ORGAN MEDIALNY POROZUMIENIA POKOLEŃ KRESOWYCH KSI odznaczony Medalem Pro Patria Legitymacja nr. 710 / 12 K R E S O W Y Serwis Informacyjny

PAMIĘTAĆ O KRESACH, O MAŁEJ OJCZYŹNIE PRZODKÓW, Nr. 04/2020 (107), e-miesięcznik NIEZBĘDNIK KRESOWY 2019 TO NIE TYLKO OBOWIĄZEK, ALE ZASZCZYT 1 kwietnia ISSN 2083-9448

Władysław Kochań- Moje Kresy -Zdzi- 364 rocznica „Ślubów Lwowskich” Jana ski „Bomba” cicho- sław Herman cz.2 ciemny, Bohater Wo- Nasz dom stał na niewielkim wznie- Kazimierza łynia sieniu górującym nad niżej położoną 16 listopada 1943 roku akowski od- nad Seretem wsią. Dom był dwuro- dział partyzancki pod dowództwem dzinny, zbudowany na tzw. czwora- cichociemnego kpt. Władysława Ko- kach przy majątku ...... strona 47 chańskiego „Bomby”, przy wsparciu oddziału partyzantki.....strona 26 Pamiętnik kpt. Maria- na Strzetelskiego ...(8) KALENDARIUM Oto ósma część opowieści – pamięt- LUDOBÓJSTWA. nika - napisanego przez brata mojego Kwiecień 1945 rok pradziadka Mariana Strzetelskiego z okresu I wojny światowej. Marian opisuje warunki panujące w jego kompanii w ....strona 49 ROK 2020 ROKIEM strona 27 PROFESORÓW LWOWSKIECH Wołyń po ponad stu- WE WROCŁAWIU letniej niewoli Pisałam już o kilku profesorach kre- W II Rzeczypospolitej Wołyń był sowych z różnych dziedzin. Teraz drugim co do wielkości wojewódz- czas napisać ogólnie o trudnej historii twem, o powierzchni 35 754 km kw. ludzi nauki w...... strona 57 W jego skład .....strona 31 / Śluby lwowskie Jana Kazimierza, fragment obrazu Jana Matejki / Źródło: Domena publiczna Artysta z Kresów „Wielka Boga-Człowieka Rodzicielko i Panno Najświętsza! Ja, Jan Kazimierz, z łaski Syna Twego, Króla „Kresowy BOA” Napoleon Orda królów i Pana mego, i z Twego miłosierdzia król, padłszy do stóp Twoich najświętszych, Ciebie za Patronkę przedostał się przez Nazwisko Napoleona Ordy na 33-tej moją i za Królowę państw moich dzisiaj obieram. (...) „ Ciąg dalszy na stronie 6. polsko-sowiecką Sesji Konferencji Generalnej UNE- „zieloną granicę” SCO w Paryżu zostało wpisane na BOA, to oczywiście nie egzotyczny Listę Pamiętnych Dat (dokument nr W Lublinie Taras Kresy to integralna Nie mogę znieść obo- wąż, ale „Bojowy Odział Armii” ( 33 C/12). Tak w 2007 roku we Fran- Szewczenko dalej część historii jętności Polaków wo- AK/WIN) powstały na przełomie cji obchodzono.....strona 62 uderza w godność W TVP Kultura odcinek Kronos 2 bec zbrodni ukraiń- 1944/1945 r. na terenie Grodzieńsz- Polaków. poświęcony Kresom prowadzący skich bandytów... czyzny. Utworzony rozkazem Wła- BOGURODZICA W dniu 09 marca 2020 r Towarzy- Piotr Nowak rozpoczyna fragmen- Zacytowane w tytule słowa znaleźli- dysława Piekarskiego ...strona 33 DZIEWICA BO- stwo Ukraińskie w Lublinie po raz tem wiersza Beaty Obertyńskiej o śmy w tekście pana Krzysztofa Ma- GIEM SŁAWIENA kolejny zorganizowało czytanie zagładzie domu...... strona 8 deja, prezentowanym.....strona 13 Alfabetyczny spis MARYJA utworów Tarasa Szewczenki na miejscowości z „Bogurodzica Dziewica, Bogiem skwerze jego ...strona 4 Pisarz z Kresów RP Ukraińcy czczą Ban- Kresów Południo- Sławiena Maryja”, najstarszy znany znienawidzony przez derę i jego zbrodnie wo -Wschodnich z zapis tej pieśni pochodzi z początku 364 rocznica „Ślu- komunistów na Polakach roku 1939. Literki XV w. W 1407 r. został zapisany na bów Lwowskich” Ferdynand Antoni Ossendowski Tysiące banderowców na ulicach „E”„F”„G”„H”„I- tylnej wklejce zbioru kazań łaciń- Jana Kazimierza pseudonim Feranto, Mark Czertwan ukraińskich miast. Czcili mordercę ”oraz „J” skich, obecnie wyklejka jest przecho- Potop szwedzki z lat 1655–1660 był – polski pisarz, dziennikarz, podróż- Polaków w rocznicę jego urodzin. strona 37 wywana w zbiorach...strona 64 jedną z najkrwawszych wojen w nik, antykomunista, nauczyciel aka- Ulicami Kijowa, Lwowa i kilku in- dziejach Rzeczypospolitej. Wojska demicki, działacz polityczny, nauko- nych miast Ukrainy przeszły marsze Karola X Gustawa...strona 6 wy i społeczny.....strona 9 poświęcone...... strona 22 Zdrowych Świąt Wielkiej Nocy Związek Ukraińców Lwowskiego bande- Z cyklu Wędrówki życzy redakcja W Polsce złożył na ryzmu politycy nie po Kresach -Włady- mnie doniesienie do widzą sław Sitkowski. prokuratury Rada Obwodowa we Lwowie za- W ostatnich