Wprowadzenie Szanowni Pań stwo!

Polska niezwykła to seria, w której proponujemy Opisane miejsca są wskazane na mapie odwiedzanie nie tylko miejsc powszechnie samochodowej w skali 1:325 000, znanych, ale też zapomnianych czy związanych co ułatwi Państwu dotarcie do nich. z regionalnymi zwyczajami. Staramy się Ponadto w przewodniku umieściliśmy liczne odkrywać lokalne uroki i klimaty. mapy turystyczne i plany miast umożliwiające planowanie wycieczek i ułatwiające poznawanie W przewodniku, który oddajemy w Państwa urokliwych miejscowości ożywających ręce, zachęcamy do wędrówek po niezwykłych w sezonie ciepłym i popularnych wśród zakątkach województwa podlaskiego. żeglarzy, wędkarzy, grzybiarzy czy poszukiwaczy śladów przeszłości. Podlaskie to prawdziwa mozaika narodowości, religii i kultur, a także rejon przepięknych Nasza publikacja to połączenie praktycznego krajobrazów z drewnianymi chatami, przewodnika z atlasem. Sprawdza się cerkwiami, jeziorami, rzecznymi rozlewiskami w samochodzie, w czasie wycieczki pieszej, i majestatycznymi puszczami. O wybitnych rowerowej oraz kajakowej. Mamy nadzieję, walorach przyrodniczych województwa że ułatwi Państwu zaplanowanie niebanalnych świadczy fakt, że utworzono tu aż cztery wycieczek i podróży. parki narodowe, w tym najstarszy w Polsce Wszystkim chcącym spróbować kuchni – Białowieski i największy – Biebrzański. regionalnej serwujemy przepisy na miejscowe Po dzikich Prusach pozostały tylko dziwnie potrawy. brzmiące nazwy jezior, wsi czy wzniesień. Zmęczonych zgiełkiem przyjezdnych zachwycą Życzymy Państwu wielu niezapomnianych lasy, jeziora, rzeki i strumienie. wrażeń z województwa podlaskiego. Autorzy i zespół redakcyjny Demart

Jak korzystać z przewodnika Zasięgi rozdziałów przewodnika odpowiadają obszarowi objętemu arkuszem mapy samocho- dowej w skali 1:325 000. Poszczególne arkusze tej mapy rozpoczynają każdy z rozdziałów.

2

1 1 1 1

1 1 1

1

1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1

1 1 1

1 1 1

1

1

1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1

1

1 1 1 Nawigator umieszczony na górze strony w części przewodnikowej ułatwia 4 5 6 3

7 8 9 10 zlokalizowanie opisywanego obszaru na terenie województwa. Pomocna jest

13

1 11 12 1

1 1

1 1 1 także mapa skorowidzowa umieszczona na wewnętrznej stronie przedniej okładki przewodnika. Na końcu książki umieszczono mapę samochodową całego województwa.

1 W odnalezieniu na mapie w skali 1:325 000, miejsca omawianego w przewodniku pomagają podane przed nazwą numery. Odpowiadają one numerom umieszczonym na mapie wewnątrz strzałek.

Strzałki na mapie wskazują miejsce opisywane w postaci hasła, a numeracja jest powtórzona przy opisie.

W ramce na niebieskim tle z boku strony znajduje się wykaz miejscowości z najważniejszymi zabytkami na danym terenie. Przy nazwach podano współrzędne skorowidzowe ułatwiające odnalezienie miejscowości na mapie. Nazwy tych miejscowości na mapie zaznaczono żółtym kolorem, np BBakaakałaarzeworzewo

W ramce na beżowym tle, umieszczonej na końcu każdego rozdziału, znajdują się praktyczne informacje adresowe przydatne przy zwiedzaniu opisanych miejsc. 2 2. Wprowadzenie 3. Spis treści 4. Objaśnienia znaków

