Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty Ńskiego Na Lata 2013-2016 Z Uwzgl Ędnieniem Perspektywy Na Lata 2017-2020

Zał ącznik nr 1 do uchwały Nr XXXIV/391/2014 Rady Powiatu w Olsztynie z dnia 24 pa ździernika 2014 r.

Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2017-2020

Olsztyn 2014

Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Na zlecenie Zarz ądu Powiatu w Olsztynie opracował zespół Suwalskiej Rady Federacji Stowarzysze ń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej w składzie: mgr in ż. Ewa Dorochowicz, dr Maciej Kami ński, mgr in ż. Marian Szypiłło.

2 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

SPIS TRE ŚCI

1. WPROWADZENIE ...... 4 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU ...... 6 2.1. Poło żenie, podział administracyjny...... 6 2.2. Krajobraz ...... 7 2.3. Klimat ...... 10 2.4. Formy u żytkowania terenu ...... 12 2.5. Warunki społeczne ...... 16 2.6. Gospodarka ...... 20 3. OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA ...... 25 3.1. Zasoby naturalne i ró żnorodno ść przyrodnicza obszaru ...... 25 3.1.1. Zasoby i ekosystemy wodne ...... 25 3.1.2. Zasoby i ekosystemy le śne ...... 38 3.1.3. L ądowe ekosystemy niele śne ...... 43 3.1.5. Zasoby geologiczne ...... 48 3.1.6. Gleby ...... 53 3.1.7. Powietrze atmosferyczne ...... 55 3.1.8. Hałas i promieniowanie ...... 57 3.2. Formy obszarów chronionych ...... 63 3.2.1. Obszary Natura 2000 ...... 63 3.2.2. Rezerwaty przyrody ...... 69 3.2.3. Obszary chronionego krajobrazu ...... 71 3.2.4. Inne formy ochrony ...... 72 3.3. Zagro żenia środowiska ...... 75 3.3.1. Zagro żenia wód ...... 75 3.3.2. Zagro żenia powietrza ...... 80 3.3.3. Zagro żenia powierzchni ziemi ...... 84 3.3.4. Zagro żenia ró żnorodno ści biologicznej ...... 85 3.3.5. Zagro żenie hałasem i promieniowaniem ...... 92 3.3.6. Inne zagro żenia ...... 97 3.4. Techniczna infrastruktura ochrony środowiska ...... 98 3.4.1. Zaopatrzenie w wod ę ...... 98 3.4.2. Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków ...... 101 3.4.3. Gospodarka odpadami ...... 105 3.4.4. Urz ądzenia ochrony powietrza ...... 108 3.4.5. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii ...... 108 4. ZAŁO ŻENIA I UWARUNKOWANIA REALIZACJI PROGRAMU ...... 112 4.1. Analiza stanu prawnego ...... 112 4.1.1. Polityka ochrony środowiska zawarta w dokumentach krajowych ...... 112 4.1.2. Polityka ochrony środowiska zawarta w dokumentach wojewódzkich ...... 113 4.2. Kierunki rozwoju gospodarczego ...... 115 4.3. Zało żenia polityki ekologicznej w dokumentach strategicznych ...... 119 powiatu olszty ńskiego ...... 119 4.4. Współpraca z s ąsiaduj ącymi JST ...... 119 5. CELE I PRIORYTETY EKOLOGICZNE PROGRAMU ...... 121 5.1. Cele, priorytety i kierunki działa ń na lata 2013-2016 ...... 121 5.2. Poziomy celów długoterminowych...... 125 6. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU ...... 129 7. ŚRODKI NIEZB ĘDNE DO OSI ĄGNI ĘCIA CELÓW ...... 137 7.1. Mechanizmy prawno-ekonomiczne ...... 137 7.2. Środki finansowe ...... 138 8. ZASADY MONITORINGU PROGRAMU...... 140 9.STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ...... 144 SPIS RYSUNKÓW I TABEL ...... 163 PI ŚMIENNICTWO ...... 166

3 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

1. WPROWADZENIE

Cele i podstawa prawna opracowania Programu

Program Ochrony Środowiska jest narz ędziem realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Dokument ten okre śla zadania słu żą ce poprawie stanu środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego jego mieszka ńców. Obowi ązek opracowania powiatowego programu ochrony środowiska wynika z art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.).

Metoda opracowania programu

„Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2017-2020”, na zlecenie Zarz ądu Powiatu w Olsztynie opracował zespół Suwalskiej Rady FSNT NOT, we współpracy z pracownikami Starostwa Powiatowego w Olsztynie.

Dokument składa si ę z 4 podstawowych cz ęś ci obejmuj ących: 1. Ogóln ą charakterystyk ę powiatu (rozdział 2), ocen ę stanu zasobów środowiska, jego zagro żeń oraz stanu infrastruktury ochrony środowiska (rozdział 3), 2. Zało żenia i uwarunkowania realizacji Programu (rozdział 4), 3. Cele i priorytety ekologiczne Programu, harmonogram i środki realizacji (rozdziały 5-7), 4. Zasady monitoringu Programu (rozdział 8).

Przy opracowywaniu cz ęś ci opisowej korzystano z danych GUS, głównie według stanu na koniec 2012 r. W niektórych uzasadnionych przypadkach korzystano z innych danych, których źródło podano w opisie.

Wykaz stosowanych skrótów

AKPO ŚK 2010 Trzecia aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych zatwierdzona przez Rad ę Ministrów 01.02.2011 r. ALP Administracja Lasów Pa ństwowych ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa BAT Najlepsze Dost ępne Techniki BDL-GUS Bank Danych Lokalnych – Główny Urz ąd Statystyczny BGK Bank Gospodarstwa Krajowego BO Ś Bank Ochrony Środowiska BULiGL Biuro Urz ądzania Lasu i Geodezji Le śnej CEE Centrum Edukacji Ekologicznej CLOR Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej CZK Centrum Zarz ądzania Kryzysowego DJP Du ża jednostka projektowa EDUK Ośrodki edukacyjne EMAS Europejski system ekozarz ądzania i audytu FSNT NOT Federacja Stowarzysze ń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GIO Ś Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GPR Generalny Pomiar Ruchu GUGiK Główny Urz ąd Geodezji i Kartografii IETU Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

4 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

IO Ś Inspekcja Ochrony Środowiska IO Ś-PIB Instytut Ochrony Środowiska – Pa ństwowy Instytut Badawczy IUNG Instytut Uprawy, Nawo żenia i Gleboznawstwa ITD Inspekcja Transportu Drogowego JCW Jednolite cz ęś ci wód JCWPd Jednolite cz ęś ci wód podziemnych JST Jednostka samorz ądu terytorialnego KPO ŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych KPZL Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści KZGW/RZGW Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej /Regionalny ZGW LP Lasy Pa ństwowe MEW Mała Elektrownia Wodna MIDAS Portal Centralnej Bazy Danych Geologicznych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego NFO ŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NGO Organizacje pozarz ądowe OCEE Olszty ńskie Centrum Edukacji Ekologicznej ODR Ośrodki Doradztwa Rolniczego OZE Odnawialne źródła energii PEM Promieniowanie elektromagnetyczne PGNiG Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo PIG Pa ństwowy Instytut Geologiczny PIG-PIB Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy PM Ś Pa ństwowy Monitoring Środowiska POIS Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko POKA Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 PRPW Program Rozwój Polski Wschodniej PSE Polskie Sieci Energetyczne PSH Pa ństwowa Słu żba Hydrogeologiczna PSP Pa ństwowa Stra ż Po żarna PSR Powszechny Spis Rolny PSRyb Pa ństwowa Stra ż Rybacka PWN Pa ństwowe Wydawnictwo Naukowe PZŁ Polski Zwi ązek Łowiecki PZW Polski Zwi ązek W ędkarski RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych RDO Ś Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie RDW Ramowa Dyrektywa Wodna RLM Równowa żna liczba mieszka ńców RPO Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury Sanepid Pa ństwowa Inspekcja Sanitarna SPla Słu żby planistyczne SSRyb Społeczna Stra ż Rybacka SUW Stacja Uzdatniania Wody UR Użytki rolne URE Urz ąd Regulacji Energetyki UWM Uniwersytet Warmi ńsko-Mazurski WBDA Wojewódzka Baza Wyrobów i Odpadów Zawieraj ących Azbest WFO ŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie WIO Ś Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami WSO Wojewódzki System Odpadowy WWA Wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne ZE Zakład Energetyczny ZMiUW Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych

5 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU

2.1. Poło żenie, podział administracyjny

Powiat olszty ński jest poło żony w województwie warmi ńsko-mazurskim w północno- wschodniej Polsce. W obecnych granicach funkcjonuje od roku 1999. Obejmuje obszar poło żony wokół Olsztyna - miasta na prawach powiatu, granicząc na swoim obwodzie z innymi powiatami województwa: lidzbarskim, bartoszyckim, k ętrzy ńskim, mr ągowskim, szczycie ńskim, nidzickim i ostródzkim. Jego ł ączna powierzchnia wynosi 2 838 km 2, co stanowi ok. 11,7% powierzchni województwa i 0,91% powierzchni kraju.

Rys. 1. Poło żenie i podział administracyjny powiatu olszty ńskiego .

Źródło: Opracowanie własne

6 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

W skład powiatu wchodzi 12 gmin, w tym 5 gmin miejsko-wiejskich (Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorany i Olsztynek) i 7 wiejskich (Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno, Purda, Stawiguda i Świ ątki). Powierzchnia poszczególnych gmin wynosi od 16 115 ha (gm. Dywity) do 32 001 ha (gm. Barczewo).

Tabela 1. Powierzchnia jednostek terytorialnych powiatu olszty ńskiego

Jednostka terytorialna Powierzchnia (ha) gm. Barczewo 32 001 Barczewo - miasto 458 Barczewo - obszar wiejski 31 543 gm. Biskupiec 29 041 Biskupiec - miasto 500 Biskupiec - obszar wiejski 28 541 gm. Dobre Miasto 25 869 Dobre Miasto - miasto 486 Dobre Miasto - obszar wiejski 25 383 gm. Dywity 16 116 gm. Gietrzwałd 17 233 gm. Jeziorany 21 149 Jeziorany - miasto 341 Jeziorany - obszar wiejski 20 808 gm. Jonkowo 16 869 gm. Kolno 17 859 gm. Olsztynek 37 151 Olsztynek - miasto 769 Olsztynek - obszar wiejski 36 382 gm. Purda 31 812 gm. Stawiguda 22 287 gm. Świ ątki 16 415

Powiat olszty ński 283 802 Źródło: BDL-GUS (2012)

2.2. Krajobraz

7 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 2. Poło żenie powiatu olszty ńskiego na tle granic mezoregionów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie mapy mezoregionów fizycznogeograficznych Polski na tle ukształtowania terenu (http://pl.wikipedia.org/)

Według Kondrackiego (2009) Pojezierze Olszty ńskie jest zachodni ą cz ęś ci ą Pojezierza Mazurskiego, odpowiadaj ącą w fazie pozna ńskiej i pomorskiej zlodowacenia wi śla ńskiego lobowi lodowca skandynawskiego, którego etapy recesji zaznacza 7 koncentrycznych łuków moren czołowych. Pojezierze Olszty ńskie od północy s ąsiaduje z Równin ą Orneck ą, Wzniesieniami Górowskimi i Równin ą S ępopolsk ą, od wschodu z Pojezierzem Mr ągowskim, od południa z Równin ą Mazursk ą i Garbem Lubawskim, od zachodu z Pojezierzem Iławskim i zajmuje powierzchni ę około 3820 km. W północnej cz ęś ci powiatu rze źba terenu jest bardziej zró żnicowana, ni ż w cz ęś ci południowej. W budowie geologicznej cz ęś ci północnej cz ęś ciej wyst ępuj ą gliny zwałowe oraz utwory moren czołowych - żwiry, piaski, głazy i gliny. W cz ęś ci południowej dominuj ą utwory sandrowe - piaski i żwiry (Rys. 3).

8 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 3. Mapa geologiczna powiatu olszty ńskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie mapy geologicznej PIG (http://m.bazagis.pgi.gov.pl/)

Glacjalne krajobrazy pagórkowate otaczaj ą szerokim pasem zachodni ą, północn ą i wschodni ą cz ęść powiatu. W centrum i na południu dominuj ą utwory fluwioglacjalne, równinne i faliste. Charakterystycznym elementem rze źby terenu powiatu s ą wyra źnie zaznaczone krajobrazy dolin i obni żeń zalewowych den dolin Łyny i Pasł ęki. Stosunkowo niewielk ą powierzchni ę zajmuj ą wyst ępuj ące w rozproszeniu glacjalne krajobrazy wzgórzowe (Rys. 4).

9 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 4. Krajobrazy powiatu olszty ńskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych o Lasach (www.bdl.lasy.gov.pl)

2.3. Klimat

Klimat powiatu charakteryzuje si ę stosunkowo chłodnymi latami i niezbyt ostrymi zimami oraz cz ęstymi zmianami pogody, zwi ązanymi z przemieszczaniem si ę frontów atmosferycznych. Średnioroczna temperatura w Olsztynie (wg GUS) wynosiła w latach 2001-2010 7,9 oC i była wy ższa od średniej wielolecia 1971-2000 a ż o 0,6 oC. Jak w całym kraju, najni ższe temperatury notowane s ą w styczniu, a najwy ższe w lipcu (Rys. 5). Temperatury skrajne (w oC): maksimum: 36,2, minimum: - 30,2. Liczba dni z przymrozkami wynosi 140, natomiast pokrywa śnie żna zalega średnio przez 83 dni. Średnia liczba dni gor ących (powy żej 25ºC) wynosi 26, a średnia liczba dni mro źnych (poni żej 0ºC) - około 50. Okres wegetacyjny obejmuje około 200 dni.

10 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 2. Średnie roczne temperatury powietrza i sumy opadów w Olsztynie

1971-2000 1991-2000 2001-2005 2001-2010 2012 Temperatury powietrza ( średnie, w oC) 7,3 7,6 7,8 7,9 7,5 Roczne sumy opadów w mm 625 623 609 646 701

Tabela 3. Średnie miesi ęczne temperatury powietrza w Olsztynie (w stopniach Celsjusza)

Lata I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1971-2000 -2,5 -1,8 1,6 6,7 12,4 15,4 17,1 16,8 12,3 7,7 2,4 -0,8 1991-2000 -1,5 -0,9 1,8 7,7 12,3 15,6 17,6 17,3 12,4 7,8 2,0 -1,3 2001-2005 -2,0 -1,4 1,6 7,3 13,2 15,2 18,9 18,0 13,1 7,8 3,3 -1,8 2001-2010 -2,7 -1,5 1,9 7,7 13,0 15,7 19,1 17,9 13,2 7,7 3,6 -1,3 2012 -1,7 -7,0 3,3 8,2 13,6 15,1 18,8 17,5 13,6 7,6 4,8 -3,5

Rys. 5. Średnie miesi ęczne temperatury powietrza w Olsztynie

Roczne sumy opadów kształtuj ą si ę na poziomie 646 mm (2001-2010) z maksimum w lipcu i sierpniu. Przeci ętnie w ci ągu roku opady wyst ępuj ą przez ok. 160 dni.

Tabela 4. Średnie miesi ęczne sumy opadów atmosferycznych w Olsztynie (w mm)

Lata I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1971-2000 37 27 37 39 52 83 75 64 61 51 49 50 1991-2000 37 37 44 50 61 67 73 53 61 47 45 48 2001-2005 37 33 35 36 42 63 86 66 56 72 40 44 2001-2010 46 30 39 28 62 71 85 83 48 60 55 41 2012 66 37 34 73 57 96 105 44 42 72 51 23

11 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

W ci ągu całego roku dominuj ą wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Jesieni ą i zim ą wzrasta udział wiatrów południowych, za ś wiosn ą i latem północno-zachodnich. Wiatry nie s ą silne, ich średnia pr ędko ść wynosi 3,0 m/s. Średnie zachmurzenie w oktantach: 5,3. Do najpochmurniejszych okresów zaliczamy miesi ące od listopada do stycznia, głównie grudzie ń. Wtedy niebo nad północno- wschodni ą cz ęś ci ą Polski jest zachmurzone w 80 – 85%. W ci ągu roku jest około 40 dni z zachmurzeniem równym lub mniejszym od 20%, około 198 dni z zachmurzeniem 21-79% i około 127 dni z zachmurzeniem wi ększym lub równym 80% (Wo ś 1993).

Na klimat lokalny ma wpływ rze źba i pokrycie terenu, zwłaszcza w obr ębie wi ększych kompleksów le śnych i przy du żych jeziorach. Obni żenia terenowe przyczyniaj ą si ę do zalegania chłodnego, wilgotnego powietrza, du żych waha ń dobowych temperatury, mniejszych pr ędko ści wiatrów, wyst ępowania przymrozków wczesn ą jesieni ą.

2.4. Formy u żytkowania terenu

Powiat olszty ński charakteryzuje si ę du żym zró żnicowaniem form u żytkowania terenu w poszczególnych gminach. W skali całego powiatu, użytki rolne stanowi ą ponad 48%, grunty le śne oraz zadrzewienia i zakrzaczenia blisko 40%, a grunty pod wodami około 4,6% powierzchni powiatu. W porównaniu do reszty województwa, w powiecie olszty ńskim wy ższy jest udział lasów i ni ższy użytków rolnych. Według danych Głównego Urz ędu Geodezji i Kartografii (2012) sumaryczna struktura u żytkowania gruntów powiatu przedstawia si ę nast ępuj ąco (Tab. 5):

Tabela 5. U żytkowanie gruntów w powiecie olszty ńskim

Rodzaj terenu Pow. Udział (ha) (%) Użytki rolne grunty orne 92 886 sady 324 łąki trwałe 16 071 pastwiska trwałe 23 742 grunty rolne zabudowane 2 305 grunty pod stawami 252 grunty pod rowami 856 Razem 136 436 48,07 Grunty le śne lasy 110 755 oraz zadrzewienia grunty zadrzewione i zakrzewione 2 260 i zakrzaczenia Razem 113 015 39,82 Grunty tereny mieszkaniowe 1 601 zabudowane tereny przemysłowe 287 i zurbanizowane inne tereny zabudowane 484 zurbanizowane tereny niezabudowane 246 tereny rekreacyjno - wypoczynkowe 213 tereny komunikacyjne drogi 6 285 tereny kolejowe 800 inne 28 użytki kopalne 70 Razem 10 014 3,53 Grunty płyn ącymi 12 089 pod wodami stoj ącymi 926 Razem 13 015 4,59 Użytki ekologiczne 100 0,04 Nieu żytki 11 110 3,91 Tereny ró żne 112 0,04 Powierzchnia ogólna gruntów 283 802 100,00

12 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

W północnych gminach powiatu dominuj ą u żytki rolne (najwi ęcej w gminach Świ ątki, Jeziorany, Kolno i Biskupiec), w południowych za ś lasy (najwi ęcej w gminach Stawiguda, Purda, Olsztynek i Gietrzwałd). Struktur ę u żytkowania gruntów w poszczególnych gminach przedstawiono w Tabeli 6 i na Rys. 7.

Rys. 6. Powiat olszty ński na zdj ęciu satelitarnym

Żródło: Google Eartrh

13 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 7. Struktura użytkowania gruntów w poszczególnych gminach powiatu olszty ńskiego w roku 2012

Opracowanie własne na podstawie danych GUGiK (2012)

14 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 6. Struktura u żytkowania terenu w poszczególnych gminach powiatu olszty ńskiego (w ha)

Grunty Grunty le śne Użytki rolne Grunty zabudowane i zurbanizowane pod Powierz oraz zadrz. i zakrz. wodami Użytki Jednostka -chnia Nie- Tereny grunty gr. zurb. tereny tereny komunikacyjne eko- terytorialna ogólna past- grunty grunty tereny inne użytki użytki ró żne grunty łąki pod zadrz. tereny tereny rekr. tereny płyn ą- stoj ą- logiczne gruntów sady wiska rolne pod Razem lasy Razem prze- tereny ko- Razem Razem orne trwałe sta- i mieszk nie- wypo- drogi kole- inne cymi cymi trwałe zabud rowami mysł. zabud palne wami zakrzew zabud czynk jowe Barczewo 458 165 0 35 15 13 0 3 231 1 3 4 56 12 30 9 9 61 9 0 0186 8 0 8 029 0 - miasto Barczewo 31543 11125 99 1556 2470 430 78 107 15865 11079 399 11478 132 17 27 17 15 745 87 0 10 1050 1491 114 1605 3 1531 11 - obszar wiejski Biskupiec 500 87 0 47 39 0 0 2 175 2 4 6 97 26 42 32 11 53 9 0 0 270 35 0 35 0 10 4 - miasto Biskupiec 28541 10094 0 2686 3664 0 0 96 16540 7943 249 8192 60 9 26 10 7 683 142 0 21 958 1641 30 1671 30 1143 7 - obszar wiejski Dobre Miasto 486 113 0 25 33 0 0 1 172 32 7 39 70 40 38 23 12 49 9 0 0 241 13 1 14 0 20 0 - miasto Dobre Miasto 25383 8422 23 1472 2597 313 21 77 12925 10016 200 10216 33 18 13 4 6 501 62 0 2 639 407 4 411 0 1192 0 - obszar wiejski Dywity 16116 6608 72 845 1761 279 2 58 9625 4464 164 4628 197 16 49 38 6 394 14 0 2 716 256 86 342 0 802 3 Gietrzwałd 17233 4422 8 772 951 133 4 52 6342 8887 76 8963 157 24 58 22 17 311 87 0 7 683 547 170 717 0 525 3 Jeziorany- miasto 341 168 0 13 66 0 0 0 247 1 3 4 33 4 7 3 4 25 5 0 0 81 2 0 2 0 7 0 Jeziorany 20808 10086 0 1647 2234 0 6 57 14030 4818 143 4961 22 3 9 1 0 481 48 3 6 573 376 9 385 0 858 1 - obszar wiejski Jonkowo 16869 5379 27 1204 1661 186 0 69 8526 6581 99 6680 142 41 13 17 4 371 79 7 0 674 131 57 188 0 792 9 Kolno 17859 7726 0 1161 2021 0 0 66 10974 4869 260 5129 23 1 4 1 1 391 56 0 2 479 855 0 855 0 422 0 Olsztynek - miasto 769 254 2 31 52 7 0 1 347 46 3 49 74 42 21 23 56 65 15 1 0 297 51 0 51 0 25 0 Olsztynek 36382 9075 35 1157 1640 328 27 74 12336 20028 157 20185 76 16 31 6 19 889 37 7 14 1095 1264 131 1395 0 1366 5 - obszar wiejski Purda 31812 6798 17 1443 1739 245 111 72 10425 17190 139 17329 194 7 54 13 27 504 56 4 1 860 1745 134 1879 67 1194 58 Stawiguda 22287 3530 27 650 798 173 3 46 5227 12581 130 12711 168 8 48 22 15 348 85 1 4 699 3103 69 3172 0 468 10 Świ ątki 16415 8834 14 1327 2001 198 0 75 12449 2217 224 2441 67 3 14 5 4 414 0 5 1 513 164 121 285 0 726 1 Powiat 283802 92886 324 16071 23742 2305 252 856 136436 110755 2260 113015 1601 287 484 246 213 6285 800 28 70 10014 12089 926 13015 100 11110 112 olszty ński

Źródło: GUGiK (2012)

15 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

2.5. Warunki społeczne

Demografia

Powiat olszty ński jest najwi ększym powiatem na terenie województwa warmi ńsko- mazurskiego i jednym z najwi ększych w kraju. Na terenie powiatu w ko ńcu 2012 r. zamieszkiwało 121 710 osób, to jest 8,4% ludno ści województwa. Teren powiatu jest słabo zaludniony. G ęsto ść zaludnienia wynosiła 42,9 osób na 1 km 2, to jest około 35% średniej dla kraju, wynosz ącej 123,2 osób na 1 km 2. Wy ższ ą g ęsto ść zaludnienia obserwuje si ę w gminach Biskupiec, Dobre Miasto i Dywity, natomiast najni ższ ą w gminach Kolno oraz Purda i Świ ątki. Wi ększo ść mieszka ńców zamieszkuje na terenach wiejskich, w miastach zamieszkuje 32,6% ludno ści powiatu. Według demografów i ich prognoz „powiat olszty ński, jako jedyny powiat w regionie, nadal si ę będzie pr ęż nie rozwijał. Szacunki Głównego Urz ędu Statystycznego przewiduj ą, że do 2035 roku liczba ludno ści w powiecie olszty ńskim wzro śnie o 11 % i wyniesie ponad 130 tysi ęcy mieszka ńców” (www.powiat-olsztynski.pl )

Liczb ę ludno ści w gminach powiatu olszty ńskiego oraz g ęsto ść zaludnienia przedstawiono w Tabeli 7 i na Rys. 8.

Tabela 7. Liczba mieszka ńców, powierzchnia oraz g ęsto ść zaludnienia w gminach powiatu olszty ńskiego w ko ńcu 2012 r.

Liczba ludno ści Powierzchnia Gęsto ść zaludnienia Jednostka terytorialna 2 2 osób km osób / 1 km Polska 38 533 299 312 679 123,2 Województwo warmi ńsko-mazurskie 1 450 697 24 173 60,0 Powiat olszty ński 121 710 2 838 42,9 Gmina Barczewo 17 339 320 54,2 Gmina Biskupiec 19 324 290 66,6 Gmina Dobre Miasto 16 183 259 62,5 Gmina Dywity 10 791 161 67,0 Gmina Gietrzwałd 6 191 172 36,0 Gmina Jeziorany 8 012 211 38,0 Gmina Jonkowo 6 877 169 40,7 Gmina Kolno 3 385 179 18,9 Gmina Olsztynek 13 960 372 37,5 Gmina Purda 8 335 317 26,3 Gmina Stawiguda 7 105 223 31,9 Gmina Świ ątki 4 208 164 25,7 Źródło: BDL-GUS

16 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 8. Liczba ludno ści w poszczególnych gminach (w tys.) i g ęsto ść zaludnienia (os./km 2)

Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL-GUS

Struktura wiekowa ludno ści powiatu olszty ńskiego ró żni si ę od średniej dla kraju wy ższym udziałem osób w wieku przedprodukcyjnym oraz produkcyjnym, ni ższym natomiast o 4,1 punktu procentowego udziałem osób w wieku poprodukcyjnym. Jest to wynikiem zarówno wy ższej dzietno ści kobiet, jak i krótszego okresu życia ludno ści wiejskiej w stosunku do średniej krajowej. Od lat mo żna zaobserwowa ć przewag ę liczebn ą kobiet nad m ęż czyznami. Aktualnie na 100 męż czyzn przypadaj ą 102 kobiety. Przewaga ta widoczna jest zwłaszcza w miastach, gdzie wska źnik ten wynosi 109,6 kobiet na 100 m ęż czyzn, na terenach wiejskich natomiast obserwuje się nieznaczn ą przewag ę m ęż czyzn. Analiza liczby ludno ści powiatu w ostatnich 18 latach wykazuje, że liczba mieszka ńców ci ągle wzrasta skutkiem dodatniego przyrostu naturalnego oraz dodatniego salda migracji. Dodatnie saldo migracji notowane było głównie na obszarach s ąsiaduj ących z miastami, podczas gdy obszary peryferyjne wyludniały si ę. Na zmniejszenie si ę liczby ludno ści wiejskiej znaczny wpływ miały migracje zagraniczne.

17 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 9. Zmiany liczby ludno ści na terenie powiatu olszty ńskiego w latach 1995-2012 1400

1200

1000

800

600

osób 400

200

-200 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 rok przyrost naturalny saldo migracji zmiana liczby ludno ści

Źródło: BDL-GUS

Ludno ść powiatu charakteryzuje si ę ni ższym wykształceniem ni ż przeci ętny mieszkaniec kraju. Wyniki powszechnego spisu ludno ści z 2011 r. wskazuj ą, że mniejszy jest tu udział ludno ści z wykształceniem wy ższym oraz średnim i policealnym. Wy ższe wykształcenie posiada 14% mieszka ńców regionu.

Rys. 10. Udział ludno ści z okre ślonym wykształceniem w grupie ludno ści powy żej 12 lat.

35 31,6 29,1 28,7 30 26,6 27,7 25 23,2 21,7 20,7 19,9 20 % 17 14 15 14 10 5 0 wy ższe średnie i policealne zasadnicze gimnazjalne i zawodowe podstawowe

w kraju w województwie warmi ńsko-mazurskim w powiecie olszty ńskim

Źródło: BDL-GUS

18 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rynek pracy

Aktywno ść zawodowa mieszka ńców powiatu w ko ńcu 2012 r. wynosiła 55,6% i była wy ższa od średniej dla kraju. W gospodarce powiatu zatrudnionych było 22 950 osób. Najwi ęcej osób pracuj ących, ponad 8,5 tys. zatrudnionych było w przemy śle i budownictwie, pozostali znajdowali zatrudnienie w rolnictwie oraz usługach.

Rys. 11. Struktura zatrudnienia mieszka ńców powiatu olszty ńskiego w ko ńcu 2012 r.

Źródło: BDL-GUS

Bezrobocie w ko ńcu 2012 r. obj ęło 8488 mieszka ńców powiatu, z których 51,4% stanowi ą kobiety, a 19,2% osoby młode, do 24 roku życia. Stopa bezrobocia rejestrowanego mierzona stosunkiem liczby bezrobotnych do liczby ludno ści aktywnej zawodowo wynosiła 22,0% i była wy ższa od średniej krajowej o 8,6 punktu procentowego. Trudno spodziewa ć si ę szybkiej poprawy sytuacji na rynku pracy i obni żenia stopy bezrobocia, ze wzgl ędu na niskie zapotrzebowanie rynku na sił ę robocz ą. W 2012 roku 4363 bezrobotnym oferowano 111 miejsc pracy, co stanowiło ok. 2,5% zapotrzebowania.

Warunki życia mieszka ńców

Przeci ętne miesi ęczne wynagrodzenie brutto osób zatrudnionych na terenie powiatu w 2012 roku wyniosło 3178 PLN, co stanowiło 84,9% średniego wynagrodzenia mieszka ńców kraju. Dochody do dyspozycji brutto na 1 mieszka ńca powiatu wynosz ą około 85% średniej dla mieszka ńców kraju. Wi ększo ść mieszka ńców powiatu, według danych powszechnego spisu ludności z 2011 r., utrzymuje si ę z pracy najemnej poza rolnictwem oraz źródeł niezarobkowych. Jedynie 3167 osoby podały jako źródło utrzymania prac ę w rolnictwie, co oznacza, że dochody wielu gospodarstw rolnych na terenie powiatu s ą niskie i uzupełniane s ą z innych źródeł. Ze świadcze ń pomocy społecznej korzystało w 2012 r. prawie 14 tys. osób. tj. 11,5% ludno ści powiatu.

19 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 12. Źródła utrzymania mieszka ńców powiatu olszty ńskiego w 2011 r.

praca najemna poza rolnictwem 7% praca na rachunek własny 30% praca w rolnictwie

32% emerytura, renta

pozostałe źródła 4%

utrzymywani 3% 5% 19% nieustalone

Źródło: NSP2011-GUS

Ni ższe dochody bud żetów domowych rekompensowane s ą cz ęś ciowo korzystniejszymi warunkami zamieszkania i wypoczynku w warunkach czystego środowiska naturalnego i atrakcyjnego krajobrazu, w bliskim s ąsiedztwie lasów i zbiorników wodnych.

2.6. Gospodarka

Powiat olszty ński, jak i całe województwo warmi ńsko-mazurskie cechuje niski stopie ń uprzemysłowienia. Według danych GUS w 2012 r. na terenie powiatu olszty ńskiego funkcjonowało 9 735 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 9 379 podmiotów w sektorze prywatnym, z czego 7 451 podmiotów stanowiły osoby fizyczne prowadz ące działalność gospodarcz ą. Podmioty gospodarcze na terenie powiatu posiadaj ą skromne wyposa żenie w środki trwałe w przeliczeniu na 1 mieszka ńca, mniej tak że inwestuj ą ni ż średnio podmioty w kraju.

20 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 13. Warto ść brutto środków trwałych w przedsi ębiorstwach oraz nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na 1 mieszka ńca w 2012 r. (w PLN)

województwo powiat olszty ński warmi ńsko-mazurskie Źródło: BDL-GUS

Rolnictwo

Rolnictwo powiatu bazuje na 7,5 tys. gospodarstw rolnych, z czego tylko ok. 65% prowadzi produkcj ę rolnicz ą.

Rys. 14. Gospodarstwa rolne prowadz ące d ziałalno ść rolnicz ą na terenie powiatu olszty ńskiego (według danych PSR 2010)

3000 2500 2000 1500 1000 500 liczba gospodarstw 0 do 1 ha 1-5 ha 5-10 ha 10-15 ha 15 ha i wiecej wielko ść gospodarstw liczba gospodarstw liczba gospodarstw prowadzacych działalno ść rolnicz ą

Źródło: BDL-GUS

Gospodarstwa rolne dysponuj ą powierzchni ą 116 673 ha, tj. 41,1% powierzchni powiatu. W strukturze u żytków rolnych, o powierzchni 93 758 ha, przewa żaj ą grunty orne stanowi ące 56,4% oraz trwałe u żytki zielone stanowi ące 37,2% u żytków rolnych. W strukturze zasiewów dominuj ą zbo ża i mieszanki zbo żowe, zajmuj ące pow. 80% powierzchni zasiewów. Zu życie nawozów mineralnych jest niskie i w 2010 r. wyniosło 64,9 kg czystego składnika NPK oraz 25,3 kg CaO na 1 ha u żytków rolnych, tj. około 60% średniego zu życia w województwie i kraju.

21 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 15. Zu życie nawozów mineralnych i wapna nawozowego na 1 ha UR w powiecie olszty ńskim w 2010 r.

70 60 50 40 30

na 1 ha UR ha 1 na 20 10 kgczystego składnika 0 azot fosfor potas wap ń rodzaj nawozu w kraju w województwie warmi ńsko-mazurskim w powiecie olszty ńskim

Źródło: BDL-GUS

W produkcji zwierz ęcej dominuje chów bydła oraz drobiu. Obsada zwierz ąt inwentarskich w sztukach fizycznych w gospodarstwach rolnych powiatu według danych PSR w 2010 r. była nieco ni ższa ni ż średnia obsada inwentarza w kraju i województwie i wynosiła 34,4 szt. bydła, 27,0 szt. trzody chlewnej oraz 589,4 szt. drobiu na 100 ha UR. Obsada zwierz ąt w DJP na terenie powiatu wynosiła: 25,8 szt. bydła, 8,5 szt. drobiu, 2,8 szt. koni oraz 2,5 szt. trzody chlewnej w przeliczeniu na 100 ha UR.

Le śnictwo

Powierzchnia lasów w powiecie olszty ńskim w latach 2000-2012 zwi ększyła si ę o 2 600 ha, a lesisto ść powiatu wzrosła o 1% i wynosiła w ko ńcu 2012 r. 37,7%. Wi ększo ść lasów – 101 003,7 ha stanowi własno ść publiczn ą, we władaniu prywatnym znajduje si ę 5 903,9 ha tj. 5,5% ogólnej powierzchni lasów.

Rys. 16. Powierzchnia lasów na terenie powiatu olszty ńskiego w latach 2000-2012

107000 106500 106000 105500 w ha 105000

powierzchnia 104500 104000 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 lata

Źródło: BDL-GUS

Najwy ższa lesisto ść wyst ępuje w południowej cz ęś ci powiatu, w gminach Stawiguda, Purda, Olsztynek i Gietrzwałd, gdzie przekracza 52% powierzchni terenu gmin. Gospodarcze funkcje lasów to przede wszystkim pozyskiwanie surowca drzewnego dla budownictwa, przemysłu meblarskiego i dla energetyki oraz innych po żytków, takich jak tusze zwierz ąt łownych, grzyby, jagody itp.

22 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Przemysł i budownictwo

Na terenie powiatu w dziale przetwórstwo przemysłowe prowadzi działalno ść 911 podmiotów, z czego : • 97 podmiotów zajmuje si ę produkcj ą napojów i artykułów spo żywczych, • 289 podmiotów zajmuje si ę produkcj ą mebli i innych wyrobów z drewna, • 188 podmiotów zajmuje si ę produkcj ą maszyn i przetwórstwem metali, • 51 podmiotów zajmuje si ę produkcj ą odzie ży i innych wyrobów tekstylnych, • 66 podmiotów zajmuje si ę produkcj ą wyrobów z gumy, tworzyw sztucznych i wyrobów chemicznych, • 35 podmiotów zajmuje si ę produkcj ą wyrobów z surowców mineralnych, • 80 podmiotów zajmuje si ę produkcj ą pozostałych wyrobów, • 105 podmiotów zajmuje si ę monta żem, napraw ą i konserwacj ą maszyn i urz ądze ń.

Najwi ększe znaczenie w sekcji „przetwórstwo przemysłowe” w powiecie olszty ńskim ma przemysł rolno-spo żywczy oraz przetwórstwo drewna. Przetwórstwo spo żywcze oparte jest na miejscowych surowcach charakteryzuj ących si ę wysok ą jako ści ą, wyprodukowanych w warunkach czystego stosunkowo środowiska naturalnego. Wa żne znaczenie ma produkcja wyrobów z drewna, w tym szczególnie mebli oraz przetwórstwo metali i wytwarzanie produktów na bazie lokalnych surowców mineralnych. Warto ści produkcji sprzedanej przemysłu w powiecie olsztyńskim w 2012 r. wyniosła 2 916,1 mln PLN i charakteryzuje si ę tendencj ą wzrostow ą. W przeliczeniu na 1 mieszka ńca jest to warto ść ni ższa od średniej krajowej, jednak wy ższa od średniej wojewódzkiej.

Rys. 17. Produkcja sprzedana przemysłu powiatu olszty ńskiego w przeliczeniu na 1 mieszka ńca na tle województwa i kraju w latach 2005 - 2012

35000

30000 ca

ń 25000

20000

15000

10000 w zł na 1 mieszka 1 wzłna 5000

0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

w kraju w województwie warmi ńsko-mazurskim

w powiecie olszty ńskim Liniowy (w powiecie olszty ńskim) Liniowy (w kraju)

Liniowy (w województwie warmi ńsko-mazurskim)

Źródło: BDL GUS, (produkcja sprzedana w zakładach o zatrudnieniu powy żej 9 osób)

W dziale budownictwo zarejestrowane s ą na terenie powiatu 1 323 podmioty, z czego wi ększo ść to podmioty małe, wykonuj ące głownie prace remontowe i wyko ńczeniowe.

23 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Turystyka

"Powiat Olszty ński znany jest przede wszystkim z walorów naturalnych – lasów pełnych dzikiej zwierzyny, rezerwatów, czystych jezior i rzek, z których dwie główne Łyna i Wad ąg s ą interesuj ącymi szlakami kajakowymi. Teren powiatu przecina kilkaset kilometrów znakowanych szlaków rowerowych i pieszych." ( www.powiat-olsztynski.pl ) Interesuj ący krajobraz powiatu z wysokim stopniem lesisto ści i jeziorno ści terenu umo żliwia i zach ęca do rozwoju turystyki i usług zwi ązanych z turystyk ą. Zasoby lokalowe turystyki w powiecie olszty ńskim obejmuj ą 4 418 miejsc noclegowych w 52 obiektach, czyli średnio 36,42 miejsc noclegowych na 1 000 ludno ści, co stawia powiat na 5 miejscu w województwie warmi ńsko- mazurskim. W roku 2012 udzielono 76 100 turystom 262 200 noclegów, czyli 2 161,3 noclegów w przeliczeniu na 1 000 ludno ści. Przeci ętne wykorzystanie miejsc noclegowych turystyki wynosi około 24%, przy czym wy ższym stopniem ich wykorzystania legitymuj ą si ę o środki sanatoryjne i kolonijne oraz pola biwakowe. Obsług ą ruchu turystycznego na terenie powiatu zajmuje si ę 89 podmiotów oferuj ących zakwaterowanie oraz 178 podmiotów oferuj ących wy żywienie.

24 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

3. OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA

3.1. Zasoby naturalne i ró żnorodno ść przyrodnicza obszaru

3.1.1. Zasoby i ekosystemy wodne

Wody powierzchniowe - jeziora i inne zbiorniki wodne

Na terenie powiatu olszty ńskiego znajduje si ę 155 jezior powy żej 1 ha, zajmuj ących powierzchni ę ponad 11 730 ha (Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2003- 2006 ...). Zasoby wód stoj ących uzupełniaj ą stawy rybne i bardzo liczne drobne zbiorniki wodne - stałe i okresowe. Jeziora reprezentuj ą pełn ą gam ę typów limnologicznych, ró żni ąc si ę wielko ści ą, gł ęboko ści ą, żyzno ści ą, koncentracj ą substancji humusowych, charakterem osadów dennych, termik ą, dynamik ą mas wodnych i innymi wła ściwo ściami, maj ącymi wpływ na rozwój biocenoz wodnych. Są rozmieszczone nierównomiernie. Liczba i powierzchnia du żych zbiorników wodnych w poszczególnych gminach przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Tabela 8. Jeziora w powiecie olszty ńskim

gmina Liczba Powierzchnia jezior (ha) Barczewo 22 1455,51 Biskupiec 15 1773,30 Dobre Miasto 6 281,05 Dywity 6 146,06 Gietrzwałd 13 501,13 Jeziorany 9 354,35 Jonkowo 7 133,67 Kolno 3 835,89 Olsztynek 39 1310,23 Purda 19 1698,65 Stawiguda 10 3058,96 Świ ątki 6 181,96

Powiat olszty ński 155 11730,76

Najwi ększe jeziora to:

Ła ńskie w gm. Stawiguda (1 042,3 ha, gł ęboko ść max – 54 m, średnia - 16 m, dł. - 10,5 km, szer. do 2,2 km, powierzchnia wysp: 7,3 ha). Rynnowe jezioro o bardzo rozwini ętej linii brzegowej z wieloma zatokami, półwyspami oraz czterema wyspami (ł ączna pow. 7,3 ha). Najwi ększa wyspa o pow. około 5 ha, zalesiona, nosi nazw ę Stodółka, znajduje si ę w północnym kra ńcu jeziora w pobli żu uj ścia rzeki Łyny. Rze źba dna bardzo urozmaicona z licznymi gł ęboczkami, górkami podwodnymi; stoki ławicy przybrze żnej w wielu miejscach środkowej cz ęś ci jeziora stromo opadaj ące ku gł ębi, przy kra ńcach północnych i południowych łagodne. Ławica przybrze żna piaszczysto-mulista, dno podobnie, miejscami kamieniste. Ro ślinno ść sk ąpa. Szuwary, z przewag ą trzciny, w ąskimi pasami porastaj ą odcinki linii brzegowej; du że partie brzegów pozbawione s ą ro ślinno ści. Ro ślinno ść zanurzona, w śród której dominuj ą moczarka kanadyjska i rogatek, obficiej wyst ępuje na łagodnie opadaj ących stokach ławicy. Jezioro sielawowe o urozmaiconym pogłowiu ryb; występuj ą m.in. sielawa, sieja, leszcz, oko ń, szczupak, pło ć, lin, w ęgorz. Przez zbiornik przepływa rzeka Łyna, wpada u południowych kra ńców, a uchodzi u północno-wschodnich wyprowadzaj ąc wody do jeziora Ustrych (Chmielewski, 2007a).

Pluszne w gm. Stawiguda (903 ha, gł ęboko ść max – 52 m, dł. - 8,75 km, szer. do 1,9 km). Jezioro morenowe poło żone około 6 km na wschód od Olsztynka w śród rozległych Lasów Ramuckich,

25 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 na obrze żach historycznej Warmii. Pluszne jest jednym z najwi ększych jezior Pojezierza Olszty ńskiego. Zbiornik o bardzo rozwini ętej linii brzegowej, z wieloma zatokami i półwyspami. Zachodnia długa i w ąska zatoka, rozci ągaj ąca si ę od Zielonowa po Kołatek, bywa wyodr ębniana jako Pluszne Małe. Na jeziorze s ą trzy wyspy: najwi ększa o powierzchni około 4 ha, zadrzewiona, le ży na plosie naprzeciwko wsi Pluski, pozostałe dwie małe, niskie, bezdrzewne, otoczone szuwarami le żą na północnym plosie oraz na kra ńcach południowego. Rze źba dna bardzo urozmaicona z licznymi gł ęboczkami i górkami podwodnymi, zwłaszcza w cz ęś ci południowo-zachodniej. Ławica przybrze żna odcinkami piaszczysta, na ogół krótka, stromo opadaj ąca ku gł ębi. W s ąsiedztwie Plusek i Zielonowa ławica bywa szersza, łagodniej ukształtowana. Konfiguracja brzegów urozmaicona: południowe wysokie, miejscami strome, zachodnie pagórkowate, pozostałe płaskie, niskie, niekiedy wyniesione. Jezioro mało zaro śni ęte. Ro ślinno ść wynurzona wyst ępuje bardzo nierównomiernie, jedynie w cz ęś ci północnej i u brzegów zachodnich jest bardziej obfita i zwarta. Przewa żaj ą trzcina i sitowie. Ro ślinno ść zanurzona porasta ławic ę wokół linii brzegowej; bujniej wyst ępuje u wschodnich brzegów, szczególnie w s ąsiedztwie Plusek i na południe od wsi. Najliczniej wyst ępuj ą rdestnica pływaj ąca oraz grzybie ń i gr ąż el (z ro ślin o liściach pływaj ących), a w śród zanurzonej przewa żaj ą ramienice, rogatek i moczarka kanadyjska. W ostatnich latach stwierdza si ę jednak stopniowe ubywanie ro ślinno ści wodnej, zwłaszcza zanurzonej i o li ściach pływaj ących - są to konsekwencje nasilaj ących si ę procesów urbanizacyjnych terenów s ąsiaduj ących z jeziorem. Do Plusznego dopływaj ą drobne cieki z obrze ży oraz z s ąsiaduj ącego od południa kompleksu niewielkich jezior: Staw, Niskie, Wysokie. Z południowego kra ńca wypływa strumie ń prowadz ący wody do jeziora Poplusz i dalej do pstr ągowej rzeki Marózki - atrakcyjnego łowiska w ędkarskiego. Jezioro Pluszne jest zbiornikiem sielawowym o urozmaiconym pogłowiu ryb, wyst ępuj ą m.in. sieje, szczupaki, leszcze, w ęgorze, mi ętusy, okonie, płocie. (Chmielewski 2007b).

Dadaj w gm. Biskupiec (976,8 ha, powierzchnia wysp - 25,3 ha, gł ęboko ść max – 39,8 m, średnia - 12 m, dł. - ok. 8,5 km, szer. - 2,8 km). Jezioro morenowe, ok 5 km na zachód od Biskupca, o bardzo rozwini ętej linii brzegowej z licznymi zatokami i półwyspami oraz 12 wyspami, w wi ększo ści zalesionymi. Rze źba dna bardzo urozmaicona, atrakcyjna w ędkarsko z licznymi gł ęboczkami i górkami. Dno jeziora piaszczysto-żwirowe, w zatokach muliste. Południowa odnoga jeziora jest znacznie płytsza od pozostałych jego cz ęś ci i jej gł ęboko ść nie przekracza 10 m. Zbiornik słabo zaro śni ęty, ro ślinno ść wynurzona porasta lini ę brzegow ą nierównomiernie w rzadkich skupiskach. Do jeziora Dadaj wpływaj ą Biesowa Struga, Czerwonka i Dymer, wypływa natomiast rzeka Dadaj, kieruj ąca si ę do jeziora Tumia ńskiego i jeziora Pisz. Dadaj jest jeziorem typu sielawowego. Do cz ęsto spotykanych ryb nale żą : oko ń, sandacz, leszcz, pło ć, sieja, sielawa oraz w ęgorz.

Luterskie w gm. Kolno (691,1 ha, gł ęboko ść max – 20,7 m, średnia - 7,2 m, dł. - 5,2 km, szer. - 2,6 km). Jezioro Luterskie le ży około 5 km na wschód od Jezioran. Jest to zbiornik morenowy, o dobrze rozwini ętej linii brzegowej. Dno urozmaicone licznymi przegł ębieniami i górkami podwodnymi. Brzegi miejscami wysokie i strome, od strony południowej poro śni ęte s ą lasem, na pozostałym obszarze dominuj ą pola uprawne i ł ąki. Jezioro zasilane jest kilkoma niewielkimi ciekami, odpływ stanowi rzeka Symsarna. Jezioro jest wykorzystywane na cele rekreacyjne (WIO Ś, 2013). Pomimo stosunkowo niewielkiej gł ębokości, jest zaliczane do typu sielawowego. Jezioro Luterskie ł ączy si ę rowami z jeziorami Bierdawy i Kikity, a z jego południowo-zachodniego ko ńca wypływa rzeka Symsarna do jeziora Ławki.

Wulpi ńskie w gm. Stawiguda (730,3 ha, gł ęboko ść max – 54,5 m, średnia - 10,5 m, dł. - 8,3 km, szer. - 2,3 km). Jezioro Wulpi ńskie (Dorotowskie, Tomaszkowskie) - składa si ę z dwóch zbiorników: wschodniego (kształtem zbli żonym do koła) i zachodniego (wydłu żony ze wschodu na zachód) ł ącz ących si ę przew ęż eniem. Na wschodniej cz ęś ci zbiornika znajduje si ę 7 wysp - najwi ększa (Herta) o powierzchni ok. 7 ha. Brzegi wschodniej cz ęś ci jeziora płaskie lub lekko wzniesione, za ś zachodniej do ść wysokie, miejscami strome, malownicze. System dopływów i odpływów jeziora rozwini ęty; z płd. - zach. kra ńca bierze pocz ątek rzeka Giłwa, za ś na zachód od wsi Kr ęsk, na południowym brzegu jeziora, wypływa najdłu ższy ciek płyn ący w gł ębokim jarze. Jezioro otoczone głównie polami uprawnymi i ł ąkami, tylko miejscami mo żna natkn ąć si ę na k ępy le śne. Jezioro Wulpi ńskie jest atrakcyjne z uwagi na swoje walory w ędkarskie: rze źba dna urozmaicona - liczne wypłycenia i gł ęboczki. Sielawowy typ zbiornika o urozmaiconym pogłowiu ryb: szczupak, w ęgorz, sieja, oko ń, leszcz i pło ć. (Waluga, Chmielewski 1997).

26 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Wad ąg w gm. Barczewo (494,5 ha, powierzchnia wysp - 4,0 ha, gł ęboko ść max – 35,3 m, średnia - 12,7 m, dł. - 4,9 km, szer. - 1,1 km). Jezioro typu sielawowego, poło żone w śród pól i lasów. Jezioro składa si ę z trzech akwenów poł ączonych otwartym plosem. W północnym brzegu wschodniego akwenu wpływa do jeziora rzeka Pisa i rzeka Orzechówka. Na ko ńcu basenu południowego z jeziora wypływa rzeka Wad ąg, a wpływa rzeka Ko śno (Ko śnik). Na powierzchni jeziora znajduj ą si ę trzy wyspy. Najwi ększa o powierzchni 3 ha znajduje si ę w środkowej cz ęś ci jeziora, druga około 0,5 ha u wej ścia do basenu zachodniego; trzecia najmniejsza wysepka w środkowej cz ęś ci plosa przy północnym brzegu. Brzegi wysokie i strome otoczone s ą polami i lasami. Nad jeziorem usytuowane s ą wsie: Słupy, Barczewko, Szypry, Myki. Żyj ą tu sumy - olbrzymy o długo ści ciała powy żej 2m i wadze przekraczaj ące 40kg. Trzeci co do wielko ści złapany sum w Polsce to wła śnie tutaj. Jezioro to jest rybne – wyst ępuje tu głównie sandacz, leszcz, szczupak, w ęgorz ( Wikipedia ).

Stan ekologiczny jezior

Jako ść wód jeziornych okre ślana jest w obiektywny sposób dzi ęki badaniom monitoringowym Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie. Do roku 2008, w ocenie jako ści ("czysto ści") jezior wykorzystywano Wytyczne monitoringu podstawowego jezior (Kudelska i in. 1994), które uwzgl ędniały 4 klasy czysto ści: • I klasa - jeziora czyste, które utrzymuj ą dobr ą jako ść wody bez wzgl ędu na dobre, umiarkowane lub niekorzystne warunki naturalne; • II klasa - jeziora o obni żonej jakości wód, w celu nie dopuszczenia do dalszego pogarszania jako ści wody konieczna jest racjonalna gospodarka w zlewni, jeziora wymagaj ące efektywnych przedsi ęwzi ęć ochronnych; • III klasa - jeziora o bardzo niskiej jako ści wód, naturalna odporno ść stłumiona na skutek nadmiernego zanieczyszczenia, konieczne zdecydowane zmiany w sposobie u żytkowania zlewni i likwidacja źródeł zanieczyszcze ń; • NON - jeziora silnie zanieczyszczone, cz ęsto hypertroficzne, wymagaj ą kompleksowych, długotrwałych działa ń na terenie zlewni, zagro żone nieosi ągni ęciem celów środowiskowych.

W latach 2005-2007 na terenie powiatu olszty ńskiego przebadano 8 jezior, których wi ększo ść zaklasyfikowano do II lub III klasy, a jedno - jezioro Linowskie (Kukl ąg) do jezior silnie zanieczyszczonych (Tab. 9).

Tabela 9. Stan czysto ści jezior badanych przez WIO Ś w powiecie olszty ńskim w latach 2005-2007

Powierzchnia Gł ęboko ść zwierciadła Nazwa jeziora Dorzecze maksymalna Klasa czysto ści wody (m) (ha) 2005 Limajno Łyna 232,9 39,5 ll Luterskie Symsarna - Łyna 691,1 20,7 ll Sar ąg Pasł ęka 183,0 16,5 lll 2006 Dobr ąg Pisa-Wad ąg-Łyna 108,0 27,9 II Linowskie Pisa-Wad ąg-Łyna 163,4 25,0 NON Kier źli ńskie Pisa-Wad ąg-Łyna 92,8 44,5 II 2007 Dadaj Dadaj-Pisa Warm.-Wad ąg-Łyna 976,8 39,8 III Sunia Łyna-Pregoła 111,6 8,8 II

W roku 2008 przebadano kolejne 4 jeziora według dotychczasowej metodyki oraz zgodnie z nowym rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008).

27 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Według nowej, pi ęciostopniowej klasyfikacji, stan jeziora Maróz określono jako dobry, jeziora Świ ętajno Naterskie jako umiarkowany, jeziora Tumia ńskiego jako słaby, a jeziora Kiermas jako zły. Jednocze śnie stan chemiczny wszystkich jezior okre ślono jako dobry. W roku 2009 dwa jeziora: Ko śno i Purdy wykazywały dobry stan ekologiczny, a kolejne dwa: Ławki i Stryjewskie - umiarkowany. Wszystkie zbiorniki były w dobrym stanie chemicznym (Tab. 10).

Tabela 10. Klasyfikacja jezior badanych w powiecie olszty ńskim w monitoringu diagnostycznym w latach 2008-2009

Powierzchnia Klasa Klasa Nazwa Gł ęboko ść Stan Stan Dorzecze zwierciadła czysto ści jako ści 2) 2) jeziora max. (m) 1) 2) ekologiczny chemiczny* wody (ha) wód wód 2008 Kiermas Kiermas – 69,2 9,3 poza V zły dobry Pisa – klas ą Wad ąg – Łyna – Pregoła Maróz Marózka – 332,5 41,0 II II dobry dobry Łyna – Pregoła Świ ętajno Giłwa – 73,7 9,7 III III umiarkowany dobry Naterskie Pasł ęka Tumia ńskie Pisa – 120,6 17,0 III IV słaby dobry Wad ąg – Łyna 2009 Ławki Symsarna – 100,8 8,6 III III umiarkowany dobry Łyna - Pregoła Stryjewskie Dymer – 67,5 6,2 III III umiarkowany dobry Pisa – Łyna – Pregoła Ko śno Kiermas- 551,90 44,5 II II dobry dobry Pisa Warmi ńska- Wad ąg-Łyna Purdy Kiermas- 86,60 31,60 II II dobry dobry Wad ąg-Łyna

1) według Wytycznych monitoringu podstawowego jezior (Kudelska i in. 1994) 2) według rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008).

W latach 2010 i 2012 przebadano ł ącznie 13 jezior. Najwi ększe w powiecie jeziora: Ła ńskie i Pluszne, a tak że Luterskie i Sunia, wykazywały dobry stan ekologiczny. Zły stan ekologiczny stwierdzono w jeziorze Wad ąg, Ławki i Świ ętajno Naterskie. We wszystkich zbiornikach, w których okre ślano stan chemiczny, był on dobry (Tab. 11).

28 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 11. Charakterystyka jezior powiatu olszty ńskiego, badanych w 2010 i 2012 roku

Stan ekolo- Powierzchnia giczny/ Gł ęboko ść Obj ęto ść Stan Lp.. Nazwa jeziora Dorzecze zwierciadła 3 klasa max (m) (tys. m ) chemiczny wody (ha) jako ści wód 2010 1 Dadaj Dadaj – Pisa 976,8 39,8 120784,2 słaby dobry Warm. – Wad ąg /IV klasa - Łyna 2 Kiermas Kiermas – Pisa – 69,2 9,3 2150 słaby/ Wad ąg – Łyna – IV klasa Pregoła 3 Pluszne Mrózka – Łyna 903,3 52 134913,7 dobry/ II klasa 4 Sunia Łyna – Pregoła 111,6 8,8 4428 dobry/ dobry II klasa 5 Wad ąg Wad ąg – Łyna 494,5 35,5 62869,8 zły/ dobry V klasa 2012 1 Jełmu ń Dymer-Dadaj- 131,4 7,5 5317,3 słaby/ Pisa-Wad ąg- IV klasa Łyna 2 Ko śno Kiermas – Pisa 551,9 44,5 75767,3 umiarkowany/ Warm. – Wad ąg III klasa – Łyna 3 Luterskie Symsarna - Łyna 691,1 20,7 49824,5 dobry/ II klasa 4 Ła ńskie Łyna 1042,3 53 168047,3 dobry/ dobry II klasa 5 Ławki Symsarna – 100,4 8,6 4154,7 zły/ Łyna V klasa 6 Stryjewskie Dymer – Pisa – 67,5 6,2 1740,8 umiarkowany/ Łyna – Pregoła III klasa 7 Świ ętajno Giłwa - Pasł ęka 73,7 9,7 3703,2 zły/ dobry Naterskie V klasa 8 Tumia ńskie Pisa – Wad ąg – 120,6 17 8110,9 słaby/ dobry Łyna – Pregoła IV klasa

Wody powierzchniowe - rzeki

Sie ć cieków powiatów tworz ą rzeki, kanały i poł ączenia pomi ędzy jeziorami. Brak du żych rzek wyja śnia poło żenie powiatu w strefie wododziałowej. Zdecydowana wi ększo ść obszaru le ży w regionie wodnym Łyny i W ęgorapy, w dorzeczu Pregoły. Cz ęść zachodnia oraz południowo-wschodnie fragmenty powiatu le żą w dorzeczu Wisły (Rys. 18).

29 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 18. Sie ć hydrograficzna powiatu olszty ńskiego na tle granic dorzeczy

Opracowanie własne. Źródłem danych hydrograficznych jest Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Zakład Hydrografii i Morfologii Koryt Rzecznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Najwi ększ ą rzek ą powiatu jest płyn ąca z południa na północ Łyna , która bierze pocz ątek z obfitych źródeł na wysoko ści 155 m n.p.m., w Olsztynie znajduje si ę na wysoko ści 98 m, a w Lidzbarku Warmi ńskim na północnym kra ńcu Pojezierza Olszty ńskiego - po 146,5 km od źródeł - na wysoko ści 55 m. Cała rzeka ma długo ść 289 km (w tym w Polsce ok. 190 km, a w powiecie olszty ńskim 175 km) i wpada do Pregoły (na wysoko ści 27 m n.p.m.) poza granicami Polski. W granicach powiatu olszty ńskiego Łyna przepływa przez gminy: Stawiguda, Dywity i Dobre Miasto. Jej dorzecze ma powierzchni ę 7 126 km 2, z czego około 5298 km 2 na terytorium Polski. Dorzecze Łyny jest asymetryczne, poniewa ż zachodnia cz ęść Pojezierza Olszty ńskiego jest odwadniana przez Pasł ękę. Łyna przepływa przez wiele jezior, z których najwi ększe s ą Ła ńskie (10,7 km 2, gł ęb. 53 m) i par ę kilometrów na zachód od niego - Pluszne (9 km 2, gł ęb. 52 m). Najwi ększymi dopływami Łyny s ą: lewobrze żne – Marózka, Kortówka, Elma, i prawobrze żne: Wad ąg, Symsarna, Pisa, Guber.

30 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Największymi punktowymi źródłami zanieczyszcze ń na tym obszarze s ą ścieki z Olsztyna i Dobrego Miasta oczyszczone mechaniczno-biologicznie, b ądź z wspomaganiem chemicznym. Mniejsze ilo ści ścieków odprowadzane s ą przez oczyszczalnie w Stawigudzie i G ągławkach, a w powiecie grodzkim – równie ż w Pozortach.

Pasł ęka bierze pocz ątek na torfowiskach pod wsi ą Gry źliny na północ od Olsztynka na wysoko ści 156 m (niedaleko jeziora Pluszne) i uchodzi do Zalewu Wi ślanego poni żej Braniewa po 187 km biegu. Jej wi ększymi dopływami z prawej strony s ą Drw ęca Warmi ńska i Wałsza, spływaj ące ze Wzniesie ń Górowskich, a tak że Jemiołówka, Giłwa, Mor ąg i Miłakówka. Dorzecze Pasł ęki obejmuje 2321 km 2 (w Polsce 2319 km 2). Przy uj ściu jej średni przepływ wynosi 18,6 m 3/s. Pasł ęka przepływa przez jeziora: Pasł ęk, Wymój, Sar ąg, Ł ęguty i Is ąg. Do rzeki odprowadzane s ą oczyszczone ścieki z Ameryki, Biesala, Świ ątek i Ełdyt Wielkich.

Marózka Marózka jest lewobrze żnym dopływem Łyny. Jej długo ść całkowita wynosi ok. 43 km. W granicach Powiatu Olszty ńskiego płynie przez gmin ę Olsztynek. Rzeka wypływa z jeziora Gardy ńskiego (powiat nidzicki) a nast ępnie przepływa jeziora Lubie ń, Mielno, Maróz i Świ ęte. Do Marózki odprowadzane s ą oczyszczone mechaniczno-biologicznie ścieki z Przedsi ębiorstwa Rolnego w Waplewie.

Symsarna Symsarna jest prawobrze żnym dopływem Łyny. Jej długo ść wynosi ok. 37 km, a zlewnia zajmuje powierzchni ę 275,6 km 2. Symsarna wypływa z jeziora Luterskiego nast ępnie przepływa przez jeziora: Ławki, Wojtówko, Blanki i Symsar. Na terenie powiatu olszty ńskiego rzeka płynie przez gmin ę Jeziorany. W górnym i środkowym biegu – do jeziora Blanki – zanieczyszczona jest ściekami z Jezioran, Wojtówka i Potryt.

Wad ąg Wad ąg jest prawobrze żnym dopływem Łyny o długo ści 68 km. Zlewnia zajmuje powierzchni ę 1194,6 km 2. Rzeka w górnym biegu nosi nazw ę Kanał Dymerski, na odcinku pomi ędzy jeziorami Pisz i Wad ąg – Pisa Warmi ńska, a poni żej Wad ąga – Wad ąg. W granicach powiatu olszty ńskiego przepływa przez tereny gmin: Biskupiec, Barczewo oraz stanowi granic ę pomi ędzy gminami Olsztyn i Dywity.

Giłwa Giłwa jest prawobrze żnym dopływem Pasł ęki. Jej długo ść ł ącznie z jeziorami, przez które przepływa wynosi ok. 27 km, a zlewnia zajmuje powierzchni ę 206,9 km 2. Do rzeki odprowadzane s ą oczyszczone ścieki z oczyszczalni ścieków w Gietrzwałdzie, z cegielni i z osiedlowej oczyszczalni ścieków w Łajsach.

Jemiołówka Jemiołówka jest rzek ą II rz ędu, lewobrze żnym dopływem Pasł ęki. Jej długo ść wynosi ok.19 km a zlewnia zajmuje powierzchni ę 113,9 km2. Przepływa przez tereny gmin: Olsztynek i Gietrzwałd. Zanieczyszczana jest ściekami z Olsztynka.

O jako ści wód jezior i rzek w najwi ększym stopniu decyduj ą zjawiska i procesy zachodz ące w ich zlewniach bezpo średnich i całkowitych. Dotyczy to zwłaszcza ładunków docieraj ących do wód w wyniku m.in. dopływu ścieków i spływów powierzchniowych, kształtowanych w wyniku gospodarczego u żytkowania zlewni. Dla celów zarz ądzania i monitoringu zasobów wodnych, wyodr ębnione zostały w podziale hydrograficznym zlewnie elementarne, tworz ące jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych płyn ących i stoj ących. Te z kolei, grupowane w scalone cz ęś ci wód i dorzecza, pozwalaj ą na tworzenie funkcjonalnych programów zarz ądzania i ochrony wód. W powiecie olszty ńskim znajduj ą si ę, całkowicie lub cz ęś ciowo, 392 zlewnie podstawowe, w tym w dorzeczu Pregoły 268, a w dorzeczu Wisły 124 (Rys. 19).

31 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 19. Zlewnie podstawowe wód powierzchniowych w powiecie olszty ńskim

Stan ekologiczny rzek

Według ostatnich bada ń WIO Ś, prowadzonych w latach 2010-2012, stan ekologiczny rzek na terenie powiatu olszty ńskiego jest na ogół dobry lub umiarkowany. W tym okresie, najni ższ ą ocen ę uzyskała silnie zmieniona cz ęść wód, jak ą jest Pasł ęka do wypływu z jez. Sar ąg, zła tak w klasie elementów biologicznych, jak i fizykochemicznych w przekroju pomiarowym Jemiołka (Jemiołówek) - Olsztynek. W przypadku głównej rzeki powiatu - Łyny, charakteryzowała si ę ona dobrym stanem ekologicznym, okre ślanym na podstawie wska źników biotycznych oraz dobrym stanem chemicznym. Najwi ększymi punktowymi źródłami zanieczyszcze ń, które wpływaj ą ma jako ść wód Łyny w granicach

32 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 powiatu (Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego, 2012) s ą zrzuty ścieków z: • oczyszczalni w Olsztynie, odprowadzaj ącej bezpo średnio około 31 500 m 3/d ścieków komunalnych, oczyszczanych mechaniczno-biologicznie, z mo żliwo ści ą chemicznego str ącania zwi ązków fosforu; • oczyszczalni w Dobrym Mie ście, odprowadzaj ącej bezpo średnio prawie 1 600 m 3/d ścieków komunalnych, oczyszczanych mechaniczno-biologicznie; • oczyszczalni w Stawigudzie, która odprowadza poprzez rów melioracyjny przeszło 800 m 3/d ścieków, oczyszczanych mechaniczno-biologicznie.

Rys. 20. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych cz ęś ci wód płyn ących badanych w latach 2010-2012 w powiecie olszty ńskim Obja śnienia numerów w Tabeli 12.

