzeum na zamku tombeaux dans la chapelle et celles sur w Montrésor nale¿y do 19 instytucji les tombes du cimetière. Elles ont été polonijnych, które tworz¹ Sta³¹ Kon- relevées pour la première fois dans les ferencjê Muzeów, Archiwów i Biblio- années quatre-vingts par Piotr Ugniew- tek Polskich na Zachodzie (MAB), ski et S³awomir Górzyñski. L’actuelle dzia³aj¹c¹ od 1979 r. Zadaniem Kon- édition est basée sur des recherches sur ferencji jest „koordynacja dzia³alnoœci les lieux, poursuivie en mai 2007 par instytucji cz³onkowskich otaczaj¹cych Iwona Dacka-Górzyñska et S³awomir sw¹ trosk¹ dorobek i rozwój kultury Górzyñski. Presque toutes les personnes polskiej oraz prezentuj¹cych wolnemu enterrées dans la chapelle et au cime- œwiatu jej bogactwo i nierozerwalnoœæ tière étaient liées avec la famille Bra- zhumanistyczn¹kultur¹europejsk¹”. nicki et Rey, ce sont des descendants du comte Piotr Korczak-Branicki (enterré Lechâteauetlescollections 19

Widokzzamkunacmentarz VuedeChâteauaucimetière Kolejne polskie œlady prowadz¹ na à Lvov, en 1762). La terminologie rela- ma³y cmentarz, gdzie zostali pochowa- tive à l’architecture tombale n’ayant pas ni cz³onkowie bli¿szej i dalszej rodzi- fait l’objet d’une étude scientifique en ny oraz przyjaciele polskich w³aœcicieli Pologne, c’est la raison pour laquelle zamku—ponadszeœædziesi¹tosób. nous remplaçons les descriptions des Inskrypcje nagrobne zosta³y podzie- tombeaux par une documentation pho- lone na dwie czêœci: groby w kaplicy tographique. i groby na terenie cmentarza. Inskryp- cje zosta³y odpisane po raz pierwszy w latach 80. przez Piotra Ugniewskie- go i S³awomira Górzyñskiego. Obecna edycja opiera siê na badaniach tere- nowych przeprowadzonych w maju 2007 r. przez Iwonê Dack¹-Górzyñsk¹ i S³awomira Górzyñskiego. Prawie wszystkie osoby pochowane w kaplicy i na cmentarzu, zwi¹zane s¹ z rodzin¹ Branickich i Reyów, s¹ to potomkowie Piotra Branickiego h. Korczak (pochowanego we Lwowie, zm. 1762). Termi- nologia dotycz¹ca architektury nagrob- Inskrypcjaztablicyhr.PiotraKorczak- nej nie doczeka³a siê w Polsce nale¿y- -Branickiego,pochowanegoweLwowie tego opracowania, dlatego te¿ opisy w1762r. grobów zastêpujemy dokumentacj¹ fo- L’inscriptiontombaleducomtePiotr tograficzn¹. Korczak-Branickienterré à Lvov en 1762 20 Zamekizbiory

Cmentarz nie posiada wyraŸnie wy- Le cimetière n’est pas organisé en tyczonych kwater, co uniemo¿liwia quartiers, c’est pourquoi il est impos- okreœlenie topograficzne konkretnych sible de définir la topographie exacte grobów. Jednak¿e niewielkie rozmiary des tombeaux. Pourtant les petites di- samego cmentarza umo¿liwiaj¹ odszu- mensions du cimetière permettent de re- kanie wszystkich grobów bez najmniej- trouver toutes les tombes sans le moind- szego problemu. Odpisy inskrypcji zo- re problème. Les inscriptions ont été sta³y zamieszczone w kolejnoœci od bra- placées dans le relevé dans l’ordre allant my cmentarnej ku kaplicy. Groby w ka- de la grande porte vers la chapelle. Cel- plicy, w krypcie s¹ umieszczone w ko- les des tombeaux dans la chapelle, dans lejnoœci od wejœcia. Grób Konstantego la crypte figurent dans le relevé en com- i Zofii Potockich umieszczony jest na mençant par l’entrée. Le tombeau de terenie kaplicy, na zewn¹trz, po prawej Constantin et Zofia Potocki est situé stronie od wejœcia. Jedna tablica – Bo- dans la chapelle, à l’extérieur, à droite de les³awa Stuarta – znajduj¹ca siê w ka- l’entrée. La plaquette - Boles³aw Stuart plicy (za o³tarzem) pochodzi ze znisz- – se trouvant dans la chapelle (derrière czonego nagrobka, który niegdyœ znaj- l’autel) provient d’un tombeau détruit dowa³siênatereniecmentarza. quisetrouvaitautrefoisaucimetière. GROBYWKAPLICY • LESTOMBAUXDANSLACHAPPELLE

1) +/ ANNA Z BRANICKICH/ JULIUSZOWA TARNOWSKA1/ UR. WSTAWISZCZACH24–VIII–1876/ZM.WPARY¯U6–I–1953

1 Anna z Branickich Tarnowska (1876–1953), 1 Anna Tarnowska née Branicka (1876–1953), córka W³adys³awa i Julii Potockiej (córki Al- fille de W³adys³aw et Julia Potocka (fille freda ordynata na £añcucie), ¿ona Juliusza d’Alfred majorataire à £añcut), épouse de Tarnowskiego (1864–1917), w³aœciciela Juliusz Tarnowski (1864–1917), proprié- dóbrSucha. tairedesbiensdeSucha. 22 Grobywkaplicy

2) TU SPOCZYWAJA ZW£OKI/ S.P. EMILII HRABINY POTOCKIEY/ Z DOMU SWIEYKOWSKIEY2/ URODZONEJ W KIJOWIE 1821 ROKU 30 MAJA/ ZMARTEJ (sic) W PARY¯U DNIA 13 LIPCA 1894 R/ WIECZNY ODPOCZYNEKRACZJEJDAÆPANIE ICI REPOSE EMILIE COMTESSE POTOCKA/ NEE SWIEYKOWSKA/ NEE A KIEW EN POLOGNE EN 1821/ MORTE A PARIS LE 13 JUILLET 1894/SEIGNEURAYEZPITIÉD’ELLE Cemonumentaétéerigéparlessoinsdesonfils/leComteNicolasPotocki3

2 Emilia ze Œwieykowskich (Szweykowskich) 2 Emilia née Œwieykowska (Szweykowska) (1821–1894), córka Kajetana Paw³a i Wañ- (1821–1894), fille de Kajetan Pawe³ et de kowiczówny, druga ¿ona Mieczys³awa hr. Wañkowiczówna, seconde épouse du comte Potockiego z Tulczyna, matka Miko³aja Po- Mieczys³aw Potocki de Tulczyn, mère de tockiego,zob.poz.5,7. Miko³ajPotocki,voirlaposition5,7. 3 Zob.poz.7. 3 Voirlaposition7. Lestombauxdanslachappelle 23

3) HENRYK POTOCKI4/ SYN RODRYGA I MARJI Z NIEZA- BYTOWSKICH/ UR 20 MARCA 1868+29MARCA1958

4 Henryk Potocki (ur. 20 III 1868 w War- 4 Henryk Potocki (né le 20 III 1868 à Var- szawie, zm. 29 III 1958 w Montrésor), syn sovie, mortle29III1958 à Montrésor),fils Rodryga (1833–1910) w³aœciciela Chrz¹sto- de Rodryg (1833–1910) propriétaire de wa i Marii Niezabytowskiej (1841–1926). Chrz¹stów et de Maria Niezabytowska M¹¿ Julii z Branickich (1879-1929), córki (1841–1926). Epoux de Julia née Branicka W³adys³awa, ojciec Anny ¯ó³towskiej (1898– (1879–1929), fille de W³adys³aw, père de 1982), Paw³a (1900–1945), W³adys³awa Anna ¯ó³towska (1898–1982), Pawe³ (1900– (1903–1973) pochowanego tak¿e w Mon- 1945), W³adys³aw (1903–1973) également trésor (zob. ni¿ej) i Stefana (ur. 1912). Przez enterré à Montrésor (voir infra) et de Stefan wiele lat cz³onek partii konserwatywnych (né en 1912). Pendant de nombreuses ann- (prezes od 1917 r.) Stronnictwa Polityki Re- ées membre de partis conservatifs: (depuis alnej, nastêpnie Stronnictwa Pracy Konsty- 1917 président) Parti de la Politique réelle, tucyjnej, Stronnictwa Prawicy Narodowej, puis du Parti du Travail constitutionnel, du Stronnictwa Realnej Pracy Narodowej, Bez- Parti de la Droite nationale, du Parti du partyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem. Travail réel national, du Bloc sans-parti W 1907 r. reprezentowa³ Ko³o Polskie w Du- pour la Coopération avec le Gouvernement. mie, w 1917 r. by³ kandydatem Rady Regen- En 1907 il représentait le Groupe polonais cyjnej na premiera, nie zosta³ jednak za- B la Douma, en 1917 il fut candidat au Con- twierdzony przez w³adze niemieckie, nastêp- seil de Régence B la fonction de premier mi- nie cz³onek Rady Stanu. W okresie miêdzy- nistre, mais sa candidature ne fut pourtant wojennym by³ zaanga¿owany w dzia³alnoœæ pas acceptée par les autorités allemandes, Polskiego Czerwonego Krzy¿a, pe³ni³ wyso- puis membre du Conseil d'Etat. Dans l’ent- kie funkcje we w³adzach tej organizacji, od re-deux-guerres, il rejoint les activités de la 1939 r. cz³onek honorowy PCK. By³ tak¿e Croix-Rouge polonaise, il exerça de hautes prezesem stowarzyszenia Alliance Françai- fonctions dans cette organisation, depuis se i prezesem Klubu Myœliwskiego w War- 1939, membre d’honneur de la Croix-Rouge szawie. W 1927 r. wraz z ¿on¹ wyjecha³ na polonaise. In fut également président de safari do Afryki. Podró¿ tê opisa³ w ksi¹¿ce l’association Alliance Française et du Club W krainie Masajów. Podczas II wojny œwia- de Chasse B Varsovie. Pendant la Seconde towej przebywa³ w Chrz¹stowie, po wojnie Guerre mondiale, il séjourna B Chrz¹stów, wyjecha³ do Francji, zmar³ w Montrésor, aprPs la guerre, il quitta la Pologne, il est zob. A. Szklarska-Lohmannowa, Potocki mort B Montrésor, voir: A. Szklarska-Loh- Henryk, w: PSB, t. XXVII, Wroc³aw 1983, mannowa, Potocki Henryk, in: PSB, s.826–828. t.XXVII,Wroc³aw1983,p.826–828. 24 Grobywkaplicy

4)+/JerzySzerauc5/27-1-192211-6-1982

[W tym samym miejscu pochowano Stanis³awa hr. Reya6 zm. w 1999 r., na grobie terakotowa rzeŸba g³owy zmar³ego, brak inskrypcji. / En ce mLme lieu enterré du comte Stanis³aw Rey6 mort en 1999, sur le tombeau il y a la tLte en terre cuite du défunt,absenced’inscriptions.]