II–VIII.–VIII. MIKROPRZYGODAMIKROPRZYGODA

Rozdział 1. 6. Biegun zimna i kartacze

Rozdział 2. 22. Kameduli i Litwini

Rozdział 3. 42. Od Pisy do Wissy

Rozdział 4. 50. W krainie bagien

Rozdział 5. 58. Wśród puszcz i torfowisk

Rozdział 6. 72. Pośród Tatarów

Rozdział 7. 84. W dolinie Narwi

Rozdział 8. 98. Mamucia Dolina, Wioska Bociania

Rozdział 9. 108. Polska Amazonia

Rozdział 10. 124. Kresowe Puszcze

Rozdział 11. 144. Ligawki, i krążki

Rozdział 12. 152. Podlaski przełom Bugu

Rozdział 13. 162. Królewska Puszcza Białowieska

Rozdział 14. 176. Szlaki turystyczne

Rozdział 15. 188. Kuchnia regionalna

Rozdział 16. 194. Skorowidz miejscowości 263. Spis autorów fotografii

3 J.Oleckie M³.

J.Kukowino ga Le

B l i z n a

J.Zdrê¿no R o sp u d a a g e

L P J.Haleckie J. Rospuda E³k-Pó³noc J ur J.Necko O ów

E³k-Zachód ka k

³ E J E J.Skomêtno

lmêt Wielki Se

J. Z

e

i

k c E³ E I .

J J.Regielskie L e E g £ a

a t t R ie e k N C J.Krzywe c iórka ta J.Przep J.Kolno .S Z J E³k K

E K a

n

. J.Rajgrodzkie A I u

g

u

a

t

o E w

s

k

i o a w k t n s a ê z r ls D . O J J.Tajno

J.Toczy³owo

Je y g s r a zn w i u a K . n a K J.Skrodzkie

J.Borowe rza Bieb B I E B R Z A Ñ S K I w Brzozó ka P A R K

E³k N A R O D O W Y i k z d u .R n a K g a ê nt £ ce . in n W a K

Podlasie a rz b ie W B is sa Osowiec Budne-¯arnowo Klewianka Sojczynek-Nw.Wieœ GONI¥DZ 03 6 9 12 km Kol. Szafranki B1 Klewianka Bia³osuknia Gurbicze £azy Kol.Mociesze Soœnia Twierdza Wójtostwo Kownatki Osowiec Piwowary Klimaszew-K l Rutkowskie- Kieliany nnicaim ic a Kol.Goni¹dz Kol.Bia³osuknia a sz Kosiorki ew Downary Mierkienniki da Kramarzewo - -M³. o Konopki-Awissa O³daki r Koœcielne

k

S Borawskie-Awissa ¯odzie 668 Downary Owieczki Jaœki £upichy Szpakowo Kramkówka- Œwiêcienin -M³. Rybaki 65 Koleœniki Kol. Olszowa a Droga dad -Du¿a ³ Krzeczkowo Mœcichy o Œwierzbienie Radzi³ów GoG Sobieski Wilamówka B2 Karwowo Zblutowo WissaW KKuleszeulesze MOÑKI Waœki Mej³y i Okrasin s Ostrowik Oliszki s Nadawki a Sikory bia Dzie¿ki Kol. Moñki-Wieœ rz Brodowo e C Kiœlaki zi Ko³odzie¿

a Wojszki D Budy Kol.Mroczki r Boguszki

Racibory-Jurgi s k a Mroczki Milewo Ko³odzie¿ Dudki a Czachy D d r Magnuszy r o £oje-Awissa o Pisanki Konopczyn Nar k g Guzy eœ S osod a Kuczyn l K ka Kowaliska Chojnowo Gaciska Okr¹g³e Dziêkonie Pieñki- J.Zygmunta -Grodzisko Czeko³dy Augusta ereœ Czechowizna a Zalesie N l Pluty z K¹ty r b Lewonie e Boguszewo i Kol. S B k Boguszewo r Brzostowo o Stójka d Nw.Wieœ Kol.Nw.Wieœ Dêbina a BIEBRZABIEBRZAÑSKISKI Dêbina Peñskie Bajki- -Str. a PPARKARK . z -Zalesie Zastocze Bartki A1 r b Wyszowate N e Krypno i e SzostakiSzostaki r

e D³ugo³êka

BiebrzaB NNARODOWYARODOWY œ Koœc. Burzyn Krynica l Bia³obrzeskie Rekle Krypno Wlk. Ruda Rutkowskie Kopciowe Kruszyn Kulesze- -Chobotki a Nowosió³ki k Ko³odzieje n Zygmunty a r ¯uki k Brzeziny Szafranki s a