dniach ukazał się smut- Zostałam wezwana na komisariat żądała usunięcia posągów lwów z ny nekrolog. Z głębokim żalem za- policji na przesłuchanie w sprawie, Cmentarza Obrońców Lwowa (Orląt wiadamiamy, że w dniu 26 marca o której śledczy nie chcieli mówić Lwowskich)...... strona 11 2020 roku swą ....strona 23 przez telefon. ....strona 7 Królewskie dary Specjalny tryb Oderwane od rzeczy- rzucał Siemiradzki.. otrzymał numer wistości, w oparach Maria Gerson Dąbrowska w książce P13N144op absurdu korzenie zła „Polscy artyści” wspomina ważne Specjalny tryb otrzymał numer znowu wypuszczają wydarzenia z biografii Henryka Sie- P13N144op Dlaczego to słowo swoje pędy w Rzecz- miradzkiego. Dom państwa Siemi- „zdumienie”? – ks. Prałat Zdzisław pospolitej Polskiej. radzkich gromadził Polaków, którzy Peszkowski zacytował Tryptyk Jeżeli ktoś myśli że przygnieciony przebywali na dalekich kresach. Pol- Rzymski w modlitwie z Rodziną gruzem Raichstagu nazizm nigdy już skich oficerów, którzy w „rosyjskiem Katyńską na spotkaniu we Wrocła- nie ujrzy dziennego ...... strona 7 wojsku służbę...... strona 12 wiu w 2006 roku....strona 25 1 kwietnia - strona 2 AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE www.ksi.btx.pl Odszedł na wieczną wartę Odszedł Emil Karewicz wielki aktor rodem por. Józef Chorążyczewski z Wilna ps. „ Krater” Redakcja Grzegorz Naumowicz

Józef Chorążyczewski ps. Krater urodził się 17.02.1920 r. w nie- wielkiej wsi Perespa położonej w gminie Antonówka w powiecie sarneńskim. Przed wybuchem wojny pracował na roli, w tym kie- runku do 1939 r. kształcił się w Dorotyckiej Szkole Rolniczej. Po wymordowaniu w dniu 9 lutego 1943 r. polskiej kolonii Parośla w Perespie utworzono samoobronę, na czele której stanął Franci- szek Chorążyczewski. Jednym z członków samoobrony został Jó- zef, który wkrótce został uzbrojony przez sarneńską konspirację w Z ogromnym smutkiem przyję- im. S. Jaracza i Teatrze Nowym. karabin. liśmy wiadomość, że w wieku Od 1962 związany z Warszawą, 97 lat, 18 marca 2020 r, zmarł występował w teatrach: Ateneum, Brał czynny udział w ochronie polskiej ludności. W trakcie jednej z wybitny aktor teatralny i filmo- Dramatycznym i od 1967 Ludo- akcji samoobrony idącej z pomocą zaatakowanej przez UPA kolonii wy, Emil Karewicz. Urodzony wym (w 1975 przemianowanym Stachówka został ranny. 13 marca 1923 r. w Wilnie tam na Nowy). Zagrał również w bar- W lipcu 1943 r. wraz z pozostałymi członkami perespiańskiej samo- też rozpoczął karierę aktorską w dzo wielu filmach pozostawiając obrony wstąpił do tworzonego pod dowództwem por. cc. Władysła- tamtejszym Teatrze Małym, gdzie w pamięci widzów wielki kunszt wa Kochańskiego ps. Bomba, Wujek oddziału partyzanckiego AK. zagrał rolę Małpy w Kwartecie I. aktorski. Dla przykładu zamiesz- Jako szeregowych żołnierz przeszedł cały szlak bojowy oddziału, Kryłowa. W czasie II wojny świa- czone zdjęcie pochodzi z filmu brał udział w walkach pod Folwarkiem-Osty, Małyńskiem, Kleso- towej walczył w 2 Armii WP. Po „Krzyżacy” gdzie zagrał nieza- wem, Moczulanką, Rudnia Lwą i Horodźcem. Przez cały okres służ- wojnie ukończył Studio Drama- pomniana rolę króla Jagiełły. Na by w oddziale był przydzielony do III plutonu dowodzonego przez tyczne. Grał na scenach łódzkich: emeryturę przeszedł w 1983 r. sierż. Antoniego Gradowicza ps. Grabek wchodzącego w skład II kompanii dowodzonej przez ppor. Feliksa Szczepaniaka ps. Słucki. Dalsze losy Józefa Chorążyczewskiego były związane z 27 Wołyń- ską Dywizją Armii Krajowej. W styczniu 1944 r. oddział Włady- sława Kochańskiego wszedł w skład I samodzielnego batalionu 45 Odszedł Wielki pp dywizji, dowodzonego przez por. cc. Franciszka Pukackiego ps. Gzyms. Polak W jego szeregach Krater przeszedł cały szlak bojowy, aż do rozbro- Redakcja jenia dywizji przez oddziały sowieckie w lipcu 1944 r. Brał udział m. in. w bojach pod Oździutyczami, Hołobami, Turopinem, Pu- stynką i Jagodzinem. 20 maja podczas przeprawy przez Bug został ranny. Po rozbrojeniu dywizji Józef ukrył się we wsi Pożóg koło Puław, gdzie wkrótce aresztowali go Sowieci. Po wojnie związał się ze Świebodzinem, gdzie aktywnie działał m. in. w organizacjach kombatanckich. Odszedł na wieczną wartę równo miesiąc po set- nych urodzinach (17.03.2020 r.).