5 Jerzy Szerauc (ur. 1922 w Wolance ko³o 5 Jerzy Szerauc (né le 1922 à Wolanka prPs de Drohobycza, zm. 1982 w Montrésor). Syn Drohobycz, mort le 1982 à Montrésor). Fils de Leopolda (1887–1943) i Wandy Urbano- Leopold (1887–1943) et Wanda Urbanowicz wicz (1896–1973). M¹¿ Cecyli hr. Rey, (1896–1973). Epoux de la comtesse Cecylia córki hr. Stanis³awa i Jadwigi hr. Brani- Rey, fille du comte Stanis³aw et de la comtesse ckiej. JadwigaBranicka. 6 Stanis³aw hr. Rey (5 VIII 1923 – 24 II 6 Le comte Stanis³aw Rey (5 VIII 1923 – 24 II 1999), syn Stanis³awa (zob. poz. 6) i Jad- 1999), fils de Stanis³aw (voir la position 6) et wigihr.Branickiej(zob.poz.8.). de la comtesse Jadwiga Branicka (voir la po- sition8). Lestombauxdanslachappelle 25

5) TU SPOCZYWAJ¥ ZW£OKI/ S.P. MIECZYS£AWA HR. POTOCKIE- GO7/ URODZONEGO W TULCZYNIE 1799 R/ ZMAR£EGO W PARY¯U D: 26 LISTOPADA 1878 R/ WIECZNY ODPOCZYNEK RACZ MU DAÆ PANIE ICI REPOSE/ MIECISLAS COMTE POTOCKI/ NE A TULCZYN EN PO- LOGNE EN 1799/ MORT A PARIS LE 26 NOVEMBRE 1878/ SEIGNEUR AYEZPITIÉDELUI! Cemonumentaétéérigéparlessoinsdesonfils/leComteNicolasPotocki

7 Mieczys³aw Potocki (ur. 12 XI? 1799 7 Mieczys³aw Potocki (né le 12 XI? 1799 w Tulczynie, zm. 26 XI 1878 w Pary¿u), by³ B Tulczyn, mort le 26 XI 1878 B Paris), fils synem Stanis³awa Szczêsnego i jego trzeciej de Stanis³aw Szczêsny et de Zofia Celice- ¿ony Zofii Greczynki Zofii Celice-Clavone -Clavone de GrPce (Glavani) (ex: Mme Jó- (Glavani) (1 v. Józefowej Wittowej), bratem zef Witt), sa troisime épouse, frPre de Aleks- Aleksandra, Boles³awa, Zofii Kisielewowej ander, Boles³aw, Zofia Kisielev (voir la posi- (zob. poz. 14), Olgi Naryszkiny. W³aœciciel tion 14), Olga Narichkin. Propriétaire de Tulczyna, s³ynny gwa³townik, ¿onaty dwu- Tulczyn, grand impulsif, deux fois marié: krotnie: z Delfin¹ z Komarów, a nastêpnie avec Delfine née Komar, puis avec Emilia z Emili¹ ze Œwieykowskich (zob. poz. 2), née Œwieykowska (voir la position 2), dont z któr¹ mia³ syna Miko³aja (zob. poz. 7), ilavaitunfils(voirlaposition7),voir: zob. E. Koz³owski, Potocki Mieczys³aw, w: E. Koz³owski, Potocki Mieczys³aw, in: PSB, PSB, t. XXVIII, Wroc³aw–Warszawa–Kra- t. XXVIII, Wroc³aw–Warszawa–Kraków– ków–Gdañsk–£ódŸ, 1984–1985, s. 101–102. –Gdañsk–£ódŸ,1984–1985,p.101–102. 26 Grobywkaplicy

6)STANIS£AWREY/ZPRZEC£AWIA8/*3XI1894+23II1971/RIP [wtymsamymgrobie:/danslem˜metombeau:] CECYLIA Z POTOCKICH CEGLINSKA9/ Iv REYOWA IIv KACZKOW- SKA/ UR 23 MARCA 1876 W RYMANOWIE ZM 5 CZERWCA 1962 W MON- TRESOR

8 Stanis³aw Rey Maria Hubert (1894–1971), 8 Stanis³aw Rey Maria Hubert (1894–1971), syn Stanis³awa (1867–1898) i Cecylii z Po- fils de Stanis³aw (1867–1898) et Cecylia née tockich (1876–1962), m¹¿ Jadwigi hr. Bra- Potocka (1876–1962), époux de Jadwiga nickiej (zob. poz. 8). Pochowany wspólnie comtesse Branicka (voir la position 8). En- z matk¹. Zmar³ 23 II 1971 r. w Johannes- terré avec sa mère. Morte le 23 II 1971 B Jo- burgu. W³aœciciel maj¹tków Przec³aw i Sie- hannesbourg. Propriétaire des domaines ciechowice, podczas II wojny œwiatowej Przec³aw et Sieciechowice, pendant la IIe zaanga¿owany w dzia³alnoœæ konspiracyjn¹ Guerre mondiale, s’engage dans les activités ZWZ i AK, po wojnie zamieszka³ we Mon- clandestines de ZWZ (Union de Lutte Ar- trésor – maj¹tku ¿ony, zob. S. Górzyñski, mée) et AK (l'Armée de l’Intérieur), après la Rey Stanis³aw, w: Ziemianie polscy XX wieku, guerre il s’installe B Montrésor – propriété de Warszawa1992,s.128–130. son épouse, voir: S. Górzyñski, Rey Stani- 9 Cecylia z Potockich (1876–1962), ¿ona s³aw, in: Ziemianie polscy XX wieku, War- Stanis³awa hr. Reya (1867–1898) i matka szawa1992,p.128–130. Stanis³awa hr. Reya (1894–1971). Pocho- 9 Cecylia née Potocka (1876–1962), épouse wana wspólnie z synem. Po œmierci pierw- du comte Stanis³aw Rey (1867–1898) et szego mê¿a wysz³a powtórnie za m¹¿ za Ka- mére du comte Stanis³aw Rey (1894–1971). rola Kaczkowskiego h. Na³êcz (œlub 26 X Enterré avec son fils. Après la mort de son 1901 w Starej Wsi), a nastêpnie 27 I 1912 premier époux elle s’est remariée avec Karol w Mentonie (Francja) po raz trzeci za Luc- Kaczkowski du comte Na³êcz (mariage 26 X jana Cegliñskiego h. Topór, w³aœciciela 1901 à Stara Wieœ), puis le 27 I 1912 elle s’est dóbrJanówwpow.MiñskMazowiecki. remariée pour la troisiPme fois B Menton (France) avec Lucjan Cegliñski du comte Topór, propriétaire du domaine Janów dans ledistrictdeMiñskMazowiecki. Lestombauxdanslachappelle 27

7) Tu spoczywaj¹ zw³oki/ Œ.P. Szczêsnego Miko³aja/ Hr. Potockiego10/ urodzonego w Tulczynie 16 lutego 1845 r./ zmar³ego w Pary¿u dnia 3 czerwca 1921 r./ WiecznyodpoczynekraczmudaæPanie! Ici repose/ Félix, Nicolas, Comte Potocki/ né à Tulczyn, (Pologne)./ le 16 fevrier 1845/mort à Paris,le3Juin1921/Seigneur,ayezpitiédelui!

10 Szczêsny Miko³aj Potocki (1845–1921), 10 Szczêsny Miko³aj Potocki (1845–1921), syn Mieczys³awa (1799–1878) (zob. poz. 5) fils de Mieczys³aw (1799–1878) (voir la po- wnuk Stanis³awa Szczêsnego. Jego matk¹ sition 5) petit-fils de Stanis³aw Szczêsny. Sa by³a Emilia ze Œwieykowskich (zob. poz. 2). mère Emilia née Œwieykowska (voir la posi- ¯onaty z Emanuel¹ ks. Pignatelli de Cer- tion 2). Epoux de Emanuela duchesse Pig- chiara (1852–1930), pochowan¹ w Pary¿u natelli de Cerchiara (1852–1930), enterrée na cmentarzu Père Lachaise, zob. A. Bier- à Paris au cimetière Père Lachaise, voir : nat, S. Górzyñski, P. Ugniewski, Inskrypcje A. Biernat, S. Górzyñski, P. Ugniewski, In- grobów polskich na cmentarzach w Pary¿u. skrypcje grobów polskich na cmentarzach Père Lachaise, Warszawa 1991, nr 189, s. 65. w Pary¿u. Père Lachaise, Warszawa 1991, W³aœciciel ogromnej fortuny, któr¹ zapisa³ n° 189, p. 65. Propriétaire d’une énorme for- swemu dalekiemu krewnemu Alfredowi Po- tune, qu’il a léguée à son lointain parent Al- tockiemu z £añcuta. Por. biogram jego ojca: fred Potocki de £añcut. Cf. la biograhie de E. Koz³owski, op. cit., s. 102, szerzej o losach son père: E. Koz³owski, op. cit., p. 102, pour spadku zob. H. Mauberg, Pewna historia. plus d’information sur l’héritage voir : Czy Alfred Potocki uratowa³ czy zdradzi³ Za- H. Mauberg, Pewna historia. Czy Alfred Po- mekw£añcucie,Warszawa2001. tocki uratowa³ czy zdradzi³ Zamek w £añcucie, Warszawa2001. 28 Grobywkaplicy

8) ZOFIA Z TARNOWSKICH/ ANDRZEJOWA POTOCKA11/ UR 19 MAR- CA1901WDZIKOWIEZM.3STYCZNIA1963WBLIGNY [wtymsamymgrobie:/danslem˜metombeau:] JADWIGA Z BRANICKICH/ STANIS£AWOWA REYOWA12/ 25 IV 1890 + 14IV1977/PROFIDEETPATRIA

11 Zofia z Tarnowskich Potocka (1901– 11 Zofia Potocka née Tarnowska (1901– 1963), córka Jana Zdzis³awa (1862–1937) 1963), fille de Jan Zdzis³aw (1862–1937) et i Zofii z Potockich (1879–1933) z Krzeszo- Zofia née Potocka (1879–1933) de Krzeszo- wic, córki Artura Potockiego. ¯ona Andrze- wice, fille d’Artur Potocki. Epouse de An- ja Potockiego (1900–1939), syna Andrzeja drzej Potocki (1900–1939), fils de Andrzej (1861–1908) namiestnika Galicji i Krystyny (1861–1908) régent en Galicie et de Kry- zTyszkiewiczów(1866–1952). stynanéeTyszkiewicz(1866–1952). 12 Jadwiga z Branickich (1890–1977), córka 12 Jadwiga née Branicka (1890–1977), fille Ksawerego (1854–1926) z Wilanowa i Anny de Ksawery (1854–1926) de Wilanów et An- z Potockich z Krzeszowic. ¯ona Stanis³awa na née Potocka de Krzeszowice. Epouse de hr. Reya (zob. poz. 6), ich œlub odby³ siê 10 X Stanis³aw comte Rey (voir la position 6), 1918 r. w Wilanowie, odziedziczy³a dobra (mariage – le 10 X 1918 B Wilanów), héritiere Montrésor. desbiensdeMontrésor. Lestombauxdanslachappelle 29

9) +/ JAN SIERAKOWSKI13/ SYN ADAMA I MARYI Z POTOCKICH/ * 31/X 1882 + 9/IV 1920/ WIECZNY ODPOCZYNEK RACZ MU DAÆ PANIE! 10) +/ EDWARD JAROSZYÑSKI14/ SYN EDWARDA I WANDY Z SIERA- KOWSKICH/*4/VI1908WKUNIE+27/XI1988WLONDYNIE/R.I.P