J Sieburczyn Gie³czyn 671 Góra Krosno £aziuki Morusy Kleszcze Laskowiec Tatary Sambory Wierciszewo S³omianka Kiœlaki Piaski StrStrêkowakowa Górara £azy- N -Du¿e -M³. ar ew START Pentowo Ruœ £aœ-Toczy³owo Popowlany Kurpiki Lipniki Dobki Rudniki -Wlk. £ W³ochówka Siekierki o -Perkusy 64 Targonie- j raœl e Sup w w Sanniki Z³otoria e e -Wity k r Maliszewo- Sierki a Kol.Tykocin N -£ynki Chlebiotki- Targonie- £opuchowo Z³otoria Choroszcz -Str. -Krytu³y Stelmachowo Leœniki -Nw. RzRzêdzianydziany Kol.Rzêdziany Tykocin Zawady Broniszewo Gr¹dy-Woniecko Konopki Rzêdziany S8 E67 Nw.- -Je¿ewo Str. Kapice Radule W Grabowo- Witki w Rogowo E -Bartkowiêta Milewo Str.- re AR Nw. JeJe¿ewoewo a N -Chrzczony Sikory- Pajewo N O¿ary Wlk. Cibory- -Piotrowiêta Pañki Jawory--Ga³eckie Cibory- 2017 -Cieszymy -Pogorza³ki Kalinówka- -Klepacze -Ko³aczki iec FINA£ Kruszewo lip Kobylin- Kobylin- -Basie O¿arki- Zambrzyce Konowa³y 8 Sikory--Kruszewo Kurowo -Bystry -Olszanka -Paw³owiêta aæ G

NARWIAÑNSKI PARK PODLASIE NARODOWY

N

a

r POLSKA e Mikroprzygoda w

Πl

i

n a I

k

o r B

M i eñ

N urzec Podlasie

Przygody na Podlasiu Przewodnicy dbają o to by każdy z czterech uczestników przeżył coś zupełnie niecodziennego. Zaplanowali dla nich takie atrakcje, które pozwolą im zakosztować podlaskiej przyrody, tradycji i wierzeń.

Narew jest wyjątkową w skali światowej rzeką nizinną anastomozującą co oznacza, że nie płynie jednym korytem, ale wieloma wąskimi i głębokimi korytami, które rozdzielają się i łączą, tworząc nieregularną, skomplikowaną sieć. Powstałe pomiędzy korytami wyspy są całkowicie zalewane podczas wiosennych powodzi, ale w przeciwieństwie do górskich rzek warkoczowych (ich układ koryt może się często zmieniać – nawet z dnia na dzień) ten układ rzeczny jest bardzo stabilny. Zapewne za sprawą kilkumetrowej warstwy torfu poprzerastanej przez inną roślinność. W dolinie Narwi znajdują się rozległe bagna i torfowiska. Jej odcinek od Suraża do Rzędzian znajduje się w Narwiańskim Parku Narodowym.

START (patrz mapa str. I) Wizna kojarzona jest przede wszystkim z bohaterską bitwą obronną z września 1939 r. i nazywa- na polskimi Termopilami, z powodu wielkiej liczebnej przewagi wojsk niemieckich nad polskimi. Naprawdę bitwa rozegrała się kilka kilometrów na wschód od Wizny w Strękowej Górze. Więcej informacji na stronie 100 GRUPA A: Ania i Przemek

Paweł zabrał Anię i Przemka nad inną wielką rzekę Podlasia – Biebrzę, do Mamu- MAMUCIA ciej Doliny we wsi Szostaki, na spotkanie DOLINA z prehistorią. Jednak wcześniej na uczest- ników czekały zupełnie inne doświadczenia.

PRZYGODA Jeździli po bezdrożach i bagnie samocho- off-road dem terenowym GAZ-69, produktem radzieckiego przemysłu motoryzacyjnego z lat 50. XX w. Rywalizacja między nimi była zacięta, nie obyło się bez użycia wycią- garki gdy prowadzone przez Anię auto ugrzęzło w błocie. Przemek uzyskał lepszy czas i miał okazję pokonać rzekę kolejnym samochodem. Pojazd w niektó rych miejscach unosił się na wodzie, która dostawała się do jego wnętrza. Przeżycia były niesamowite.