Źródło: na podstawie danych WIO Ś w Olsztynie

33 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 12. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych cz ęś ci wód płyn ących badanych w latach 2010-2012 w powiecie olszty ńskim

Nr Nazwa jcw stan/potencjał stan stan ekologiczny chemiczny jcw 3 Krutynia do wpływu do jeziora Bełdany wraz z dopływami i dobry dobry dobry jeziorami 11 Kiermas do wypływu z jez. Ko śno umiarkowany zły 14 Pisa od źródeł do Połapi ńskiej Strugi, z Połapi ńsk ą Strug ą umiarkowany zły 17 Łyna od Kirsny do Symsarny dobry 20 Symsarna do wypływu z jeziora Symsar dobry zły 46 Pasł ęka od wypływu ze zb. Pierzchały do uj ścia umiarkowany dobry zły 48 Łyna do dopływu z jez. Jełgu ń (Jełgu ńskie) dobry dobry dobry 51 Łyna od Kanału Dywity do Kirsny z jez. Mos ąg dobry 53 Wad ąg do dopływu z jez. Pisz umiarkowany zły 59 Pasł ęka do wypływu z jez. Sar ąg zły zły 67 Drw ęca do jez. Drw ęckiego z jez. Ostrowin dobry i powy żej dobrego 69 Pasł ęka od Drw ęcy Warmi ńskiej do wpływu do zb. Pierzchały umiarkowany zły 74 Sajna od źródeł do Kan. Reszelskiego, z Kan. Reszelskim, jez. słaby słaby zły Widry ńskim i Legi ńskim

Zabudowa hydrotechniczna

Znaczenie środowiskowe maj ą wyst ępuj ące na biegu rzek i kanałów obiekty hydrotechniczne, w tym jazy i małe elektrownie wodne. Wpływaj ą one nie tylko na stosunki wodne, ale tak że mog ą by ć przeszkod ą na trasach migracji organizmów wodnych, w tym ryb. Zdecydowanie obni żaj ą tak że ocen ę cieków pod wzgl ędem parametrów hydromorfologicznych.

Według Programu małej retencji dla województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2006-2015 (2007) w powiecie olszty ńskim zlokalizowane były nast ępuj ące obiekty małej energetyki wodnej:

Tabela 13. Obiekty małej energetyki wodnej w powiecie olszty ńskim

Wys. Pojemno ść Moc Pow. Lp Nazwa Wła ściciel Gmina Zlewnia pi ętrz. 3 tys. m kW ha m 1 Samogowo prywatny Olsztynek Jemiołówka 1,45 13,0 5 0,68 Łęgucki Młyn - Pasł ęka 2 SP ANR Gietrzwałd 2,0 426,8 70 60,9 jaz km 137+250 Pasł ęka 3 Łęguty - jaz prywatny Gietrzwałd 2,5 7,0 20 1,6 km 138+650 Giłwa 4 Gietrzwałd prywatny Gietrzwałd 2,9 2,5 20 0,5 km 10+890 Nowe- Dymer 5 Marcinkowo ZMiUW Biskupiec 1,5 10,5 55 0,7 km 2+370 jazomost Łyna 6 Ru ś - jaz prywatny Stawiguda 2,0 5,5 30 0,7 km 227+000 Łyna 7 Ustrych - jaz prywatny Stawiguda 2,0 298,0 50 93,1 km 234+700 nie- 8 Jeziorany - jaz prywatny Jeziorany Symsarna 0,3 3,5 czyn- 0,7 na Symsarna 9 Potryty – jaz prywatny Jeziorany 1,2 18,0 40 1,2 km 24+230

34 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Wys. Pojemno ść Moc Pow. Lp Nazwa Wła ściciel Gmina Zlewnia pi ętrz. 3 tys. m kW ha m Symsarna 10 Wójtkowo prywatny Jeziorany 0,5 19,5 30 1,4 km 30+175 Kurki - Marózka 11 prywatny Olsztynek 1,1 18,0 5 1,46 jazomost km 0+950 Waplewo – jaz Marózka 12 prywatny Olsztynek 1,8 10,0 10 bd (stary młyn) km 20+390 Dobre Miasto - Dobre Łyna 13 prywatny 0,2 21,0 100 3,5 jaz Miasto km 179+750 Dobre Miasto - ZMiUW Dobre Mała Łyna 14 0,9 8,0 bd bd jaz Olsztyn Miasto km 0+015 Łyna 15 Br ąswałd- jaz ZE Olsztyn Dywity 3,6 600,0 400 11,2 km 205+400 16 Bukwałd ZE Olsztyn Dywity Łyna 3,0 2 150,0 1 200 64,8 Wad ąg 17 Kie źliny - jaz ZE Olsztyn Dywity 2,8 14,0 150 2,8 km 6+950 Energopol Ko śno 18 Pajtu ński Młyn Purda 1,2 22,4 45 3,2 Warszawa km 17+670 Osa 19 Babalice MEW prywatny Biskupiec 2,5 150,0 45 4,0 km 69+500 Piotrowice Młynówka 20 prywatny Biskupiec bd bd 34 bd MEW km 7+470

Program małej retencji na lata 2006-2015 przedstawił tak że zestawienie projektowanych obiektów małej energetyki wodnej. W powiecie olszty ńskim były to:

Tabela 14. Projektowane obiekty małej energetyki wodnej w powiecie olszty ńskim

Wys. Pojemno ść Koszty Pow. Moc Lp Nazwa Wła ściciel Gmina Zlewnia pi ętrz. retencyjna orientacyjne ha 3 kW m tys. m tys. zł 1 Gietrzwałd prywatny Gietrzwałd Giłwa 0,5 0,5 2,5 10 180 2 Trojan prywatny Jonkowo Kanał 1,4 1 14 10 260 Troja ński 3 Smolajny prywatny Dobre Kirsna 2,0 0,3 6 50 1 800 Miasto 4 Potryty prywatny Jeziorany Symsarna 1,5 1,2 18 60 800 5 Pajtu ński Kompania Purda Ko śno 7,1 3,2 26 210 220 Młyn Mazurska 6 Wad ąg ZE Dywity Wad ąg 2,5 1,4 3,5 80 3 500 Olsztyn km 5+100

Zasoby wód podziemnych

W powiecie olszty ńskim wyst ępuj ą 4 główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP), wszystkie poło żone w obr ębie jednolitej cz ęś ci wód podziemnych PLGW720020, na terenie regionu wodnego Łyny i W ęgorapy. Główne zbiorniki wód podziemnych w głównej mierze obejmuj ą utwory czwartorz ędowe, jedynie Subzbiornik Warmia (GZWP nr 205) ustanowiony został w gł ębszych pi ętrach wodono śnych (neogen, paleogen i kreda).

35 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 21. Główne zbiorniki wód podziemnych w województwie warmi ńsko -mazurskim

Źródło: PIG. Mapa hydrogeologiczna Polski. (http://m.bazagis.pgi.gov.pl/)

Tabela 15. Charakterystyka głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w powiecie olszty ńskim.

Straty- Rok Typ grafia Nr udoku- Gł. Gł. ośrodka Nazwa Gł. śr. warstwy GZWP mento- min maks. wodo- wodo- wania no śnego no śnej 205 Subzbiornik Warmia 2013 70 340 170 Pg, Ng porowy 208 Zbiornik mi ędzymorenowy 2011 2 110 41 Q porowy Biskupiec 212 Zbiornik mi ędzymorenowy 2013 0 100 50 Q porowy Olsztynek 213 Zbiornik mi ędzymorenowy 2007 20 50 Q porowy Olsztyn Pi ętra wodono śne: Q -czwartorz ędowe, Pg,Ng - paleogeosko-neogeoskie

Źródło; PIG. Mapa hydrogeologiczna Polski. (http://m.bazagis.pgi.gov.pl/)

Jak podaj ą Banaszak i in. (2013) "wody podziemne wyst ępuj ą w trzech pi ętrach wodono śnych: kredowym, paleogeosko-neogeoskim i czwartorz ędowym. Pi ętro kredowe nie ma znaczenia użytkowego i nie jest na tym obszarze eksploatowane. Pi ętro paleogeosko- neogeoskie zwi ązane jest z warstwami piaszczystymi miocenu i oligocenu, które cz ęsto rozdzielone s ą seriami mułków i iłów. Osady te wyst ępuj ą na gł ęboko ści od kilkunastu metrów do ponad 250 m. Mi ąż szo ść serii wodono śnych waha si ę od kilku do ponad 60 m, współczynnik filtracji wynosi 0,05-22 m/d, przewodno ść hydrauliczna wynosi od 1 do ponad 500 m 2/d, za ś wydajno ści studni od kilku do ponad 250 m 3/h. W wielu miejscach, gdzie kopalne doliny czwartorz ędowe rozcinaj ą osady miocenu i oligocenu, wody ł ącz ą si ę i s ą w bezpo średnim zawi ązku hydraulicznym (Paczyoski, red., 1995). Ze wzgl ędu na du żą gł ęboko ść wyst ępowania starszych pi ęter wodono śnych, zainteresowanie wodami w nich wyst ępuj ącymi jest ograniczone. Pi ętro czwartorz ędowe zwi ązane jest z osadami piaszczysto- żwirowymi genezy wodnolodowcowej i rzecznej (sandry, pradoliny, kopalne doliny rzeczne, kemy i ozy). Zwłaszcza wodono śne struktury kopalne pi ętra czwartorzędowego, mimo

36 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 ograniczonego zasi ęgu, stanowi ą znacz ące źródło zaopatrzenia w wod ę. Charakteryzuj ą si ę znaczn ą pojemno ści ą wodn ą. Mi ąż szo ść utworów zawodnionych przekracza 70 m, współczynnik wodoprzewodno ści osi ąga nawet 1000 m 2/d, a wydajno ść studni ponad 200 m 3/h. W profilu pionowym osadów czwartorz ędowych rozró żnia si ę niekiedy 3 lub 4 poziomy wodono śne, które s ą rozdzielone słaboprzepuszczalnymi osadami gliniastymi. Poziomy wodono śne charakteryzuj ą si ę mi ąż szo ści ą do kilkudziesi ęciu metrów. Wraz z korzystnymi parametrami hydrogeologicznymi czyni to ten obszar bardzo zasobnym w wody podziemne. Zasilanie wód podziemnych zachodzi na drodze infiltracji opadów atmosferycznych do poziomu wód gruntowych i dalej w wyniku przes ączania si ę wód przez słabo przepuszczalne warstwy do wgł ębnych poziomów wodono śnych. Drena ż wód podziemnych nast ępuje przede wszystkim przez dopływ lateralny, a tak że pionowe przes ączanie si ę wody do dolin rzecznych. Wa żną rol ę w kształtowaniu warunków hydrogeologicznych i zasobów wód przypisuje si ę jeziorom. Misy jezior rynnowych cz ęsto nacinaj ą wgł ębne poziomy wodono śne, prowadz ąc do bezpo średniego kontaktu wód podziemnych i powierzchniowych, wyrównuj ą ci śnienia hydrostatyczne i ułatwiaj ą drena ż wód podziemnych (Nowakowski, Nowicki, 2007)."

W Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Pregoły (2011) zarówno stan ilo ściowy jak i stan chemiczny jednolitych cz ęś ci wód podziemnych zostały ocenione jako dobre. Potwierdza to ostatni Raport o stanie chemicznym oraz ilo ściowym jednolitych cz ęś ci wód podziemnych w dorzeczach w podziale na 161 i 172 JCWPd, stan na rok 2012 (PIG PIB 2013).

Stopie ń zagro żenia głównego u żytkowego poziomu wodono śnego (GUPW) uzale żniony jest głównie od stopnia izolacji wód podziemnych i od antropogenicznych ognisk zanieczyszczenia, zwłaszcza z obszarów zabudowanych. Na szcz ęś cie, według oceny PIG, w powiecie nie wyst ępuj ą obszary o bardzo wysokim stopniu zagro żenia GUPW. Najwi ęcej terenów słabo izolowanych, na których stwierdza si ę wysoki stopie ń zagro żenia poziomu wodono śnego wyst ępuje w południowo- zachodniej cz ęś ci powiatu (Rys. 22).

37 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 22. Stopie ń zagro żenia GUPW w powiecie olszty ńskim

Źródło: PIG. Mapa hydrogeologiczna Polski. (http://m.bazagis.pgi.gov.pl/)

3.1.2. Zasoby i ekosystemy le śne

Lasy, których powierzchnia obejmuje blisko 40% powierzchni powiatu olszty ńskiego, są zró żnicowane, w zale żno ści m.in. od żyzno ści gleb, ich wilgotno ści, warunków klimatycznych czy historii u żytkowania. Zgodnie z regionalizacj ą przyrodniczo-le śną, wi ększo ść obszaru powiatu, poło żona jest w krainie Mazursko-Podlaskiej, w obr ębie dwóch mezoregionów: Pojezierza Mr ągowskiego i Puszcz Mazurskich. Fragment północno-zachodni le ży w Krainie Bałtyckiej, w mezoregionie Pojezierza Iławskiego, a południowy skrawek w mezoregionie Garbu Lubawskiego, tak że w Krainie Bałtyckiej (Rys. 23).

38 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 23. Poło żenie powiatu olszty ńskiego na tle granic regionów przyrodniczo -le śnych : Krainy Mazursko-Podlaskiej ( 2. Mezoregion Pojezierza Mr ągowskiego, 4. Mezoregion Puszcz Mazurskich) i Krainy Bałtyckiej ( 24. Mezoregion Pojezierza Iławskiego; 26. Mezoregion Garbu Lubawskiego)

Źródło: opracowanie własne na podstawie, m.in.: Zielony r., Kliczkowska A. 2012. Regionalizacja przyrodniczo-le śna Polski 2010. Lasy Pa ństwowe. Centrum Informacyjne.

Mezoregion Pojezierza Mr ągowskiego (2) Przewa żaj ącym krajobrazem ro ślinnym jest krajobraz gr ądowy z udziałem borów mieszanych. W cz ęś ci zachodniej i północnej mezoregionu spotyka si ę krajobrazy gr ądów i buczyn pomorskich oraz borów, borów mieszanych i gr ądów, które tworz ą pas wzdłu ż rzeki Pisy. Lesisto ść jest średnia i wynosi 27%. Lasy tworz ą małe i średnie kompleksy; najwi ększe z nich zlokalizowane s ą na północ od Dobrego Miasta. Lasy zajmuj ą około 859 km 2, z czego 89% jest w zarz ądzie RDLP w Olsztynie (nadle śnictwa: Wichrowo – cz. wsch., Bartoszyce – cz. płd., Srokowo – cz. płd.-zach., Mr ągowo – cz. centralna, Wipsowo, Olsztyn – cz. centralna, Kudypy – cz. wsch., Strzałowo – cz. płn., Korpele – cz. centralna i Jedwabno – cz. płn.-wsch.). Powierzchnia mezoregionu wynosi 3180 km 2, z czego lasy i ekosystemy seminaturalne zajmuj ą 28%.

39 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Mezoregion Puszcz Mazurskich (4) Dominuje krajobraz ro ślinny śródl ądowych borów sosnowych i borów mieszanych w odmianie subborealnej, cz ęś ciowo – głównie na południu i wschodzie mezoregionu – w podwariancie z du żym udziałem ł ęgów jesionowo-olszowych i olsów. Niewielkie powierzchnie krajobrazów borów mieszanych i gr ądów w odmianie subborealnej oraz krajobrazu borów, borów mieszanych i gr ądów spotyka si ę na terenach znajdujących si ę na południe i zachód od Olsztyna. Lesisto ść wynosi 60%. Lasy tworz ą rozległe kompleksy: Puszcz ę Pisk ą we wschodniej cz ęś ci mezoregionu, oraz Lasy Napiwodzko-Ramuckie (Puszcz ę Nidzick ą) – w zachodniej. Lasy zajmuj ą około 2566 km 2, z czego 93% jest w zarz ądzie RDLP w Olsztynie (nadle śnictwa: Stare Jabłonki, Kudypy – cz. płd.-zach., Jagiełek, Olsztynek – cz. wsch., Nowe Ramuki, Olsztyn – cz. płd.-zach., Jedwabno – cz. centralna, Nidzica – cz. płn.-wsch., Korpele – cz. płd.-zach., Szczytno, Wielbark, Przasnysz – cz. płn., Parciaki – cz. płn.-zach., Myszyniec – cz. płn., Spychowo, Strzałowo – bez cz. płn., i Mr ągowo – cz. płd.) oraz RDLP w Białymstoku (nadle śnictwa: Maskuli ńskie – cz. płd., Pisz – cz. centralna, Drygały – cz. płn., Ełk – cz. płd.-zach., i Nowogród – cz. płn.). Powierzchnia ogólna mezoregionu wynosi 4297 km 2, z czego lasy i ekosystemy seminaturalne zajmuj ą 62%.

Mezoregion Pojezierza Iławskiego (24) Mezoregion obejmuje teren pojezierzy o powierzchni ogólnej 4136 km 2, z czego lasy i ekosystemy seminaturalne zajmuj ą 21%. Lesisto ść jest mała i wynosi 20%. Lasy tworz ą małe i średnie kompleksy. Najwi ększe z nich znajduj ą si ę na północny-wschód od Ornety i na południe od Kwidzynia. Lasy zajmuj ą około 847 km 2, z czego 96% jest w zarz ądzie RDLP w Gda ńsku (Nadle śnictwo Kwidzyn – bez cz. zach.) i RDLP w Toruniu (Nadle śnictwo – Jamy – cz. płn.) oraz RDLP w Olsztynie (nadle śnictwa: Iława – cz. płn.-zach., Susz – cz. płn., i płd.-zach., Dobrocin, Miłomłyn – cz. zach., Młynary – cz. płd., Orneta – cz. płd., Wichrowo cz. płn.-zach., i Kudypy – cz. płn.).

Mezoregion Garbu Lubawskiego (26) Dominuje krajobraz ro ślinny gr ądowy w wariancie z udziałem borów mieszanych oraz gr ądowy w wariancie podgórskim. Nieliczne s ą krajobrazy gr ądów i buczyn pomorskich w odmianie pomorskiej. Lesisto ść jest mała i wynosi 16%. Lasy tworz ą małe i średnie kompleksy –najwi ększe z nich poło żone są na wschód od Lubawy. Lasy zajmuj ą około 266 km 2, z czego 87% jest w zarz ądzie RDLP w Toruniu (nadle śnictwa: Jamy – cz. wsch., i Brodnica – cz. płn.-wsch.) oraz RDLP w Olsztynie (nadle śnictwa: Iława – cz. płd., Lidzbark – cz. płn.-zach., Miłomłyn – cz. płd.-wsch., Olsztynek – bez cz. wsch., i Nidzica – cz. płn.-zach.).

Pod wzgl ędem administracyjnym, na terenie powiatu olszty ńskiego przebiegaj ą granice a ż 13 nadle śnictw, wszystkie w obr ębie Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Olsztynie (Rys. 24). Najwi ększe cz ęś ci powiatu znajduj ą si ę w nadle śnictwach: Wipsowo, Kudypy, Olsztyn, Nowe Ramuki i Jagiełek; mniejsze w nadle śnictwach: Olsztynek, Mr ągowo, Bartoszyce i Wichrowo, a tylko niewielkie fragmenty w nadle śnictwach: Dobrocin, Stare Jabłonki, Jedwabno i Nidzica (Rys. 24).

40 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 24. Granice nadle śnictw w powiecie olszty ńskim

Źródło: opracowanie własne

Lasy w ro żnych cz ęś ciach powiatu ró żni ą si ę od siebie pod wzgl ędem siedliskowym. W nadle śnictwach: Jagiełek, Olsztyn, Nowe Ramuki i Kudypy dominuj ą siedliska borowe, głównie boru mieszanego świe żego (BM św). W pozostałych, zwłaszcza na terenie Nadle śnictwa Mr ągowo (Obr ęb Sadłowo), Wichrowo, Wipsowo oraz Olsztynek (Obr ęb Olsztynek) przewag ę maj ą siedliska lasowe (Rys. 25).

41 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 25. Typy siedliskowe lasu w wybranych nadle śnictwach

Źródło: Plany urz ądzania lasów i plany ochrony przyrody nadle śnictw

W uj ęciu statystycznym gatunkiem dominuj ącym w olszty ńskich lasach jest sosna. Pozostałe gatunki zajmuj ą: Brz - 10%, Db, Kl, Wz, Js - 8%, Ol, Św - po 6%, Bk - 4%. Przeci ętna zasobno ść drzewostanów wynosi około 250m 3/ha, przy średniej krajowej - 237 m 3/ha, przeci ętny wiek drzewostanów wynosi 58 lat.

Stan zdrowotny drzewostanów w RDLP Olsztyn, pomimo niewielkiego zanieczyszczenia powietrza, nie jest jednak wysoki. W opracowaniu Instytutu Badawczego Le śnictwa z 2012 roku Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 2011 roku na podstawie bada ń monitoringowych stwierdza si ę, iż w skali kraju „najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach RDLP Warszawa i Olsztyn (udział drzew zdrowych - poni żej 10%, udział drzew uszkodzonych – powy żej 45%, średnia defoliacja – powy żej 27%). Rozpatruj ąc stan lasów w układzie województw, napisano: „najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach województw: mazowieckiego i warmi ńsko-mazurskiego (udział drzew zdrowych - poni żej 10%, udział drzew uszkodzonych – powy żej 35%, średnia defoliacja – powy żej 25%). "Gorsze" wyniki dla lasów olszy ńskich wynikaj ą na szcz ęś cie nie ze ska żenia środowiska, lecz z czynników o charakterze naturalnym.

Kierunki u żytkowania lasów okre ślane w kolejnych planach urz ądzania lasu i programach ochrony przyrody poszczególnych nadle śnictw wydaj ą si ę zabezpiecza ć wymagania ochrony środowiska powiatu. Świadczy o tym m.in. przyrost powierzchni lasów w powiecie, rosn ący średni wiek drzewostanów i ich zasobno ść , zrównowa żone u żytkowanie łowieckie, efektywna ochrona przeciwpo żarowa, a tak że prowadzona przez Lasy Pa ństwowe działalno ść monitoringowa i edukacyjna.

Warto zwróci ć w tym momencie uwag ę na powołany w powiecie olszty ńskim Le śny Kompleks Promocyjny „Lasy Olszty ńskie”, o powierzchni 35 310 hektarów. Obejmuje teren Nadle śnictw Olsztyn i Kudypy oraz lasy gminy Olsztyn. RDLP w Olsztynie na swojej stronie internetowej informuje, i ż "powstanie kompleksu umo żliwiło dalszy rozwój takich kluczowych z punktu widzenia ochrony przyrody i edukacji le śnej obiektów, jak Arboretum w Kudypach, czy te ż O środek Rehabilitacji Ptaków Drapie żnych w D ąbrówce. Powołanie Le śnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Olszty ńskie" oznacza tak że budow ę w podolszty ńskich lasach nowych ście żek edukacyjnych i innych obiektów, słu żą cych, jak najlepszemu udost ępnianiu lasu społecze ństwu.

42 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Czym w takim razie s ą Le śne Kompleksy Promocyjne? To zwarte obszary lasu, w których le śnicy pokazuj ą, że mo żna skutecznie pogodzi ć najwa żniejsze zadania le śnictwa: produkcj ę drewna, ochron ę przyrody i udost ępnianie lasu społecze ństwu. W Le śnych Kompleksach Promocyjnych testuje si ę nowe technologie le śne i prowadzi do świadczenia. LKP to tak że platforma współpracy le śników ze społecze ństwem. Ka żdy LKP posiada swoj ą rad ę naukowo-społeczn ą. Tworz ą j ą lokalni samorz ądowcy, naukowcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych, czy te ż mediów."

3.1.3. L ądowe ekosystemy niele śne

Poza zró żnicowanymi siedliskowo lasami i wodami, bardzo istotnym walorem środowiska przyrodniczego jest wyst ępowanie l ądowych ekosystemów niele śnych – torfowisk, ł ąk i pastwisk, a tak że, cho ć na mniejszej powierzchni, muraw i wrzosowisk. Warto tak że zwróci ć uwag ę na obecno ść w krajobrazie rolniczym zbiorowisk segetalnych i ruderalnych, które znacz ąco zwi ększaj ą ró żnorodno ść biologiczn ą regionu. Ekosystemy niele śne s ą ostoj ą zró żnicowanych florystycznie zespołów ro ślinnych i zwi ązanej z nimi fauny. Zwi ązana jest z nimi poka źna liczba gatunków rzadkich i zagro żonych wygini ęciem.

Torfowiska

Na całym obszarze powiatu licznie wyst ępuj ą torfowiska – tereny podmokłe, o podło żu trudno przepuszczalnym, pokryte zbiorowiskami ro ślin bagiennych i bagienno-łąkowych. Pierwotna powierzchnia naturalnych torfowisk bardzo si ę zmniejszyła. Wi ększo ść z nich w ró żnym stopniu osuszono i zamieniono na u żytki zielone - łąki i pastwiska. Cz ęść , w wyniku naturalnej sukcesji porosła lasami, a niektóre poprzez eksploatacj ę torfu uległy całkowitemu lub cz ęś ciowemu zniszczeniu.

W powiecie olszty ńskim wyst ępuj ą wszystkie rodzaje torfowisk charakterystycznych dla Ni żu Europejskiego – torfowiska niskie, przej ściowe i wysokie, z charakterystycznymi dla tych siedlisk zespołami ro ślinnymi i zgrupowaniami fauny.

Najliczniejsze s ą torfowiska niskie, w warunkach naturalnych najcz ęś ciej eutroficzne; wyst ępuj ą w miejscach zabagnionych wolno przepływaj ącymi wodami gruntowymi b ądź powierzchniowymi, najcz ęś ciej w dolinach rzecznych lub odpływowych zagł ębieniach terenu. Rzadziej wyst ępuj ą torfowiska przej ściowe, w warunkach naturalnych mezotroficzne, zasilane głównie wod ą opadow ą; wyst ępuj ą najcz ęś ciej w odpływowych zagł ębieniach terenu, poło żonych blisko działów wodnych, cz ęsto na obrze żach torfowisk wysokich. Najcenniejsz ą i najbardziej zagro żon ą grup ą torfowisk s ą torfowiska wysokie, w warunkach naturalnych oligotroficzne, prawie wył ącznie zasilane wod ą opadow ą; wykształcaj ą si ę w bezodpływowych zagł ębieniach obszarów wododziałowych, jak równie ż na zło żach torfowisk niskich b ądź przej ściowych, po przerwaniu przez nagromadzony pokład torfu kontaktu korzeni ro ślin z zasobn ą w składniki mineralne wod ą gruntow ą.

Na glebach hydrogenicznych wyst ępuj ą tak że mokradła nietorfowe. Zaliczaj ą si ę do nich siedliska zwi ązane z obszarami zalewowymi rzek: namuliska, podmokliska, mułowiska oraz mokradła na zaro śni ętych jeziorach, czyli gytiowiska (Rys. 26).

Mokradła, w zale żno ści od warunków glebowo-wodnych i sposobu u żytkowania s ą siedliskami zró żnicowanych zbiorowisk ro ślinnych.

43 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 26. Rozmieszczenie siedlisk mokradłowych w powiecie olszty ńskim

Źródło: System Informacji Przestrzennej o Mokradłach Polski, Zakład Ochrony Przyrody Obszarów Wiejskich, IMUZ Falenty, 2006 r.

Łąki, murawy i wrzosowiska

Znacz ącą cz ęść obszaru powiatu stanowi ą ł ąki. Wi ększo ść z nich to zbiorowiska półnaturalne, które powstały i utrzymywane s ą dzi ęki działalno ści człowieka – wypasaniu i koszeniu. Cz ęść ł ąk, poprzez intensywne u żytkowanie i nawo żenie utraciło sw ą dawn ą, wysok ą warto ść przyrodnicz ą. Na innych, na ogół o niskiej przydatno ści, zaniechano u żytkowania ł ąkarskiego. Nieu żytkowane ł ąki szybko przekształcaj ą si ę w zbiorowiska zaro ślowe i le śne. Najliczniejsz ą grup ę ł ąk stanowi ą ł ąki wilgotne i świe że. Pierwsze zwi ązane s ą zwykle z żyznym podło żem i mog ą by ć czasowo podtapiane; poziom wód gruntowych jest na takich ł ąkach znacznie wy ższy ni ż na ł ąkach świe żych. Cz ęsto ł ąki wilgotne s ą pozostało ści ą zarastaj ących torfowisk, pojawiaj ą si ę na brzegach rzek i mniejszych cieków wodnych. Ich skład gatunkowy jest

44 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 zró żnicowany i zale ży od lokalnych warunków siedliskowych. Du żą cz ęść gatunków stanowi ą trawy, licznie reprezentowane s ą równie ż rozmaite byliny. Zró żnicowanie siedliskowe i florystyczne ł ąk, w zale żno ści od wła ściwo ści gleb i ich uwilgotnienia, jest bardzo du że. Wyst ępuj ą tu m.in. zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe, ł ąki ziołoro ślowe na brzegach cieków wodnych, ł ąki rajgrasowe, ł ąki wiechlinowo-kostrzewowe i inne. Murawy bli źniczkowe, zwane tak że psiarami, wyst ępuj ą w postaci niewielkich płatów rozproszonych na brzegach lasu, ew. na niewielkich polankach w jego wn ętrzu, lub te ż pasowo, wzdłu ż dróg le śnych oraz w miejscach przej ścia w brze żne partie torfowiska (tzw. mokre psiary). Spotyka si ę je te ż w sąsiedztwie piaszczystych wzniesie ń. U żytkowane s ą zwykle jako ubogie pastwiska. Charakterystycznym elementem obrze ży lasów, zwłaszcza w południowej cz ęś ci regionu s ą, wyst ępuj ące na niewielkich powierzchniach, wrzosowiska. W postaci tzw. wrzosowisk m ącznicowych rozwijaj ą si ę zwykle na skrajach borów sosnowych, wzdłu ż dróg i szlaków komunikacyjnych oraz w prze świetlonych fragmentach borów sosnowych. Zajmuj ą zwykle niewielkie powierzchnie, wykształcaj ąc si ę w formie pasów o szeroko ści do kilku metrów. Wyst ępuj ą na antropogenicznie wykształconych siedliskach i w zwi ązku z tym maj ą charakter ro ślinno ści półnaturalnej.

3.1.4. Ró żnorodno ść biologiczna

Powiat olszty ński charakteryzuje wysoka ró żnorodno ść biologiczna na wszystkich poziomach organizacji - od poziomu ró żnorodno ści krajobrazów ekologicznych i ekosystemów, poprzez ró żnorodno ść biocenoz i gatunków do ró żnorodno ści genetycznej. Bogactwo to znajduje wyja śnienie w postaci niejednorodnych w skali obszaru warunków glebowych, wilgotno ściowych, klimatycznych czy sposobów u żytkowania zasobów przez człowieka. Poło żenie powiatu na styku klimatu kontynentalnego i atlantyckiego sprawia, i ż wyst ępuj ą na jego terenie gatunki reprezentuj ące ró żne elementy geograficzne. Zró żnicowanie to podkre ślaj ą m.in. przebiegaj ące przez teren powiatu granice krain przyrodniczo-le śnych czy krain geobotanicznych (Rys. 27).

45 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 27. Działy, krainy i podkrainy geobotaniczne w powiecie olszty ńskim i w województwie warmi ńsko-mazurskim

Dział Pomorski: A6a - Podkraina Wschodniopomorska Wła ściwa, A6b - Podkraina Warmi ńska, A6c – Podkraina Staropruska, A6d - Podkraina Wschodniopomorska Brze żna;Dział Północny Mazursko-Białoruski: F1a - Podkraina Zachodniomazurska, F1b - Podkraina Wschodniomazurska, F2 - Kraina Augustowsko-Suwalska;Dział Mazowiecko-Poleski: E1 - Kraina Chełmi ńsko- Dobrzy ńska, E2a - Podkraina Wkry, E2b - Podkraina Kurpiowska, E2c - Podkraina Kolne ńska Źródło: opracowanie własne na podstawie Matuszkiewicz J.M. 2008a. Geobotanical regionalization of Poland (Regionalizacja geobotaniczna Polski), IGiPZ PAN, Warszawa

Naturalne fitocenozy zajmuj ą niewielkie powierzchnie. S ą to fragmenty lasów (niektóre lasy rezerwatowe, trudnodost ępne lasy bagienne), dobrze zachowane mokradła, rzeki i jeziora. Du ży obszar zajmuj ą półnaturalne zbiorowiska le śne i ł ąkowe. Pozostał ą powierzchni ę pokrywy ro ślinnej stanowi ą zespoły synantropijne: segetalne (zwi ązane z terenami upraw) oraz ruderalne (zwi ązane z przestrzeniami zurbanizowanymi). Zró żnicowanie form pokrycia terenu, zwłaszcza w układzie mozaikowym z du żą liczb ą ekotonów, sprzyja utrzymywaniu wysokiej ró żnorodno ści gatunkowej zbiorowisk ro ślinnych i zasiedlaj ących je zgrupowa ń fauny. Ostojami ró żnorodno ści biologicznej na terenach rolnych s ą fragmenty krajobrazu charakteryzuj ące si ę mozaikowym układem u żytków, du żym udziałem ł ąk i pastwisk, obecno ści ą zadrzewie ń i zakrzewie ń, miedz, oczek wodnych i obszarów podmokłych. Wa żną rol ę dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej, w aspekcie zró żnicowania genetycznego, pełni ą niektóre sady, z drzewami owocowymi dawnych odmian. Niedocenianym elementem przyrodniczym jest wyst ępowanie w agrocenozach ro ślin segetalnych - chwastów rosn ących w śród ro ślin uprawnych. Wi ększo ść ro ślin segetalnych to gatunki, które pojawiły si ę w dawnych czasach, cz ęsto przedhistorycznych, tzw. archeofity, najcz ęś ciej wraz z nasionami uprawianych ro ślin. Niektóre (tzw. kenofity) zawleczone zostały niedawno, głównie z Ameryki Północnej. Niektóre gatunki ro ślin segetalnych staj ą si ę coraz rzadsze i grozi im wygini ęcie. Przyczyn ą tego jest doskonalenie metod zwalczania chwastów w rolnictwie i powszechne ich stosowanie. Cz ęść gatunków, jak np. niektóre chwasty lnu wygin ęła zupełnie, inne, jak np. k ąkol polny s ą tak rzadkie, że ich wyst ępowanie jest zagro żone. Szata ro ślinna, oddziałuj ąca bezpo średnio na stan fauny i bioty grzybów, ma charakter dynamiczny, na du żych obszarach kształtowany pod wpływem działalno ści człowieka. Dotyczy to zarówno zagospodarowanych lasów jak i agrocenoz. Stopie ń odkształcenia siedlisk mo żna okre śli ć poprzez porównanie ich aktualnego stanu ze strukturą ro ślinno ści potencjalnej.

46 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 28. Potencjalna ro ślinno ść naturalna powiatu olszty ńskiego

Źródło: Matuszkiewicz J. M. 2008b. Potential natural vegetation of Poland (Potencjalna ro ślinno ść naturalna Polski), IGiPZ, Warszawa

Legenda do rysunku

Olsy środkowoeuropejskie Ni żowy ł ęg jesionowo-olszowy Gr ąd subatlantycki, seria uboga Gr ąd subatlantycki, seria żyzna Gr ąd subkontynentalny, odmiana środkowopolska, seria uboga

47 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Gr ąd subkontynentalny, odmiana subborealna, seria uboga Gr ąd subkontynentalny, odmiana subborealna, seria żyzna Żyzna buczyna ni żowa Kontynentalne bory mieszane sosnowo-dębowe Suboceaniczny bór sosnowy Kontynentalny bór sosnowy, odmiana subborealna Borealne świerczyny ni żowe wody Kontynentalny bór bagienny Mszary wysokotorfowiskowe

Jest to hipotetyczny stan ro ślinno ści, opisany fitosocjologicznymi jednostkami zbiorowisk roślinnych, jaki mógłby by ć osi ągni ęty na drodze naturalnej sukcesji pierwotnej lub wtórnej, gdyby oddziaływania człowieka zostały wyeliminowane, a wła ściwa dla danego regionu ro ślinno ść mogła w pełni wykorzysta ć mo żliwo ści stwarzane przez zró żnicowane siedliska. Zakłada si ę przy tym, że stan ten rozpoznaje si ę dla aktualnego zró żnicowania siedlisk, uwzgl ędniaj ąc zmiany w siedliskach, jakie spowodowała dotychczasowa działalno ść człowieka. Potencjalna ro ślinno ść naturalna nie jest prognozowanym stanem ro ślinności w przyszło ści, lecz opisuje aktualny potencjał biologiczny siedlisk. Dane te s ą niezwykle istotne m.in. dla wła ściwego, czyli zgodnego z warunkami siedliskowymi, kształtowania struktury gatunkowej drzewostanów. W tym wzgl ędzie kluczow ą rol ę odgrywaj ą zabiegi sztucznego odnawiania lasu, prowadz ące do przebudowy drzewostanów w kierunku zgodno ści z warunkami siedliskowymi. Dla zachowania i podnoszenia ró żnorodno ści przyrodniczej lasów du że znaczenie ma zachowywanie starodrzewi i martwego drewna na ró żnym stopniu rozkładu. Obecno ść w drzewostanie najgrubszych i najwy ższych drzew, które s ą najcz ęś ciej jednocze śnie najstarszymi egzemplarzami spotykanymi w lasach, jest dobr ą miar ą zarówno ró żnorodno ści, jak i naturalno ści lasów. Drzewa te daj ą mo żliwo ść bytowania rzadkich gatunków zwierz ąt. Grube i cz ęsto rozgał ęzione w koronie drzewa s ą dogodnymi miejscami do budowy gniazd wielu gatunków ptaków, w tym obj ętych ochron ą strefow ą drapie żników. W chwili osłabienia lub całkowitego obumarcia grubego drzewa nast ępuje jego zasiedlanie przez liczne gatunki ptaków i ssaków, m.in.: kun, dzi ęciołów, sikor, pełzaczy, kowalików, pleszek, muchołówek. Mikrosiedliska tworz ące si ę w starych i grubych drzewach są tak że biotopami cennych i rzadkich gatunków owadów, a tak że wielu grzybów i śluzowców. Ró żnorodno ść krajobrazów, ekosystemów le śnych, wód i l ądowych ekosystemów niele śnych opisano we wcze śniejszych cz ęś ciach niniejszego Programu. Informacje o najcenniejszych elementach przyrodniczych poszczególnych obszarów, w tym listy siedlisk i gatunków rzadkich, chronionych i cennych dla zachowania bioró żnorodno ści Europy zawiera w najpełniejszej formie dokumentacja terenów chronionych. Nale żą do niej plany ochrony rezerwatów, programy ochrony przyrody nadle śnictw oraz standardowe formularze danych obszarów europejskiej sieci Natura 2000.

3.1.5. Zasoby geologiczne

Na terenie powiatu zło ża kopalin maj ących znaczenie geologiczne i gospodarcze wyst ępuj ą głównie w przypowierzchniowej warstwie osadów czwartorz ędowych. Udokumentowana baza surowcowa obejmuje surowce skalne (surowce ilaste, okruchowe i zwi ęzłe) i inne. Jest rozmieszczona nieregularnie (Rys. 29). W granicach powiatu w 2012 r. znajdowało si ę 120 udokumentowanych złó ż kopalin, w tym 30 złó ż zagospodarowanych (zło ża zakładów czynnych i zło ża eksploatowane okresowo). Były to zło ża kredy, kruszywa naturalnego, surowców do prac in żynierskich, surowców ilastych ceramiki budowlanej, surowców ilastych do produkcji kruszywa lekkiego oraz torfów (Tab. 16).

48 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 16. Udokumentowane zasoby geologiczne w powiecie olszty ńskim (stan na 31.12.2012 r.)

Liczba złó ż Zasoby Wydobycie Zasoby geologiczne kopalin Kopalina zagospo- przemysłowe ogółem bilansowe w 2012 r. darowanych (tys. Mg) (tys. Mg) (tys. Mg) Kreda 14 - 5 057,1 868,9 - Piaski i żwiry 86 27 188 277 7 9574 2 604 (kruszywa naturalne) (tys. m 3) (tys. m 3) (tys. m 3) Surowce do prac in żynierskich 1 - 38 - - Surowce ilaste 11 3 10 675 2 684 - ceramiki budowlanej Surowce ilaste 2 - 7 313 - - do produkcji kruszywa lekkiego Torfy 6 - 114,72 - - Opracowano na podstawie: Bilansu zasobów złó ż kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2012 r. (http://geoportal.pgi.gov.pl/surowce)

Na terenie powiatu wyst ępuj ą udokumentowane zasoby geologiczne kredy jeziornej . Kreda jeziorna znana jako wapie ń łąkowy lub wapie ń jeziorny jest genetycznie zwi ązana z osadami pojeziernymi ostatniego zlodowacenia (czwartorz ęd). Znajduje ona zastosowanie w rolnictwie jako nawóz wapniowy. Ł ączne zasoby geologiczne bilansowe w 2012 r. wynosiły 5 057,1 tys. Mg i stanowiły 24,7% zasobów województwa. W stosunku do 2009 r. wzrosły o 226 tys. Mg z tytułu udokumentowania zło ża Malinowo III. Do złó ż o najwi ększych zasobach geologicznych nale żą : Barwiny, Cerkiewnik oraz Malinowo-Pole II i stanowią one 78,7% zasobów powiatu. Zło że Malinowo- Pole II posiada udokumentowane zasoby przemysłowe – 869 tys. Mg. Zasobów kredy nie eksploatowano.

Piaski i żwiry zwane dawniej kruszywem naturalnym s ą przewa żnie wieku czwartorz ędowego. Jako ść kopaliny zale ży w znacznym stopniu od genetycznego typu zło ża. Najwa żniejsze s ą zło ża o genezie lodowcowej (akumulacyjne moreny czołowe) i wodno-lodowcowej (sandry, ozy). Wyst ępuj ą głównie zło ża piasku ze żwirem. Wszystkie zło ża piasku i żwirów zostały zaliczone do złó ż kopalin pospolitych. Wykorzystywane s ą w budownictwie, w szczególno ści w inwestycjach drogowych. Rok 2012 był rokiem wzrostu udokumentowanych złó ż piasku i żwiru. Na koniec 2012 r. na terenie powiatu było 86 udokumentowanych złó ż kruszyw naturalnych o łącznych geologicznych zasobach bilansowych 188 277 tys. Mg (ok. 17,7% zasobów województwa). Udokumentowane zasoby s ą rozmieszczone na obszarze całego powiatu. Najwi ększe zasoby przemysłowe wyst ępuj ą w zło żach: Rasz ąg, Ru ś i Modliny. Zasoby przemysłowe (23 zło ża) stanowi ą 42,3% ł ącznych geologicznych zasobów bilansowych (24,7% zasobów przemysłowych województwa). Ubytek zasobów był wynikiem głównie eksploatacji prowadzonej w 23 zło żach i wyniósł 2 604 tys. Mg. Najwi ększe wydobycie miało miejsce w zło żach: Zerbu ń I, Kronowo Kolonia III oraz Kronowo VI. Eksploatacji zaniechano w 2 zło żach. W ogólnym bilansie zasobów zło ża zagospodarowane (27 – zło ża zakładów czynnych i zło ża eksploatowane okresowo) stanowi ą 52,5% zasobów powiatu. W stosunku do 2009 r. wzrosły geologiczne zasoby bilansowe kruszywa naturalnego o 29 977 tys. Mg, zasoby przemysłowe o 35 773 tys. Mg i wydobycie o 1 511 tys. Mg.

Do grupy surowców do prac in żynierskich zalicza si ę skały o charakterze ilasto- piaszczystym i gliniasto-ilastym, oraz mi ędzy innymi piaskowce i wapienie nie spełniaj ące kryteriów dla kamieni drogowych i budowlanych. Okre śla si ę je cz ęsto jako „masy ziemne do budowy”. Zasoby tej kopaliny zostały udokumentowane jako kopalina towarzysz ąca, głównie w zło żach piasków i żwirów. Na terenie powiatu istnieje jedno udokumentowane zło że Pawłowo o zasobach geologicznych 38 tys. m 3, którego eksploatacji w 2012 r. zaniechano.

Podstawowym surowcem do produkcji ceramiki budowlanej są skały ilaste. Do najwa żniejszych surowców ilastych ceramiki budowlanej nale żą iły i mułki zastoiskowe. Wykorzystywane s ą równie ż gliny lodowcowe, gliny aluwialne i zwietrzelinowe, piaski. Surowce ilaste i nieilaste cz ęsto wyst ępuj ą w jednym zło żu, tworz ąc pokłady lub przewarstwienia. Wyst ępuj ą tak że w formie samodzielnych nagromadze ń. Wszystkie zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej zostały zaliczone do złó ż kopalin pospolitych. Geologiczne zasoby bilansowe w 2012 r. wynosiły

49 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

10 675 tys. m 3 i stanowiły 19% zasobów województwa. W porównaniu z 2009 r. nast ąpił ubytek zasobów bilansowych o 311 tys. m 3. Zasoby przemysłowe ustanowione dla złó ż zagospodarowanych (Łajsy, P ęglity, Rukławki) stanowi ą 53,7% ich udokumentowanych zasobów bilansowych. Nie prowadzono czynnej eksploatacji złó ż.

Wyst ępuj ące w powiecie kopaliny ilaste do produkcji kruszywa lekkiego nadaj ą si ę do produkcji glinoporytu (agloporytu). Wi ększo ść udokumentowanych złó ż to czwartorz ędowe gliny polodowcowe. Obecnie nie produkuje si ę glinoporytu i nie eksploatuje tej kopaliny. Na terenie powiatu znajduj ą si ę 2 zło ża niezagospodarowane Ł ęgajny II i Wólka-Oterki. Zasoby stanowi ą 63,7% zasobów surowców ilastych do produkcji kruszywa lekkiego w województwie.

Torf jest osadem organicznym powstałym w pó źnym czwartorz ędzie, głównie w holocenie. Został utworzony podczas długotrwałego procesu osadzania si ę cz ęś ciowo rozło żonych szcz ątków ro ślin przy niewielkim dopływie powietrza. Ze wzgl ędu na cechy genetyczne wyró żnia si ę torfy: niskie, wysokie i przej ściowe. Torfy niskie s ą najbardziej zasobne w składniki pokarmowe, wyst ępuj ą w dolinach rzek, w obni żeniach terenowych oraz na brzegach jezior. Na obszarach wododziałów wyst ępuj ą torfy typu wysokiego. S ą one ubogie w składniki pokarmowe. Torfy wykorzystywane s ą aktualnie w ogrodnictwie do poprawiania struktury gleby i rolnictwie jako nawóz organiczny. W 2012 r. geologiczne zasoby bilansowe torfu wynosiły 114,72 tys. m3, stanowiły 1,2% zasobów województwa. Najwi ększe zasoby wyst ępuj ą w zło żu Ługwałd – 113,14 tys. m 3. Brak ustanowionych zasobów przemysłowych, nie prowadzono eksploatacji złó ż.

Eksploatacja

Powierzchnia u żytków kopalnych wynosiła 70 ha w 2012 r. i stanowiła 0,02% powierzchni geodezyjnej powiatu. Na obszarach wiejskich gmin: Biskupiec, Olsztynek i Barczewo znajdowały si ę najwi ększe powierzchnie u żytków kopalnych. Liczba zagospodarowanych złó ż w powiecie w 2012 r. wynosiła ogółem 30, w tym 27 złó ż kruszywa naturalnego. Surowce wydobywano z 23 złó ż kruszywa naturalnego. Nie prowadzono eksploatacji pozostałych złó ż kopalin. Ewidencjonowane roczne wydobycie kruszywa naturalnego na terenie powiatu olszty ńskiego w stosunku do udokumentowanych zasobów geologicznych bilansowych jest niedu że i nie przekroczyło 1,4% w 2012 roku. Aktualnie podmioty gospodarcze posiadaj ą wa żne koncesje na eksploatacj ę 39 złó ż (stan na 04.06.2014 r.). Du żym zagro żeniem dla środowiska naturalnego jest eksploatacja surowców poza koncesjami. Skala tego zjawiska nasila si ę wraz rozwojem infrastruktury w danym terenie – inwestycjami drogowymi i realizacj ą du żych obiektów budowlanych. Eksploatacja odkrywkowa powoduje trwałe przekształcenia powierzchni ziemi takie jak: degradacja pokrywy glebowej, zmiany w krajobrazie a tak że lokalne obni żenie zwierciadła wód gruntowych.

50 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 29. Rozmieszczenie wybranych złó ż kopalin w powiecie olszty ńskim (liczby oznaczaj ą numery MIDAS)

Źródło: Mapa geologiczna PIG PIB (http://m.bazagis.pgi.gov.pl/)

Tabela 17. Wybrane zło ża kopalin w powiecie i ich stan geologiczny na dzień 31.12.2012 r.

Zasoby Zasoby Wydobycie Numer geologiczne Nazwa zło ża Gmina przemysłowe w 2012 r. MIDAS bilansowe (tys. Mg) (tys. Mg) (tys. Mg) KREDA 1770 Unieszewo Gietrzwałd 194,5 - - 5752 Cerkiewnik Dobre Miasto 1 332 - - 6057 Malinowo Pole IV Olsztynek 108 - - 6209 Barwiny Olsztynek, Gietrzwałd 1 645 - -

51 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Zasoby Zasoby Wydobycie Numer geologiczne Nazwa zło ża Gmina przemysłowe w 2012 r. MIDAS bilansowe (tys. Mg) (tys. Mg) (tys. Mg) 6330 Lutek II Olsztynek - - - 6538 Zezuj Stawiguda 33,8 - - 8034 Lutek V Olsztynek 5,9 - - KRUSZYWA NATURALNE 1469 Gisiel-Dymer Dźwierzuty, Biskupiec 12 584 - - 1478 Biesówko II Biskupiec 4 634 - - 1481 Pawłowo-Mielno Olsztynek 5 665 - - Grunwald 1484 Kobułty Biskupiec 17 130 - - 1488 Ru ś Stawiguda 18 413 10 801 1 3574 Parleza Mała Biskupiec 465 - - 3582 Łęgajny Barczewo 387 - - 3599 Szałstry Jonkowo 1 214 948 26 5280 Ługwałd Dywity 2 700 2 035 69 5433 Rasz ąg Biskupiec 24 346 19 634 24 6086 Botowo Biskupiec 3 244 - - 7784 Pawłowo Olsztynek 50 - - 8814 Węgajty Jonkowo 2 299 2 299 171 10172 Mątki IV Jonkowo 1 504 1 201 25 10909 Bukwałd Dywity 1 150 - - 11218 Witramowo Olsztynek 4 713 3 848 66 12317 Podle śne Kolonia Dobre Miasto 2 545 2 234 82 13531 Lichtajny Olsztynek 225 - 37 13649 Szałstry I Jonkowo 1 148 1 148 49 13714 Modliny Jeziorany 12 165 9 769 227 14095 Botowo III Biskupiec 1 514 - - 14216 Kronowo VI Barczewo 2 799 2 655 241 14241 Królikowo Olsztynek 25 - - 14351 Skajboty Barczewo 3 150 - - 14457 Nowe Włóki IV Dywity 111 - 6 14577 Kronowo Kolonia Barczewo III 3 700 2 891 374 14816 Łapka 2 Barczewo 9 956 8 040 200 15447 Zerbu ń II Jeziorany 968 - - 15919 Barcikowo III Dobre Miasto 327 - - 16297 Kobułty I Biskupiec 313 - - 16417 Kronowo VII Barczewo 2012 r. – brak danych 17043 Gry źliny Olsztynek 2012 r. – brak danych (tys. m 3) (tys. m 3) (tys. m 3) SUROWCE ILASTE CERAMIKI BUDOWLANEJ 2279 Sapuny Barczewo 2 300 - - 2280 Łęgajny Barczewo 1 235 - - 2281 Rukławki Biskupiec 1 632 1 632 - 2283 Łajsy Gietrzwałd 3 107 697 - 2289 Parlice Wielkie Biskupiec 645 - - 3112 Klucznik Barczewo 209 - - Surowce ILASTE DO PRODUKCJI KRUSZYWA LEKKIEGO 1267 Łęgajny II Barczewo 1 401 - - TORFY 6706 Ługwałd Dywity 113,14 - - Żródło: Bilans zasobów złó ż kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2012 r. (http://geoportal.pgi.gov.pl/surowce)

52 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

3.1.6. Gleby

Teren powiatu charakteryzuje si ę mozaikowatym, o bardzo du żej zmienno ści przestrzennej, układem form rze źby i materiału podło ża. Obszar ten cechuje du ża ró żnorodno ść utworów glebowych wytworzonych z materiałów zwałowych (gliny zwałowe, piaski, żwiry) oraz wodnolodowcowych (piaski, żwiry, pyły), a tak że z utworów zastoiskowych (iły). Wyst ępuj ą równie ż osady holoce ńskie (o ró żnym składzie granulometrycznym) i utwory organiczne (torfy, muły, gytie). Na północy przewa żaj ą tereny gliniastej moreny dennej, na południu za ś piaski i żwiry. Dominuj ą obszary gleb brunatnych wła ściwych oraz rdzawych. Na stromiznach wzniesie ń wyst ępuj ą przewa żnie gleby słabo wykształcone za ś u podnó ży narastaj ą deluwia. Wśród gleb hydrogenicznych przewa żaj ą gleby murszowo-torfowe powstałe przewa żnie na skutek przesuszania przez melioracj ę. Wyst ępuj ą one w rozproszeniu przewa żnie pod u żytkami zielonymi. Madom rzecznym towarzysz ą gleby mułowe, murszowe i torfowe. Wyst ępuj ą głównie gleby III i IV klasy bonitacyjnej. Gleby le śne i ł ąkowe zachowały w du żym stopniu swoje naturalne wła ściwo ści. Wła ściwo ści gleb gruntów ornych, terenów miejskich i przemysłowych wskutek dostosowania ich wła ściwo ści do wymaga ń ro ślin uprawnych lub w wyniku działalno ści pozarolniczej zostały w znacznym stopniu zmienione.

Wyniki bada ń monitoringowych gleb

Wyniki bada ń gleb prowadzonych przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Olsztynie w latach 2009-2012 wskazuj ą na utrzymuj ący si ę znaczny udział gleb nadmiernie zakwaszonych – 49% badanych gleb miało odczyn bardzo kwa śny lub kwa śny. Gleby o odczynie bardzo kwa śnym o pH poni żej 4,5 stanowiły 15% powierzchni przebadanych u żytków rolnych, kwa śnym (4,5

Rys. 30. Zasobno ść przyswajalnych form makroelementów w glebach u żytków rolnych powiatu olszty ńskiego badanych w latach 2009-2012

Magnez (Mg) 3% 12% 32% 26% 27%

Potas (K2O) 4% 16% 38% 22% 20%

Fosfor (P2O5) 13% 28% 22% 15% 22%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Udział procentowy

bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka

Źródło: Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2012 r. WIO Ś Olsztyn 2013

53 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

W skali powiatu gleby o bardzo niskiej i niskiej zawarto ści przyswajalnego fosforu stanowiły 41% powierzchni badanych u żytków rolnych, potasu – 20% i magnezu – 15% (odpowiednio 34%, 26% i 19% w województwie). Porównuj ąc wyniki bada ń zasobno ści gleb w makroelementy z poprzednim okresem badawczym 2006-2009, zauwa ża si ę spadek udziału gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobno ści magnezu, potasu i fosforu. Przeprowadzone przez Instytut Upraw i Nawo żenia Gleb w Puławach w latach 1995, 2000, 2005 i 2010 r. badania w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowo ści Klebark Mały, gm. Purda wskazuj ą na brak istotnych zmian zawarto ści metali ci ęż kich, siarki siarczanowej (S-SO 4) oraz wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA) w glebie. Zawarto ść kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku oraz S-SO 4 jest mało zró żnicowana w poszczególnych latach bada ń, a zaistniałe zmiany ich zawarto ści w glebie mieszcz ą si ę w obr ębie jednej klasy. Zanieczyszczenie gleby metalami cięż kimi, WWA i siark ą kształtuje si ę na poziomie ich zawarto ści naturalnej w glebie. Stan zanieczyszczenia gleb wymienionymi pierwiastkami (substancjami) nie wpływa w sposób zasadniczy na ich przydatno ść rolnicz ą. Brak wi ększych zmian zawarto ści wy żej wymienionych pierwiastków (substancji) wynika ze stosunkowo niewielkiego ich dopływu powodowanego działalno ści ą gospodarcz ą człowieka. Według rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 09 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359) w punkcie badawczym Klebark Mały, gm. Purda nie stwierdzono w 2010 r. przekrocze ń warto ści dopuszczalnych.

Tabela 18. Zawarto ść metali ci ęż kich, WWA, pierwiastków przyswajalnych dla ro ślin oraz pH w 0-20 cm warstwie ornej gleby w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Klebarku Małym w latach 1995-2010

Pierwiastek/ Zawarto ść w glebie Jednostka Uwagi substancja 1995 2000 2005 2010 Cd (kadm) mg/kg gleby 0,16 0,19 0,16 0,09 zawarto ść naturalna Cu (mied ź) mg/kg gleby 26,8 24,7 21,4 17,5 zawarto ść naturalna Ni (nikiel) mg/kg gleby 36,7 38,0 36,9 28,9 zawartość naturalna Pb (ołów) mg/kg gleby 12,1 10,4 10,5 16,2 zawarto ść naturalna Zn (cynk) mg/kg gleby 67,5 75,0 76,0 74,4 zawarto ść naturalna zawarto ść naturalna Σ13 WWA µg/kg gleby 197 342 210 196 (nie zanieczyszczona) - 2010 r. mg S-SO zawarto ść niska Siarka przyswajalna 4 0,38 0,28 0,31 1,75 /100 g gleby naturalna mg P O gleba bardzo Fosfor przyswajalny 2 5 1,4 1,0 7,2 22,9 /100 g gleby zasobna - 2010 r. mg K O - Potas przyswajalny 2 18,8 21,3 34,9 43,6 /100 g gleby mg Mg - Magnez przyswajalny 20,00 18,80 20,10 22,90 /100 g gleby Odczyn "pH " - pH 5,9 6,1 6,2 7,0 w zawiesinie KCl Stopnie (klasy) zanieczyszczenia gleby w ppk Klebark Mały w 2010 r. wg metodyki IUNG: - metale ci ęż kie: 0 (0 – V), - S-SO4: I (I – IV), - WWA: 0 (0° – 5°). Opracowano na podstawie: Siebielec G. i in. 2012. Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 2010-2012. IUNG PIB Puławy

Zró żnicowanie zasobno ści w przyswajalne formy składników nawozowych (fosfor, potas, magnez) na przestrzeni 15 lat wynika ze stosowanego poziomu nawo żenia oraz warunków naturalnych. Analiza zasobno ści gleb w składniki pokarmowe oraz znajomo ść odczynu gleb pozwala dostosowa ć nawo żenie do potrzeb pokarmowych uprawianych ro ślin i wykluczy ć wpływ nadmiernego lub niezrównowa żonego stosowania nawo żenia. Nie wykorzystane przez ro śliny składniki mog ą zanieczyszcza ć środowisko wodne.

54 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

3.1.7. Powietrze atmosferyczne

Na skutek procesów naturalnych oraz działalno ści człowieka emitowane s ą do atmosfery substancje szkodliwe dla człowieka. Jako ść powietrza w powiecie olszty ńskim zale ży głównie od wielko ści i rozkładu przestrzennego emisji ze źródeł stacjonarnych oraz źródeł mobilnych, wynika równie ż z napływów mas powietrza z terenów s ąsiednich i dalszych odległo ści oraz przemian fizykochemicznych zachodz ących w atmosferze.

Ze wzgl ędu na niekorzystne oddziaływanie zanieczyszcze ń powietrza na zdrowie ludzi i kondycj ę ekosystemów, co roku jest dokonywana ocena jako ści powietrza pod k ątem jego zanieczyszczenia: dwutlenkiem siarki (SO 2), dwutlenkiem azotu/tlenkami azotu (NO 2/NO X), tlenkiem węgla (CO), benzenem (C 6H6), ozonem (O 3), pyłem zawieszonym PM10 i PM2,5 oraz zanieczyszczeniami oznaczanymi w pyle PM10: ołowiem (Pb), arsenem (As), kadmem (Cd), niklem (Ni) i benzo(a)pirenem (BaP). WIO Ś w Olsztynie ocenił jako ść powietrza w województwie warmi ńsko-mazurskim w latach 2010-2012 z uwzgl ędnieniem trzech stref obejmuj ących: - miasto Olsztyn; - miasto Elbl ąg; - stref ę warmi ńsko-mazursk ą.

Powiat olszty ński znajduje si ę środkowej cz ęś ci strefy warmi ńsko-mazurskiej i s ąsiaduje bezpo średnio ze stref ą miasto Olsztyn. Ocena jako ści powietrza atmosferycznego w strefach została przeprowadzona oddzielnie dla ka żdego zanieczyszczenia z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia (SO 2, NO 2, CO, C 6H6, O 3, pył zawieszony: PM10 i PM2,5 oraz zawarto ść Pb, Ni, Cd, As, BaP w pyle PM10) oraz kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin (SO 2, NO X, O 3). Pod k ątem obu kryteriów jest oceniana tylko strefa warmi ńsko-mazurska. W latach 2010-2012 na terenie strefy warmi ńsko-mazurskiej oraz strefy miasto Olsztyn (Zalewski 2011, 2012, 2013) stwierdzono, że: 1. st ęż enia zanieczyszcze ń: SO 2, NO 2, CO, C6H6, O3, pyłu PM2,5 i Pb, Ni, Cd, As w pyle PM10 ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia oraz st ęż enia zanieczyszcze ń: SO 2, NO X i O 3 ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin nie przekraczały warto ści odpowiednio dopuszczalnych i docelowych; 2. wyst ąpiły przekroczenia warto ści poziomu celu długoterminowego (do 2020 r.) dla ozonu zarówno pod k ątem ochrony zdrowia jak i ro ślin; 3. st ęż enia metali w pyle PM10 od kilku lat mieszcz ą si ę poni żej dolnych progów oszacowania; 4. ka żdego roku wyst ąpiły przekroczenia poziomów: a. dopuszczalnego PM10 oraz docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 w strefie warmi ńsko-mazurskiej, b. docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 w strefie miasto Olsztyn; 5. przekroczenia dotycz ą wył ącznie jako ści powietrza ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi; 6. nie zanotowano przekrocze ń ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin.

Główn ą przyczyn ą przekrocze ń była wzmo żona emisja zanieczyszcze ń ze źródeł komunalnych (bytowych) w okresie zimowym w niekorzystnych warunkach klimatycznych. W przypadku BaP dodatkowym czynnikiem zwi ększaj ącym emisj ę jest niska jako ść materiału grzewczego spalanego w zbyt niskich temperaturach oraz spalanie tworzyw sztucznych. Analiza danych za lata 2010-2012 (Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko- mazurskiego, 2013) pozwala wnioskowa ć, że od kilku lat jako ść powietrza na omawianym terenie jest na ogół dobra. St ęż enia zanieczyszcze ń gazowych: SO 2, NO 2, CO, C6H6 charakteryzuj ą si ę niskimi warto ściami w stosunku do poziomów dopuszczalnych, warto ści średnioroczne pozostaj ą od kilku lat na podobnym poziomie. Obecnie nie przewiduje si ę zagro żenia wyst ąpienia przekrocze ń poziomów dopuszczalnych okre ślonych dla tych substancji. Mniej korzystne s ą oceny dla pyłu PM10 i benzo(a)pirenu. Wyniki oceny uzyskane w latach 2010-2012 potwierdzaj ą zagro żenie dla zdrowia ludzi wyst ąpieniem przekrocze ń poziomów: dopuszczalnego PM10 oraz docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10. W 2013 r. Zarz ąd Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego przyst ąpił do opracowania „Programu ochrony powietrza ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn”. Przyj ęty do realizacji Program okre śla działania, których realizacja spowoduje obni żenie st ęż enia benzo(a)pirenu w powietrzu do poziomu docelowego i utrzymania go

55 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 na takim poziomie. Termin realizacji programu ochrony powietrza ustalono na dzie ń 31.12.2023 r. (http://bip.warmia.mazury.pl, 12.05.2014 r.).

Aktualnie opracowano „Program Ochrony Powietrza dla strefy warmi ńsko-mazurskiej ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM10 i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 wraz z Planem działa ń krótkoterminowych ze wzgl ędu na ryzyko wyst ąpienia przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10” oraz „Plan działa ń krótkoterminowych dla strefy warmi ńsko-mazurskiej ze wzgl ędu na ryzyko wyst ąpienia przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10”. Oba projekty ogłoszono 26.08.2014 r. (bip.warmia.mazury.pl)

Głównym celem sporz ądzenia i wdro żenia Programu Ochrony Powietrza jest przywrócenie naruszonych standardów jako ści powietrza, a przez to poprawa warunków życia mieszka ńców, podwy ższenie standardów cywilizacyjnych oraz lepsza jako ść życia w strefie. Program koncentruje si ę na istotnych powodach wyst ępowania przekrocze ń zanieczyszcze ń powietrza pyłem zawieszonym PM10 i benzo(a)pirenem oraz na znalezieniu skutecznych i mo żliwych do zrealizowania działa ń naprawczych, których wdro żenie spowoduje obni żenie poziomu tych zanieczyszcze ń co najmniej do poziomu dopuszczalnego b ądź docelowego. Realizacja zada ń zmierzaj ących do obni żenia emisji komunalnej oraz emisji komunikacyjnej wynikaj ących z Programu Ochrony Powietrza ma na celu zmniejszenie st ęż eń substancji zanieczyszczaj ących w powietrzu do poziomów dopuszczalnych/docelowych i utrzymywania ich na takim poziomie. Zaproponowane działania naprawcze nale ży wdro żyć jak najszybciej, maj ąc na uwadze mo żliwo ści techniczne i finansowe samorz ądów. Termin realizacji Programu ustalono na 10 lat.

„Plan działa ń krótkoterminowych dla strefy warmi ńsko-mazurskiej ze wzgl ędu na ryzyko wyst ąpienia przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10” oraz b ędący integraln ą cz ęś ci ą Programu Ochrony Powietrza „Plan działa ń krótkoterminowych ze wzgl ędu na ryzyko wyst ąpienia przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10” s ą dokumentami w których ustala si ę działania maj ące na celu: - zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia przekrocze ń poziomów docelowych/ dopuszczalnych/alarmowych zanieczyszcze ń w powietrzu; - ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekrocze ń, w szczególno ści benzo(a)pirenu. Działania krótkoterminowe okre ślono głównie w trybie informacji i zalece ń. Działania nakazowe wynikaj ą wył ącznie z wymogów prawa ogólnokrajowego lub miejscowego; obowi ązuj ą przez cały rok. Wdro żenie Planów Działa ń Krótkoterminowych musi by ć poprzedzone szerok ą kampani ą informacyjn ą oraz szerok ą edukacj ą społecze ństwa.