13 Jan Sierakowski (1882–1920) syn Adama 13 Jan Sierakowski (1882–1920) fils d’Adam (1846–1913) znanego etnografa podró¿nika (1846–1913) ethnographe et voyageur con- i Marii z Potockich (córka Adama z Krze- nu et de Maria née Potocka (fille d’Adam de szowic), Jan Sierakowski nadzorowa³ ma- Krzeszowice), Jan Sierakowski administrait j¹tek w Montrésor, zob. A. Chodubski, Sie- les biens de Montrésor, voir: A. Chodubski, rakowski Adam, w: PSB, t. XXXVII, Warsza- Sierakowski Adam, in: PSB, t. XXXVII, War- wa–Kraków 1996–1997, s. 254–255; M. Ru- szaw–aKraków 1996–1997, p. 254–255; szczyc, Dzieje rodu i fortuny Branickich, War- M. Ruszczyc, Dzieje rodu i fortuny Branic- szawa 1991, s. 402, zob. te¿ informacje kich, Warszawa 1991, p. 402, voir: les Archi- warchiwumzamkuMontrésor. vesduchâteaudeMontrésor. 14 Edward Jaroszyñski (1908–1988), syn 14 Edward Jaroszyñski (1908–1988), fils Edwarda i Wandy z Sierakowskich (1879– d’Edward et Wanda née Sierakowska (1879– 1919), córki Adama i Marii Potockiej z Krze- 1919), fille d’Adam et Maria Potocka de szowic(por.wy¿ej). Krzeszowice(Cf.supra). 30 Grobywkaplicy

11) + W RABAT W DZIEÑ OTWARCIA PRACY NA KOPALNI W TIQUINE./ 1.I. 1923 4.VI.1968 [napis po obu stronach krzy¿a:] „ALBOWIEM/ NIE MA/ MI£OŒCI/ WIÊKSZEJ/ NAD TÊ ABY/ ¯YCIE ZA/ BLINIEGO/ SWEGO PO£O¯YÆ.”/.../ „MANETE IN ME/ ET EGO/ IN VOBIS”./ SEWERYN MO- RAWSKI15

[tabliczka kommemoratywna na drzwiach do niszy / plaque commémorative sur la porte de la niche] 12) +/ ANNA Z POTOCKICH/ XAWEROWA BRANICKA16/ 29/IX 1863 + 15/II1953/ANNASZERAUC17/*10-4–1947+

15 Seweryn Morawski (1923–1968), syn An- 15 Seweryn Morawski (1923–1968), fils d’An- toniego i Marii Anny hr. Zaleskiej, od 1949 r. toni et Maria Anna comtesse Zaleska, de- m¹¿ Jadwigi hr. Rey, córki Stanis³awa (zob. puis 1949 époux de la comtesse Jadwiga poz. 6) i Jadwigi z Branickich (zob. poz. 8). Rey, fille de Stanis³aw (voir la position 6) et By³ dyrektorem kopalñ manganu w Imini Jadwiga née Branicka (voir la position 8). w górach Atlasu. Pochowany jest w Rabacie Directeur des mines de manganèse à Imini (Maroko), gdzie te¿ wzniesiono jego po- dans l’Atlas. Enterré à Rabat (Maroc), où mnik, zob. S. Leitgeber, Morawscy herbu fut également érigé son monument, voir: Na³êcz I. 600 lat dziejów rodziny, Poznañ S. Leitgeber, Morawscy herbu Na³êcz I. 600 1997,s.141–142 lat dziejów rodziny, Poznañ 1997, p. 141–142. 16 Anna z Potockich Branicka (1863–1953), 16 Anna née Potocka Branicka (1863–1953), córka Adama (1815–1872) z Krzeszowic fille d’Adam (1815–1872) de Krzeszowice et i Katarzyny hr. Branickiej (1825–1907), by³a Katarzyna comtesse Branicka (1825–1907), ¿on¹ Ksawerego (1854–1926), w³aœciciela épouse de Ksawery (1854–1926), proprié- Wilanowa. tairedeWilanów. 17 Anna Szerauc, córka Stanis³awa Reya i Ja- 17 Anna Szerauc, fille de Stanis³aw Rey et Ja- dwigizBranickich. dwiganéeBranicka. Lestombauxdanslachappelle 31

13) STANIS£AW/ REMBIELIÑSKI18/ 1856-1909/ REQUIEM AETERN- AM/DONAEISDOMINE

18 Stanis³aw Rembieliñski (1856–1909), syn 18 Stanis³aw Rembieliñski (1856–1909), fils Aleksandra h. Lubicz, w³aœciciela dóbr du Aleksander blason Lubicz, propriétaire Kroœniewice (1820–1872) i Pelagii z Zamoy- du domaine Kroœniewice (1820–1872) et de skich (1830–1894), córki ordynata hr. Kon- Pelagia née Zamoyska (1830–1894), fille du stantego, której drugim mê¿em by³ Ksawery comte Konstanty, majorataire, elle a eut hr. Branicki (zob. poz. 27). Synowie Pelagii pour second époux le comte Xavier Branicki i Aleksandra Rembieliñskiego: Stanis³aw (voir la position 27). Les fils de Pelagia et i Konstanty spêdzali wiele czasu w Mon- Aleksander Rembieliñski: Stanis³aw et Kon- trésor. stanty ont passé beaucoup de temps à Mon- trésor. 32 Grobywkaplicy

14)ZOFIAZPOTOCKICH19/Hr.KISSELEFF/2styczniar.1875.

[Nad tablic¹ popiersie kobiece na postumencie z herbami Korczak i Pilawa z za- znaczonym szrafirunkiem, oba herby pod koron¹ hrabiowsk¹. / Au-dessus de la plaque, un buste de femme sur socle avec les blasons Korczak et Pilawa avec émaux visibles,lesdeuxblasonssouscouronnesdecomte.]

15) ICI REPOSENT/ LES RESTES MORTELS/ DE MADAME LA COM- TESSE ROSE/ BRANICKA NEE COMTESSE POTOCKA20/ DECEDEE LEXXDECEMBRE/MDCCCLXII A L’AGEDELXXXVANS

19 Zofia z Potockich Kisielewowa (1801– 19 Zofia née Potocka Kisielev (1801–1875), 1875), córka Stanis³awa Szczêsnego Po- fille de Stanis³aw Szczêsny Potocki et Zofia tockiego i Greczynki Zofii Celice-Clavone Celice-Clavone (Glavani) (ex-Madame Jó- (Glavani) (1 v. Józefowej Wittowej), ur. 24 XI zef Witt), née le 24 XI à Tulczyn, en 1821 elle w Tulczynie, w 1821 r. poœlubi³a adiutanta a épousé l’adjudant du tsar Alexandre Ier cara Aleksandra I – Paw³a Kisielewa (1788– – Pawe³ Kisielev (1788–1872), elle a active- 1872), bra³a czynny udzia³ w ¿yciu politycz- ment participé à la vie politique de la Grande nym Wielkiej Emigracji. Wychowywa³a Emigration. Elle a élevé à Paris son neveu, w Pary¿u swego siostrzeñca, a raczej natu- ou plutôt son fils naturel dont le nom était St ralnego syna o nazwisku St Clair, któremu Clair, et qui hérita toute sa fortune (quelque przeznaczy³a ca³y swój maj¹tek (ok. 7 mln 7 millions de francs), d’après la biographie franków), wg biogramu w PSB zmar³a 2 I du PSB, elle décéda le 2 I 1875 à Paris où elle 1875 r. w Pary¿u i tam zosta³a pochowana. fut enterrée. Son tombeau se trouve au cime- Jej nagrobek znajduje siê na cmentarzu tière de Montrésor ainsi que celui de son montrésorskim oraz jej syna Felixa Bower fils Félix Bower St Clair (1839–1897), voir: St. Clair (1839–1897), zob. J. Zdrada, Kisie- J. Zdrada, Kisielewowa z Potockich Zofia, lewowa z Potockich Zofia, PSB, t. XII, Wro- PSB, t. XII, Wroc³aw 1966–1967, p. 492–493; c³aw 1966–1967, s. 492–493; A. Czartkow- A. Czartkowski, Pan na Tulczynie. Wspom- ski, Pan na Tulczynie. Wspomnienia o Sta- nienia o Stanis³awie Szczêsnym Potockim, jego nis³awie Szczêsnym Potockim, jego rodzinie rodzinieidworze,Lwów1925. idworze,Lwów1925. 20 Ró¿a née Potocka, premier époux Antoni 20 Ró¿a z Potockich, pierwszym jej mê¿em Potocki, deuxième époux W³adys³aw Grze- by³ Antoni Potocki, drugim W³adys³aw gorz Branicki, fille de Szczêsny et Józefina Grzegorz Branicki, córka Szczêsnego i Józe- née Mniszech, née à Tulczyn en 1780, décé- finy z Mniszchów, urodzona w Tulczynie dée à Paris le 20 XII 1862, enterrée d’abord w 1780 r., zmar³a w Pary¿u 20 XII 1862 r., à Montrésor, puis transportée à Krzeszowi- pochowana pierwotnie w Montrésor, a na- ce. Ce fut le premier enterrement dans la stêpnie przeniesiona do Krzeszowic. By³ to chapelle du cimetière. Sur les personnes qui pierwszy pochówek w kaplicy cmentarnej. ont pris part à l’enterrement le 27 VIII 1863, O osobach, które bra³y udzia³ w pogrzebie voir: Œwiadek epoki. Listy Elizy z Branickich 27 VIII 1863 r., zob. Œwiadek epoki. Listy Krasiñskiej z lat 1835–1876, t. 4, réd. Z. Su- Elizy z Branickich Krasiñskiej z lat 1835– dolski, Warszawa 1996, lettre n° 1557 du 1876, t. 4, oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1IX1863,p.26. 1996,listnr1557z1IX1863r.,s.26. Lestombauxdanslachappelle 33

16) FELIX/ BOWER ST CLAIR21/ 1839-1897/ REQUIEM AETERNAM/ DONAEISDOMINE [Na p³ycie herb rodziny Bower St Clair: tarcza czwórdzielna w krzy¿, pole 1 i 4 z krzy¿em z¹bkowanym, pole 2 i 3 gronostajowe; nad tarcz¹ he³m na wprost z koron¹ baronowsk¹ o trzech sznurach pere³, w klejnocie ptak siedz¹cy; dewiza na wstêdze „CREDO”, trzymacze: po prawej syrena z trójzêbem, po lewej gryf. Barwy niezaznaczone. / Sur la dalle le blason Bower St Clair: écartelé, aux 1 et 4 la croix engr˜lée, aux 2 et 3 d’hermine; au-dessus de l’écu le casque de face, au cimier la couronne de baron avec trois colliers de perles, un oiseaau assis; la devise: „CRE- DO”, les supports: dextre une sirène avec trident, senestre un griffon. Emaux nonvisibles.]