Biebrza jest wprawdzie dopływem Narwi, ale w swoim korycie toczy zdecydowanie więcej wody, oczywiście zanim ich wody się nie połączą. Jej nazwa prawdopo- dobnie pochodzi od słowa bóbr. Te zwierzęta żyją tu od wieków. Dolinę Biebrzy rozsławiają Bagna Biebrzańskie – największy obszar bagienny w Polsce. To bardzo ważny element ekosystemu, na którym występują rzadkie zbioro- wiska roślinne i gatunki zwierząt. Ma szczególne znaczenie dla ptaków wodno-błotnych, zwłaszcza odbywających tu lęgi. Jest również największą w Polsce ostoją łosia, który wyłącznie tutaj przetrwał II wojnę światową i dzięki temu jego populacja w naszym kraju została odbudowana.

Więcej informacji na stronach 55–57; 65–68 fot. Nikodem Szlęzak III Meiliu-nai Nevskoe Eglupiai 1234561 2 3 4 556Trilaukys Svirskoe Vrazki Ilinskoe 10 Gudelial 'ernjahovo Totorkiemis Krasnaja Liukiai An(laukys 186 a Znamenka Voznesenskoe Re(iuá-nal Vetrjak 9 · Skardupiai Dabravole Kregdiai Šilsodis 7 2 15 3 Stepnoe Vištytis L 10 ( 5 4 Doku ajevo 4 (Wisztyniec) 200 I Sadovoe 'istye-Prudy 4 Mi(urinskoe Lankupka Emeljanovka Jagodnoe 3 2 T Pissa Ramoviete· 5 Karpinskoe 3 Kalinino 4 Norwydai A A Ozerki Puga(ewo 3 3 o.Visštyneckoe/ 10 Beriniai Lesistoe Mariwil ROSJAez.Vištytis Pavišytis Tokarevka Dmitrevka Armudiškiai o. Marinovo 6 J.Wisztynieckie) irgenai Janauka 5 5 Duoniškiai 3 ez. Talaike 3 Borovikovo 'iiškiai 6 Krasnoles'e 4 6 J.Wi¿ajny 2 5 6 Protoka Varteliai Sosnovka Krasnaja Uvarovo Pakalniai Wi³kupie 4 Cernaja 4 o. Kamyšovoe Cernica Puszcza Jakovlevka WiWi¿ajny¿ajny Gromadczyzna Radunoje 10 ¯¯ytkiejmyytkiejmy Lenkupie 30 9 Romincka9 Kiekskiejmy Rogo¿ajny M³. Szyliny Czarnowo Wlk. POJEZ IERZE £ysogóra Wlk. Marianka B Park Krajobrazowy ³ê Woba³y Mauda dzianka Degucie Poplin J.Go³dap Puszczy Rominckiej 7 Bondziszki Ostrówko Budwiecie PobPob³êdzie³êdzie Bludzie MaMa³e³e B Bêdziszewo 12 l u SUWALOkliny SKIE d ¯abojedy B³¹ka³y Pluszkiejmy z J.Pob³ê- Galwiecie Rakówko i a 15 Kiepojcie 3 dzie 19 Dziadówek Botkuny Linowo StañczykiStañczyki 4 Wersele Go³dap 651 KocioKocio³ki³ki Szeszupa Rogajny Przeroœl dwór 3 B B J.Czarne Dubeninki Smolniki Jabramowo Ostrowo Go³dapska Stara Hañcza J.Jaczno 4 £oje Prawy Kolniszki Zawiszyn J.Boczne Kleszczówek Bronisze 4 Las Zarzecze SuwalskiJ.Hañcza Kozaki Czarne 6 Nowa Przeroœl Prze³omka Udziejek Marlinowo Bia³e Jeziorki Rakówek Blenda Park Góra 4 Regiele GGórneórne J.Koœcielne Hañcza Cisowa 65 ie 3 • k 4 Krajobrazowy Tatary s 256 r PrzeroœlPrzeroœl u J.Krzywólka 4 Wrotkowo z 5 B³askowizna WodziWodzi³ki³ki 19 a J.Bitkowskie Kol.Przeroœl 4 Iwaniszki 2 m Krzywólka Czajewszczyzna - Czarne Huta 6 Bitkowo J.Czarne Bachanowo J.Szurpi³y Babki o J.Rospuda k Szeszupka Dziêgiele ¯elazki s Kruszki iñ Szurpi³y 3 ie Czostków 10 arm k Zusienko . w s £anowicze Malesowizna 2 oj a 7 Rutka Po w l Przystajne d d Supienie l Pogorzel a 3 po Nw. Str. Paw³ówka Wilkasy Borkowiny j. 6 Jeleniewo s 4 wo Podwysokie k Rudzie Wólka Motule PawPaw³ówka³ówka i Garbas Nw. 9 Jeleniewskie S Motule Czerwone Bagno z J.Bia³e Œmieciuchówka 9 l a Dorsze 12 Str. k 4 3 Morgi mien B ze iu Kucze Drozdówko 4 r c o 652 K • h c Milanowizna . Jemieliste 289 a i G a Szeski J.Mieruñskie Wlk. Cza n FilipFilipówów 42 J.Jemieliste Piecki rn i 3 Lakiele a Che³chy Drozdowo Mieruniszki 5 CzernakowiznaH ¯ywa 2 Olszanka Str. a 9 ñ Woda Kowale Oleckie J.Okmin c Guzy Nw. Dêbszczyzna z Garbaœ Szafranki a Potasznia 5 Dêbszczyzna 3 Rospuda 2 Daniele J.O¿ewo WWê¿ewoê¿ewo Gorczyce 6 Bia³owoda 9 Zusno Osowa Str. Góra Szarejki 8 Bialskie Pole Suchorzec Bród J.Garbaœ Str.Chmielówka C C Monety BiaBia³a³a Olecka Mat³ak Nw. Nw. Skazdub Kuków KRZYWÓLKA 8 -Folwark Karolin J.Czarne Plewki 8 Zdrêby 1 6 Kiliany Lenarty Judziki 6 Str. S³upie Czukty Skazdub 5 Lega 8 6 SUWASUWA£KI£KI Sto¿ne Golubki Soko³owo Barany Borawskie Pow J.Krzywe 16 Babki BakaBaka³arzewo³arzewo Maryna Str.Kropiwne GAZ D¹browskie Malinówka Kuków £êgowo k 5 Oleckie w 65 Kamionka 8 i 10 Szczecinki Poprzeczna Aleksandrowo e c WIGIERSKI PN Nowa i Olszewo 5 e 11 12 ñ Pieñki Wieœ Nw. Str. 2 J.Sumowo 0 35 1 Jurki Kamionka 653 Zielone 9 Sedranki Sad³owina J.Sedraneckie 2 Raczki Zaj¹czkowo 6 Gordejki M³. P³ociczno J.D³ugie J.Oleckie Wlk. Gêbalówka Bia³e Suwa³ki P³d. 9 Doliwy 3 Wlk 655 Du³y 2 5 Karasiewo 4 Krzy¿ewko Podwysokie Szczeberka J.Romo³y bskie 2 Mo¿ne Gordejki Do Nieszki 15 J. Jaœki 6 PoddubPoddubówekówek Rabalina Gi¿ycko 2 Urbanki OLECKO GAZ J.Bolesty Lipowo Dobki Zielonówek 5 Krupin 3 Pow Rynie Szczodruchy Krukówek Bakaniuk 3 Imionki 2 11 Sidory 9 S61 Gi¿e Rosochackie Siejnik 12 7 655Franciszkowo Józefowo 655 Wojnasy Wierciochy 8 Orzechówko Choæki Markowskie Koniecbór 7 M³.Raczki Rudniki P.Ruskie Kukowo Wasilówka Osiñska 5 Gi¿eGi¿e 5 Buda Kol.Kukowo Wieliczki Ogrodniki Stoki J.Oleckie M³. 7 2 3 Cimoszki Raczki Dowspuda Kurianki Zajdy 4 Wilkasy Moczyd³y ll D DDworackie 7 Olecko NiedŸwiedzkie 18 5 Lipówka Kurianki l 33 M³. Raczki Dudki Zabielne 6 Nw.MNw.M³yn³yn Sobole Cimochy Szkocja Sucha 8 J.Ja³owe Œlepie 4 Witówka E67 Wieœ J.Kukowino 4 Starosty 4 uroczysko Kukówko „Œ„Œwiêtewiête Zatyki Lega Wronowo GG¹ski¹ski Szeszki Wierzbowo Jankielówka 6 JaœkiJaœki miejsce" J.Krzywe Leœniki ie Nory 6 sk 7 zytul 4 Zocie Zió³kowo R J.Pr Kleszczewo Wysokie Jab³oñskie o Dziêgiele 10 Dorsze sp 13 Miko³ajówek u Przytu³y Oleckie 661 d Zanie a Rydzewo Kijewo Puchówek Korytki 22 9 J.£aœmiady 6 664 Topi³ówka Œwidry Marcinowo Turowo Pruska M³. J.Zdrezno 7 Babki G¹siorówko Iwaœki 5 65 G¹seckie Guty Janówka 4 Milewo Kile Chomontowo 5 6 Kalinowo Augustów