Badania monitoringowe jako ści opadów atmosferycznych

Istotnym wska źnikiem stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest jako ść opadów atmosferycznych. Opady atmosferyczne s ą elementem meteorologicznym gromadz ącym i przenosz ącym zanieczyszczenia, a tym samym oddziałuj ącym na ekosystemy poprzez procesy eutrofizacji oraz zakwaszania gleb i wód. Procesy te s ą zwi ązane z obecno ści ą w powietrzu mi ędzy innymi: dwutlenku siarki, tlenków azotu, amoniaku oraz ich depozycj ą do podło ża. Opady s ą równie ż źródłem składników mineralnych spłukiwanych z powierzchni ro ślin i innych obiektów. Miernikiem jako ści opadów atmosferycznych jest warto ść pH. Naturalny stopie ń zakwaszenia wód opadowych wynosi 5,6. Opady o warto ści pH poni żej 5,6 okre ślane jako „kwa śne deszcze” na stacji monitoringowej w Olsztynie w 2011 r. stwierdzono w 41% dobowych próbek opadów (95 - całkowita ilo ść pomiarów). Warto ści pH mie ściły si ę w zakresie od 4,38 do 7,02, średnia roczna wa żona wyniosła 5,26. W wieloleciu 2001-2010 ilo ść „kwa śnych deszczy” kształtowała si ę na poziomie 66% całkowitej liczby opadów. Na obszar powiatu olszty ńskiego w 2011 r. wody opadowe wniosły m.in.: 3530 ton siarczanów -2 - (12,43 kg SO 4 /ha), 1818 ton chlorków (6,40 kg Cl /ha), 730 ton (N) azotynów i azotanów (2,57 kg N/ha), 1343 tony azotu amonowego (4,73 kg N/ha), 2428 ton azotu ogólnego (8,55 kg N/ha), 65,9 tony fosforu ogólnego (0,232 kg P/ha), 53,7 tony żelaza (0,189 kg Fe/ha), 1,79 tony ołowiu (0,0063 kg Pb/ha), 0,321 tony kadmu (0,00113 kg Cd/ha). Wielkości wprowadzonych badanych substancji malej ą

56 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

-2 - + - - zgodnie z szeregiem: SO 4 > N og > Cl > N(NH 4 ) > Ca > Na > N(NO 2 + NO 3 ) > K > Mg > P og > Zn > Fe > Mn > Cu > H + > Pb > Ni > Cr > Cd. Analizuj ąc wielko ść ładunków jednostkowych badanych substancji deponowanych z opadem do podło ża na terenie powiatu olszty ńskiego zauwa ża si ę, że w przypadku wi ększo ści badanych substancji s ą one ni ższe od średnich dla województwa. Nieznacznie wy ższe od średniej dla województwa s ą ładunki jednostkowe: azotu amonowego, żelaza, ołowiu i manganu. Podobna zale żno ść wyst ąpiła w przypadku miasta Olsztyn (Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego, 2012).

3.1.8. Hałas i promieniowanie

Hałas

Klimat akustyczny środowiska w powiecie olszty ńskim kształtowany jest głównie przez hałas komunikacyjny, a w szczególno ści drogowy. Źródłem informacji o stanie akustycznym środowiska s ą mi ędzy innymi mapy akustyczne. Pokazuj ą one aktualny stan klimatu akustycznego i liczb ę ludno ści nara żon ą na hałas. Po średnio prezentuj ą presj ę poszczególnych rodzajów źródeł d źwi ęku na środowisko. Hałas mo że by ć rozpatrywany w dwóch aspektach: w wielko ściach fizycznych i w kategoriach subiektywnych ocen, psychofizjologicznych zarówno pod względem szkodliwo ści dla zdrowia jak i uci ąż liwo ści.

Mapy akustyczne dla dróg krajowych o ruchu powy żej 3000000 pojazdów rocznie na terenie powiatu olszty ńskiego Mapy akustyczne zostały wykonane mi ędzy innymi dla fragmentów dróg krajowych na terenie powiatu olszty ńskiego (Rys. 31) zestawionych w tabeli 19. Analiz ą akustyczn ą w 2011 r. zostały obj ęte badane obszary pasa drogowego oraz dwóch pasów o szeroko ści 800 m ci ągn ących si ę wzdłu ż obu stron drogi (Migaszewski z zespołem, 2012).

Rys. 31. Szkic lokalizac ji odcinków dróg krajowych obj ętych opracowaniem map akustycznych w 2011 r. na terenie powiatu olszty ńskiego

57 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 19. Charakterystyka badanych odcinków dróg na terenie powiatu olszty ńskiego

Nr drogi Nazwa odcinka drogi Gminy w zasi ęgu obszaru analizy krajowej 7 Rychnowo-Olsztynek Olsztynek (miasto) 7 Olsztynek-Pawłowo Olsztynek (miasto i obszar wiejski) 7 Pawłowo-Nidzica Olsztynek (obszar wiejski) 16 Ostróda-Gietrzwałd Gietrzwałd 16 Gietrzwałd-Olsztyn Gietrzwałd, Jonkowo 16c Olsztyn-węzeł Barczewo Barczewo (miasto i obszar wiejski), Purda 16c/16 węzeł Barczewo-Biskupiec Barczewo (miasto i obszar wiejski), Biskupiec (miasto i obszar wiejski) 51 Dobre Miasto (przej ście) Dobre Miasto (miasto i obszar wiejski) (do PR J0083) 51 Olsztyn-Stawiguda Stawiguda 51 Stawiguda-Olsztynek Stawiguda, Olsztynek (miasto i obszar wiejski)

Tabela 20. Charakterystyka wybranych wska źników nara żenia na hałas na obszarze obj ętym analiz ą akustyczn ą na terenie powiatu olszty ńskiego

Poziom imisji hałasu Wska źnik 55-60 60-65 65-70 70-75 > 75 dB dB dB dB dB Liczba lokali mieszkalnych nara żonych na hałas w 1 242 413 223 75 16 przedziałach stref imisji dla wska źnika L DWN Liczba osób nara żonych na hałas w przedziałach stref 3 767 1 370 789 294 55 imisji dla wska źnika L DWN Liczba lokali mieszkalnych nara żonych na hałas w 780 316 122 39 3 przedziałach stref imisji dla wska źnika L N Liczba osób nara żonych na hałas w przedziałach stref 2 499 1 090 466 135 11 imisji dla wska źnika L N Powierzchnie obszarów eksponowanych na hałas 2 29,93 14,77 7,21 3,88 2,45 ocenianych wska źnikiem L DWN w km Powierzchnie obszarów eksponowanych na hałas 2 23,81 11,23 5,39 3,14 0,91 ocenianych wska źnikiem L N w km LDWN - długookresowy średni poziom d źwi ęku A w przedziale czasu odniesienia równym wszystkim dobom w roku LN - długookresowy średni poziom d źwi ęku A w przedziale czasu odniesienia równym wszystkim porom nocy w roku

Tabela 21. Ludno ść eksponowana na hałas na obszarze obj ętym analiz ą akustyczn ą

Liczba osób nara żonych na hałas Nazwa odcinka drogi w przedziałach stref imisji dla wska źnika L DWN 55-60 dB 60-65 dB 65-70 dB 70-75 dB > 75 dB Rychnowo-Olsztynek 152 197 39 20 3 Olsztynek-Pawłowo 1 116 379 230 13 6 Pawłowo-Nidzica 110 45 39 7 8 Ostróda-Gietrzwałd 219 125 82 41 14 Gietrzwałd-Olsztyn 78 44 6 0 0 Olsztyn-węzeł Barczewo 507 156 34 0 0 węzeł Barczewo-Biskupiec 430 71 20 0 0 Dobre Miasto/przej ście/ (do PR J0083) 245 314 270 183 19 Olsztyn-Stawiguda 168 45 24 0 0 Stawiguda-Olsztynek 1 723 412 260 36 10

58 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Liczba osób nara żonych na hałas Nazwa odcinka drogi w przedziałach stref imisji dla wska źnika L N 55-60 dB 60-65 dB 65-70 dB 70-75 dB > 75 dB Rychnowo-Olsztynek 114 90 34 10 0 Olsztynek-Pawłowo 788 404 85 6 3 Pawłowo-Nidzica 106 28 34 12 4 Ostróda-Gietrzwałd 155 102 52 36 4 Gietrzwałd-Olsztyn 77 10 3 0 0 Olsztyn-węzeł Barczewo 253 69 2 0 0 węzeł Barczewo-Biskupiec 254 29 0 0 0 Dobre Miasto/przej ście/ (do PR J0083) 307 287 225 43 0 Olsztyn-Stawiguda 81 31 5 0 0 Stawiguda-Olsztynek 1 056 404 97 30 3

Zestawienie dla badanych obszarów: powierzchni, liczby lokali mieszkalnych oraz ludno ści nara żonej na oddziaływanie ponadnormatywnych poziomów hałasu zamieszkuj ącej na tych obszarach, przedstawiono w Tabelach 20 i 21.

Po zmianie przepisów ( Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 2012 r. zmieniaj ące Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r., poz.112) ) dokonano aktualizacji map przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu w otoczeniu dróg krajowych m.in. na odcinkach wymienionych w Tabeli 19. Stwierdzono naruszenie dopuszczalnych poziomów hałasu na dwóch odcinkach: - Ostróda-Gietrzwałd (16) – przekroczenia na terenach mieszkaniowych 0-5 dB dla wska źnika LDWN według mapy akustycznej, - Dobre Miasto /przej ście/ (do PR J0083) (51) – przekroczenia na terenach mieszkaniowych 0-5 dB dla wska źników L DWN i L N według mapy akustycznej.

Aktualnie opracowano projekt „Programu ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami, poło żonych wzdłu ż dróg krajowych oraz wojewódzkich na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego, o obci ąż eniu ponad 3 mln pojazdów rocznie, których eksploatacja spowodowała negatywne oddziaływanie akustyczne w wyniku przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu okre ślonych wska źnikami L DWN i L N”. Projekt ogłoszony 27.08.2014 r. (bip.warmia.mazury.pl)

Program ma na celu wskazanie działa ń, których realizacja spowoduje docelowo dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego na terenach, na których nast ąpiły przekroczenia obowi ązuj ących norm. Swoim zakresem obejmuje wszystkie odcinki dróg wojewódzkich i krajowych na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego, po których przeje żdża ponad 3000000 pojazdów rocznie, w otoczeniu których wyst ępuj ą przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu wyra żonych wska źnikami L DWN i L N. Na terenie powiatu olszty ńskiego program obejmuje dwa odcinki dróg krajowych: - DK 7 Ostróda-Gietrzwałd (105+337 – 126+200) - przekroczenia na terenach mieszkaniowych 0-5 dB dla wska źnika L DWN , - DK 51 Dobre Miasto (61+964 – 65+752) - przekroczenia na terenach mieszkaniowych 0-5 dB dla wska źników L DWN i L N. Dla obu odcinków dróg zgodnie z przyj ętą metodyk ą realizacji Programu zaproponowano jedynie działania wspomagaj ące (prewencyjne): - kontrola przestrzegania przepisów odno śnie pr ędko ści ruchu, - kontrola stanu nawierzchni drogowej, - uwzgl ędnianie zasad kształtowania przestrzeni w otoczeniu źródeł hałasu dla nowotworzonych planów zagospodarowania przestrzennego. Opisane w Programie działania przynios ą, oprócz obni żenia poziomu hałasu, tak że inne korzy ści np. popraw ę bezpiecze ństwa ruchu, zmniejszenie wprowadzanych zanieczyszcze ń ze źródeł liniowych, a przestrzeganie zasad wła ściwego planowania przestrzennego pozwoli zapobiec powstawaniu konfliktów akustycznych w przyszło ści. .

59 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Wybrane oceny stanu akustycznego środowiska wykonane przez WIO Ś w Olsztynie:

Dobre Miasto (2008 r.)

Pomiary hałasu drogowego prowadzono przy drodze krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn – Bezledy w rejonie ul. Orła Białego. Prowadzone pomiary wykazały przekroczenie dopuszczalnych długookresowych średnich poziomów d źwi ęku A w przedziale czasu odniesienia równym wszystkim dobom w roku (L DWN ) oraz w przedziale czasu odniesienia równym wszystkim porom nocy (L N) odpowiednio o 12,4 dB i 14,2 dB. Oszacowana liczba osób eksponowanych na hałas na badanym terenie wyniosła 144 (Rydel i in. 2009).

Tabela 22. Długookresowy poziom hałasu w Dobrym Mieście i Barczewie.

Miasto Dopuszczalne długookresowe Przekroczenie dopuszczalnych Wyniki oblicze ń Rok pomiarów średnie poziomy d źwi ęku A długookresowych średnich [dB] [dB] poziomów d źwi ęku A [dB]

LDWN LN przedział przedział czasu czasu

LDWN LN odniesienia odniesienia LDWN LN równy równy wszystkim wszystkim dobom w roku porom nocy Dobre Miasto ul. Orła Białego 72,4 64,2 60 50 12,4 14,2 2008 r. Barczewo ul. Wojska 63,1 52,7 60 50 3,1 2,7 Polskiego 2011 r. Uwaga: Warto ści dopuszczalne przed zmian ą przepisów w 2011 r.

Barczewo (2011 r.)

W Barczewie krzy żuj ą si ę droga krajowa nr 16 z drog ą wojewódzk ą nr 595. Badania monitoringowe hałasu prowadzono w 3 punktach zlokalizowanych na obszarach o najwi ększej ekspozycji na hałas oraz/lub w pobli żu obiektów obj ętych szczególnymi wymogami akustycznymi. W punkcie przy ul. Wojska Polskiego na podstawie pomiarów obliczono długookresowe poziomy hałasu. Obliczone warto ści wykazały przekroczenie dopuszczalnych długookresowych średnich poziomów d źwi ęku A w przedziale czasu odniesienia równym wszystkim dobom w roku (L DWN ) oraz w przedziale czasu odniesienia równym wszystkim porom nocy (L N) odpowiednio o 3,1 dB i 2,7 dB. W pozostałych 2 punktach wyznaczono równowa żny poziom hałasu drogowego dla okresu dnia i nocy (poziom krótkookresowy). Stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu drogowego

(L Aeq ) w okresie dnia w punkcie przy ul. Słowackiego o 2,3 dB. Oszacowana liczba osób eksponowanych na hałas przekraczaj ący warto ści dopuszczalne na badanym terenie wyniosła 853 osoby w rejonie ul. Wojska Polskiego oraz 50 osób w rejonie ul. Słowackiego (Jakimuszko-Bry ś i in. 2012).

60 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 23. Równowa żne poziomy hałasu oraz warto ści przekrocze ń poziomów dopuszczalnych w Barczewie i Olsztynku

Równowa żny poziom Warto ść przekroczenia [dB] hałasu drogowego L Aeq Zabudowa Zabudowa Punkt pomiarowy jednorodzinna wielorodzinna (rok pomiarów) Poziom lub tereny zabudowy Pora doby lub zabudowa hałasu [dB] zwi ązanej ze stałym mieszkaniowo- lub czasowym usługowa pobytem młodzie ży Barczewo Plac Ratuszowy Dzie ń 58,9 - (2011 r.) Noc 46,3 - Barczewo ul. Słowackiego Dzie ń 57,3 2,3* (2011 r.) Noc 45,9 - Olsztynek ul. Daszy ńskiego Dzie ń 64,8 brak 3,8 (2012 r.) Noc 56,2 0,2 0,2 Olsztynek ul. Ko ściuszki Dzie ń 56,5 brak brak (2012 r.) Noc 44,9 brak brak Olsztynek ul. Szkolna/Kolejowa Dzie ń 50,0 brak brak (2012 r.) Noc 32,1 brak brak Olsztynek ul. Warszawska Dzie ń 64,1 brak 3,1 (2012 r.) Noc 51,6 brak brak * - warto ść przekroczenia przed zmian ą przepisów w 2011 r.

Olsztynek (2012 r.)

Przez miasto przechodzi linia kolejowa oraz krzy żuj ą si ę drogi krajowe i ekspresowe. W Olsztynku prowadzono monitoring hałasu w 4 punktach zlokalizowanych przy drogach lokalnych w obszarach o najwi ększej ekspozycji na hałas oraz/lub w pobli żu obiektów obj ętych szczególnymi wymogami akustycznymi. Najwi ększe przekroczenie poziomów dopuszczalnych hałasu (L Aeq ) o 3,8 dB w porze dnia i 0,2 dB w porze nocy stwierdzono przy ul. Daszy ńskiego dla zabudowy jednorodzinnej. Głównym źródłem hałasu przy tej ulicy s ą przejazdy samochodów ci ęż arowych. Przekroczenie warto ści dopuszczalnej o 3,1 dB w porze dnia zaobserwowano równie ż przy ul. Warszawskiej dla terenu pobliskiej szkoły (Popławski 2013).

Hałas instalacyjny (przemysłowy)

W 2012 r. WIO Ś w Olsztynie stwierdził przekroczenia dopuszczalnego d źwi ęku w stosunku do obowi ązujących decyzji o dopuszczalnych poziomach hałasu w środowisku w TESCO Dobre Miasto 34034 w Dobrym Mie ście przy ul. Zwyci ęstwa 44 oraz w NUTRIPOL Sp. z o.o. w Olsztynku przy ul. Mierkowskiej 1/4 (Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego, 2013). Na podstawie przeprowadzonych pomiarów w latach 2007-2011 Market TESCO w Dobrym Mie ście (źródło hałasu: wentylatory urz ądze ń chłodniczych, klimatyzator) został zaliczony do grupy najbardziej hała śliwych zakładów (działalno ści) w porze nocnej (www.gios.gov.pl/halas, 15.05.2014 r.) . Na podstawie przedstawionych wyników okresowych pomiarów hałasu w latach 2011-2012 w obiektach posiadaj ących wydane decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu (4 podmioty), nie stwierdzono przekrocze ń warto ści dopuszczalnych (Informacja Starostwa Powiatowego w Olsztynie).

Hałas na akwenach wodnych

Na terenie powiatu olszty ńskiego obowi ązuje zakaz u żywania jednostek pływaj ących z silnikami spalinowymi na 28 jeziorach i 1 rzece ustanowiony Uchwał ą Nr XXII/307/2013 Rady Powiatu w Olsztynie z dnia 30 sierpnia 2013 r.

61 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 24. Wykaz akwenów na których obowi ązuje zakaz u żywania jednostek pływaj ących z silnikami spalinowymi

Lp. Gmina Nazwa akwenu Jez. Bartołtowskie, Jez. Orzyc, Jez. Pisz, Jez. Tumia ńskie, Jez. Wad ąg, 1 Barczewo Jez. Kierzli ńskie 2 Biskupiec Jez. Tejstymy 3 Dobre Miasto Jez. Limajno 4 Dywity Jez. Bukwałdzkie, Jez. Dywickie, Jez. Mos ąg, rzeka Wad ąg 5 Gietrzwałd Jez. Giłwa, Jez. Ł ęguckie, Jez. Sar ąg, Jez. Świ ętajno Naterskie 6 Jonkowo Jez. Szałstry Jez. Brze źno, Jez. Kiernoz Wielki, Jez. Klimut, Jez. Maróz, Jez. Mielno, 7 Olsztynek Jez. Świ ęte 8 Purda Jez. Gim, Jez. Serwent 9 Stawiguda Jez. Ła ńskie, Jez. Pluszne, Jez. Wulpi ńskie 10 Świ ątki Jez. Skolickie

Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizuj ące

W ramach monitoringu poziomów pól elektromagnetycznych na terenie powiatu olszty ńskiego w latach 2008-2012 wykonano pomiary w 9 punktach, w tym w 8 punktach na terenach wiejskich. Pomiary wykonuje si ę w trzyletnich cyklach w miejscach dost ępnych dla ludno ści. Zakres prowadzonych bada ń obejmował pomiary nat ęż enia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale cz ęstotliwo ści od 3 MHz do 3000 MHz.

Tabela 25. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych wykonanych w latach 2008-2012 na terenie powiatu olszty ńskiego

Warto ść pomiaru wielko ści fizycznej Lokalizacja punktu L.p. charakteryzuj ącej promieniowanie elektromagnetyczne [V/m] pomiarowego 2008 2009 2011 2012 1 Dobre Miasto, ul. Orła Białego 0,28 - 0,26 - 2 Tr ękusek 0,14 - 0,20 - 3 Mierki 0,04 - 0,13 - 4 Stawiguda, ul. 0,31 - 0,27 - Warszawska/Olszty ńska 5 Gietrzwałd 0,06 - 0,07 - 6 Naglady 0,09 - 0,14 - 7 Jonkowo 0,23 - 0,13 - 8 Dywity, ul. Olszty ńska 0,14 - 0,16 - 9 Mątki - 0,03 - 0,10 Opracowano na podstawie: 1. Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2008 r. WIO Ś Olsztyn 2009 2. Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2009 r. WIO Ś Olsztyn 2010 3. Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2011 r. WIO Ś Olsztyn 2012 4. Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2012 r. WIO Ś Olsztyn 2013

W żadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczenia warto ści dopuszczalnej wynosz ącej 7 V/m okre ślonej w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Wszystkie zmierzone warto ści składowej elektrycznej pól elektromagnetycznych kształtowały si ę na niskim poziomie, najwy ższy zmierzony poziom stanowił 4,4% (2008 r.) poziomu dopuszczalnego. Na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego najwy ższe zmierzone warto ści składowej elektrycznej pól elektromagnetycznych w latach 2008-2012 wynosiły odpowiednio: 19%, 9,4%, 17,4%, 17,4% oraz 9% poziomu dopuszczalnego.

62 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Promieniowanie jonizuj ące

W Polsce funkcjonuje sie ć stacji wczesnego wykrywania ska żeń promieniotwórczych, które umo żliwiaj ą bie żą cą ocen ę sytuacji radiacyjnej kraju oraz wczesne wykrywanie ska żeń promieniotwórczych. Prowadzona jest stała kontrola poziomu promieniotwórczo ści w poszczególnych komponentach środowiska, tj.: w powietrzu, wodach powierzchniowych, osadach dennych i glebie. Na terenie powiatu olszty ńskiego znajduje si ę punkt poboru wody i osadów dennych.

Monitoring ska żeń promieniotwórczych wód powierzchniowych i osadów dennych

W ramach programu PM Ś oznaczono st ęż enia promieniotwórcze 137 Cs (cez) i 90 Sr (stront) w wodach oraz 137 Cs, 239,240 Pu i 238 Pu (pluton) w osadach dennych z jeziora Wad ąg. W 2013 r. średnie st ęż enie promieniotwórcze izotopu 137 Cs w wodach jeziora wynosiło 1,69 ± 0,27 mBq/l (warto ść ± odchylenie standardowe), za ś 90 Sr – 2,46 ± 0,28 mBq/l. St ęż enie promieniotwórcze 90 Sr w wodach jeziora było wy ższe ni ż st ęż enie 137 Cs. Średnie roczne st ęż enia promieniotwórcze w osadach dennych jeziora Wadąg w 2013 r. wynosiło dla izotopów: 137 Cs – 1,86 ± 0,97 Bq/kg oraz 239,240 Pu – 15,21 ± 9,04 mBq/kg. Monitoring ska żeń promieniotwórczych wód powierzchniowych i osadów dennych pozwala na stwierdzenie, że ska żenie wód powierzchniowych 137 Cs i 90 Sr jest niewielkie. Ska żenie 137 Cs i 239,240 Pu osadów dennych pozostaje na niskim poziomie. Zarówno średnie roczne st ęż enia promieniotwórcze wszystkich badanych nuklidów jak i dane uzyskane dla pojedynczych próbek badanej wody i osadów dennych nie odbiegaj ą od wyników uzyskiwanych w poprzednich latach. Zawarto ść 137 Cs w wodach jeziora Wad ąg jest niezmienna od 10 lat (Karda ś i in. 2013).

Maj ąc na uwadze wyniki pomiarów Sieci Wczesnego Wykrywania ska żeń Radioaktywnych IMGW oraz Komunikaty Prezesa Pa ństwowej Agencji Atomistyki nale ży przyj ąć , że poziom tła promieniowania jonizuj ącego oraz otrzymywane dawki przez mieszka ńców Polski nie przekraczaj ą progów uznawanych za bezpieczne dla zdrowia i życia ludzi.

3.2. Formy obszarów chronionych

Na formy obszarów chronionych powiatu składaj ą si ę: obszary Natura 2000, rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, u żytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Dodatkowo, w powiecie ochron ą obj ęto 126 pomników przyrody. Poszczególne formy ochrony na ogół nakładaj ą si ę na siebie. I tak na przykład rezerwat mo że by ć poło żony w strefie chronionego krajobrazu, na obszarze Natura 2000 siedliskowym i jednocze śnie na obszarze Natura 2000 ptasim. Ł ącznie, 54,33% powierzchni powiatu obj ęte jest przynajmniej jedn ą form ą ochrony przyrody. Powierzchni ę tych obszarów, bez uwzgl ędnienia obszarów Natura 2000, zawiera poni ższa tabela:

Tabela 26. Obszary prawnie chronione w powiecie olszty ńskim (w ha) wg GUS

rezerwaty przyrody 4 533,4 obszary chronionego krajobrazu 147 292,2 użytki ekologiczne 937,5 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 5 888,0 pomniki przyrody 126 Źródło: BDL-GUS

3.2.1. Obszary Natura 2000

Sie ć Natura 2000 jest programem utworzenia spójnej, funkcjonalnej sieci obszarów chronionych w pa ństwach członkowskich Unii Europejskiej, realizowanym w oparciu o zapisy Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa 79/409/EWG Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. o ochronie dziko żyj ących ptaków, zast ąpiona now ą Dyrektyw ą 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa) oraz Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa 92/43/EWG Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). Dyrektywy te nakładaj ą obowi ązek wyznaczania specjalnych obszarów dla ochrony

63 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 wymienionych w zał ącznikach gatunków ptaków (Dyrektywa Ptasia) oraz siedlisk przyrodniczych, gatunków ro ślin i zwierz ąt (Dyrektywa Siedliskowa), zapewnienie wła ściwego stanu ochrony chronionym siedliskom i gatunkom oraz prowadzenia monitoringu stanu ochrony.

Dyrektywa Ptasia ma na celu ochron ę i zachowanie wszystkich populacji ptaków dziko żyj ących, prawne uregulowanie zasad handlu i pozyskiwania ptaków łownych oraz przeciwdziałanie niedopuszczalnym metodom ich łapania i zabijania. DP jest aktem prawnym Wspólnoty, na mocy którego kraje członkowskie zobowi ązane s ą do podejmowania stosownych działa ń legislacyjnych, ochronnych, kontrolnych, monitoringowych dla ochrony ptaków dziko żyj ących. Obszary Natura 2000 wyznaczone zgodnie w wymaganiami Dyrektywy Ptasiej nosz ą nazw ę Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) i ustanowione zostały Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków .

Dyrektywa Siedliskowa nakazuje ochron ę ró żnorodno ści biologicznej poprzez racjonalne użytkowanie oraz tworzenie specjalnych obszarów ochrony siedlisk, ro ślin i zwierz ąt wa żnych w skali europejskiej. Definiuje siedliska przyrodnicze o priorytetowym znaczeniu i ich stan ochrony oraz siedliska gatunków i gatunki o priorytetowym znaczeniu dla Unii Europejskiej. Obszary Natura 2000 wyznaczone zgodnie w wymaganiami Dyrektywy Siedliskowej nosz ą nazw ę Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO). Po zatwierdzeniu przez Komisj ę Europejsk ą zgłoszonych przez Polsk ę propozycji, nosz ą one nazw ę Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty, na których obowi ązuj ą wszystkie przepisy dotycz ące przedmiotów ochrony.

Na terenie powiatu olszty ńskiego wyznaczone zostały nast ępuj ące obszary Natura 2000:

Obszary o Znaczeniu dla Wspólnoty (przyszłe Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO)): – Swajnie PLH280046, wi ększa cz ęść obszaru – Warmi ńskie Buczyny PLH280033, cało ść – Jonkowo-Warkały PLH280039, cało ść – Ostoja Piska PLH280048, skrawek – Dolina Drw ęcy PLH280001, fragment – Ostoja Napiwodzko-Ramucka PLH280052, wi ększa cz ęść – Rzeka Pasł ęka PLH280006, cz ęść

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) – Puszcza Napiwodzko-Ramucka PLB280007, cz ęść – Dolina Pasł ęki PLB280002, cz ęść – Puszcza Piska PLB280008 skrawek

Obszary o Znaczeniu dla Wspólnoty (OZW) i przyszłe Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO):

Swajnie PLH280046 ; Data zatwierdzenia obszaru jako OZW: 2011-03, powierzchnia: 1186,51 ha

Obszar o znaczeniu dla Wspólnoty Swajnie to obszar obejmuj ący swym zasi ęgiem tereny le śne z istotnym udziałem gr ądu subkontynentalnego (9170-2) i niewielkim gr ądu zboczowego (9170-3) na wyniesieniach morenowych (ł ączna powierzchnia tych siedlisk wynosi 104,31 ha), oraz z podmokłymi zbiorowiskami le śnymi: sosnowy bór bagienny (91D0-2) i borealna świerczyna bagienna (91D0-5) (ł ącznie 80,31 ha), ni żowy ł ęg jesionowo-olszynowy (91E0-3) i źródliskowe lasy olszowe na ni żu (91E0-4) (ł ącznie 84,04 ha). Wśród siedlisk niele śnych w obszarze wyst ępuj ą starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150) 13,65 ha, naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne (3160) 6,83 ha, a tak że torfowiska wysokie z ro ślinno ści ą torfotwórcz ą (7110) 1,06 ha oraz torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (7140) 12,47 ha. Wymienione siedliska podmokłe znajduj ą si ę w miejscami szerokiej dolinie rzeki Kirsny, wokół kilku zbiorników wodnych w zagł ębieniach terenu. Z innych zbiorowisk ro ślinnych interesuj ące, cho ć powierzchniowo nieistotne, s ą bogate florystycznie murawy bli źniczkowe (6230). Śródle śne zbiorniki wodne, zarówno naturalne jeziorka jak i zbiorniki okresowe oraz niewielkie strumienie i rowy stanowi ą wa żne siedlisko dla bezkr ęgowców wodnych, głównie owadów. Ponadto w rzece Kirsna siedliska swoje znajduj ą takie gatunki jak wydra Lutra lutra, bóbr

64 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

europejski Castor fiber, minóg strumieniowy Lampetra planeri, głowacz białopłetwy Cottus gobio, nielicznie wyst ępuje tak że skójka gruboskorupowa Unio crassus. Ponadto na ł ąkach w dolinie rzeki stwierdzono motyla czerwo ńczyka nieparka Lycaena dispar. Stwierdzono tak że kumaka nizinnego Bombina bombina. W pobli żu zbiornika wodnego Swajnie, na mszarze pływaj ącym na obrze żu zarastaj ącego jeziorka stwierdzono obecno ść mchu - sierpowca błyszcz ącego Drepanocladus vernicosus.

Rys. 32. Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w powiecie olszty ńskim : OZW - obszary o znaczeniu dla Wspólnoty (projektowane Specjalne Obszary Ochrony), OSO (Obszary Specjalnej Ochrony)

Opracowanie własne na podstawie danych GDO Ś (http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/)

65 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Warmi ńskie Buczyny PLH280033 ; Data zatwierdzenia obszaru jako OZW: 2011-03; powierzchnia: 1525,85 ha

Głównym celem ochrony tego obszaru jest zachowanie 8 siedlisk przyrodniczych z Zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej, zajmuj ących około 63% powierzchni przedmiotowego obszaru Natura 2000: – 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion; 241,18 ha; siedlisko reprezentowane jest przez naturalne jeziora i stałe niewielkie zbiorniki wodne oraz odci ęte fragmenty koryt rzecznych z wolno pływaj ącymi w toni wodnej makrofitami (Potamion i cz ęś ciowo Nymphaeion), makrofitami zakorzenionymi w dnie oraz o li ściach pływaj ących (cz ęść Nymphaeion), a tak że prymitywnymi skupieniami drobnych ro ślin pływaj ących po powierzchni wody (Lemnetea). Są to Jezioro Łomy, Mała i Du ża Pupla, Limajno; – 9110 Kwa śne buczyny (Luzulo-Fagenion); 39,99 ha; – 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion); 492,42 ha; – 9160 Gr ąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum); 188,22 ha; – 91E0 Ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion); 79,44 ha; – 7140 Torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewa żnie z ro ślinno ści ą z Scheuchzerio- Caricetea); 7,03 ha; – 6430 Ziołoro śla nadrzeczne; 3,59 ha; – 91D0 Bory i lasy bagienne; 0,79 ha. Za przedmioty ochrony, ze wzgl ędu na powierzchni ę i reprezentatywno ść uznano 6 z nich, tj. starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, kwa śne buczyny (Luzulo-Fagenion), żyzne buczyny (Dentario glancusiowie-Fagenion, Galio odorati-Fagenion), gr ąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum), ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion), torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewa żnie z ro ślinno ści ą z Scheuchzerio-Caricetea). Za przedmioty ochrony ostoi uznano tak że takie gatunki zwierz ąt jak: 1337 bóbr europejski Castor fiber; 1355 wydra Lutra lutra; 1188 kumak nizinny Bombina bombina i 1060 czerwo ńczyk nieparek Lycaena dispar.

Jonkowo-Warkały PLH280039 ; Data zatwierdzenia obszaru jako OZW: 2011-03, powierzchnia: 226,53 ha

W obszarze chronione s ą 4 siedliska wymienione w zał ączniku I Dyrektywy Siedliskowej: – 91D0 Bory i lasy bagienne; 93,82 ha; siedlisko wyst ępuje w dwóch podtypach, tj. brzeziny bagiennej (91D0-1) oraz sosnowego boru bagiennego (91D0-2). Sosnowe bory bagienne (91D0-2) zajmuj ą ok. 29% powierzchni obszaru (dla porównania – brzeziny bagienne 91D0-1 zajmuj ą ok. 13,59% obszaru). Na przewa żaj ącej powierzchni charakteryzuj ą si ę znacz ącym stopniem degradacji na skutek przesuszenia; – 7140 Torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewa żnie z ro ślinno ści ą z Scheuchzerio- Caricetea); 26,76 ha; pod wzgl ędem fitosocjologicznym i florystycznym nale żą one do najcenniejszych elementów obszaru z licznymi rzadkimi i zagro żonymi gatunkami ro ślin, m.in. Carex chordoriza, Carex dioica, Carex limosa. – 3160 Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne;3,87 ha; – 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk; 2,51 ha; W obszarze wykazano wyst ępowanie pi ęciu gatunków zwierz ąt wymienionych w zał ączniku II do dyrektywy: 1337 bóbr europejski Castor fiber, 1188 Kumak nizinny Bombina bombina, 1166 Traszka grzebieniasta Triturus cristatus, 1042 Zalotka wi ększa Leucorrhinia pectoralis i 1060 Czerwo ńczyk nieparek Lycaena dispar.

Ostoja Piska PLH280048 ; Data zatwierdzenia obszaru jako OZW: 2011-03, powierzchnia: 57826,61 ha

Obszar obejmuje Puszcz ę Pisk ą, jeden z najwi ększych kompleksów le śnych w Polsce, o wysokiej ró żnorodno ści biologicznej (16 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I i 16 gatunków z Zał ącznika II dyrektywy siedliskowej. Jest to wa żna ostoja wydry Lutra lutra, bobra Castor fiber,

66 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

i wilka Canis lupus. Szczególnie cenne s ą zachowane w naturalnym stanie zbiorowiska ro ślinne, zwłaszcza: gr ądu subkontynentalnego (9170), naturalnych, dystroficznych zbiorników wodnych (3160), torfowisk przej ściowych i trz ęsawisk (7140), jezior eutroficznych (3150), oraz zbiorowisk ramienic w wodach mezotroficznych (3140). Na terenie ostoi rosn ą ponadto pomnikowe drzewa. Oprócz gatunków z Zał ącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, flora obszaru obejmuje gatunki prawnie chronione oraz rzadkie i zagro żone w skali kraju i regionu. Obszar jest fragmentem ostoi ptasiej o randze europejskiej E-23.

Dolina Drw ęcy PLH280001 ; Data zatwierdzenia obszaru jako OZW: 2008-02, powierzchnia: 12561,56 ha

Rzeka Drw ęca z uwagi na swój charakter stanowi korytarz ekologiczny, wykorzystywany w szczególno ści przez gatunki ryb i minogów. Dolina rzeki Drw ęcy stanowi ponadto korytarz migracji zwierz ąt, w tym ptaków (w szczególno ści gatunków b ędących przedmiotami ochrony obszaru specjalnej ochrony ptaków Bagienna Dolina Drw ęcy PLB040002). Obszar Natura 2000 Dolina Drw ęcy znajduje si ę równie ż w granicach korytarzy ekologicznych o znaczeniu ponadlokalnym (wyznaczonych przez Zakład Bada ń Ssaków PAN), wykorzystywanych przez du że ssaki. Nale ży j ą traktowa ć jako ekosystem przyrodniczy o znaczeniu ponadregionalnym. Drw ęca i jej dorzecze obj ęte jest krajowym programem restytucji ryb w ędrownych, za ś rzeka Wel jest wymieniana jako jeden z głównych cieków dorzecza Drw ęcy o walorach kwalifikuj ących j ą jako podstawowe tarlisko anadromicznych ryb w ędrownych i siedlisko ryb pr ądolubnych, b ędących w sferze zainteresowania Unii Europejskiej. Obszar stanowi cenny zasób zró żnicowanych siedlisk dla gatunków zwierz ąt rzadkich i poddanych ochronie zwi ązanych ze środowiskiem wodnym – wyst ępuj ą tu liczne i zró żnicowane siedliska przyrodnicze wymienione w Zał ączniku I Dyrektywy Siedliskowej (ł ącznie 22 siedliska, z których najwi ększe powierzchnie zajmuj ą: 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nympheion, Potamion - 1176,59 ha, 6510 Ni żowe i górskie świe że ł ąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) - 526,09 ha i 9160 Gr ąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) - 304,84 ha), a tak że 16 gatunków ro ślin i zwierz ąt wymienionych w Zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Ponadto stwierdzono obecno ść populacji rozrodczych i migruj ących gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej.

Ostoja Napiwodzko-Ramucka PLH280052 ; Data zatwierdzenia obszaru jako OZW: 2011-03, powierzchnia: 32612,78 ha.

W pokryciu terenu dominuj ą lasy oraz wody i siedliska wilgotne: jeziora, torfowiska, bagna. Rosn ą tu przede wszystkim bory sosnowe, w zagł ębieniach terenu zdarzaj ą si ę lasy mieszane, wilgotne bory i bory bagienne. Gr ądy, ł ęgi, olsy i zaro śla wierzbowe wyst ępuj ą w postaci niewielkich płatów. Na terenie ostoi znajduje si ę wiele jezior (najwi ększe z nich to J. Ła ńskie - 1070 ha, J. Pluszne - 908 ha, J. Ko śno - 552 ha, J. Omulew - 549 ha, J. Mróz - 332 ha), w śród nich przewa żaj ą zbiorniki mezo- i eutroficzne. Du ża cz ęść ostoi pokryta jest torfowiskami niskimi i przej ściowymi. Obszar obejmuje doliny najwi ększych rzek Puszczy: Omulwi (w cz ęś ci południowej) i Łyny (w cz ęś ci północnej). Na terenie ostoi stwierdzono wyst ępowanie co najmniej 24 siedlisk przyrodniczych z zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej, które zajmuj ą 31,4% jej powierzchni; 15 gatunków zwierz ąt (w tym: 4 gatunki ssaków, 2 gatunki płazów, 1 gatunek gada, 4 gatunki ryb, 5 gatunków bezkr ęgowców) i 3 gatunki ro ślin z zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej. O wysokim znaczeniu ostoi świadcz ą: 1. dobry stan zachowania jezior (3140, 3150 i 3160) potwierdzony wyst ępowaniem ł ąk ramienicowych z udziałem: Chara tomentosa, Ch. centraria, Ch. fragilis, Nitella frexilis, Nitellopsis obtusa; 2. dobrze zachowane ekosystemy torfowiskowe (7110, 7120, 7140, 7230) b ędące miejscem wyst ępowania nast ępuj ących gatunków: Drepanocladus vernicosus (1393), Liparis loeseli (1903), Betula humilis, Carex chordorhiza, C. dioica, Chamaedaphne calyculata, Salix myrtilloides, Drosera anglica, Scorpidium scorpioides oraz wielu innych; 3. du ży udział wielogatunkowych lasów li ściastych kwalifikuj ących si ę do siedliska typu 9170-2. Wi ększo ść tych siedlisk z wszystkimi składnikami ro ślin zielnych jest dobrze zachowanych;

67 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

4. wyst ępowanie zbiorowiska świetlistej d ąbrowy (91I0-1) z stanowiskiem Pulsatilla patens (1477); 5. obecno ść rozległych, dobrze zachowanych muraw napiaskowych (6120) w obiekcie Muszaki; 6. wyst ępowanie w wielu jeziorach ryb z zał ącznika II DS: Lampetra planeri (1096), Rhodeus sericeus (1134), Misgurnus fossilis (1145) i Cobitis taenia (1149); 7. wa żna ostoja dla rzadkich gatunków fauny, w szczególności Canis lupus (1352) i Emys orbicularis (1220); 8. wyst ępowanie rzadkich, zagro żonych i chronionych gatunków bezkr ęgowców, takich jak Osmoderma eremita (1084), Lycaena dispar (1060), Maculinea arion, Iphiclides podalirius, Parnassius mnemosyne.

Rzeka Pasł ęka PLH280006 ; Data zatwierdzenia obszaru jako OZW: 2008-02, powierzchnia: 8418,46 ha

Jest to wa żna ostoja bobra Castor fiber w północno-wschodniej Polsce. Wody Pasł ęki i jej dopływów s ą siedliskiem ryb reofilnych i potencjalnie najwi ększym tarliskiem ryb w ędrownych. Bytuje tu 8 gatunków ryb z Zał ącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, m.in. silne populacje bolenia Aspius aspius i głowacza białopłetwego Cottus gobio. Ł ącznie, w ostoi stwierdzono 12 gatunków kr ęgowców z Zał ącznika II Dyrektywy. Z dolin ą rzeki zwi ązanych jest ponadto 9 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy siedliskowej. Najwi ększe powierzchnie zajmuj ą siedliska: – 6410 Zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe (Molinion) - 336.74 ha; – 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) - 420.93 ha; – 9160 Gr ąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) - 420.93 ha; – 9170 Gr ąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) - 673.48 ha; – 91E0 Ł ęgowe lasy d ębowo-wi ązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) - 505.11 ha. Poło żenie, układ przestrzenny i proponowany zasi ęg ostoi daje jej realn ą szans ę pełnienia roli kluczowego korytarza ekologicznego zapewniaj ącego ci ągło ść bytowania gatunków od centrum regionu w kierunku wybrze ża Bałtyku. Obszar jest cz ęś ci ą Ostoi Ptaków o randze europejskiej E78.

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO)

Puszcza Napiwodzko-Ramucka PLB280007 ; Data zaklasyfikowania obszaru jako OSO: 2004-11, powierzchnia: 116604,69 ha, z czego w gminie Olsztynek: 10 198,6 ha, Purda:15 424,5 ha, Stawiguda:11 369,5 ha

Ostoja ptasia o randze europejskiej E 18. Wyst ępuje tu co najmniej 35 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 14 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: b ąk (PCK), bielik (PCK), błotniak zbo żowy (PCK), bocian czarny, cietrzew (PCK), kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), kraska (PCK), muchołówka białoszyja, orlik krzykliwy (PCK), puchacz (PCK), rybitwa rzeczna, rybołów (PCK) i trzmielojad; w stosunkowo wysokiej liczebno ści wyst ępuj ą: bocian biały, błotniak stawowy, derkacz, żuraw i zimorodek. W okresie w ędrówek wyst ępuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego żurawia.

Dolina Pasł ęki PLB280002 Data zaklasyfikowania obszaru jako OSO: 2004-11, powierzchnia: 20669,89 ha, z czego w gminie Gietrzwałd: 3838,6 ha, Jonkowo: 1772,0 ha, Olsztynek: 915,2 ha, Stawiguda: 570,6 ha, Świ ątki: 1713,0 ha.

Ostoja ptasia o randze europejskiej E 78. Wyst ępuj ą tu co najmniej 23 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK).

68 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: nurog ęś , błotniak ł ąkowy, kania czarna, kania ruda (PCK), bielik (PCK), orlik krzykliwy (PCK), trzmielojad, samotnik, zimorodek, siniak; w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuj ą: b ąk (PCK), bocian biały, bocian czarny, błotniak stawowy, derkacz i rybitwa czarna.

Puszcza Piska PLB280008 Data zaklasyfikowania obszaru jako OSO: 2004-11, powierzchnia: 172802,21 ha, z czego w gminie Biskupiec: 671,6 ha.

Obszar, nale żą cy do najwi ększych krajowych obszarów Natura 2000, obejmuje Puszcz ę Pisk ą, jeden z najrozleglejszych w Polsce kompleksów le śnych, poło żony na pograniczu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i Równiny Mazurskiej, oraz tereny przyległe wraz z fragmentem Pojezierza Mr ągowskiego. Puszcza Piska stanowi jedn ą z najwa żniejszych w skali kraju ostoi ptaków drapie żnych i sów. Gniazduje tu 5 rzadkich gatunków drapie żników, umieszczonych w polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt, przy czym dla bielika Haliaeetus albicilla (31–33 par l ęgowych, ok. 4% ogólnokrajowej populacji l ęgowej) jest to najwi ększa, a dla kani czarnej Milvus migrans (12–14 par lęgowych, ponad 3% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), orlika krzykliwego Aquila pomarina (80–90 par l ęgowych, ponad 4% ogólnokrajowej populacji l ęgowej) i rybołowa Pandion haliaetus (4–5 par lęgowych, ponad 10% ogólnokrajowej populacji l ęgowej) – jedna z kilku głównych ostoi l ęgowych w kraju. Do najwi ększych w skali kraju nale żą tak że tutejsze populacje l ęgowe b ąka Botaurus stellaris (60–80 odzywaj ących si ę samców, ponad 1% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), bociana białego Ciconia ciconia (330–350 par l ęgowych, ponad 0,5% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), trzmielojada Pernis apivorus (70–100 par l ęgowych, ok. 3% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), zielonki Porzana parva (70–100 odzywaj ących si ę samców, ponad 3% ogólnokrajowej populacji lęgowej), kropiatki Porzana porzana (40–60 odzywaj ących si ę samców, blisko 2% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), derkacza Crex crex (400–500 odzywaj ących si ę samców, ponad 1% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), żurawia Grus grus (500–600 par l ęgowych, blisko 5% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), włochatki Aegolius funereus (100–160 par l ęgowych, ponad 5% ogólnokrajowej populacji l ęgowej), lelka Caprimulgus europaeus (350–450 par l ęgowych, ponad 3% ogólnokrajowej populacji l ęgowej) i dzi ęcioła czarnego Dryocopus martius (700–800 par lęgowych, ok. 1% ogólnokrajowej populacji l ęgowej).

3.2.2. Rezerwaty przyrody

Rezerwaty przyrody obejmuj ą obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak że siedliska ro ślin, siedliska zwierz ąt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieo żywionej, wyró żniaj ące si ę szczególnymi warto ściami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. W powiecie olszty ńskim utworzono dotychczas 11 rezerwatów przyrody, z których dwa ("Ostoja bobrów na rzece Pasł ęce" i "Rzeka Drw ęca") poło żone s ą tylko cz ęś ciowo w granicach powiatu.

Tabela 27. Rezerwaty przyrody w powiecie olszty ńskim

Akt Nazwa Data Powierz- prawny Akt prawny Przed- Poło żenie Poło żenie Typ L.p. rezerwatu utwo- chnia powo- zmie- miot Powiat Gmina rezerwatu przyrody rzenia (ha) łuj ący niaj ący ochrony rezerwat 1 Bagno 1991 Olsztyn Olsztynek 105,01 MP z Dz. Urz. Woj. siedliska fauni- Nadrowskie 1991 r. Nr Warm.-Maz. herpetofauny styczny 38, poz. z 2010 r. Nr i ptaków wodno- 273 101 poz. błotnych 1505 2 Bukowy 1954 Olsztyn Kolno 8,35 MP z 1954 r Dz. Urz. Woj. drzewostan 150- le śny Nr 123, poz. Warm.-Maz. letni, dorodny 1781 z 2010 r. Nr bukowy 132 poz. 1796

69 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Akt Nazwa Data Powierz- prawny Akt prawny Przed- Poło żenie Poło żenie Typ L.p. rezerwatu utwo- chnia powo- zmie- miot Powiat Gmina rezerwatu przyrody rzenia (ha) łuj ący niaj ący ochrony rezerwat 3 Dębowo 1954 Olsztyn Biskupiec 25,96 MP z Dz. Urz. Woj. drzewostan le śny 1954 r. Nr Warm.-Maz. bukowy poło żony 119, poz. z 2010 r. Nr na wschodnim 1682 132 kra ńcu zasi ęgu poz. 1797 geograficznego buka pospolitego 4 Jezioro Ko śno 1982 Olsztyn, Pasym, 1232,85 MP z swoisty krajobraz kraj- Purda 1982 r. Nr pojezierny obrazowy 25, poz. 234 5 Kamienna Góra 1995 Olsztyn Jonkowo 95,14 MP z drzewostan le śny 1995 r. Nr bukowy 5, poz. 83 reprezentuj ący zespół buczyny pomorskiej 6 Kwiecewo 2009 Olsztyn Świ ątki 110,0 Dz. Urz. Dz. Urz. Woj. zachowanie fauni- (wokół Woj. Warm.-Maz. rozlewiska styczny granic Warm.- z 2010 r. Nr stanowi ącego rezer- Maz. z 77, poz. ostoj ę l ęgow ą oraz watu 2009 r. Nr 1242, Dz. miejsce ustano- 166, poz. Urz. Woj. wyst ępowania wiona 2324 Warm.-Maz. licznych gatunków została z 2010 r. Nr ptaków wodno- otulina o 187 poz. błotnych pow. 2401 271,00 ha) 7 Las Warmi ński 1982 Olsztyn Purda, 1819,72 MP z Dz. Urz. Woj. obszar le śny o le śny im. prof. Stawiguda 1982 r. Nr Warm.-Maz. du żym stopniu Benona 25, poz. 234 z 2013 r., naturalno ści oraz Polakowskiego poz. 2254 przełomowy odcinek rzeki Łyny 8 Ostoja bobrów 1970 Olsztyn, Stawiguda, 4239,97 MP z Dz. Urz. Woj. stanowiska bobra fauni- na rzece Ostróda, Olsztynek 1970 r. Nr Warm.-Maz. europejskiego styczny Pasł ęce Lidzbark, Gietrzwałd, 2, poz. 21, z 2001 r. Nr Elbl ąg, Jonkowo, MP z 46, poz.732 Braniewo Świ ątki, Łukta, 1989 r. Nr Dz. Urz. Woj. Lubomino, 17 poz.119, Warm.-Maz. Miłakowo Dz. Urz. z 2009 r. Nr Orneta, Woj. 197, poz. Godkowo, Warm.-Maz. 2774, Dz. Płoskinia z 2000 r. Nr Urz. Woj. Wilcz ęta, 55, poz. Warm.-Maz. Braniewo 696 z 2010 r. Nr 83 poz. 1357 9 Rzeka Drw ęca 1961 Olsztyn, Olsztynek, 1344,87 MP z ochrona wodny Ostróda, Ostróda, 1961 r. Nr środowiska Iława, Grunwald, 71, poz. 302 pstr ąga, łososia, Nowe Miłomłyn, troci i certy Miasto Iława, Lubawa, Lub. Nowe Miasto Lub. Kurz ętnik 10 Ustnik 1991 Olsztyn Jeziorany 32,50 MP z miejsca l ęgowe fauni- 1991 r. Nr i obszary styczny 38, poz. wypoczynku 273 rzadkich i zagro- żonych wygini ęciem ptaków wodno- błotnych 11 Zabrodzie 1972 Olsztyn Biskupiec 27,30 MP z gytiowiska z flory- 1972 r. Nr dobrze styczny 36, poz. 202 zachowanymi zespołami torfowisk niskich i przej ś- ciowych Źródło: RDO Ś w Olsztynie (http://olsztyn.rdos.gov.pl/: 04.02.2014, popr.)

70 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 33. Rozmieszczenie rezerwatów w powiecie olszty ńskim

Opracowanie własne na podstawie danych GDO Ś (http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/)

3.2.3. Obszary chronionego krajobrazu

Obszary chronionego krajobrazu obejmuj ą tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem lub pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych. Łączna powierzchnia tej formy ochrony w powiecie wynosi 147292,2 ha. Akty prawne wyznaczaj ące obszary chronionego krajobrazu zawieraj ą m.in. wa żne ustalenia dotycz ące czynnej ochrony ekosystemów oraz list ę obowi ązuj ących zakazów, które maj ą zabezpieczy ć środowisko przed degradacj ą, zapewni ć utrzymanie i popraw ę funkcji ekologicznych tych terenów w krajobrazie. Ustalenia te niestety nie znajduj ą wła ściwego miejsca w praktyce podejmowania decyzji przez lokalne

71 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 władze samorz ądowe w sprawach zwi ązanych z gospodarowaniem przestrzeni ą. W powszechnej opinii s ą form ą ochrony o niewielkiej skuteczno ści. W powiecie poło żone s ą, całkowicie lub w cz ęś ci, nast ępuj ące obszary chronionego krajobrazu: Doliny Pasł ęki, Doliny Dolnej Łyny, Doliny Symsarny, Jezior Legi ńsko-Mr ągowskich, Doliny Rzeki Guber, Pojezierza Olszty ńskiego, Doliny Środkowej Łyny, Lasów Taborskich, Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej, Doliny Górnej Drw ęcy i Jeziora Mielno.

Rys. 34. Obszary chronionego krajobrazu w powiecie olszty ńskim

Opracowanie własne na podstawie danych GDO Ś (http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/)

3.2.4. Inne formy ochrony

Pozostałe formy ochrony przyrody w powiecie obejmują: pomniki przyrody, u żytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochron ę gatunkow ą.

Pomnikami przyrody s ą pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupiska o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz

72 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, m.in. okazałych rozmiarów drzewa i aleje, krzewy gatunków rodzimych lub obcych czy głazy narzutowe. W powiecie, w roku 2012, było 126 obiektów uznanych za pomniki przyrody, głównie okazałych drzew.

Znacz ącą rol ę w systemie ochrony przyrody powiatu pełni ą u żytki ekologiczne, o ł ącznej powierzchni 937,5 ha. U żytkami ekologicznymi s ą zasługuj ące na ochron ę pozostało ści ekosystemów maj ących znaczenie dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej, m.in. naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródle śne oczka wodne, k ępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, płaty nieu żytkowanej ro ślinno ści, starorzecza, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmna żania lub miejsca sezonowego przebywania. Przewa żnie s ą to obiekty małe, od poni żej jednego do kilkudziesi ęciu hektarów. Najwi ększymi użytkami ekologicznymi s ą: „Parleskie Wzgórza”, o pow. 244,54 ha (obszar wzgórz morenowych o wysokich walorach krajobrazowych i przyrodniczych; gm. Biskupiec) i "Bogdany", o pow. 196 ha (zmeliorowane torfowisko niskie; gm. Purda i Barczewo).

Kolejn ą funkcjonuj ącą w województwie form ą ochrony s ą zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługuj ące na ochron ę ze wzgl ędu na ich walory widokowe lub estetyczne. W powiecie zajmuj ą ł ączn ą powierzchni ę 21 388,1 ha. Zasady ochrony tych obszarów powielaj ą przepisy wynikaj ące obowi ązuj ących aktów prawnych dotycz ących przyrody i środowiska, wprowadzając jednak dodatkowe ograniczenia w zmianach sposobu u żytkowania gruntów czy umieszczania tablic reklamowych.

Ochrona gatunkowa obejmuje okazy gatunków oraz siedliska i ostoje ro ślin, zwierz ąt i grzybów. Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i wła ściwego stanu ochrony dziko wyst ępuj ących na terenie kraju lub innych pa ństw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagro żenia i zagro żonych wygini ęciem oraz obj ętych ochron ą na podstawie przepisów umów mi ędzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stron ą, gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a tak że zachowanie ró żnorodno ści gatunkowej i genetycznej. Obecnie, obowi ązuj ącymi w całym kraju aktami prawnymi okre ślaj ącymi zasady ochrony gatunkowej ro ślin, zwierz ąt i grzybów, s ą: • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej ro ślin (Dz. U. 2014 poz. 1409), • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierz ąt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348), • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. 2014 poz. 1408).

Rozporz ądzenia te okre ślaj ą listy gatunków obj ętych ochron ą ścisła i cz ęś ciow ą, sposoby realizacji ochrony oraz stosowne ograniczenia, zakazy i nakazy. Poza przepisami dotycz ącymi zrywania, zabijania, niszczenia, handlu etc., wprowadzaj ą m.in. obowi ązek wyznaczania stref ochronnych (stałych i okresowych) wokół stanowisk niektórych gadów (m.in. żółwia błotnego), gniazd ptaków (cz ęś ci chronionych ptaków drapie żnych, grzebi ących, szlachara i bociana czarnego), ssaków (nietoperzy, żoł ędnicy i wilka) oraz stanowisk wyst ępowania niektórych porostów.

73 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 35. Zespoły przyrodniczo -krajobrazowe w pow iecie olszty ńskim

Opracowanie własne na podstawie danych GDO Ś (http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/)

74 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

3.3. Zagro żenia środowiska

3.3.1. Zagro żenia wód

Jako ść wód jest wynikiem presji zwi ązanych z odprowadzaniem ścieków bytowych i przemysłowych do wód, spływami obszarowymi, niewła ściw ą gospodark ą odpadami, sposobem post ępowania z wodami opadowymi i roztopowymi oraz z poborem wody. W celu osi ągni ęcia i utrzymania dobrego stanu wód nale ży d ąż yć do wyeliminowania lub, co najmniej do ograniczenia znacz ących oddziaływa ń antropogenicznych.

Zagro żeniem dla wód s ą przede wszystkim odprowadzane i niewła ściwie oczyszczane ścieki komunalne i przemysłowe oraz spływy obszarowe. Ilo ść odprowadzanych do wód ścieków i zawarty w nich ładunek zanieczyszcze ń mo że znacznie ograniczy ć zdolno ść samooczyszczania wód powierzchniowych i doprowadzi ć do ich degradacji. Zawarty w ściekach ładunek zwi ązków biogennych (zwi ązków azotu i fosforu) zwi ększa poziom eutrofizacji wód, prowadz ąc do tzw. wtórnego zanieczyszczenia wód. Zanieczyszczenie wód oddziałuje tak że na stan ekosystemów wodnych i od wody zale żnych powoduj ąc zmiany struktury gatunkowej zasiedlaj ących je organizmów, a w szczególno ści wymieranie niektórych z nich.

Na terenach pozbawionych izolacji od u żytkowych warstw wodono śnych oraz o izolacji nieci ągłej lub słabej, nieprawidłowo prowadzona gospodarka ściekowa zagra ża u żytkowym warstwom wodono śnym, w szczególno ści na obszarach pozbawionych odpływu powierzchniowego o wzmo żonej infiltracji zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi do wód podziemnych czy wgł ębnych.

Punktowe źródła zanieczyszcze ń

Zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych

Do wód powierzchniowych lub do ziemi na terenie powiatu olszty ńskiego w 2012 r. odprowadzono ł ącznie 3 371 tys. m 3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagaj ących oczyszczenia, w tym 1 tys. m 3 ścieków nieczyszczonych (przemysłowych). Ścieki oczyszczone stanowiły 99,97% ścieków wymagaj ących oczyszczenia.

Tabela 28. Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód lub do ziemi na terenie powiatu olszty ńskiego w latach 2010-2012

Wyszczególnienie 2010 2011 2012 Ścieki przemysłowe i komunalne wymagaj ące oczyszczania

odprowadzone do wód lub do ziemi: - ogółem (tys. m 3/rok) 3 506 3 419 3 371 - ścieki komunalne (tys. m 3/rok) 3 470 3 386 3 339 - ścieki przemysłowe odprowadzane bezpo średnio 36 33 32 z zakładów przemysłowych - oczyszczane razem (tys. m 3/rok) 3 500 3 418 3 370 - oczyszczane mechanicznie (tys. m 3/rok) 1 0 0 - oczyszczane biologicznie (tys. m 3/rok) 1 283 1 340 1 338 - oczyszczane z podwy ższonym usuwaniem biogenów 3 2 216 2 078 2 032 (tys. m /rok) - nieoczyszczane razem (tys. m 3/rok) 6 1 1 - nieoczyszczane odprowadzone z zakładów przemysłowych 3 6 1 1 (tys. m /rok) Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane w % ścieków 99,83 99,97 99,97 wymagaj ących oczyszczania Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL-GUS

W latach 2010-2012 obserwowano systematyczny spadek ilo ści ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych po oczyszczeniu do wód lub do ziemi. W stosunku do 2010 r. nast ąpił spadek odprowadzanych ładunków zanieczyszcze ń w ściekach: BZT 5, ChZT i azotu ogólnego. Wzrósł odprowadzany ładunek zawiesiny ogólnej. Ładunek fosforu ogólnego po wzro ście w 2011 r. uległ

75 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 w 2012 r. obni żeniu poni żej poziomu z 2010 r. Wielko ść odprowadzonych ładunków zanieczyszcze ń w ściekach w uj ęciu terytorialnym przedstawiono w Tab. 29.

Rys. 36. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach odprowadzane do wód lub do ziemi w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012

160

140

120

100

60 Ładunek [Mg/rok] Ładunek

0 BZT5 ChZT zawiesina ogólna azot ogólny fosfor ogólny 2010 23,941 142,089 21,449 25,835 1,703 2011 21,290 131,690 22,939 14,410 1,836 2012 16,393 130,206 24,469 13,694 1,622

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL-GUS

W 2012 r. w ogólnej ilo ści ścieków wymagaj ących oczyszczenia odprowadzanych do wód lub do ziemi wi ększo ść stanowiły ścieki komunalne (99,05%) i były głównym źródłem zanieczyszcze ń. Dominuj ącym sposobem oczyszczania ścieków było oczyszczanie biologiczne z podwy ższonym usuwaniem biogenów (zob. rozdział 3.4.2). Oczyszczone ścieki przemysłowe nie były powtórnie wykorzystywane.

Tabela 29. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych odprowadzone do wód lub do ziemi na terenie powiatu olszty ńskiego w 2012 r.

zawiesina azot fosfor BZT ChZT Jednostka terytorialna 5 ogólna ogólny ogólny kg/rok Powiat olszty ński 163 93 130 206 24 469 13 694 1 622 Barczewo 34 196 63 65 8 Barczewo - miasto - - - - - Barczewo - obszar wiejski 34 196 63 65 8 Biskupiec 1 182 14 814 5 411 6 885 290 Biskupiec - miasto - - - - - Biskupiec - obszar wiejski 1 182 14 814 5 411 6 885 290 Dobre Miasto 4 494 31 627 5 827 - - Dobre Miasto - miasto 4 327 30 737 5 712 - - Dobre Miasto - obszar wiejski 167 890 115 - - Dywity 23 111 28 - - Gietrzwałd 918 3 951 819 12 1 Jeziorany 2 574 30 401 2 577 - - Jeziorany - miasto - - - - - Jeziorany - obszar wiejski 2 574 30 401 2 577 - - Jonkowo 437 4 578 373 1 955 783 Kolno 179 1 646 466 0 0

76 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

zawiesina azot fosfor BZT ChZT Jednostka terytorialna 5 ogólna ogólny ogólny kg/rok Olsztynek 3 093 24 825 6 348 4 151 521 Olsztynek - miasto 3 093 24 825 6 348 4 151 521 Olsztynek - obszar wiejski - - - - - Purda 759 4 820 921 626 19 Stawiguda 2 542 12 355 1 518 - - Świ ątki 158 882 118 - - Źródło: BDL-GUS

Przestrzenne źródła zanieczyszcze ń

Spływy obszarowe

Spływy powierzchniowe z terenów rolniczych poddawanych nawo żeniu i chemizacji stanowi ą główne zanieczyszczenie wód gruntowych i powierzchniowych. Szczególnie grunty orne, ze wzgl ędu na okresowy brak ro ślinno ści i wzmo żon ą podatno ść na erozj ę powierzchniow ą, s ą powa żnym źródłem zanieczyszcze ń zwi ązkami azotu i fosforu oraz substancji organicznych. Brak barier ochronnych w postaci pasów zadrzewie ń i zakrzewie ń wzdłu ż linii brzegowej jezior i rzek sprzyja przenikaniu zanieczyszcze ń rolniczych do wód. Rozbudowana sie ć melioracji wodnych ułatwia migracj ę biogenów do wód powierzchniowych, szczególnie ich form mineralnych. Ka żda nadwy żka nawozów ponad potrzeby pokarmowe ro ślinno ści niekorzystnie wpływa na stan czysto ści wód gruntowych i powierzchniowych. Wielko ści ładunków zanieczyszcze ń s ą trudne do oszacowania, poniewa ż zale żą one od wielko ści nawo żenia gruntów oraz lokalnych warunków pogodowych. Powa żne zagro żenie dla wód powierzchniowych i podziemnych na terenach wiejskich stanowi ą nieprawidłowo składowane nawozy, a szczególnie nawozy organiczne pochodzenia zwierz ęcego (obornik, gnojowica, gnojówka, pomiot). Przy nieprawidłowym składowaniu nast ępuje zanieczyszczenie wód gruntowych znacznie st ęż onymi składnikami nawozu, oddziałuj ącymi na środowisko przez dłu ższy czas. Poza tym stanowi ą potencjalne źródło zanieczyszczenia sanitarnego organizmami chorobotwórczymi. Du że zagro żenie zarówno dla wód powierzchniowych, jak i podziemnych stanowi ą równie ż spływy powierzchniowe z dróg i drogowych obiektów in żynierskich. Główne zanieczyszczenie spływów opadowych stanowi ą zawiesiny ogólne b ędące no śnikiem substancji biogennych i organicznych oraz metali ci ęż kich. Najwi ększe koncentracje zanieczyszcze ń wykazuj ą wody roztopowe pochodz ące ze śniegu (chlorki, w ęglowodory). Znacz ącym zagro żeniem dla ekosystemów wodnych s ą zanieczyszczenia wprowadzane razem z opadami atmosferycznymi. Negatywne oddziaływanie maj ą w szczególno ści tzw. kwa śne deszcze.

Rozproszone źródła zanieczyszcze ń

Du że zagro żenie zarówno dla wód powierzchniowych, jak i podziemnych stanowi brak kanalizacji na terenach wiejskich przy szybko rozwijaj ącym si ę zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę (Rys. 37). W 2012 r. ludno ść korzystaj ąca z oczyszczalni ścieków stanowiła 56% ludno ści ogółem w powiecie, 97,6% ludno ści w miastach i 35,8% ludno ści na wsi. Ludno ść nie korzystaj ąca z kanalizacji stanowiła 44,3% mieszka ńców powiatu, 6,8% ludno ści w miastach i 62,4% ludno ści na wsi. Wska źniki ludno ści obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków oraz system kanalizacji pomimo stałego wzrostu nie osi ągn ęły średniej wojewódzkiej.

77 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 37. Korzystaj ący z sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej na wsi w powiecie olszty ńskim w 2012 r.

100 wodoci ąg kanalizacja 90 ci wsi ś 80

30 cy cy z instalacji w % ogółu ludno

ą 20

Korzystaj 0

y k o it ny o o e tki a w ln da ą iasto yw r u i czew D Ko Purda g w r zio lsztyn Ś re M Je Jonko awi Ba Biskupiec Gietrzwałd O St ob D

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL-GUS

Cz ęsto zbiorniki bezodpływowe (tzw. szamba) słu żą ce gromadzeniu ścieków przed ich wywiezieniem do punktów zlewnych lub na pola, traktowane s ą jako odstojniki lub osadniki ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych lub do ziemi. Niedostosowane do oczyszczania stanowi ą cz ęsto powa żne źródło ska żenia sanitarnego. Przy stosunkowo niewielkim jednostkowym zanieczyszczeniu fizykochemicznym, globalnie maj ą du ży wpływ na wody gruntowe i małe cieki. Szczególnie du że znaczenie maj ą zwi ązki azotu, które w wyniku procesów biochemicznych mog ą w niekorzystnych warunkach lokalnie znacznie zanieczyści ć okoliczne studnie. Podobne zagro żenie stanowi ą nieprawidłowo eksploatowane lub zlokalizowane (tereny wra żliwe) oczyszczalnie indywidualne z odprowadzeniem ścieków oczyszczonych do ziemi. Słabo rozwini ęta gospodarka ściekowa na terenach rekreacyjnych, a w szczególno ści rekreacji indywidualnej w s ąsiedztwie zbiorników wodnych stanowi ich zagro żenie. Cz ęsto rekreacyjnemu wykorzystywaniu jezior towarzyszy proces niekontrolowanego zrzucania ścieków bytowych bezpo średnio do wód.