21 Oficjalnie Feliks Bower St Clair (1839– 21 Officiellement Félix Bower St Clair (1839– 1897), syn Aleksandra i Pelagii Kossakow- 1897), fils d’Aleksander et Pelagia Kossa- skiej, córki Józefa (pos³a na Sejm Cztero- kowska, fille de Józef (député à la Diète de letni i pu³kownika Wojsk Polskich) oraz Quatre ans et colonel de l’Armée polonaise) Ludwiki Potockiej córki Szczêsnego i Józefi- et de Ludwika Potocka fille de Szczêsny et ny Mniszech. W Bad Homburg w Hesji na Józefina Mniszech. Une maison construite Kiesieleffstrasse 21 znajduje siê wybudowa- pour lui en 1863 se trouve à Bad Hombourg ny w 1863 r. dla niego dom. By³ zapewne en Hesse, Kiesieleffstrasse 21. Il était proba- synem Zofii Kisielewowej (zob. poz. 14), blement le fils de Zofia Kisielev (voir la posi- zob.PSB,J.Zdrada, Kisielewowa. tion14),voir:PSB,J.Zdrada, Kisielewowa. 34 Grobywkaplicy

17) +/ Comte Xavier Branicki22/ 19 avril 1864 + 18 Juin 1926/ Requiescant in Pace 18) +/ XAWERY REY23/ SYN STANIS£AWA I JADWIGI Z BRANICKICH/ *7.II.1934+26.II.1987/PROFIDEETPATRIA

19) +/ STANIS£AW REY24/ SYN STANIS£AWA I MARJI Z POTOCKICH/ *5.VII.1951+21.XII.1975 22 Ksawery hr. Branicki (1864–1926), syn hr. 22 Le comte Xavier Branicki (1864–1926), Konstantego (1824–1884) i Jadwigi Potoc- fils du comte Konstanty (1824–1884) et Ja- kiej (1827–1916), w³aœciciel dóbr Montrésor dwiga Potocka (1827–1916), propriétaire des i Wilanów odziedziczonych po stryju Ksa- biens de Montrésor et Wilanów hérités de werym Franciszku. Jego ¿on¹ by³a Anna Po- son oncle Ksawery Franciszek. Son épouse tocka, córka Adama i Katarzyny Branickiej Anna Potocka, fille d’Adam et Katarzyna (zob. poz. 12). Córce Jadwidze, zamê¿nej Branicka (voir la position 12). Il a offert za Stanis³awem Reyem przekaza³ Montré- Montrésor en héritage à sa fille Jadwiga, sor. Szerzej o Ksawerym zob. T. Zieliñska, épouse de Stanis³aw Rey. Pour plus d’in- Poczet polskich rodów arystokratycznych, formations sur Xavier, voir: T. Zieliñska, Po- Warszawa1997,s.50–51. czet polskich rodów arystokratycznych, War- 23 Ksawery hr. Rey (1934–1897), najm³odszy szawa1997,p.50–51. syn hr. Stanis³awa i Jadwigi hr. Branickiej, 23 Le comte Ksawery Rey (1934–1897), le urodzony w Przec³awiu, ¿onaty z Viridiann¹ plus jeune fils du comte Stanis³aw et Ja- Raczyñsk¹, córk¹ prezydenta Edwarda i Ce- dwiga comtesse Branicka, née à Przec³aw, cyliiMariiJaroszyñskiej. époux de Viridianna Raczyñska, fille du Pré- 24 Stanis³aw hr. Rey (1951–1975), urodzony sident Edward et de Cecylia Maria Jaro- w Saint Symphorien, zgin¹³ w wypadku dro- szyñska. gowym we Francji. Syn Stanis³awa hr. Reya 24 Stanis³aw comte Rey (1951–1975), né à zm.w1999r.(zob.poz.4). Saint Symphorien, victime d’un accident ro- utière en France. Le fils du comte Stanis³aw Reymorten1999(voirlaposition4). Lestombauxdanslachappelle 35

20) ICI REPOSE/ LE COMTE FRANÇOIS XAVIER KORCZAK/ BRA- NICKI25/ NÉ À VARSOVIE EN 1816/ DÉCÉDÉ À SIOUT (EGYPTE) EN 1879/DEPROFUNDIS

21) +/ KATARZYNA BRANICKA26/ 24 III 1889 Z NAZWISKA OSTATNIA 1V1968/PROFIDEETPATRIA

25 Franciszek Ksawery hr. Branicki, urodzo- 25 Franciszek Ksawery comte Branicki né ny w Warszawie, zmar³ 22 XI 1879 r. pod- à Varsovie, décédé le 22 XI 1879 pendant un czas wyprawy do Egiptu. Syn W³adys³awa voyage en Egypte. Fils de W³adys³aw et Ró¿a i Ró¿y Potockiej, córki Szczêsnego i Józefiny Potocka, fille de Szczêsny et Józefina Mni- Mniszech (poz. 15), pierwszy polski w³aœci- szech (p. 15), le premier propriétaire polon- ciel dóbr Montrésor, por. wy¿ej informacje ais des biens de Montrésor, cf. supra l’infor- we wstêpie oraz A. Lewak, Branicki Ksawery, mation dans l’introduction et A. Lewak, Bra- w: PSB, t. II, Kraków 1936, s. 408–409, a tak- nicki Ksawery, in: PSB, t. II, Kraków 1936, ¿epraceA.Ryszkiewicza. p. 408–409, et les ouvrages de A. Ryszkiewicz. 26 Katarzyna hr. Branicka (1889–1968), cór- 26 La comtesse Katarzyna Branicka (1889– ka hr. Ksawerego i Anny Potockiej (córki 1968), fille du comte Ksawery et Anna Po- AdamaiKatarzynyhr.Branickiej). tocka (fille d’Adam et de la comtesse Kata- rzynaBranicka). 36 Grobywkaplicy

22) Œ.P. ALEXANDROWI HR: KORCZAK BRANICKIEMV27,/ ZMAR- £EMV W NICEI D: 20 PADZIERNIKA/ 1877 R. W SZEŒÆDZIESI¥TYM ROKV ¯YCIA/ TEN KRZY¯, U STÓP GROBV MATKI/ ROZALII Z PO- TOCKICH HR. BRANICKIEJ/ RODZENI BRACIA: XAWERY, W£ADY- S£AW, I KONSTANTY/ KORCZAK BRANICCY NA PAMI¥TKÊ PO£O- ¯YLI./WIECZNYODPOCZYNEKRACZMVDAÆPANIE!

[Na ziemi p³yta z Krzy¿em, u podnó¿a którego herb Korczak: trzy rzeki, nad tarcz¹ korona hrabiowska, klejnot po³upies w czaszy; u do³u dewiza na wstêdze Pro Fide Et Patria, poni¿ej inskrypcja. / Sur le sol une dalle avec une croix, au pied de celle-ci le blason Korczak: trois fasces alésées d’argent, couronne de comte, un chien dans la coupe; devise Pro FideEtPatria,en-dessousl’inscription.]

27 Aleksander hr. Branicki (1821–1877), syn 27 Le comte Aleksander Branicki (1821– W³adys³awa i Ró¿y Potockiej (zob. poz. 15) 1877), fils de W³adys³aw et Ró¿a Potocka córki Szczêsnego. Podró¿nik, przyrodnik, (voir la position 15) fille de Szczêsny. Voya- a tak¿e fotograf-amator. Dziêki jego stara- geur, naturaliste et photographe amateur. niom i wyprawom powsta³ Warszawski Ga- Le Cabinet Zoologique de Varsovie a été binet Zoologiczny. By³ w³aœcicielem dóbr fondé par ses soins et grâce à ses expéditions. Sucha i Œlemieñ, które po œmierci jego syna Propriétaire des domaines Sucha et Œlemieñ, W³adys³awa przesz³y w rêce Anny z Branic- lesquelles après la mort de son fils W³ady- kich Tarnowskiej (zob. poz. 1). ¯onaty z Ni- s³aw sont passés dans les mains d’Anna Tar- n¹ Ho³yñsk¹, ojciec hr. W³adys³awa (1848– nowska née Branicka (voir la position 1). 1914). Jego biogram zob. A. Maciesza, Bra- Epoux de Nina Ho³yñska, père du comte nicki Aleksander, PSB, t. II, Kraków 1936, W³adys³aw (1848–1914). Pour sa biogra- s. 397–398, M. Ruszczyc, op. cit., s. 315–331. phie, voir: A. Maciesza, Branicki Aleksan- der, in: PSB, t. II, Kraków 1936, p. 397–398, M.Ruszczyc,op.cit.,p.315–331. Lestombauxdanslachappelle 37

[Przed wejœciem do kaplicy grób, inskrypcja na p³ycie, poni¿ej plastycznego krzy¿a god³o herbu Pilawa. / Devant l’entrée de la chapelle un tombeau, une inscription surladalle,en-dessousdelacroixilyaleblasonPilawa.]

23) R.I.P/ KONSTANTY POTOCKI/ Z PECZARY28/ 1910 + 1988/ COMTE CONSTANTIN POTOCKI [obok tabliczka z nazw¹ firmy kamieniarskiej: / sur le côté une plaquette avec le nom de l’entreprise de taille de pierre:] David/ Tours.

28 Hr. Konstanty (1910–1988), syn Francisz- 28 Le comte Konstanty (1910–1988), fils de ka Salezego (1877–1949) w³. dóbr Peczara Franciszek Salezy (1877–1949), propriétaire i Marii Ma³gorzaty ks. Radziwi³³ówny du domaine Peczara, et de la princesse Ma- (1875–1962). Ukoñczy³ ichtiologiê na UJ. ria Ma³gorzata Radziwi³³ (1875–1962). Di- Uczestnik kampanii wrzeœniowej w stopniu plômé de l’Université Jagellone en ichtyolo- porucznika, ¿o³nierz ZWZ-AK, w 1946 r. gie. Combat pendant la campagne de wyjecha³ do Francji, a nastêpnie do Repu- septembre 1939 comme lieutenant, soldat bliki Po³udniowej Afryki. Prowadzi³ tam fir- de ZWZ-AK, en 1946 il part pour la France, mê przetwórstwa rybnego, nastêpnie dyrek- puis pour la République d’Afrique du Sud. tor fabryki papieru w Springs k. Johannes- Il y gére une entreprise de l’industrie du pois- burga. W RPA wspó³organizator ¿ycia spo- son, puis il est directeur de l’usine du pa- ³ecznego tamtejszej Polonii. W 1986 r. osiad³ pier à Springs près de Johannesbourg. En na sta³e w Montrésor. O¿eniony w 1952 r. République d’Afrique du Sud, coorganisat- z Ann¹ hr. Rey, córk¹ Stanis³awa (zob. eur de la vie associative des Polonais insta- poz. 6) i Jadwigi Branickiej (poz. 8). Zob. te¿ llés en Afrique du Sud, en 1986, il s’installe biogram jego ojca E. Koz³owski, Potocki à demeure à Montrésor. Epouse en 1952 la Franciszek Salezy, w: PSB, t. XXVII, Wroc- comtesse Anna Rey, fille de Stanis³aw (voir ³aw–Warszawa–Kraków–Gdañsk–£ódŸ 1983, la pos. 6) et Jadwiga Branicka (voir la s.824–826. pos. 8). Voir: la biographie de son père: E. Koz³owski, Potocki Franciszek Salezy, in: PSB, t. XXVII, Wroc³aw–Warszawa–Kra- ków–Gdañsk–£ódŸ 1983,p.824–826. 38 Grobywkaplicy

[po lewej stronie krzy¿a: / B gauche de la croix:] R.I.P./ ZOFIA BARBARA PO- TOCKA29/ BERNARDOWA POTOCKA/ UR. 9.8.1954 + 21.6.2001/ W RE- VELSTOKEKANADA

[W kaplicy znajduje siê tablica ze zniszczonego grobu z terenu cmentarza. / Dans lachapelle,uneplaqued’untombeaudétruitducimetière.]