Zaskoczyła nas smutna wiado- 1959 roku po premierowym wy- mość: wybitny kompozytor konaniu utworów „Strofy, Ema- Krzysztof Penderecki zmarł nacje oraz Psalmy Dawida „ na w niedzielę, 29 marca 2020r. festiwalu Warszawska Jesień. Po- Urodził się 23 listopada 1933 r. wszechne uznanie przeniosła mu w Dębicy między Krakowem i kompozycja „Tren” na orkiestrę Lwowem, ale Lwów był miastem smyczkową, poświęcona ofiarom bardzo „bliskim” dla jego rodzi- ataku atomowego na Hiroszimę, ny. „ Przyjeżdżałem tutaj ( do oraz chóralne dzieło „Pasja we- Lwowa-red) od 2 roku życia aż dług św. Łukasza”. Jego pierwsza do rozpoczęcia wojny, kiedy mia- opera, „Diabły z Loudun „, zo- łem niecałe 6 lat „- powiedział w stała premierowo wystawiona w jednym z wywiadów. Pochodził z Hamburgu i Stuttgarcie w 1969 rodziny wielokulturowej, bab- roku. Począwszy od połowy lat cia była Ormianką ze Stani- 70. styl kompozytorski Penderec- sławowa (dzisiaj Iwano-Fran- kiego zmienił się, a jego pierwszy kiwsk), dziadek był Niemcem. koncert skrzypcowy skupił się na Rodzina ojca mieszkała koło półtonie i trytonie. W latach 80. Rohatyna w małej miejscowo- powstało jego chóralne dzieło ści Tenetniki. Penderecki stu- „Polskie Requiem „. Był profe- diował kompozycję w Państwo- sorem i rektorem Akademii Mu- wej Wyższej Szkole Muzycznej zycznej w Krakowie, członkiem w Krakowie (obecnie Akademia Polskiej Akademii Umiejętności. Muzyczna w Krakowie), gdzie po W 2012 roku dziennik „The Gu- uzyskaniu dyplomu podjął pracę ardian” nazwał go „najprawdo- nauczyciela akademickiego. Po podobniej największym żyjącym raz pierwszy zdobył rozgłos w polskim kompozytorem”. www.ksi.btx.pl AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE 1 kwietnia 2019 - strona 3 Koncert patriotyczno-kresowy w Przemyślu - zrzutka Sztafeta pokoleń z Dębna Redakcja w działaniu Antoni Dąbrowski

Indywidualny numer konta banko- historii fundacja WOŁYŃ PAMIĘ- wego tej zrzutki 16 1750 1312 6886 TAMY poprzez muzykę chce przy- 7209 7483 4801 Celem zbiórki jest ciągnąć młodzież, która musi poznać zebranie funduszy na koncert patrio- PRAWDĘ o swoich zamordowanych tyczno-kresowy poświęcony głów- bestialsko Rodakach! Jesteśmy winni nie ukraińskiemu ludobójstwu na naszym męczennikom PAMIĘĆ i Polakach na Wołyniu i w Małopolsce obronę przed KŁAMSTWEM, któ- Wschodniej w latach 1939-1947, te- re chce na nowo napisać historię!!!! matowi bohaterskiej obrony Lwowa „nie o zemstę lecz o pamięć i prawdę i utraconemu polskiemu dziedzictwu wołają ofiary” Osoby zainteresowa- na kresach. W obliczu ukraińskiego nie współpracą proszone są o kontakt fałszu oraz nie nauczania w szkołach na email biuro@fundacjawolynpa- polskich dzieci o tej bolesnej dla nas mietamy.pl

Film . wpływ na realizacje i powstanie Pamięć w Szczecinie oddział w Przejście graniczne w Me- ”Ocaleni od zapomnienia„ tego filmu mieli : p. Danuta Skal- Dębnie składa gorące podzięko- powstał pod patronatem Sto- ska red. Radia Katowice audycji wania realizatorom tego filmu za dyce jednak zamknięte warzyszenie Kresy Wschodnie Lwowska Fala , prof. Sławomir przywracanie pamięci narodowej Dziedzictwo i Pamięć oddział w Nicieja, .prof. Czesław Partacz,, w Polsce o tych tragicznych wy- Redakcja za Życie Podkarpackie Dębnie. Pragniemy podkreślić że dr Lucyna Kulińska . którzy darzeniach na Kresach. Można go Mimo informacji, realizatorzy filmu to potomkowie podczas spotkania w Dębnie z oglądać na: https://www.youtube. która pojawiła się Kresowian z Małopolski Wschod- mieszkańcami wpłynęli na decy- com/h?v=1jwB6Hksvb0&t=- na fanpage’u na niej mieszkający obecnie w Dęb- zje młodego pokolenia potom- 122s&fbclid=IwAR1xg8nOyMfS Facebooku Mi- nie : Krystian Dobropolski z woj. ków Kresowian do zrealizowa- qT5FxVJ6pTorISxRpZcCYTtym- nisterstwa Spraw tarnopolskiego oraz Marcin Pech nia tego filmu. Stowarzyszenie JXyUNC06gf_3oG7l_oIQmg Wewnętrznych z woj. stanisławowskiego. Duży Kresy Wschodnie Dziedzictwo i i Administracji wczoraj, 26 marca br., do