Arkusz MUSZAKI (252)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MUSZAKI (252) Warszawa 2012 Autorzy: Jerzy G ągol*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak**, Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska *Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **PROXIMA SA, Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN… © Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp – Jerzy G ągol .................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Jerzy G ągol ..................................... 4 III. Budowa geologiczna – Jerzy G ągol ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Jerzy G ągol ...................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Jerzy G ągol ................................................... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Jerzy G ągol ............................... 11 VII. Warunki wodne – Jerzy G ągol ................................................................................. 12 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 12 2. Wody podziemne.................................................................................................. 13 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 16 1. Gleby – Paweł Kwecko ........................................................................................ 16 2. Osady – Izabela Bojakowska ................................................................................ 19 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ............................... 22 IX. Składowanie odpadów – Jerzy Król, Małgorzata Marczak ..................................... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Jerzy G ągol ........................................................ 30 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Jerzy G ągol ......................................................... 32 XII. Zabytki kultury – Jerzy G ągol ................................................................................. 37 XIII. Podsumowanie – Jerzy G ągol, Jerzy Król, Małgorzata Marczak ............................ 38 XIV. Literatura .................................................................................................................. 39 I. Wst ęp Arkusz Muszaki (252) Mapy geo środowiskowej Polski został wykonany według zasad okre ślonych w Instrukcji… (2005). Plansza A jest wykonaną w Oddziale Świ ętokrzyskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Kielcach reambulacj ą arkusza Muszaki Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Prus- sak i in., 2006). Plansza B w zakresie geochemii środowiska została opracowana w Pa ństwo- wym Instytucie Geologicznym-PIB w Warszawie, a w zakresie problematyki składowania odpadów w Przedsi ębiorstwie Geologicznym Proxima SA we Wrocławiu. Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000 przedstawia w syntetyczny sposób wyst ępowanie kopalin oraz stan ich rozpoznania i zagospodarowania górniczego na tle wybranych elementów hydrogeologii i geologii inŜynierskiej oraz stanu i potrzeb ochrony środowiska, przyrody i dóbr kultury (plansza A). Informuje tak Ŝe o stanie geochemicznym powierzchni ziemi i mo Ŝliwo ści składowania odpadów (plansza B). Mapa geo środowiskowa Polski jest adresowana głównie do instytucji, samorz ądów i organów administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści jest przydatna w realizacji m.in. postanowie ń ustawy o za- gospodarowaniu przestrzennym, ustawy o odpadach, prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i górniczego. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane przy opra- cowywaniu strategii rozwoju województw, studiów i planów zagospodarowania przestrzen- nego oraz w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środo- wiskowe s ą pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych progra- mów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw społeczno ści lokalnych oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Wskazane na planszy B naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tyl- ko dla bezpiecznego składowania odpadów, ale tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokali- zacji innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczysz- czenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są u Ŝyteczne do wskazywania kierun- ków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Materiały archiwalne i informacje niezb ędne dla realizacji mapy uzyskano m.in.: w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, w Urz ędzie Marszałkowskim Woje- wództwa Warmi ńsko-Mazurskiego, u Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie, 3 w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Olsztynie, w Instytucie Uprawy, Na- wo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie, w urz ędach gmin, których tereny znajduj ą si ę w granicach arkusza Muszaki, i w starostwach powiatowych w Nidzicy i w Szczytnie. Wykonano tak Ŝe kwerend ę interne- tow ą. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych 1942 (arkusz N-34-90-C Muszaki). Mapa jest przygotowana w formie cyfro- wej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski. Ponadto szczegółowe dane o złoŜach są uj ęte w kartach informacyjnych złó Ŝ. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Arkusz Muszaki obejmuje obszar poło Ŝony pomi ędzy 53 °20 ′ a 53 °30 ′ szeroko ści geo- graficznej północnej i 20 °30 ′ a 20 °45 ′ długo ści geograficznej wschodniej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza znajduje si ę w województwie warmi ń- sko-mazurskim i obejmuje fragmenty gmin: Nidzica, Janowo i Janowiec Ko ścielny w po- wiecie nidzickim oraz cz ęść gminy Jedwabno w powiecie szczytnie ńskim. Przez obszar arkusza, według regionalizacji fizycznogeograficznej J. Kondrackiego (2001), przebiega równole Ŝnikowo granica dwu prowincji: Ni Ŝu Wschodniobałtycko- Białoruskiego i Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego. W wymiarze regionalnym jest to granica me- zoregionu Równina Mazurska na północy oraz Wzgórza Mławskiego i Równiny Kurpiow- skiej na południu. (fig. 1) Najwy Ŝej poło Ŝony punkt powierzchni terenu – 228,6 m n.p.m. – znajduje si ę w południowo-zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru (Złote Góry), natomiast najniŜej poło- Ŝone jest jezioro Omulew (135,0 m n.p.m.) w cz ęś ci północno-zachodniej obszaru arkusza. Deniwelacja terenu wynosi około 90 m. Mezoregion Równina Mazurska jest obszarem stosunkowo płaskich powierzchni san- drowych, z kulminacj ą morenowego wzniesienia Złotych Gór i Jastrz ębiej Góry. Wspomnia- ne elewacje s ą prawdopodobnie fragmentami – osta ńcami przekształconych wysoczyzn z okresu zlodowace ń środkowopolskich. Powierzchnie sandrowe tworz ą system tarasów akumulacyjnych, akumulacyjno-erozyjnych oraz erozyjno-akumulacyjnych (Morawski, 2001, 2002). Powierzchnie tarasów opadaj ą od południowego-zachodu (około 170 m n.p.m.) na wschód (około 143 m n.p.m.) oraz południowy wschód, ju Ŝ w obr ębie Równiny Kurpiowskiej (około 134 m n.p.m.). W południowo-wschodniej cz ęś ci opisywanego fragmentu Równiny Mazurskiej wyst ępuje rozległa równina torfowa z przyległ ą form ą eoliczn ą – równin ą pia- 4 sków przewianych. W północno-zachodniej cz ęś ci, pomi ędzy jeziorami Koniuszyn i Omulew, przebiega w ąska rynna subglacjalna, obecnie wykorzystana przez ciek Koniuszyn. Innymi, niewielkimi formami geomorfologicznymi s ą tu kemy i równiny denudacyjne. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Muszaki na tle jednostek fizycznogeograficznych Polski (wg J. Kondrackiego, 2001) 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu, 4 – wi ększe jeziora P r o w i n c j a: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: Pojezierze Wschodniobałtyckie Makroregion: Pojezierze Mazurskie Mezoregiony: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie 842.82 – Pojezierze Mr ągowskie 842.87 – Równina Mazurska P r o w i n c j a: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Północnomazowiecka Mezoregiony: 318.63 – Wzniesienie Mławskie 318.65 – Równina Kurpiowska Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie Mezoregion: 315.15 – Garb Lubawski 5 Mezoregion Wzniesienie Mławskie jest obszarem płaskiej wysoczyzny morenowej, któ- ra miejscami wznosi si ę ponad 200 m n.p.m. Wschodnie zbocza wysoczyzny do ść g ęsto roz- ci ęte s ą suchymi dolinami. Mezoregion Równina Kurpiowska obejmuje cz ęść sandru mazurskiego. Wyst ępuj ą tu piaski zlodowace ń północnopolskich. Obszar arkusza Muszaki le Ŝy w strefie klimatycznej Polski, która charakteryzuje si ę średni ą temperatur