Adam Józef Potocki (1822–1872)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego Albert Konrad Sendor Adam Józef Potocki (1822–1872) Praca doktorska napisana pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Jacka Urbana na seminarium naukowym z historii XIX wieku KRAKÓW 2021 Opis bibliograficzny pracy Autor: Albert Sendor Temat: Adam Józef Potocki (1822–1872) Typ pracy: doktorska Promotor: ks. prof. dr hab. Jacek Urban Kraków 2021 Liczba stron: 283, aneksy: 31. Abstrakt W pracy opisano życie i działalność polskiego arystokraty Adama Józefa Potockiego w latach 1822–1872. Jako cel pracy wyznaczono sobie przedstawienie postaci tego galicyjskiego polityka oraz krytyczną ocenę jego działalności, ze zwróceniem szczególnej uwagi na zakres aktywności i wszystkie podejmowane przez niego inicjatywy. Kwerenda archiwalna i analiza tekstów pozwoliła także spojrzeć na znane wydarzenia historyczne przez pryzmat działań tego polityka. Praca może być pomocą dla badaczy zajmujących się historią XIX wieku. Akcent położono w niej na przedstawienie Adama Józefa Potockiego na tle wydarzeń z 1. i 2. połowy XIX wieku: transformacji monarchii naddunajskiej i udziału polskich polityków w kreowaniu tych zmian. Starano się uchwycić również zmiany, jakie dokonywały się w postawie Adama Potockiego, jego zaangażowanie w sprawy państwa i reagowanie w sytuacjach kryzysowych. Charakterystyka tego polityka dokonana na podstawie dostępnych źródeł miała na celu pokazać, jak istotną rolę odegrał on w Galicji w XIX wieku. W pracy jako metodę badawczą zastosowano syntetyczno-analityczną analizę źródeł. W badaniach oparto się na źródłach rękopiśmiennych, a także drukowanych, literaturze i materiałach ikonograficznych. Kwerendę przeprowadzono w 21 archiwach i bibliotekach krajowych oraz zagranicznych. Wykorzystano: 165 źródeł archiwalnych, 222 źródła drukowane, 4 prace akademickie, 243 opracowania, 7 dokumentów internetowych. 1 Słowa kluczowe: a) imienne: Branicka Róża, Branicki Władysław, Czartoryski Adam, Krasińska Eliza, Krasiński Zygmunt, Lubomirska Julia, Lubomirski Jerzy, Potocka Katarzyna, Potocka Róża, Potocka Zofia, Potocki Adam, Potocki Alfred, Potocki Artur, Potocki Jan; b) rzeczowe: „Czas”, konserwatyści krakowscy, pałac „Pod Baranami”, parlament, poseł, sejm, żegluga parowa; c) geograficzne: Berlin, Biała Cerkiew, Edynburg, Kraków, Kromieryż, Krzeszowice, Londyn, Lwów, Łańcut, Paryż, Rzym, Warszawa, Wiedeń. Abstract The dissertation describes the life and activities of a Polish aristocrat, Adam Józef Potocki, in the period 1822–1872. The research relied on manuscripts and printed sources, literature, and iconographic materials. The objective is to present a new approach to the figure of this politician from Galicia, and a critical evaluation of his work, with special consideration given to the scope of his activities and all the initiatives undertaken. The main value of the dissertation lies in the improved knowledge on Adam Potocki’s life and activities, which has provided a new perspective of the known historical events through the measures taken by this politician. The dissertation can also act as a guideline to researchers dealing with the history of the 19th century. The focus here is to present Adam Józef Potocki against the background of the events from the first and the second half of the 19th century: the transformation of the Habsburg monarchy, and the impact of Polish politicians on such changes. The research also attempts to capture the transformations in the attitude of Adam Potocki, his involvement in the matters of the state, and response to crisis situations. The politician’scharacteristics pursuant to the available sources serves to show Potocki’s important role in the nineteenth-century Galicia. The research method applied involved the synthetic-analytic source analysis. The query was performed in 21 archives and libraries, both in Poland and abroad. Sources used: archive sources: 165; printed sources: 222; MA dissertations: 4; studies: 243; web documents: 7. 2 Key words: a) personal names: Branicka Róża, Branicki Władysław, Czartoryski Adam, Krasińska Eliza, Krasiński Zygmunt, Lubomirska Julia, Lubomirski Jerzy, Potocka Katarzyna, Potocka Róża, Potocka Zofia, Potocki Adam, Potocki Alfred, Potocki Artur, Potocki Jan, b) proper names: “Czas” Magazine, Konserwatyści Krakowscy (Cracow Conservative Party), “Pod Baranami” palace, parliament, MP, the Sejm (Polish Parliament), Żegluga Parowa (Steam Shipping Company), c) geographic names: Berlin, Bila Tserkva (White Church), Edinburgh, Cracow, Kroměříž, Krzeszowice, London, Lvov, Łańcut, Paris, Rome, Warsaw, Vienna. 