J.Bia³e Biegun zimna i kartacze

Mosty w Stańczykach

Głaz „Dwutysięczny” (13,8 km) – i kolejna Suwalskie akwedukty zaliczane są do naj- pamiątka w miejscu łowieckiego triumfu wyższych kolejowych mostów w Polsce. Wilhelma II.Odnowiony napis w języku Ich arkady mają rozpiętość 30 m, wznoszą się niemieckim zawiera następującą treść: na wysokość 36 m nad dnem doliny. Mimo „Darzbór! Z tej ambony Jego Wysokość ogromnej pracy włożonej w ich budowę (prace, Cesarz i Król Wilhelm II dnia 28 września rozpoczęte w 1912 r., przerwane w czasie 1912 upolował swego 2000. jelenia I wojny światowej, ukończono w 1926 r.), jeden szlachetnego, kapitalnego czternastaka”. z mostów nigdy nie był użytkowany, a drugi Budwiecie (16,5 km) – wzdłuż trasy mijamy eksploatowano niespełna 20 lat (do 1945 r.). stare poniemieckie cmentarzyki. Od tego czasu, opuszczone i zapomniane, Błąkały (26,2 km) – wracamy na drogę nr 651, znane były nielicznym znawcom dziejów po zjeździe serpentyną znowu most na Błędziance. Suwalszczyzny. Mosty w Stańczykach zostały Parking przy drodze nr 651 (29,1 km). sprzedane osobie prywatnej. Obecnie pod nadzorem konserwatora zabytków prowadzony 4 jest ich remont. Zostały też udostępnione Stańczyki | Suwalskie miłośnikom sportów ekstremalnych, zwłaszcza „akwedukty” skoków na bungie. http://mazury.info.pl/stanczyki/ Na nieczynnej, rozebranej jeszcze przez Rosjan Na trasie tej samej linii kolejowej znajdują się trasie linii kolejowej Gołdap – Żytkiejmy stoją jeszcze inne, może nieco niższe od tych w Stań- słynne już bliźniacze betonowe mosty czykach, ale także efektowne mosty i wiadukty. o architekturze przypominającej rzymskie Ciekawie prezentują się podwójne mosty akwedukty. Przerzucone nad doliną rzeki nad Jarką pomiędzy Botkunami a Rakówkiem Błędzianki, wyglądają jak budowle z bajki. oraz nad Bludzią pod Kiepojciami. Najłatwiej Wynika to z ich niezwykłej wysokości, jednak dotrzeć do pojedynczego wiaduktu charakterystycznej raczej dla górskich dolin, nad drogą, położonego na północ od Kiepojci. a nie obszarów pojezierzy. Ale dolina Błędzianki Przy oglądaniu tych fascynujących obiektów ma w tym miejscu niemal górski charakter należy zachować dużą ostrożność! Są w pełni – dlatego też zaprojektowanie tych mostów dostępne, ale zaniedbane, a brak barierek liczących po 250 m długości powierzono ochronnych naraża lekkomyślnych na śmiertelne architektom z Włoch. niebezpieczeństwo!