Inne źródła zanieczyszcze ń

Chów ryb

Na jako ść wód cieków o niewielkich przepływach maj ą wpływ zrzuty wody ze stawów rybnych. Niekorzystne oddziaływanie stawów polega na odprowadzaniu wód pohodowlanych zanieczyszczonych zawiesinami i biogenami. Potencjalnie, hodowcy stosowa ć mog ą tak że antybiotyki lub substancje przyspieszaj ące wzrost ryb. Dodatkowymi zagro żeniami dla środowiska s ą: mo żliwo ść rozprzestrzeniania obcych gatunków ryb, ich patogenów i paso żytów. Dla zobrazowania skali zagro żenia, warto zwróci ć uwag ę, i ż dla napełniania i uzupełniania 373 ha stawów rybnych w powiecie olszty ńskim pobrano w 2012 roku 10 718 tys. m 3 wody, to jest ponad trzykrotnie wi ęcej ni ż odprowadzono w tym samym roku ścieków komunalnych i przemysłowych (Urz ąd Statystyczny w Olsztynie, 2013).

78 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Powodzie

Prognozowane zmiany klimatyczne mog ą spowodowa ć wzrost cz ęsto ści i zasi ęgu wyst ępowania opadów o du żej intensywno ści, podtopie ń i powodzi. Powoduj ą one znacz ące straty gospodarcze oraz niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym.

Rys. 38. Mapa obs zarów, na których wyst ąpienie powodzi jest prawdopodobn e

Źródło: Wst ępna ocena ryzyka powodziowego. Mapa obszarów na których, wyst ąpienie powodzi jest prawdopodobne w woj. warmi ńsko-mazurskim (www.kzgw.gov.pl)

Na terenie powiatu olszty ńskiego wyst ąpienie powodzi jest prawdopodobne na obszarach w dolinach rzek: – Łyny na terenie gmin: Olsztynek, Stawiguda, Dywity, Jonkowo, Dobre Miasto – Pasł ęki na terenie gmin: Olsztynek, Stawiguda, Gietrzwałd, Jonkowo, Świ ątki – Drw ęcy w gminie Olsztynek Przyczyn ą tych zagro żeń mog ą by ć długotrwałe lub intensywne krótkotrwałe opady atmosferyczne oraz gwałtowne topnienie śniegu.

79 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

3.3.2. Zagro żenia powietrza

Jako ść powietrza w powiecie olszty ńskim zale ży głównie od wielko ści i rozkładu przestrzennego emisji ze źródeł stacjonarnych oraz źródeł mobilnych, wynika równie ż z napływów mas powietrza z terenów s ąsiednich i dalszych odległo ści oraz przemian fizyko-chemicznych zachodz ących w atmosferze. W cz ęś ci środkowej powiatu zlokalizowane jest miasto Olsztyn, w którym znajduj ą si ę mi ędzy innymi dwie instalacje energetycznego spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej przekraczaj ącej 50 MW. Na terenie powiatu zanieczyszczenia pyłowe lub gazowe wprowadzane do powietrza z zarejestrowanych źródeł emisji pochodz ą: – ze spalania paliw w kotłach (instalacje energetyczne), – z procesów technologicznych, jak m.in.: malowanie, lakierowanie, klejenie, spawanie, mechaniczna obróbka drewna, wyrób masy bitumicznej, w ędzenie, przetwórstwo spo żywcze, przechowywanie i pakowanie materiałów sypkich, produkcja farb proszkowych, styropianu, gładzi budowlanych, znaków drogowych, brykietów ze słomy, – ze spalania paliw przez środki transportu, – z przeładunku paliw płynnych, – z chowu lub hodowli zwierz ąt. Główn ą przyczyn ą powstawania zanieczyszcze ń powietrza w powiecie jest spalanie paliw, w tym: w procesach energetycznego spalania paliw kopalnych oraz w silnikach spalinowych nap ędzaj ących pojazdy. Struktura emisji głównych zanieczyszcze ń powietrza jest pochodn ą struktury zu życia i jako ści paliw. Znacz ący udział w ogólnym bilansie zu życia no śników energii ma ilo ść energii wytworzonej z w ęgla kamiennego. Energia uzyskana w procesach energetycznego spalania paliw wykorzystywana jest w ciepłownictwie oraz do celów technologicznych m.in.: w przetwórstwie spo żywczym, przy produkcji mebli oraz w instalacjach do suszenia. Na terenie powiatu zewidencjonowane s ą 32 instalacje energetyczne o nominalnej mocy powy żej 1 MW. W latach 2010-2012 systematycznie wzrastała ilo ść sprzedanej energii cieplnej ogółem budynkom mieszkalnym, urz ędom oraz instytucjom i w 2012 r. wyniosła 286 780 GJ. Według GUS na potrzeby ciepłownictwa w 2012 r. pracowały 82 kotłownie, w tym 9 kotłowni w spółdzielniach mieszkaniowych. W zakładach przemysłowych i usługowych, poza emisj ą pochodz ącą z procesów energetycznego spalania paliw, wyst ępuj ą emisje specyficznych substancji wynikaj ących z rodzaju produkcji i stosowanych technologii. Najwi ększa ró żnorodno ść i ilo ść zewidencjonowanych instalacji emituj ących gazy lub pyły do powietrza wyst ępuje na terenie gmin: Biskupiec, Olsztynek i Dobre Miasto. Charakterystyczn ą dla powiatu jest du ża koncentracja ferm drobiu.

Emisja z zakładów szczególnie uci ąż liwych dla czysto ści powietrza

Zakłady szczególnie uci ąż liwe dla czysto ści powietrza znajduj ące si ę na terenie powiatu olszty ńskiego w 2012 r. wyemitowały do atmosfery ok. 0,34% zanieczyszcze ń pyłowych oraz ok. 0,07% zanieczyszcze ń gazowych wyemitowanych w województwie (miasto Olsztyn odpowiednio 13,3% oraz 27%).

Tabela 30. Emisja zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąż liwych w powiecie olszty ńskim i mie ście Olsztyn

Emisja (Mg/rok) Wyszczególnienie powiat olszty ński miasto Olsztyn 2010 2011 2012 2012 Emisja zanieczyszcze ń pyłowych ogółem, w tym: 6 5 4 158 - ze spalania paliw 6 5 4 146 Emisja zanieczyszcze ń gazowych ogółem, w tym: 1 280 882 1 033 409 523 - ogółem (bez dwutlenku w ęgla) 62 107 123 2 454 - dwutlenek siarki 2 2 3 1 225 - tlenki azotu 1 1 0 736 - tlenek w ęgla 25 17 20 272 - dwutlenek w ęgla 1 218 775 910 407 069 Źródło: BDL- GUS

80 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Emisja zanieczyszcze ń pyłowych z zakładów szczególnie uci ąż liwych w powiecie w latach 2010-2012 systematycznie malała, natomiast emisja zanieczyszcze ń gazowych bez dwutlenku w ęgla wzrastała. W stosunku do 2011 r. zaobserwowano wzrost emisji dwutlenku siarki, tlenku w ęgla i dwutlenku w ęgla.

Emisja z jednostek zobowi ązanych do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska

Najwi ęcej zanieczyszcze ń pyłowych pochodziło z gmin Olsztynek (36,4% emisji w powiecie) i Barczewo (19,1%), za ś zanieczyszcze ń gazowych z gmin Barczewo (57,1%) i Olsztynek (30,9%). Nie wykazano emisji z jednostek na terenie gminy Kolno. Najwi ększ ą ró żnorodno ści ą emitowanych zanieczyszcze ń do powietrza charakteryzuj ą si ę gminy: Biskupiec, Dywity i Dobre Miasto.

Tabela 31. Emisja wybranych zanieczyszcze ń powietrza z jednostek zobowi ązanych do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska (według kategorii opłatowej) w 2012 r.

Emisja zanieczyszcze ń* (Mg/rok) pyłowych gazowych Jednostka terytorialna w tym ogółem w tym: ze bez tlenki dwutlenek (gmina) ogółem ogółem dwutlenek tlenek spalania dwutlenku azotu węgla siarki węgla paliw węgla (NO 2) POWIAT 67,755 41,627 47 279,6 427,919 103,182 68,510 176,459 4 6851,6 Barczewo 12,910 11,999 26 981,3 214,624 81,600 41,577 80,576 26 766,7 Biskupiec 8,532 4,344 2 807,4 54,429 2,269 2,347 20,622 2 753,0 Dobre Miasto 0,632 0,004 502,1 3,211 0,010 0,334 0,132 498,9 Dywity 4,941 0,372 759,3 15,349 0,222 0,835 0,915 743,9 Gietrzwałd 8,258 7,591 593,6 24,287 1,822 0,439 12,811 569,4 Jeziorany 0,467 0 4,2 4,169 - 0,045 3,109 - Jonkowo 1,272 0,275 98,8 10,390 0,445 0,099 1,523 88,4 Kolno ------Olsztynek 24,651 15,522 14 618,0 77,190 13,577 21,520 41,049 14 540,8 Purda 2,197 1,520 910,9 20,343 3,236 1,313 15,721 890,5 Stawiguda 3,897 - 3,0 3,046 - - - - Świ ątki - - 0,9 0,881 - - - - * dotyczy podmiotów zarejestrowanych na terenie powiatu Źródło: Opracowano na podstawie danych z Wojewódzkiego Banku Zanieczyszcze ń Środowiska.

W ogólnej ilo ści wprowadzanych zanieczyszcze ń (bez dwutlenku w ęgla) do powietrza najwi ększy udział miały: dwutlenek w ęgla (35,6%), dwutlenek siarki (20,8%), tlenki azotu (13,8%) i pyły ze spalania paliw (8,4%).

81 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 39. Struktura emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych (bez dwutlenku w ęgla) w powiecie olszty ńskim w 2012 r.

alkohole alifatyczne i pochodne amoniak 2,4% 0,5% 13,8% dwutlenek siarki 4,4% ketony i pochodne

kwasy organiczne, ich zwi ązki 0,6% 8,4% i pochodne 35,6% tlenek w ęgla tlenki azotu (NO2) 13,7% węglowodory alifatyczne i pochodne węglowodory pier ścieniowe aromatyczne i pochodne 4,8% inne zanieczyszczenia 5,9% 20,8% pyły w ęglowo-grafitowe, 1,2% sadza pyły ze spalania paliw 0,6% 1,0% pyły pozostałe

Źródło: Opracowano na podstawie danych z Wojewódzkiego Banku Zanieczyszcze ń Środowiska.

Zanieczyszczenia powstaj ące w wyniku procesów spalania paliw miały najwi ększy udział w ogólnej ilo ści wprowadzanych zanieczyszcze ń. Do cz ęsto emitowanych zanieczyszcze ń z procesów technologicznych i operacji technicznych w powiecie nale żą m.in.: alkohole alifatyczne i pochodne, ketony i pochodne, w ęglowodory alifatyczne i pochodne, kwasy organiczne oraz ich zwi ązki i pochodne. Rzadko emitowane substancje s ą zwi ązane ze specyfik ą procesów technologicznych oraz operacji technicznych i s ą to np.: chlorowcopochodne w ęglowodorów HCFC, kobalt, mangan, nikiel, tlenki niemetali, zwi ązki izocykliczne, zwi ązki heterocykliczne, pyły polimerów, pyły środków powierzchniowo czynnych.

Emisja rozproszona

Na znacznej cz ęś ci obszaru powiatu lokalny poziom st ęż eń zanieczyszcze ń powietrza jest kształtowany przez tzw. emisj ę nisk ą pochodz ącą z niedu żych obiektów mieszkalnych i usługowych ogrzewanych indywidualnie oraz palenisk domowych. W obiektach tych podstawowym paliwem jest węgiel kamienny, którego spalanie skutkuje wy ższymi st ęż eniami m.in.: pyłu, benzo(a)pirenu i dwutlenku siarki (głównie w sezonie grzewczym). Cz ęsto s ą stosowane paliwa o wysokiej zawarto ści popiołu oraz współspalane odpady w nieprzystosowanych do tego paleniskach. Sektor komunalny i mieszkaniowy ma znacz ący udział w emisji całkowitej m.in.: benzo(a)pirenu, tlenku w ęgla, pyłów, dwutlenku siarki, dioksyn i furanów, niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych. Rolnictwo jest źródłem emisji z procesów zwi ązanych z upraw ą i hodowl ą, a zwłaszcza emisji: amoniaku, podtlenku azotu, metanu i pyłów. Źródłem metanu s ą równie ż odgazowywane wył ączone z eksploatacji składowiska odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne.

Emisja z transportu drogowego

Obserwuje si ę ci ągły wzrost liczby pojazdów zarejestrowanych oraz wzrost nat ęż enia ruchu pojazdów silnikowych (zob.: rozdział 3.3.5). Wraz ze wzrostem nat ęż enia ruchu pojazdów wzrasta wielko ść emisji z transportu drogowego. Dodatkowymi czynnikami zwi ększaj ącymi zu życie paliwa i emisj ę zanieczyszcze ń jest brak płynno ści ruchu, nieodpowiedni stan nawierzchni dróg oraz wyeksploatowany tabor samochodowy.

82 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Znacz ący udział w emisji całkowitej ma emisja m.in.: tlenków azotu, tlenku w ęgla, pyłów (głównie cz ąstki stałe ze zu życia opon, hamulców i nawierzchni dróg), dwutlenku w ęgla i niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych.

Inne zagro żenia

Pył zawieszony PM10 oraz PM2,5

Pyły drobne s ą zanieczyszczeniami emitowanymi bezpo średnio ze źródeł antropogenicznych i naturalnych jak równie ż powstaj ą w wyniku reakcji i przemian jego prekursorów (tlenków siarki i azotu, amoniaku, lotnych zwi ązków organicznych). Pyły drobne stanowi ą mieszanin ę cz ąstek w stanie stałym i ciekłym zło żon ą ze zwi ązków organicznych i nieorganicznych; s ą to m.in.: węglowodory, w tym benzo(a)piren, zwi ązki krzemu, metale ci ęż kie, siarczany, azotany, zwi ązki amonowe. Łatwo wnikaj ą do organizmu drog ą inhalacji. Zanieczyszczeniem szczególnie szkodliwym dla zdrowia ludzi jest pył zawieszony PM10 i PM2,5.

Substancje niszcz ące stratosferyczn ą warstw ę ozonow ą

Niszczenie warstwy ozonowej prowadzi do zmniejszania si ę efektywno ści pochłaniania promieni ultrafioletowych (UV-B). Nadmiar promieni UV-B mo że wywiera ć niekorzystny wpływ na zdrowie ludzi oraz doprowadzi ć do zakłócenia równowagi całych ekosystemów. Na stan warstwy ozonowej istotny wpływ na całkowita emisja do atmosfery antropogenicznych zwi ązków chemicznych zawieraj ących chlor i brom jak np.: freony CFC i halony. Związki zawieraj ące chlor i brom znajduj ą si ę nadal m.in. w zainstalowanych urz ądzeniach chłodniczych i klimatyzacyjnych.

Gazy cieplarniane

Gazy cieplarniane (szklarniowe) dzi ęki swoim własno ściom fizykochemicznym maj ą zdolno ść zatrzymywania energii słonecznej w obr ębie atmosfery ziemskiej, co powoduje ocieplanie si ę klimatu. Nale żą do nich przede wszystkim: dwutlenek w ęgla, metan, podtlenek azotu, fluorowane gazy przemysłowe (HFCs – wodorofluorow ęglowodory, PFCs – perfluorow ęglowodory, SF6 – heksafluorek siarki). Do prekursorów gazów cieplarnianych nale żą : tlenki azotu, dwutlenek siarki i tlenek w ęgla. W kraju głównym gazem cieplarnianym jest dwutlenek w ęgla. Wi ększo ść emisji tego zanieczyszczenia pochodzi z procesów spalania paliw w źródłach stacjonarnych i mobilnych. Przewidywany jest dalszy wzrost emisji HFCs, które wykorzystywane s ą jako substytuty freonów i s ą stosowane w urz ądzeniach chłodniczych, klimatyzacyjnych i pompach ciepła.

Plany działa ń na rzecz zrównowa żonej energii (SEAP)

Kluczow ą rol ę w osi ąganiu celów unijnych zwi ązanych z energi ą i ochron ą klimatu odgrywaj ą władze lokalne. Nakłada to na samorz ądy lokalne dodatkowe obowi ązki wyznaczenia potencjalnych obszarów zmniejszenia emisji i zwi ększenia efektywno ści energetycznej. W tym celu konieczne jest opracowanie Planu zaopatrzenia gminy w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe (SEAP - Sustainable Energy Action Plan), okre ślaj ącego działania zarówno po stronie gminy, jak i jej mieszka ńców. Nale ży zinwentaryzowa ć wszystkie elementy, które maj ą wpływ na zu życie energi i jej dost ępno ść , takie jak: efektywno ść energetyczna budynków, infrastruktura, o świetlenie uliczne, transport publiczny, sie ć gazownicza, ciepłownicza, elektryczna. Niezwykle istotne jest ukazanie potencjału wykorzystania Odnawialnych Źródeł Energii. Sporz ądzenie bazowej inwentaryzacji emisji dostarczy informacji na temat źródeł emisji CO 2 wyst ępuj ących na terenie miasta czy gminy i pomo że w doborze odpowiednich działa ń oraz środków, które mog ą zosta ć wprowadzone przez samorz ądy lokalne w ró żnych sektorach. Okre ślone zostan ą priorytetowe obszary działa ń oraz mo żliwo ści osi ągni ęcia przyj ętego przez samorz ąd lokalny celu w zakresie redukcji emisji CO 2. Ponadto zostan ą okre ślone ramy czasowe, środki niezb ędne słu żą ce osi ągni ęciu celu oraz wskazane osoby odpowiedzialne za ich wprowadzanie. Ka żda gmina powinna przygotowa ć indywidualny plan, który powinien uwzgl ędnia ć jej specyficzne potrzeby i uwarunkowania. SEAP jest kluczowym dokumentem długoterminowym pozwalaj ącym na realizacj ę zobowi ąza ń wynikaj ących z pakietu 3x20.

83 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

3.3.3. Zagro żenia powierzchni ziemi

Erozja gleb Degradacj ę gleb powoduj ą przede wszystkim powierzchniowe procesy erozyjne, wywołane sił ą wiatru (erozja wietrzna) i płyn ącej wody (erozja wodna). Zarówno erozja wietrzna jak i erozja wodna powierzchniowa zagra żaj ą w najwi ększym stopniu glebom najsłabszym. Erozj ę gleb przyspiesza działalno ść gospodarcza człowieka: niszczenie szaty ro ślinnej, w tym: wyr ąb lasów, likwidowanie zadrzewie ń i zakrzacze ń śródpolnych, likwidowanie pasów zadrzewie ń wzdłu ż cieków wodnych i odwadnianie bagien, ale tak że nieprawidłowy dobór ro ślin uprawnych oraz niewła ściwie prowadzone zabiegi agrotechniczne.

Eksploatacja kopalin Zagro żeniem dla środowiska naturalnego jest eksploatacja kruszyw naturalnych wydobywanych metod ą odkrywkow ą, która powoduje trwałe przekształcenia powierzchni ziemi. Niekorzystne zjawiska, takie jak: zmiany w krajobrazie, degradacja pokrywy glebowej oraz obni żenie poziomu wód gruntowych nasilaj ą si ę, ze wzgl ędu na wzrost zapotrzebowania na kruszywa niezb ędne do rozbudowy dróg kołowych. Obecnie podmioty gospodarcze posiadaj ą wa żne koncesje na eksploatacj ę 39 złó ż na terenie powiatu.

Tabela 32. Wykaz złó ż na terenie powiatu olszty ńskiego obj ętych koncesjami (stan na 04.06.2014 r.)

Koncesja wydana przez: Lp. Gmina Marszałka Województwa Starost ę Olszty ńskiego 1 Barczewo Łęgajny IV/I 2 Kronowo VI 3 Kronowo-Kolonia 4 Kronowo-Kolonia I 5 Kronowo-Kolonia II 6 Kronowo-Kolonia III 7 Kronowo-Kolonia IV 8 Łapka 2 9 Łapka A I B 10 Łapka I 11 Łęgajny III 12 Biskupiec Botowo MU 13 Botowo II 14 Botowo III 15 Parlice Wielkie 1 16 Rasz ąg 17 Rukławki 18 Dobre Miasto Barcikowo III 19 Podle śna Kolonia 20 Dywity Nowe Włóki II 21 Nowe Włóki III 22 Nowe Włóki IV 23 Ługwałd 24 Jeziorany Derc 25 Modliny 26 Zerbu ń II 27 Jonkowo Mątki Kolonia 28 Mątki IV 29 Szałstry 30 Szałstry I 31 Węgajty 32 Węgajty 1 33 Kolno Wysoka D ąbrowa 34 Olsztynek Witramowo 35 Lichtajny

84 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

36 Lichtajny I 37 Witramowo 38 Witramowo I 39 Stawiguda Ru ś

Intensywna eksploatacja kruszyw jest obecnie nieunikniona, wa żnym działaniem jest jednak obecnie wła ściwe zagospodarowywanie terenów powyrobiskowych. Dużym zagro żeniem dla środowiska naturalnego jest tak że eksploatacja kruszyw z otworów lokalnych, poza koncesjami.

Inne przyczyny degradacji gleb Lokalnie zagro żenie chemiczne gleb mo że by ć zwi ązane z niewła ściw ą gospodark ą odpadami: zamkni ętymi, ale nie zrekultywowanymi składowiskami odpadów, nielegalnym składowaniem odpadów w miejscach do tego nieprzystosowanych oraz nieprawidłowym zagospodarowaniem osadów po ściekowych. W powiecie olszty ńskim w 2012 r. wytworzono 37,7 tys. ton odpadów przemysłowych, które w cało ści poddano odzyskowi oraz zebrano 21,7 tys. ton odpadów komunalnych. Zagro żeniem dla jako ści powierzchni ziemi jest porzucanie przez ludzi odpadów w lasach, na poboczach dróg oraz w innych miejscach. Pomimo rosnącego poziomu świadomo ści obywatelskiej w tym zakresie, stan higieniczny miejsc za śmiecanych przez ludzi ci ągle jeszcze zale ży w znacznym stopniu od działa ń porz ądkowych, w tym prowadzonych przez słu żby drogowe, pracowników Lasów Pa ństwowych, oraz akcji społecznych jak: "Sprz ątanie Świata" czy "Dzie ń Ziemi". Na terenie powiatu olszty ńskiego, w gm. Biskupiec stwierdzono 4 nielegalne wysypiska odpadów, które zostały zlikwidowane. Lokalne, gminne składowiska zostały w cało ści zamkni ęte, ostatnie składowisko, decyzj ą Starosty Olszty ńskiego, zamkni ęto w 2012 r. w Górowie (gm. Kolno). W 2013 r. zrekultywowano ostatnie 4 na terenie powiatu, lokalne składowiska odpadów komunalnych.

Tabela 33. Wykaz składowisk odpadów komunalnych zrekultywowanych w okresie realizacji „Programu…”

Składowiska do rekultywacji Nielegalne Lp. Gmina Powierzchnia Rok wysypiska Miejscowo ść ha zamkni ęcia/rekultywacji 1 Gietrzwałd Biesal 1,31 2011/2013 0 2 Unieszewo 0,75/0,43 2004/2013 3 Biskupiec 4 - zlikwidowano Adamowo b.d. b.d./2013 4 Kolno 0 Górowo b.d. 2012/2013

Emisja gazów i pyłów przez przemysł, z terenów zabudowanych i tras komunikacyjnych, wymywanie zanieczyszcze ń z atmosfery przez opady i osadzanie ich w warstwie powierzchniowej gleby maj ą negatywny wpływ na jako ść gleb. Szczególnie szkodliwe jest dostarczanie do powierzchniowej warstwy gleby zwi ązków kwa śnych oraz metali ci ęż kich. Problemem o du żym znaczeniu jest nadmierne zakwaszenie gleb, do których powstawania przyczynia ć si ę mog ą zarówno kwa śne deszcze jak i niewła ściwe nawo żenie. Negatywny wpływ działalno ści rolniczej na jako ść gleb powodowany jest tak że poprzez stosowanie środków ochrony ro ślin oraz niewła ściwie prowadzone zabiegi agrotechniczne. Nieprawidłowo przeprowadzane zabiegi melioracyjne (w szczególno ści odwadniaj ące) mog ą doprowadzi ć do zaburzenia stosunków wodnych gleb i pogorszenia ich warto ści rolniczej, czego konsekwencj ą mo że by ć ich degradacja. Przypadkowe ska żenia środowiska gruntowego (o zasi ęgu lokalnym) mog ą równie ż spowodowa ć zdarzenia o znamionach powa żnej awarii.

3.3.4. Zagro żenia ró żnorodno ści biologicznej

Opisana wcze śniej ró żnorodno ść biologiczna powiatu wynika z wielu czynników historycznych. Ukształtowały j ą zjawiska naturalne (m.in. warunki klimatyczne, glebowe, wilgotno ściowe czy zwi ązane z naturaln ą sukcesj ą) oraz wielowiekowa eksploatacja zasobów przyrodniczych przez człowieka (np. przekształcenie pierwotnych lasów w u żytki rolne i tereny zabudowane) i inne czynniki antropopresji (np. zwi ązane z zanieczyszczeniami środowiska). Cho ć o stosunkowo wysokich walorach przyrodniczych powiatu świadcz ą wyniki inwentaryzacji zbiorowisk ro ślinnych czy zgromadzone informacje faunistyczne (dokładniej

85 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 opracowane na obszarach chronionych), nale ży u świadamia ć sobie wielo ść zagro żeń dla ró żnorodno ści biologicznej. Mówi ąc o zagro żeniach, zwracamy szczególn ą uwag ę na czynniki przyspieszaj ące ust ępowanie b ądź wymieranie gatunków oraz degraduj ące siedliska naturalne i półnaturalne.

W powiecie olszty ńskim stan przyrody jest generalnie dobry jednak wyst ępuj ą w nim zagro żenia dla ró żnorodno ści biologicznej typowe dla współczesnej cywilizacji. Zgodnie z Krajow ą strategi ą ochrony i umiarkowanego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej (Ministerstwo Środowiska, 2003) zaliczy ć do nich nale ży: – post ępuj ącą urbanizacj ę, prowadz ące m.in. do likwidacji powierzchni naturalnej i półnaturalnej przyrody, zaburzenia funkcjonowania ekosystemów (w tym ich ł ączno ści) oraz dysharmonii krajobrazu; – procesy eutrofizacji, odwadniania, zakwaszenia gleb, ska żenie toksycznymi zwi ązkami chemicznymi b ądź zmianami termicznymi oraz wywołan ą przez człowieka sukcesj ą, co powoduje zmiany cech naturalnych siedlisk/biotopów/ekosystemów oraz zmiany walorów przyrodniczych; – zmiany sposobów u żytkowania ziemi, w tym ograniczenie lub zaniechanie tradycyjnych metod produkcji rolnej i wywoływane przez nie zjawiska sukcesji, powoduj ące przekształcenia struktury krajobrazu oraz zarówno likwidacj ę i fragmentacj ę siedlisk/ekosystemów jak i uproszczenie, ujednolicenie i zniszczenie mozaiki siedlisk; – negatywn ą presj ę człowieka na gatunki postrzegane jako konfliktowe (gatunki wymagaj ące ochrony, które jednocze śnie mog ą sprawia ć problemy gospodarcze i społeczne, np. bóbr, kormoran, wydra), co powoduje ograniczenie liczebności ich populacji; – nadmiern ą eksploatacj ę populacji wybranych gatunków dziko żyj ących (np. grzyby, zioła, ślimaki, niektóre gatunki łowne), co powoduje ograniczenie liczebno ści ich populacji i zburzenie równowagi ekologicznej (dotyczy zwłaszcza odławiania drapie żników np. ryb); – post ępuj ącą synantropizacj ę fauny i flory oraz przenikanie gatunków obcych (w tym także ich planowe lub przypadkowe introdukcje), co powoduje wypadanie gatunków rodzimych, słabszych konkurencyjnie; – genetyczne modyfikacje gatunków i ich uwalnianie do środowiska, czego efekty s ą w wi ększo ści przypadków jak dotychczas nierozpoznane.

Podobne zagro żenia dostrzegaj ą m.in. autorzy Standardowych Formularzy Danych dla specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, poło żonych w cało ści lub cz ęś ciowo w powiecie olszty ńskim (Tab. 34).

Tabela 34. Zagro żenia dla Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty (wg Standardowych Formularzy Danych), poło żonych w cało ści lub cz ęś ciowo w granicach powiatu olszty ńskiego. Poziom: H = wysoki, M = średni, L = niski.

Jonko- Ostoja War- Swaj- wo- Ostoja Dolina Napi- Rzeka Zagro żenie mi ńskie nie War- Piska Drw ęcy wodzko Pasł ęka Buczyny kały Ramucka A01 uprawa M M A02 zmiana sposobu uprawy M M A03.01 intensywne koszenie lub intensyfikacja L A03.03 zaniechanie / brak koszenia M H H A04 wypas M A04.01.01 intensywny wypas bydła L A04.03 zarzucenie pasterstwa, brak wypasu M A05.01 Hodowla zwierz ąt L M A07 stosowanie biocydów, hormonów i substancji L L chemicznych A08 nawo żenie /nawozy sztuczne/ L M L M L A10 restrukturyzacja gospodarstw rolnych L M B le śnictwo H M B01 zalesianie terenów otwartych M H B01.01 zalesianie terenów otwartych (drzewa rodzime) M B01.02 sztuczne plantacje na terenach otwartych (drzewa L M nierodzime) B02 Gospodarka le śna i plantacyjna i u żytkowanie lasów L i plantacji B02.01 odnawianie lasu po wycince (nasadzenia) M B02.02 wycinka lasu M L L

86 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Jonko- Ostoja War- Swaj- wo- Ostoja Dolina Napi- Rzeka Zagro żenie mi ńskie nie War- Piska Drw ęcy wodzko Pasł ęka Buczyny kały Ramucka B02.03 usuwanie podszytu L M B02.04 usuwanie martwych i umieraj ących drzew H M M B05 stosowanie nawozów (le śnictwo) L C01.01 wydobywanie piasku i żwiru L L C01.03 wydobywanie torfu L L C01.07 inna działalno ść górnicza lub wydobywcza, L nie wspomniana powy żej C03 wykorzystywanie odnawialnej energii abiotycznej M D01.01 ście żki, szlaki piesze, szlaki rowerowe M D01.02 drogi, autostrady M M D01.04 drogi kolejowe L D02.01 linie elektryczne i telefoniczne M D02.02 ruroci ągi L D04.02 l ądowisko, heliport M E01 Tereny zurbanizowane, tereny zamieszkane L H L E01.03 zabudowa rozproszona H L H H E01.04 inne typy zabudowy M H H E03 odpady, ścieki M M E03.01 pozbywanie si ę odpadów z gospodarstw domowych M M M / obiektów rekreacyjnych E04.01 Obiekty, budynki rolnicze stanowi ące element M H krajobrazu F01 akwakultura morska i słodkowodna H L F02.03 połowy demersalne z u życiem niewodu dobrze żnego H M M H F02.03.01 wykopywanie / zbieranie przyn ęty L F03.02.01 kolekcjonowanie (owadów, gadów, płazów...) L F03.01 polowanie H H F03.02 pozyskiwanie / usuwanie zwierz ąt (l ądowych) M F03.02.03 wyjmowanie z gniazd (sokoły) L M H H F06 inne formy polowania, łowienia ryb i kolekcjonowania, L nie wymienione powy żej G01 sporty i ró żne formy czynnego wypoczynku rekreacji, M uprawiane w plenerze G01.01 żeglarstwo H L G01.01.02 niemotorowe sporty wodne L G01.02 turystyka piesza, jazda konna i jazda na pojazdach M L niezmotoryzowanych G01.03 pojazdy zmotoryzowane M G01.05 lotniarstwo, szybownictwo, paralotniarstwo, L baloniarstwo G01.08 inne rodzaje sportu i aktywnego wypoczynku L G02 infrastruktura sportowa i rekreacyjna M H L G02.08 kempingi i karawaningi M G03 o środki edukacyjne L G05.04 wandalizm L M G05.07 niewła ściwie realizowane działania ochronne lub ich L brak H zanieczyszczenia M H01 zanieczyszczenie wód powierzchniowych (limnicznych, H L lądowych, morskich i słonawych) H02.06 rozproszone zanieczyszczenie wód podziemnych H z powodu działalno ści zwi ązanej z rolnictwem i le śnictwem H04 zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenia L przenoszone drog ą powietrzn ą H04.02 wnoszenie azotu H H06.01 uci ąż liwo ści hałasu, zanieczyszczenie hałasem L H01.03 inne zanieczyszczenie wód powierzchniowych L ze źródeł punktowych H01.08 rozproszone zanieczyszczenie wód L powierzchniowych z powodu ścieków z gospodarstw domowych I01 obce gatunki inwazyjne H H M M M J02 spowodowane przez człowieka zmiany stosunków L M wodnych J02.01 zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie - ogólnie H L L M J02.01.03 wypełnianie rowów, tam, stawów, sadzawek, L bagien lub torfianek J02.02 usuwanie osadów (mułu...) L

87 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Jonko- Ostoja War- Swaj- wo- Ostoja Dolina Napi- Rzeka Zagro żenie mi ńskie nie War- Piska Drw ęcy wodzko Pasł ęka Buczyny kały Ramucka J02.03 regulowanie (prostowanie) koryt rzecznych i zmiana L M M przebiegu koryt rzecznych J02.05 modyfikowanie funkcjonowania wód - ogólne L M J02.05.05 niewielkie projekty hydroenergetyczne, jazy M L J02.07.01 pobór wód podziemnych na potrzeby rolnictwa M J02.10 gospodarka ro ślinno ści ą wodn ą i przybrze żną na L potrzeby odwodnienia J02.12 tamy, wały, sztuczne pla że - ogólnie M J03.01 zmniejszenie lub utrata okre ślonych cech siedliska M J03.02 antropogeniczne zmniejszenie spójno ści siedlisk L J03.02.01 zmniejszenie migracji / bariery dla migracji H J03.02.03 zmniejszenie wymiany materiału genetycznego H K01.01 erozja M K01.02 zamulenie L K01.03 wyschni ęcie L K02 ewolucja biocenotyczna, sukcesja L K02.01 zmiana składu gatunkowego (sukcesja) H M L K02.02 nagromadzenie materii organicznej L K02.03 eutrofizacja (naturalna) H H M K02.04 zakwaszenie (naturalne) L K04.05 pobór wód podziemnych na potrzeby rolnictwa M I01 obce gatunki inwazyjne H H K01.03 Wyschni ęcie (jako proces naturalny) H M01.02 susze i zmniejszenie opadów H

Jak wida ć, zagro żenia dla siedlisk przyrodniczych i chronionych gatunków s ą bardzo zró żnicowane i w du żym stopniu uzale żnione od uwarunkowań lokalnych. Sposoby przeciwdziałania (eliminacji b ądź ograniczania) tych zagro żeń zawiera ć b ędą opracowywane przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska plany zada ń ochronnych.

W odniesieniu do ekosystemów wodnych najcz ęś ciej wymieniane s ą: – zanieczyszczenie i eutrofizacja wód, – zmiany stosunków wodnych – spadek lub wahania poziomu wód, – urbanizacja i zabudowa brzegów, – zabudowa hydrotechniczna, regulacje koryt rzek, powstawanie barier migracyjnych, – presja turystyczna, w tym dewastacja ro ślin litoralu i za śmiecanie brzegów, – wypalanie i eksploatacja trzcinowisk, – niszczenie drobnych zbiorników (oczek) wodnych, – niewła ściwa gospodarka rybacka i w ędkarska, – kłusownictwo rybackie.

Jednym z czynników, który mo że mie ć wpływ na efekty eutrofizacji jezior (po zanieczyszczeniach ze źródeł punktowych i obszarowych), jest struktura gatunkowa zespołów ryb, w du żym stopniu kształtowana przez gospodark ę ryback ą. W wodach eutroficznych, przy dominacji ryb karpiowatych i silnej presji drobnych ryb na duże skorupiaki filtruj ące, nast ępuje przyspieszenie eutrofizacji zbiorników wodnych (ichtioeutrofizacja). Przeciwdziała ć mo że temu zwi ększenie udziału w rybostanie ryb drapie żnych i ograniczanie, poprzez odłowy rybackie, liczebno ści ryb karpiowatych.

Najpowa żniejszymi zagro żeniami dla ekosystemów torfowiskowych s ą: – melioracje odwadniaj ące, obni żanie poziomu wód, przesuszenie, wahania poziomu wód, – spontaniczna sukcesja, – eutrofizacja siedlisk, intensyfikacja rolnictwa w otoczeniu torfowisk, – presja turystyczna, penetracja terenu, – urbanizacja otoczenia, budowa dróg, – nielegalna eksploatacja torfu, – po żary.

Według Strategii ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działa ń (na lata 2006-2013) (Ministerstwo Środowiska, 2006), najpowa żniejszymi zagro żeniami dla obszarów wodno- błotnych s ą m.in.:

88 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

– globalne zmiany klimatu, kontynentalizacja obszarów wodno-błotnych; – zanik małych obiektów wodno-błotnych wskutek osuszania i post ępuj ącego deficytu wody oraz zwi ązanego z tym obni żania si ę poziomu wód gruntowych; – niewła ściwa realizacja tzw. "małej retencji", prowadz ąca do przegradzania cieków i niszczenia cennych przyrodniczo torfowisk dla budowy sztucznych zbiorników; – utrzymywanie si ę zanieczyszczenia wód; – zwi ększenie depozycji zwi ązków azotowych i przy śpieszenie eutrofizacji siedlisk; – zanik tradycyjnej, ekstensywnej gospodarki ł ąkarskiej, wycofywanie si ę rolnictwa z ł ąk i pastwisk trudno dost ępnych; – prowadzenie zalesie ń gruntów porolnych bez uwzgl ędniania priorytetu dla cennych przyrodniczo siedlisk ł ąkowych; – eksploatacja torfu; – utrzymywanie si ę nieuporz ądkowanej gospodarki odpadami; – intensyfikacja rolnictwa, wynikaj ąca ze Wspólnej Polityki Rolnej UE, prowadz ąca do chemizacji, zwi ększenia dawek nawozowych, intensyfikacji wypasu oraz pokosów; – presja na masowe wykorzystywanie niektórych siedlisk na uprawy produkuj ące biomas ę do celów energetycznych (np. "wierzba energetyczna"); – zaostrzenie konfliktów na styku rolnictwa i ochrony przyrody; – wzrost intensywno ści u żytkowania terenów rolniczych i stawów hodowlanych powoduj ący zaostrzenie si ę konfliktów mi ędzy gospodark ą, a populacjami bobra, wydry, kormorana i czapli siwej; wzrost presji na redukcj ę tych konfliktowych gatunków; – wkraczanie zabudowy mieszkalnej i letniskowej w doliny rzek; – wzrost presji inwestycyjnej; intensywna urbanizacja połączona z rozbudow ą infrastruktury, – powstawanie barier ekologicznych: dróg, fragmentacja ekosystemów, rozdrobnienie i izolacja siedlisk populacji poszczególnych gatunków; – niekontrolowany, skomercjalizowany rozwój turystyki; – wprowadzanie do środowiska obcych, inwazyjnych gatunków, które nie maj ąc naturalnych wrogów na nowym terenie mog ą wygrywa ć konkurencj ę z gatunkami rodzimymi.

Głównymi zagro żeniami dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej lasów s ą: – wprowadzanie obcych (gatunkowo lub siedliskowo) gatunków, – post ępuj ąca inwazja obcych gatunków ro ślin i zwierz ąt, – utrzymywanie wysokiego udziału sosny w drzewostanach, – wyr ąb starodrzewu i drzew dziuplastych, – stosowanie zr ębów zupełnych, – intensyfikacja pozyskania, – zmiany stosunków wodnych, – usuwanie martwego drewna, – intensyfikacja ruchu turystycznego, – po żary.

Łąki, murawy i inne l ądowe ekosystemy niele śne zagro żone s ą głównie przez: – zaniechanie ekstensywnego u żytkowania, naturaln ą sukcesj ę, – intensyfikacj ę rolnictwa, nawo żenie, eutrofizacj ę siedlisk, – zalesianie terenów o wysokich walorach przyrodniczych, – wycinanie zadrzewie ń, alei i pojedynczych starych drzew, – zmiany stosunków wodnych, – urbanizacj ę, – zamienianie u żytków zielonych na grunty orne, scalanie gruntów, – po żary, – zasolenie poboczy dróg, – presj ę turystyczna i rekreacyjn ą, – nielegaln ą eksploatacj ę kopalin.

Potencjalnym zagro żeniem dla walorów przyrodniczych powiatu mo że by ć intensyfikacja rolnictwa. Mo że ona wpłyn ąć na ró żnorodno ść przyrodnicz ą regionu, na skutek monotypizacji krajobrazu, wzrostu nawo żenia i chemizacji. Towarzysz ący intensyfikacji upraw wzrost stosowania pestycydów wi ąż e si ę ze zwi ększonym prawdopodobie ństwem zatrucia dzikich zwierz ąt, zanikaniem siedlisk i bazy pokarmowej wielu gatunków, zaburzeniami w sieciach troficznych, nabieraniem odporno ści przez niektóre zwalczane gatunki. Środki chemiczne u żywane w przeszło ści w rolnictwie

89 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 były przyczyn ą wygini ęcia w latach 60. ubiegłego stulecia nadrzewnej populacji sokoła w ędrownego. Obecnie, w nadle śnictwie Nowe Ramuki odnotowano pierwsze sukcesy programu reintrodukcji tego gatunku. Chemizacja rolnictwa, w tym zwi ększenie stosowania środków ochrony ro ślin oraz nawozów oznacza wypadanie gatunków towarzysz ących uprawom (zarówno ro ślin segetalnych, jak i zwierz ąt), zmian ę warunków siedliskowych (eutrofizację), a w efekcie przekształcanie ekosystemów i ust ępowanie gatunków wra żliwych. Nawozy sztuczne, przedostaj ąc si ę do wód gruntowych mog ą powodowa ć zmiany nawet w odległych przestrzennie ekosystemach. Środki ochrony ro ślin niekorzystnie oddziałuj ą na populacje ptaków, zarówno bezpo średnio – zabijaj ąc ptaki lub obni żaj ąc ich rozrodczo ść – jak te ż i w sposób po średni i bardziej niebezpieczny – drastycznie redukuj ąc ilo ść dost ępnego pokarmu. Wi ększo ść ptaków krajobrazu rolniczego od żywia si ę pokarmem zwierz ęcym, przede wszystkim owadami. Spora cz ęść ptaków polnych to ziarnojady, uzale żnione przez wi ększo ść roku od nasion chwastów, jednak w okresie karmienia piskl ąt przestawiaj ące si ę na diet ę zło żon ą z owadów. Zarówno herbicydy, jak i insektycydy maj ą wi ęc zabójcze działanie na populacje ptaków polnych. W szczególno ści, rozległe efekty przynosi stosowanie herbicydów, które niszcz ąc chwasty, redukuj ą liczebno ść uzale żnionych od nich owadów, stanowi ących z kolei pokarm ptaków. Do wa żnych zagro żeń nale żą : fragmentacja krajobrazu i powstawanie barier dla migracji zwierz ąt, rozprzestrzenianie si ę inwazyjnych gatunków obcych, kłusownictwo, mechaniczna dewastacja siedlisk rzadkich gatunków, zrywanie kwitn ących okazów ro ślin chronionych. W odniesieniu do przekształce ń krajobrazu du że znaczenie ma stopniowa urbanizacja regionu: zajmowanie terenów otwartych, ograniczenie powierzchni naturalnej i półnaturalnej przyrody pod funkcje mieszkaniowe (osadnicze), przemysłowe i turystyczno-rekreacyjne wraz z towarzysz ącą im infrastruktur ą. Mo żliwo ść swobodnego przemieszczania si ę osobników jest podstaw ą do normalnego funkcjonowania populacji wi ększo ści gatunków zwierz ąt, które potrzebuj ą odpowiedniej przestrzeni do zaspokajania swoich potrzeb życiowych. Ingerencja człowieka w t ę przestrze ń (poprzez przekształcanie obszarów siedliskowych) jest głównym czynnikiem powoduj ącym ograniczanie zasi ęgu wyst ępowania dzikich zwierz ąt. Dotyczy to głównie północnej, słabiej zalesionej cz ęś ci powiatu. Zgodnie z ustalonymi przez plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko- mazurskiego (2002) zasadami ochrony i utrzymania w równowadze środowiska przyrodniczego, wzdłu ż dróg ekspresowych i głównych przyspieszonych, szczególnie dwujezdniowych, nale ży wprowadza ć strefy ekologiczne utworzone ze zwartych pasów zieleni, a na odcinkach dróg przecinaj ących wa żne struktury przyrodnicze (wi ększe kompleksy le śne i doliny rzek) spełniaj ące funkcje korytarzy ekologicznych, przewidzie ć przej ścia dla zwierzyny. Przez tereny szczególnie cenne przyrodniczo (takie jak rezerwaty, parki krajobrazowe czy ostoje przyrody w sieci Natura 2000 i inne) powinno si ę unika ć prowadzenia magistralnych przesyłowych ci ągów infrastrukturalnych nie obsługuj ących bezpo średnio tych terenów. Zagro żeniem dla migruj ących gatunków ryb jest brak ci ągło ści morfologicznej rzek. Przerwanie ci ągło ści rzek, poprzez jej poprzeczn ą zabudow ę uwa ża si ę za działanie najgro źniejsze dla organizmów wodnych i, po emisji zanieczyszcze ń, najbardziej zmieniaj ące czynniki abiotyczne. Dlatego te ż zagro żeniem s ą wszelkie usterki b ądź wady konstrukcyjne zainstalowanych przepławek, które utrudni ć mog ą lub uniemo żliwi ć swobodn ą migracj ę ryb. Przedsi ęwzi ęcia hydrotechniczne mog ą mie ć bardzo istotny wpływ na przyrod ę, zarówno na stan ochrony organizmów wodnych, jak i l ądowych.

Tabela 35. Potencjalne oddziaływanie na środowisko wodne typowych przedsi ęwzi ęć hydrotechnicznych

Rodzaj Typowe oddziaływania wymagaj ące rozwa żenia przedsi ęwzi ęcia Budowa zbiornika − bariera dla w ędrówek ryb i innych organizmów wodnych (w tym typowych wodnego, gatunków siedliska przyrodniczego), zastawki, jazu, − zmiana warunków siedliskowych (ekologicznych, zmiana warunków elektrowni wodnej fizykochemicznych, które warunkuj ą wyst ępowanie okre ślonych gatunków i wykształcanie siedlisk), − zniszczenie lokalnego siedliska kr ęgowców i bezkr ęgowców, w tym wa żek, ryb, ptaków zwi ązanych z nurtem cieku, − „fragmentacja” populacji ryb, nawet gatunków uwa żanych za osiadłe − ryzyko ograniczenia ró żnorodno ści genetycznej subpopulacji i załamania

90 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rodzaj Typowe oddziaływania wymagaj ące rozwa żenia przedsi ęwzi ęcia inbredowego, − zanik żerowiska lub pojnika nietoperzy, poprzez zast ąpienie cieku z otwartym lustrem wody przez zbiornik o lustrze przykrytym rz ęsą lub inn ą ro ślinno ści ą, − bezpo średnie zniszczenie lub uszczuplenie siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków przez sam ą budowl ę, − zniszczenia siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków wskutek zalania, − wpływ na re żim wód cieku poni żej (wyrównywanie przepływu, utrata wa żnych dla ró żnorodno ści biologicznej stanów wysokich i niskich), − zniszczenie „rzecznego” siedliska przyrodniczego w wyniku przekształcenia w zbiornik zaporowy (lokalna utrata typowych cech siedliska i typowych gatunków), zmiana warunków ekologicznych, gromadzenie si ę osadów dennych, − wzrost penetracji terenu, np. dojazd do powstałego zbiornika, wykorzystywanie jako punkty czerpania wody, miejsce rekreacji), − oddziaływanie ł ączne z innymi pi ętrzeniami i przegrodami na cieku. Regulacja cieku, − trwałe pogorszenie jako ści przyrodniczej rzecznego siedliska remont przyrodniczego lub siedliska gatunków żyj ących w rzece (kryteria lub konserwacja hydromorfologiczne, ubytek elementów struktury wa żnych dla ró żnorodno ści (odmulenie), prace biologicznej siedliska), utrzymaniowe, − okresowe zamulenie lub inne zaburzenie siedliska w wyniku prac, w tym usuwanie − niszczenie gatunków żyj ących w mule lub na dnie (larwy minogów, tarliska ro ślinno ści w cieku ryb), i na jego brzegach − zaburzenie tarła ryb, migracji ryb i innych organizmów wodnych w przypadku niewła ściwego terminu prac, − zniszczenia lub zaburzenia siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków na brzegach (np. ziołoro śla nadrzeczne, ł ęgi, kamie ńce nadrzeczne) − bezpo średnie niszczenie, wygniatanie, zasypywanie runa odkładanym materiałem, inne zmiany struktury, zawlekanie obcych gatunków, − wpływ na poziom wód gruntowych obok i powy żej (ułatwienie odpływu wód), − wpływ na s ąsiednie siedliska hydrogeniczne, − bezpo średnie zniszczenie siedliska gatunków żyj ących w drzewach (np. chrz ąszcze ksylobiontyczne − pachnica d ębowa), − zmiana struktury krajobrazu i w konsekwencji sposobu wykorzystywania przestrzeni przez gatunki (np. ptaki, nietoperze − w tym przerwanie tras przelotu nietoperzy na żerowiska), − oddziaływanie ł ączne, wpisywanie si ę w ogólny trend usuwania zakrzewie ń i zadrzewie ń. Źródło: MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły. Projekt. KZGW Warszawa, 2014

Odr ębnym problemem, dotykaj ącym w coraz wi ększym stopniu obszar całego województwa warmi ńsko-mazurskiego, jest rozprzestrzenianie si ę obcych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Inwazja obcych gatunków jest uwa żana za jeden z najpowa żniejszych problemów współczesnej ochrony przyrody – ust ępuj ący sw ą wag ą wył ącznie przekształceniom siedlisk. Jest to skutek masowego w naszych czasach, przenoszenia i zawlekania obcych gatunków ro ślin i zwierz ąt poza ich naturalne zasi ęgi. Ekspansja inwazyjnych, obcych gatunków ro ślin mo że w szczególno ści prowadzi ć do: – ograniczenia ró żnorodno ści rodzimych gatunków ro ślin i zwierz ąt zwi ązanych z ekosystemem (mo że to by ć bezpo średnie wypieranie b ądź po średnia konkurencja – np. o owady zapylaj ące, zasoby wody lub pierwiastków itp.), – rozmycia genetycznego rodzimych gatunków wskutek krzy żowania si ę z neofitem, – zaburzenia procesów ekologicznych, dzi ęki którym ekosystem funkcjonuje, np. procesów odnawiania si ę kluczowych elementów jego struktury, procesu torfotwórczego na torfowiskach itp., – upo śledzeniu tzw. usług ekosystemowych, tj. roli jak ą ekosystem pełni w krajobrazie (w szczególno ści roli istotnej z punktu widzenia potrzeb człowieka – np. retencji wody przez torfowisko, wi ązania w ęgla przez ekosystem le śny),

91 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

– „trywializacji szaty ro ślinnej”, tj. zacierania lokalnej i regionalnej specyfiki ekosystemów, które wskutek obecno ści tych samych wsz ędobylskich gatunków obcych upodabniaj ą si ę do siebie, – strat z punktu widzenia np. atrakcyjno ści turystycznej (zale żą cej przecie ż m.in. od wra żenia naturalno ści oraz od zachowania ró żnorodno ści ekosystemów i krajobrazów, w tym ich cech lokalnych i regionalnych).

Powa żne zaniepokojenie cz ęś ci społecze ństwa i środowisk naukowych budzi wprowadzanie na terenie kraju organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO). W odniesieniu do ró żnorodno ści biologicznej podnoszona jest zwłaszcza obawa przed krzy żowaniem si ę modyfikowanych genetycznie ro ślin z gatunkami dzikimi, a tak że tradycyjnie uprawianymi odmianami, rozprzestrzenianie si ę odpornych na herbicydy „superchwastów” oraz zaburzenie ła ńcuchów pokarmowych w agrocenozach. Genetycznie zmodyfikowane organizmy, po wprowadzeniu do środowiska, mog ą dalej si ę rozmna żać i mutowa ć z trudnymi do przewidzenia skutkami. W rezultacie mo że doj ść do nieodwracalnego ska żenia nimi ła ńcucha pokarmowego.

3.3.5. Zagro żenie hałasem i promieniowaniem

Hałas Hałas jest specyficznym czynnikiem zanieczyszczaj ącym środowisko, wyst ępuj ącym powszechnie we wszystkich środowiskach biosfery. Charakteryzuje si ę mnogo ści ą źródeł. Siła oddziaływania hałasu uzale żniona jest od jego cech fizycznych oraz indywidualnego odczuwania przez organizm ludzki. Stan klimatu akustycznego zwi ązany jest ze stanem rozwoju społeczno-gospodarczego danego obszaru. Decyduj ący wpływ na stan klimatu akustycznego powiatu olszty ńskiego maj ą: rozwój infrastruktury transportowej oraz ilo ść eksploatowanych źródeł.

Emisja hałasu komunikacyjnego drogowego

Hałas drogowy jest zwi ązany z ruchem samochodowym i stanowi główne zagro żenie na terenach zurbanizowanych. Przez teren powiatu przebiegaj ą drogowe korytarze transportowe przechodz ące przez teren kraju z powi ązaniami mi ędzy krajami Europy Wschodniej, Obwodem Kaliningradzkim a krajami Unii Europejskiej. Wa żnym w ęzłem drogowym jest miasto Olsztyn znajduj ące si ę poza terenem powiatu. Najwi ększe obci ąż enie ruchem na terenie powiatu wyst ępuje na drogach: - droga krajowa nr 7 (odcinek: Ostróda – Olsztynek – Nidzica), - droga krajowa nr 16 (odcinek: Ostróda – Olsztyn – Biskupiec – Mr ągowo), - droga krajowa nr 51 (odcinek: Olsztynek – Olsztyn – Dobre Miasto).

92 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 40. Średni dobowy ruch pojazdów silnikowych w 2010 r.

Źródło: www.gddkia.pl

Obci ąż enie ruchem dróg uzale żnione jest od funkcji danej drogi. W 2010 r. na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego średni dobowy ruch pojazdów silnikowych (SDR2010) na drogach krajowych ogółem wynosił 5 684 pojazdów na dob ę, na drogach mi ędzynarodowych 13 573 pojazdów na dob ę. Było to najni ższe obci ąż enie ruchem sieci dróg krajowych w Polsce (www.gddkia/pl).

Tabela 36. Pojazdy i drogi publiczne w powiecie olszty ńskim

Wyszczególnienie 2010 2011 2012 Pojazdy ogółem (szt.) 68 233 72 243 74 635 Samochody ci ęż arowe i ci ągniki siodłowe (szt.) 8 275 8 697 8 995 Autobusy (szt.) 267 306 313 Samochody osobowe ogółem (szt.) 51 041 54 195 56 224 Motocykle ogółem (szt.) 3 677 3 863 4 010 Wska źnik g ęsto ści dróg publicznych (powiatowych i gminnych): - o twardej nawierzchni (km/100 km 2) 30,9 30,5 30,7 - o gruntowej nawierzchni (km/100 km 2) 34,4 32,8 33,1 Źródło: BDL-GUS

Na terenie powiatu na koniec 2012 r. zarejestrowanych było 74 635 pojazdów samochodowych i ci ągników ogółem, w tym 56 224 samochodów osobowych. Obserwuje si ę ci ągły wzrost liczby pojazdów samochodowych. Długo ść dróg publicznych o nawierzchni twardej wynosiła łącznie 1 274,5 km, w tym: drogi krajowe – 220,4 km, wojewódzkie – 189,7 km, powiatowe – 688,9 km i gminne – 175,5 km. Wska źnik g ęsto ści sieci drogowej w 2012 r. wynosił 44,9 km na 100 km 2 powierzchni ogólnej (www.word.olsztyn.pl, 16.05.2014 r.) . Od kilku lat zauwa ża si ę wzrost przewozów transportem samochodowym w relacjach krajowych i mi ędzynarodowych, co przekłada si ę na ruch tranzytowy przez teren powiatu (głównie do miasta Olsztyna i przej ść granicznych) najci ęż szych samochodów ci ęż arowych i jednocze śnie

93 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 najbardziej hała śliwych. Wzrost nat ęż enia hałasu powoduj ą równie ż: nieprawidłowo rozwi ązane układy komunikacyjne, nieodpowiedni stan nawierzchni jezdni, niezadowalaj ący stan techniczny pojazdów oraz pr ędko ść jazdy. Jako nast ępstwo wykonanej mapy akustycznej Olsztyna (www.olsztyn.eu – Mapa akustyczna) został opracowany w 2010 r. „Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Olsztyna”, którego celem strategicznym jest obni żenie o przynajmniej 50% liczby ludno ści nara żonej na ponadnormatywny hałas do 2020 r. (zgodnie z obowi ązuj ącymi w 2010 r. warto ściami dopuszczalnymi). Działania zawarte w programie s ą zdeterminowane zmieniaj ącym si ę układem transportowym miasta oraz planowan ą budow ą układu obwodnicowego. Spowoduje to wyprowadzenie ruchu z miasta na s ąsiaduj ące z miastem tereny powiatu olszty ńskiego.

Emisja hałasu komunikacyjnego kolejowego

Na obszarze powiatu na wi ększo ści linii kolejowych odbywaj ą si ę przewozy osobowe i towarowe. Wa żnym w ęzłem kolejowym jest miasto Olsztyn znajduj ące si ę poza terenem powiatu. Odcinki głównych linii kolejowych w powiecie, na których odbywa si ę najwi ększy ruch poci ągów w obu kierunkach: - linia nr 353 (Olsztyn – Ostróda), - linia nr 353 (Olsztyn – Barczewo – Czerwonka), - linia nr 219 (Olsztyn – Szczytno). Od kilku lat zauwa ża si ę stagnacj ę w rozwoju sieci kolejowej. W ostatnim okresie zauwa żalny jest trend zmniejszenia liczby poł ącze ń kolejowych. Wa żną rol ę w kształtowaniu klimatu akustycznego odgrywa nat ęż enie ruchu poci ągów, struktura rodzajowa i typ poci ągów, stan torowiska i jego lokalizacja wzgl ędem zagospodarowanego terenu, stan techniczny taboru oraz długo ść i pr ędko ść jazdy poci ągu.

Emisja hałasu komunikacyjnego lotniczego

W miejscowo ści Gry źliny gm. Stawiguda znajduje si ę l ądowisko wpisane do ewidencji lądowisk cywilnych. Pas startowy o nawierzchni twardej trawiastej ma długo ść 800 m i szeroko ść 60 m. Mo że przyj ąć samoloty o masie do 5,7 tony. Docelowo powstanie lotnisko u żytku publicznego przeznaczone do przyjmowania ruchu turystycznego, biznesowego, prowadzenia działalno ści propaguj ącej sport lotniczy w śród młodzie ży. Przewiduje si ę wzrost zagro żenia hałasem lotniczym. Wi ąż e si ę to z rozwojem komunikacji lotniczej obsługiwanej przez małe samoloty i śmigłowce oraz loty na stosunkowo małych wysoko ściach. Hałas lotniczy ma charakter lokalny.

Emisja hałasu instalacyjnego (przemysłowego)

Źródłami hałasu przemysłowego s ą urz ądzenia i maszyny wewn ątrz i na zewn ątrz budynków. Emituj ą one hałas o ograniczonym zasi ęgu oddziaływania i stanowi ą główn ą uci ąż liwo ść dla osób mieszkaj ących w ich najbli ższym otoczeniu. Hałas instalacyjny jest znacznie trudniej tolerowany przez ludzi ni ż hałas komunikacyjny. Główne źródła hałasu instalacyjnego w powiecie to mi ędzy innymi: - wentylatory, agregaty urz ądze ń chłodniczych i klimatyzacyjnych, - zakłady przemysłu drzewnego i przetwórstwa spo żywczego, - place budów, bocznice przeładunkowe, składowiska, - urz ądzenia obiektów produkcyjnych, - urz ądzenia obiektów o charakterze rozrywkowym na wolnym powietrzu i w lokalach. W pobli żu zabudowy mieszkalnej coraz wi ęcej powstaje obiektów o charakterze usługowo- handlowym, które powoduj ą znaczn ą uci ąż liwo ść akustyczn ą dla mieszka ńców. Ponadto wiele biur, sklepów oraz mieszka ń prywatnych jest wyposa żanych w urz ądzenia klimatyzacyjne, które równie ż pogarszaj ą klimat akustyczny.

Emisja hałasu na akwenach wodnych

Coraz wi ększego znaczenia na terenie powiatu nabiera zagro żenie hałasem zwi ązanym z akwenami wodnymi. Głównymi źródłami hałasu s ą: - używany sprz ęt motorowy: łodzie motorowe, skutery wodne i inne,

94 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

- odbywaj ące si ę na akwenach wodnych i w ich pobli żu letnie imprezy sportowe, kulturalne i inne. Na szcz ęś cie, na wielu akwenach wprowadzono zakaz u żywania jednostek pływaj ących o nap ędzie spalinowym (Tab. 24).

Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizuj ące (PEM)

Pola elektryczne, magnetyczne i elektromagnetyczne wyst ępuj ą w środowisku w sposób naturalny i s ą jego nieodł ącznymi elementami (np.: ziemskie pole magnetyczne, promieniowanie kosmiczne, wyładowania atmosferyczne). Mog ą równie ż zosta ć sztucznie wprowadzone do środowiska: - w sposób zamierzony, np.: naziemne stacje radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej, urz ądzenia radiolokacyjne, itp., - w sposób niezamierzony jako efekt uboczny działania ró żnych urz ądze ń, np.: linie elektroenergetyczne, stacje transformatorowe oraz wszelkiego rodzaju odbiorniki energii elektrycznej.

Sztucznie wprowadzone promieniowanie elektromagnetyczne (PEM) do środowiska zwane jest smogiem elektroenergetycznym. Zakres promieniowania elektromagnetycznego niejonizuj ącego rozci ąga si ę od 0 Hz do 300 GHz. Wpływ PEM na organizmy żywe i wszelkie przedmioty znajduj ące si ę w strefie oddziaływania polega na przekazywaniu energii. Pola niskiej cz ęstotliwo ści wywołuj ą tzw. zjawiska nietermiczne, za ś pola wysokiej cz ęstotliwo ści (powy żej 100 kHz) wywołuj ą tzw. zjawiska termiczne, tzn. przekazuj ąc swoj ą energi ę wywołuj ą podniesienie temperatury obiektu, na który oddziałuj ą. Wpływ PEM na ro śliny i zwierz ęta jest ró żny. Podobnie ró żny jest wpływ składowych: elektrycznej i magnetycznej, który zmienia si ę wraz z cz ęstotliwo ści ą promieniowania i wielko ści ą energii, jak ą niesie ze sob ą promieniowanie.

Źródła pól elektrycznych i magnetycznych małej cz ęstotliwo ści

Linie i stacje elektroenergetyczne s ą źródłami pól elektrycznych i magnetycznych o cz ęstotliwo ści 50 Hz. Istotny wpływ na środowisko maj ą napowietrzne linie elektroenergetyczne o napi ęciach znamionowych od 110 kV wzwy ż. Poziomy pól elektrycznych i magnetycznych wyst ępuj ących w otoczeniu linii wysokiego napi ęcia s ą zale żne od konstrukcji linii i napi ęć oraz pr ądów znamionowych. Nat ęż enia pól – elektrycznego i magnetycznego malej ą szybko wraz ze wzrostem odległo ści od linii elektroenergetycznych. Poza ogrodzonymi i niedost ępnymi dla ludno ści obszarami stacji elektroenergetycznych nie wyst ępuj ą pola elektryczne i magnetyczne o warto ściach zbli żonych do dopuszczalnych, okre ślonych w przepisach ochrony środowiska.

Istotnym czynnikiem oddziaływuj ącym na środowisko ze strony stacji elektroenergetycznych jest hałas pochodz ący od transformatorów (Ró życki, 2011).

Przez teren powiatu przebiegaj ą napowietrzne linie elektroenergetyczne 110 kV: Barczewo – Odczep, Dobre Miasto – Olsztyn1, Olsztyn1 – Mątki2, M ątki – Jaroty, Olsztyn1 – Biskupiec, Gietrzwałd – Ostróda, Olsztyn1 – Mątki1, Olsztynek – Nidzica, M ątki – Gietrzwałd, M ątki – Olsztynek, Lidzbark Warmi ński – Mątki, Michelin – Jaroty. Stacje o transformacji 110/15 kV to GPZ: Olsztynek, Gietrzwałd, Dobre Miasto, Biskupiec, Barczewo. Na terenie powiatu zlokalizowane s ą czynne linie elektroenergetyczne o napi ęciach znamionowych 220 kV (linia ci ągła zielona) i 400 kV (linia ci ągła czerwona) oraz stacje rozdzielcze o transformacji 400/220/110 kV (M ątki) i 220/110 kV (Olsztyn).

95 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 41. Plan rozwoju sie ci przesyłowej do 2025 r. (stan na 01.01.2012 r.)

Źródło: www.pse.pl

Zgodnie z aktualizacj ą z 2014 r. planowana jest do realizacji i zako ńczenia w latach 2014- 2018 budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej o napi ęciu znamionowym 400 kV Ostroł ęka – Olsztyn M ątki. Linia 400 kV zast ąpi obecnie istniej ącą lini ę 220 kV lub cz ęś ciowo zmieni jej przebieg (Plan rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą na lata 2010-2025. Aktualizacja w zakresie lat 2014-2018, wyci ąg, 2014). Mimo wzrastaj ącego w szybkim tempie zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą, nie obserwuje si ę dynamicznych zmian w konfiguracji systemu przesyłowego energii elektrycznej.

Źródła pól elektromagnetycznych wielkiej cz ęstotliwo ści

Instalacje radiokomunikacyjne: radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej wytwarzaj ą pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od około 0,1 MHz do ok. 60 GHz (Ró życki, 2011). Z punktu widzenia ochrony środowiska obiektami radiokomunikacyjnymi o istotnym oddziaływaniu na terenie powiatu ze wzgl ędu na powszechno ść wyst ępowania s ą stacje bazowe telefonii komórkowej. Najintensywniej rozwijaj ącą si ę dziedzin ą działalno ści człowieka stosuj ącą urz ądzenia emituj ące promieniowanie elektromagnetyczne jest telefonia komórkowa. W sieciach telefonii komórkowych do ł ączno ści z abonentami wykorzystuje si ę cz ęstotliwo ści z zakresów 900, 1800 i 2100 MHz. W systemie GSM stacje bazowe nadaj ą swoje sygnały w zakresie cz ęstotliwo ści od 935 do 960 MHz i od 1805 do 1880 MHz – anteny sektorowe. Oprócz anten sektorowych na stacjach bazowych instalowane s ą anteny radiolinii pracuj ące na ogół w pasmach 23 GHz, 27 GHz i 38 GHz. Stacje UMTS ł ącz ą si ę z abonentami w zakresie cz ęstotliwo ści 2100 MHz. System UMTS mo że wykorzystywa ć tak że inne cz ęstotliwo ści. W szybkim tempie rozwija si ę system bezprzewodowego przesyłu danych w technologii LTE. Rozkłady pól elektromagnetycznych w otoczeniach stacji bazowych s ą zale żne od zastosowanych konfiguracji anten sektorowych. Liczba stacji bazowych telefonii komórkowej jest ści śle powi ązana z liczb ą abonentów tych systemów. Najwi ększe zag ęszczenie nadajników GSM wyst ępuje w miastach, co jest konieczne ze wzgl ędu na zwart ą zabudow ę i du że zag ęszczenie ludno ści. Na terenie powiatu znajduj ą si ę dwa telewizyjne o środki nadawcze pracuj ące na cz ęstotliwo ści 730 MHz w miastach Barczewo i Olsztynek. Budowane s ą stacje systemów radiowego dost ępu do Internetu oraz stacje radiowego dost ępu w stałych sieciach telekomunikacyjnych. Stacje te pracuj ą na cz ęstotliwo ściach około 2,6 GHz i około 5 GHz. Jednocze śnie coraz wi ęcej ró żnego rodzaju słu żb i korporacji stosuje własne wewn ętrzne środki ł ączno ści bezprzewodowej. Rozwija si ę tak że infrastruktura oferuj ąca coraz nowsze rozwi ązania technologiczne.