24) ICI REPOSE/ BOLESLAS CA- ETAN/ STUART30/ CAPITAINE EN I ETE AIDE/ CHEVALIER DE LE- GION D’HONNEUR/ NÉ À VARSO- VIE EN POLOGNE/ DÉCÉDÉ AU CHÂTEAU DE MONTRÉSOR/ LE 19 DECEMBRE 1886/ REGRETES ETERNELS/PRIEZDIEU

29 Zofia Barbara Potocka (1954–2002), cór- 29 Zofia Barbara Potocka (1954–2002), fille ka Konstantego (zob. wy¿ej) i Anny Rey. de Konstanty (voir supra) et Anna Rey. ¯ona Bernarda Potockiego (ur. 1947), syna Epouse de Bernard Potocki (né 1947), fils de Andrzeja i Aleksandry z Druckich-Lubec- Andrzej et Aleksandra née Drucka-Lubecka. kich. W krypcie znajduje siê tabliczka, wy- Dans la crypte, une plaquette, sans doute konana zapewne z okazji pogrzebu z in- à l’occasion de l’enterrement, avec inscrip- skrypcj¹ poni¿ej rysunku krzy¿a pod lewym tion sous le dessin de la croix, sous le bras ramieniem rysunek kwiatów, pod prawym gauche, dessin de fleurs, sous le bras droit, tarcza z god³em herbu Pilawa. Inskrypcja plaque avec le blason Pilawa. Inscription en- otoczona ró¿añcem w kszta³cie serca: SO- tourée d’un chapelet en forme de coeur: SO- PHIE POTOCKA/ AOUT 1954 JUIN 2002/ PHIE POTOCKA/ AOUT 1954 JUIN 2002/ PAR LA GRACE DE JESUS NOUS/ RE- PAR LA GRACE DE JESUS NOUS/ RE- STONS UNIS DANS LA PRIERE/ EN STONS UNIS DANS LA PRIERE/ EN ATTENDANT DE NOUS/ RETROUVER ATTENDANT DE NOUS/ RETROUVER POURTOUJOURS. POURTOUJOURS. 30 Wg informacji dotycz¹cej nadania Legii 30 D’après les informations relatives à la re- Honorowej (nr 2555/1; http://www.culture. mise de la Légion d’Honneur (n° 2555/1; gouv.fr/public/mistral/leonore_fr 2008.06.08) http://www.culture.gouv.fr/public/mistral/le- mia³ na imiê François Boleslas. Boles³aw onore_fr 2008.06.08), il s’appelait François Stuart by³ ppor. 2 pu³ku u³anów i zosta³ Boleslas. Boles³aw Stuart, sous-lieutenant umieszczony w zak³adzie w Cher, zob. au 2e régiment de Uhlans, il fut placé dans un R. Bielecki, Zarys rozproszenia Wielkiej Emi- établissement à Cher, voir: R. Bielecki, Zarys gracji we Francji 1831–1837. Materia³y z ar- rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji chiwów francuskich, Warszawa–£ódŸ 1986, 1831–1837. Materia³y z archiwów francus- s.130. kich,Warszawa–£ódŸ1986,p.130. Lestombeauxaucimetière 39

GROBYNACMENTARZU • LESTOMBEAUXAUCIMETIERE 25) S. P. GRZEGORZ SAVVICKI/ UR. 9 LUTEGO 1840 + 21 GRUD- NIA 1906./ VVIECZNY POKÓJ DAJMUPANIÉ(sic)/ GEORGES SAVVICKI. NÉ LE 9 FÉVRIER 1840/ MORT LE 21 DÉ- CEMBRE 1907 (sic)/ DONNEZ LUI SEIGNEUR/ LE REPOS ÉTERNEL.

[w tym samym grobie: / dans le m˜me tombeau:]

KONSTANTY PRZECISZEWSKI/ UR. 1828 R. W. ZORACH NA LIT- WIE/ ZMARL 30 WRZESNIA 1890 R./ WIECZNE ODPOCZYWANIE RACZMUDAÉ(sic)PANIE./ CONSTANTIN PRZECISZEWSKI/ NÉ EN 1828 MORT LE 30 SEPT. 1890./DONNEZLUISEIGNEUR/LEREPOSÉTERNEL.

26) MARYA DOMBROWSKA/ * 4 JANVIER 1855 + 24 MAI 1917/ PRIEZ POURELLE/PROSIOANIO£PAÑSKI 40 Grobynacmentarzu

27) TU LE¯Y/ JÓZEF POTOCKI31/ SYN ALFREDA I MARYI Z SANGU- SZKÓW/UR.1862+1922/PROSIOWESTCHNIENIEDOBOGA

31 Józef Miko³aj hr. Potocki, syn Alfreda 31 Le comte Józef Miko³aj Potocki, fils d’Al- (1817–1899), ordynata na £añcucie i Marii fred (1817–1899), majorataire de £añcut et ks. Sanguszko (1830–1903). Urodzony 6 XII de la proncesse Maria Sanguszko (1830– 1862 r. we Lwowie, zmar³ 25 VIII 1922 r. 1903). Né le 6 XII 1862 à Lvov, décédé le w Montrésor. Jego siostra Julia by³a ¿on¹ 25 VIII 1922 à Montrésor. Sa soeur Julia ét- W³adys³awa hr. Branickiego (syna Aleksan- ait l’épouse du comte W³adys³aw Branicki dra). ¯onaty z Helen¹ córk¹ Antoniego ks. (du fils d’Aleksander). Epoux de Helena fille Radziwi³³a. W³aœciciel dóbr Antoniny na du prince Antoni Radziwi³³. Propriétaire du Wo³yniu, zajmowa³ siê cukrownictwem, ho- domaine Antoniny en Volhynie, il s’occupait dowl¹ koni, wiêkszoœæ jego uprzemys³owio- de l’industrie sucrière, de l’élevage de che- nych dóbr po I wojnie œwiatowej znalaz³a siê vaux, la majorité de ses biens industrialisés poza granicami Polski. Zami³owany po- après la Première Guerre mondiale se dró¿nik i myœliwy. Kolekcjoner dzie³ sztuki trouva en dehors des frontières de la Polog- i wspania³ej biblioteki, zob. J. D³ugosz, Po- ne. Passionné du voyage et de la chasse. Col- tocki Józef Miko³aj, w: PSB, t. XXVIII, lectionneur d’oeuvres d’art et propriétaire Wroc³aw–Warszawa–Kraków–Gdañsk–£ódŸ d’une magnifique bibliothèque, voir: J. D³u- 1984, s. 78–81. gosz, Potocki Józef Miko³aj, in: PSB, t. XXVIII, Wroc³aw–Warszawa–Kraków–Gdañsk–£ódŸ 1984,p.78–81. Lestombeauxaucimetière 41

28) HELENA Z RADZIWI££ÓW32/ JOZEFOWA POTOCKA/ 1874 – +12.XII.1958 29) STEFAN POTOCKI33/ 30-10-1912 – 2-6-1981/ SYN HENRYKA ZCHRZ¥STOWA

32 Helena ks. Radziwi³³, córka Antoniego 32 La princesse Helena Radziwi³³, fille de (1833–1904) i Marii de Castellane (1840– Antoni (1833–1904) et Maria de Castellane 1915), ¿ona Józefa Potockiego. Urodzona (1840–1915), épouse de Józef Potocki. Née 14 II 1878 r. w Berlinie, zmar³a w Montrésor le 14 II 1878 à Berlin, décédée à Montrésor (zob.wy¿ej). (voirsupra). 33 Stefan Potocki (1912–1981), syn Henryka 33 Stefan Potocki (1912–1981), fils de Hen- w³aœciciela dóbr Chrz¹stów (zob. poz. 3) ryk, propriétaire du domaine Chrz¹stów i Julii hr. Branickiej (córki W³adys³awa i Julii (voir la position 3) et Julia comtesse Bra- Potockiej, siostry Józefa, zob. wy¿ej). Zm. nicka (fille de W³adys³aw et Julia Potocka, la wSaran-Orléans. soeur de Józef, voir supra). Décédé à Sé- ran-Orléans. 42 Grobynacmentarzu

30) W ADMIRAL JÓZEF UNRUG34/ 7 X 1884 28 II 1973/ DOWÓDCA FLOTY1925-1939 R+P/ZOFIAZUNRUGÓW/1XII189521IV1980/JEGO¯ONA

34 Józef Micha³ baron Unrug, urodzony 7 X 34 Baron Józef Micha³ Unrug, né le 7 X 1884, 1884, Brandenburg, zmar³ 28 II 1973, La- à Brandenbourg, décédé le 28 II 1973, La- illy-en-Val ko³o Beaugency, kontradmira³; illy-en-Val près de Beaugency, contre-ami- w latach 1925–1939 dowódca floty; we IX ral; dans les années 1925–1939 comman- 1939 r. dowódca floty i obszaru nadmor- dant de flotte ; IX 1939 commandant de flot- skiego, podczas wojny w niewoli niemiec- te et du littoral, pendant la guerre, en capti- kiej. Od 1955 r. mieszka³ w Montrésor. Nie vité allemande. Depuis 1955 habite à Mon- przyj¹³ obywatelstwa francuskiego. Zob. te¿ trésor. Il n’a pas pris la nationalité française. P. Stawecki, S³ownik biograficzny genera- Voir: également P. Stawecki, S³ownik bio- ³ów Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa graficzny genera³ów Wojska Polskiego 1918– 1994,s.343–344. 1939,Warszawa1994,p.343–344. Lestombeauxaucimetière 43

31) INIQUITATEM ODIO HABUI/ ET IDEO EXUL MORIOR [po drugiej stronie nagrobka: / de l’autre côté du tombeau:] CI-GIT VICTOR OKRYN- SKI35/ OFFICIER DE L’ARMÉE POLONAISE EMIGRE/ * MACHNOWKA 1800+PARIS1869

32) MARIE-CHRISTINE DE UNRUG36/ 1940-1976/ TU VIS TOUJOURS DANSLECOEUR/DECEUXQUIT’AIMENT

35 Wiktor Okryñski 1800–1869, szlachcic 35 Wiktor Okryñski 1800–1869, noble des kresowy, ur. w Machnówce na Ukrainie, ple- confins est, né à Machnówka en Ukraine, nipotent Ksawerego Branickiego, odpowie- plénipotentiaire de Xavier Branicki, a fait dzialny za przebudowê wnêtrz zamkowych modifier les intérieurs du château (A. Ry- (A.Ryszkiewicz,op.cit.,s.11). szkiewicz,op.cit.,p.11). 36 Marie-Christine de Unrug, córka Józefa 36 Marie-Christine de Unrug, fille de Józef i Zofii Unrugów (zob. wy¿ej). etZofiaUnrug(voirsupra). 44 Grobynacmentarzu