otwarcia dla ruchu pie- szego przejścia granicznego w Ukraińska telewizja: Medyce nie doj- dzie. Jedynym dostępnym dla Cały czas jedynym przejściem obywateli Ukrainy, wracających granicznym, przez które oby- Przemyśl jest ukraiński! do kraju jest przejście graniczne watele Ukrainy mogą wrócić do w Korczowej. domu jest Korczowa. Sytuacja Redakcja za prawy.pl [Przejście graniczne w Medyce tam jest bardzo trudna, choć pol- Propagandowe wcielanie Przemy- jednak zamknięte] skie służby graniczne pracują na śla w skład Ukrainy, na przekór fot. Bartłomiej Pacek pełnych obrotach. W ciągu ostat- wzrostowi „wielkiej przyjaźni” niej doby odprawiono 1 tys. 600 Na przejściu granicznym w Kor- polsko-ukraińskiej oraz kolejnych czowej wciąż są tłumy obywateli osób. Sznur samochodów ciągnie Ukrainy, chcących wrócić do oj- się na 2 kilometry. Wielu obywa- przejawów pomocy temu pań- czyzny. teli Ukrainy koczuje w okolicach stwu, nie tylko nie słabnie, ale 26 marca br. odbyła się wide- granicy druga dobę. wręcz przybiera na sile. okonferencja wiceministra Bar- 27 marca br. w siedzibie Komen- dy Miejskiej Policji w Przemyślu tosza Grodeckiego, ambasadora Nacjonalistyczne ukraińskie wła- Ukrainy w Polsce Andrija Desz- odbyła się kolejna wideokon- czycy, wojewody podkarpackiego ferencja, tym razem z udziałem dze nie tylko udają, że nic się w Ewy Leniart, komendanta głów- wojewody podkarpackiego E. Le- tych kwestiach nie dzieje, ale i nego Straży Granicznej gen. dyw. niart, prezydenta Przemyśla Woj- tego samego oczekują od władz SG Tomasza Pragi oraz komen- ciecha Bakuna, starosty przemy- polskich. Co więcej, poszczególne skiego Jana Pączka, komendanta danta Bieszczadzkiego Oddziału głosy z Ukrainy wydają się mieć SG gen. bryg. SG Roberta Ro- BiOSG gen. bryg. SG R. Rogoza oraz zastępcy komendanta miej- tupet rozliczania polskich elit z formowała, że delegacja jednego z tu przytaczać więcej. goza. Najważniejsze ustalenia to: ukraińskich towarzystw zwącego utrzymanie stałego transportu dla skiego policji w Przemyślu komi- tej polityki. Na efekty nie trzeba Nie ma to jednak sensu, nie tylko obywateli Ukrainy na przejściu sarza Janusza Kiszki. Zapadała na było długo czekać. Zanim jeszcze się „Nadsanie” odwiedziła „et- ze względu na bezsens udowad- granicznym w Korczowej, utrzy- niej decyzja o tym, że jednak nie odezwała się telewizja, jak podał niczną ukraińską ziemię” [Sic!]. niania faktu analogicznego do dojdzie do otwarcia dla ruchu pie- manie możliwie stałych, dedyko- portal reporters.pl „Znany kijow- Ta „ziemia odeszła do Polski” tego, że człowiek nie jest wiel- wanych połączeń kolejowych na szego przejścia w Medyce. Po wideokonferencji, władze ski adwokat, działacz społeczny według komentatorki. Pytanie, błądem. Dla ludzi tworzących ów Ukrainę oraz otwarcie dla ruchu skąd odeszła, bo składzie państwa pieszego przejścia w Medyce. województwa, miasta i stra- i ekspert rządowy Ołeksij Kurin- program nie ma to bowiem żadne- Dzień wcześniej (25 marca br.) ży granicznej zaapelowały, aby nyj związany z nacjonalistyczną ukraińskiego nigdy się nie znajdo- go znaczenia. Został on zrobiony pojawiła się informacja o całko- wszyscy, którzy nie muszą w naj- Partią Swoboda zapowiedział, że wała? Mało tego, nigdy też takie pod konkretną politykę prania bliższych godzinach kierować się witym zamknięciu dla ruchu pa- rozpocznie pracę nad ustawą za- państwo nie zaistniało. Nawet w Ukraińcom mózgów. Oglądając go sażerskiego swoich granic przez na przejście graniczne w Korczo- wej, pozostali w obecnym miej- wierającą roszczenia terytorialne składzie efemerydy, jakim była dowiemy się, że Przemyśl stanowi ukraiński rząd, przekazana przez Zachodnioukraińska Republika premier Ukrainy Denysa Szmy- scu zamieszkania. wobec Polski. Jeśli dokument ten wielosetletnią (także i teraz) ostoję hala. Oczywiście w związku z Jak poinformowała rzecznik pra- zyska poparcie w Radzie Najwyż- Ludowa w praktyce miasto to nie i twierdzę ukraińskości… Trudno