96 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

W 2012 roku w Polsce został wprowadzony naziemny system cyfrowego przekazu programów radiowych i telewizyjnych.

Promieniowanie jonizuj ące

Rozró żniamy promieniowanie jonizuj ące pochodzenia: - naturalnego, którego poziom jest zró żnicowany dla poszczególnych regionów Polski: promieniowanie kosmiczne oraz promieniowanie radionuklidów naturalnych znajduj ących si ę w środowisku, - sztucznego, wprowadzane do środowiska sztuczne izotopy w wyniku działalno ści człowieka takiej jak: diagnostyka medyczna, badania naukowe, próbne wybuchy j ądrowe oraz awarie obiektów techniki j ądrowej.

Na terenie powiatu olszty ńskiego poza naturalnymi źródłami promieniowania jonizuj ącego wyst ępuj ą sztuczne źródła promieniowania wykorzystywane przez człowieka głównie w medycynie – aparaty rtg. U żytkowane aparaty s ą w dobrym stanie technicznym (Stan sanitarno-higieniczny województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2013 roku, 2014). Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje si ę du ży wzrost liczby aparatów rentgenowskich stosowanych w stomatologii. Polska nie posiada żadnej elektrowni j ądrowej, ale na Ukrainie, Słowacji, W ęgrzech oraz w Szwecji i Czechach jest czynnych 9 elektrowni j ądrowych (23 bloki reaktorów energetycznych) (www.paa.gov.pl, 16.05.2014 r.).

3.3.6. Inne zagro żenia

Powa żne awarie

Jako powa żną awari ę okre śla si ę zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem. Powa żne awarie zaistniałe na terenie zakładu okre śla si ę jako powa żne awarie przemysłowe (Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.)).

Zagro żenia powa żnymi awariami s ą szczególnie istotne z punktu widzenia skutków, jakie mog ą wyst ąpi ć w zwi ązku z niekontrolowan ą emisj ą niebezpiecznych substancji chemicznych. Według stanu na dzie ń 31.12.2012 r. na terenie powiatu olszty ńskiego (Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego, 2013): • nie było zakładów zakwalifikowanych do grupy zakładów du żego ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej (ZDR); • znajdowały si ę 3 zakłady zaliczone do grupy zakładów zwi ększonego ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej (ZZR): - BARTER SA, 15-281 Białystok, ul. Legionowa 28, Oddział w Sokółce „SAGA”, Zakład Rozlewni Gazu płynnego w Barczewie, 11-010 Barczewo, ul. Zatorze 1, - PKN Orlen SA, Baza Magazynowa nr 61 w Gutkowie, 11-041 Gutkowo, ul. Szosa Łukaszewicka 54, - Indykpol SA, 10-370 Olsztyn, ul. Jesienna 3, Ferma Drobiu w Tr ękusku, 11-020 Klebark Wielki, Tr ękusek 11.

Magazynowanie substancji niebezpiecznych, wykorzystywanie w procesach technologicznych pomimo zastosowania środków zapobiegawczych stwarza niebezpiecze ństwo zagro żenia ludzi oraz środowiska, szczególnie w przypadkach rozszczelnienia zbiorników i instalacji, a tak że awarii przy pracach przeładunkowych, kiedy to mo że doj ść do niekontrolowanego uwolnienia si ę substancji niebezpiecznych powoduj ących zagro żenie dla ludzi oraz ska żenie powietrza, wód powierzchniowych, wód podziemnych lub gruntu. Innym powa żnym źródłem wyst ąpienia powa żnych awarii jest transport substancji niebezpiecznych. W transporcie mamy do czynienia z mniejszymi ilo ściami (od kilku do kilkudziesi ęciu

97 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 ton) substancji niebezpiecznych ni ż na terenie zakładów. Natomiast nieprzewidywalno ść miejsca jej wyst ąpienia jest czynnikiem utrudniaj ącym podejmowanie działa ń w przypadku jej wyst ąpienia. Na terenie powiatu znajduje si ę sie ć dróg l ądowych i tras kolejowych po których przewozi si ę materiały niebezpieczne. Najwa żniejsze odcinki szlaków komunikacyjnych przebiegaj ące przez teren powiatu to: • droga nr 7 (Rychnowo – Waplewo), 51 (Olsztynek – Olsztyn – Dywity – Dobre Miasto), 16 (Dłu żki – Gietrzwałd – Olsztyn – Barczewo – Biskupiec), 53 (Olsztyn – Pasym) oraz 527 (St ękiny – Wrze śnia – Olsztyn), • linie kolejowe relacji: Ostróda – Olsztyn, Olsztyn Gutkowo – Dobre Miasto, Olsztyn Gutkowo – Mor ąg, Olsztyn – Biskupiec, Olsztyn – Szczytno.

W transporcie kolejowym i drogowym realizowanym na terenie powiatu najwi ększy udział maj ą: produkty ropopochodne, w szczególno ści benzyny i oleje nap ędowe, gaz propan-butan, amoniak i chlor (www.kryzys.olsztyn.pl, www.straz.olsztyn.pl, 03.05.2014 r.) . WIO Ś w Olsztynie w latach 2010-2012 na terenie powiatu olszty ńskiego zarejestrował 2 zdarzenia o znamionach powa żnej awarii. Były to: • 2011 rok: zanieczyszczenie ściekami poubojowymi wody w Kanale Szcz ęsne w pobli żu miejscowo ści Szczęsne gm. Purda (Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko- mazurskiego, 2012); • 2012 rok: wyciek oleju nap ędowego w m. Gutkowo w wyniku kolizji cystern kolejowych (Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego, 2013).

Substancje stwarzaj ące szczególne zagro żenie

Obecno ść setek tysi ęcy substancji chemicznych cz ęsto nie jest dostrzegana przez ludzi zarówno w produktach przemysłowych, jak równie ż w spo żywczych i farmaceutycznych. Substancje chemiczne maj ą cz ęsto działanie zagra żaj ące zdrowiu człowieka i czysto ści środowiska, w wielu przypadkach jest to działanie toksyczne. Wiele niebezpiecznych substancji (substancji wzbudzaj ących szczególne obawy) jest stosowanych w procesach technologicznych, nawet je żeli istniej ą dla nich bezpieczne odpowiedniki.

Substancjami stwarzaj ącymi szczególne zagro żenie dla środowiska s ą w szczególno ści: - azbest; - PCB (polichlorowane bifenyle). Zgodnie z informacj ą z dnia 07.05.2014 r. Departamentu Ochrony Środowiska Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w Olsztynie na terenie powiatu olszty ńskiego: - ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest pozostałych do usuni ęcia wynosiła 2 901,973 Mg, w tym 571,175 Mg u osób fizycznych (stan na 31.12.2012 r.); - nie ma obiektów zawieraj ących PCB.

3.4. Techniczna infrastruktura ochrony środowiska

3.4.1. Zaopatrzenie w wod ę

Wody podziemne s ą głównym źródłem zaopatrzenia w wod ę ludno ści (gospodarka komunalna) oraz przemysłu (cele produkcyjne). Pobór wód podziemnych na terenie powiatu olszty ńskiego w 2012 r. wyniósł 5 839,5 tys. m 3. Wi ększo ść uj ęć eksploatuje wody z warstw czwartorz ędowych. Gospodarowanie wodami podziemnymi jest realizowane głównie poprzez system pozwole ń wodno-prawnych opieraj ących si ę na udokumentowanych zasobach eksploatacyjnych.

Sumaryczny pobór wód podziemnych i powierzchniowych na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści w 2012 r. wyniósł 16 757,5 tys. m 3, w tym na cele eksploatacji sieci wodoci ągowej 4 936,5 tys. m 3/rok. Średni roczny pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści w odniesieniu do powierzchni kształtował si ę na poziomie 5,9 tys. m 3/km 2 przy średniej dla województwa 5,8 tys. m 3/km 2. Zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści wyniosło ogółem 15 493,8 tys. m 3/rok, w tym m.in.: na potrzeby przemysłu – 825 tys. m3, gospodarstw domowych 3 248,9 tys. m3.

98 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 37. Pobór i zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012

2010 2011 2012 Wyszczególnienie tys. m 3 Pobór wody ogółem, na cele: b.d. b.d. 16 757,5 - produkcyjne (poza rolnictwem, le śnictwem, łowiectwem 1002 1012 903 i rybactwem) z uj ęć własnych - nawodnie ń w rolnictwie i le śnictwie oraz napełniania b.d. b.d. 10 918 i uzupełniania stawów rybnych - eksploatacji sieci wodoci ągowej (pobór wody na uj ęciach, b.d. b.d. 4 936,5 przed wtłoczeniem do sieci) Zu życie wody ogółem, na cele: 14 695,8 14 531,9 15 493,8 - przemysłowe 988 936 825 - rolnictwa i le śnictwa (woda zu żyta do nawadniania w rolnictwie i le śnictwie oraz napełniania i uzupełniania 9 957 9 857 10 918 stawów rybnych) - eksploatacji sieci wodoci ągowej (bez zu życia wody na cele przemysłowe z wodoci ągów stanowi ących własno ść gmin, 3 750,8 3 738,9 3 750,8 wojewódzkich zakładów usług wodnych i spółek wodnych) w tym: zu życie wody z wodoci ągów w gospodarstwach 3 255,9 3 241,4 3 248,9 domowych Źródło: Województwo Warmi ńsko-Mazurskie 2013 - Podregiony, Powiaty, Gminy. US Olsztyn 2013; BDL-GUS

W ostatnich latach zu życie wody z wodoci ągów w gospodarstwach domowych powiatu olszty ńskiego jest do ść stabilne mimo wzrostu liczby ludno ści korzystaj ącej z sieci wodoci ągowej. Średnie zu życie wody z wodoci ągu w gospodarstwie domowym przez 1 korzystaj ącego – 31,6 m 3/rok (34,1 m 3/rok – średnia w województwie). Utrzymuje si ę ró żnica w średnim zu życiu wody z wodoci ągu w gospodarstwach domowych przez 1 korzystaj ącego w miastach (32,3 m 3/rok) i na wsiach (31,1 m3/rok). Zauwa żalna jest tendencja spadkowa zu życia wody z wodoci ągów w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na jednego odbiorc ę. Zu życie wody w przemy śle od 2010 r. malało.

Tabela 38. Wodoci ągi oraz zu życie wody w gospodarstwach domowych w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012

Rok Wyszczególnienie 2010 2011 2012 Długo ść czynnej sieci wodoci ągowej rozdzielczej (km) 1 639,4 1 657,3 1 734,3 Poł ączenia prowadz ące do budynków mieszkalnych (szt.) 17 964 18 834 19 418 Ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej (osoby) 100 178 101 645 102 863 Gęsto ść sieci wodoci ągowej: - ogółem w km/100 km 2 powierzchni 57,8 58,4 61,1 - w miastach w km/100 km 2 powierzchni 667,6 684,4 697,7 - na wsi w km/100 km 2 powierzchni 52,2 52,7 55,3 Korzystaj ący z instalacji: - w % ogółu ludno ści w powiecie 83,6 84,1 84,5 - w % ogółu ludno ści w miastach 97,6 97,7 97,7 - w % ogółu ludno ści na wsi 76,6 77,5 78,1 Zu życie wody z wodoci ągów w gospodarstwach domowych: - na 1 korzystaj ącego ogółem w m 3 32,5 31,9 31,6 - na 1 korzystaj ącego w miastach w m 3 33,7 33,6 32,3 - na 1 korzystaj ącego na wsi w m 3 31,8 30,8 31,1 Źródło: BDL-GUS BDL

99 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Wg danych GUS (stan na 31.12.2012 r.) ł ączna długo ść czynnej sieci wodoci ągowej rozdzielczej wynosiła 1 734,3 km i wzrosła w ci ągu roku o 77 km. Przybyło 584 przył ączy prowadz ących do budynków mieszkalnych i wyniosło 19 418, w tym 3970 w miastach. Z sieci wodoci ągowej w powiecie korzystało 102 863 (84,5%) mieszkańców powiatu (89,3% – średnia w województwie), w tym 38 791 (97,7%) mieszka ńców miast i 64 072 (78,1%) mieszka ńców wsi. Zaopatrzenie mieszka ńców powiatu w wod ę z wodoci ągu jest nierównomierne. Najwy ższ ą dost ępno ść do sieci wodoci ągowej (powy żej średniej dla miast) maj ą mieszka ńcy miast: Dobre Miasto i Biskupiec, za ś najni ższ ą dost ępno ść maj ą mieszka ńcy terenów wiejskich gmin: Jeziorany i Olsztynek (Tab. 39).

Tabela 39. Wodoci ągi i kanalizacja w powiecie olszty ńskim w 2012 r.

Korzystaj ący z instalacji Sie ć rozdzielcza w km w % ogółu ludno ści Jednostka terytorialna sie ć sie ć wodoci ągowa kanalizacyjna wodoci ągowa kanalizacyjna Powiat olszty ński 1 734,3 814,2 84,5 55,7 Barczewo 204,7 64,2 82,2 49,3 Barczewo - miasto 30,3 28,5 97,1 88,9 Barczewo - obszar wiejski 174,4 35,7 71,3 20,3 Biskupiec 258,2 91,7 87,0 58,9 Biskupiec - miasto 36,0 38,7 98,9 95,3 Biskupiec - obszar wiejski 222,2 53,0 72,3 14,0 Dobre Miasto 144,9 57,1 89,2 68,1 Dobre Miasto - miasto 42,7 28,9 99,5 96,2 Dobre Miasto - obszar wiejski 102,2 28,2 69,2 13,8 Dywity 178,3 57,8 88,7 53,1 Gietrzwałd 138,8 116,5 86,5 63,3 Jeziorany 191,3 77,4 78,0 56,1 Jeziorany - miasto 38,7 21,9 94,9 91,5 Jeziorany - obszar wiejski 152,6 55,5 66,0 30,9 Jonkowo 88,0 53,7 85,7 40,0 Kolno 83,9 29,1 92,9 37,9 Olsztynek 129,5 94,2 82,7 63,2 Olsztynek - miasto 30,5 60,3 95,1 91,0 Olsztynek - obszar wiejski 99,0 33,9 67,3 28,7 Purda 118,9 28,0 74,3 31,9 Stawiguda 128,4 128,6 87,2 82,5 Świ ątki 69,4 15,9 76,3 32,3 Źródło: Województwo Warmi ńsko-Mazurskie 2013 - Podregiony, Powiaty, Gminy. US Olsztyn 2013; BDL-GUS

Wodoci ągi posiadaj ą wszystkie miasta i gminy powiatu. Wysokie wska źniki g ęsto ści sieci wodoci ągowej rozdzielczej ( średnio 697,7 km/100 km 2) wyst ępuj ą w miastach. Na obszarach wiejskich wska źnik jest niski i wyniósł 55,3 km/100 km 2, przy średniej w powiecie 61,1 km/100 km 2 (62,1 km/100 km 2 – średnia w województwie). W gminach o mniejszej dost ępno ści do sieci wodoci ągowej ludno ść w wi ększym stopniu korzysta z lokalnych lub indywidualnych uj ęć wody. Liczba gospodarstw domowych korzystaj ących ze zbiorowego zaopatrzenia w wod ę i długo ść sieci wodoci ągowej rozdzielczej systematycznie ro śnie, w szczególno ści na terenach wiejskich. Jednocze śnie s ą prowadzone prace maj ące na celu zmniejszenie strat w trakcie poboru wody i jej przesyłania, poprawienia jako ści wody i obni żenia kosztów eksploatacji. Racjonalne gospodarowanie pobran ą wod ą wymaga podj ęcia i wdro żenia szeregu działa ń w obszarze przemysłu, rolnictwa, gospodarki komunalnej oraz działa ń edukacyjnych.

100 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

3.4.2. Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków

Ścieki odprowadzane do śródl ądowych wód powierzchniowych powinny by ć przed zrzutem do tych wód poddane odpowiedniemu oczyszczaniu. Oznacza to, że stopie ń oczyszczania ścieków powinien: - zapobiega ć zanieczyszczeniu i degradacji wód odbiorników oraz wód podziemnych, - chroni ć ekosystemy wodne, - umo żliwi ć wodom odbiornika osi ągni ęcie celów jako ściowych, - spełnia ć wymagania ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz.145 z pó źn. zm.) wraz z rozporz ądzeniami wykonawczymi.

Kanalizacja sanitarna i deszczowa

Wg danych GUS (stan na 31.12.2012 r.) ł ączna długo ść sieci kanalizacyjnej wynosiła 814,2 km i wzrosła w ci ągu roku o 61,5 km. Przybyło 694 poł ącze ń prowadz ących do budynków mieszkalnych, których liczba ostatecznie wynosiła 10 979. Z sieci kanalizacyjnej korzystało 67 819 (55,7%) mieszka ńców powiatu (67,7% – średnia w województwie), w tym 37 020 (93,2%) mieszka ńców miast i 30 799 (37,6%) mieszka ńców wsi.

Tabela 40. Sie ć kanalizacyjna w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012

Rok Wyszczególnienie: 2010 2011 2012 Sie ć kanalizacyjna w km 680,5 752,7 814,2 Poł ączenia prowadz ące do budynków mieszkalnych i zbiorowego 9 531 10 285 10 979 zamieszkania w sztukach Ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej (osoba) 62 798 65 316 67 819 Korzystaj ący z sieci w % ludno ści ogółem 52,4 54,0 55,7 w tym:% ludno ści miast 93,0 93,1 93,2 % ludno ści wsi 32,1 34,9 37,6 Gęsto ść sieci kanalizacyjnej ogółem w km/100 km 2 powierzchni 24,0 26,5 28,7 Gęsto ść sieci kanalizacyjnej w miastach w km/100 km 2 powierzchni 686,4 692,2 698,1 Gęsto ść sieci kanalizacyjnej na wsi w km/100 km 2 powierzchni 18,0 20,5 22,6 Źródło: Województwo Warmi ńsko-Mazurskie 2013 - Podregiony, Powiaty, Gminy. US Olsztyn 2013; BDL-GUS

Wszystkie miasta i gminy s ą skanalizowane. Sie ć kanalizacyjna powiatu jest rozmieszczona nierównomiernie (zob. rozdział 3.4.1). Najwi ększ ą dost ępno ść do sieci kanalizacyjnej (powy żej średniej dla miast) maj ą mieszka ńcy miast: Dobre Miasto i Biskupiec, za ś najmniejsz ą mieszka ńcy terenów wiejskich gmin: Dobre Miasto i Biskupiec. Wysokie wska źniki g ęsto ści sieci kanalizacyjnej (średnio – 698,1 km/100 km 2) wyst ępuj ą w miastach. Na obszarach wiejskich wska źnik ten jest niski i wynosił 22,6 km/100 km 2 przy średniej w powiecie równej 28,7 km/100 km 2 (24,3 km/100 km 2 – średnia w województwie). Długo ść sieci kanalizacyjnej i liczba gospodarstw domowych korzystaj ących z kanalizacji sanitarnej systematycznie ro śnie. Długo ść zinwentaryzowanej sieci kanalizacji deszczowej wg stanu na kwiecie ń 2014 r. wynosi 74,89 km. Najdłuższa sie ć kanalizacji deszczowej znajduje si ę w Biskupcu – 26,0 km (Informacje podstawowych jednostek samorz ądu terytorialnego).

Oczyszczalnie ścieków komunalnych

Na terenie powiatu wg danych GUS w 2012 r. znajdowało si ę 27 oczyszczalni ścieków komunalnych, w tym 21 biologicznych i 6 z podwy ższonym usuwaniem biogenów. Ł ączna przepustowo ść projektowa oczyszczalni wynosiła 17 914 m3/dob ę. Oczyszczono 3 339 tys. m3 ścieków. Ścieki komunalne wymagaj ące oczyszczenia odprowadzane bezpo średnio do wód lub do ziemi były oczyszczane biologicznie i z podwy ższonym usuwaniem biogenów (100% ścieków ogółem). Dominuj ącym sposobem oczyszczania ścieków było oczyszczanie z podwy ższonym

101 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 usuwaniem biogenów (60,9% ścieków ogółem). Nast ąpiła znaczna poprawa jako ści oczyszczanych ścieków odprowadzanych sieci ą kanalizacyjn ą.

Tabela 41. Oczyszczalnie komunalne w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012

Wyszczególnienie 2010 2011 2012 Oczyszczalnie biologiczne: - ilo ść sztuk 20 21 21 - przepustowo ść projektowa (m 3/dob ę) 7 206 8 269 8 202 - ścieki oczyszczane w ci ągu roku (tys. m 3/rok) 1 254 1 308 1 307 - ludno ść korzystaj ąca z oczyszczalni (osoby) 2 4684 25 706 27 786 Oczyszczalnie z podwy ższonym usuwaniem biogenów: - ilo ść sztuk 6 6 6 - przepustowo ść projektowa (m 3/dob ę) 9 732 9 782 9 712 - ścieki oczyszczane w ci ągu roku (tys. m 3/rok) 2 216 2 078 2 032 - ludno ść korzystaj ąca z oczyszczalni (osoby) 39 786 40 394 40 367 Wielko ść oczyszczalni komunalnych ogółem w RLM 115 409 121 951 122 040 Ścieki oczyszczane w ci ągu roku razem (tys. m 3/rok) 3 470 3 386 3 339 Korzystaj ący z oczyszczalni ścieków : - % ludno ści ogółem 53,8 54,7 56,0 - % ludno ści miast 95,6 96,8 97,6 - % ludno ści wsi 33,0 34,0 35,8 Źródło: Województwo Warmi ńsko-Mazurskie 2013 - Podregiony, Powiaty, Gminy. US Olsztyn 2013; BDL-GUS

W 2012 r. z oczyszczalni ścieków korzystało 68 153 mieszka ńców, co stanowiło 56,0% ludno ści powiatu (73,4% - średnia w województwie), w tym 38 766 mieszka ńców miast i 29 387 mieszka ńców terenów wiejskich. Wska źniki te dla poszczególnych jednostek terytorialnych s ą ró żne (Tab. 42).

Tabela 42. Komunalne oczyszczalnie ścieków oraz ludno ść korzystaj ąca z oczyszczalni w powiecie olszty ńskim w 2012 r.

Oczyszczalnie ścieków Ludno ść z podwy ższonym biologiczne korzystaj ąca usuwaniem biogenów Jednostka terytorialna z oczyszczalni przepustowo ść przepustowo ść liczba liczba w % ludno ści projektowa projektowa ogółem szt. m3/dob ę szt. m3/dob ę Powiat olszty ński 21 8 202 6 9 712 56,0 Barczewo - - 1 50 55,8 Barczewo - miasto - - - - 99,9 Barczewo - obszar wiejski - - 1 50 23,6 Biskupiec 2 108 1 4 960 62,2 Biskupiec - miasto - - - - 93,3 Biskupiec - obszar wiejski 2 108 1 4 960 23,9 Dobre Miasto 4 3 392 - - 68,7 Dobre Miasto - miasto 1 3 300 - - 98,5 Dobre Miasto - obszar wiejski 3 92 - - 11,2 Dywity 1 34 - - 44,0 Gietrzwałd 3 596 - - 55,9 Jeziorany 2 1 046 - - 52,0 Jeziorany - miasto - - - - 98,4 Jeziorany - obszar wiejski 2 1 046 - - 19,0 Jonkowo 2 1 235 - - 31,3 Kolno 4 321 - - 33,8 Olsztynek - - 1 4 200 73,2

102 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Oczyszczalnie ścieków Ludno ść z podwy ższonym biologiczne korzystaj ąca usuwaniem biogenów Jednostka terytorialna z oczyszczalni przepustowo ść przepustowo ść liczba liczba w % ludno ści projektowa projektowa ogółem szt. m3/dob ę szt. m3/dob ę Olsztynek - miasto - - 1 4 200 100,0 Olsztynek - obszar wiejski - - - - 40,1 Purda - - 3 502 31,6 Stawiguda 2 1 270 - - 76,7 Świ ątki 1 200 - - 32,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL-GUS

Na terenach pozbawionych dost ępu do sieci kanalizacyjnej w gospodarce ściekowej wykorzystywane s ą oczyszczalnie przydomowe i zbiorniki bezodpływowe, których liczba systematycznie wzrasta (Tab. 43).

Tabela 43. Gromadzenie i utylizacja nieczysto ści ciekłych w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012

Wyszczególnienie 2010 2011 2012 Zbiorniki bezodpływowe (szt.) 6 049 6 115 6 253 Oczyszczalnie przydomowe (szt.) 340 389 439 Stacje zlewne (szat) 11 12 13 Źródło: BDL-GUS

Dla potrzeb wypełnienia wymogów obowi ązuj ącego prawa w skali całego kraju koordynowane jest wyposa żanie ustanowionych aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej oraz w oczyszczalnie ścieków. W ramach „Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych” w 2012 r. na terenie powiatu olszty ńskiego oraz Miasta Olsztyn funkcjonowało 8 aglomeracji (Tab. 44). Wymienione aglomeracje z wyłączeniem aglomeracji Purda zostały zakwalifikowane jako aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (AKPO ŚK 2010). Aglomeracje te generuj ą ładunek o wielko ści 361 527 RLM 1 (Sprawozdanie z realizacji zada ń inwestycyjnych w zakresie gospodarki ściekowej w roku 2012), z czego 99,1% ładunku generowane jest przez aglomeracje priorytetowe. W aglomeracjach mieszkało 287 462 mieszka ńców, z których 261 845 korzystało z sieci kanalizacyjnej, 23 807 obsługiwanych było przez tabor asenizacyjny, za ś 695 korzystało z przydomowych oczyszczalni ścieków. Długo ść sieci kanalizacyjnej wynosiła ł ącznie 1 019 km, w tym 593 km to sie ć grawitacyjna.

Tabela 44. Ustanowione aglomeracje wg AKPO ŚK 2010 (stan na 31.12.2012 r.)

Średnia Redukcja Projektowa wydajno ść w 2012 r. Nazwa Gminy Nazwa wydajno ść oczyszczalni aglomeracji w aglomeracji oczyszczalni oczyszczalni azotu fosforu w 2012 r. w RLM w % w % w RLM Miasto Olsztyn, Barczewo, Olsztyn Stawiguda, Purda, Olsztyn 270 000 350 382 75,2 97,1 Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo Biskupiec Biskupiec Biskupiec 21 900 13 640 83,3 95,4 Dobre Miasto Dobre Miasto Kosy ń 17 500 8 507 0 0

1 Przez jednego równowa żnego mieszka ńca rozumie si ę ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych, wyra żony jako wska źnik pi ęciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen w ilo ści 60 g tlenu na dob ę (art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012 poz. 145))

103 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Średnia Redukcja Projektowa wydajno ść w 2012 r. Nazwa Gminy Nazwa wydajno ść oczyszczalni aglomeracji w aglomeracji oczyszczalni oczyszczalni azotu fosforu w 2012 r. w RLM w % w % w RLM Olsztynek Olsztynek Olsztynek 35 000 18 346 87,3 87,5 Jeziorany Jeziorany Jeziorany 8 883 6 667 0 0 Stawiguda Stawiguda Stawiguda 6 000 4 872 0 0 Jonkowo Jonkowo Jonkowo 1 7 555 3 519 84 38 Purda 2 Purda Bałdy 1 800 500 90 93,5 1 - w 2012 r. oczyszczalnia OSA została wył ączona z eksploatacji, w trakcie likwidacji, 2 - cz ęść ścieków pochodz ących od mieszka ńców aglomeracji obsługiwanych przez tabor asenizacyjny transportowana jest do oczyszczalni ścieków w Jedwabnie (powiat szczycie ński). Źródło: Sprawozdanie z realizacji zada ń inwestycyjnych w zakresie gospodarki ściekowej w roku 2012 (www.warmia.mazury.pl, 24.03.2014 r.)

W oczyszczalniach ścieków: Olsztyn, Biskupiec, Olsztynek i Bałdy ścieki oczyszczane były z podwy ższonym usuwaniem biogenów, w pozostałych oczyszczalniach biologicznie. Ł ącznie oczyszczono 16 273 tys. m 3 ścieków w ci ągu 2012 r., w tym 13 514,8 tys. m 3 ścieków oczyszczono w oczyszczalni Olsztyn. Oczyszczalnie ścieków komunalnych w wymienionych aglomeracjach z wył ączeniem oczyszczalni w Olsztynie w 2012 r. spełniały wymagania rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984 z pó źn. zm.). Poza KPO ŚK realizowany jest „Program wyposa żenia aglomeracji poni żej 2000 RLM w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji sanitarnej” obejmuj ący na terenie powiatu 4 aglomeracje: Jesionowo, Urbanowo, Świ ątki i Tuławki (stan na 31.12.2009 r.) . Aglomeracje te generuj ą ł ączny ładunek o wielko ści 3 035 RLM. Liczba rzeczywistych mieszka ńców aglomeracji wynosiła 2 663, z czego 45,3% korzystało z systemów kanalizacyjnych. Długo ść sieci kanalizacji sanitarnej wynosiła 7,5 km. Wymagane przez polskie prawo standardy ochrony wód spełniały wszystkie oczyszczalnie. Średni ładunek zanieczyszcze ń biodegradowalnych dopływaj ący do oczyszczalni w ci ągu doby odpowiadał 832 RLM (Opracowano na podstawie: Aktualizacji Programu wyposa żenia aglomeracji poni żej 2000 RLM … woj. warmi ńsko-mazurskie. UM WWM DO Ś, Olsztyn IX’2010).

Oczyszczalnie ścieków przemysłowych

Na terenie powiatu wg danych GUS w 2012 r. znajdowały si ę 3 biologiczne oczyszczalnie ścieków przemysłowych. Oczyszczono 31 tys. m 3/rok ścieków przemysłowych, co stanowiło 96,9% ścieków przemysłowych wymagaj ących oczyszczenia odprowadzanych bezpo średnio do wód lub do ziemi. Ł ączna przepustowo ść projektowa oczyszczalni wynosiła 223 m 3/dob ę. Najwy ższe wykorzystanie mo żliwo ści projektowych oczyszczalni zarejestrowano w oczyszczalni na terenie gminy Gietrzwałd.

Tabela 45. Oczyszczalnie ścieków przemysłowych w powiecie olszty ńskim w 2012 r.

Przepustowo ść Ścieki oczyszczane Liczba Jednostka terytorialna projektowa w ci ągu roku szt. m3/dob ę (tys. m 3/rok) Powiat olszty ński 3 223 31 Gietrzwałd 1 60 19 Purda 1 100 10 Stawiguda 1 63 2 Źródło: BDL-GUS

104 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

3.4.3. Gospodarka odpadami

Reforma gospodarki odpadowej w kraju i województwie zmierza do tworzenia ponadgminnych systemów kompleksowego zagospodarowania odpadów komunalnych, w których funkcjonuj ące instalacje spełniały b ędą kryteria BAT. Zgodnie z ustaw ą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, w kraju funkcjonowa ć b ędą regiony gospodarki odpadami komunalnymi tj. obszary, które licz ą co najmniej 150 tys. mieszka ńców. Na terenie regionów odpady komunalne przeznaczone do składowania b ędą zagospodarowywane w regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych. Przez regionaln ą instalacj ę przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) rozumie si ę zakład zagospodarowania odpadów o mocy przerobowej wystarczaj ącej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 000 mieszka ńców, spełniaj ący wymagania najlepszej dost ępnej techniki lub technologii. Regionalne instalacje mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów b ędą mogły funkcjonowa ć jako RIPOK po spełnieniu wymaga ń dla mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz odpadów powstaj ących z tych procesów wskazanych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska. Do momentu okre ślenia powy ższych wymaga ń uj ęte w Planie instalacje MBP uznawane s ą za instalacje spełniaj ące wymagania RIPOK. Do czasu uruchomienia nowych lub modernizowanych RIPOK, jak równie ż w przypadku awarii regionalnej instalacji lub innych zdarze ń uniemo żliwiaj ących przyjmowanie odpadów, odpady z danego regionu kierowane b ędą do instalacji zast ępczych. W celu zorganizowania gospodarki odpadami komunalnymi w województwie wyodr ębniono 5 regionów gospodarki odpadami komunalnymi, na terenie których wskazano RIPOK oraz instalacje słu żą ce do zast ępczej obsługi regionów.

Wytwarzanie odpadów

Na terenie powiatu olszty ńskiego wytworzono w 2012 roku 37,7 tys. Mg odpadów przemysłowych, które w cało ści poddano procesom odzysku. Wi ększo ść odpadów wytworzono na terenie miasta i gminy Olsztynek – 30,7 tys. Mg.

Zbiórka i odbiór odpadów komunalnych na terenie powiatu

Za zbiórk ę odpadów komunalnych odpowiedzialni s ą zarz ądcy nieruchomo ści. Zarz ądzaj ący nieruchomo ści ą na terenach miejskich gromadz ą odpady, głównie w sposób selektywny, w ró żnorodnych pojemnikach. Na terenach wiejskich powszechna jest selektywna zbiórka odpadów opakowaniowych, głównie tworzyw sztucznych i szkła. Odpady odbieraj ą od wytwórców oraz z punktów zbiórki podmioty, które zawarły umowy z JST i odwo żą do wskazanych instalacji. Na terenie powiatu odbiorem odpadów komunalnych zajmuje si ę 14 podmiotów. Podmioty te w 2012 r. ( BDL GUS ) odebrały 21 650,6 Mg odpadów komunalnych, z czego 10 843,3 Mg z terenów miejskich oraz 10 807,3 Mg z terenów wiejskich. Z gospodarstw domowych na terenach miejskich odebrano 7 210,6 Mg odpadów, a na terenach wiejskich 8 553,8 Mg. W przeliczeniu na 1 mieszka ńca z terenów wiejskich odebrano 104,9 kg, a z terenów miejskich 181,5 kg odpadów komunalnych.

Zagospodarowanie odpadów komunalnych z terenu powiatu olszty ńskiego

Na terenie powiatu olszty ńskiego nie przewiduje si ę funkcjonowania instalacji przetwarzania, czy te ż składowania odpadów komunalnych. W ko ńcu 2012 roku na terenie powiatu olszty ńskiego wszystkie składowiska odpadów komunalnych zako ńczyły przyjmowanie odpadów, a do rekultywacji pozostały 4 składowiska o ł ącznej powierzchni 3,7 ha w miejscowo ściach Adamowo w gminie Biskupiec, Biesal i Unieszewo w gminie Gietrzwałd oraz Górowo w gminie Kolno. Wszystkie wymienione składowiska do chwili obecnej zostały zrekultywowane.

Wi ększo ść – 10 gmin z terenu powiatu olszty ńskiego tj.: Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Dywity, Gietrzwałd, Jeziorany, Kolno, Purda, Stawiguda i Świ ątki zlokalizowano w Regionie Centralnym, natomiast gminy Jonkowo i Olsztynek w Regionie Zachodnim Gospodarki Odpadami Komunalnymi.

105 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Zagospodarowaniem odpadów komunalnych na terenie Regionu Centralnego zajmuj ą si ę głównie podmioty: Olszty ński Zakład Komunalny Sp. z o.o. w Olsztynie oraz Zakład Gospodarki Odpadami Sp. z o.o. w Bartoszycach. Na terenie Regionu Centralnego funkcjonuje obecnie jedna regionalna instalacja przetwarzania odpadów komunalnych: zarz ądzane przez Zakład Gospodarki Odpadami Sp. z o.o. w Bartoszycach składowisko odpadów, kwatera III Wysieka. Ponadto, w regionie tym Zakład Gospodarki Odpadami Komunalnymi Sp. z o.o. w Olsztynie realizuje projekt: System zagospodarowania odpadów komunalnych w Olsztynie. Budowa Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów, który polega ć b ędzie głównie na budowie instalacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów w Olsztynie. W dalszych planach w ramach rozbudowy systemu przewiduje si ę budow ę składowiska odpadów. Do czasu wybudowania pozostałych instalacji regionalnych Region Centralny obsługiwany b ędzie przez instalacje zast ępcze.

Tabela 46. Instalacje zast ępcze do obsługi Regionu Centralnego Zagospodarowania Odpadów Komunalnych

Lp. Nazwa instalacji Lokalizacja Zarz ądzaj ący Sortownia zmieszanych odpadów Olszty ński Zakład Komunalny 1 Olsztyn komunalnych Sp. z o.o. w Olsztynie Sortownia zmieszanych odpadów Marta Prychodko Skup-Sprzeda ż Hurtowa 2 Świ ętajno komunalnych Opakowa ń Wtórnych "DBAJ" Sortownia zmieszanych odpadów Zakład Gospodarki Odpadami 3 Wysieka komunalnych Sp. z o.o. w Bartoszycach Kompostownia odpadów Zakład Gospodarki Odpadami 4 Wysieka ulegaj ących biodegradacji Sp. z o.o. w Bartoszycach Zakład Usług Komunalnych 5 Składowisko odpadów Wólka w Rucianem-Nidzie Instalacja mechaniczno- Przedsi ębiorstwo Gospodarki Odpadami biologicznego przetwarzania 6 Siedliska „Eko-MAZURY” odpadów Sp. z o.o. w Siedliskach Składowisko odpadów, kwatera II Instalacja mechaniczno- Zakład Unieszkodliwiania Odpadów biologicznego przetwarzania Rudno/Zbo żne 7 Komunalnych RUDNO odpadów Sp. z o.o. w Rudnie Składowisko odpadów, kwatera II Rudno Instalacja mechaniczno- Mi ędzygminny Zakład Kompleksowego 8 biologicznego przetwarzania Sękity Przerobu Odpadów Komunalnych S ękity odpadów komunalnych Sp. z o.o. w Bisztynku-Kolonii Instalacja mechaniczno- Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Kętrzyn 9 biologicznego przetwarzania „KOMUNALNIK” /Pudw ągi odpadów komunalnych Sp. z o.o. w K ętrzynie „AMEST K ętrzyn” 10 Składowisko odpadów, kwatera II Ma żany Sp. z o.o. w Ma żanach Instalacja mechaniczno- Zakład Usług Komunalnych „Uskom” 11 biologicznego przetwarzania Ró żanki Sp. z o.o. w Mławie odpadów komunalnych Instalacja mechaniczno- „Bioelektra Group” 12 cieplnego przetwarzania Ró żanki Spółka Akcyjna odpadów komunalnych w Warszawie

W przypadku awarii instalacji regionalnej instalacją zast ępcz ą b ędzie składowisko odpadów, kwatera II Rudno zarz ądzane przez Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych RUDNO.

Zagospodarowaniem odpadów w Regionie Zachodnim zajmuj ą si ę dwa podmioty: Zwi ązek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego „Czyste Środowisko” oraz Ekologiczny Zwi ązek Gmin „Działdowszczyzna” w Działdowie. Zwi ązek Gmin „Czyste Środowisko” dysponuje Zakładem Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Rudnie. Ponadto ZUOK RUDNO realizuje rozbudow ę systemu biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych w funkcjonuj ącym zakładzie. Ekologiczny Zwi ązek Gmin „Działdowszczyzna” dysponuje Zakładem Zagospodarowania Odpadów, w skład którego wchodz ą:

106 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 sortownia odpadów zmieszanych i selektywnie zebranych, zakład demonta żu odpadów wielkogabarytowych i zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego, kompostownia osadów ściekowych i odpadów organicznych w Zakrzewie oraz 4 składowiska zmieszanych odpadów komunalnych w miejscowo ściach: Zakrzewo, Ciechanówko, Kanigowo i Janowo.

Tabela 47. Instalacje regionalne oraz zast ępcze do obsługi Regionu Zachodniego Zagospodarowania Odpadów Komunalnych

Lp. Nazwa instalacji Lokalizacja Zarz ądzaj ący Instalacje regionalne Instalacja mechaniczno-biologicznego Rudno/Zbo żne „Zakład Unieszkodliwiania 1 przetwarzania odpadów Odpadów Komunalnych RUDNO Sp. z o.o. w Rudnie Składowisko odpadów, kwatera II Rudno Instalacja Ekologiczny Zwi ązek Gmin Działdowo 2 mechaniczno-biologicznego „Działdowszczyzna” /Zakrzewo przetwarzania odpadów z siedzib ą w Działdowie Zakład Usług Komunalnych „Uskom” 3 Składowisko odpadów Ró żanki Sp. z o.o. w Mławie Instalacje zast ępcze 1 Składowisko odpadów, kwatera II Zakrzewo Ekologiczny Zwi ązek Gmin „Działdowszczyzna” 2 Składowisko odpadów, kwatera I Ciechanówko z siedzib ą w Działdowie 3 Składowisko odpadów Janowo Gmina Janowo

W przypadku awarii jednej z instalacji regionalnych „Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych RUDNO oraz Instalacje Ekologicznego Związku Gmin „Działdowszczyzna” pełni ą wobec siebie funkcj ę instalacji zast ępczych

Zagospodarowanie odpadów problemowych

Na terenie powiatu przetwarzaniem odpadów problemowych zajmuj ą si ę instalacje do przetwarzania, recyklingu, innego ni ż recykling procesów odzysku lub innego ni ż składowanie unieszkodliwiania odpadów, które podlegaj ą odr ębnym przepisom prawnym według strumieni odpadów, według stanu na dzie ń 31 grudnia 2013 r. w zakresie: • zbiórki i demonta żu pojazdów wycofanych z eksploatacji – 3 instalacje, • przetwarzania zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego – 1 instalacja, • regeneracji olejów odpadowych – 1 punkt zbiórki, • recyklingu zu żytych opon – 1 instalacja, • odzysku, w tym recyklingu odpadów opakowaniowych: • papieru i tektury – 1 instalacja, • tworzyw sztucznych – 1instalacja, • drewna – 2 instalacje, • spalania i współspalania odpadów – 6 instalacji, • poddawania odzyskowi odpadów z budowy, remontów i demonta żu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej – 4 instalacje.

Przewiduje si ę, że w okresie obowi ązywania Programu, po wdro żeniu systemu gospodarki odpadami komunalnymi wprowadzonego przepisami ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o trzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach oraz niektórych innych ustaw obejmuj ącego m.in. przej ęcie przez gminy obowi ązków w zakresie odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści nast ępowa ć b ędzie: • wzrost liczby mieszka ńców obj ętych zorganizowanym systemem zbierania/odbierania odpadów komunalnych; • wzrost świadomo ści ekologicznej mieszka ńców; • intensywny rozwój selektywnej zbiórki oraz sortowania selektywnie zebranych odpadów komunalnych, m.in. w zwi ązku z konieczno ści ą zapewnienia przez gminy do ko ńca 2020 r.

107 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

poziomu przygotowania do ponownego u życia i recyklingu w wysoko ści 50% wagowo papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła; • rozwój systemu selektywnego zbierania odpadów problemowych, w tym odpadów niebezpiecznych; rozwój instalacji odzysku i recyklingu odpadów problemowych; • przyspieszenie działa ń w zakresie tworzenia ponadgminnych i gminnych systemów odbierania, zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych ze szczególnym uwzgl ędnieniem odpadów ulegaj ących biodegradacji; • zwi ększenie ilo ści odpadów ulegaj ących biodegradacji poddawanych odzyskowi, w tym równie ż w celach energetycznych (spalanie drewna, papieru oraz produkcja biogazu).

3.4.4. Urz ądzenia ochrony powietrza

Maj ąc na uwadze ochron ę zdrowia ludzkiego i środowiska jako cało ści, szczególnie wa żne jest ograniczanie emisji zanieczyszcze ń u źródła oraz wdra żanie najskuteczniejszych metod, technologii i środków technicznych maj ących na celu redukcj ę emisji. Działaniami daj ącymi najlepsze efekty ekologiczne s ą mi ędzy innymi: - zwi ększanie efektywno ści energetycznej gospodarki, - ograniczanie zapotrzebowania na energi ę (oszcz ędzanie energii), - odej ście od wysokoemisyjnego w ęgla na rzecz odnawialnych źródeł energii, - zwi ększenie dost ępno ści do sieci gazowej, - przestrzeganie ustalonych standardów emisji z instalacji, - stosowanie urz ądze ń do redukcji zanieczyszcze ń w instalacjach wprowadzaj ących gazy lub pyły do powietrza.

W latach 2010-2012 stopie ń redukcji zanieczyszcze ń gazowych z zakładów szczególnie uci ąż liwych w powiecie (wg GUS) systematycznie malał, osi ągaj ąc poziom 1,6% w 2012 r. (1,2% – województwo). Procentowa ilo ść zanieczyszcze ń zatrzymanych w urz ądzeniach oczyszczaj ących i zneutralizowanych w stosunku do ilo ści zanieczyszcze ń wytworzonych w województwie warmi ńsko- mazurskim jest du żo ni ższa ni ż średnia w kraju. Nie wykazano stopnia redukcji zanieczyszcze ń pyłowych w zakładach szczególnie uci ąż liwych emituj ących zanieczyszczenia pyłowe zlokalizowanych w powiecie olszty ńskim.

Tabela 48. Redukcja zanieczyszcze ń powietrza w zakładach szczególnie uci ąż liwych dla czysto ści powietrza w powiecie olszty ńskim

Zanieczyszczenia zatrzymane w urz ądzeniach do redukcji zanieczyszcze ń 2010 2011 2012 Mg 0 0 0 Zanieczyszczenia pyłowe % zanieczyszcze ń - - - wytworzonych Mg 2 3 2 Zanieczyszczenia gazowe (bez dwutlenku w ęgla) % zanieczyszcze ń 3,1 2,7 1,6 wytworzonych Źródło: Województwo Warmi ńsko-Mazurskie 2013 - Podregiony, Powiaty, Gminy. US Olsztyn 2013 Wg danych GUS w latach 2010-2012 systematycznie wzrastała długo ść czynnej sieci gazowej ogółem (w 2012 r. - 498,41 km), w tym rozdzielczej (330,19 km) oraz liczba odbiorców gazu ogrzewaj ących mieszkania gazem (4 224 gospodarstw domowych). Zu życie energii na niskim napi ęciu w gospodarstwach domowych na 1 mieszka ńca powiatu zmalało do 716,3 kWh (w województwie - 696,9 kWh).

3.4.5. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii

Zastosowanie technologii wykorzystuj ących odnawialne źródła energii (OZE) oraz przedsi ęwzi ęcia z zakresu poszanowania energii s ą najwa żniejszymi działaniami pozwalaj ącymi efektywnie redukowa ć emisje gazów cieplarnianych. Odnawialne źródła energii stanowi ą alternatyw ę dla tradycyjnych pierwotnych nieodnawialnych no śników energii (paliw kopalnych). Na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2010 r. udział energii odnawialnej w całkowitym zu życiu energii wyniósł 10,78%, natomiast zu życie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w stosunku do zu życia energii ogółem wyniosło 4,08%. Podstawowymi nośnikami wyprodukowanej energii ogółem były: biomasa, wiatr i woda (Sprawozdanie ko ńcowe z realizacji programu ekoenergetycznego województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2005-2010, 2011).

108 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Według URE podstawowymi no śnikami wytwarzanej energii elektrycznej na terenie województwa s ą energia wiatru, wody i biogaz. Moc zainstalowana w elektrowniach wykorzystuj ących OZE na terenie powiatu olszty ńskiego stanowi ok. 2% mocy zainstalowanej w województwie.

Tabela 49. Moc zainstalowana w elektrowniach wykorzystuj ących OZE (stan na 31.03.2014 r.)

Województwo Powiat olszty ński warmi ńsko-mazurskie Typ instalacji Liczba Moc Liczba Moc instalacji (MW) instalacji (MW) Elektrownie biogazowe: - wytwarzaj ące z biogazu z oczyszczalni ścieków 5 2,416 - - - wytwarzaj ące z biogazu rolniczego 5 5,661 1 1,200 - wytwarzaj ące z biogazu składowiskowego 3 1,514 1 0,802 Elektrownie biomasowe: - wytwarzaj ące z biomasy z odpadów le śnych, 1 0,220 - - rolniczych, ogrodowych - wytwarzaj ące z biomasy z odpadów przemysłowych 1 0,500 - - drewnopochodnych i celulozowo-papiern. Elektrownie wytwarzające z promieniowania 1 0,050 - - słonecznego Elektrownie wiatrowe na l ądzie 27 236,075 - - Elektrownie wodne: - elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 77 5,873 18 1,099 - elektrownia wodna przepływowa do 1 MW 8 4,369 - - - elektrownia wodna przepływowa do 5 MW 3 5,800 1 2,160 Źródło: Mapa Odnawialnych Źródeł Energii (www.ure.gov.pl, 06.05.2014 r.)

Biomasa stała

W ogólnym bilansie energetycznym biomasy istotny udział maj ą drewno oraz paliwa produkowane z drewna i słomy (brykiety i pellety). Na terenie powiatu eksploatowanych jest 5 instalacji energetycznych o mocy powy żej 1 MW produkuj ących energi ę ciepln ą na bazie drewna i odpadów drzewnych. Do najwi ększych nale żą instalacje w Biskupcu (6,35 MW – łączna moc kotłów) i Stawigudzie (3 MW). Wyst ępuje du że zainteresowanie w śród osób fizycznych instalacj ą kotłów na biomas ę, w tym drewno, owies, brykiet, pellet. Na terenie powiatu istniej ą instalacje do produkcji brykietu i pelletu z drewna i słomy.

Tabela 50. Potencjał energetyczny biomasy w powiecie olszty ńskim

Potencjał Wyszczególnienie energetyczny (TJ/rok) Drewno z lasów w powiecie olszty ńskim i drewno odpadowe 235,89 z utrzymania zieleni dróg powiatowych Niewykorzystana słoma z podstawowych zbó ż w powiecie 1 201,5 Ro śliny energetyczne – wierzba wiciowa 21,8 Źródło: Plan Rozwoju Bioenergetycznego Powiatu Olszty ńskiego, Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego, Polska. PromoBio project (2011-2014)

Pozyskiwanie biomasy z upraw celowych rozwija si ę wolno. Areał upraw ro ślin energetycznych - wierzby w 2012 r. wynosił 99,91 ha. Biogaz

109 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Biogaz na terenie powiatu pozyskiwany jest m.in. z fermentacji odpadów na składowisku w Łęgajnach, gm. Barczewo (biogaz składowiskowy). W 2013 r. została uruchomiona biogazownia (biogaz rolniczy) w Łegutach, gm. Gietrzwałd, w trakcie realizacji znajduje si ę biogazownia w Brzydowie, gm. Świ ątki. Przewidywane jest uruchomienie kilku biogazowni rolniczych.

Energia wody

Energetyka wodna oparta jest o małe elektrownie wodne o mocy poni żej 5 MW. W powiecie funkcjonuje 19 elektrowni wodnych o ł ącznej mocy ok. 3,259 MW.

Energia wiatru

„Stanowisko Sejmiku Województwa warmi ńsko-mazurskiego z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie zasad lokalizacji obiektów energetyki wiatrowej w województwie co prawda wskazuje na potrzeb ę wspierania i rozwijania energetyki odnawialnej, w tym energetyki wiatrowej, jednak wyra źnie sugeruje, że kierunkiem w jakim powinna si ę ona rozwija ć s ą małe instalacje rozproszone.” 2. Na terenie powiatu nie ma du żych instalacji wiatrowych. Przewidywane jest uruchomienie kilku instalacji rozproszonych. Du że zainteresowanie wzbudza ogół zagadnie ń dotycz ących małych instalacji wiatrowych o mocy poni żej 100 kW.

Energia słoneczna

W warunkach klimatycznych panuj ących w województwie, energia promieniowania słonecznego mo że by ć wykorzystywana w ci ągu całego roku tylko w układach skojarzonych. Obserwowany jest wzrost liczby zainstalowanych kolektorów słonecznych o małej mocy. W trakcie realizacji znajduje si ę elektrownia słoneczna w Gry źlinach, gm. Stawiguda o mocy 945 kW.

Pompy ciepła (geotermia płytka – niskotemperaturowa)

W pompy ciepła wyposa żane s ą głównie pojedyncze obiekty w układach skojarzonych. Jako źródło energii wykorzystywane s ą głównie: powietrze atmosferyczne, wody podziemne i grunt. W śród inwestorów prywatnych i podmiotów prawnych du żym zainteresowaniem ciesz ą si ę ró żnego rodzaju dofinansowania do tego typu instalacji (wysokie koszty inwestycyjne).

Tabela 51. Planowane przył ączenia do sieci elektroenergetycznej o napi ęciu wy ższym ni ż 1KV.

Lokalizacja przył ączenia Rodzaj instalacji i liczba (szt.) Moc przył ączeniowa kW elektrownia wiatrowa - 1 800 Barczewo elektrownia słoneczna - 1 1940 elektrownia wiatrowa - 2 2 x 2000 Biskupiec elektrownia biogazowa - 2 370 + 499 elektrownia wiatrowa - 3 3 x 2000 Dobre Miasto elektrownia słoneczna - 5 500 + 970 + 100 + 900 + 1941 elektrownia wiatrowa - 2 2 x 4000 Gietrzwałd elektrownia biogazowa - 1 526 elektrownia wiatrowa - 3 4000 + 2000 + 1800 Olsztynek elektrownia słoneczna - 1 500 Uwaga: Zestawienie obejmuje instalacje dla których zostały zawarte umowy przył ączeniowe Źródło: Informacje dotycz ące Podmiotów ubiegaj ących si ę o przył ączenie do sieci elektroenergetycznej o napi ęciu wy ższym ni ż 1 kV. Oddział w Olsztynie 2014-04-01 (www.energa-operator.pl, 13.04.2014)

2 Program rozwoju OZE województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2013-2020. WMAE Olsztyn 2013 s.43.

110 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Mo żliwo ść lokalizacji na terenie powiatu olszty ńskiego inwestycji zwi ązanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii powinna by ć poprzedzona szczegółow ą analiz ą wszystkich istotnych uwarunkowa ń, w tym społecznych, kulturowych, przestrzennych i środowiskowych. Lokalizacja tego typu przedsi ęwzi ęć musi by ć zgodna z aktualnie obowi ązuj ącymi przepisami prawa oraz skorelowana z polityk ą mi ędzynarodow ą, krajow ą oraz lokaln ą. Nale ży równie ż uwzgl ędni ć zasady i wytyczne opracowane przez organy ochrony środowiska oraz instytucje zwi ązane z ochron ą środowiska dla danego obszaru.

111 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

4. ZAŁO ŻENIA I UWARUNKOWANIA REALIZACJI PROGRAMU

4.1. Analiza stanu prawnego

4.1.1. Polityka ochrony środowiska zawarta w dokumentach krajowych

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że Rzeczpospolita Polska – kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju 3 – zapewnia ochron ę środowiska naturalnego; nakłada ona jednocze śnie na władze publiczne obowi ązek zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Zarówno „II polityka ekologiczna pa ństwa”, jak i kolejne zakładaj ą, że niepodwa żalnym kryterium obowi ązuj ącym na ka żdym szczeblu jej realizacji jest człowiek, jego zdrowie oraz komfort środowiska, w którym żyje i pracuje. Oznacza to, że pod poj ęciem bezpiecze ństwa ekologicznego człowieka rozumie ć nale ży nie tylko czyste środowisko naturalne i bezpieczn ą żywno ść , ale tak że mo żliwo ści rekreacji i wypoczynku oraz trwałe wyst ępowanie dziko żyj ących gatunków.

„Polityka ekologiczna Pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016” przyj ęta przez Sejm w dniu 22 maja 2009 r. do najwa żniejszych wyzwa ń – zgodnie z priorytetami wspólnotowej polityki ochrony środowiska - zalicza: • działania na rzecz realizacji zasady zrównowa żonego rozwoju, • przystosowanie do zmian klimatu, • ochron ę ró żnorodno ści biologicznej.

Konwencje i porozumienia mi ędzynarodowe

Polska jest obecnie sygnatariuszem 37 konwencji, porozumie ń i umów mi ędzynarodowych w dziedzinie ochrony środowiska, z których wszystkie ratyfikowała. Na ratyfikacj ę oczekuje 7 protokołów i porozumie ń do konwencji, ponadto planuje si ę ratyfikowa ć 4 protokoły i porozumienia. Postanowienia wi ększo ści konwencji maj ą odzwierciedlenie w przepisach Unii Europejskiej. Natomiast postanowienia konwencji ratyfikowanych przez Polsk ę, do których nie przyst ąpiły kraje UE, zgodnie z zasad ą klauzul zabezpieczaj ących, maj ą odzwierciedlenie w postanowieniach polskich przepisów prawnych.

Programy sektorowe i regionalne

Przy sporz ądzaniu niniejszego dokumentu brano pod uwag ę zapisy ró żnych programów rz ądowych oraz regionalnych, zwłaszcza: • Polityki ekologicznej pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016, • Polityki energetycznej Polski do 2025 roku, • Wieloletniego programu promocji biopaliw na lata 2008-2014, • Narodowej strategii edukacji ekologicznej, • Strategii rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013 (z elementami prognozy do roku 2020), • Polityki le śnej pa ństwa, • Krajowego programu zwi ększania lesisto ści, • Strategii rozwoju turystyki na lata 2007-2013, • Strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”, • Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmi ńsko-mazurskiego do roku 2025, • Strategii rozwoju turystyki w województwie warmi ńsko-mazurskim. Istotne znaczenie dla stanu i ochrony środowiska na terenie powiatu maj ą tak że dokumenty regionalne: • Program działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, opracowywany przez Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej,

3 Konferencja Narodów Zjednoczonych - Rio de Janeiro 1992 r.

112 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

• Rozporz ądzenie Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód regionu wodnego Łyny i W ęgorapy, • Plan zrównowa żonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego, • Projekt Programu rewitalizacji sieci miast Cittaslow województwa warmi ńsko-mazurskiego.

4.1.2. Polityka ochrony środowiska zawarta w dokumentach wojewódzkich

Koncepcja rozwoju województwa warmi ńsko-mazurskiego zakłada konieczno ść wła ściwego wykorzystania zasobów naturalnych dla poprawy dobrobytu mieszka ńców. St ąd wszystkie dokumenty programowe zakładaj ą konieczno ść ochrony zasobów naturalnych, rozwoju nieagresywnych kierunków gospodarki i wdra żanych technologii oraz ochrony zdrowia i życia ludzkiego. Do najwa żniejszych dokumentów wojewódzkich uchwalonych przez Sejmik Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego odnosz ących si ę do zagadnie ń z obszaru ochrony środowiska nale żą : • Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko-mazurskiego, • Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025, • Strategia rozwoju turystyki województwa warmi ńsko-mazurskiego przyj ęta Uchwał ą nr XXX/445/2001 Sejmiku Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 09.10.2001 r., • Program ochrony środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2015-2018 wraz z Prognoz ą oddziaływania na środowisko, • Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2014-2020. Autorzy niniejszego opracowania uwzgl ędniali tak że zapisy "Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego na lata 2011-2016" wraz z Prognoz ą oddziaływania na środowisko.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko-mazurskiego

Nadrz ędnym celem (misj ą) Planu jest: „Ukształtowanie rozwoju przestrzennego województwa tak, by było to atrakcyjne, przyjazne i wyj ątkowe miejsce zamieszkania, wypoczynku oraz rozwoju społeczno-gospodarczego w kraju i Europie.” Osi ągni ęcie celu nadrz ędnego mo żliwe b ędzie poprzez realizacj ę celów strategicznych, które w dziedzinie ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego zostały sformułowane nast ępuj ąco: • zachowanie równowagi w środowisku przyrodniczym, • ochrona walorów i warunków funkcjonowania, w tym ci ągło ści przestrzennej systemów ekologicznych, • ochrona jako ści i zasobów wód powierzchniowych i podziemnych dla celów rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zabezpieczenia zasobów wód w niezmienionym stanie dla przyszłych pokole ń, • powi ększanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, mi ędzy innymi poprzez stwarzanie warunków do bezpo średniego kontaktu ze środowiskiem na terenach o wysokich walorach przyrodniczych, • zwi ększenie lesisto ści regionu w celu utrzymania ci ągło ści systemów ekologicznych oraz zagospodarowania gruntów mało przydatnych dla rolnictwa, • ochrona walorów krajobrazowych obszarów wiejskich z uwzgl ędnieniem zachowania ich wysokiego stopnia naturalno ści, • utrzymanie to żsamo ści kulturowej regionu przez zachowanie istniej ących warto ści kulturowych, • kształtowanie ładu przestrzennego w systemach osadniczych w celu tworzenia harmonijnego krajobrazu współczesnego, • ochrona przestrzeni niezurbanizowanej przed chaotyczn ą zabudow ą niszcz ącą walory krajobrazowe.

113 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmi ńsko-mazurskiego do 2025 r.

Według strategii to środowisko przyrodnicze determinuje w wielu przypadkach zachowania przedsi ębiorców, postawy społeczne, charakter i rodzaje relacji. Równocze śnie działalno ść człowieka zawsze ma wpływ na środowisko przyrodnicze. Cel główny znowelizowanej strategii „ Spójno ść ekonomiczna, społeczna i przestrzenna Warmii i Mazur z regionami Europy ” sygnalizuje konieczno ść nadrabiania dystansu, jaki dzieli Warmi ę i Mazury od innych regionów Europy, a cele operacyjne wszystkich priorytetów zwi ązane są ze stanem i jako ści ą środowiska. W celach operacyjnych podkre ślono wag ę tzw. inteligentnych specjalizacji, uwzgl ędniaj ących potencjał rozwojowy województwa, okre ślonych jako: ekonomia wody, żywno ść wysokiej jako ści oraz drewno i meblarstwo. Cele operacyjne priorytetu Konkurencyjna gospodarka przewiduj ą wzrost konkurencyjno ści poprzez podnoszenie poziomu technologiczno-organizacyjnego oraz polepszanie jako ści produktów i usług, w tym wspieranie transferu technologii i innowacji, popraw ę i rozwój jako ści produkcji i usług, rozwój odnawialnych źródeł energii oraz wspieranie rozwoju le śnictwa i gospodarki le śnej, systemu produkcji żywno ści wysokiej jako ści i potencjału turystycznego. Cele operacyjne priorytetu Otwarte społecze ństwo przewiduj ą ró żnorodn ą i dost ępn ą edukacj ę ekologiczn ą, zapewnienie bezpiecze ństwa publicznego, wzrost atrakcyjno ści bazy sportowo- rekreacyjnej oraz popraw ę jako ści i ochron ę środowiska (utrzymanie dobrego stanu i jako ść wód, popraw ę jako ści i ochron ę powierzchni ziemi, popraw ę jakości i ochron ę powietrza oraz zachowanie walorów krajobrazowych). Cele operacyjne priorytetu Nowoczesne sieci przewiduj ą rozwój komunikacji wodnej i rozwój zintegrowanego transportu publicznego w o środkach miejskich, rozwój sieci no śników energii, udział w tworzeniu ponadregionalnych powi ąza ń sieciowych w zakresie kreowania wszechstronnego rozwoju obszarów le śno-pojeziernych i ponadregionalnych produktów turystycznych oraz rozwój monitoringu środowiska.

Strategia rozwoju turystyki w województwie warmi ńsko-mazurskim

Zgodnie ze strategi ą „ Warmia i Mazury ma jeden z najbardziej wyrazistych wizerunków w kraju. Bardzo silnie jest kojarzona z trzema atrybutami: czyste, nieska żone środowisko, pi ękna przyroda i azyl – miejsce do wypoczynku, a nazwa województwa jest niemal synonimem krainy jezior i lasów ”. Strategia zakłada, że poprzez ochron ę i kontrolowany rozwój posiadanych zasobów naturalnych i kulturowych Warmia i Mazury stan ą si ę synonimem miejsca generuj ącego produkty turystyczne wysokiej jako ści. Wdra żanie produktów turystycznych powinno uwzgl ędnia ć, jako jeden z priorytetów, ochron ę środowiska i zasobów naturalnych, walorów kulturowych oraz ochron ę zdrowia mieszka ńców i turystów, a tak że uwzgl ędnia ć działania ograniczaj ące i eliminuj ące negatywne zjawiska zwi ązane z funkcjonowaniem produktów turystycznych, głównie nadmiern ą presj ę ruchu turystycznego na cennych przyrodniczo obszarach, przekraczanie wielko ści chłonno ści turystycznej i zanieczyszczanie środowiska.

Program ochrony środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2011-2014

Celem strategicznym programu ochrony środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2011-2014 jest „Ochrona zasobów naturalnych, poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego”, a priorytety i kierunki działa ń przewiduj ą: • doskonalenie działa ń systemowych, • zapewnienie ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych, • popraw ę jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego.

W programie przewidziane s ą działania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu, ochrony lasów, powierzchni ziemi, kopalin, wód podziemnych i powietrza, zrównowa żonego wykorzystania materiałów, wody i energii oraz dalszej poprawy jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego. Cele długoterminowe w zakresie ochrony środowiska wyznaczaj ą akty prawa krajowego, przyj ęte przez rz ąd i władze regionalne programy i strategie oraz zobowi ązania mi ędzynarodowe, wynikaj ące przede wszystkim z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Cele okre ślone w Programie ochrony środowiska Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego na lata 2011-2014 maj ą charakter kierunkowy i b ędą aktualne tak że po wykonaniu zada ń zaplanowanych na ten okres. Słu żą realizacji długoterminowej polityki ekologicznej pa ństwa, która wpisuje si ę

114 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6. wspólnotowego programu działa ń w zakresie środowiska naturalnego. Aktualnie obowi ązuj ący Szósty Program Działa ń na Rzecz Środowiska koncentruje si ę na czterech priorytetach: zmiany klimatyczne, przyroda i bioró żnorodno ść , środowisko naturalne i zdrowie, zrównowa żone wykorzystanie zasobów naturalnych i gospodarka odpadami. Harmonogram realizacji Programu grupuje kierunki działa ń według ustalonych priorytetów na: zwi ązane z doskonaleniem działa ń systemowych, z zapewnieniem ochrony i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych oraz zwi ązanych z popraw ą jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego. W ramach okre ślonych kierunków działa ń podmioty realizowa ć b ędą ró żne zadania: o charakterze inwestycyjnym, organizacyjnym (monitoring, nadzór) czy te ż edukacyjnym. Zadania realizowa ć b ędą ró żne podmioty: Zarz ąd województwa, samorz ądy powiatowe i gminne, organy administracji pa ństwowej - Wojewod ę i organy administracji zespolonej oraz przez podmioty gospodarcze, wła ścicieli i u żytkowników gruntów i budynków, jednostki badawczo-rozwojowe i uczelnie, podmioty edukuj ące i organizacje pozarz ądowe. Zadania nieinwestycyjne najcz ęś ciej realizowane b ędą w ramach działa ń statutowych podmiotów i finansowane ze środków własnych. Zadania o charakterze inwestycyjnym maj ą szans ę otrzyma ć dofinansowanie z ró żnych źródeł: w ramach realizowanych programów operacyjnych UE, ze środków funduszy celowych ochrony środowiska, lub te ż ze środków mi ędzynarodowych mechanizmów finansowych. Zarz ąd Województwa realizował b ędzie zadania pozostaj ące w gestii Samorz ądu Wojewódzkiego. Nale żą do nich przede wszystkim zadania o charakterze organizacyjno-prawnym. Zadania samorz ądów gminnych i powiatowych obejmuj ą przedsi ęwzi ęcia finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków pozostaj ących w dyspozycji gmin i powiatów. Zadania te w sposób szczegółowy ustalone zostan ą w powiatowych i gminnych programach ochrony środowiska.

Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2014-2020.

W Programie przyj ęto 11 osi priorytetowych oraz 10 celów tematycznych, w tym równie ż zwi ązane bezpo średnio z ochron ą środowiska: • wspieranie przej ścia na gospodark ę niskoemisyjn ą we wszystkich sektorach, • promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarz ądzania ryzykiem, • zachowanie i ochrona środowiska oraz promowanie efektywnego gospodarowania zasobami.

4.2. Kierunki rozwoju gospodarczego

W ko ńcu 2013 roku na terenie powiatu olszty ńskiego zarejestrowanych było blisko 10,5 tys. podmiotów gospodarczych, z czego ponad 10,1 tys. stanowiły jednostki sektora prywatnego.

Tabela 52. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w powiecie olszty ńskim w 2013 r.

Podmioty wg sektorów własno ściowych podmioty gospodarki narodowej ogółem 10 465 sektor publiczny - ogółem 349 sektor publiczny - pa ństwowe i samorz ądowe jednostki prawa bud żetowego 183 sektor publiczny - przedsi ębiorstwa pa ństwowe 1 sektor publiczny - spółki handlowe 17 sektor prywatny - ogółem 10 116 sektor prywatny - osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą 7 980 sektor prywatny - spółki handlowe 602 sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 81 sektor prywatny - spółdzielnie 70 sektor prywatny - fundacje 28 sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne 438 Źródło: BDL-GUS

Konkurencyjno ść firm prowadz ących działalno ść na terenie powiatu nie jest du ża, zwłaszcza, że s ą to firmy z sektora MSP. Jest to wynik długiego okresu niedoinwestowania, w rezultacie czego

115 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 wiele lokalnych przedsi ębiorstw nie mo że sprosta ć swym konkurentom, nie tylko z Europy, ale tak że z innych, bardziej uprzemysłowionych regionów Polski. Zainteresowanie terenami inwestycyjnymi jest niewielkie, znaczne zainteresowanie dotyczy terenów przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne. Popularne jest tak że budownictwo rekreacyjne, realizuje si ę wiele zada ń infrastrukturalnych, głównie komunikacyjnych i związanych z nimi. Zainteresowanie terenami inwestycyjnymi wynika cz ęsto z ch ęci poprawy warunków zamieszkiwania i wypoczynku mieszka ńców s ąsiaduj ącego miasta Olsztyna i stwarza zagro żenie zmniejszania powierzchni terenów rolniczych i innych, posiadaj ących wysokie walory przyrodniczo- krajobrazowe. Zarówno małe mo żliwo ści lokalnych inwestorów jak i niewielkie zainteresowanie kapitału zewn ętrznego nie stwarzaj ą istotnych zagro żeń rozwoju uci ąż liwych dla środowiska gał ęzi przemysłu. Zagro żenie dla walorów krajobrazowych stanowi ć mo że nadmierna liczba miejsc eksploatacji złó ż kruszyw naturalnych. Zagro żenia dla jako ści środowiska stanowi ć mo że tak że konieczno ść utrzymania i podnoszenia poziomu dochodów rolniczych prowadz ąca do intensyfikacji produkcji rolniczej.

Ludno ść

Sporz ądzona w 2009 roku przez GUS prognoza ruchu ludno ści sugeruje tendencje spadkowe liczby mieszka ńców zarówno w kraju jak i w województwie warmi ńsko-mazurskim.

Rys. 42. Prognoza liczby ludno ści w latach 2010 -2030 w województwie i w kraju

Źródło: BDL-GUS

Prognoza ta przewiduje dla powiatu olszty ńskiego wzrost liczby ludno ści, spowodowany głównie wzrostem liczby mieszkańców wsi z tytułu migracji wewn ątrzwojewódzkiej.

116 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Rys. 43. Prognoza demograficzna dla powiatu olszty ńskiego na lata 2013 -2030

12000 10116 10000 8671 7887 8000 6955

6000 5076 4352 4000 1459 2000 752 0

-2000 -707 -724 -932 -1455 2013-2015 2013-2020 2013-2025 2013-2030 przyrost liczby ludno ści w latach ogółem w miastach na terenach wiejskich Liniowy (ogółem) Liniowy (w miastach) Liniowy (na terenach wiejskich)

Źródło: BDL-GUS

Powy ższe prognozy dla województwa i kraju potwierdzaj ą niekorzystne zjawiska demograficzne, takie jak niski przyrost naturalny oraz niekorzystne salda migracji. Teren powiatu olszty ńskiego, przyległy do miasta Olsztyna jest terenem podlegaj ącym skutkom peryferyzacji jego zabudowy. Teren ten jest atrakcyjnym miejscem zamieszkiwania i wypoczynku zamo żniejszych, czynnych zawodowo obywateli miasta oraz emerytów i podlegał b ędzie presji urbanizacyjnej budownictwa mieszkaniowego i rekreacyjnego.

Struktura zatrudnienia

Na przestrzeni lat 2005-2012 stopa bezrobocia spadła o ponad 5%. Wzrost zatrudnienia obserwowano głównie w sektorze usług, gdzie zatrudnienie wzrosło o około 12%. Zatrudnienie w sektorze "rolnictwo wraz z le śnictwem, łowiectwem i rybactwem" oraz "przemysł i budownictwo" w analizowanym okresie ulegało wahaniom, ale utrzymało się na podobnym poziomie. W najbli ższych latach przewidywa ć nale ży dalszy wzrost zatrudnienia w sektorze usług, zwłaszcza usług rynkowych. W pozostałych sektorach wolumen zatrudnienia pozostanie prawdopodobnie bez wi ększych zmian.

Gospodarka rolna, le śna, gospodarcze wykorzystanie wód

Rolnictwo i le śnictwo – pomimo, że tworz ą niewielk ą cze ść wytwarzanej na terenie powiatu warto ści dodanej – są działami gospodarki, które decyduj ą o walorach krajobrazowych, zasobach przyrody o żywionej i kwalifikowaniu jego obszarów chronionych.

Gospodarka rolna

Rolnictwo powiatu funkcjonuje w trudnych warunkach przyrodniczo-klimatycznych i glebowych, na które składaj ą si ę krótki okres wegetacji, niska bonitacja gleb i ich zakamienienie, silne skonfigurowanie terenu oraz okresowe deficyty wody. Udział ponad 37% u żytków zielonych w strukturze u żytków rolnych stwarza dobre warunki do rozwoju produkcji mleka i mi ęsa wołowego oraz baraniego, zwłaszcza na terenach silnie skonfigurowanych.

117 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Stabilizacja warunków ekonomicznych w rolnictwie sprzyja ć b ędzie intensyfikacji produkcji towarowej, co skutkowa ć b ędzie wzrostem poziomu nawo żenia i chemizacji upraw i mo że stanowi ć zagro żenie dla jako ści wód powierzchniowych.

Gospodarka le śna

Powierzchnia le śna zajmowała w ko ńcu 2012 r. 37,7% powierzchni powiatu. W zwi ązku z wyst ępowaniem na terenie powiatu znacznych powierzchni ugorów i nieu żytków nale ży przewidywa ć w przyszłych latach wzrost powierzchni le śnej. Gospodarka zasobami le śnymi to przede wszystkim pozyskanie drewna. W zrównowa żonym le śnictwie funkcje lasu rozpatruje si ę w trzech kategoriach: ekonomicznej, przyrodniczej oraz społecznej. Realizacja tych funkcji nast ępowa ć powinna zarówno w ramach leśnych obszarów funkcjonalnych, jak i w ka żdym kompleksie le śnym na terenie powiatu.

Gospodarcze wykorzystanie wód

Wody powierzchniowe na terenie powiatu wykorzystywane s ą do prowadzenia gospodarki rybackiej oraz słu żą mieszka ńcom i turystom dla celów rekreacyjnych. Liczne jeziora oraz malownicze rzeki s ą magnesem przyci ągaj ącym turystów krajowych i zagranicznych, spragnionych aktywnego wypoczynku na wodzie i w pobli żu wód. Ponadto, s ą one odbiornikami ścieków, głównie oczyszczonych, a tak że źródłem wody dla rolnictwa i le śnictwa, głównie do nawodnie ń upraw. Głównym źródłem zaopatrzenia w wod ę na potrzeby bytowe ludno ści powiatu olszty ńskiego są wody podziemne. Charakteryzuj ą si ę one stosunkowo dobr ą jako ści ą. Najwi ększym odbiorc ą wody dostarczanej sieci ą wodoci ągow ą s ą i pozostan ą gospodarstwa domowe.

Przemysł i budownictwo

Spodziewany rozwój przemysłu na terenie powiatu olszty ńskiego nast ępował b ędzie głównie w układzie jako ściowym poprzez automatyzacj ę i robotyzacj ę procesów produkcyjnych w istniej ących zakładach oraz poprzez tworzenie niewielkich zakładów przetwórstwa, głównie rolno-spo żywczego i drewna, a tak że niewielkich zakładów o charakterze innowacyjnym. Budownictwo na terenie powiatu realizowane b ędzie głównie przez podmioty lokalne. W strukturze sprzeda ży przewa żać b ędzie sprzeda ż obiektów kubaturowych oraz obiektów in żynierii lądowej i wodnej.

Turystyka

Zasoby środowiska naturalnego nale żą do najwi ększych bogactw naturalnych powiatu olszty ńskiego. Jednak jednym z warunków komercyjnego wykorzystania tych zasobów głównie poprzez rozwój turystyki s ą nakłady na ochron ę zasobów środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego oraz na budow ę i modernizacj ę bazy turystycznej wraz z infrastruktur ą. Szans ą na dalszy rozwój turystyki na terenie powiatu jest wydłu żenie sezonu turystycznego oraz szerokie i powszechne udost ępnianie turystom zasobów środowiska, zwłaszcza wód powierzchniowych i obszarów le śnych. Niezb ędne jest tak że podejmowanie działa ń zmierzaj ących do utrzymania i poprawy jako ści tych zasobów, cywilizowania sposobów korzystania ze środowiska przez ludno ść miejscow ą i turystów oraz tworzenie infrastruktury turystycznej i okołoturystycznej. W tym celu niezb ędne jest wzmo żenie działa ń administracji zmierzaj ących do ochrony przed zabudow ą brzegów zbiorników wodnych oraz realizacji wielofunkcyjnej gospodarki le śnej.

Usługi

Sektor usług posiada du że mo żliwo ści rozwoju, głównie w zakresie usług rynkowych, w tym sektora kreatywnego. Kreatywna przedsi ębiorczo ść obejmuje takie działania, których źródłem jest indywidualna pomysłowo ść , umiej ętno ści i talent, a które maj ą potencjał do wzrostu i tworzenia nowych miejsc pracy poprzez generowanie i wykorzystanie własno ści intelektualnej.

118 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

O znaczeniu przemysłów kreatywnych dla regionu decyduje w znacznym stopniu stan urbanizacji terenu, jednak że ka żdy region musi odkry ć swoj ą specyfik ę i twórcz ą „szczególno ść ”, która wyeksponuje jego zasoby i wzmocni potencjał twórczy. Sygnalizowany rozwój turystyki stymulowa ć b ędzie rozwój usług turystycznych, takich jak: hotelarstwo i udost ępnianie kwater, usługi gastronomiczne, przewozowe i wypo życzanie sprz ętu oraz okołoturystycznych nale żą cych w znacznej cz ęś ci do sektora kreatywnej przedsi ębiorczo ści. Wa żne jest, aby usługodawcy, w tym tak że sektor kreatywnej przedsi ębiorczo ści wł ączył si ę aktywnie w proces edukacji ekologicznej, nie tylko w zakresie promocji regionu ale tak że w zakresie ochrony zasobów naturalnych i kulturowych. Poziom zatrudnienia w sferze usług nierynkowych b ędzie stabilny.

4.3. Zało żenia polityki ekologicznej w dokumentach strategicznych powiatu olszty ńskiego

Zgodnie z „Wytycznymi sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym i regionalnym”, „Program ochrony środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2011- 2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2015-2018” jest podstaw ą do formułowania celów i kierunków działa ń w programie powiatowym, z uwzgl ędnieniem specyfiki potrzeb powiatu olszty ńskiego. Program ten jest zgodny w swoich celach i tre ści z polityk ą ekologiczn ą kraju i województwa. Na dzie ń dzisiejszy, strategia rozwoju powiatu olszty ńskiego wpisuje si ę w omówione wcze śniej strategie krajowe i regionalne. Dokumentem maj ącym zwi ązek z problematyk ą ochrony środowiska jest „Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016”, przyj ęty przez Rad ę Powiatu uchwał ą nr XXII/305/2013 z dnia 30 sierpnia 2013 r. Jest on dokumentem obejmuj ącym w swoim zakresie problematyk ę ochrony zabytków, do których zalicza tak że pomniki przyrody oraz układy architektoniczne wraz z parkami, alejami i nasadzeniami przydro żnymi. Zało żenia dworsko – parkowe, aleje i szpalery drzew, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni o wysokich warto ściach przyrodniczych i krajobrazowych powinny by ć wła ściwie i skutecznie chronione poprzez ochron ę konserwatorsk ą. W programie zwraca si ę uwag ę na potrzeb ę ochrony pomników przyrody oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami charakterystycznymi dla miejscowej tradycji. Ekspozycji terenów o wysokich warto ściach przyrodniczych i krajobrazowych słu żyć maj ą ró żnorodne szlaki turystyczne, rozbudowane i dobrze ze sob ą skomunikowane oraz le śne ście żki przyrodnicze. Wnioski wypływaj ące z tego dokumentu s ą w pełni zgodne z propozycjami działa ń niniejszego Programu Ochrony Środowiska. Z dokumentów pretenduj ących do rangi strategicznych mo żna wspomnie ć opracowanie Loth- Babut, Wnuka i Asztemborskiego (2013), którzy opublikowali „Plan Rozwoju Bioenergetycznego Powiatu Olszty ńskiego, Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego”. Do uprawy nale ży jednak wykorzystywa ć rodzime gatunki ro ślin, które nie s ą gatunkami inwazyjnymi i nie zagra żaj ą lokalnej bioró żnorodno ści. Wybór gatunków ro ślin energetycznych powinien zosta ć poprzedzony szczegółow ą analiz ą pod wzgl ędem mi ędzy innymi stanowiska, wymaga ń siedliskowych, powierzchni planowanej uprawy oraz zosta ć zaopiniowany przez Regionaln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowiska, Warmi ńsko- Mazurski O środek Doradztwa Rolniczego czy Warmi ńsko-Mazursk ą Izb ę Rolnicz ą.

4.4. Współpraca z s ąsiaduj ącymi JST

119 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 wymaga współdziałania nie tylko z s ąsiaduj ącymi JST, ale tak że z licznymi przedsi ębiorstwami (jak Lasy Pa ństwowe), instytucjami i organizacjami o regionalnym i ponadregionalnym zakresie działania. Niebagatelne znaczenie dla powodzenia Programu ma poło żenie powiatu w otoczeniu miasta wojewódzkiego, o silnym potencjale technicznym, naukowym i edukacyjnym, który powinien by ć wykorzystany dla prawidłowej realizacji cz ęś ci zaplanowanych działa ń. Pomy ślne wykonywanie Programu wymaga bardzo dobrej współpracy powiatu i gmin z wieloma instytucjami odpowiedzialnymi za ochron ę środowiska w województwie warmi ńsko- mazurskim, w tym m.in. z Urz ędem Marszałkowskim, Regionaln ą Dyrekcj ą Ochrony Środowiska, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska i Wojewódzk ą Stacj ą Sanitarno-Epidemiologiczn ą.

120 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

5. CELE I PRIORYTETY EKOLOGICZNE PROGRAMU

O tym, jaki b ędzie w przyszło ści stan przyrody, krajobrazu i środowiska powiatu decydowa ć będzie wiele czynników - zarówno tych, które b ędą w du żym stopniu zale żne od mieszka ńców, miejscowych rolników, przedsi ębiorców i lokalnych władz samorz ądowych jak i tych, na które podstawowy wpływ b ędą miały działania i decyzje podejmowane na szczeblu wojewódzkim, krajowym czy europejskim. Dotyczy to zarówno aktywnych działa ń, jak i zaniecha ń mających bezpo średni lub po średni wpływ na stan środowiska. Program Ochrony Środowiska powiatu olszty ńskiego słu żyć b ędzie ochronie zasobów naturalnych, poprawie jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego powiatu, b ędąc jednocze śnie elementem realizacji Programu Ochrony Środowiska Województwa Warmi ńsko- Mazurskiego. Przy okre ślaniu celów i kierunków działa ń skoncentrowano uwag ę na zagadnieniach, które mog ą i powinny by ć podejmowane przez władze powiatowe i gminne, z pomini ęciem tych, których nie obejmuj ą kompetencje samorz ądów lokalnych.

5.1. Cele, priorytety i kierunki działa ń na lata 2013-2016

Celem Programu Ochrony Środowiska jest:

Ochrona zasobów naturalnych, poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego w powiecie olszty ńskim

Priorytety

I. Doskonalenie działa ń systemowych II. Zapewnienie ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych III. Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego

Priorytet I: Doskonalenie działa ń systemowych

Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji:

I.1. Uwzgl ędnianie zasad ochrony środowiska w strategicznych programach rozwoju powiatu i gmin;

I.2. Rozwój współpracy mi ędzyregionalnej dla realizacji celów Programu Ochrony Środowiska;

I.3. Poprawa skuteczno ści działa ń administracyjnych poprzez: a) doskonalenie nadzoru oraz współdziałania słu żb w zakresie zwalczania przest ępstw i wykrocze ń przeciwko przepisom ochrony przyrody i środowiska, b) poszerzanie wiedzy ekologicznej i doskonalenie kompetencji osób prowadz ących post ępowania zwi ązane z wydawaniem pozwole ń, zezwole ń, decyzji, koncesji i innych dokumentów, dotycz ących prowadzenia działalno ści maj ącej wpływ na środowisko, c) kierowanie si ę zasad ą przezorno ści i prewencji przy okre ślaniu warunków realizacji nowych inwestycji;

I.4. Wzrost udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska poprzez: a) doskonalenie systemu udost ępniania społecze ństwu informacji o środowisku i jego ochronie przez organy administracji samorz ądowej wszystkich szczebli, a tak że inne podmioty powołane do wykonywania zada ń publicznych, dotycz ących środowiska i jego ochrony, b) wspieranie rozwoju szkolnej edukacji w zakresie ochrony przyrody i środowiska, c) zapewnienie udziału pozarz ądowych organizacji ekologicznych w gremiach podejmuj ących decyzje dotycz ące ochrony środowiska, d) rozwój współpracy z mediami w zakresie upowszechniania informacji o środowisku i jego ochronie;

121 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

I.5. Uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym poprzez: a) d ąż enie do opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, obejmuj ącego całe obszary gmin, b) uwzgl ędnianie w studiach oraz planach zagospodarowania przestrzennego wymaga ń ochrony środowiska, gospodarki wodnej i ochrony przeciwpowodziowej, w szczególno ści wynikaj ących z opracowa ń ekofizjograficznych, prognoz oddziaływania na środowisko, wyników monitoringu środowiska oraz wynikaj ących z wyst ępowania przedmiotów ochrony, c) ustalenie przebiegu i praktyczn ą realizacj ę koncepcji zagospodarowania korytarzy ekologicznych w północnej cz ęś ci powiatu, d) doskonalenie ochrony krajobrazu kulturowego, realizacj ę Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Olszty ńskiego;

I.6. Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa poprzez: I.6.1. Podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, w tym: a) popularyzacj ę wiedzy o środowisku i jego ochronie przez media, publikacje i Internet, b) propagowanie sprzyjaj ących ochronie środowiska zachowa ń konsumenckich, c) promocj ę proekologicznych form gospodarowania, eko- i agroturystyki, zdrowej żywno ści i zdrowego trybu życia, d) podejmowanie akcji i działa ń na rzecz aktywnej ochrony środowiska w powiecie i gminach oraz upowszechnianie informacji o walorach przyrodniczych i kulturowych regionu, e) organizowanie konkursów, wystaw, akcji, kampanii i festynów ekologicznych;

I.6.2. Wspieranie działalno ści edukacyjnej prowadzonej przez samorz ądy i ich jednostki organizacyjne, ekologiczne organizacje pozarz ądowe i Lasy Pa ństwowe; I.6.3. Opracowanie i realizacj ę lokalnych programów edukacyjnych uwzgl ędniaj ących specyfik ę środowiska, lokaln ą to żsamo ść i tradycj ę kulturow ą, dla ró żnych grup odbiorców; I.6.4. Rozwój infrastruktury terenowej słu żą cej poznawaniu przyrody: ście żek edukacyjnych, tras rowerowych, muzeów przyrodniczych i izb edukacyjnych.

Priorytet II: Zapewnienie ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych

Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji:

II.1. Ochrona przyrody i krajobrazu: II.1.1 Utrzymanie istniej ących form ochrony przyrody w powiecie, wspieranie inicjatyw prowadz ących do ich powi ększania i powoływania nowych; II.1.2. Wspieranie wykonywania inwentaryzacji, waloryzacji i monitoringu ró żnorodno ści biologicznej; II.1.3. Wspieranie realizacji planów zada ń ochronnych dla obszarów Natura 2000, w szczególno ści na gruntach nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa; II.1.4. Podejmowanie i wspieranie działa ń maj ących na celu eliminacj ę ekspansywnych gatunków obcych stwarzaj ących zagro żenie dla rodzimej przyrody; II.1.5. Ochrona ró żnorodno ści przyrodniczej w krajobrazie rolniczym poprzez: a) promocj ę i realizacj ę programów rolno środowiskowych, wdra żanie na obszarach cennych przyrodniczo proekologicznych form gospodarowania, b) wspieranie gospodarowania na ekstensywnie u żytkowanych ł ąkach i pastwiskach, c) powstrzymywanie sukcesji i ograniczanie zalesie ń na obszarach niele śnych o wysokiej warto ści przyrodniczej, d) zachowanie i odtwarzanie śródpolnych remiz, zadrzewie ń, zakrzacze ń i małych zbiorników wodnych, e) utrzymanie i tworzenie ró żnych form zadrzewie ń nierozerwalnie zwi ązanych z przestrzeni ą krajobrazu kulturowego; II.1.6. Ochrona ró żnorodno ści przyrodniczej w krajobrazie miejskim poprzez: a) zachowanie, powi ększanie i piel ęgnacj ę terenów zielonych w miastach, b) wprowadzanie do zieleni miejskiej nasadze ń rodzimych gatunków drzew i krzewów przy stopniowej eliminacji gatunków obcych; II.1.7. Nadzór nad gospodark ą le śną w lasach nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, sporz ądzanie, uzupełnianie, aktualizacja i realizacja uproszczonych planów urz ądzania lasów;

122 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

II.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody: II.2.1. Ochrona przed deficytem wody poprzez: a) realizacj ę projektów maj ących na celu zapewnienie odpowiedniej ilo ści wody na potrzeby ludno ści i gospodarki, b) utrzymanie i modernizacj ę systemów melioracyjnych, w tym urz ądze ń pi ętrz ących wod ę, umożliwiaj ących sterowanie odpływem i zmniejszenie nierównomierno ści przepływu cieków, z uwzgl ędnieniem wymogów zachowania ci ągło ści morfologicznej cieków, c) popraw ę zdolno ści retencyjnych poprzez ochron ę retencji naturalnej, instalowanie urz ądze ń reguluj ących odpływ wód, d) utrzymanie i odnawianie urz ądze ń melioracji szczegółowych z uwzgl ędnieniem wymogów ochrony cennych siedlisk przyrodniczych zale żnych od wód, e) dąż enie do maksymalizacji oszcz ędno ści zasobów wodnych przeznaczonych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, wprowadzanie wodooszcz ędnych technologii produkcji, propagowanie zachowa ń sprzyjaj ących oszcz ędzaniu wody; II.2.2. Ochrona przed powodzi ą poprzez: a) wyznaczenie obszarów zalewowych tam, gdzie nie zostały jeszcze wyznaczone, b) aktualizacj ę powiatowego planu zarz ądzania kryzysowego wraz z planem ochrony przed powodzi ą przy współdziałaniu z gminami, c) systematyczn ą konserwacj ę brzegów cieków wodnych, d) prawidłow ą eksploatacj ę i konserwacj ę systemów melioracyjnych i urz ądze ń wodnych, e) ograniczenie budownictwa na terenach zalewowych i zagro żonych podtopieniami; II.2.3. Ochrona zasobów wód podziemnych poprzez: a) odpowiednie zagospodarowanie i u żytkowanie stref ochrony uj ęć wód, b) likwidacj ę nieczynnych uj ęć wody;

II.3. Ochrona powierzchni ziemi poprzez: a) upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej oraz doskonalenie doradztwa rolniczego, b) przeciwdziałanie erozji gleb poprzez wprowadzanie trwałej pokrywy ro ślinnej oraz stosowanie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych, c) przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, ł ąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenne, w szczególno ści zapobieganie dewastacji gleb hydrogenicznych, d) zwi ększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, dla przywrócenia im funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej, e) promocj ę rolnictwa ekologicznego i rolnictwa integrowanego, f) stosowanie urz ądze ń zabezpieczaj ących gleb ę przed zanieczyszczeniem;

II.4. Wła ściwe gospodarowanie zasobami geologicznymi poprzez: a) budow ę i modernizacj ę urz ądze ń słu żą cych do poboru wody i sieci wodoci ągowych, b) ograniczenie zu życia wody z uj ęć podziemnych do celów przemysłowych, c) eliminacj ę nielegalnej eksploatacji kopalin;

II.5. Ochrona klimatu poprzez: a) promocj ę wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w szczególno ści mini- i mikroenergetyki, w celu zapewnienia wzrostu udziału OZE w bilansie energii pierwotnej, b) rozwój małych instalacji OZE, wspieranie produkcji instalacji OZE, c) opracowanie powiatowego programu wykorzystania OZE, prac ę nad programem niskow ęglowego rozwoju powiatu, d) zwi ększanie efektywno ści energetycznej gospodarki i ograniczanie zapotrzebowania na energi ę, e) prowadzenie gospodarki le śnej w sposób zapewniaj ący przyrost zasobno ści drzewostanów (kumulacj ę dwutlenku w ęgla);

II.6. Doskonalenie gospodarowania zasobami energetycznymi, sporz ądzanie przez poszczególne gminy planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe.

123 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Priorytet III: Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego

Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji:

III.1. Ograniczanie środowiskowych zagro żeń zdrowia i życia: III.1.1. Koordynacja działa ń z zakresu monitoringu zagro żeń dla zdrowia mieszka ńców poprzez: a) analizowanie sytuacji dotycz ącej stanu zaopatrzenia ludno ści w wodę do picia o dobrej jako ści, monitoring jako ści wody pitnej oraz, w miar ę potrzeb, inicjowanie działa ń naprawczych, b) zbieranie i udost ępnianie informacji na temat zagro żeń dla zdrowia społecze ństwa (zarówno nagłych, jak i długotrwałych), c) wykonywanie analiz ryzyka zdrowotnego dla procedur zwi ązanych z dopuszczaniem inwestycji do realizacji, d) popraw ę technicznego wyposa żenia słu żb kontrolnych w nowoczesny sprz ęt oraz sieci alarmowe, e) wspieranie akcji edukacyjno-szkoleniowych dla słu żb zakładów przemysłowych i pracowników administracji publicznej w zakresie zapobiegania awariom oraz ska żeniom środowiska; III.1.2. Skuteczny nadzór nad instalacjami b ędącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powoduj ących zanieczyszczenie środowiska; III.1.3. Aktualizacja powiatowego planu zarz ądzania kryzysowego; III.1.4. Doposa żenie wyspecjalizowanych jednostek w sprz ęt do wykrywania i lokalizacji awarii, likwidacji oraz analizy skutków tych awarii;

III.2. Poprawa jako ści powietrza: III.2.1. Redukcja emisji SO 2, NO x i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii poprzez: a) likwidacj ę lokalnych kotłowni w ęglowych, zamiana na obiekty niskoemisyjne, b) instalowanie wysokosprawnych urz ądze ń ciepłowniczych i budow ę nowoczesnych sieci ciepłowniczych na obszarach zwartej zabudowy, c) instalowanie i modernizacja urz ądze ń ochrony powietrza, d) prowadzenie kontroli prawidłowo ści eksploatacji urz ądze ń energetycznych, e) rozbudow ę sieci gazowej (przesyłowej i rozdzielczej) na terenie powiatu, f) zmniejszanie zapotrzebowania na energi ę: stosowanie energooszcz ędnych technologii w gospodarce, dokonywanie termomodernizacji budynków, wprowadzanie nowoczesnych systemów grzewczych w domach jednorodzinnych, zmniejszanie strat energii w systemach przesyłowych (elektroenergetycznych i cieplnych); III.2.2. Ograniczenie emisji ze środków transportu poprzez: a) modernizacj ę taboru samochodowego i promocj ę korzystania z publicznych środków transportu, b) popraw ę jako ści dróg i organizacji ruchu kołowego; III.2.3. Opracowanie gminnych planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe z uwzgl ędnieniem potencjału energii odnawialnej mo żliwej do wykorzystania; III.2.4. Opiniowanie i wspieranie realizacji programu ochrony powietrza dla strefy warmi ńsko- mazurskiej po jego opracowaniu przez Zarz ąd województwa;

III.3. Poprawa jako ści wód poprzez: a) budow ę nowych i modernizacj ę istniej ących oczyszczalni ścieków oraz rozbudow ę sieci kanalizacyjnych, b) osi ąganie wymaganych prawem norm jako ści ścieków oczyszczonych, c) budow ę systemów kanalizacji sanitarnej na terenach pozbawionych izolacji od u żytkowych warstw wodono śnych oraz o izolacji nieci ągłej lub słabej przed dopływem zanieczyszcze ń, d) budow ę systemów kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich, w miejscowo ściach zwodoci ągowanych, na obszarach zlewni pojeziernych i w skupiskach zabudowy rekreacyjnej zlokalizowanej nad jeziorami, e) budow ę przydomowych oczyszczalni ścieków dla posesji rozproszonych lub poza zasi ęgiem istniej ących i projektowanych sieci kanalizacyjnych, f) prowadzenie rejestru zbiorników bezodpływowych, kontrol ę ich stanu oraz umów na opró żnianie, g) wyposa żenie istniej ących sieci kanalizacji deszczowej w urz ądzenia podczyszczaj ące oraz budow ę systemów kanalizacji deszczowej na terenach zurbanizowanych, h) wyposażenie jak najwi ększej liczby gospodarstw rolnych w zbiorniki na gnojowic ę i płyty obornikowe, stosowanie zasad dobrej praktyki rolniczej, i) utrzymywanie trwałej pokrywy ro ślinnej i ograniczanie zabudowy strefy brzegowej wód;

124 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

III.4. Doskonalenie gospodarki odpadami: Realizacja wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, w tym m.in.: a) zapobieganie powstawaniu odpadów, b) doskonalenie systemu selektywnej zbiórki i odbioru selektywnie zebranych odpadów, c) monitoring zamkni ętych składowisk odpadów, d) wzmocnienie kontroli podmiotów prowadz ących działalno ść w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, e) zintensyfikowanie edukacji ekologicznej promuj ącej zapobieganie powstawaniu odpadów i wła ściwe post ępowanie z odpadami, f) identyfikacja potencjalnych historycznych zanieczyszcze ń powierzchni ziemi i ich remediacja;

III.5. Ograniczanie oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych: III.5.1. Uwzgl ędnianie w planowaniu przestrzennym ochrony przed hałasem, stosownie do wymogów ustawy Prawo ochrony środowiska, mi ędzy innymi poprzez wła ściwe kształtowanie przestrzeni urbanistycznej; III.5.2. Opracowanie programów ochrony przed hałasem na terenach, gdzie przekracza on warto ść dopuszczaln ą i realizacja przedsi ęwzi ęć technicznych i organizacyjnych dla zmniejszenia poziomu hałasu; III.5.3. Ograniczanie hałasu, zwłaszcza w osiedlach mieszkaniowych przez np. tworzenie stref wolnych od transportu, ograniczenie szybko ści ruchu, tworzenie pasów zwartej zieleni ochronnej, budow ę ekranów akustycznych; III.5.4. Poprawa stanu nawierzchni ulic i dróg, zapewnienie płynno ści ruchu; III.5.5. Stosowanie zabezpiecze ń przed nadmiernym hałasem od urz ądze ń, maszyn, linii technologicznych, wymiana na urz ądzenia o mniejszej emisji hałasu; III.5.6. Wprowadzanie ogranicze ń emisji hałasu na wodach i obszarach cennych przyrodniczo; III.5.7. Budowa tras rowerowych; III.5.8. Egzekwowanie zapisów zawartych w raportach oddziaływania źródeł pól elektromagnetycznych na środowisko dotycz ących obszarów ograniczonego u żytkowania;

III.6. Ograniczanie zagro żeń ze strony substancji chemicznych w środowisku poprzez: a) kontynuacj ę krajowego programu usuwania azbestu, b) upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej, w tym prawidłowego stosowania środków chemicznych, c) propagowanie produktów z substancji ulegaj ących biodegradacji (np. torby na zakupy).

5.2. Poziomy celów długoterminowych

Cele długoterminowe w zakresie ochrony środowiska wyznaczaj ą akty prawa krajowego, przyj ęte przez rz ąd i władze regionalne programy i strategie oraz zobowi ązania mi ędzynarodowe, wynikaj ące przede wszystkim z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Cele okre ślone w niniejszym Programie Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 maj ą charakter kierunkowy i b ędą aktualne tak że po wykonaniu zada ń zaplanowanych na ten okres. Słu żą realizacji długoterminowej polityki ekologicznej pa ństwa, która wpisuje si ę w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6. wspólnotowego programu działa ń w zakresie środowiska naturalnego.

Wizj ę długoterminowych celów w skali krajowej zawieraj ą: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, przyj ęta przez Rad ę Ministrów 13 grudnia 2011 r. oraz średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020, wraz z przyj ętą przez Rz ąd Strategi ą "Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.".

125 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Dla zbilansowania przyszłego zapotrzebowania na wodę dobrej jako ści nale ży uwzgl ędni ć stałe, znaczne potrzeby struktur przyrodniczych, wzrastaj ące zapotrzebowanie na wod ę gospodarki komunalnej, wzrost potrzeb wodnych zwi ązany ze zmianami funkcjonowania obszarów wiejskich oraz zmieniaj ące si ę potrzeby produkcji rolnej. Oznacza to konieczno ść zwiększenia retencji i ukierunkowywanie przyszłych działa ń na oszcz ędne zu żywanie wody oraz zmniejszenie zbyt szybkiego tempa, w jakim wody rzeczne odpływaj ą do morza. Istotne znaczenie dla jako ści wód maj ą, m.in. nierozwi ązane problemy sanitacji na obszarach zurbanizowanych na terenach wiejskich, zanieczyszczenia obszarowe pochodz ące z rolnictwa oraz ścieki przemysłowe. W kontek ście zmian klimatu istotne jest pozyskiwanie energii z zasobów odnawialnych. Do długoterminowych celów unijnych do osi ągni ęcia w 2020 r. w zakresie ochrony powietrza i klimatu nale żą mi ędzy innymi: - zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w porównaniu z poziomami z 1990 r., - zwi ększenie do 20% udziału energii odnawialnej w ogólnym zu życiu energii, - dąż enie do zwi ększenia efektywno ści energetycznej o 20%. Podstawowymi źródłami energii odnawialnej (OZE) w Polsce s ą wiatr i biomasa. Pozostałe źródła, w tym wody powierzchniowe stanowi ą margines. Strefy o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju poszczególnych typów OZE w niewielkim stopniu si ę pokrywaj ą (cho ć, jak wynika z doł ączonej mapy wokół Olsztyna nie ma bardzo korzystnych warunków na wykorzystanie energii wiatrowej, słonecznej czy geotermalnej), co stwarza dogodne warunki do rozwijania rozproszonej produkcji energii ze źródeł odnawialnych na potrzeby lokalne lub regionalne.

W przedstawionej wizji, w 2030 roku obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk tworz ące Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000 (Natura 2000) zajmuj ą ponad 20% terytorium l ądowego Polski, w tym liczne cieki i doliny rzeczne. Razem z obiektami Krajowego Systemu Obszarów Chronionych (KSOCh) i pasmami korytarzy ekologicznych obiekty sieci Natura 2000 tworz ą wspólny system ochrony przyrody i krajobrazu, zintegrowany z systemem ochrony zabytkowych budowli, zespołów urbanistycznych i ruralistycznych, sylwet miast, pomników historii i parków kulturowych. Dzi ęki wieloletniej polityce ochrony przyrody i krajobrazu zachowane zostały gatunki i siedliska ni żu europejskiego, w tym europejskie populacje ptaków l ęgowych zwi ązanych z obszarami podmokłymi i mozaikowat ą struktur ą tradycyjnych krajobrazów rolniczych. Funkcjonuj ący model rozwoju społeczno-gospodarczego sprzyja przywracaniu tradycyjnych krajobrazów rolniczych, zachowaniu ekosystemów dolin rzek i renaturyzacji cieków lokalnych oraz wykorzystywaniu w ochronie przeciwpowodziowej zdolno ści buforowych mokradeł i retencji polderowej. W wyniku zespolenia funkcjonalnego obiektów formalnie nale żą cych do wielu sieci ochrony obszarowej – przede wszystkim sieci Natura 2000, chronionych zespołów ruralistycznych i dobrze zapisanych w ochronie przyrody obiektów KSOCh – powstała spójna, hierarchiczna sie ć w ęzłów i korytarzy ekologicznych, stanowi ąca cz ęść sieci kontynentalnej. W system wł ączone s ą sieci przyrodnicze terenów zurbanizowanych, tworzone przez obszary otwarte obszarów funkcjonalnych i nasycenie zieleni ą krajobrazu miast. Na mapie głównych elementów sieci ekologicznej kraju 2030 wskazano m.in. i ż Wokół Olsztyna ma obligatoryjnie funkcjonowa ć zielony system pier ścieniowy miejskiego obszaru funkcjonalnego.

Strategia "Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r."(BEi Ś), która jest elementem strategii rozwoju kraju do roku 2020, okre śla działania, które powinny zosta ć podj ęte w perspektywie do 2020 r. BEI Ś koresponduje z celami rozwojowymi okre ślanymi na poziomie wspólnotowym (Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa żonego rozwoju sprzyjaj ącego wł ączeniu społecznemu) oraz celami pakietu klimatyczno-energetycznego. Wyznacza ramy strategiczne dla dalszych prac programowych i wdro żeniowych, dotycz ących adaptacji do zmian klimatu, ochrony zasobów naturalnych i środowiska przyrodniczego, jak równie ż bezpiecze ństwa i efektywno ści energetycznej.

Głównym celem strategii jest m.in. zapewnienie wysokiej jako ści życia obecnym i przyszłym pokoleniom, z uwzgl ędnieniem ochrony środowiska. W śród celów szczegółowych i kierunków strategii umieszczono: Zrównowa żone gospodarowanie zasobami środowiska . Będzie ono realizowane przez działania obejmuj ące: racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin, gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzi ą, susz ą i deficytem wody,

126 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 zachowanie bogactwa i ró żnorodno ści biologicznej, w tym wielofunkcyjnej gospodarki le śnej, uporz ądkowanie zarz ądzania przestrzeni ą. Poprawa stanu środowiska. Cel ten b ędzie realizowany przez: zapewnienie społecze ństwu i gospodarce dost ępu do czystej wody, racjonalne gospodarowanie odpadami, ochron ę powietrza, w tym ograniczenia oddziaływania energetyki, wspieranie nowych i promocj ę polskich technologii energetycznych, promocj ę zachowa ń ekologicznych i tworzenie „zielonych” miejsc pracy.

Poprawa efektywno ści energetycznej to przede wszystkim zmniejszenie energochłonno ści polskiej gospodarki. Najwi ększym wyzwaniem jest modernizacja energetyki i ciepłownictwa (jednostek wytwórczych, sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, tak że ich rozwój) oraz dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej – wprowadzenie energetyki j ądrowej i zwi ększenie udziału rozproszonych źródeł odnawialnych (głównie energetyki wiatrowej, biogazowni, instalacji na biomas ę i solarnych), w tym mikro źródeł. Modernizacj ę sektora nale ży powi ąza ć z rozwojem kogeneracji i wprowadzeniem inteligentnych rozwi ąza ń.

Kolejnym wyzwaniem jest ograniczenie zanieczyszcze ń powietrza oraz reforma systemu gospodarki wodnej. Efektem wi ększo ściowego udziału w ęgla w gospodarce jest wysoki poziom emisji CO 2 oraz innych substancji do powietrza, m.in. dwutlenku siarki (SO 2), tlenków azotu (NO x) oraz pyłów PM10 i PM2,5. Zgodnie z zapisami protokołu z Kioto, Polska zobowi ązała si ę do 2012 r. ograniczy ć emisj ę gazów cieplarnianych o 6 proc. w stosunku do poziomu z 1988 r. Do 2009 r. udało si ę zredukowa ć o 27 pkt. proc. wi ęcej emisji ni ż wyznaczony cel. Dalsza redukcja zanieczyszcze ń wymaga unowocze śnienia sektora energetyczno-ciepłowniczego, poprawy efektywno ści energetycznej oraz ograniczenia tzw. niskiej emisji. Odpowiednie zarz ądzanie środowiskiem powinno uwzgl ędnia ć nowoczesny system planowania przestrzennego i ocen oddziaływania na środowisko. W świetle wyzwa ń inwestycyjnych wa żną rol ę b ędzie odgrywało wła ściwe funkcjonowanie systemu oceny oddziaływania na środowisko dla planowanych przedsi ęwzi ęć (EIA) oraz strategicznych ocen oddziaływania na środowisko (SEA), które s ą podstawowym narz ędziem wdra żania polityki zrównowa żonego rozwoju. W energetyce, przemy śle, gospodarce wodnej, gospodarce odpadami, transporcie oraz ochronie terenów szczególnie cennych przyrodniczo (w tym obszarów w sieci Natura 2000) istotne jest, aby ocena oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęć (równie ż dokumentów strategicznych) była rzetelna, poprawna i zgodna z najlepszymi praktykami.

W 2015 r. ko ńcz ą si ę najdłu ższe okresy przej ściowe wynegocjowane w 2001 roku i zapisane w Traktacie Akcesyjnym. Niewypełnienie po tym okresie zobowi ąza ń wspólnotowych skutkowa ć mo że sankcjami finansowymi, których skutki mog ą okaza ć si ę dotkliwe dla naszego kraju. Powa żnym celem długoterminowym jest zapewnienie dobrego stanu wszystkich wód, zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 pa ździernika 2000 r., ustanawiaj ącej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Dobry stan wód powinien zosta ć osi ągni ęty do roku 2015 w wyniku wprowadzenia do polityki zasady zrównowa żonego rozwoju i dotyczy: • zaspokojenia zapotrzebowania na wod ę ludno ści, rolnictwa i przemysłu, • promowania zrównowa żonego korzystania z wód, • ochrony wód i ekosystemów znajduj ących si ę w dobrym stanie ekologicznym, • poprawy jako ści wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalności ą człowieka, • zmniejszenia zanieczyszczenia wód podziemnych, • zmniejszenia skutków powodzi i suszy. Zapisy RDW wprowadzaj ą system planowania gospodarowania wodami w podziale na obszary dorzeczy. Dla potrzeb osi ągni ęcia dobrego stanu wód opracowywane zostały plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy oraz program wodno-środowiskowy kraju. Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy obejmujących fragmenty powiatu olszty ńskiego zostały zatwierdzone przez Rad ę Ministrów 22 lutego 2011 r. i opublikowane w nast ępuj ących dziennikach urz ędowych: • Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły - M.P. 2011 r. Nr 49, poz. 549, • Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Pregoły - M.P. 2011 r. Nr 55, poz. 566, Zał ączniki do tych planów zawieraj ą ocen ę stanu wyró żnionych jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (rzecznych i jeziornych) oraz wód podziemnych, a tak że ocen ę ryzyka nieosi ągni ęcia celów środowiskowych do roku 2015. Niestety, na obszarze powiatu poprawa stanu wielu cz ęś ci wód wymaga ć b ędzie dłu ższego czasu, na co wskazuj ą zapisane w zał ącznikach

127 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 derogacje. Obejmuj ą one wi ększo ść ocenionych jezior, a tak że np. rzek ę Łyn ę (do dopływu z jeziora Jełgu ń SW2011 (kod scalonej cz ęś ci wód) i od dopływu z jeziora Jełgu ń do Kanału Dywity SW2012) oraz Wad ąg (od wypływu z jeziora Wad ąg do uj ścia SW2019). Czas osi ągni ęcia dobrego stanu wód mo że zosta ć przesuni ęty o 6 lub maksymalnie o 12 lat, a wi ęc do roku 2027. Jest to wa żny i pilny cel długoterminowy. Osi ągni ęciu celu jakim jest dobry stan wód słu żyć b ędzie m.in. realizacja inwestycji w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracjach. W Traktacie Akcesyjnym przewidziano, że przepisów prawnych Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych okre ślonych w dyrektywie 91/271/EWG nie stosuje si ę w pełni w Polsce do dnia 31 grudnia 2015 r. zgodnie z nast ępuj ącymi celami po średnimi: „- do 31 grudnia 2005 r. zgodno ść z dyrektyw ą zostanie osi ągni ęta dla 674 aglomeracji, co stanowi 69% całkowitego ładunku ścieków ulegaj ących biodegradacji, - do 31 grudnia 2010 r. zgodno ść z dyrektyw ą zostanie osi ągni ęta dla 1069 aglomeracji, co stanowi 86% całkowitego ładunku ścieków ulegaj ących biodegradacji, - do 31 grudnia 2013 r. zgodno ść z dyrektyw ą zostanie osi ągni ęta dla 1165 aglomeracji, co stanowi 91% całkowitego ładunku ścieków ulegaj ących biodegradacji.”. W powiecie olszty ńskim do aglomeracji priorytetowych dla wypełnienia wymogów traktatu akcesyjnego, którym termin osi ągni ęcia efektów ekologicznych w zakresie oczyszczania ścieków przesuni ęto na rok 2015 nale ży Biskupiec. Wyst ępuj ą tu równie ż inne aglomeracje (zał ącznik nr 3), dla których nie zaplanowano terminów osi ągni ęcia celów ekologicznych (Purda). Do długoterminowych celów, których osi ągni ęcie jest w Polsce zagro żone, nale żą zobowi ązania dotycz ące ochrony powietrza i klimatu. W 2008 roku weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE w sprawie jako ści powietrza i czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE), która narzuca niezwykle ostre st ęż enia dopuszczalne dla drobnych pyłów, o granulacji poni żej 2,5 µm, i wymusza znacz ące ograniczenie nara żenia ludno ści na ich oddziaływanie. Szczególnie trudne zadania zwi ązane z ochron ą atmosfery, a wła ściwie z przeciwdziałaniem zmianom klimatu, wynikaj ą z przyj ętej przez Rad ę Europejsk ą wiosn ą 2007 roku decyzji o redukcji emisji dwutlenku w ęgla z terenu Unii o 20% do roku 2020. Poza tym Rada Europejska przyj ęła, że w 2020 roku udział odnawialnych źródeł w produkcji energii wyniesie co najmniej 20% i o tyle ż samo wzro śnie efektywno ść energetyczna. Zadanie to zostało ponownie umieszczone w zatwierdzonej w czerwcu 2010 r. przez Rad ę Europejsk ą dokumencie „Europa 2020 – strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa żonego rozwoju sprzyjaj ącego wł ączeniu społecznemu”, który zast ąpił realizowan ą w latach 2000-2010 Strategi ę Lizbo ńsk ą. Do oceny post ępów w realizacji nowej strategii okre ślono 5 wymiernych celów rozwojowych do osi ągni ęcia w roku 2020 na poziomie unijnym. Jednym z nich jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w porównaniu z poziomami z 1990 r.; zwi ększenie do 20% udziału energii odnawialnej w ogólnym zu życiu energii; dąż enie do zwi ększenia efektywno ści energetycznej o 20%. Unia Europejska zdecydowana jest tak że podj ąć decyzj ę o osi ągni ęciu do 2020 r. 30% redukcji emisji w porównaniu z poziomami z 1990 r., o ile inne kraje rozwini ęte zobowi ążą si ę do porównywalnych redukcji emisji, a kraje rozwijaj ące si ę wnios ą wkład na miar ę swoich zobowi ąza ń i mo żliwo ści. Celem o długim horyzoncie czasowym dla województwa warmi ńsko-mazurskiego jest kontynuacja działa ń ograniczaj ących zanieczyszczenie powietrza, sprzyjaj ących wzrostowi wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz zwi ększaj ących efektywno ść energetyczn ą. Omawiaj ąc wybrane cele długoterminowe, warto tak że przyjrze ć si ę zobowi ązaniom dotycz ącym ochrony ró żnorodno ści biologicznej. W odniesieniu do ustanowionych w województwie, na podstawie Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej, obszarów sieci Natura 2000, zagro żone jest terminowe przygotowanie i wdro żenie planów zada ń ochronnych, realizacja monitoringu poszczególnych gatunków i siedlisk przyrodniczych oraz mo żliwo ść przygotowania wiarygodnych ocen stanu przedmiotów ochrony. W przypadku niewykonania planów zada ń ochronnych dla wszystkich obszarów „naturowych” do roku 2014, b ędą one musiały by ć pilnie opracowane w latach nast ępnych. Cel długoterminowy, jakim jest zachowanie i poprawa stanu rodzimej przyrody powinien by ć wa żnym i trwałym elementem regionalnej polityki ekologicznej.

128 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

6. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU

Harmonogram realizacji Programu grupuje kierunki działa ń według ustalonych priorytetów na: zwi ązane z doskonaleniem działa ń systemowych, z zapewnieniem ochrony i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych oraz zwi ązanych z popraw ą jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego. W ramach okre ślonych kierunków działa ń podmioty realizowa ć b ędą ró żne zadania: o charakterze inwestycyjnym, organizacyjnym (monitoring, nadzór) czy te ż edukacyjnym. Zadania wykonywa ć b ędą ró żne podmioty: Zarz ąd województwa, samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, organy administracji pa ństwowej - Wojewoda i organy administracji zespolonej oraz podmioty gospodarcze, wła ściciele i u żytkownicy gruntów i budynków, podmioty edukuj ące i organizacje pozarz ądowe. Dla klarownego przedstawienia zada ń stoj ących przed powiatem i jego gminami, w poni ższym wykazie nie uwzgl ędniono tych, które bezpo średnio nie b ędą anga żowa ć administracji powiatów i gmin, jak np. zada ń zwi ązanych z realizacj ą funkcji lasów pa ństwowych, czy te ż cz ęś ci zada ń wła ściwych dla organów administracji zespolonej województwa, dotycz ących np. rutynowych działa ń kontrolnych lub monitoringowych. Zadania nieinwestycyjne najcz ęś ciej realizowane b ędą w ramach działa ń statutowych podmiotów i finansowane ze środków własnych. Zadania o charakterze inwestycyjnym maj ą szans ę otrzyma ć dofinansowanie z ró żnych źródeł: w ramach realizowanych programów operacyjnych UE, ze środków funduszy celowych ochrony środowiska, lub te ż ze środków mi ędzynarodowych mechanizmów finansowych. Zarz ąd Powiatu realizował b ędzie zadania pozostaj ące w gestii Samorz ądu Powiatowego. Nale żą do nich przede wszystkim zadania o charakterze organizacyjno-prawnym. Zadania samorz ądu powiatowego i samorz ądów gminnych obejmuj ą przedsięwzi ęcia finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków pozostaj ących w dyspozycji gmin i powiatów.

Tabela 53. Realizacja kierunków działa ń Programu w latach 2013-2016

Podmioty Źródła Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji realizuj ące finansowania Priorytet I. Doskonalenie działa ń systemowych samorz ąd 1. Uwzgl ędnianie zasad ochrony środowiska w strategicznych powiatu, środki własne programach rozwoju powiatu i gmin; samorz ądy gminne, SPla Zarz ąd województwa, Wojewoda, środki własne, 2. Rozwój współpracy mi ędzyregionalnej dla realizacji celów RDO Ś, WIO Ś, fundusze Programu Ochrony Środowiska; samorz ąd celowe i UE powiatu, samorz ądy gminne Policja, Słu żby LP, RDO Ś, 3. Poprawa skuteczno ści działa ń administracyjnych poprzez: WIO Ś, Sanepid, a) doskonalenie nadzoru oraz współdziałania słu żb PSRyb., środki własne w zakresie zwalczania przest ępstw i wykrocze ń przeciwko SSRyb., PZW, przepisom ochrony przyrody i środowiska, PZŁ, inne NGO, administracje powiatu i gmin

129 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Podmioty Źródła Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji realizuj ące finansowania Zarz ąd województwa, Wojewoda, b) poszerzanie wiedzy ekologicznej i doskonalenie RDO Ś, WIO Ś, kompetencji osób prowadz ących post ępowania zwi ązane z środki własne, RZGW, wydawaniem pozwole ń, zezwole ń, decyzji, koncesji i innych fundusze Sanepid, dokumentów, dotycz ących prowadzenia działalno ści maj ącej celowe samorz ąd wpływ na środowisko, powiatu, samorz ądy gminne, EDUK. administracje c) kierowanie si ę zasad ą przezorno ści i prewencji przy wszystkich środki własne okre ślaniu warunków realizacji nowych inwestycji; szczebli Zarz ąd 4. Wzrost udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz województwa, ochrony środowiska poprzez: RDO Ś, WIO Ś, a) doskonalenie systemu udost ępniania społecze ństwu LP, Sanepid, informacji o środowisku i jego ochronie przez organy samorz ąd środki własne administracji samorz ądowej wszystkich szczebli, a tak że inne powiatu, podmioty powołane do wykonywania zada ń publicznych, samorz ądy dotycz ących środowiska i jego ochrony, gminne, media, NGO Zarz ąd województwa, b) wspieranie rozwoju szkolnej edukacji w zakresie ochrony samorz ąd przyrody i środowiska, powiatu, środki własne c) rozwój współpracy z mediami w zakresie upowszechniania samorz ądy informacji o środowisku i jego ochronie, gminne, media, NGO, EDUK. Zarz ąd województwa, d) zapewnienie udziału pozarz ądowych organizacji samorz ąd ekologicznych w gremiach podejmuj ących decyzje dotycz ące środki własne powiatu, ochrony środowiska; samorz ądy gminne, NGO 5. Uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym poprzez: a) d ąż enie do opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, obejmuj ącego całe obszary gmin, b) uwzgl ędnianie w studiach oraz planach zagospodarowania Zarz ąd przestrzennego wymaga ń ochrony środowiska, gospodarki województwa, wodnej i ochrony przeciwpowodziowej, w szczególno ści samorz ąd wynikaj ących z opracowa ń ekofizjograficznych, prognoz środki własne powiatu, oddziaływania na środowisko, wyników monitoringu samorz ądy środowiska oraz wynikaj ących z wyst ępowania przedmiotów gminne, SPla ochrony, c) ustalenie przebiegu i praktyczn ą realizacj ę koncepcji zagospodarowania korytarzy ekologicznych w północnej cz ęś ci powiatu, d) doskonalenie ochrony krajobrazu kulturowego, realizacj ę Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Olszty ńskiego;

130 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Podmioty Źródła Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji realizuj ące finansowania 6. Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa: 6.1. Podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, poprzez: a) popularyzacj ę wiedzy o środowisku i jego ochronie przez media, publikacje i Internet, b) propagowanie sprzyjaj ących ochronie środowiska zachowa ń konsumenckich, c) promocj ę proekologicznych form gospodarowania, eko- i agroturystyki, zdrowej żywno ści i zdrowego trybu życia, Zarz ąd d) podejmowanie akcji i działa ń na rzecz aktywnej ochrony województwa, środowiska w powiecie i gminach oraz upowszechnianie samorz ąd środki własne, informacji o walorach przyrodniczych i kulturowych regionu, powiatu, fundusze e) organizowanie konkursów, wystaw, akcji, kampanii samorz ądy celowe i festynów ekologicznych; gminne, LP, 6.2. Wspieranie działalno ści edukacyjnej prowadzonej przez NGO, EDUK. samorz ądy i ich jednostki organizacyjne, ekologiczne organizacje pozarz ądowe i Lasy Pa ństwowe; 6.3. Opracowanie i realizacja lokalnych programów edukacyjnych uwzgl ędniaj ących specyfik ę środowiska, lokaln ą to żsamo ść i tradycj ę kulturow ą, dla ró żnych grup odbiorców; 6.4. Rozwój infrastruktury terenowej słu żą cej poznawaniu przyrody: ście żek edukacyjnych, tras rowerowych, muzeów przyrodniczych i izb edukacyjnych. Priorytet II. Zapewnienie ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych 1. Ochrona przyrody i krajobrazu 1.1. Utrzymanie istniej ących form ochrony przyrody, wspieranie inicjatyw prowadz ących do ich powi ększania RDO Ś, Zarząd i powoływania nowych; województwa, 1.2. Wspieranie wykonywania inwentaryzacji, waloryzacji samorz ąd środki własne, i monitoringu ró żnorodno ści biologicznej; powiatu, fundusze 1.3. Wspieranie realizacji planów zada ń ochronnych dla samorz ądy celowe i UE obszarów Natura 2000, w szczególno ści na gruntach nie gminne, LP, stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa; NGO 1.4. Podejmowanie i wspieranie działa ń maj ących na celu eliminacj ę ekspansywnych gatunków obcych stwarzaj ących zagro żenie dla rodzimej przyrody; 1.5. Ochrona ró żnorodno ści przyrodniczej w krajobrazie rolniczym poprzez: a) promocj ę i realizacj ę programów rolno środowiskowych, wdra żanie na obszarach cennych przyrodniczo samorz ąd proekologicznych form gospodarowania, powiatu, b) wspieranie gospodarowania na ekstensywnie samorz ądy środki własne, użytkowanych ł ąkach i pastwiskach, gminne, fundusze c) powstrzymywanie sukcesji i ograniczanie zalesie ń na wła ściciele celowe i UE obszarach niele śnych o wysokiej warto ści przyrodniczej, gruntów, ODR, d) zachowanie i odtwarzanie śródpolnych remiz, zadrzewie ń, NGO zakrzacze ń i małych zbiorników wodnych, e) utrzymanie i tworzenie ró żnych form zadrzewie ń nierozerwalnie zwi ązanych z przestrzeni ą krajobrazu kulturowego; 1.6. Ochrona ró żnorodno ści przyrodniczej w krajobrazie samorz ąd miejskim poprzez: powiatu, a) zachowanie, powi ększanie i piel ęgnacj ę terenów zielonych samorz ądy w miastach, środki własne gminne, b) wprowadzanie do zieleni miejskiej nasadze ń rodzimych wła ściciele gatunków drzew i krzewów przy stopniowej eliminacji gruntów gatunków obcych,

131 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Podmioty Źródła Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji realizuj ące finansowania 1.7. Nadzór nad gospodark ą le śną w lasach nie stanowi ących samorz ąd własno ści Skarbu Pa ństwa, sporz ądzanie, uzupełnianie, powiatu, środki własne aktualizacja i realizacja uproszczonych planów urz ądzania wła ściciele lasów; gruntów 2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody 2.1. Ochrona przed deficytem wody poprzez: a) realizacj ę projektów maj ących na celu zapewnienie odpowiedniej ilo ści wody na potrzeby ludno ści i gospodarki, b) utrzymanie i modernizacj ę systemów melioracyjnych, w tym urz ądze ń pi ętrz ących wod ę, umo żliwiaj ących sterowanie odpływem i zmniejszenie nierównomierno ści RZGW, ZMiUW, przepływu cieków, z uwzgl ędnieniem wymogów zachowania samorz ądy ci ągło ści morfologicznej cieków, gminne, środki własne, c) popraw ę zdolno ści retencyjnych poprzez ochron ę retencji wła ściciele fundusze naturalnej, instalowanie urz ądze ń reguluj ących odpływ wód, gruntów, celowe i UE d) utrzymanie i odnawianie urz ądze ń melioracji podmioty szczegółowych z uwzgl ędnieniem wymogów ochrony gospodarcze cennych siedlisk przyrodniczych zale żnych od wód, e) d ąż enie do maksymalizacji oszcz ędno ści zasobów wodnych przeznaczonych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, wprowadzanie wodooszcz ędnych technologii produkcji, propagowanie zachowa ń sprzyjaj ących oszcz ędzaniu wody; 2.2. Ochrona przed powodzi ą poprzez: samorz ąd a) wyznaczenie nowych obszarów zalewowych, powiatu, b) aktualizacj ę powiatowego planu zarz ądzania kryzysowego samorz ądy wraz z planem ochrony przed powodzi ą, przy współdziałaniu gminne, środki własne, z gminami, ZMiUW, fundusze c) systematyczn ą konserwacj ę brzegów cieków wodnych, CZK, SPla, celowe i UE d) prawidłow ą eksploatacj ę i konserwacj ę systemów nadzór melioracyjnych i urz ądze ń wodnych, budowlany, e) ograniczenie budownictwa na terenach zalewowych wła ściciele i zagro żonych podtopieniami; gruntów samorz ąd 2.3. Ochrona zasobów wód podziemnych poprzez: powiatu, środki własne, a) odpowiednie zagospodarowanie i u żytkowanie stref samorz ądy fundusze ochrony uj ęć wód, gminne, celowe i UE b) likwidacj ę nieczynnych uj ęć wody; wła ściciele uj ęć i gruntów 3. Ochrona powierzchni ziemi poprzez: a) upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej oraz doskonalenie doradztwa rolniczego, b) przeciwdziałanie erozji gleb poprzez wprowadzanie trwałej pokrywy ro ślinnej oraz stosowanie odpowiednich zabiegów samorz ąd agrotechnicznych, powiatu, c) przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, ł ąkowych samorz ądy i wodno-błotnych przez czynniki antropogenne, środki własne, gminne, w szczególno ści zapobieganie dewastacji gleb fundusze wła ściciele hydrogenicznych, celowe i UE gruntów, ODR, d) zwi ększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych ARiMR, NGO, i zdewastowanych, dla przywrócenia im funkcji przyrodniczej, EDUK., SPla rekreacyjnej lub rolniczej, e) promocj ę rolnictwa ekologicznego i rolnictwa integrowanego, f) stosowanie urz ądze ń zabezpieczaj ących gleb ę przed zanieczyszczeniem;

132 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Podmioty Źródła Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji realizuj ące finansowania 4. Wła ściwe gospodarowanie zasobami geologicznymi samorz ąd poprzez: powiatu, a) budow ę i modernizacj ę urz ądze ń słu żą cych do poboru środki własne, samorz ądy wody i sieci wodoci ągowych, fundusze gminne, b) ograniczenie zu życia wody z uj ęć podziemnych do celów celowe i UE podmioty przemysłowych, gospodarcze c) eliminacj ę nielegalnej eksploatacji kopalin; 5. Ochrona klimatu poprzez: a) promocj ę wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w szczególno ści mini- i mikroenergetyki, w celu zapewnienia samorz ąd wzrostu udziału OZE w bilansie energii pierwotnej, powiatu, b) rozwój małych instalacji OZE, wspieranie produkcji samorz ądy instalacji OZE, środki własne, gminne, c) opracowanie powiatowego programu wykorzystania OZE, fundusze podmioty prac ę nad programem niskow ęglowego rozwoju powiatu, celowe i UE gospodarcze, d) zwi ększanie efektywno ści energetycznej gospodarki LP, NGO, i ograniczanie zapotrzebowania na energi ę, EDUK. e) prowadzenie gospodarki le śnej w sposób zapewniaj ący przyrost zasobno ści drzewostanów (kumulacj ę dwutlenku węgla); samorz ąd powiatu, 6. Doskonalenie gospodarowania zasobami energetycznymi, samorz ądy sporz ądzanie planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę gminne, środki własne elektryczn ą i paliwa gazowe; podmioty gospodarcze, SPla Priorytet III. Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego 1. Ograniczanie środowiskowych zagro żeń zdrowia i życia: 1.1. Koordynacja działa ń z zakresu monitoringu zagro żeń dla zdrowia mieszka ńców poprzez: a) analizowanie sytuacji dotycz ącej stanu zaopatrzenia ludno ści w wod ę do picia o dobrej jako ści, monitoring jako ści Zarz ąd wody pitnej oraz, w miar ę potrzeb, inicjowanie działa ń województwa, naprawczych, samorz ąd b) zbieranie i udost ępnianie informacji na temat zagro żeń dla powiatu, środki własne, zdrowia społecze ństwa (zarówno nagłych, jak samorz ądy fundusze i długotrwałych), gminne, celowe c) wykonywanie analiz ryzyka zdrowotnego dla procedur wła ściciele zwi ązanych z dopuszczaniem inwestycji do realizacji, instalacji, d) popraw ę technicznego wyposa żenia słu żb kontrolnych WIO Ś, PSP, w nowoczesny sprz ęt oraz sieci alarmowe, Sanepid e) wspieranie akcji edukacyjno-szkoleniowych dla słu żb zakładów przemysłowych i pracowników administracji publicznej w zakresie zapobiegania awariom oraz skażeniom środowiska; 1.2. Skuteczny nadzór nad instalacjami będącymi WIO Ś, PSP, potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powoduj ących środki własne CZK zanieczyszczenie środowiska; samorz ąd 1.3. Aktualizacja powiatowego planu zarz ądzania powiatu, PSP, kryzysowego; WIO Ś, CZK bud żet 1.4. Doposa żenie wyspecjalizowanych jednostek w sprz ęt do Wojewoda, PSP, Pa ństwa, wykrywania i lokalizacji awarii, likwidacji oraz analizy skutków GIO Ś fundusze tych awarii; celowe i UE

133 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Podmioty Źródła Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji realizuj ące finansowania 2. Poprawa jako ści powietrza: 2.1. Redukcja emisji SO 2, NO x i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii poprzez: a) likwidacj ę lokalnych kotłowni w ęglowych, zamiana na samorz ąd obiekty niskoemisyjne, powiatu, b) instalowanie wysokosprawnych urz ądze ń ciepłowniczych i samorz ądy budow ę nowoczesnych sieci ciepłowniczych na obszarach gminne, zwartej zabudowy, podmioty c) instalowanie i modernizacja urz ądze ń ochrony powietrza, gospodarcze, środki własne, d) prowadzenie kontroli prawidłowo ści eksploatacji urz ądze ń nadzór fundusze energetycznych, budowlany, celowe i UE e) rozbudow ę sieci gazowej (przesyłowej i rozdzielczej) na wła ściciele terenie powiatu, budynków f) zmniejszanie zapotrzebowania na energi ę: stosowanie i instalacji, PSE, energooszcz ędnych technologii w gospodarce, dokonywanie BGK, odbiorcy termomodernizacji budynków, wprowadzanie nowoczesnych energii, PGNiG systemów grzewczych w domach jednorodzinnych, zmniejszanie strat energii w systemach przesyłowych (elektroenergetycznych i cieplnych); Zarz ąd województwa, 2.2. Ograniczenie emisji ze środków transportu poprzez: samorz ąd środki własne, a) modernizacj ę taboru samochodowego i promocję powiatu, fundusze korzystania z publicznych środków transportu, samorz ądy celowe i UE b) popraw ę jako ści dróg i organizacji ruchu kołowego; gminne, firmy transportowe, GDDKiA, SPla 2.3. Opracowanie gminnych planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe z uwzgl ędnieniem samorz ąd środki własne, potencjału energii odnawialnej mo żliwej do wykorzystania; powiatu, fundusze 2.4. Opiniowanie i wspieranie realizacji programu ochrony samorz ądy celowe i UE powietrza dla strefy warmi ńsko-mazurskiej po jego gminne opracowaniu przez Zarz ąd województwa;

134 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Podmioty Źródła Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji realizuj ące finansowania 3. Poprawa jako ści wód poprzez: a) budow ę nowych i modernizacj ę istniej ących oczyszczalni ścieków oraz rozbudow ę sieci kanalizacyjnych, b) osi ąganie wymaganych prawem norm jako ści ścieków oczyszczonych, c) budow ę systemów kanalizacji sanitarnej na terenach pozbawionych izolacji od u żytkowych warstw wodono śnych oraz o izolacji nieci ągłej lub słabej przed dopływem zanieczyszcze ń, samorz ąd d) budow ę systemów kanalizacji sanitarnej na terenach powiatu, wiejskich, w miejscowo ściach zwodoci ągowanych, na samorz ądy obszarach zlewni pojeziernych i w skupiskach zabudowy gminne środki własne, rekreacyjnej zlokalizowanej nad jeziorami, zakłady fundusze e) budow ę przydomowych oczyszczalni ścieków dla posesji przemysłowe, celowe i UE rozproszonych lub poza zasi ęgiem istniej ących wła ściciele i projektowanych sieci kanalizacyjnych, gruntów i f) prowadzenie rejestru zbiorników bezodpływowych, kontrol ę instalacji, SPla ich stanu oraz umów na opró żnianie, g) wyposa żenie istniej ących sieci kanalizacji deszczowej w urz ądzenia podczyszczaj ące oraz budow ę systemów kanalizacji deszczowej na terenach zurbanizowanych, h) wyposa żenie jak najwi ększej liczby gospodarstw rolnych w zbiorniki na gnojowic ę i płyty obornikowe, stosowanie zasad dobrej praktyki rolniczej, i) utrzymywanie trwałej pokrywy ro ślinnej i ograniczanie zabudowy strefy brzegowej wód; Zarz ąd 4. Doskonalenie gospodarki odpadami, realizacja województwa, wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, w tym m.in.: samorz ąd a) zapobieganie powstawaniu odpadów, powiatu, b) doskonalenie systemu selektywnej zbiórki i odbioru samorz ądy selektywnie zebranych odpadów, gminne, c) monitoring zamkni ętych składowisk odpadów, podmioty środki własne, d) wzmocnienie kontroli podmiotów prowadz ących gospodarcze, fundusze działalno ść w zakresie zbierania, transportu, odzysku mieszka ńcy, celowe i UE i unieszkodliwiania odpadów, firmy e) zintensyfikowanie edukacji ekologicznej promuj ącej asenizacyjne, zapobieganie powstawaniu odpadów i wła ściwe WIO Ś, NGO, post ępowanie z odpadami, EDUK, f) identyfikacja potencjalnie historycznych zanieczyszcze ń wła ściciele powierzchni ziemi i ich remediacja; terenu, RDO Ś 5. Ograniczanie oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych: samorz ąd 5.1. Uwzgl ędnianie w planowaniu przestrzennym ochrony powiatu, środki własne przed hałasem, stosownie do wymogów ustawy Prawo samorz ądy ochrony środowiska, mi ędzy innymi poprzez wła ściwe gminne, SPla kształtowanie przestrzeni urbanistycznej; samorz ąd 5. 2. Opracowanie programów ochrony przed hałasem na powiatu, środki własne, terenach, gdzie przekracza on warto ść dopuszczaln ą, wła ściciele dróg, fundusze realizacja przedsi ęwzi ęć technicznych i organizacyjnych dla SPla, podmioty celowe i UE zmniejszenia poziomu hałasu; gospodarcze 5.3. Ograniczanie hałasu, zwłaszcza w osiedlach GDDKiA, mieszkaniowych przez np. tworzenie stref wolnych od samorz ąd środki własne, transportu, ograniczenie szybko ści ruchu, tworzenie pasów powiatu, fundusze zwartej zieleni ochronnej, budow ę ekranów akustycznych; samorz ądy celowe i UE 5.4. Poprawa stanu nawierzchni ulic i dróg, zapewnienie gminne, płynno ści ruchu; wła ściciele dróg

135 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Podmioty Źródła Kierunki działa ń i sposoby ich realizacji realizuj ące finansowania 5.5. Stosowanie zabezpiecze ń przed nadmiernym hałasem podmioty pracuj ących urz ądze ń, maszyn, linii technologicznych, środki własne gospodarcze wymiana na urz ądzenia o mniejszej emisji hałasu; 5.6. Wprowadzanie ogranicze ń emisji hałasu na wodach samorz ąd środki własne i obszarach cennych przyrodniczo; powiatu samorz ąd środki własne, powiatu, 5.7. Budowa tras rowerowych; fundusze samorz ądy celowe i UE gminne 5.8. Egzekwowanie zapisów zawartych w raportach samorz ądy środki własne, oddziaływania źródeł pól elektromagnetycznych na gminne, SPla., fundusze środowisko dotycz ących obszarów ograniczonego nadzór celowe i UE użytkowania; budowlany, PSE samorz ąd powiatu, samorz ądy 6. Ograniczanie zagro żeń ze strony substancji chemicznych środki własne, gminne, w środowisku poprzez: fundusze wła ściciele a) kontynuacj ę krajowego programu usuwania azbestu, celowe i UE budynków, nadzór budowlany, samorz ąd b) upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej, w tym powiatu, prawidłowego stosowania środków chemicznych, samorz ądy środki własne c) propagowanie produktów z substancji ulegaj ących gminne, NGO, biodegradacji (np. torby na zakupy). ODR, EDUK.