33) COMTESSE JANOS ESTERHAZY/ NÉE ELISABETH TARNOWSKA/ 19-11-1875 – 27-2-1956/ LOUISE ESTERHAZY37/ LEUR FILLE/ 7-5-1899 – 30-3-1966

37 Janos hr. Esterhazy, urodzony 6 XII 1864 37 Le comte Janos Esterhazy né le 6 XII 1864 w Pressburgu (ob. Bratys³awa), zmar³ w Uj- à Pressbourg (actuellement Bratislava), dé- lak, 8 I 1898 r. w Krakowie wzi¹³ œlub z El¿- cédé B Ujlak, le 8 I 1898 il épouse B Cracovie biet¹ hr. Tarnowsk¹, córk¹ hr. Stanis³awa la comtesse El¿bieta Tarnowska, fille du i Ró¿y hr. Branickiej. Poza córk¹ Luiz¹ po- comte Stanis³aw et la comtesse Ró¿a Bra- chowan¹ w Montrésor mieli jeszcze dwoje nicka. Outre Luiza enterrée B Montrésor, ils dzieci: hr. Janosa i hr. Mariê Zofiê, ¿onê avaient encore deux enfants: le comte Jano- Franciszkahr.Mycielskiego. sa et la comtesse Maria Zofia, épouse du comteFranciszekMycielski. Lestombeauxaucimetière 45

34) COMTESSE MARTHE KRA- SIÑSKA/ NÉE PUSTOWSKA38 [sic]/ 1859 + 1943/ COMTESSE ISABELLE KRASIÑSKA/ NÉE PO- TOCKA39/ 1893 + 1962/ COMTE FRANÇOIS KRASIÑSKI40/ 1887 + 1973

[zty³unagrobka:/derrièreletombeau:]

CONCESSIONAPERPETUITÉ

38 Marta z Pus³owskich Krasiñska (1859– 38 Marta Krasiñska née Pus³owska (1859– 1943), córka Wandalina i Jadwigi z Jezier- 1943), fille de Wandalin et Jadwiga née Je- skich, druga ¿ona Kazimierza Krasiñskiego zierska, deuxième épouse de Kazimierz Kra- ze Starej Wsi na Podlasiu, mieli dwóch sy- siñski de Stara Wieœ en Podlasie. Ils avaient nów Micha³a (1883–1939) i Franciszka (tu deux fils Micha³ (1883–1939) et Franciszek podano jako ur. 1885, w inskrypcji na na- (née en 1885, l’inscription sur le tombeau grobku daty 1887–1973). Krasiñska by³a porte les dates 1887–1973). Propriétaire du w³aœcicielk¹ Królikarni, gdzie przez prawie domaine Królikarnia à Varsovie, où pendant 40 lat aktywnie prowadzi³a salon politycz- près de 40 ans elle tint un salon politique et no-kulturalny, sama malowa³a i pisa³a, jej culturel, elle fit elle-m˜me de la peinture et obrazy pejza¿e i portrety sp³onê³y w Króli- écrivit; ses tableaux , des paysages et portraits, karni w 1939 r. Pod pseudonimem Monkung furent détruits lors de l’incendie à Królikar- wyda³a tom nowel oraz powieœæ Wolny ptak. nia en 1939. Sous le pseudonyme de Mon- W 1939 r. wyjecha³a do Francji, zmar³a u sy- kung elle publia un volume de nouvelles et na w Nicei, A. Biernacki, Krasiñska z Pus³ow- un roman intitulé Wolny ptak, en 1939, elle skich Marta, w: PSB, t. XV, Wroc³aw 1970, part pour la France, elle mourut chez son fils s. 159. Ich syn hr. Franciszek by³ mê¿em à Nice, A. Biernacki, Krasiñska z Pus³owskich Izabelli Potockiej z Krzeszowic (córki An- Marta, in: PSB, vol. XV, Wroc³aw 1970, p. 159. drzejaiKrystynyhr.Tyszkiewicz). Leur fils, le comte Franciszek époux de Iza- 39 Izabela z Potockich z Krzeszowic (1893– bela Potocka de Krzeszowice (fille de Andrzej 1962), córka Andrzeja i Krystyny hr. Tysz- etdelacomtesseKrystynaTyszkiewicz). kiewicz,¿onaFranciszkaKrasiñskiego. 39 Izabela née Potocka de Krzeszowice 40 Franciszek Krasiñski (1887–1973), w bio- (1893–1962), fille de Andrzej et de la com- gramie jego matki, jako datê ur. podano rok tesse Krystyna Tyszkiewicz, épouse de Fran- 1885, syn Kazimierza Krasiñskiego i Marty ciszekKrasiñski. zPus³owskich,por.wy¿ej. 40 Franciszek Krasiñski (1887–1973), suivant la biographie de sa mère, il est né en 1885, fils de Kazimierz Krasiñski et de Marta néePus³owska,voirsupra. 46 Grobynacmentarzu

35) COMTESSE ROSE TYSZKIEWICZ/ NÉE BRANICKA41 1883 + 1953/ ComteBENOITTYSZKIEWICZ42/1875-1948

36) BO¯E/ ZBAW POLSKÊ/ S.P. NIEROZ£¥CZNI BRACIA/ ALIK I KOCIO/ UR. 16.XI.1932. WE LWOWIE – UR. 12.IX.1934 W SARNAKACH/ KRZECZUNOWICZ/ TRAGICZNIE ZMARLI 13.VIII.1944. W AIX-LES-BAINS/ „DOZWÓLCIE DZIATKOM PRZYJŒÆ DO MNIE”/ [na p³ycie:] ICI REPOSENT/ LES DEUX PETITS POLONAIS/ DÉ- CÉDÉS TRAGIQUEMENT LE 13.VIII.1944/ BO- ¯E/ PRZYJM ICH/ W OFIERZE/ ZA POLSKE/ UMECZONA/ SEINGNEUR ACCEPTEZ LES/ EN

41 Ró¿a hr. Branicka, urodzona 1 IX 1881 r. 41 La comtesse Ró¿a Branicka, née le 1 IX w Pary¿u lub jak wg nagrobka w 1883 r., cór- 1881 à Paris ou en 1883 (l’année sur le tom- ka hr. W³adys³awa i Julii Potockiej, ¿ona Be- beau), fille du comte W³adys³aw et Julia Po- nedykta Jana hr. Tyszkiewicza (1875–1948). tocka, épouse du comte Benedykt Jan Tysz- 42 Benedykt Jan hr. Tyszkiewicz (1875 – 18 II kiewicz(1875–1948). 1948), syn Benedykta Henryka i Clary Ban- 42 Le comte Benedykt Jan Tyszkiewicz (1875 croft, w³aœciciel dóbr Czerwony Dwór na – 18 II 1948), fils de Benedykt Henryk et Litwie,odziedziczonychpoojcu. Clara Bancroft, propriétaire du domaine Czerwony Dwór en Lithuanie qu’il hérite desonpère. Lestombeauxaucimetière 47

SACRIFICE/ POUR LA POLOGNE/ MEURTRIE/ „LASISSES VENIR A MOILESPETITSENFANS” S.+P. NIEPOCIESZENI RODZICE/ ALEXANDER KRZECZUNOWI- CZ43/ KAWALER ORDERU VIRTUTI MILITARI/ UR 23•7•1896 + 22•5•1980/ IDALIA Z DOWGIATTOW44 (sic)/ KRZECZUNOWICZ/ UR. 17.11.1906+13.3.1996[kamieniarz:/tailleurdepierre:]Mord 43 Aleksander Jan Krzeczunowicz (1896– 43 Aleksander Jan Krzeczunowicz (1896– 1980), kawaler orderu Virtuti Militari, po- 1980), chevalier de l'ordre Virtuti Militari, rucznik 8. pu³ku u³anów, bra³ udzia³ w woj- lieutenant du 8e régiment de uhlans, com- nie z bolszewikami w 1920 r., otrzyma³ VM V battit pendant la guerre de 1920 contre les kl. By³ synem Aleksandra (1863–1922), po- bolcheviks, décoré de la médaille VM de 5e lityka galicyjskiego i Felicji Tustanowskiej. classe (V Kawalerowie Orderu Virtuti Mili- W PSB nie ma jego biogramu, por. biogram tarii, Legiony – lata 1918–1920. Fils de Alek- ojca J. Zdrada, Krzeczunowicz Aleksander sander (1863–1922) homme politique de (1863–1922), w: PSB, t. XV, Wroc³aw 1970, Galicie et Felicja Tustanowska. Sa biograp- s. 510–511. O¿eniony z Idali¹ Jawnut-Dow- hie n’est pas inclue dans PSB, cf. la biograp- gia³³o. Jego brat Kornel opisuj¹cy dzieje ro- hie de son père J. Zdrada, Krzeczunowicz dziny niewiele o nim wspomina (K. Krze- Aleksander (1863–1922), in: PSB, vol. XV, czunowicz, Historia jednego rodu, Londyn Wroc³aw 1970, p. 510–511. Epoux de Idalia 1973, tab. I, zob. U³ani ks. Józefa 1784–1945, Jawnut-Dowgia³³o. Son frère Kornel, auteur Londyn 1960). Lepiej jest rozpoznana dzia- de l’histoire de la famille, ne fait que peu ³alnoœæ jego brata stryjecznego Leona Krze- mention de lui (K. Krzeczunowicz, Historia czunowicza œwietnego jeŸdŸca, uczestnika jednego rodu, Londyn 1973, tab. I, voir: U³ani konkursów hipicznych, twórcy organizacji ks. Józefa 1784–1945, Londyn 1960). Mieux paramilitarnej „Uprawa-Tarcza”, od 1940 r. sont connues les activités de son cousin ger- by³ administratorem dóbr Stanis³awa Reya main Leon Krzeczunowicz excellent cavalier z Przec³awia w Sieciechowicach, areszto- qui a participé à de nombreux concours hip- wany przez gestapo, zamordowany 19 III piques, fondateur de l’organisation para- 1945 r. w obozie Dora, zob. M. Rudziñski, militaire „Uprawa-Tarcza”, depuis 1940 il „Uprawa” vel „Tarcza”, w: Dziedzictwo. Zie- à été administrateur des biens de Stanis³aw mianie polscy i udzia³ w ¿yciu narodu, Kraków Rey de Przec³aw à Sieciechowice, arr˜té par 1995, s. 259–279; M. ¯ó³towski, Leon Krze- la gestapo, tué le 19 III 1945 au camp de czunowicz, w: Ziemianie Polscy XX wieku, Dora, voir: M. Rudziñski, „Uprawa” vel „Tar- Warszawa 1992, s. 90–92; idem, „Tarcza Ro- cza”, in: Dziedzictwo. Ziemianie polscy i udzia³ landa”, Warszawa 1987, II wyd. popr. Kra- w ¿yciu narodu, Kraków 1995, p. 259–279; ków1989. M. ¯ó³towski, Leon Krzeczunowicz, in: Zie- 44 Idalia z Dowgia³³ów Krzeczunowicz, cór- mianie Polscy XX wieku, Warszawa 1992, ka Dominika (1867–1931) i Anny hr. Chod- p. 90–92; idem, «Tarcza Rolanda», Warsza- kiewicz (1870–1940), jej babk¹ by³a Idalia wa1987,IIwyd.popr.Kraków1989. z Potockich (¿ona Stanis³awa Dowgia³³y), 44 Idalia Krzeczunowicz née Dowgia³³o, fille przez któr¹ blisko skoligacona z Branickimi. de Dominik (1867–1931) et de Anna comtesse Chodkiewicz (1870–1940), par sa grand- -mère Idalia née Potocka (épouse de Sta- nis³aw Dowgia³³o), apparentée à la famille Branicki. 48 Grobynacmentarzu