rozprzestrzenianiem się korona- sowy wojewody podkarpackiego szej to władze w Kijowie będą znalazło się faktycznie na dłuższy to nawet komentować, ponieważ Małgorzata Waksmundzka-Sza- wirusa SARS-CoV-2. Zakaz ma zobligowane wystąpić do Polski moment w rękach ukraińskich, bo nacjonaliści ukraińscy chcą stwo- wejść w życie w nocy z piątku rek, Ewa Leniart – w związku z panującą sytuacją – poleciła swo- o „zwrot” terytorium dawnego Polacy na to nie pozwolili. Tak- rzyć „swój” naród i najwyraźniej (27 marca br.) na sobotę (28 mar- że Lwów nie został nigdy przez ca br.). Obowiązujące obecnie im służbom zorganizowanie na- „ukraińskiego” Księstwa Halicko zaczęli to robić od podstaw. Kon- ograniczenia dotyczą regularnego pojów, kanapek oraz sanitariatów – Wołyńskiego z XIII w. w postaci Ukraińców o własnych siłach opa- kretnie od pisania legend, a te ruchu pasażerskiego: autobuso- dla osób, które przybyły na grani- tzw. Zakerzonia, czyli Chełmsz- nowany, a od strony Przemyśla sprawdzalne być nie muszą. wego, lotniczego, kolejowego i cę. Lokalni przedsiębiorcy zorga- nadeszła dlań pomoc. Ówcześni To wszystko już było. nizowali możliwość zakupu cie- czyzny, Przemyśla, Jasła, Rzeszo- wjazdu cudzoziemców. ukraińscy wojskowi wiedzieli, https://prawy.pl/35975-ukrainska- Medyka jednak zamknięta płych posiłków. Straż Graniczna wa, Białej Podlaskiej, a być może realizuje zadania w taki sposób, nawet Lublina, jako „ukraińskich że nieopanowany Przemyśl jest telewizja-przemysl-jest-ukrainski To kłóci się z faktem ponadty- /?fbclid=IwAR2YG1oUZsiDwuZ sięcznego tłumu osób, oczekują- aby jak najsprawniej prowadzić ziem etnicznych”. zagrożeniem dla planu zdobycia cych na powrót do swojego kraju. odprawę. Lwowa. Argumentów można by T6H7Ef4wg4zV1nE1iG7rfgpycF Ukraińska telewizja (link) poin- RNcibgG0bukslcJx7s 1 kwietnia - strona 4 AKTUALNOŚCI - WYDARZENIA - INFORMACJE www.ksi.btx.pl W Lublinie Taras Szewczenko dalej uderza w godność Polaków. Zdzisław Koguciuk W dniu 09 marca 2020 r Towa- zbrodniarzom i oprawcom ludno- macie zrobić nie możemy dlatego: rzystwo Ukraińskie w Lublinie ści polskiej. Przytoczyłem panu po raz kolejny zorganizowało wicemarszałkowi słowa z hajda- APELUJĘ DO KRESOWIAN, czytanie utworów Tarasa Szew- maków „ (... machnął nożem – I ŚRODOWISK KRESOWYCH, czenki na skwerze jego imieniem dziatki nie żyją. Syny moje, syny LUDZI NAUKI, ABY PODEJ- w Lublinie. W spotkaniu wzięło moje ! czemu wy maleńcy! Cze- MOWALI WSZĘDZIE GDZIE udział 39 osób, które reprezen- mu wroga wy nie rżnęli ? Matki JEST TO MOŻLIWE TEMAT towali ukraińską społeczność nie zabili, Tej przeklętej kato- „ POEZJI Tarasa Szewczenki miasta, w tym siedmioro dzieci liczki, co was porodziła ? ) ” że ODNOSZĄCEJ SIĘ DO PO- w wieku szkolnym oraz ośmiu jest tutaj mowa o wymordowaniu LAKÓW”. Wydawnictwo „Po- ukraińskich żołnierzy z wielona- własnych dzieci tylko dlatego że ligraf ” w dniu 30 września 2019 rodowej brygady stacjonującej zostały ochrzczone po katolicku. r wydało książkę „Hajdamacy” w w Lublinie. Był obecny również Tak się działo w okresie zbrodni przekładzie Leonarda Sowińskie- Artem Valah Konsul Generalny wołyńskiej gdzie mąż Ukrainiec go, gdzie obszerną przedmowę Ukrainy w Lublinie oraz Zbi- był zmuszany do zabicia żony napisała dr Lucyna Kulińska, lecz jest to kropla ukazująca jak strasz- gniew Wojciechowski wicemar- Polki i własnych dzieci, wzór do / Czytano Hajdamaków ne treści niesie w sobie dzieło szałek województwa lubelskiego. takiego postępowania był czer- Przewodniczącym zgromadzenia pany przez banderowców z po- Szewczenki. Dzieło ukazujące publicznego był Andrij Saweneć ezji Szewczenki. I dzisiaj przed- pogardę z jaką wieszcz narodowy Sekretarz Towarzystwa Ukraiń- stawiciel władzy województwa Ukrainy odnosił się do Polaków i skiego w Lublinie. Na powyższe lubelskiego uczestniczy na tego był Polakom wrogi. Dzieło które czytanie udałem się z siedmioma rodzaju zgromadzeniu - to jest karmi młodych Ukraińców niena- osobami