136 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

7. ŚRODKI NIEZB ĘDNE DO OSI ĄGNI ĘCIA CELÓW

Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego obejmuje ró żnorodne działania, których realizacja wymaga wysokiego poziomu świadomo ści i zdyscyplinowania wielu podmiotów oraz stosowania systemu zach ęt, głównie wsparcia finansowego.

7.1. Mechanizmy prawno-ekonomiczne

Mechanizmy prawne

Potrzeba działa ń w zakresie ochrony środowiska naturalnego wynika ze zobowi ąza ń mi ędzynarodowych i krajowych aktów prawnych, transponowanych najcz ęś ciej do przepisów prawa miejscowego. Dokumenty te okre ślaj ą prawa i obowi ązki wła ścicieli, dysponentów i u żytkowników terenów, jednostek administracyjnych i przedsi ębiorców w zakresie minimalizowania oddziaływania człowieka na zasoby środowiska naturalnego. Okre ślaj ą one: • obowi ązki wła ścicieli nieruchomo ści i przedsi ębiorców, • zakres działa ń statutowych jednostek administracji, • zakres działa ń administracyjnych podejmowanych wobec podmiotów nieprzestrzegaj ących wymogów prawa, • odpowiedzialno ść za naruszanie przepisów prawnych.

Podstawowym aktem prawnym reguluj ącym tematyk ę ochrony środowiska w Polsce jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.), a wykaz aktów prawnych zwi ązanych z ochron ą środowiska znajduje si ę na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska oraz Sejmu RP.

Mechanizmy ekonomiczne

System ekozarz ądzania

Europejski system ekozarz ądzania i audytu EMAS (ang. Eco-Management and Audit Scheme) jest narz ędziem przeznaczonym dla przedsi ębiorstw i instytucji (organizacji), których celem jest doskonalenie działalno ści środowiskowej. Jego głównym zało żeniem jest zredukowanie negatywnego oddziaływania na środowisko poprzez udoskonalenie działalno ści prowadzonej przez zainteresowane organizacje. EMAS jest systemem w pełni zgodnym z mi ędzynarodow ą norm ą ISO 14001, lecz stawia dodatkowe kryteria zwi ązane z aktywnym zaanga żowaniem pracowników, dostosowaniem podejmowanych działa ń do regulacji prawnych i szeroko poj ętą jawno ści ą działa ń. Zasadniczym zało żeniem systemu EMAS jest dostrze żenie i wyró żnienie tych organizacji, które dobrowolnie wychodz ą poza zakres podstawowych wymogów okre ślonych przepisami prawa i d ążą do osi ągania jak najlepszych wyników prowadzonych działa ń pro środowiskowych. Przyst ąpienie do systemu EMAS stanowi wej ście do "elitarnego klubu" tych organizacji, które traktuj ą aspekty środowiskowe na równi z elementami gospodarczymi i społecznymi prowadzonej działalno ści, oraz w sposób ci ągły d ążą do poprawy i minimalizacji swojego oddziaływania na środowisko.

Krajowe fundusze celowe oraz fundusze unijne

Realizacja zada ń wymienionych w Programie zmierza do osi ągni ęcia stanu równowagi w środowisku przyrodniczo-kulturowym powiatu, w szczególno ści do: zachowania stanu przyrody ożywionej, zmniejszenia dysproporcji w rozwoju sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnych, zwi ększenia liczby obsługiwanych mieszka ńców w zakresie oczyszczania ścieków, znacznej poprawy stanu czysto ści powierzchni ziemi, poprawy stanu czysto ści wód i powietrza oraz zwi ększenia stopnia bezpiecze ństwa ekologicznego mieszka ńców. Okres realizacji Programu winien tak że owocowa ć

137 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 wzrostem świadomo ści ekologicznej mieszka ńców i ich bezpo średniego zaanga żowania w ochron ę środowiska, niezb ędnych dla realizacji zada ń proekologicznych. Realizacja zada ń Programu wymaga znacznych nakładów finansowych, przekraczaj ących mo żliwo ści samorz ądów i innych podmiotów ze środków własnych. St ąd konieczno ść dofinansowania tych zada ń z Bud żetu Pa ństwa oraz funduszy europejskich (POI Ś, RPO, POPW, inne mi ędzynarodowe mechanizmy finansowe) i funduszy celowych, w tym ekologicznych, a tak że przej ściowego wspierania kredytami bankowymi.

Monitoring i kary

Ocen ę wykonania zada ń własnych powiatu oraz ocen ę realizacji celów i działa ń okre ślonych w Programie, opart ą na wska źnikach charakteryzuj ących stan środowiska przedstawia ć b ędą raporty z wykonania zada ń zawartych w Programie sporz ądzane co 2 lata. Brak realizacji planowanych zada ń skutkowa ć b ędzie cz ęsto konieczno ści ą dyscyplinowania podmiotów niespełniaj ących w ochronie środowiska norm nało żonych prawem.

7.2. Środki finansowe

W latach 2009-2012 średnioroczne nakłady na środki trwałe słu żą ce ochronie środowiska i gospodarce wodnej w powiecie olszty ńskim wynosiły 31,7 mln PLN, z czego 78,3% wydatkowano na urz ądzenia ochrony środowiska. Zadania realizowane były głównie ze środków własnych samorz ądów, wspieranych kredytami bankowymi oraz środkami UE, funduszy celowych i Bud żetu Pa ństwa. Na realizacj ę tych zada ń samorz ądy przeznaczały około 9,4% dochodów bud żetowych.

Tabela 54. Nakłady na środki trwałe słu żą ce ochronie środowiska i gospodarce wodnej w powiecie olszty ńskim w latach 2009 – 2012 (w mln. PLN)

Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 Razem % Nakłady na środki trwałe 4,8 29,7 23,1 41,7 99,3 78,3 słu żą ce ochronie środowiska Nakłady na środki trwałe 7,4 8,2 4,9 7,0 27,5 21,7 słu żą ce gospodarce wodnej Razem 12,2 37,9 28,0 48,7 126,8 100,0 Średnio w roku 31,7 Źródło: Ochrona środowiska 2010, 2011, 2012, 2013, GUS

Tabela 55. Zadania inwestycyjne realizowane oraz planowane przez samorz ądy w zakresie ochrony środowiska do roku 2017

Koszty Rok Lp. Gmina Zadanie realizacji realizacji (tys. PLN) 1 Barczewo b.d. b.d. b.d. 2 Biskupiec Budowa kanalizacji sanitarnej Rasz ąg-Rzeck 2013-2014 2 350,0 Budowa sieci kanalizacyjnej w Czerwonce-Stacji 2013-2015 823,0 Rekultywacja jeziora Kraks Mały w Biskupcu 2015 600,0 3 Dobre Miasto b.d. b.d. b.d. 4 Dywity Termomodernizacja budynku szkoły w oparciu o OZE 2014 900,0 Budowa oczyszczalni przydomowych 2013-2014 844,3 Termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej 2011-2015 3 290,6

138 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Koszty Rok Lp. Gmina Zadanie realizacji realizacji (tys. PLN) 5 Gietrzwałd Budowa sieci wodoci ągowej oraz kanalizacji sanitarnej 2014-2016 350,0 w Guzowym Piecu Budowa sieci wodoci ągowej oraz kanalizacji sanitarnej 2016-2017 1 394,0 w m. Ł ęgucki Młyn, Łeguty, Grazymy i Rapaty 6 Jeziorany Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej 2012-2013 3 692,0 w Radostowie Budowa sieci wodoci ągowej w Studziance i remont SUW 2013 759,4 w m. Franknowo, Radostowo, Wójtówko i Jeziorany Budowa kanalizacji sanitarnej Krokowo - Jeziorany b.d. b.d. Budowa kanalizacji sanitarnej Kalis - Wójtówko b.d. b.d. Budowa oczyszczalni przydomowych w sołectwach, b.d. b.d. które nie maj ą dost ępu do kanalizacji sanitarnej 7 Jonkowo Budowa kanalizacji sanitarnej w Warkałach b.d. b.d. 8 Kolno Budowa wodoci ągu dla kolonii wsi Kabiny i Kolno oraz wsi b.d. 3 000,0 Otry Modernizacja sieci wodoci ągowej i budowa kanalizacji b.d. 5 000,0 sanitarnej dla wsi Kolno 9 Olsztynek Budowa kanalizacji deszczowej w Olsztynku Budowa kanalizacji sanitarnej w Olsztynku 2014-2015 8 000,0 Budowa kanalizacji sanitarnej w Królikowie Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Wilkowo, Sudwa, Świ ętajny, Tolejny, Ł ęciny, Elgnówko, Zawady, Platyny, b.d. 15 749,8 Warlity Małe, Czerwona Woda, Gaj i Wigwałd 10 Purda Budowa sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej na terenie 2012-2014 1 573,5 gminy Purda Budowa sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej 2013-2014 357,6 w m. Ostrzeszewo, Purda i Klewki Kanalizacja i oczyszczalnia ścieków Silice 2013 57,0 Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w Klewkach 2013 65,0 Odcinki sieci kanalizacyjnej w m. Patryki, Klewki, Klebark 2014 145,0 Mały i Marcinkowo Termomodernizacja zaplecza Sali sportowej Marcinkowo 2013 40,0 11 Stawiguda Budowa sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej w m. Kr ęk, 2014-2015 4 125,0 Gry źliny i Zielonowo 12 Świ ątki Modernizacja oczyszczalni ścieków b.d. b.d. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej b.d. b.d. Starostwo Modernizacja gospodarki energetycznej w budynkach powiatowe użyteczno ści publicznej na terenach gmin Dobre Miasto, 2014 2 015,4 Dywity, Olsztynek, Purda, Stawiguda, Świ ątki Budowa elektrowni słonecznej na terenie l ądowiska 2013-2014 5 987,3 w Gry źlinach Modernizacja systemu grzewczego w budynkach użyteczno ści publicznej w Br ąswałdzie z zastosowaniem 2010-2013 450,0 OZE Kompleksowa modernizacja systemu grzewczego 2010-2012 2 878,1 z zastosowaniem OZE w DPS Jeziorany Opracowano na podstawie informacji samorz ądów (2013)

Wydatki koncentrowa ć si ę b ędą na działaniach zwi ązanych z porz ądkowaniem gospodarki wodno-ściekowej oraz zadaniach termomodernizacyjnych uwzględniaj ących pozyskanie energii ze źródeł odnawialnych. Zadania realizowane b ędą ze środków własnych samorz ądów, wspieranych kredytami bankowymi oraz środkami UE i funduszami ekologicznymi.

139 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

8. ZASADY MONITORINGU PROGRAMU

Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na zarz ąd powiatu obowi ązek sporz ądzania co 2 lata raportu z wykonania zada ń zawartych w programie i przedło żenia go radzie powiatu. Raport powinien zawiera ć: - ocen ę wykonania zada ń własnych powiatu okre ślonych w harmonogramie realizacji Programu na lata 2013-2016, - ocen ę realizacji celów i działa ń okre ślonych w Programie, opart ą na wska źnikach charakteryzuj ących stan środowiska. Ocena realizacji programu powinna by ć przeprowadzona w oparciu o podstawowe wska źniki obrazuj ące stan środowiska i dokonuj ące si ę w nim zmiany (Tab.53). Do opracowania raportu należy wykorzysta ć mi ędzy innymi: wyniki bada ń prowadzonych w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, informacje zawarte w dokumentach Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie i innych jednostek zajmuj ących si ę zagadnieniami ochrony środowiska na terenie powiatu oraz dane statystyczne. Jednostki samorz ądu terytorialnego b ędą natomiast nieocenionym źródłem informacji na temat prowadzonych inwestycji na swoim terenie. Pierwsza ocena realizacji niniejszego Programu powinna by ć dokonana w 2016 r., za ś nast ępna w 2018 r.

140 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 56. Wybrane wska źniki oceny realizacji programu

Stan na koniec Źródło Cele Wska źniki Jednostka miary 2012 r. informacji (lub okres bada ń) o wska źnikach PRIORYTET I: Doskonalenie działa ń systemowych Przedszkola i szkoły z certyfikatem Wzrost świadomo ści OCEE, Lokalnego Centrum Aktywno ści szt. 9 ekologicznej społecze ństwa WFO ŚiGW Ekologicznej i Zielonej Flagi PRIORYTET II: Zapewnienie ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych Udział obszarów prawnie chronionych % powierzchni powiatu 54,3% GUS w powierzchni ogółem Rezerwaty przyrody ha 4 533,4 GUS Ochrona przyrody i krajobrazu Obszary chronionego krajobrazu razem ha 147 292,2 GUS Użytki ekologiczne ha 937,5 GUS Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ha 5 888,0 GUS Rozwijanie trwale zrównowa żonej, Lesisto ść % powierzchni powiatu 37,7% GUS wielofunkcyjnej gospodarki le śnej ilo ść wody zu żytej na cele przemysłowe Wodochłonno ść produkcji (m 3) /warto ść produkcji sprzedanej 282,9 m 3/mln zł GUS przemysłu ogółem 1 (mln zł) Zu życie wody z wodoci ągów Racjonalne gospodarowanie 3 3 w gospodarstwach domowych m /rok 31,6 m /rok GUS zasobami wody na 1 odbiorc ę 100% wody dostarczanej ludno ści do % ludno ści zaopatrywanej w wod ę WSSE, PSSE spo życia z wodoci ągów odpowiada 98,4% przydatn ą do spo życia Olsztyn wymaganiom sanitarnym Udział gleb kwa śnych i bardzo 49% Ochrona powierzchni ziemi % powierzchni u żytków rolnych OSCh-R kwa śnych (2009-2012)

141 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 Stan na koniec Źródło Cele Wska źniki Jednostka miary 2012 r. informacji (lub okres bada ń) o wska źnikach PRIORYTET III: Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego pył – 4 Emisja zanieczyszcze ń z zakładów SO 2 – 3 szczególnie uci ąż liwych dla czysto ści Mg/rok NO x – 0 GUS powietrza CO – 20 CO 2 – 910 Redukcja zanieczyszcze ń powietrza w % zanieczyszcze ń wytworzonych zanieczyszczenia: zakładach szczególnie uci ąż liwych dla zatrzymanych w urz ądzeniach do - pyłowe – 0% GUS czysto ści powietrza redukcji zanieczyszcze ń - gazowe – 1,6% Poprawa jako ści powietrza Moc zainstalowana w elektrowniach 5,261 MW MW URE wykorzystuj ących OZE (31.03.2014 r.) Ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej % ogółu ludno ści 21,4% GUS Wszystkie oceniane st ęż enia zanieczyszcze ń2 w strefie warmi ńsko- - pył zawieszony mazurskiej nie przekraczaj ą warto ści zanieczyszczenie nie spełniaj ące PM10 WIO Ś, PM Ś dopuszczalnych i docelowych ze wymogów - benzo(a)piren wzgl ędu na ochron ę zdrowia i ochron ę w pyle PM10 ro ślin BZT5 – 16,393 ChZT – 130,206 Ładunek zanieczyszcze ń w ściekach zawiesina ogólna – Mg/rok GUS odprowadzany do wód lub ziemi 24,469 azot ogólny – 13,694 fosfor ogólny – 1,622 Poprawa jako ści wód Ludno ść korzystaj ąca z kanalizacji % ogółu ludno ści 55,7% GUS Dobry stan ekologiczny jednolitych % ogólnej ilo ści ocenianych JCW 46,1% WIO Ś, PM Ś cz ęś ci wód płyn ących płyn ących w powiecie (2010-2012) Dobry stan ekologiczny jednolitych % ogólnej ilo ści ocenianych JCW 30,8% WIO Ś, PM Ś cz ęś ci wód jeziornych jeziornych w powiecie (2010-2012) Dobry stan chemiczny i ilo ściowy % ogólnej ilo ści JCWPd w powiecie 100% PIG, PM Ś jednolitych cz ęś ci wód podziemnych

142 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 Stan na koniec Źródło Cele Wska źniki Jednostka miary 2012 r. informacji (lub okres bada ń) o wska źnikach Odpady wytworzone (z wył ączeniem Mg/rok 37,7 GUS komunalnych) ogółem Udział odpadów poddanych odzyskowi w ilo ści odpadów (z wył ączeniem % 100,0% GUS komunalnych) wytworzonych w ci ągu Doskonalenie gospodarki roku odpadami Ilo ść zebranych zmieszanych odpadów Mg/rok 21 650,6 GUS komunalnych ogółem Odpady komunalne zebrane z gospodarstw domowych kg/rok 130,0 GUS przypadaj ące na 1 mieszka ńca Zakłady emituj ące hałas o wielko ściach liczba zakładów w których stwierdzono 2 WIO Ś Ograniczenie oddziaływania ponadnormatywnych przekroczenia w trakcie kontroli WIO Ś (2012) hałasu i pól elektro- Brak przekrocze ń dopuszczalnych 100% magnetycznych % ogólnej ilo ści punktów pomiarowych WIO Ś, PM Ś poziomów pól elektromagnetycznych (2008-2012) Ograniczanie środowiskowych Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest UM WWM Mg 2 901,973 zagro żeń zdrowia i życia pozostała do usunięcia DO Ś 1 – Dane dotycz ą podmiotów gospodarczych, dla których liczba pracujących przekracza 9 osób. 2 – Oceniane s ą st ęż enia zanieczyszcze ń: SO 2, NO 2/NO x, CO, C 6H6, O 3, pył zawieszony: PM10 i PM2,5 oraz zawarto ść Pb, Ni, Cd, As, BaP w pyle PM10 w 3 strefach: miasto Olsztyn, miasto Elbl ąg i strefa warmi ńsko-mazurska (obszar województwa z wył ączeniem wymienionych miast).

143 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

9.STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

Metoda opracowania i zawarto ść programu

Program opracowany został na podstawie dokumentów i aktów prawnych z zakresu polityki ekologicznej Pa ństwa, dokumentów okre ślaj ących strategi ę rozwoju województwa i powiatu olszty ńskiego, ustaw i rozporz ądze ń dotycz ących ochrony środowiska, dost ępnych informacji o stanie środowiska i jego zagro żeniach oraz przewidywanych źródłach finansowania zada ń opisanych w Programie. „Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2017-2020”, na zlecenie Zarz ądu Powiatu w Olsztynie opracował zespół Suwalskiej Rady FSNT NOT, we współpracy z pracownikami Starostwa Powiatowego w Olsztynie. Dokument składa si ę z 4 podstawowych cz ęś ci obejmuj ących: 5. Ogóln ą charakterystyk ę powiatu (rozdział 2), ocen ę stanu zasobów środowiska, jego zagro żeń oraz stanu infrastruktury ochrony środowiska (rozdział 3), 6. Zało żenia i uwarunkowania realizacji Programu (rozdział 4), 7. Cele i priorytety ekologiczne Programu, harmonogram i środki realizacji (rozdziały 5-7), 8. Zasady monitoringu Programu (rozdział 8). Przy opracowywaniu cz ęś ci opisowej korzystano z danych GUS, głównie według stanu na koniec 2012 r. W niektórych uzasadnionych przypadkach korzystano z innych danych, których źródło podano w opisie.

Charakterystyka powiatu

Powiat olszty ński jest poło żony w województwie warmi ńsko-mazurskim w północno- wschodniej Polsce. Jego ł ączna powierzchnia wynosi 2 838 km 2, co stanowi ok. 11,7% powierzchni województwa i 0,91% powierzchni kraju. W skład powiatu wchodzi 12 gmin, w tym 5 gmin miejsko-wiejskich (Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorany i Olsztynek) i 7 wiejskich (Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno, Purda, Stawiguda i Świ ątki). Powierzchnia poszczególnych gmin wynosi od 16 115 ha (gm. Dywity) do 32 001 ha (gm. Barczewo).

Krajobraz, klimat, formy u żytkowania terenu

Krajobraz powiatu charakteryzuje falista, pagórkowata rze źba terenu, charakterystyczna dla terenów młodoglacjalnych, obecno ść licznych jezior i drobnych zbiorników wodnych oraz znaczna lesisto ść – znacznie wy ższa na południu ni ż na północy powiatu. Klimat powiatu charakteryzuje si ę stosunkowo chłodnymi latami i niezbyt ostrymi zimami oraz cz ęstymi zmianami pogody, zwi ązanymi z przemieszczaniem si ę frontów atmosferycznych. Najni ższe temperatury notowane s ą w styczniu, a najwy ższe w lipcu. Temperatury skrajne (w oC): maksimum: 36,2, minimum: -30,2. Liczba dni z przymrozkami wynosi 140, natomiast pokrywa śnie żna zalega średnio przez 83 dni. Okres wegetacyjny trwa około 200 dni. Roczne sumy opadów kształtuj ą si ę na poziomie 646 mm z maksimum w lipcu i sierpniu. Przeci ętnie w ci ągu roku opady wyst ępuj ą przez ok. 160 dni. W ci ągu całego roku dominuj ą wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Jesieni ą i zim ą wzrasta udział wiatrów południowych, za ś wiosn ą i latem północno-zachodnich. Wiatry nie s ą silne, ich średnia pr ędko ść wynosi 3,0 m/s. Do najpochmurniejszych okresów zaliczamy miesi ące od listopada do stycznia, głównie grudzie ń. Wtedy niebo nad północno-wschodni ą cz ęś ci ą Polski jest zachmurzone w 80 – 85%. W ci ągu roku jest około 40 dni z zachmurzeniem równym lub mniejszym od 20%, około 198 dni z zachmurzeniem 21-79% i około 127 dni z zachmurzeniem wi ększym lub równym 80% (Wo ś 1993). Na klimat lokalny ma wpływ rze źba i pokrycie terenu, zwłaszcza w obr ębie wi ększych kompleksów le śnych i przy du żych jeziorach. Obni żenia terenowe przyczyniaj ą si ę do zalegania chłodnego, wilgotnego powietrza, du żych waha ń dobowych temperatury, mniejszych pr ędko ści wiatrów oraz wyst ępowania wczesnojesiennych przymrozków. Powiat olszty ński charakteryzuje si ę du żym zró żnicowaniem form u żytkowania terenu. W skali całego powiatu, u żytki rolne stanowi ą ponad 48%, grunty le śne oraz zadrzewienia i zakrzaczenia blisko 40%, a grunty pod wodami około 4,6% powierzchni powiatu. W porównaniu do reszty województwa, w powiecie olszty ńskim wy ższy jest udział lasów i ni ższy u żytków rolnych.

144 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Warunki społeczne

Teren powiatu jest słabo zaludniony. G ęsto ść zaludnienia wynosiła 42,9 osób na 1 km 2, to jest około 35% średniej dla kraju, wynosz ącej 123,2 osób na 1 km 2. Wy ższ ą g ęsto ść zaludnienia obserwuje si ę w gminach Biskupiec, Dobre Miasto i Dywity, natomiast najni ższ ą w gminach Kolno oraz Purda i Świ ątki. Według demografów i ich prognoz „powiat olszty ński, jako jedyny powiat w regionie, nadal si ę będzie pr ęż nie rozwijał. Szacunki Głównego Urz ędu Statystycznego przewiduj ą, że do 2035 roku liczba ludno ści w powiecie olszty ńskim wzro śnie o 11 % i wyniesie ponad 130 tysi ęcy mieszka ńców” (www.powiat-olsztynski.pl ) Analiza liczby ludno ści powiatu w ostatnich 18 latach wykazuje, że liczba mieszka ńców ci ągle wzrasta skutkiem dodatniego przyrostu naturalnego oraz dodatniego salda migracji. Dodatnie saldo migracji notowane było głównie na obszarach s ąsiaduj ących z miastami, podczas gdy obszary peryferyjne wyludniały si ę. Bezrobocie w ko ńcu 2012 r. obj ęło 8488 mieszka ńców powiatu. Stopa bezrobocia rejestrowanego wynosiła 22,0% i była wy ższa od średniej krajowej o 8,6 punktu procentowego. Trudno spodziewa ć si ę szybkiej poprawy sytuacji na rynku pracy i obni żenia stopy bezrobocia, ze wzgl ędu na niskie zapotrzebowanie rynku na sił ę robocz ą. W 2012 roku 4363 bezrobotnym oferowano 111 miejsc pracy, co stanowiło ok. 2,5% zapotrzebowania. Przeci ętne miesi ęczne wynagrodzenie brutto osób zatrudnionych na terenie powiatu w 2012 roku wyniosło 3178 PLN, co stanowiło 84,9% średniego wynagrodzenia mieszka ńców kraju. Dochody do dyspozycji brutto na 1 mieszka ńca powiatu wynosz ą około 85% średniej dla mieszka ńców kraju. Wi ększo ść mieszka ńców powiatu, według danych powszechnego spisu ludności z 2011 r., utrzymuje si ę z pracy najemnej poza rolnictwem oraz źródeł niezarobkowych. Jedynie 3167 osoby podały jako źródło utrzymania prac ę w rolnictwie, co oznacza, że dochody wielu gospodarstw rolnych na terenie powiatu s ą niskie i uzupełniane s ą z innych źródeł. Ze świadcze ń pomocy społecznej korzystało w 2012 r. prawie 14 tys. osób. tj. 11,5% ludno ści powiatu.

Gospodarka powiatu

Powiat olszty ński cechuje niski stopie ń uprzemysłowienia. Według danych GUS w 2012 r. na terenie powiatu olszty ńskiego funkcjonowało 9 735 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 9 379 podmiotów w sektorze prywatnym, z czego 7 451 podmiotów stanowiły osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą. Podmioty gospodarcze na terenie powiatu posiadaj ą skromne wyposa żenie w środki trwałe w przeliczeniu na 1 mieszka ńca, mniej tak że inwestuj ą ni ż średnio podmioty w kraju. Rolnictwo powiatu bazuje na 7,5 tys. gospodarstw rolnych, z czego tylko ok. 65% prowadzi produkcj ę rolnicz ą. W strukturze u żytków rolnych, przewa żaj ą grunty orne stanowi ące 56,4% oraz trwałe u żytki zielone stanowi ące 37,2% u żytków rolnych. W strukturze zasiewów dominuj ą zbo ża i mieszanki zbo żowe, zajmuj ące pow. 80% powierzchni zasiewów. Zu życie nawozów mineralnych jest niskie i w 2010 r. wyniosło 64,9 kg czystego składnika NPK oraz 25,3 kg CaO na 1 ha u żytków rolnych, tj. około 60% średniego zu życia w województwie i kraju. W produkcji zwierz ęcej dominuje chów bydła oraz drobiu. Obsada zwierz ąt inwentarskich w sztukach fizycznych w gospodarstwach rolnych powiatu według danych PSR w 2010 r. była nieco ni ższa ni ż średnia obsada inwentarza w kraju i województwie i wynosiła 34,4 szt. bydła, 27,0 szt. trzody chlewnej oraz 589,4 szt. drobiu na 100 ha UR. Obsada zwierz ąt w DJP na terenie powiatu wynosiła: 25,8 szt. bydła, 8,5 szt. drobiu, 2,8 szt. koni oraz 2,5 szt. trzody chlewnej w przeliczeniu na 100 ha UR. Najwi ększe znaczenie w sekcji „przetwórstwo przemysłowe” w powiecie olszty ńskim ma przemysł rolno-spo żywczy oraz przetwórstwo drewna. Przetwórstwo spo żywcze oparte jest na miejscowych surowcach charakteryzuj ących si ę wysok ą jako ści ą, wyprodukowanych w warunkach czystego stosunkowo środowiska naturalnego. Wa żne znaczenie ma produkcja wyrobów z drewna, w tym szczególnie mebli oraz przetwórstwo metali i wytwarzanie produktów na bazie lokalnych surowców mineralnych. Interesuj ący krajobraz powiatu z wysokim stopniem lesistości i jeziorno ści terenu umo żliwia i zach ęca do rozwoju turystyki i usług zwi ązanych z turystyk ą. Zasoby lokalowe turystyki w powiecie olszty ńskim obejmuj ą 4 418 miejsc noclegowych w 52 obiektach. W roku 2012 udzielono 76 100

145 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 turystom 262 200 noclegów, czyli 2 161,3 noclegów w przeliczeniu na 1 000 ludno ści. Obsług ą ruchu turystycznego na terenie powiatu zajmuje si ę 89 podmiotów oferuj ących zakwaterowanie oraz 178 podmiotów oferuj ących wy żywienie.

Ocena aktualnego stanu środowiska

Zasoby naturalne i ró żnorodno ść przyrodnicza obszaru

Wody powierzchniowe Na terenie powiatu olszty ńskiego znajduje si ę 155 jezior powy żej 1 ha, zajmuj ących powierzchni ę ponad 11 730 ha. Zasoby wód powierzchniowych uzupełniaj ą rzeki, potoki i cieli wodne oraz stawy rybne i bardzo liczne drobne zbiorniki wodne - stałe i okresowe. Jeziora reprezentuj ą pełn ą gam ę typów limnologicznych, ró żni ąc si ę wielko ści ą, gł ęboko ści ą, żyzno ści ą, koncentracj ą substancji humusowych, charakterem osadów dennych, termik ą, dynamik ą mas wodnych i innymi wła ściwo ściami, maj ącymi wpływ na rozwój biocenoz wodnych. Są rozmieszczone nierównomiernie. Wi ększa powierzchnia wód znajduje si ę na terenie południowo- wschodniej cz ęś ci powiatu. Wi ększo ści jezior posiada dobry stan ekologiczny wód, a wszystkie badane pod wzgl ędem chemicznym jeziora – dobry stan chemiczny wód. Sie ć cieków powiatów tworz ą rzeki, kanały i poł ączenia pomi ędzy jeziorami. Brak du żych rzek wyja śnia poło żenie powiatu w strefie wododziałowej. Zdecydowana wi ększo ść obszaru le ży w regionie wodnym Łyny i W ęgorapy, w dorzeczu Pregoły. Cz ęść zachodnia oraz południowo-wschodnie fragmenty powiatu le żą w dorzeczu Wisły. Stan ekologiczny rzek na terenie powiatu olszty ńskiego jest na ogół dobry lub umiarkowany. Najni ższ ą ocen ę uzyskuje silnie zmieniona cz ęść wód, jak ą jest Pasł ęka do wypływu z jez. Sar ąg. Głowna rzeka powiatu - Łyna, charakteryzowała się dobrym stanem ekologicznym, okre ślanym na podstawie wska źników biotycznych oraz dobrym stanem chemicznym.

Zasoby wód podziemnych W powiecie olszty ńskim wyst ępuj ą 4 główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP), wszystkie poło żone w obr ębie jednolitej cz ęś ci wód podziemnych PLGW720020, na terenie regionu wodnego Łyny i W ęgorapy. Główne zbiorniki wód podziemnych w głównej mierze obejmuj ą utwory czwartorz ędowe, jedynie Subzbiornik Warmia (GZWP nr 205) ustanowiony został w gł ębszych pi ętrach wodono śnych (neogen, paleogen i kreda). Stan ilo ściowy jak i stan chemiczny jednolitych cz ęś ci wód podziemnych zostały ocenione jako dobre. W powiecie nie wyst ępuj ą obszary o bardzo wysokim stopniu zagro żenia GUPW. Najwi ęcej terenów słabo izolowanych, na których stwierdza si ę wysoki stopie ń zagro żenia poziomu wodono śnego wyst ępuje w południowo-zachodniej cz ęś ci powiatu.

Zasoby i ekosystemy le śne Lasy, których powierzchnia obejmuje blisko 40% powierzchni powiatu olszty ńskiego, są zró żnicowane, w zale żno ści m.in. od żyzno ści gleb, ich wilgotno ści, warunków klimatycznych czy historii u żytkowania. Gatunkiem dominuj ącym w olszty ńskich lasach jest sosna. Pozostałe gatunki zajmuj ą: Brz - 10%, Db, Kl, Wz, Js - 8%, Ol, Św - po 6%, Bk - 4%. Przeci ętna zasobno ść drzewostanów wynosi około 250m 3/ha, przy średniej krajowej - 237 m 3/ha, przeci ętny wiek drzewostanów wynosi 58 lat. Stan zdrowotny drzewostanów w RDLP Olsztyn, pomimo niewielkiego zanieczyszczenia powietrza, nie jest jednak wysoki. W opracowaniu Instytutu Badawczego Le śnictwa z 2012 roku Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 2011 roku na podstawie bada ń monitoringowych stwierdza si ę, iż w skali kraju „najbardziej uszkodzone były drzewa w lasach RDLP Warszawa i Olsztyn (udział drzew zdrowych - poni żej 10%, udział drzew uszkodzonych – powy żej 45%, średnia defoliacja – powy żej 27%). Gorsze wyniki dla lasów olszy ńskich wynikaj ą nie ze ska żenia środowiska, lecz z czynników o charakterze naturalnym.

Lądowe ekosystemy niele śne Poza zró żnicowanymi siedliskowo lasami i wodami, bardzo istotnym walorem środowiska przyrodniczego jest wyst ępowanie l ądowych ekosystemów niele śnych – torfowisk, ł ąk i pastwisk, a tak że, cho ć na mniejszej powierzchni, muraw i wrzosowisk. Warto tak że zwróci ć uwag ę na obecno ść w krajobrazie rolniczym zbiorowisk segetalnych i ruderalnych, które znacz ąco zwi ększaj ą ró żnorodno ść biologiczn ą regionu. Ekosystemy niele śne s ą ostoj ą zró żnicowanych florystycznie zespołów ro ślinnych i zwi ązanej z nimi fauny. Zwi ązana jest z nimi poka źna liczba gatunków rzadkich i zagro żonych wygini ęciem.

146 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Na całym obszarze powiatu licznie wyst ępuj ą torfowiska – tereny podmokłe, o podło żu trudno przepuszczalnym, pokryte zbiorowiskami ro ślin bagiennych i bagienno-łąkowych. W powiecie olszty ńskim wyst ępuj ą wszystkie rodzaje torfowisk charakterystycznych dla Ni żu Europejskiego – torfowiska niskie, przej ściowe i wysokie, z charakterystycznymi dla tych siedlisk zespołami ro ślinnymi i zgrupowaniami fauny. Na glebach hydrogenicznych wyst ępuj ą tak że mokradła nietorfowe. Zaliczaj ą si ę do nich siedliska zwi ązane z obszarami zalewowymi rzek: namuliska, podmokliska, mułowiska oraz mokradła na zaro śni ętych jeziorach, czyli gytiowiska. Znacz ącą cz ęść obszaru powiatu stanowi ą ł ąki. Wi ększo ść z nich to zbiorowiska półnaturalne, które powstały i utrzymywane s ą dzi ęki działalno ści człowieka – wypasaniu i koszeniu. Charakterystycznym elementem obrze ży lasów, zwłaszcza w południowej cz ęś ci regionu s ą, wyst ępuj ące na niewielkich powierzchniach, wrzosowiska. W postaci tzw. wrzosowisk m ącznicowych rozwijaj ą si ę zwykle na skrajach borów sosnowych, wzdłu ż dróg i szlaków komunikacyjnych oraz w prze świetlonych fragmentach borów sosnowych. Zajmuj ą zwykle niewielkie powierzchnie, wykształcaj ąc si ę w formie pasów o szeroko ści do kilku metrów. Wyst ępuj ą na antropogenicznie wykształconych siedliskach i w zwi ązku z tym maj ą charakter ro ślinno ści półnaturalnej.

Ró żnorodno ść biologiczna Powiat olszty ński charakteryzuje wysoka ró żnorodno ść biologiczna na wszystkich poziomach organizacji - od poziomu ró żnorodno ści krajobrazów ekologicznych i ekosystemów, poprzez ró żnorodno ść biocenoz i gatunków do ró żnorodno ści genetycznej. Bogactwo to znajduje wyja śnienie w postaci niejednorodnych w skali obszaru warunków glebowych, wilgotno ściowych, klimatycznych czy sposobów u żytkowania zasobów przez człowieka. Poło żenie powiatu na styku klimatu kontynentalnego i atlantyckiego sprawia, i ż wyst ępuj ą na jego terenie gatunki reprezentuj ące ró żne elementy geograficzne. Zró żnicowanie to podkre ślaj ą m.in. przebiegaj ące przez teren powiatu granice krain przyrodniczo-le śnych czy krain geobotanicznych. Naturalne fitocenozy zajmuj ą niewielkie powierzchnie. Ostojami ró żnorodno ści biologicznej na terenach rolnych s ą fragmenty krajobrazu charakteryzuj ące si ę mozaikowym układem u żytków, du żym udziałem ł ąk i pastwisk, obecno ści ą zadrzewie ń i zakrzewie ń, miedz, oczek wodnych i obszarów podmokłych. Szata ro ślinna, oddziałuj ąca bezpo średnio na stan fauny i bioty grzybów, ma charakter dynamiczny, na du żych obszarach kształtowany pod wpływem działalno ści człowieka.

Zasoby geologiczne W granicach powiatu w 2012 r. znajdowało si ę 120 udokumentowanych złó ż kopalin, w tym 30 złó ż zagospodarowanych (zło ża zakładów czynnych i zło ża eksploatowane okresowo). Były to zło ża kredy, kruszywa naturalnego, surowców do prac in żynierskich, surowców ilastych ceramiki budowlanej, surowców ilastych do produkcji kruszywa lekkiego oraz torfów.

Gleby Teren powiatu charakteryzuje si ę mozaikowatym, o bardzo du żej zmienno ści przestrzennej, układem form rze źby i materiału podło ża. Obszar ten cechuje du ża ró żnorodno ść utworów glebowych wytworzonych z materiałów zwałowych (gliny zwałowe, piaski, żwiry) oraz wodnolodowcowych (piaski, żwiry, pyły), a tak że z utworów zastoiskowych (iły). Wyst ępuj ą równie ż osady holoce ńskie (o ró żnym składzie granulometrycznym) i utwory organiczne (torfy, muły, gytie). Na północy przewa żaj ą tereny gliniastej moreny dennej, na południu za ś piaski i żwiry. Dominuj ą obszary gleb brunatnych wła ściwych oraz rdzawych. Na stromiznach wzniesie ń wyst ępuj ą przewa żnie gleby słabo wykształcone za ś u podnó ży narastaj ą deluwia. W śród gleb hydrogenicznych przewa żaj ą gleby murszowo-torfowe powstałe przewa żnie na skutek przesuszania przez melioracj ę. Wyst ępuj ą one w rozproszeniu przewa żnie pod u żytkami zielonymi. Madom rzecznym towarzysz ą gleby mułowe, murszowe i torfowe. Na terenie powiatu wyst ępuj ą głównie gleby III i IV klasy bonitacyjnej.

Powietrze atmosferyczne Analiza danych za lata 2010-2012 (Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko- mazurskiego, 2013) pozwala wnioskowa ć, że od kilku lat jako ść powietrza na omawianym terenie jest na ogół dobra. St ęż enia zanieczyszcze ń gazowych: SO 2, NO 2, CO, C6H6 charakteryzuj ą si ę niskimi warto ściami w stosunku do poziomów dopuszczalnych, warto ści średnioroczne pozostaj ą od kilku lat na podobnym poziomie. Obecnie nie przewiduje si ę zagro żenia wyst ąpienia przekrocze ń poziomów dopuszczalnych okre ślonych dla tych substancji. Mniej korzystne s ą oceny dla pyłu PM10

147 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 i benzo(a)pirenu. Wyniki oceny uzyskane w latach 2010-2012 potwierdzaj ą zagro żenie dla zdrowia ludzi wyst ąpieniem przekrocze ń poziomów: dopuszczalnego PM10 oraz docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10.

Hałas i promieniowanie Klimat akustyczny środowiska w powiecie olszty ńskim kształtowany jest głównie przez hałas komunikacyjny, a w szczególno ści drogowy. Nale ży zauwa żyć, że stan klimatu akustycznego wokół dróg krajowych ulega ci ągłym zmianom, spowodowanym wzrostem liczby pojazdów samochodowych, a co za tym idzie wzrostem nat ęż enia ruchu, co pogarsza sytuacj ę akustyczn ą przyległych terenów. Hałas instalacyjny (przemysłowy) - Na podstawie przedstawionych wyników okresowych pomiarów hałasu w latach 2011-2012 w obiektach posiadaj ących wydane decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu (4 podmioty), nie stwierdzono przekrocze ń warto ści dopuszczalnych. Hałas na akwenach wodnych - na terenie powiatu olszty ńskiego obowi ązuje zakaz u żywania jednostek pływaj ących z silnikami spalinowymi na 28 jeziorach i 1 rzece ustanowiony Uchwał ą Nr XXII/307/2013 Rady Powiatu w Olsztynie z dnia 30 sierpnia 2013 r. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizuj ące - w ramach monitoringu poziomów pól elektromagnetycznych na terenie powiatu olszty ńskiego nie stwierdzono przekroczenia warto ści dopuszczalnej. Wszystkie zmierzone warto ści składowej elektrycznej pól elektromagnetycznych kształtowały si ę na niskim poziomie, najwy ższy zmierzony poziom stanowił 4,4% (2008 r.) poziomu dopuszczalnego. Promieniowanie jonizuj ące - monitoring ska żeń promieniotwórczych wód powierzchniowych i osadów dennych pozwala na stwierdzenie, że ska żenie wód powierzchniowych 137 Cs i 90 Sr jest niewielkie. Ska żenie 137 Cs i 239,240 Pu osadów dennych pozostaje na niskim poziomie. Mając na uwadze wyniki pomiarów Sieci Wczesnego Wykrywania ska żeń Radioaktywnych IMGW oraz Komunikaty Prezesa Pa ństwowej Agencji Atomistyki nale ży przyj ąć , że poziom tła promieniowania jonizuj ącego oraz otrzymywane dawki przez mieszka ńców Polski nie przekraczaj ą progów uznawanych za bezpieczne dla zdrowia i życia ludzi.

Formy obszarów chronionych

Zagro żenia środowiska

Zagro żenia dla wód Zagro żeniem dla wód s ą przede wszystkim odprowadzane i niewła ściwie oczyszczane ścieki komunalne i przemysłowe oraz spływy obszarowe. Do wód powierzchniowych lub do ziemi na terenie powiatu olszty ńskiego w 2012 r. odprowadzono ł ącznie 3 371 tys. m 3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagaj ących oczyszczenia, w tym 1 tys. m 3 ścieków nieczyszczonych (przemysłowych). Ścieki oczyszczone stanowiły 99,97% ścieków wymagaj ących oczyszczenia. W 2012 r. w ogólnej ilo ści ścieków wymagaj ących oczyszczenia odprowadzanych do wód lub do ziemi wi ększo ść stanowiły ścieki komunalne (99,05%) i były głównym źródłem zanieczyszcze ń. Dominuj ącym sposobem oczyszczania ścieków było oczyszczanie biologiczne z podwy ższonym usuwaniem biogenów. Oczyszczone ścieki przemysłowe nie były powtórnie wykorzystywane. Spływy powierzchniowe z terenów rolniczych poddawanych nawo żeniu i chemizacji stanowi ą główne zanieczyszczenie wód gruntowych i powierzchniowych. Wielko ści ładunków zanieczyszcze ń są trudne do oszacowania, poniewa ż zale żą one od poziomu nawo żenia gruntów oraz lokalnych warunków pogodowych. Powa żne zagro żenie dla wód powierzchniowych i podziemnych na terenach wiejskich stanowi ą składowiska nawozów organicznych oraz spływy powierzchniowe z dróg i drogowych obiektów in żynierskich. Najwi ększe koncentracje zanieczyszcze ń wykazuj ą wody roztopowe pochodz ące ze śniegu (chlorki, w ęglowodory).

148 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Znacz ącym zagro żeniem dla ekosystemów wodnych s ą zanieczyszczenia wprowadzane razem z opadami atmosferycznymi. Negatywne oddziaływanie maj ą w szczególno ści tzw. kwa śne deszcze. Du że zagro żenie zarówno dla wód powierzchniowych, jak i podziemnych stanowi brak kanalizacji na terenach wiejskich przy szybko rozwijaj ącym si ę zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę. W 2012 r. ludno ść nie korzystaj ąca z kanalizacji stanowiła 44,3% mieszka ńców powiatu, 6,8% ludno ści w miastach i 62,4% ludno ści na wsi. Słabo rozwini ęta gospodarka ściekowa na terenach rekreacyjnych, a w szczególno ści rekreacji indywidualnej w s ąsiedztwie zbiorników wodnych stanowi ich zagro żenie. Cz ęsto rekreacyjnemu wykorzystywaniu jezior towarzyszy proces niekontrolowanego zrzucania ścieków bytowych bezpo średnio do wód. Na jako ść wód cieków o niewielkich przepływach maj ą wpływ zrzuty wody ze stawów rybnych. Niekorzystne oddziaływanie stawów polega na odprowadzaniu wód pohodowlanych zanieczyszczonych zawiesinami i biogenami. Potencjalnie, hodowcy stosowa ć mog ą tak że antybiotyki lub substancje przyspieszaj ące wzrost ryb. Dodatkowymi zagro żeniami dla środowiska s ą: mo żliwo ść rozprzestrzeniania obcych gatunków ryb, ich patogenów i paso żytów. Dla zobrazowania skali zagro żenia, warto zwróci ć uwag ę, i ż dla napełniania i uzupełniania 373 ha stawów rybnych w powiecie olszty ńskim pobrano w 2012 roku 10 718 tys. m 3 wody, to jest ponad trzykrotnie wi ęcej ni ż odprowadzono w tym samym roku ścieków komunalnych i przemysłowych. Na terenie powiatu olszty ńskiego wyst ąpienie powodzi jest prawdopodobne na obszarach w dolinach rzek: – Łyny na terenie gmin: Olsztynek, Stawiguda, Dywity, Jonkowo, Dobre Miasto – Pasł ęki na terenie gmin: Olsztynek, Stawiguda, Gietrzwałd, Jonkowo, Świ ątki – Drw ęcy w gminie Olsztynek Przyczyn ą tych zagro żeń mog ą by ć długotrwałe lub intensywne krótkotrwałe opady atmosferyczne oraz gwałtowne topnienie śniegu.

Zagro żenia środowiska - powietrze Główn ą przyczyn ą powstawania zanieczyszcze ń powietrza w powiecie jest spalanie paliw, w tym: w procesach energetycznego spalania paliw kopalnych oraz w silnikach spalinowych nap ędzaj ących pojazdy. Energia uzyskana w procesach energetycznego spalania paliw wykorzystywana jest w ciepłownictwie oraz do celów technologicznych m.in.: w przetwórstwie spo żywczym, przy produkcji mebli oraz w instalacjach do suszenia. Na terenie powiatu zewidencjonowane s ą 32 instalacje energetyczne o nominalnej mocy powy żej 1 MW. W latach 2010-2012 systematycznie wzrastała ilo ść sprzedanej energii cieplnej ogółem budynkom mieszkalnym, urz ędom oraz instytucjom i w 2012 r. wyniosła 286 780 GJ. Według GUS na potrzeby ciepłownictwa w 2012 r. pracowały 82 kotłownie, w tym 9 kotłowni w spółdzielniach mieszkaniowych. W zakładach przemysłowych i usługowych, poza emisj ą pochodz ącą z procesów energetycznego spalania paliw, wyst ępuj ą emisje specyficznych substancji wynikaj ących z rodzaju produkcji i stosowanych technologii. Najwi ększa ró żnorodno ść i ilo ść zewidencjonowanych instalacji emituj ących gazy lub pyły do powietrza wyst ępuje na terenie gmin: Biskupiec, Olsztynek i Dobre Miasto. Emisja zanieczyszcze ń pyłowych z zakładów szczególnie uci ąż liwych w powiecie w latach 2010-2012 systematycznie malała, natomiast emisja zanieczyszcze ń gazowych bez dwutlenku w ęgla wzrastała. W stosunku do 2011 r. zaobserwowano wzrost emisji dwutlenku siarki, tlenku w ęgla i dwutlenku w ęgla. Najwi ęcej zanieczyszcze ń pyłowych pochodziło z gmin Olsztynek (36,4% emisji w powiecie) i Barczewo (19,1%), za ś zanieczyszcze ń gazowych z gmin Barczewo (57,1%) i Olsztynek (30,9%). Nie wykazano emisji z jednostek na terenie gminy Kolno. Najwi ększ ą ró żnorodno ści ą emitowanych zanieczyszcze ń do powietrza charakteryzuj ą si ę gminy: Biskupiec, Dywity i Dobre Miasto. W ogólnej ilo ści wprowadzanych zanieczyszcze ń (bez dwutlenku w ęgla) do powietrza najwi ększy udział miały: dwutlenek w ęgla (35,6%), dwutlenek siarki (20,8%), tlenki azotu (13,8%) i pyły ze spalania paliw (8,4%). Na znacznej cz ęś ci obszaru powiatu lokalny poziom st ęż eń zanieczyszcze ń powietrza jest kształtowany przez tzw. emisj ę nisk ą pochodz ącą z niedu żych obiektów mieszkalnych i usługowych ogrzewanych indywidualnie oraz palenisk domowych. W obiektach tych podstawowym paliwem jest węgiel kamienny, którego spalanie skutkuje wy ższymi st ęż eniami m.in.: pyłu, benzo(a)pirenu i dwutlenku siarki (głównie w sezonie grzewczym). Cz ęsto s ą stosowane paliwa o wysokiej zawarto ści popiołu oraz współspalane odpady w nieprzystosowanych do tego paleniskach.

149 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Sektor komunalny i mieszkaniowy ma znacz ący udział w emisji całkowitej m.in.: benzo(a)pirenu, tlenku w ęgla, pyłów, dwutlenku siarki, dioksyn i furanów, niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych. Rolnictwo jest źródłem emisji z procesów zwi ązanych z upraw ą i hodowl ą, a zwłaszcza emisji: amoniaku, podtlenku azotu, metanu i pyłów. Źródłem metanu s ą równie ż odgazowywane wył ączone z eksploatacji składowiska odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne. Emisja z transportu drogowego - obserwuje si ę ci ągły wzrost liczby pojazdów zarejestrowanych oraz wzrost nat ęż enia ruchu pojazdów silnikowych. Wraz ze wzrostem nat ęż enia ruchu pojazdów wzrasta wielko ść emisji z transportu drogowego. Dodatkowymi czynnikami zwi ększaj ącymi zu życie paliwa i emisj ę zanieczyszcze ń jest brak płynno ści ruchu, nieodpowiedni stan nawierzchni dróg oraz wyeksploatowany tabor samochodowy. Znacz ący udział w emisji całkowitej ma emisja m.in.: tlenków azotu, tlenku w ęgla, pyłów, dwutlenku w ęgla i niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych. Pyły drobne s ą zanieczyszczeniami emitowanymi bezpo średnio ze źródeł antropogenicznych i naturalnych jak równie ż powstają w wyniku reakcji i przemian jego prekursorów (tlenków siarki i azotu, amoniaku, lotnych zwi ązków organicznych). Pyły drobne stanowi ą mieszanin ę cz ąstek w stanie stałym i ciekłym zło żon ą ze zwi ązków organicznych i nieorganicznych; s ą to m.in.: węglowodory, w tym benzo(a)piren, zwi ązki krzemu, metale ci ęż kie, siarczany, azotany, zwi ązki amonowe. Łatwo wnikaj ą do organizmu drog ą inhalacji. Zanieczyszczeniem szczególnie szkodliwym dla zdrowia ludzi jest pył zawieszony PM10 i PM2,5. Niszczenie warstwy ozonowej prowadzi do zmniejszania si ę efektywno ści pochłaniania promieni ultrafioletowych (UV-B). Nadmiar promieni UV-B mo że wywiera ć niekorzystny wpływ na zdrowie ludzi oraz doprowadzi ć do zakłócenia równowagi całych ekosystemów. Na stan warstwy ozonowej istotny wpływ na całkowita emisja do atmosfery antropogenicznych zwi ązków chemicznych zawieraj ących chlor i brom jak np.: freony CFC i halony. Związki zawieraj ące chlor i brom znajduj ą si ę nadal m.in. w zainstalowanych urz ądzeniach chłodniczych i klimatyzacyjnych. Gazy cieplarniane (szklarniowe) dzi ęki swoim własno ściom fizykochemicznym maj ą zdolno ść zatrzymywania energii słonecznej w obr ębie atmosfery ziemskiej, co powoduje ocieplanie si ę klimatu. Nale żą do nich przede wszystkim: dwutlenek w ęgla, metan, podtlenek azotu, fluorowane gazy przemysłowe. W kraju głównym gazem cieplarnianym jest dwutlenek w ęgla. Wi ększo ść emisji tego zanieczyszczenia pochodzi z procesów spalania paliw w źródłach stacjonarnych i mobilnych.

Zagro żenia powierzchni ziemi Degradacj ę gleb powoduj ą przede wszystkim powierzchniowe procesy erozyjne, wywołane sił ą wiatru (erozja wietrzna) i płyn ącej wody (erozja wodna). Zarówno erozja wietrzna jak i erozja wodna powierzchniowa zagra żaj ą w najwi ększym stopniu glebom najsłabszym. Zagro żeniem dla środowiska naturalnego jest eksploatacja kruszyw naturalnych wydobywanych metod ą odkrywkow ą, która powoduje trwałe przekształcenia powierzchni ziemi, zmiany w krajobrazie, degradacj ę pokrywy glebowej oraz obni żenie poziomu wód gruntowych. Obecnie podmioty gospodarcze posiadaj ą wa żne koncesje na eksploatacj ę 39 złó ż na terenie powiatu. Lokalnie zagro żenie chemiczne gleb mo że by ć zwi ązane z niewła ściw ą gospodark ą odpadami: zamkni ętymi, ale nie zrekultywowanymi składowiskami odpadów, nielegalnym składowaniem odpadów w miejscach do tego nieprzystosowanych oraz nieprawidłowym zagospodarowaniem osadów po ściekowych. Zagro żeniem dla jako ści powierzchni ziemi jest porzucanie przez ludzi odpadów w lasach, na poboczach dróg oraz w innych miejscach. Emisja gazów i pyłów przez przemysł, z terenów zabudowanych i tras komunikacyjnych, wymywanie zanieczyszcze ń z atmosfery przez opady i osadzanie ich w warstwie powierzchniowej gleby maj ą negatywny wpływ na jako ść gleb. Szczególnie szkodliwe jest dostarczanie do powierzchniowej warstwy gleby zwi ązków kwa śnych oraz metali ci ęż kich. Problemem o du żym znaczeniu jest nadmierne zakwaszenie gleb, do których powstawania przyczynia ć si ę mog ą zarówno kwa śne deszcze jak i niewła ściwe nawo żenie. Negatywny wpływ działalno ści rolniczej na jako ść gleb powodowany jest tak że poprzez stosowanie środków ochrony ro ślin oraz niewła ściwie prowadzone zabiegi agrotechniczne. Nieprawidłowo przeprowadzane zabiegi melioracyjne (w szczególno ści odwadniaj ące) mog ą doprowadzi ć do zaburzenia stosunków wodnych gleb i pogorszenia ich warto ści rolniczej, czego konsekwencj ą mo że by ć ich degradacja. Przypadkowe ska żenia środowiska gruntowego (o zasi ęgu lokalnym) mog ą równie ż spowodowa ć zdarzenia o znamionach powa żnej awarii.

150 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Zagro żenia ró żnorodno ści biologicznej Cho ć o stosunkowo wysokich walorach przyrodniczych powiatu świadcz ą wyniki inwentaryzacji zbiorowisk ro ślinnych czy zgromadzone informacje faunistyczne, nale ży u świadamia ć sobie wielo ść zagro żeń dla ró żnorodno ści biologicznej. W powiecie olszty ńskim stan przyrody jest generalnie dobry jednak wyst ępuj ą w nim zagro żenia dla ró żnorodno ści biologicznej typowe dla współczesnej cywilizacji: – post ępuj ącą urbanizacj ę, – procesy eutrofizacji, odwadniania, zakwaszenia gleb, ska żenie toksycznymi zwi ązkami chemicznymi bądź zmianami termicznymi, – zmiany sposobów u żytkowania ziemi, w tym ograniczenie lub zaniechanie tradycyjnych metod produkcji rolnej, – negatywn ą presj ę człowieka na gatunki postrzegane jako konfliktowe, – nadmiern ą eksploatacj ę populacji wybranych gatunków dziko żyj ących (dotyczy zwłaszcza odławiania drapie żników np. ryb), – przenikanie gatunków obcych, – genetyczne modyfikacje gatunków i ich uwalnianie do środowiska. Jak wida ć, zagro żenia dla siedlisk przyrodniczych i chronionych gatunków s ą bardzo zró żnicowane i w du żym stopniu uzale żnione od uwarunkowa ń lokalnych. W odniesieniu do ekosystemów wodnych najcz ęś ciej wymieniane s ą: – zanieczyszczenie i eutrofizacja wód, – zmiany stosunków wodnych – spadek lub wahania poziomu wód, – urbanizacja i zabudowa brzegów, – zabudowa hydrotechniczna, regulacje koryt rzek, powstawanie barier migracyjnych, – presja turystyczna, w tym dewastacja ro ślin litoralu i za śmiecanie brzegów, – wypalanie i eksploatacja trzcinowisk, – niszczenie drobnych zbiorników (oczek) wodnych, – niewła ściwa gospodarka rybacka i w ędkarska oraz kłusownictwo rybackie. Jednym z czynników, który mo że mie ć wpływ na efekty eutrofizacji jezior (po zanieczyszczeniach ze źródeł punktowych i obszarowych), jest struktura gatunkowa zespołów ryb, w du żym stopniu kształtowana przez gospodark ę ryback ą. W wodach eutroficznych, przy dominacji ryb karpiowatych i silnej presji drobnych ryb na duże skorupiaki filtruj ące, nast ępuje przyspieszenie eutrofizacji zbiorników wodnych (ichtioeutrofizacja). Przeciwdziała ć mo że temu zwi ększenie udziału w rybostanie ryb drapie żnych i ograniczanie, poprzez odłowy rybackie, liczebno ści ryb karpiowatych. Najpowa żniejszymi zagro żeniami dla ekosystemów torfowiskowych s ą: – melioracje odwadniaj ące, obni żanie poziomu wód, przesuszenie, wahania poziomu wód, – eutrofizacja siedlisk, intensyfikacja rolnictwa w otoczeniu torfowisk, – presja turystyczna, penetracja terenu, urbanizacja otoczenia, budowa dróg, nielegalna eksploatacja torfu oraz po żary. Głównymi zagro żeniami dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej lasów s ą: – wprowadzanie obcych gatunków oraz inwazja obcych gatunków ro ślin i zwierz ąt, – utrzymywanie wysokiego udziału sosny w drzewostanach, – wyr ąb starodrzewu i drzew dziuplastych oraz usuwanie martwego drewna, – stosowanie zr ębów zupełnych i intensyfikacja pozyskania, – zmiany stosunków wodnych, intensyfikacja ruchu turystycznego oraz po żary. Łąki, murawy i inne l ądowe ekosystemy niele śne zagro żone s ą głównie przez: – zaniechanie ekstensywnego u żytkowania, naturaln ą sukcesj ę, intensyfikacj ę rolnictwa, nawo żenie, eutrofizacj ę siedlisk, – zalesianie terenów o wysokich walorach przyrodniczych, – wycinanie zadrzewie ń, alei i pojedynczych starych drzew, zmiany stosunków wodnych, – urbanizacj ę, zamienianie u żytków zielonych na grunty orne, scalanie gruntów, – po żary, zasolenie poboczy dróg, nielegaln ą eksploatacj ę kopalin oraz presj ę turystyczn ą i rekreacyjn ą. Potencjalnym zagro żeniem dla walorów przyrodniczych powiatu mo że by ć intensyfikacja rolnictwa. Mo że ona wpłyn ąć na ró żnorodno ść przyrodnicz ą regionu, na skutek monotypizacji krajobrazu, wzrostu nawo żenia i chemizacji. Chemizacja rolnictwa, w tym zwi ększenie stosowania środków ochrony ro ślin oraz nawozów oznacza wypadanie gatunków towarzysz ących uprawom (zarówno ro ślin segetalnych, jak i zwierz ąt), zmian ę warunków siedliskowych (eutrofizacj ę), a w efekcie przekształcanie ekosystemów i ust ępowanie gatunków wra żliwych. Środki ochrony ro ślin niekorzystnie oddziałuj ą na populacje ptaków, zarówno bezpo średnio – zabijaj ąc ptaki lub obni żaj ąc ich rozrodczo ść – jak te ż i w sposób

151 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 po średni i bardziej niebezpieczny – drastycznie redukuj ąc ilo ść dost ępnego pokarmu. Wi ększo ść ptaków krajobrazu rolniczego od żywia si ę pokarmem zwierz ęcym, przede wszystkim owadami. Spora cz ęść ptaków polnych to ziarnojady, uzale żnione przez wi ększo ść roku od nasion chwastów, jednak w okresie karmienia piskl ąt przestawiaj ące si ę na diet ę zło żon ą z owadów. Zarówno herbicydy, jak i insektycydy maj ą wi ęc zabójcze działanie na populacje ptaków polnych. W szczególno ści, rozległe efekty przynosi stosowanie herbicydów, które niszcząc chwasty, redukuj ą liczebno ść uzale żnionych od nich owadów, stanowi ących z kolei pokarm ptaków. Do wa żnych zagro żeń nale żą : fragmentacja krajobrazu i powstawanie barier dla migracji zwierz ąt, rozprzestrzenianie si ę inwazyjnych gatunków obcych, kłusownictwo, mechaniczna dewastacja siedlisk rzadkich gatunków, zrywanie kwitn ących okazów ro ślin chronionych. W odniesieniu do przekształce ń krajobrazu du że znaczenie ma stopniowa urbanizacja regionu: zajmowanie terenów otwartych, ograniczenie powierzchni naturalnej i półnaturalnej przyrody pod funkcje mieszkaniowe (osadnicze), przemysłowe i turystyczno-rekreacyjne wraz z towarzysz ącą im infrastruktur ą. Mo żliwo ść swobodnego przemieszczania si ę osobników jest podstaw ą do normalnego funkcjonowania populacji wi ększo ści gatunków zwierz ąt, które potrzebuj ą odpowiedniej przestrzeni do zaspokajania swoich potrzeb życiowych. Ingerencja człowieka w t ę przestrze ń (poprzez przekształcanie obszarów siedliskowych) jest głównym czynnikiem powoduj ącym ograniczanie zasi ęgu wyst ępowania dzikich zwierz ąt. Dotyczy to głównie północnej, słabiej zalesionej cz ęś ci powiatu. Zagro żeniem dla migruj ących gatunków ryb jest brak ci ągło ści morfologicznej rzek. Przerwanie ci ągło ści rzek, poprzez jej poprzeczn ą zabudow ę uwa ża si ę za działanie najgro źniejsze dla organizmów wodnych i, po emisji zanieczyszcze ń, najbardziej zmieniaj ące czynniki abiotyczne. Dlatego te ż zagro żeniem s ą wszelkie usterki b ądź wady konstrukcyjne zainstalowanych przepławek, które utrudni ć mog ą lub uniemo żliwi ć swobodn ą migracj ę ryb. Odr ębnym problemem, dotykaj ącym w coraz wi ększym stopniu obszar całego województwa warmi ńsko-mazurskiego, jest rozprzestrzenianie si ę obcych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Inwazja obcych gatunków jest uwa żana za jeden z najpowa żniejszych problemów współczesnej ochrony przyrody – ust ępuj ący sw ą wag ą wył ącznie przekształceniom siedlisk. Jest to skutek masowego w naszych czasach, przenoszenia i zawlekania obcych gatunków ro ślin i zwierz ąt poza ich naturalne zasi ęgi. Powa żne zaniepokojenie cz ęś ci społecze ństwa i środowisk naukowych budzi wprowadzanie na terenie kraju organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO). W odniesieniu do ró żnorodno ści biologicznej podnoszona jest zwłaszcza obawa przed krzy żowaniem si ę modyfikowanych genetycznie ro ślin z gatunkami dzikimi, a tak że tradycyjnie uprawianymi odmianami, rozprzestrzenianie si ę odpornych na herbicydy „superchwastów” oraz zaburzenie ła ńcuchów pokarmowych w agrocenozach. Genetycznie zmodyfikowane organizmy, po wprowadzeniu do środowiska, mog ą dalej si ę rozmna żać i mutowa ć z trudnymi do przewidzenia skutkami. W rezultacie mo że doj ść do nieodwracalnego ska żenia nimi ła ńcucha pokarmowego.