37)WLODZIMIERZ/ZEROMSKI45/1877+1955 [druga tabliczka: / deuxiJme plaque:] PRINCESSE ELISABETH RADZI- WILL46/ 1o COMTESSE ALFRED TYSZKIEWICZ/ 2o MADAME WLA- DIMIRZEROMSKA/1894–1986

45 W³odzimierz ¯eromski ur. 16 II 1877, zm. 45 W³odzimierz ¯eromski né le 16 II 1877, w Verneuil 20 IX 1955 r., adwokat, m¹¿ décédé B Verneuil le 20 IX 1955 r., avocat, El¿bietyks.Radziwi³³ówny. épouxdelaprincesseEl¿bietaRadziwi³³ 46 El¿bieta ks. Radziwi³³ówna (1894–1986), 46 La princesse El¿bieta Radziwi³³ (1894– córka ks. Jerzego Fryderyka (1860–1914) 1986), fille du prince Jerzy Fryderyk (1860– XV ordynata nieœwieskiego i XIII ordynata 1914) XVe majorataire de Nieœwie¿ et kleckiego i Marii Ró¿y hr. Branickich, wnu- XIIIe majorataire de Kleck et de la comtesse czka W³adys³awa hr. Branickiego i Marii Maria Ró¿a Branicka, petite-fille du comte ks. Sapie¿anki, ¿ona Alfreda hr. Tyszkie- W³adys³aw Branicki et de la princesse Maria wicza, a nastêpnie W³odzimierza ¯erom- Sapieha, épouse 1° du comte Alfred Tysz- skiego. kiewiczet2°deW³odzimierz¯eromski. Lestombeauxaucimetière 49

38) CLÉMENTINE POTOCKA47/ CESSE TYSZKIEWICZ/ 1858 + 1921/ ALFRED/TYSZKIEWICZ48/1882+16V.1930

39) ANTONI CHORYNSKI49/ PAWE£ DZIEDUSZYCKI/ JEZU UFAM TOBIE

47 Klementyna Potocka, zmar³a 7 VI 1921 r. 47 Klementyna Potocka, décédée le 7 VI 1921 w Pary¿u, ¿ona Jana Antoniego hr. Tysz- à Paris, épouse du comte Jan Antoni Tysz- kiewicza, córka Alfreda (1817–1899), ordy- kiewicz, fille d’Alfred (1817–1899), major- nata na £añcucie i Marii ks. Sanguszko. Jej ataire de £añcut et de la princesse Maria siostra Julia by³a ¿on¹ W³adys³awa hr. Bra- Sanguszko. Soeur Julia, épouse du comte nickiego,abratemJózef(zob.wy¿ej). W³adys³awa Branicki, frère Józef (voir su- 48 Alfred Tyszkiewicz (ur. 3 X 1882, zm. pra). Verneuil 16 V 1930) V ordynat bir¿añski, syn 48 Alfred Tyszkiewicz (né le 3 X 1882, décédé Klementyny Potockiej i Jana Antoniego hr. à Verneuil le 16 V 1930) Ve majorataire de Tyszkiewicza (1851–1901), m¹¿ El¿biety Bir¿e, fils de Klementyna Potocka et du ks. Radziwi³³ówny (zob. wy¿ej), zob. T. Zie- comte Jan Antoni Tyszkiewicz (1851–1901), liñska,op.cit.,s.442. époux de la princesse El¿bieta Radziwi³³ 49 Antoni Choryñski (ur. w Koczanowie 7 VI (voir supra), voir: T. Zieliñska, op. cit., p. 442. 1913, zm. 31 XII 1977), drugi m¹¿ hr. Jad- 49 Antoni Choryñski (né à Koszanowno le wigi Rey, córki hr. Stanis³awa i hr. Jadwigi 7 VI 1913, décédé le 31 XII 1977), deuxième Branickiej. époux de la comtesse Jadwiga Rey, fille du comte Stanis³aw et de la comtesse Jadwiga Branicka. 50 Grobynacmentarzu

40) ICI REPOSENT/ RODOLPHE DOMARADZKI50/ ANCIEN OFFICIER POLONAIS EMIGRÉ LE 1830/ DÉCÉDÉ LE 18 MAI 1859/ AGÉ DE 56 ANS [wtymsamymgrobie:/danslem˜metombeau:] STANISLAS TRUSZKOWSKI/ ANCIEN OFFICIER POLONAIS EMIGRÉ DÉ 1830/ DÉCÉDÉ LE 2 NOVEMBRE 1868/ AGE DE 66 ANS/ PRIEZ POUREUX

41) Comte Jules Tarnowski51/ de Sucha/ 1901-1989 Comtesse Rose Tarnow- ska52/néeZamoyska/1907–1998/+

50 Rudolf Domaradzki ur. w Koñcu na Ma- 50 Rudolf Domaradzki né à Koniec en Ma- zowszu, ppor. 9. pu³ku u³anów w Powstaniu zovie, sous-lieutenant du 9e régiments de Listopadowym, bra³ udzia³ w Wioœnie Lu- uhlans pendant l’Insurrection de Novembre, dów w 1848 r., potem administrator dóbr participe au Printemps des Peuples en 1848, Ksawerego Branickiego, informacje z archi- puis administre les biens de Xavier Brani- wum maj¹tku Montrésor, A. Ryszkiewicz, cki, informations provenant des archives de Polonica,s.12. Montrésor,A.Ryszkiewicz, Polonica,p.12. 51 Juliusz Gabriel hr. Tarnowski (1901–1989), 51 Le comte Juliusz Gabriel Tarnowski w³. dóbr Sucha odziedziczonych po matce, (1901–1989), propriétaire du domaine Su- syn Juliusza i Anny hr. Branickiej (1876– cha hérité de sa mère, fils de Juliusz et de la 1953), córki hr. W³adys³awa i Julii Potockiej. comtesse Anna Branicka (1876–1953), fille 52 Ró¿a z Zamoyskich (1907-1998), ¿ona ducomteW³adys³awetJuliaPotocka. Juliusza Gabriela hr. Tarnowskiego, córka 52 Ró¿a née Zamoyska (1907-1998), épouse Adama Zdzis³awa hr. Zamoyskiego (1872– du comte Juliusz Gabriel Tarnowski, fille 1933)iRogniedySteckiej. du comte Adam Zdzis³aw Zamoyski (1872– 1933)etdeRogniedaStecka. Lestombeauxaucimetière 51

42) COMTESSE ANNA POTOCKA/ NÉE CZETWERTYNSKA53/ 6•XII•1902 –26•X•1987

43) Œ.+P./ Dr Boles³aw Markowski54/ Komandor ppor. polskiej marynarki wojennej/ ur. 3 VII 1908 w Jachnowcach zm. 20 II 1990 w Londynie/ Czeœæ Jegopamiêci

53 Anna ks. Czetwertyñska (1902–1987), 53 La princesse Anna Czetwertyñska ( 1902– córka ks. Seweryna, w³aœciciela dóbr Sucho- 1987), fille du prince Seweryn, propriétaire wola, wspó³w³aœciciela Hotelu Europejskie- du domaine Suchowola, copropriétaire de go w Warszawie, parlamentarzysty, wiêŸnia l’Hotel Europejski à Varsovie, membre du obozów koncentracyjnych w czasie wojny, parlement, prisonnier des camps de con- zmar³ego w Szkocji oraz Zofii hr. PrzeŸ- centration pendant la guerre, décédé en dzieckiej. ¯ona Romana hr. Potockiego, Ecosse, et de la comtesse Zofia PrzeŸdziec- matka Marii hr. Rey, ¿ony Stanis³awa (zm. ka. Epouse du comte Roman Potocki, mère 1999, zob. poz. 4), o swojej matce szeroko de la comtesse Maria Rey, épouse de Sta- H. Mauberg, op. cit. W tym grobie pocho- nis³aw (mort en 1999, voir la position 4), dé- wany tak¿e Jerzy Gromnicki (1930–1997), tails biographiques sur sa mère H. Mauberg, m¹¿ El¿biety Potockiej, córki Anny Potoc- op. cit. Dans le m˜me tombeau Jerzy Grom- kiejzCzetwertyñskich. nicki (1930–1997), epoux de El¿bieta née 54 Boles³aw Markowski (1908–1990), m¹¿ Potocka, la fille de Anna Potocka née Czet- Ró¿y hr. Tyszkiewicz (ur. 1923), lekarz ko- wertyñska mandor-podporucznik marynarki wojen- 54 Boles³aw Markowski (1908–1990), epoux nej, zob. Jan Busiakiewicz, Po¿egnanie Bolka de la comtesse Ró¿a Tyszkiewicz (née en Markowskiego, „Nasze Sygna³y. Pismo Sto- 1923), médecin, capitaine de frégate de la warzyszenia Marynarki Wojennej”, nr 166 marine de guerre, voir: Jan Busiakiewicz, (1990),s.1–2. Po¿egnanie Bolka Markowskiego, „Nasze Sygna³y. Pismo Stowarzyszenia Marynarki Wojennej”,nr166(1990),p.1–2. 52 Grobynacmentarzu

44)MIECZYS£AW/JOSZTDEDULMEN55/1917–1989 45)S.A.S.JULIETTELUBOMIRSKA56 6.02.1890–28.11.1988

55 Mieczys³aw Joszt de Dulmen (ur. 4 VI 55 Mieczys³aw Joszt de Dulmen (né en 4 VI 1917 r., zm. 11 II 1989). Wg przes³anego 1917, décédé le 11 II 1989). D’après l’allocu- przed laty przemówienia, œp. rotmistrza Ry- tion prononcée il y a des années par le capit- szarda Dembiñskiego, wyg³oszonego pod- aine de cavalerie Ryszard Dembiñski à l’en- czas pogrzebu pochodz¹cego z Drohoby- terrement de Mieczys³aw Joszt de Dulmen cza Mieczys³awa Joszta de Dulmena (luty (février 1989), originaire de Drohobycz; 1989 r.) wiemy, ¿e by³ on uczestnikiem kam- nous savons qu’il a combattu pendant la panii wrzeœniowej, a nastêpnie walczy³ we campagne de septembre 1939, puis en Fran- Francji i z 2 Dywizj¹ Strzelców Pieszych zo- ce et qu’il a été interné en Suisse avec la 2e sta³ internowany w Szwajcarii, gdzie ukoñ- Division de Chasseurs à Pieds, où il a ter- czy³ kurs podchor¹¿ych, a tak¿e studia wy¿- miné l’école des aspirants, et aussi l’école sze, a po wojnie uzyska³ we Fryburgu stopieñ supérieure, après la guerre, il obtient à Fri- doktora nauk ekonomicznych. Nastêpnie bourg le titre de docteur en sciences écono- osiad³ na sta³e we Francji. Bra³ udzia³ w ¿y- miques. Il s’installe ensuite à demeure en ciu spo³eczno-politycznym Polaków, by³ France où il participe à la vie associative et m.in. prezesem Ko³a Pary¿ Stowarzyszenia politique des Polonais, il a été entre autres Polskich Kombatantów, Delegatem Rz¹du président du Groupe Paris de l’Association naObczyŸnieiwieluinnychinstytucji. des Combattants Polonais, Délégué du 56 Maria Julia (Julietta) Rembieliñska, uro- Gouvernement en Exil et de beaucoup d’aut- dzona w Kroœniewicach, zmar³a w Lailly- resinstitutions. -en-Val, córka Konstantego i Teresy hr. Wi- 56 Maria Julia (Julietta) Rembieliñska, née œniewskiej, wnuczka Pelagii hr. Zamoyskiej à Kroœniewice, décédée à Lailly-en-Val, fille drugiej ¿ony Franciszka Ksawerego hr. Bra- de Konstanty et la comtesse Teresa Wiœnie- nickiego. ¯ona Jerzego Stanis³awa ks. Lu- wska, petite-fille de la comtesse Pelagia Za- bomirskiego (1896–1943), syna ks. Zdzis³a- moyska, deuxième femme du comte Franci- wa (regenta i prezydenta m.st. Warszawy) szek Ksawery Branicki. Epouse du prince Je- iMariihr.Branickiej. rzy Stanis³aw Lubomirski (1896–1943), fils du prince Zdzis³aw (régent et président de la ville de Varsovie) et de la comtesse Maria Branicka. Lestombeauxaucimetière 53