3 Wykaz skrótów: AGAD – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie AKKK – Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej AKMK – Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie ANK – Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział I APPD – Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie APK – Archiwum Parafialne pw. Św. Marcina z Tours w Krzeszowicach APŁ – Archiwum Parafialne pw. Św. Stanisława BM w Łańcucie ASR – Archivio di Stato di Roma AVA – Allgemeines Verwaltungsarchiv in Wien AZM – Archiwum Zamku w Montrésor BCz. – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie BJ – Biblioteka Jagiellońska w Krakowie BPAU – Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie HHStA – Haus-Hof- und Staatsarchiv in Wien LNB – Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka Narodowej Akademii Nauk Ukrainy MNK – Muzeum Narodowe w Krakowie MNW – Muzeum Narodowe w Warszawie MZŁ – Biblioteka i Archiwum Muzeum Zamku w Łańcucie PAN – Polska Akademia Nauk PAU – Polska Akademia Umiejętności PSB – Polski Słownik Biograficzny THS/BPP – Towarzystwo Historyczno-Literackie Biblioteka Polska w Paryżu 4 Spis treści Wstęp…………………………………………………………………………………….7 Rozdział I RODZINA 1.1 Rodzina Potockich………………………………………………………………….17 1.2 Rodzina Branickich………………………………………………………………...33 1.3 Rodzice……………………………………………………………………………..38 1.4 Pierwsze lata życia. Edukacja………………………………………………………47 1.5 Studia w Wiedniu, Edynburgu i Berlinie…………………………………………...55 1.6 Małżeństwo i rodzina……………………………………………………………….61 Rozdział II DZIAŁALNOŚĆ ADAMA POTOCKIEGO DO 1853 ROKU 2.1 W roku 1846. Początek działalności……………………………………………….77 2.2 Działalność polityczna w dobie Wiosny Ludów…………………………………...85 2.3 Działalność społeczna do 1850 roku……………………………………………...118 2.4 Uwięzienie i proces 1851 roku……………………………………………………123 2.5 Pielgrzymka do Ziemi Świętej……………………………………………………134 Rozdział III AKTYWNOŚĆ POLITYCZNA ADAMA POTOCKIEGO W LATACH 1860-70. 3.1 Austriacka scena polityczna pod nieobecność Adama Potockiego…...…………..137 3.2 Działalność w Sejmie 1861–1869………………………………………………...145 3.3 Wobec powstania styczniowego…………………………………………………..172 3.4 Wśród konserwatystów krakowskich……………………………………………..178 5 Rozdział IV „PAN NA KRZESZOWICACH”. MECENAT, CHOROBA I ŚMIERĆ 4.1 Mecenat Adama Potockiego………………………………………………………185 4.2 Pałac i uzdrowisko w Krzeszowicach…………………………………………….191 4.3 Inwestycje gospodarcze…………………………………………………………..198 4.4 Choroba i próby ratowania zdrowia………………………………………………204 4.5 Śmierć i pogrzeb Adama Potockiego……………………………………………..210 Zakończenie…………………………………………………………………………..216 Bibliografia……………………………………………………………………………220 Spis aneksów………………………………………………………………………….257 Aneksy………………………………………………………………………………...259 6 WSTĘP Od wielu lat nie gaśnie zainteresowanie badaczy wybitnymi Polakami, którzy kształtowali historię Polski w XIX wieku. Liczne prace na ich temat stanowią cenne uzupełnienie wiedzy o samych postaciach, ale też o czasach, w których przyszło im żyć i działać. Dają one obraz bogatego i nierzadko burzliwego życiorysu, odkrywając nieznane dotąd fakty, które w pracy biograficznej mogą zostać właściwie opisane i poddane krytycznej ocenie. Szereg z tych osób doczekało się już opracowań monograficznych lub przynajmniej przyczynków biograficznych. Wśród nich na uwagę zasługują prace poświęcone Adamowi Sapieże1, Adamowi Czartoryskiemu2, Mikołajowi Zyblikiewiczowi3, Florianowi Ziemiałkowskiemu4 czy Michałowi Bobrzyńskiemu5. Warto tu podkreślić rolę Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w publikowaniu prac poświęconych wybitnym postaciom6. Wśród polityków i działaczy galicyjskich połowy XIX wieku na uwagę zasługuje Adam Józef Potocki. Był on bardzo mocno związany z samym Krakowem, jak i szerzej – z Galicją. Dzięki bliższemu poznaniu jego postaci możliwe staje się docenienie wkładu tego polityka w walkę o prawa narodowe Polaków w momencie kształtowania się dualistycznej monarchii habsburskiej. W życiu Adama Potockiego niczym w soczewce skupiały się najważniejsze wydarzenia z połowy XIX wieku. Nierzadko to właśnie on był inicjatorem i wykonawcą działań, które miały na celu obronę praw Polaków. Należy również podkreślić jego ogromne zasługi dla rozwoju kultury i gospodarki. Dostrzegał konieczność unowocześnienia gospodarki krajowej i trafnie oceniał zacofanie Galicji na tle innych krajów monarchii naddunajskiej oraz Europy Zachodniej. Prześledzenie kolejnych etapów jego życia pokazuje, jak ważną rolę odgrywał on w polskiej polityce, a przez to również pozwala lepiej zrozumieć niełatwe losy polskiego parlamentaryzmu w Wiedniu. 1 S. Kieniewicz, Adam Sapieha (1828–1903), Lwów 1939. 2 M. Handelsman, Adam Czartoryski, t. I–III, Warszawa 1948–1950. 3 I. Homola-Dzikowska, Mikołaj Zyblikiewicz (1823–1887), Kraków 1964. 4 Z. Fras, Florian Ziemiałkowski (1817–1900). Biografia polityczna, Wrocław 1991. 5 W. Łazuga, Ostatni Stańczyk. Michał Bobrzyński – portret konserwatysty, Toruń 2005. 6 W cyklu publikacji biograficznych Ossolineum od 1973 roku ukazały się liczne i wartościowe prace, które w sposób