Zagro żenie hałasem i promieniowaniem Hałas drogowy jest zwi ązany z ruchem samochodowym i stanowi główne zagro żenie na terenach zurbanizowanych. Obci ąż enie ruchem dróg uzale żnione jest od funkcji danej drogi. W 2010 r. na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego średni dobowy ruch pojazdów silnikowych na drogach krajowych ogółem wynosił 5 684 pojazdów na dob ę, na drogach mi ędzynarodowych 13 573 pojazdów na dob ę. Było to najni ższe obci ąż enie ruchem sieci dróg krajowych w Polsce. Na terenie powiatu na koniec 2012 r. zarejestrowanych było 74 635 pojazdów samochodowych i ci ągników ogółem, w tym 56 224 samochodów osobowych. Obserwuje si ę ci ągły wzrost liczby pojazdów samochodowych. Od kilku lat zauwa ża si ę wzrost przewozów transportem samochodowym w relacjach krajowych i mi ędzynarodowych, co przekłada si ę na ruch tranzytowy przez teren powiatu najci ęż szych samochodów ci ęż arowych i jednocze śnie najbardziej hała śliwych. Jako nast ępstwo wykonanej mapy akustycznej Olsztyna (www.olsztyn.eu – Mapa akustyczna) został opracowany w 2010 r. „Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Olsztyna”, którego celem strategicznym jest obni żenie o przynajmniej 50% liczby ludno ści nara żonej na ponadnormatywny hałas do 2020 r. Działania zawarte w programie s ą zdeterminowane zmieniaj ącym si ę układem transportowym miasta oraz planowan ą budow ą układu obwodnicowego. Spowoduje to wyprowadzenie ruchu z miasta na sąsiaduj ące z miastem tereny powiatu olszty ńskiego. Na obszarze powiatu na wi ększo ści linii kolejowych odbywaj ą si ę przewozy osobowe i towarowe. Wa żnym w ęzłem kolejowym jest miasto Olsztyn znajduj ące si ę poza terenem powiatu.

152 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Od kilku lat zauwa ża si ę stagnacj ę w rozwoju sieci kolejowej. W ostatnim okresie zauwa żalny jest trend zmniejszenia liczby poł ącze ń kolejowych. Zagro żeniem dla klimatu akustycznego mog ą by ć wprowadzane poci ągi du żych pr ędko ści. Przewiduje si ę wzrost zagro żenia hałasem lotniczym. Wi ąż e si ę to z rozwojem komunikacji lotniczej obsługiwanej przez małe samoloty i śmigłowce oraz loty na stosunkowo małych wysoko ściach. Hałas lotniczy ma charakter lokalny. Źródłami hałasu przemysłowego s ą urz ądzenia i maszyny wewn ątrz i na zewn ątrz budynków. Emituj ą one hałas o ograniczonym zasi ęgu oddziaływania i stanowi ą główn ą uci ąż liwo ść dla osób mieszkaj ących w ich najbli ższym otoczeniu. Hałas instalacyjny jest znacznie trudniej tolerowany przez ludzi ni ż hałas komunikacyjny. W pobli żu zabudowy mieszkalnej coraz wi ęcej powstaje obiektów o charakterze usługowo-handlowym, które powoduj ą znaczn ą uci ąż liwo ść akustyczn ą dla mieszka ńców. Ponadto wiele biur, sklepów oraz mieszka ń prywatnych jest wyposa żanych w urz ądzenia klimatyzacyjne, które równie ż pogarszaj ą klimat akustyczny. Coraz wi ększego znaczenia na terenie powiatu nabiera zagro żenie hałasem zwi ązanym z akwenami wodnymi. Na wielu akwenach wprowadzono zakaz u żywania jednostek pływaj ących o nap ędzie spalinowym. Pola elektryczne i magnetyczne o warto ściach zbli żonych do dopuszczalnych, okre ślonych w przepisach ochrony środowiska, poza ogrodzonymi i niedost ępnymi dla ludno ści obszarami stacji elektroenergetycznych nie wyst ępuj ą. Na terenie powiatu zlokalizowane s ą czynne linie elektroenergetyczne o napi ęciach znamionowych 220 kV i 400 kV oraz stacje rozdzielcze o transformacji 400/220/110 kV (M ątki) i 220/110 kV (Olsztyn). Zgodnie z aktualizacj ą z 2014 r. planowana jest do realizacji i zako ńczenia w latach 2014-2018 budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej o napi ęciu znamionowym 400 kV Ostroł ęka – Olsztyn M ątki. Linia 400 kV zast ąpi obecnie istniej ącą lini ę 220 kV lub cz ęś ciowo zmieni jej przebieg. Mimo wzrastaj ącego w szybkim tempie zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą, nie obserwuje si ę dynamicznych zmian w konfiguracji systemu przesyłowego energii elektrycznej. Obiektami radiokomunikacyjnymi o istotnym oddziaływaniu na terenie powiatu ze wzgl ędu na powszechno ść wyst ępowania s ą stacje bazowe telefonii komórkowej. Na terenie powiatu olszty ńskiego poza naturalnymi źródłami promieniowania jonizuj ącego wyst ępuj ą sztuczne źródła promieniowania wykorzystywane przez człowieka głównie w medycynie – aparaty rtg. U żytkowane aparaty s ą w dobrym stanie technicznym. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje si ę du ży wzrost liczby aparatów rentgenowskich stosowanych w stomatologii.

Inne zagro żenia Według stanu na dzie ń 31.12.2012 r. na terenie powiatu olszty ńskiego: • nie było zakładów zakwalifikowanych do grupy zakładów du żego ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej (ZDR); • znajdowały si ę 3 zakłady zaliczone do grupy zakładów zwi ększonego ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej (ZZR): - BARTER SA, 15-281 Białystok, ul. Legionowa 28, Oddział w Sokółce „SAGA”, Zakład Rozlewni Gazu płynnego w Barczewie, 11-010 Barczewo, ul. Zatorze 1, - PKN Orlen SA, Baza Magazynowa nr 61 w Gutkowie, 11-041 Gutkowo, ul. Szosa Łukaszewicka 54, - Indykpol SA, 10-370 Olsztyn, ul. Jesienna 3, Ferma Drobiu w Tr ękusku, 11-020 Klebark Wielki, Tr ękusek 11. Niebezpiecze ństwo zagro żenia ludzi oraz środowiska stwarza magazynowanie substancji niebezpiecznych, wykorzystywanie w procesach technologicznych pomimo zastosowania środków zapobiegawczych, szczególnie w przypadkach rozszczelnienia zbiorników i instalacji, a tak że awarii przy pracach przeładunkowych, kiedy to mo że doj ść do niekontrolowanego uwolnienia si ę substancji niebezpiecznych powoduj ących zagro żenie dla ludzi oraz ska żenie powietrza, wód powierzchniowych, wód podziemnych lub gruntu. Innym powa żnym źródłem wyst ąpienia powa żnych awarii jest transport substancji niebezpiecznych. W transporcie mamy do czynienia z mniejszymi ilo ściami substancji niebezpiecznych ni ż na terenie zakładów. Natomiast nieprzewidywalno ść miejsca jej wyst ąpienia jest czynnikiem utrudniaj ącym podejmowanie działa ń w przypadku jej wyst ąpienia. Na terenie powiatu znajduje si ę sie ć dróg l ądowych i tras kolejowych po których przewozi si ę materiały niebezpieczne. Najwa żniejsze odcinki szlaków komunikacyjnych przebiegaj ące przez teren powiatu to: • droga nr 7 (Rychnowo – Waplewo), 51 (Olsztynek – Olsztyn – Dywity – Dobre Miasto), 16 (Dłu żki – Gietrzwałd – Olsztyn – Barczewo – Biskupiec), 53 (Olsztyn – Pasym) oraz 527 (St ękiny – Wrze śnia – Olsztyn),

153 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

• linie kolejowe relacji: Ostróda – Olsztyn, Olsztyn Gutkowo – Dobre Miasto, Olsztyn Gutkowo – Mor ąg, Olsztyn – Biskupiec, Olsztyn – Szczytno. W transporcie kolejowym i drogowym realizowanym na terenie powiatu najwi ększy udział maj ą: produkty ropopochodne, w szczególno ści benzyny i oleje nap ędowe, gaz propan-butan, amoniak i chlor.

Substancje stwarzaj ące szczególne zagro żenie - na terenie powiatu olszty ńskiego: - ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest pozostałych do usuni ęcia wynosiła 2 902 Mg, w tym 571 Mg u osób fizycznych (stan na 31.12.2012 r.); - nie ma obiektów zawieraj ących PCB.

Techniczna infrastruktura ochrony środowiska

Zaopatrzenie w wod ę Pobór wód podziemnych na terenie powiatu olszty ńskiego w 2012 r. wyniósł 5 839,5 tys. m 3. W ostatnich latach zu życie wody z wodoci ągów w gospodarstwach domowych powiatu olszty ńskiego jest do ść stabilne mimo wzrostu liczby ludno ści korzystaj ącej z sieci wodoci ągowej. Średnie zu życie wody z wodoci ągu w gospodarstwie domowym przez 1 korzystaj ącego wyniosło 31,6 m 3/rok. Zu życie wody w przemy śle od 2010 r. malało. Z sieci wodoci ągowych w powiecie korzystało 102 863 (84,5%) mieszka ńców powiatu. Najwy ższ ą dost ępno ść do sieci wodoci ągowej maj ą mieszka ńcy miast: Dobre Miasto i Biskupiec, za ś najni ższ ą dost ępno ść maj ą mieszka ńcy terenów wiejskich gmin: Jeziorany i Olsztynek.

Kanalizacja Wg danych GUS (stan na 31.12.2012 r.) ł ączna długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu wynosiła 814,2 km i wzrosła w ci ągu roku o 61,5 km. Przybyło 694 poł ącze ń prowadz ących do budynków mieszkalnych, których liczba ostatecznie wynosiła 10 979. Z sieci kanalizacyjnej korzystało 67 819 (55,7%) mieszka ńców powiatu, w tym 37 020 (93,2%) mieszka ńców miast i 30 799 (37,6%) mieszka ńców wsi. Długo ść zinwentaryzowanej sieci kanalizacji deszczowej wg stanu na kwiecie ń 2014 r. wynosi 74,89 km. Najdłu ższa sie ć kanalizacji deszczowej znajduje si ę w Biskupcu – 26,0 km.

Oczyszczanie ścieków Na terenie powiatu wg danych GUS w 2012 r. znajdowało si ę 27 oczyszczalni ścieków komunalnych, w tym 21 biologicznych i 6 z podwy ższonym usuwaniem biogenów. Ł ączna przepustowo ść projektowa oczyszczalni wynosiła 17 914 m3/dob ę. Oczyszczono 3 339 tys. m3 ścieków. Ścieki komunalne wymagaj ące oczyszczenia odprowadzane bezpo średnio do wód lub do ziemi były oczyszczane biologicznie i z podwy ższonym usuwaniem biogenów (100% ścieków ogółem). Dominuj ącym sposobem oczyszczania ścieków było oczyszczanie z podwy ższonym usuwaniem biogenów (60,9% ścieków ogółem). Nast ąpiła znaczna poprawa jako ści oczyszczanych ścieków odprowadzanych sieci ą kanalizacyjn ą. W 2012 r. z oczyszczalni ścieków korzystało 68 153 mieszka ńców, co stanowiło 56,0% ludno ści powiatu, w tym 38 766 mieszka ńców miast i 29 387 mieszka ńców terenów wiejskich. Na terenach pozbawionych dost ępu do sieci kanalizacyjnej w gospodarce ściekowej wykorzystywane s ą oczyszczalnie przydomowe i zbiorniki bezodpływowe. Na terenie powiatu wg danych GUS w 2012 r. znajdowały si ę 3 biologiczne oczyszczalnie ścieków przemysłowych. Oczyszczono 31 tys. m 3/rok ścieków przemysłowych, co stanowiło 96,9% ścieków przemysłowych wymagaj ących oczyszczenia odprowadzanych bezpo średnio do wód lub do ziemi.

Gospodarka odpadami Na terenie powiatu olszty ńskiego wytworzono w 2012 roku 37,7 tys. Mg odpadów przemysłowych, które w cało ści poddano procesom odzysku. Wi ększo ść odpadów wytworzono na terenie miasta i gminy Olsztynek – 30,7 tys. Mg. Za zbiórk ę odpadów komunalnych odpowiedzialni s ą zarz ądcy nieruchomo ści. Zarz ądzaj ący nieruchomo ści ą na terenach miejskich gromadz ą odpady, głównie w sposób selektywny, w ró żnorodnych pojemnikach. Na terenach wiejskich powszechna jest selektywna zbiórka odpadów opakowaniowych, głównie tworzyw sztucznych i szkła. Na terenie powiatu odbiorem odpadów komunalnych zajmuje si ę 14 podmiotów. Podmioty te w 2012 r. ( BDL GUS ) odebrały 21 650,6 Mg odpadów komunalnych, z czego 10 843,3 Mg z terenów miejskich oraz 10 807,3 Mg z terenów

154 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 wiejskich. Z gospodarstw domowych na terenach miejskich odebrano 7 210,6 Mg odpadów, a na terenach wiejskich 8 553,8 Mg. W przeliczeniu na 1 mieszka ńca z terenów wiejskich odebrano 104,9 kg, a z terenów miejskich 181,5 kg odpadów komunalnych. Na terenie powiatu olszty ńskiego nie przewiduje si ę funkcjonowania instalacji przetwarzania, czy te ż składowania odpadów komunalnych. W ko ńcu 2012 roku na terenie powiatu olszty ńskiego wszystkie składowiska odpadów komunalnych zako ńczyły przyjmowanie odpadów, a do rekultywacji pozostały 4 składowiska o ł ącznej powierzchni 3,7 ha w miejscowo ściach Adamowo w gminie Biskupiec, Biesal i Unieszewo w gminie Gietrzwałd oraz Górowo w gminie Kolno. Wszystkie wymienione składowiska do chwili obecnej zostały zrekultywowane. W ramach zreformowanej gospodarki odpadami na terenie województwa większo ść – 10 gmin z terenu powiatu olszty ńskiego tj.: Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Dywity, Gietrzwałd, Jeziorany, Kolno, Purda, Stawiguda i Świ ątki zlokalizowano w Regionie Centralnym, natomiast gminy Jonkowo i Olsztynek w Regionie Zachodnim Gospodarki Odpadami Komunalnymi. Zagospodarowaniem odpadów komunalnych na terenie Regionu Centralnego zajmuj ą si ę głównie podmioty: Olszty ński Zakład Komunalny Sp. z o.o. w Olsztynie oraz Zakład Gospodarki Odpadami Sp. z o.o. w Bartoszycach. Zagospodarowaniem odpadów w Regionie Zachodnim zajmuj ą si ę dwa podmioty: Zwi ązek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego „Czyste Środowisko” oraz Ekologiczny Zwi ązek Gmin „Działdowszczyzna” w Działdowie. Zwi ązek Gmin „Czyste Środowisko” dysponuje Zakładem Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Rudnie. Ekologiczny Zwi ązek Gmin „Działdowszczyzna” dysponuje Zakładem Zagospodarowania Odpadów, w skład którego wchodz ą: sortownia, zakłady demonta żu, kompostownia oraz 4 składowiska. Na terenie powiatu przetwarzaniem odpadów problemowych według stanu na dzie ń 31 grudnia 2013 r. zajmuj ą si ę instalacje do przetwarzania, recyklingu, innego niż recykling procesów odzysku lub innego niż składowanie unieszkodliwiania odpadów, które podlegaj ą odr ębnym przepisom prawnym według strumieni odpadów, w zakresie: • zbiórki i demonta żu pojazdów wycofanych z eksploatacji – 3 instalacje, • przetwarzania zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego – 1 instalacja, • regeneracji olejów odpadowych – 1 punkt zbiórki, • recyklingu zu żytych opon – 1 instalacja, • odzysku, w tym recyklingu odpadów opakowaniowych: • papieru i tektury – 1 instalacja, • tworzyw sztucznych – 1instalacja, • drewna – 2 instalacje, • spalania i współspalania odpadów – 6 instalacji, • poddawania odzyskowi odpadów z budowy, remontów i demonta żu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej – 4 instalacje.

Ochrona powietrza W latach 2010-2012 stopie ń redukcji zanieczyszcze ń gazowych z zakładów szczególnie uci ąż liwych w powiecie (wg GUS) systematycznie malał, osi ągaj ąc poziom 1,6% w 2012 r. Procentowa ilo ść zanieczyszcze ń zatrzymanych w urz ądzeniach oczyszczaj ących i zneutralizowanych w stosunku do ilo ści zanieczyszcze ń wytworzonych w województwie warmi ńsko-mazurskim jest du żo ni ższa ni ż średnia w kraju. Nie wykazano stopnia redukcji zanieczyszcze ń pyłowych w zakładach szczególnie uci ąż liwych emituj ących zanieczyszczenia pyłowe zlokalizowanych w powiecie olszty ńskim.

Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2010 r. udział energii odnawialnej w całkowitym zu życiu energii wyniósł 10,78%, natomiast zu życie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w stosunku do zu życia energii ogółem wyniosło 4,08%. Podstawowymi nośnikami wyprodukowanej energii ogółem były: biomasa, wiatr i woda (Sprawozdanie ko ńcowe z realizacji programu ekoenergetycznego województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2005-2010, 2011). Według URE podstawowymi no śnikami wytwarzanej energii elektrycznej na terenie województwa s ą energia wiatru, wody i biogaz. Moc zainstalowana w elektrowniach wykorzystuj ących OZE na terenie powiatu olszty ńskiego stanowi ok. 2% mocy zainstalowanej w województwie. Biomasa stała - w ogólnym bilansie energetycznym biomasy istotny udział maj ą drewno oraz paliwa produkowane z drewna i słomy (brykiety i pellety). Na terenie powiatu eksploatowanych jest 5 instalacji energetycznych o mocy powy żej 1 MW produkuj ących energi ę ciepln ą na bazie drewna

155 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 i odpadów drzewnych. Do najwi ększych nale żą instalacje w Biskupcu (6,35 MW – łączna moc kotłów) i Stawigudzie (3 MW). Pozyskiwanie biomasy z upraw celowych rozwija si ę wolno. Areał upraw ro ślin energetycznych - wierzby w 2012 r. wynosił 99,91 ha. Biogaz na terenie powiatu pozyskiwany jest z fermentacji odpadów na składowisku w Łęgajnach, gm. Barczewo (biogaz składowiskowy). W 2013 r. została uruchomiona biogazownia (biogaz rolniczy) w Łegutach, gm. Gietrzwałd, w trakcie realizacji znajduje si ę biogazownia w Brzydowie, gm. Świ ątki. Energetyka wodna oparta jest o małe elektrownie wodne o mocy poni żej 5 MW. W powiecie funkcjonuje 19 elektrowni wodnych o ł ącznej mocy ok. 3,259 MW. Na terenie powiatu nie ma du żych instalacji wiatrowych. Przewidywane jest uruchomienie kilku instalacji rozproszonych. W warunkach klimatycznych panuj ących w województwie, energia promieniowania słonecznego mo że by ć wykorzystywana w ci ągu całego roku tylko w układach skojarzonych. Obserwowany jest wzrost liczby zainstalowanych kolektorów słonecznych o małej mocy. W trakcie realizacji znajduje si ę elektrownia słoneczna w Gry źlinach, gm. Stawiguda o mocy 945 kW. W pompy ciepła wyposa żane s ą głównie pojedyncze obiekty w układach skojarzonych. Jako źródło energii wykorzystywane s ą głównie: powietrze atmosferyczne, wody podziemne i grunt. Mo żliwo ść lokalizacji na terenie powiatu olszty ńskiego inwestycji zwi ązanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii powinna by ć poprzedzona szczegółow ą analiz ą wszystkich istotnych uwarunkowa ń, w tym społecznych, kulturowych, przestrzennych i środowiskowych. Lokalizacja tego typu przedsi ęwzi ęć musi by ć zgodna z aktualnie obowi ązuj ącymi przepisami prawa oraz skorelowana z polityk ą mi ędzynarodow ą, krajow ą oraz lokaln ą. Nale ży równie ż uwzgl ędni ć zasady i wytyczne opracowane przez organy ochrony środowiska oraz instytucje zwi ązane z ochron ą środowiska dla danego obszaru.

Zało żenia i uwarunkowania realizacji programu

Analiza stanu prawnego

Niniejszy Program sporz ądzono z duchem i zapisami wszystkich dokumentów strategicznych krajowych, regionalnych i lokalnych. Uwzgl ędnia on zgodnie z priorytetami wspólnotowej polityki ochrony środowiska: • działania na rzecz realizacji zasady zrównowa żonego rozwoju, • przystosowanie do zmian klimatu, • ochron ę ró żnorodno ści biologicznej.

Kierunki rozwoju gospodarczego

Zainteresowanie terenami inwestycyjnymi jest niewielkie, znaczne zainteresowanie dotyczy terenów przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne. Zarówno małe mo żliwo ści lokalnych inwestorów jak i niewielkie zainteresowanie kapitału zewn ętrznego nie stwarzaj ą istotnych zagro żeń rozwoju uci ąż liwych dla środowiska gał ęzi przemysłu. Teren powiatu olszty ńskiego, przyległy do miasta Olsztyna jest terenem podlegaj ącym skutkom peryferyzacji jego zabudowy i podlegał b ędzie presji urbanizacyjnej budownictwa mieszkaniowego i rekreacyjnego. Prognozowany wzrost liczby ludno ści powiatu skutkował b ędzie wzrostem zatrudnienia w sektorze usług rynkowych, nast ępował b ędzie rozwój sektora mikroprzedsi ębiorstw. Rolnictwo i le śnictwo – pomimo, że tworz ą niewielk ą cze ść wytwarzanej na terenie powiatu warto ści dodanej – są działami gospodarki, które decyduj ą o walorach krajobrazowych, zasobach przyrody o żywionej i kwalifikowaniu jego obszarów chronionych. Stabilizacja warunków ekonomicznych w rolnictwie sprzyja ć b ędzie intensyfikacji produkcji towarowej, co skutkowa ć b ędzie wzrostem poziomu nawo żenia i chemizacji upraw i mo że stanowi ć zagro żenie dla jako ści wód powierzchniowych. W zwi ązku z wyst ępowaniem na terenie powiatu znacznych powierzchni ugorów i nieu żytków nale ży przewidywa ć w przyszłych latach wzrost powierzchni le śnej. W zrównowa żonym le śnictwie funkcje lasu rozpatruje si ę w trzech kategoriach: ekonomicznej, przyrodniczej oraz społecznej. Realizacja tych funkcji nast ępowa ć powinna zarówno w ramach leśnych obszarów funkcjonalnych, jak i w ka żdym kompleksie le śnym na terenie powiatu. Wody powierzchniowe na terenie powiatu wykorzystywane s ą do prowadzenia gospodarki rybackiej oraz słu żą mieszka ńcom i turystom dla celów rekreacyjnych. Ponadto, s ą one odbiornikami

156 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

ścieków, głównie oczyszczonych, a tak że źródłem wody dla rolnictwa i le śnictwa, głównie do nawodnie ń upraw. Głównym źródłem zaopatrzenia w wod ę na potrzeby bytowe ludno ści powiatu olszty ńskiego są wody podziemne. Charakteryzuj ą si ę one stosunkowo dobr ą jako ści ą. Najwi ększym odbiorc ą wody dostarczanej sieci ą wodoci ągow ą s ą i pozostan ą gospodarstwa domowe. Spodziewany rozwój przemysłu na terenie powiatu olszty ńskiego nast ępował b ędzie głównie w układzie jako ściowym poprzez automatyzacj ę i robotyzacj ę procesów produkcyjnych w istniej ących zakładach oraz poprzez tworzenie niewielkich zakładów przetwórstwa, głównie rolno-spo żywczego i drewna, a tak że niewielkich zakładów o charakterze innowacyjnym. Budownictwo na terenie powiatu realizowane b ędzie głównie przez podmioty lokalne. W strukturze sprzeda ży przewa żać b ędzie sprzeda ż obiektów kubaturowych oraz obiektów in żynierii lądowej i wodnej. Zasoby środowiska naturalnego nale żą do najwi ększych bogactw naturalnych powiatu olszty ńskiego. Jednak jednym z warunków komercyjnego wykorzystania tych zasobów głównie poprzez rozwój turystyki s ą nakłady na ochron ę zasobów środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego oraz na budow ę i modernizacj ę bazy turystycznej wraz z infrastruktur ą. Szans ą na dalszy rozwój turystyki na terenie powiatu jest wydłu żenie sezonu turystycznego oraz szerokie i powszechne udost ępnianie turystom zasobów środowiska, zwłaszcza wód powierzchniowych i obszarów le śnych. W tym celu niezb ędne jest wzmo żenie działa ń administracji zmierzaj ących do ochrony przed zabudow ą brzegów zbiorników wodnych oraz realizacji wielofunkcyjnej gospodarki le śnej. Sygnalizowany rozwój turystyki stymulowa ć b ędzie rozwój usług turystycznych, takich jak: hotelarstwo i udost ępnianie kwater, usługi gastronomiczne, przewozowe i wypo życzanie sprz ętu oraz okołoturystycznych nale żą cych w znacznej cz ęś ci do sektora kreatywnej przedsi ębiorczo ści. Wa żne jest, aby usługodawcy, w tym tak że sektor kreatywnej przedsi ębiorczo ści wł ączył si ę aktywnie w proces edukacji ekologicznej, nie tylko w zakresie promocji regionu ale tak że w zakresie ochrony zasobów naturalnych i kulturowych. Poziom zatrudnienia w sferze usług nierynkowych b ędzie stabilny.

Współpraca z s ąsiaduj ącymi JST

Powodzenie realizacji Programu Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego jest w decyduj ącej cz ęś ci uzale żnione od dobrej, wielokierunkowej współpracy Powiatu z s ąsiadami: miastem Olsztyn oraz przyległymi powiatami. Wył ącznie we współpracy z s ąsiaduj ącymi JST mo żliwe b ędzie osi ągni ęcie celów środowiskowych dla wód, które tylko cz ęś ciowo znajduj ą w granicach powiatu. Podobnie, a nawet w jeszcze wi ększym wymiarze terytorialnym, niezb ędne jest podejmowanie wspólnych działa ń na rzecz ograniczania zanieczyszcze ń powietrza. Współpracy wymaga tak że gospodarka odpadami, która prowadzi ć musi nie tylko do skutecznego rozwi ązywania problemów środowiskowych, ale tak że do jednoczesnej optymalizacji kosztów ponoszonych przez poszczególne samorz ądy. Zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych powiatu, rozwój jego funkcji turystycznych i edukacyjnych wymaga współdziałania nie tylko z s ąsiaduj ącymi JST, ale tak że z licznymi przedsi ębiorstwami (jak Lasy Pa ństwowe), instytucjami i organizacjami o regionalnym i ponadregionalnym zakresie działania. Niebagatelne znaczenie dla powodzenia Programu ma poło żenie powiatu w otoczeniu miasta wojewódzkiego, o silnym potencjale technicznym, naukowym i edukacyjnym, który powinien by ć wykorzystany dla prawidłowej realizacji cz ęś ci zaplanowanych działa ń. Pomy ślne wykonywanie Programu wymaga bardzo dobrej współpracy powiatu i gmin z wieloma instytucjami odpowiedzialnymi za ochron ę środowiska w województwie warmi ńsko- mazurskim, w tym m.in. z Urz ędem Marszałkowskim, Regionaln ą Dyrekcj ą Ochrony Środowiska, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska i Wojewódzk ą Stacj ą Sanitarno-Epidemiologiczn ą.

Cele i priorytety ekologiczne programu

Celem Programu Ochrony Środowiska jest: „Ochrona zasobów naturalnych, poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego w powiecie olszty ńskim”. Przy okre ślaniu celów i kierunków działa ń skoncentrowano uwag ę na zagadnieniach, które mog ą i powinny by ć podejmowane przez władze powiatowe i gminne, z pomini ęciem tych, których nie obejmuj ą kompetencje samorz ądów lokalnych.

157 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Priorytety i kierunki działa ń na lata 2013-2016

Priorytet I: Doskonalenie działa ń systemowych I.1. Uwzgl ędnianie zasad ochrony środowiska w strategicznych programach rozwoju powiatu i gmin; I.2. Rozwój współpracy mi ędzyregionalnej dla realizacji celów Programu Ochrony Środowiska; I.3. Poprawa skuteczno ści działa ń administracyjnych; I.4. Wzrost udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska; I.5. Uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym; I.6. Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. Priorytet II: Zapewnienie ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych II.1. Ochrona przyrody i krajobrazu; II.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody; II.3. Ochrona powierzchni ziemi; II.4. Wła ściwe gospodarowanie zasobami geologicznymi; II.5. Ochrona klimatu; II.6. Doskonalenie gospodarowania zasobami energetycznymi, sporz ądzanie przez poszczególne gminy planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe. Priorytet III: Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego III.1. Ograniczanie środowiskowych zagro żeń zdrowia i życia; III.2. Poprawa jako ści powietrza; III.3. Poprawa jako ści wód; III.4. Doskonalenie gospodarki odpadami; III.5. Ograniczanie oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych; III.6. Ograniczanie zagro żeń ze strony substancji chemicznych w środowisku.

Poziomy celów długoterminowych

Cele okre ślone w niniejszym Programie Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 maj ą charakter kierunkowy i b ędą aktualne tak że po wykonaniu zada ń zaplanowanych na ten okres. Wizj ę długoterminowych celów w skali krajowej zawieraj ą: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, przyj ęta przez Rad ę Ministrów 13 grudnia 2011 r. oraz średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020, wraz z przyj ętą przez Rz ąd Strategi ą "Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.".

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, uwzgl ędnia m.in. przyrodnicze uwarunkowania rozwoju i przedstawia wizj ę stanu środowiska w roku 2030. Stwierdza si ę w niej, i ż dla rozwoju przestrzennego kraju podstawowe znaczenie maj ą zasoby wodne, ró żnorodno ść biologiczna i krajobrazowa, zasoby gleb, lokalizacja złó ż kopalin, gleb oraz odnawialnych źródeł energii. Dla zbilansowania przyszłego zapotrzebowania na wodę dobrej jako ści nale ży uwzgl ędni ć konieczno ść zwi ększenia retencji i ukierunkowywanie przyszłych działa ń na oszcz ędne zu żywanie wody oraz zmniejszenie zbyt szybkiego tempa, w jakim wody rzeczne odpływaj ą do morza. Istotne znaczenie dla jako ści wód maj ą, m.in. nierozwi ązane problemy sanitacji na obszarach zurbanizowanych na terenach wiejskich, zanieczyszczenia obszarowe pochodz ące z rolnictwa oraz ścieki przemysłowe. W kontek ście zmian klimatu istotne jest pozyskiwanie energii z zasobów odnawialnych. W przedstawionej wizji, w 2030 roku obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk tworz ące Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000 (Natura 2000) zajmuj ą ponad 20% terytorium l ądowego Polski, w tym liczne cieki i doliny rzeczne. Razem z obiektami Krajowego Systemu Obszarów Chronionych (KSOCh) i pasmami korytarzy ekologicznych obiekty sieci Natura 2000 tworz ą wspólny system ochrony przyrody i krajobrazu, zintegrowany z systemem ochrony zabytkowych budowli, zespołów urbanistycznych i ruralistycznych, sylwet miast, pomników historii i parków kulturowych. Na mapie głównych elementów sieci ekologicznej kraju 2030 wskazano m.in. i ż wokół Olsztyna ma obligatoryjnie funkcjonowa ć zielony system pier ścieniowy miejskiego obszaru funkcjonalnego.

158 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Strategia "Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r."(BEi Ś), która jest elementem strategii rozwoju kraju do roku 2020, okre śla działania, które powinny zosta ć podj ęte w perspektywie do 2020 r. Wśród celów szczegółowych i kierunków strategii umieszczono: Zrównowa żone gospodarowanie zasobami środowiska . Będzie ono realizowane przez działania obejmuj ące: racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin, gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzi ą, susz ą i deficytem wody, zachowanie bogactwa i ró żnorodno ści biologicznej i uporz ądkowanie zarz ądzania przestrzeni ą. Poprawa stanu środowiska. Cel ten b ędzie realizowany przez: zapewnienie społecze ństwu i gospodarce dost ępu do czystej wody, racjonalne gospodarowanie odpadami, ochron ę powietrza, w tym ograniczenia oddziaływania energetyki, wspieranie nowych i promocj ę polskich technologii energetycznych, promocj ę zachowa ń ekologicznych i tworzenie „zielonych” miejsc pracy. Poprawa efektywno ści energetycznej to przede wszystkim zmniejszenie energochłonno ści polskiej gospodarki. Najwi ększym wyzwaniem jest modernizacja energetyki i ciepłownictwa (jednostek wytwórczych, sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, tak że ich rozwój) oraz dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej – wprowadzenie energetyki j ądrowej i zwi ększenie udziału rozproszonych źródeł odnawialnych (głównie energetyki wiatrowej, biogazowni, instalacji na biomas ę i solarnych), w tym mikro źródeł. Modernizacj ę sektora nale ży powi ąza ć z rozwojem kogeneracji i wprowadzeniem inteligentnych rozwi ąza ń. Kolejnym wyzwaniem jest ograniczenie zanieczyszcze ń powietrza oraz reforma systemu gospodarki wodnej. Dalsza redukcja zanieczyszcze ń wymaga unowocze śnienia sektora energetyczno-ciepłowniczego, poprawy efektywno ści energetycznej oraz ograniczenia tzw. niskiej emisji. Odpowiednie zarz ądzanie środowiskiem powinno uwzgl ędnia ć nowoczesny system planowania przestrzennego i ocen oddziaływania na środowisko.

W 2015 r. ko ńcz ą si ę najdłu ższe okresy przej ściowe wynegocjowane w 2001 roku i zapisane w Traktacie Akcesyjnym. Powa żnym celem długoterminowym jest zapewnienie dobrego stanu wszystkich wód, zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 pa ździernika 2000 r., ustanawiaj ącej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Dobry stan wód powinien zosta ć osi ągni ęty do roku 2015 w wyniku wprowadzenia do polityki zasady zrównowa żonego rozwoju. Zapisy RDW wprowadzaj ą system planowania gospodarowania wodami w podziale na obszary dorzeczy. Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy obejmuj ących fragmenty powiatu olszty ńskiego zostały zatwierdzone przez Rad ę Ministrów 22 lutego 2011 r. i opublikowane w dziennikach urz ędowych: • Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły - M.P. 2011 r. Nr 49, poz. 549, • Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Pregoły - M.P. 2011 r. Nr 55, poz. 566, Na obszarze powiatu poprawa stanu wielu cz ęś ci wód wymaga ć b ędzie dłu ższego czasu,. Dotyczy to wi ększo ści ocenionych jezior, a tak że np. rzek ę Łyn ę (do dopływu z jeziora Jełgu ń i od dopływu z jeziora Jełgu ń do Kanału Dywity) oraz Wad ąg (od wypływu z jeziora Wad ąg do uj ścia). Czas osi ągni ęcia dobrego stanu wód mo że zosta ć przesuni ęty o 6 lub maksymalnie o 12 lat, a wi ęc do roku 2027. Osi ągni ęciu celu jakim jest dobry stan wód słu żyć b ędzie m.in. realizacja inwestycji w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracjach. W powiecie olszty ńskim do aglomeracji priorytetowych nale ży Biskupiec. Wyst ępuj ą tu równie ż inne aglomeracje, dla których nie zaplanowano terminów osi ągni ęcia celów ekologicznych (Purda). Do długoterminowych celów nale żą zobowi ązania dotycz ące ochrony powietrza i klimatu. W zatwierdzonym w czerwcu 2010 r. przez Rad ę Europejsk ą dokumencie „Europa 2020 – strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa żonego rozwoju sprzyjaj ącego wł ączeniu społecznemu” okre ślono 5 wymiernych celów rozwojowych do osi ągni ęcia w roku 2020 na poziomie unijnym. Jednym z nich jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w porównaniu z poziomami z 1990 r.; zwi ększenie do 20% udziału energii odnawialnej w ogólnym zu życiu energii; d ąż enie do zwi ększenia efektywno ści energetycznej o 20%. Celem o długim horyzoncie czasowym dla województwa warmi ńsko-mazurskiego jest kontynuacja działa ń ograniczaj ących zanieczyszczenie powietrza, sprzyjaj ących wzrostowi wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz zwi ększaj ących efektywno ść energetyczn ą. Zobowi ązania dotycz ące ochrony ró żnorodno ści biologicznej. W odniesieniu do ustanowionych w województwie obszarów sieci Natura 2000, zagro żone jest terminowe

159 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 przygotowanie i wdro żenie planów zada ń ochronnych, realizacja monitoringu poszczególnych gatunków i siedlisk przyrodniczych oraz mo żliwo ść przygotowania wiarygodnych ocen stanu przedmiotów ochrony. W przypadku niewykonania planów zada ń ochronnych dla wszystkich obszarów „naturowych” do roku 2014, b ędą one musiały by ć pilnie opracowane w latach nast ępnych.

Harmonogram realizacji programu

Realizacja kierunków działa ń Programu w latach 2013-2016

Kierunki działa ń Podmioty realizuj ące Priorytet I. Doskonalenie działa ń systemowych 1. Uwzgl ędnianie zasad ochrony środowiska w samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, SPla strategicznych programach rozwoju powiatu i gmin 2. Rozwój współpracy mi ędzyregionalnej dla Zarz ąd województwa, Wojewoda, RDO Ś, WIO Ś, realizacji celów Programu Ochrony Środowiska samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne Policja, Słu żby LP, RDO Ś, WIO Ś, Sanepid, PSRyb., SSRyb., PZW, PZŁ, inne NGO, RZGW, 3. Poprawa skuteczno ści działa ń administracyjnych EDUK., Wojewoda, administracje wszystkich szczebli Zarz ąd województwa, RDO Ś, WIO Ś, LP, 4. Wzrost udziału społecze ństwa w działaniach na Sanepid, samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, rzecz ochrony środowiska media, NGO, EDUK. 5. Uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w Zarz ąd województwa, samorz ąd powiatu, planowaniu przestrzennym samorz ądy gminne, SPla Zarz ąd województwa, samorz ąd powiatu, 6. Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa samorz ądy gminne, LP, NGO, EDUK. Priorytet II. Zapewnienie ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych RDO Ś, Zarz ąd województwa, samorz ąd 1. Ochrona przyrody i krajobrazu powiatu, samorz ądy gminne, LP, wła ściciele gruntów, ODR, NGO samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, RZGW, 3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody ZMiUW, podmioty gospodarcze, CZK, SPla, nadzór budowlany, wła ściciele uj ęć i gruntów samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, 3. Ochrona powierzchni ziemi poprzez wła ściciele gruntów, ODR, ARiMR, NGO, EDUK., SPla 4. Wła ściwe gospodarowanie zasobami samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, geologicznymi podmioty gospodarcze samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, 5. Ochrona klimatu podmioty gospodarcze, LP, NGO, EDUK.

160 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Kierunki działa ń Podmioty realizuj ące 6. Doskonalenie gospodarowania zasobami samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, energetycznymi, sporz ądzanie planów zaopatrzenia podmioty gospodarcze, SPla w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe Priorytet III. Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego Zarz ąd województwa, samorz ąd powiatu, 1. Ograniczanie środowiskowych zagro żeń zdrowia i samorz ądy gminne, wła ściciele instalacji, życia WIO Ś, PSP, Sanepid, CZK, Wojewoda, GIO Ś samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, podmioty gospodarcze, GDDKiA, SPla 2. Poprawa jako ści powietrza nadzór budowlany, wła ściciele budynków i instalacji, PSE, BGK, odbiorcy energii, PGNiG Zarz ąd województwa, firmy transportowe, samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne 3. Poprawa jako ści wód poprzez zakłady przemysłowe, wła ściciele gruntów i instalacji, SPla Zarz ąd województwa, samorz ąd powiatu, 4. Doskonalenie gospodarki odpadami, realizacja samorz ądy gminne, podmioty gospodarcze, wojewódzkiego planu gospodarki odpadam mieszka ńcy, firmy asenizacyjne, WIO Ś, NGO, EDUK. samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, SPla 5. Ograniczanie oddziaływania hałasu i pól wła ściciele dróg, podmioty gospodarcze elektromagnetycznych: GDDKiA, nadzór budowlany, PSE samorz ąd powiatu, samorz ądy gminne, 6. Ograniczanie zagro żeń ze strony substancji wła ściciele budynków, nadzór budowlany, chemicznych w środowisku NGO, ODR, EDUK.

Środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów

Mechanizmy prawne Potrzeba działa ń w zakresie ochrony środowiska naturalnego wynika ze zobowi ąza ń mi ędzynarodowych i krajowych aktów prawnych, transponowanych najcz ęś ciej do przepisów prawa miejscowego. Dokumenty te okre ślaj ą prawa i obowi ązki wła ścicieli, dysponentów i u żytkowników terenów, jednostek administracyjnych i przedsi ębiorców w zakresie minimalizowania oddziaływania człowieka na zasoby środowiska naturalnego. Okre ślaj ą one: • obowi ązki wła ścicieli nieruchomo ści i przedsi ębiorców, • zakres działa ń statutowych jednostek administracji, • zakres działa ń administracyjnych podejmowanych wobec podmiotów nieprzestrzegaj ących wymogów prawa, • odpowiedzialno ść za naruszanie przepisów prawnych. Podstawowym aktem prawnym reguluj ącym tematyk ę ochrony środowiska w Polsce jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.), a wykaz aktów prawnych zwi ązanych z ochron ą środowiska znajduje si ę na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska oraz Sejmu RP.

System ekozarządzania Europejski system ekozarz ądzania i audytu EMAS (ang. Eco-Management and Audit Scheme) jest narz ędziem przeznaczonym dla przedsi ębiorstw i instytucji (organizacji), których celem jest doskonalenie działalno ści środowiskowej. Jego głównym zało żeniem jest zredukowanie negatywnego oddziaływania na środowisko poprzez udoskonalenie działalno ści prowadzonej przez zainteresowane organizacje. Zasadniczym zało żeniem systemu EMAS jest dostrze żenie i wyró żnienie tych organizacji, które dobrowolnie wychodz ą poza zakres podstawowych wymogów okre ślonych przepisami prawa i dążą do osi ągania jak najlepszych wyników prowadzonych działa ń pro środowiskowych.

Krajowe fundusze celowe oraz fundusze unijne Realizacja zada ń wymienionych w Programie zmierza do zachowania stanu przyrody ożywionej, zmniejszenia dysproporcji w rozwoju sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnych, zwi ększenia liczby obsługiwanych mieszka ńców w zakresie oczyszczania ścieków, znacznej poprawy stanu

161 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016 czysto ści powierzchni ziemi, poprawy stanu czysto ści wód i powietrza oraz zwi ększenia stopnia bezpiecze ństwa ekologicznego mieszka ńców. Okres realizacji Programu winien tak że owocowa ć wzrostem świadomo ści ekologicznej mieszka ńców i ich bezpo średniego zaanga żowania w ochron ę środowiska, niezb ędnych dla realizacji zada ń proekologicznych. Realizacja zada ń Programu wymaga znacznych nakładów finansowych, przekraczaj ących mo żliwo ści samorz ądów i innych podmiotów ze środków własnych. St ąd konieczno ść dofinansowania tych zada ń z Bud żetu Pa ństwa oraz funduszy europejskich (POI Ś, RPO, POPW, inne mi ędzynarodowe mechanizmy finansowe) i funduszy celowych, w tym ekologicznych, a tak że przej ściowego wspierania kredytami bankowymi.

Monitoring Ocen ę wykonania zada ń własnych powiatu oraz ocen ę realizacji celów i działa ń okre ślonych w Programie, opart ą na wska źnikach charakteryzuj ących stan środowiska przedstawia ć b ędą raporty z wykonania zada ń zawartych w Programie sporz ądzane co 2 lata.

Środki finansowe

Główny ci ęż ar kosztów realizacji zada ń Programu stanowi ą wydatki inwestycyjne na zadania o charakterze komunalnym, a wi ęc obci ąż aj ące JST szczebla podstawowego. Powiat olszty ński wł ącza si ę w proces inwestowania poprzez realizacj ę wspólnych projektów w zakresie termomodernizacji obiektów u żyteczno ści publicznej i promocji odnawialnych źródeł energii. Wydatki koncentrowa ć si ę b ędą na działaniach zwi ązanych z porz ądkowaniem gospodarki wodno-ściekowej oraz zadaniach termomodernizacyjnych uwzględniaj ących pozyskanie energii ze źródeł odnawialnych. Zadania realizowane b ędą ze środków własnych samorz ądów, wspieranych kredytami bankowymi oraz środkami UE i funduszami ekologicznymi.

Zasady monitoringu programu

Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na zarz ąd powiatu obowi ązek sporz ądzania co 2 lata raportu z wykonania zada ń zawartych w programie i przedło żenia go radzie powiatu. Raport powinien zawiera ć: - ocen ę wykonania zada ń własnych powiatu okre ślonych w harmonogramie realizacji Programu na lata 2013-2016, - ocen ę realizacji celów i działa ń okre ślonych w Programie, opart ą na wska źnikach charakteryzuj ących stan środowiska. Ocena realizacji programu powinna by ć przeprowadzona w oparciu o podstawowe wska źniki obrazuj ące stan środowiska i dokonuj ące si ę w nim zmiany. Do opracowania raportu nale ży wykorzysta ć mi ędzy innymi: wyniki bada ń prowadzonych w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, informacje zawarte w dokumentach Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie i innych jednostek zajmuj ących si ę zagadnieniami ochrony środowiska na terenie powiatu oraz dane statystyczne. Jednostki samorz ądu terytorialnego b ędą źródłem informacji na temat prowadzonych inwestycji na swoim terenie.

162 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

SPIS RYSUNKÓW I TABEL

Rysunki

Rys. 1. Poło żenie i podział administracyjny powiatu olszty ńskiego...... 6 Rys. 2. Poło żenie powiatu olszty ńskiego na tle granic mezoregionów ...... 8 Rys. 3. Mapa geologiczna powiatu olszty ńskiego ...... 9 Rys. 4. Krajobrazy powiatu olszty ńskiego ...... 10 Rys. 5. Średnie miesi ęczne temperatury powietrza w Olsztynie ...... 11 Rys. 6. Powiat olszty ński na zdj ęciu satelitarnym ...... 13 Rys. 7. Struktura u żytkowania gruntów w poszczególnych gminach powiatu olszty ńskiego w roku 2012 ...... 14 Rys. 8. Liczba ludno ści w poszczególnych gminach (w tys.) i g ęsto ść zaludnienia (os./km 2) ...... 17 Rys. 9. Zmiany liczby ludno ści na terenie powiatu olszty ńskiego w latach 1995-2012 ...... 18 Rys. 10. Udział ludno ści z okre ślonym wykształceniem w grupie ludno ści powy żej 12 lat...... 18 Rys. 11. Struktura zatrudnienia mieszka ńców powiatu olszty ńskiego w ko ńcu 2012 r...... 19 Rys. 12. Źródła utrzymania mieszka ńców powiatu olszty ńskiego w 2011 r...... 20 Rys. 13. Warto ść brutto środków trwałych w przedsi ębiorstwach oraz nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na 1 mieszka ńca w 2012 r. (w PLN) ...... 21 Rys. 14. Gospodarstwa rolne prowadz ące działalno ść rolnicz ą na terenie powiatu olszty ńskiego (według danych PSR 2010) ...... 21 Rys. 15. Zu życie nawozów mineralnych i wapna nawozowego na 1 ha UR w powiecie olszty ńskim w 2010 r...... 22 Rys. 16. Powierzchnia lasów na terenie powiatu olszty ńskiego w latach 2000-2012 ...... 22 Rys. 17. Produkcja sprzedana przemysłu powiatu olszty ńskiego w przeliczeniu na 1 mieszka ńca na tle województwa i kraju w latach 2005 - 2012 ...... 23 Rys. 18. Sie ć hydrograficzna powiatu olszty ńskiego na tle granic dorzeczy ...... 30 Rys. 19. Zlewnie podstawowe wód powierzchniowych w powiecie olszty ńskim ...... 32 Rys. 20. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych cz ęś ci wód płyn ących badanych w latach 2010-2012 w powiecie olszty ńskim...... 33 Rys. 21. Główne zbiorniki wód podziemnych w województwie warmi ńsko-mazurskim ...... 36 Rys. 22. Stopie ń zagro żenia GUPW w powiecie olszty ńskim ...... 38 Rys. 23. Poło żenie powiatu olszty ńskiego na tle granic regionów przyrodniczo-le śnych: ...... 39 Rys. 24. Granice nadle śnictw w powiecie olszty ńskim ...... 41 Rys. 25. Typy siedliskowe lasu w wybranych nadle śnictwach...... 42 Rys. 26. Rozmieszczenie siedlisk mokradłowych w powiecie olszty ńskim ...... 44 Rys. 27. Działy, krainy i podkrainy geobotaniczne w powiecie olszty ńskim i w województwie warmi ńsko-mazurskim ...... 46 Rys. 28. Potencjalna ro ślinno ść naturalna powiatu olszty ńskiego ...... 47 Rys. 29. Rozmieszczenie wybranych złó ż kopalin w powiecie olszty ńskim ...... 51 Rys. 30. Zasobno ść przyswajalnych form makroelementów w glebach u żytków rolnych powiatu olszty ńskiego badanych w latach 2009-2012 ...... 53 Rys. 31. Szkic lokalizacji odcinków dróg krajowych obj ętych opracowaniem map akustycznych w 2011 r. na terenie powiatu olszty ńskiego ...... 57 Rys. 32. Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w powiecie olszty ńskim: ...... 65 Rys. 33. Rozmieszczenie rezerwatów w powiecie olszty ńskim ...... 71 Rys. 34. Obszary chronionego krajobrazu w powiecie olszty ńskim ...... 72 Rys. 35. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe w powiecie olszty ńskim ...... 74 Rys. 36. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach odprowadzane do wód lub do ziemi w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012 ...... 76 Rys. 37. Korzystaj ący z sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej na wsi w powiecie olszty ńskim w 2012 r...... 78 Rys. 38. Mapa obszarów, na których wyst ąpienie powodzi jest prawdopodobne ...... 79 Rys. 39. Struktura emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych (bez dwutlenku w ęgla) w powiecie olszty ńskim w 2012 r...... 82 Rys. 40. Średni dobowy ruch pojazdów silnikowych w 2010 r...... 93 Rys. 41. Plan rozwoju sieci przesyłowej do 2025 r. (stan na 01.01.2012 r.) ...... 96 Rys. 42. Prognoza liczby ludno ści w latach 2010-2030 w województwie i w kraju ...... 116 Rys. 43. Prognoza demograficzna dla powiatu olszty ńskiego na lata 2013-2030 ...... 117

163 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabele

Tabela 1. Powierzchnia jednostek terytorialnych powiatu olszty ńskiego ...... 7 Tabela 2. Średnie roczne temperatury powietrza i sumy opadów w Olsztynie ...... 11 Tabela 3. Średnie miesi ęczne temperatury powietrza w Olsztynie (w stopniach Celsjusza) ...... 11 Tabela 4. Średnie miesi ęczne sumy opadów atmosferycznych w Olsztynie (w mm) ...... 11 Tabela 5. U żytkowanie gruntów w powiecie olszty ńskim ...... 12 Tabela 6. Struktura u żytkowania terenu w poszczególnych gminach powiatu olszty ńskiego (w ha) .... 15 Tabela 7. Liczba mieszka ńców, powierzchnia oraz g ęsto ść zaludnienia w gminach powiatu olszty ńskiego w ko ńcu 2012 r...... 16 Tabela 8. Jeziora w powiecie olszty ńskim ...... 25 Tabela 9. Stan czysto ści jezior badanych przez WIO Ś w powiecie olszty ńskim w latach 2005-2007 .. 27 Tabela 10. Klasyfikacja jezior badanych w powiecie olszty ńskim w monitoringu diagnostycznym w latach 2008-2009 ...... 28 Tabela 11. Charakterystyka jezior powiatu olszty ńskiego, badanych w 2010 i 2012 roku...... 29 Tabela 12. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych cz ęś ci wód płyn ących badanych w latach 2010-2012 w powiecie olszty ńskim ...... 34 Tabela 13. Obiekty małej energetyki wodnej w powiecie olszty ńskim ...... 34 Tabela 14. Projektowane obiekty małej energetyki wodnej w powiecie olszty ńskim ...... 35 Tabela 15. Charakterystyka głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w powiecie olszty ńskim...... 36 Tabela 16. Udokumentowane zasoby geologiczne w powiecie olszty ńskim (stan na 31.12.2012 r.) ... 49 Tabela 17. Wybrane zło ża kopalin w powiecie i ich stan geologiczny na dzień 31.12.2012 r...... 51 Tabela 18. Zawarto ść metali ci ęż kich, WWA, pierwiastków przyswajalnych dla ro ślin oraz pH w 0-20 cm warstwie ornej gleby w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Klebarku Małym w latach 1995-2010 ...... 54 Tabela 19. Charakterystyka badanych odcinków dróg na terenie powiatu olszty ńskiego ...... 58 Tabela 20. Charakterystyka wybranych wska źników nara żenia na hałas na obszarze obj ętym analiz ą akustyczn ą na terenie powiatu olszty ńskiego ...... 58 Tabela 21. Ludno ść eksponowana na hałas na obszarze obj ętym analiz ą akustyczn ą ...... 58 Tabela 22. Długookresowy poziom hałasu w Dobrym Mieście i Barczewie...... 60 Tabela 23. Równowa żne poziomy hałasu oraz warto ści przekrocze ń poziomów dopuszczalnych w Barczewie i Olsztynku ...... 61 Tabela 24. Wykaz akwenów na których obowi ązuje zakaz u żywania jednostek pływaj ących z silnikami spalinowymi ...... 62 Tabela 25. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych wykonanych w latach 2008-2012 na terenie powiatu olszty ńskiego ...... 62 Tabela 26. Obszary prawnie chronione w powiecie olszty ńskim (w ha) wg GUS ...... 63 Tabela 27. Rezerwaty przyrody w powiecie olszty ńskim ...... 69 Tabela 28. Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód lub do ziemi na terenie powiatu olszty ńskiego w latach 2010-2012 ...... 75 Tabela 29. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych odprowadzone do wód lub do ziemi na terenie powiatu olszty ńskiego w 2012 r...... 76 Tabela 30. Emisja zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąż liwych w powiecie olszty ńskim i mie ście Olsztyn ...... 80 Tabela 31. Emisja wybranych zanieczyszcze ń powietrza z jednostek zobowi ązanych do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska (według kategorii opłatowej) w 2012 r...... 81 Tabela 32. Wykaz złó ż na terenie powiatu olszty ńskiego obj ętych koncesjami (stan na 04.06.2014 r.) ...... 84 Tabela 33. Wykaz składowisk odpadów komunalnych zrekultywowanych ...... 85 w okresie realizacji „Programu…” ...... 85 Tabela 34. Zagro żenia dla Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty (wg Standardowych Formularzy Danych), poło żonych w cało ści lub cz ęś ciowo w granicach powiatu olszty ńskiego...... 86 Tabela 35. Potencjalne oddziaływanie na środowisko wodne typowych przedsi ęwzi ęć hydrotechnicznych ...... 90 Tabela 36. Pojazdy i drogi publiczne w powiecie olszty ńskim ...... 93 Tabela 37. Pobór i zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012 ...... 99 Tabela 38. Wodoci ągi oraz zu życie wody w gospodarstwach domowych w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012 ...... 99

164 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Tabela 39. Wodoci ągi i kanalizacja w powiecie olszty ńskim w 2012 r...... 100 Tabela 40. Sie ć kanalizacyjna w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012 ...... 101 Tabela 41. Oczyszczalnie komunalne w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012 ...... 102 Tabela 42. Komunalne oczyszczalnie ścieków oraz ludno ść korzystaj ąca z oczyszczalni w powiecie olszty ńskim w 2012 r...... 102 Tabela 43. Gromadzenie i utylizacja nieczysto ści ciekłych w powiecie olszty ńskim w latach 2010-2012 ...... 103 Tabela 44. Ustanowione aglomeracje wg AKPO ŚK 2010 (stan na 31.12.2012 r.) ...... 103 Tabela 45. Oczyszczalnie ścieków przemysłowych w powiecie olszty ńskim w 2012 r...... 104 Tabela 46. Instalacje zast ępcze do obsługi Regionu Centralnego Zagospodarowania Odpadów Komunalnych ...... 106 Tabela 47. Instalacje regionalne oraz zast ępcze do obsługi Regionu Zachodniego Zagospodarowania Odpadów Komunalnych ...... 107 Tabela 48. Redukcja zanieczyszcze ń powietrza w zakładach szczególnie uci ąż liwych dla czysto ści powietrza w powiecie olszty ńskim ...... 108 Tabela 49. Moc zainstalowana w elektrowniach wykorzystuj ących OZE (stan na 31.03.2014 r.) ...... 109 Tabela 50. Potencjał energetyczny biomasy w powiecie olszty ńskim ...... 109 Tabela 51. Planowane przył ączenia do sieci elektroenergetycznej o napi ęciu wy ższym ni ż 1KV...... 110 Tabela 52. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON ...... 115 w powiecie olszty ńskim w 2013 r...... 115 Tabela 53. Realizacja kierunków działa ń Programu w latach 2013-2016 ...... 129 Tabela 54. Nakłady na środki trwałe słu żą ce ochronie środowiska i gospodarce wodnej w powiecie olszty ńskim w latach 2009 – 2012 (w mln. PLN) ...... 138 Tabela 55. Zadania inwestycyjne realizowane oraz planowane przez samorz ądy w zakresie ochrony środowiska do roku 2017 ...... 138 Tabela 56. Wybrane wska źniki oceny realizacji programu ...... 141

165 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

PI ŚMIENNICTWO

Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych – AKPO ŚK 2010. KZGW, Warszawa 2010 Aktualizacja Programu wyposa żenia aglomeracji poni żej 2000 RLM … woj. warmi ńsko-mazurskie. UM WWM DO Ś, Olsztyn 2010 Banaszak K., Gajda M, Hobot A., Skuza M. K., Stachura – Węgierek A. 2013. Prognoza oddziaływania na środowisko warunków korzystania z wód regionu wodnego Łyny i Węgorapy. Gliwice, 2013 Bank Danych Lokalnych - GUS (http://stat.gov.pl/bdl/) Bilans zasobów złó ż kopalin w Polsce wg stanu na dzie ń 31.12.2012 r. PIG BIP, Warszawa 2013 Biuletyn z działalno ści centrów edukacji ekologicznej w województwie warmi ńsko-mazurskim w 2012 r., FOWJM, OCEE, Olsztyn, 2012 Chmielewski H. 2007a. Jezioro Ła ńskie - Plan Batymetryczny. Wyd. IRS. Chmielewski H. 2007b. Jezioro Pluszne - Plan Batymetryczny. Wyd. IRS. Czuryłowski A., Zalewska T., Karpi ński H., Dmitruk Z. 2011. Wykonywanie pomiarów w Sieci Wczesnego Wykrywania Ska żeń Promieniotwórczych w latach 2011-2012. Etap I. Raport przedstawiaj ący wyniki za rok 2010. IMGW, Warszawa Dzwonkowska D., Godlewska J. 2013. Dobry klimat dla powiatów. Raport z debaty klimatycznej w Olsztynie. Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa Isajenko K., Piotrowska B., Fujak M., Kuczbajska M., Kiełbasi ńska A. 2012. Monitoring st ęż enia 137Cs w glebie w latach 2010-2011. Etap IV. Raport roczny. CLOR, Warszawa Jakimuszko-Bry ś D., Popławski G. 2012. Stan akustyczny środowiska miasta Barczewo w świetle bada ń monitoringowych hałasu komunikacyjnego w 2011 roku. WIO Ś, Olsztyn Karda ś M., Fulara A., Rubel B., Supli ńska M., Adamczyk A. 2013. Monitoring ska żeń promieniotwórczych wód powierzchniowych i osadów dennych w latach 2013-2015. Etap I. Raport roczny. Rok 2013. CLOR, Warszawa Kołodziejczyk U., Bohatkiewicz J., i in. 2009. Ekologiczne zagadnienia odwodnienia pasa drogowego. IBDiM, Warszawa Kondracki J. A., 2009. Geografia regionalna Polski. PWN Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej. Ministerstwo Środowiska, 2003 Loth- Babut K., Wnuk R., Asztemborski B. 2013. Plan Rozwoju Bioenergetycznego Powiatu Olszty ńskiego, Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego, Polska. PromoBio. MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły. Projekt. KZGW Warszawa, 2014 Matuszkiewicz J.M. 2008a. Geobotanical regionalization of Poland (Regionalizacja geobotaniczna Polski), IGiPZ PAN, Warszawa Matuszkiewicz J. M. 2008b. Potential natural vegetation of Poland (Potencjalna ro ślinno ść naturalna Polski), IGiPZ, Warszawa Migaszewski A. i in. 2012. Mapy akustyczne dla dróg krajowych o ruchu powy żej 3000000 pojazdów w województwie podlaskim, warmi ńsko-mazurskim i lubelskim (województwo warmi ńsko- mazurskie). Hydrogeotechnika Sp. z o.o., Kielce Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszcze ń do podło ża. PM Ś IO Ś (www.gios.gov.pl/chemizm2010) Ochrona Środowiska 2010, 2011, 2012, 2013. GUS. Warszawa Ocena jako ści wód jezior badanych w 2012 roku. Komunikat nr 38. WIO Ś w Olsztynie. 2013 Opoczy ński K. 2010. Synteza wyników GPR 2010. Transprojekt–Warszawa Sp. z o.o. (www.gddkia.pl) Plan gospodarki odpadami dla województwa Warmi ńsko - Mazurskiego na lata 2011-2016 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 20017-2022. Urz ąd Marszałkowski Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012 Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Pregoły. MP Nr 55 z 2011 r., poz. 566 Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły. M.P. Nr 49 z 2011 r., poz. 549, Plan rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą na lata 2010-2025. Aktualizacja w zakresie lat 2014-2018. Wyci ąg. PSE, Konstancin-Jeziorna 2014 (www.pse.pl) Popławski G. 2013. Stan akustyczny środowiska miasta Olsztynek w świetle bada ń monitoringowych hałasu komunikacyjnego w 2012 roku. WIO Ś, Olsztyn Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Starostwo Powiatowe w Olsztynie, 2004.

166 Program Ochrony Środowiska Powiatu Olszty ńskiego na lata 2013-2016

Program Ochrony Środowiska Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2015-2018. Urz ąd Marszałkowski Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012 Program rozwoju OZE województwa warmi ńsko-mazurskiego na lata 2013-2020. WMAE, Olsztyn 2013 Program wyposa żenia aglomeracji poni żej 2000 RLM w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji sanitarnej. KZGW, Warszawa 2007 Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2010 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie, 2011 Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2011 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie, 2012 Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2012 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie, 2013 Rocznik statystyczny województwa warmi ńsko-mazurskiego 2013. US, Olsztyn 2013 Ró życki S. 2010. Ocena poziomów pól elektromagnetycznych na podstawie bada ń Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska w 2009 roku. GIO Ś, Warszawa Ró życki S. 2011. Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi. Informator dla administracji samorz ądowej. GDO Ś. Warszawa Rydel J. W., Popławski G. 2009. Pomiary hałasu drogowego w rejonie ulicy Orła Białego w Dobrym Mie ście przeprowadzone w 2008 r. WIO Ś Olsztyn Siebielec G. i in. 2012: Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 2010-2012. IUNG PIB Puławy Sprawozdanie ko ńcowe z realizacji programu ekoenergetycznego województwa warmi ńsko- mazurskiego na lata 2005-2010. WMAE, Olsztyn 2011 Stan sanitarno-higieniczny województwa warmi ńsko-mazurskiego w roku 2013. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsztynie. Olsztyn, 2014 Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 2011 roku na podstawie bada ń monitoringowych. IBL, 2012 Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działa ń (na lata 2006-2013). Ministerstwo Środowiska, 2006 Strategia Rozwoju Kraju 2020. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Warszawa, 2012 System Informacji Przestrzennej o Mokradłach Polski, Zakład Ochrony Przyrody Obszarów Wiejskich, IMUZ Falenty, 2006 r. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zaj ąc M., Zaj ąc A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdy ński Cz. 2012. Ro śliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzgl ędnieniem gatunków inwazyjnych. GDO Ś. Warszawa Uchwała Nr XXXI/614/13 Sejmiku Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 28 pa ździernika 2013 r. w sprawie okre ślenia Programu ochrony powietrza ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu dla strefy miasto Olsztyn Waluga J., Chmielewski H. 1997. Jezioro Wulpi ńskie - Plan Batymetryczny. Wyd. IRS. Wojewódzki plan zarz ądzania kryzysowego województwa warmi ńsko-mazurskiego. WMUW WBiZK, Olsztyn 2010 Województwo Warmi ńsko-Mazurskie - Podregiony Powiaty Gminy. Urz ąd Statystyczny w Olsztynie, 2013 Wo ś A. 1993. Regiony klimatyczne Polski w świetle cz ęsto ści wyst ępowania ró żnych typów pogody. Zesz. IGiPZ PAN. Nr 20 Zalewski T. 2011. Ocena roczna jako ści powietrza w województwie warmi ńsko – mazurskim za rok 2010. WIO Ś, Olsztyn Zalewski T. 2012. Ocena roczna jako ści powietrza w województwie warmi ńsko – mazurskim za rok 2011. WIO Ś, Olsztyn Zielony r., Kliczkowska A. 2012. Regionalizacja przyrodniczo-le śna Polski 2010. Lasy Pa ństwowe. Centrum Informacyjne.

167