46) S.†P./ GABRYELA Z TARNOWSKICH/ W. (sic) POTOCKA57/ UR. KOÑSKIE8XI1903/ZM.6I2000 W£ADYS£AW POTOCKI58/ UR. CHRZ¥STÓW 14 X 1903/ ZM. 21 XII 1973/LE¯YWU.S.A./R.I.P

57 Gabriela hr. Tarnowska (1903–2000), 57 La comtesse Gabriela Tarnowska (1903– córka hr. Juliusza (z Suchej) i Anny Branic- 2000), fille du comte Juliusz (de Sucha) et kiej (córki hr. W³adys³awa i Julii Potockiej) Anna Branicka (fille du comte W³adys³aw et ¿onaW³adys³awaPotockiego(zob.ni¿ej). Julia Potocka) épouse de W³adys³aw Po- 58 W³adys³aw Potocki (1903–1973), syn tocki(voirinfra). Henryka (zob. poz. 3) pochowanego w ka- 58 W³adys³aw Potocki (1903–1973), fils de plicy i Julii hr. Branickiej. M¹¿ Gabrieli hr. Henryk (voir la position 3) enterré dans la Tarnowskiej. W³aœciciel dóbr Piotrkowice chapelle et de la comtesse Julia Branicka. Ma³e, a tak¿e pracownik Ministerstwa Prze- Epoux de la comtesse Gabriela Tarnowska. mys³u i Handlu, makler, zarówno przed jak Propriétaire du domaine Piotrkowice Ma³e, i po wojnie. W czasie okupacji przebywa³ we et employé au Ministère de l’Industrie et du Francji gdzie bra³ udzia³ w ruchu oporu za Commerce, courtier avant et après la guerre. co kilkakrotnie odznaczony. Po wojnie pra- Pendantl’occupation,enFranceoù ilcom- cowa³ w Maroku, Meksyku i USA gdzie bat dans la Résistance, ce qui lui vaut de zmar³. Córka W³adys³awa i Gabrieli – Maria nombreuses décorations. Après la guerre, wysz³a za m¹¿ za Horacego barona Unruga, il travaille au Maroc, au Mexique et aux synJózefaiZofiitupochowanych. Etats-Unis, où il meurt. Sa fille Maria a épousé le baron Horacy Unrug, fils de Józef etZofiaenterréencelieu. ArchiwumhrabiówReywMontrésor Dokumentydotycz¹cecmentarzawMontrésor

ArchivesdescomtesRey à Montrésor Documentsrelatifsaucimetière à Montrésor

Pud³o:MonsieurleComte Teczka:ChapelleduCimetièredeMontrésor1863 Regestr wybranych dokumentów, a tak¿e innych Ÿróde³ opisowych odnosz¹cych siê do cmentarza sporz¹dzony we wrzeœniu 1985 roku przez S³awomira Górzyñskiego i Piotra Ugniewskiego. 1)AktkoncesjiwieczystejgrobuElizabethEsterhazy:1IV1954roku. 2)AktkoncesjiwieczystejdlahrabiegoTyszkiewiczaz18V1926roku. 3) Dokumenty odnosz¹ce siê do renowacji kaplicy grobowej; rachunki i plany — 1909 rok. 4)RysuneknagrobkabaronaClaer(!)pochowanegowkaplicy. 5)Rachunkibudowykaplicywroku1863przezarchitektów:Vion,OudetiMoreau 6) Pokwitowanie dla Kochañskiego za budowê kaplicy (rozliczenia z architektami) 1863–1864. 7) Dokumenty renowacji kaplicy na cmentarzu — rok 1898. Architekt Busaur, rachunki i ry- sunkiodnosz¹cesiêdokopu³ykaplicy. 8) Rysunki i inne dokumenty odnosz¹ce siê do krzy¿a znajduj¹cego siê na cmentarzu, plany tablicy poœwiêconej dzieciom Montrésor, które zginê³y podczas wojny 1914–1918. Wy- mienionyjestmiêdzyinnymiKonstantyhrabiaBranicki,+1919oficerarmiipolskiej. 9) Rachunki odnosz¹ce siê do pogrzebu Jana hrabiego Sierakowskiego. Jest miêdzy innymi projekt inskrypcji: Jean Sierakowski/ fils d’Adam et de Marie nee Potocka/ * 31/X 1882 + 9/IV 1920/ Requiem aeternam dona ei Domine; a tak¿e tekst polski: +/ Jan Sierakowski/ syn Adama i Maryi z Potockich/ * 31/X 1882 + 9/IV 1920/ Wieczny odpoczynek racz mu DaæPanie.Nagrobekwystawionow1924roku. 10)Rachunkiodnosz¹cesiêdorenowacjikaplicyw1928roku. 11) Historia cmentarza (maszynopis kilka egzemplarzy — kopie): za³o¿ony na gruntach darowanych gminie Montrésor przez Ksawerego hrabiego Branickiego w 1863 roku, z pra- wem wystawienia kaplicy, informacje o nabywaniu dzia³ek pod groby od gminy Montrésor przez rodziny polskie — szczególnie hr. Potockich. W 1898 i 1909 renowacja kaplicy, ostatnia zosta³a op³acona w po³owie przez rodzinê hr. Branickich, a w po³owie przez Miko³ajahr.Potockiego. 12) Maszynopis umowy o wspólnym u¿ytkowaniu kaplicy przez rodzinê hr. Branickich iPotockich. ArchiwumhrabiówReywMontrésor 55

Pud³o:MonsieurleComte Teczka:décèsdeM.leComteXavierBranicki(18–6–26) Korespondencja dotycz¹ca wystawienia nagrobka Ksaweremu hr. Branickiemu przez firmê G.RousseauzTours.Listaosóbzaproszonychnapogrzeb.Nekrolog.

Wybranaliteratura Indicationsbibliographiques ArchivedelaLégiond’Honneur,M.LecomteBranicki, Tour1875. B. Bokszczanin, 10 lat pracy Sta³ej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów na Zachodzie: wydarzenia, zebrania, referaty, w: Muzea, Biblioteki i Archiwa Polskie na Zachodzie. Praca zbiorowa,Londyn1991. K.Branicki, MuzeumwzamkuMontrésor w: Muzea,Biblioteki,Archiwa... 1991,s.53–58. S.Górzyñski, ReyStanis³aw, w: ZiemianiepolscyXXwieku,Warszawa1992,s.129–130. A. Lewak, Branicki Ksawery, Polski s³ownik biograficzny (PSB), t. II, Kraków 1936, s. 408–409. H. Mauberg, Pewna historia. Czy Alfred Potocki uratowa³ czy zdradzi³ Zamek w £añcucie, Warszawa2001. P. Mrozowski, Jean III Sobieski: „Veni, vidi, Christus vincit”, w: Sobieski – Rois de Pologne (1629–1696). Vaneau – Sculpteur (1653–1694). Un monument au Puy, Le Puy-en-Velay 2002. J. Odrow¹¿-Pieni¹¿ek, Pami¹tki polskienazamkuMontrésor, „Stolica”1965nr 15/16, s. 14–15. A. z Reyów Konstantowa Potocka, K. Potocki, Montrésor moimi oczami, Montrésor 1998. A. Ryszkiewicz, Polonica na zamku w Montrésor, Poznañ 1975, Monografie Muzeum Na- rodowegowPoznaniu,t.XIII. Idem, Ksawery Branicki i polonica na zamku w Montrésor, w: Kolekcjonerzy i mi³oœnicy, Warszawa1981,s.102–196. T.Zieliñska, Poczetpolskichrodówarystokratycznych,Warszawa1997.

Stronyinternetowent.Montrésor SitesInternetsurMontrésor http://www.tourisme.fr/office-de-tourisme/montresor.htm http://www.tourisme.fr/office-de-tourisme/montresor.htm(10.08.2008) http://pl.wikipedia.org/wiki/Montr%C3%A9sorhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Mon- tr%C3%A9sor(10.08.2008) http://www3.uj.edu.pl/alma/07/46.htmlhttp://www3.uj.edu.pl/alma/07/46.html (10.08.2008). http://www.reporter.edu.pl/projekt_montresor/montresor_moimi_oczamihttp://www.reporter.edu.pl/projekt_montresor/montresor_moimi_oczami(10.08.2008) http://turystyka.gazeta.pl/Turystyka/1,82269,1475689.htmlhttp://turystyka.gazeta.pl/Tu- rystyka/1,82269,1475689.html(10.08.2008)

Lechâteauetlescollections 57 58 Zamekizbiory Lechâteauetlescollections 59 60 Zamekizbiory Lechâteauetlescollections 61 62 Zamekizbiory Lechâteauetlescollections 63 64 Zamekizbiory Lechâteauetlescollections 65 66 Zamekizbiory Lechâteauetlescollections 67 68 Zamekizbiory Lechâteauetlescollections 69 SPISTREŒCI • TABLEDESMATIÈRES

Zamekizbiory Lechâteauetlescollections ........................................... 5

Grobywkaplicy Lestombauxdanslachappelle ........................................ 21

Grobynacmentarzu Lestombeauxaucimetière........................................... 39

ArchiwumhrabiówReywMontrésor Dokumentydotycz¹cecmentarzawMontrésor ArchivesdescomtesRey à Montrésor Documentsrelatifsaucimetière à Montrésor ........................... 54

Wybranaliteratura Indicationsbibliographiques ......................................... 55

Stronyinternetowent.Montrésor SitesInternetsurMontrésor ......................................... 55

Drzewogenealogiczneszeœciupokoleñ potomków FranciszkaKsaweregoBranickiegoh.Korczak L’arbregénéalogiquelesdescendantsdeFranciszekKsaweryBranicki ....... 56