deklarujących pochodze- hańba. Wicemarszałek mówił, że wiścią do Polaków. Dzieło które nie kresowe. Posiadaliśmy baner jest również przeciwny bande- jest antypolskie, antykatolickie ze strofami Tarasa Szewczenki z rowcom i że jest za pojednaniem ale również głęboko patologiczne. poematu „Hajdamacy” - „ Więc obu narodów. Tylko czy obecność To Szewczenko nadał kult hajda- szanujcie się, złe Lachy wściekłe tutaj to właściwe narzędzia wice- makom czyli pijackim rabusiom psy: -wytracać”. marszałka do pojednania narodów i zbrodniarzom nazwę patriotów, Polski i Ukrainy bo mam ogrom- obrońców ludzi uciśnionych i Po przywitaniu się z organizato- ne wątpliwości. Nadmieniam że biednych, obrońców prześlado- rami zgromadzenia ustawiliśmy do Rady Miasta Lublin został w wanej religii. baner na skwerze i zwróciłem się dniu 09 marca 2016 r złożony z prośbą abym również mógł wniosek o zmianę nazwy tego Zwracam się z prośbą aby mój przeczytać kilka słów poezji Ta- skweru. Dokonując zmiany chcia- Apel potraktować z całą powagą rasa Szewczenki. Wówczas pan no uhonorować tych Ukraińców, wobec następującego zagrożenia. Artem Valah - Konsul Generalny którzy podczas ludobójstwa na Reprezentujący Towarzystwo / Protest - nie chcemy Szewczenki w Lublinie Ukrainy w Lublinie rozkazał nam Wołyniu ratowali Polaków i wielu Ukraińskie, Andrij Saweneć, po- opuszczenie skweru bo inaczej za ten heroiczny czyn przepłaciło wiedział, że Szewczenko powi- zadzwoni po policję. Nie minęło życiem. Niestety w dniu 30 maja nien jednoczyć nasze narody i dwie minuty a policja była już 2019 r głosami Klubu Radnych ma również ogromne znaczenie obok nas oznajmiając, że zgro- Prezydenta Krzysztofa Żuka, któ- dla Polaków. Proszę zauważyć madzenie jest legalne, posiadają rzy posiadają w Radzie Miasta jakich medialnych manipulacji wszelkie zgody i mamy opuścić większość wniosek został odrzu- się używa jaką chce się stworzyć skwer. Nie pomogły tłumaczenia, cony. Czyli w naszym mieście narrację wciągnięcia Szewczenki że przyszliśmy również w celu musimy dalej słuchać wytworów do pojednania Polsko - Ukraiń- czytania poezji Tarasa Szewczen- tego poety który daje wskazówki skiego. Zmierza to do tego aby ki, oficjalne zaproszenie było na do mordowania wszystkiego co Polacy i Ukraińcy jednoczyli się stronach Towarzystwa Ukraiń- Laskie, musimy znosić czytania pod hajdamackim sztandarem, skiego w Lublinie. Policja spisała które z pogardą odnoszą się do który przyniósł okrutną śmierć nasze dane osobowe i rozkazała Polaków, musimy znosić czy- 200 tysięcy ludności polskiej, nam opuszczenie skweru. Nie tania które uderzają w godność bezbronnym dzieciom, kobietom wolno było nam być świadkami Polski i w pamięć ofiar mordów i starcom, przyniósł spalone wsie jakie treści poezji Szewczenki inspirowanych jego utworami. Na i miasta. I Polskie Radio Lublin są tutaj czytane. Pani redaktor, powyższym zgromadzeniu była powieliło tą narrację. Przecież to której nie znam a której zdjęcie obecna TVP Lublin, która odmó- jest rzeczą straszną i porażającą i załączam (jest w białej czapce) wiła nagrania z nami nawet kilka coś takiego nie wymyślili by na- - oświadczyła mnie że na spotka- słów. Obecne było Polskie Radio wet najwięksi fachowcy od pro- niu czytano Hajdamaków. Czyli Lublin gdzie pani redaktor prze- pagandy minionej epoki. Ukraińcy legalnie plują w twarz prowadziła ze mną rozmowę - nic Polakom w ich Ojczyźnie. W na- z moich słów nie zostało wyemi- Zdzisław Koguciuk / Hańba - Marszałek na czytaniu Szewczenki szym mieście być może czytano towane. Kresowianie w Lublinie takie fragmenty poematu: „ W podjęli decyzję, że będą rozdawać jarzmie u Lacha … Biada! Bia- ulotki ukazujące z jaką pogardą da!”, „ Ni Lacha, ni Żyda – glos odnosi się do Polaków wieszcz zagrzmi Kozaczy”, „Męki La- narodowy Ukrainy. Ulotki będą chom męki ! Męki straszne nie- rozdawane wśród własnych ro- wymowne, By aż piekło drgnęło dzin z prośbą o przekazanie dalej !”, „ Morduj Lacha znowu”. Jest