12 1

Wybuchowe jezioro 5 Tuż przy drodze prowadzącej z Błąkał Smolniki | Filmowy widok do Stańczyków znajdują się dwa niewielkie Przed planowanym urlopem na Suwalszczyźnie jeziora, zwane Dobellus (Tobellus) Duży i Mały. przypomnijmy sobie film „Pan Tadeusz” Na mapach topograficznych bywają także Andrzeja Wajdy. Tłem dla jego początkowych opisywane jako jeziora Przewrócone. kadrów, przedstawiających wracającego Ta ostatnia nazwa upamiętnia niezwykłe do Soplicowa Tadeusza, są piękne litewskie zdarzenie wiążące się z mniejszym z Dobellusów. krajobrazy. Warto je zapamiętać, aby po przy- W ostatnich dniach maja 1926 r. nad jeziorkiem jeździe do Smolnik niezwłocznie stanąć doszło do potężnej eksplozji, w wyniku której na najsłynniejszym z okolicznych punktów jego wody zmieszane z błotem nieznana siła widokowych. Oglądane na żywo obrazy położo- wyrzuciła wysoko w powietrze. Po opadnięciu nych w zagłębieniu Szeszupy jezior z Górą tego wodno-błotnego gejzeru na powierzchni Cisową w tle okażą się właśnie wajdowską jeziora utrzymywała się warstwa szlamu Litwą. Przymykając oko na filmowe szalbier- i mułu, nie było widać tafli wody. Dopiero stwo, smakujmy walory panoramy, której uroda po kilku miesiącach błoto opadło na dno bywa porównywana z pięknem stawów zbiornika i Dobellus Mały odrodził się jako tatrzańskich. jezioro. Nie do końca wytłumaczone zjawisko Wstęp na platformę widokową „U Pana przypisywano eksplozji gazu błotnego Tadeusza” w sezonie jest płatny. zawierającego metan, nagromadzonego pod mulistym dnem jeziora. Do wybuchu 6 doszło w czasie wyjątkowo silnej burzy. Stara Hańcza | Ruiny, Prawdopodobnie towarzyszący jej gwałtowny park i plaża spadek ciśnienia atmosferycznego uwolnił gaz, U północnych brzegów jeziora Hańcza znajdują się który eksplodował, zapalony przez piorun. ruiny, a dokładnie fundamenty z zachowanymi piwnicami dawnego dworu Stara Hańcza.

Suwalski Park Krajobrazowy – widok na Cisową Górę 13 Biegun zimna i kartacze

6,3 tys. ha wręcz baśniowej krainy wymodelo- wanej przez lody ostatniego zlodowacenia, zwanego bałtyckim lub zlodowaceniem Wisły. Ostrość tutejszych polodowcowych form rzeźby teren zawdzięcza właśnie stosunkowo „niedawnej” obecności skandynawskiego lądolodu. Glacjolodzy oceniają, że gdy 5 tys. lat przed Chrystusem w Mezopotamii powstawała cywilizacja Sumerów, na obszarze obecnego Suwalskiego Parku Krajobrazowego nadal trwało topnienie olbrzymich brył „martwego” lodu. Dzięki temu dziś można podziwiać polodowcowy krajobraz z malowni- Aleja lipowa parku dworskiego w Starej Hańczy czymi jeziorami oraz głębokimi dolinami rzek otoczonymi wspaniałymi wzgórzami moreno- Budynek wzniesiony w XVIII w. spłonął wymi, ozami i kemami. w 1946 r. Jak wieść niesie, dostępu do płonącego obiektu wzbraniali milicjanci, pilnie strzegący tajemnicy służbowej. Podobno przyczyną zaprószenia ognia była ich aparatura do pędzenia samogonu, zainstalowana w pechowym dworze. Dookoła ruin rosną wspaniałe okazy drzew dawnego dworskiego parku. Imponująco wygląda aleja lipowa, w całości objęta ochroną jako pomnik przyrody. Idąc ścieżką poznawczą „Drzewa i krzewy parku podworskiego w Starej Hańczy”, niejeden zwiedzający dowie się ze zdziwieniem, że np. to, co przez całe dotychczasowe życie nazywał akacją, naprawdę jest pochodzącą z Ameryki Północnej robinią. Przebywając w tym malowniczym miejscu latem, można wykąpać się w jeziorze Hańcza. Jak wyjątkowa to okazja, przekonamy się objeżdżając jezioro dookoła. Tylko tutaj dostępu do wody nie utrudniają żwir i wszechobecne gdzie indziej głazy. Dno jest piaszczyste, woda kryształowo czysta, a kilka- dziesiąt metrów od brzegu osoba dorosła z trudem zanurza się po pas. Trudno uwierzyć, że kilkaset metrów dalej mrok spowija stumetro- we otchłanie najgłębszego jeziora w Polsce!

7 Suwalski Park Krajobrazowy | Dar lądolodu To najstarszy spośród polskich parków krajobrazowych, powstał w 1976 r. Obejmuje

14