oraz wrzucane do skrzynek pocz- haniebnym, że na czytaniu poezji towych. Jaki będzie to zasięg nie Tarasa Szewczenki był obecnie wiem ale wiem, że potrzeba coś urzędujący wicemarszałek Woje- robić i nie można siedzieć bez- wództwa Lubelskiego Zbigniew czynnie gdy Polakom w ich wła- Wojciechowski, wybrany 9688 snym domu pluje się w twarz. glosami do Sejmiku Wojewódz- twa również głosami kresowian. Potrzeba budzić świadomość Po- Podczas udawania się do samo- laków poprzez ukazywanie praw- chodu pana wicemarszałka pod- dziwego oblicza wieszcza naro- szedłem do niego i powiedziałem, dowego Ukrainy odnoszącego się że jestem zszokowany obecnością do Polaków, który posiada tyle jego na tym zgromadzeniu. Po- placów, skwerów i ulic w naszym wiedziałem że Taras Szewczen- kraju. ko w swojej poezji używał anty- polskiej retoryki, nadawał kult W Lublinie nic więcej w tym te- / Ta Pani Redaktor mówiła -czytano Hajdamaków www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 5 Z prasy polonijnej Ocaleni od zapomnie- W podziękowaniu Polakom na nia: Władysław Drozd- Wschodzie MONITOR WOŁYŃSKI MONITOR WOŁYŃSKI «Wizyty w domach Polaków są wyrazem wdzięczności wobec tych, którzy dla polskiej spo- łeczności robią albo zrobili coś wyjątkowego. To są wzruszające spotkania» – powiedział Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Adam Kwiatkowski. W dniach 24–25 lutego prezy- dencki minister przebywał z wizy- tą na Wołyniu. Podczas wizyty towarzyszyli mu: Pani Julia Altyńska-Grodec- ka, Dyrektor Biura Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą w Kancelarii Prezydenta RP oraz Pan Wiesław Mazur, Konsul Ge- neralny RP w Łucku. Minister Adam Kwiatkowski wraz z dele- gacją odwiedził siedzibę polskiej W cyklu publikacji o polskich 22 marca 1940 r. Władysław firmy «Stomil» w Równem oraz ramach Akcji Pomocy Polakom mieszkającym tu od setek lat nauczycielach represjonowanych Drozd trafił do więzienia NKWD ukraińsko-polskie przedsiębior- na Wschodzie przekazana została Polakom za to, że w najtrudniej- przez władze sowieckie w latach w Równem. Podobnie jak wielu stwo «Modern-Expo» w Łucku. pomoc materialna w postaci arty- szych czasach trwali w polskości, 1939–1941 proponujemy Czytel- innych, został aresztowany na Gościł także u polskich rodzin w kułów spożywczych, chemii go- z drugiej zaś chcemy zapewnić nikom «Monitora Wołyńskiego» skutek donosu. Akt oskarżenia Równem i Maniewiczach, spo- spodarczej, a także odzież, obuwie ich, że wszyscy jesteśmy jednym szkic biograficzny o Władysła- brzmi następująco: «Oddział nr tkał się z uczniami i nauczyciela- i artykuły sanitarne. narodem, tworzymy wspólnotę wie Droździe, nauczycielu z 3 Zarządu Państwowego Bezpie- mi uczącymi języka polskiego w Rozmowa z Sekretarzem Stanu w i że mogą oni liczyć na Państwo Równego. czeństwa NKWD w Obwodzie ukraińskiej Szkole Ogólnokształ- Kancelarii Prezydenta RP odbyła Polskie. Dzisiejszy dzień spędzi- Rówieńskim otrzymał informa- cącej nr 15 w Równem oraz z się pod koniec pierwszego dnia liśmy w Równem, ale przed nami Władysław Drozd urodził się 22 cję o tym, że nauczyciel szko- lokalnymi władzami. W trakcie jego wizyty na Wołyniu. jeszcze spotkanie z Polakami w maja 1901 r. we wsi Maksymo- ły nr 9 w Równem Władysław wizyty złożył kwiaty na grobach – Pan Minister gości na Ukrainie Maniewiczach oraz w Sokole z wice (obecnie rejon Samborski w Drozd s. Jana prowadzi defety- legionistów w Równem i w Ma- w ramach IV edycji «Akcji Po- Oleksandrą Wasejko, której rodzi- obwodzie lwowskim). styczną agitację kontrrewolucyj- niewiczach oraz pod pomnikiem mocy Polakom na Wschodzie» na była zaangażowana w ratowa- ną przeciw układowi istnieją- Polaków zamordowanych w Kancelarii Prezydenta RP, odby- nie Polaków na Wołyniu w 1943 r. W aktach śledztwa nie ma infor- cemu w ZSRR i wie o istnieniu Ostrówkach. Spotkał się również wającej się pod patronatem Pary Pani Wasejko została uhonorowa- macji o jego rodzicach, dowia- kontrrewolucyjnej podziemnej z polską społecznością w kościele Prezydenckiej. na przez Prezydenta RP Andrzeja dujemy się natomiast, że Wła- organizacji powstańców…» św. Piotra i Pawła i Miłosierdzia – Poprzez naszą obecność tutaj, w Dudę medalem Virtus et Frater- dysław miał trzech braci: Jana Bożego w Równem oraz w ko- ramach «Akcji Pomocy Polakom nitas. Złożymy także kwiaty pod (ur. w 1905 r.), który w czasie W czasie rewizji w mieszkaniu, ściele pw. Zesłania Ducha Świę- na Wschodzie», z jednej strony pomnikiem Polaków zamordowa- prowadzenia przez funkcjonariu- przed aresztowaniem Władysła- tego w Maniewiczach, gdzie w pragniemy wyrazić wdzięczność nych w Ostrówkach. [...] szy NKWD postępowania wobec wa, jego żona Stanisława próbo- Władysława mieszkał w rejonie wała zniszczyć kartkę z odręcznie rohatyńskim w obwodzie stani- napisanym tekstem. Funkcjo- sławowskim, Bronisława (ur. w nariusze NKWD zauważyli to Huciańskie opowieści: Wojna, woj- 1907 r.) mieszkającego wówczas i wyrwali z jej rąk podartą już w Sanoku i Józefa (ur. w 1916 r.) kartkę. Zawartość tekstu określili zamieszkałego w Samborze. jako «kontrrewolucyjno-nacjo- sko i nieszczęsne pieniądze W latach 1918–1922 Władysław nalistyczną». Później podczas Drozd uczył się w Samborskim przesłuchania Stanisława powie- MONITOR WOŁYŃSKI Seminarium Nauczycielskim. działa, że rękopis otrzymała od Przed domem sołtysa Huty Ste- Do Równego przeprowadził się nauczycielki Roberty Chłyndow- pańskiej Marcela Lipińskiego stał w 1931 r. ze wsi Berehy w gmi- skiej (w niektórych dokumentach maszt, na którym powiewała fla- nie Młynów w powiecie dubień- jej nazwisko zostało zapisane ga państwowa. Dom niczym nie skim, gdzie był kierownikiem jako Chłynowska). wyróżniał się od pozostałych, był szkoły podstawowej (obecnie wprawdzie nowy, ale kryty słomą. rejon młynowski w obwodzie ró- Było to wezwanie do Polaków, Czerwona tabliczka z napisem «Soł- wieńskim). aby nie tracili nadziei na to, że tys» informowała, kto w nim miesz- Polska już niedługo odzyska ka. W Równem Władysław Drozd niepodległość. Na pytanie śled- mieszkał przy ulicy Szarej 15. czego, w jakim celu Roberta Izba sypialna z łóżkami i stołem słu- Razem z żoną Stanisławą (c. Pio- Chłyndowska dała jej ten doku- żyła za biuro. Na ścianie przy kru- tra, ur. w 1905 r. we wsi Rudka ment, Stanisława odpowiedziała: cyfiksie wisiało godło państwowe, w powiecie dubieńskim, obecnie «Osobiście poprosiłam Chłyn- Orzeł w koronie, a niżej portrety rejon demidowski) miał dwie dowską o to, żeby dała mi ten do- Piłsudskiego, Rydza-Śmigłego i córki – Helenę (ur. w 1924 r.) i kument jako pamiątkę o Polsce». samego sołtysa w mundurze orkie- Barbarę (ur. w 1937 r.). Po usta- Według kierownika części go- stry wojskowej Armii Carskiej 397 nowieniu radzieckiej władzy spodarczej szkoły nr 9 Mikołaja Pułku Piechoty (ta jednostka w skła- pracował jako nauczyciel języ- Żolego, który był świadkiem w dzie 100 Dywizji Piechoty w 1916 r. ka ukraińskiego w szkołach nr sprawie Władysława Drozda, szturmowała Kostiuchnówkę). zaściankowe, szlacheckie wsie Stydynia i Stepania. Trzeba było być 9 i nr 13. W aktach śledztwa nie aresztowany nadużywał alkoho- Maszt przed domem tuż przy dro- tworzyły jakby jedną nierozłączną mieszkańcem, aby znać przynależ- ma wiadomości o tym, w której lu, zdarzało się, że nietrzeźwy z rówieńskich szkół pracował do przychodził na lekcje. dze do Omelanki przez wielu uwa- całość. Rozdzielone były jednak ność konkretnych domów do danej września 1939 r. żany był za granicę wsi. Wiekowe, przynależnością do różnych gmin: wsi. [...]

Umieść nasze logo w swojej gazecie, my umieścimy Twoje w TYM miejscu

[email protected] 1 kwietnia - strona 6 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl 364 rocznica „Ślubów Lwowskich” Jana Kazimierza Bogusław Szarwiło ...dokończenie ze strony1 natorami złożył uroczyste ślubo- królestwa mego, aby to, co przy- dom. Ponieważ oddziały zawo- 1765 r. na stałe do katedry łaciń- wanie. Tuż przed „Agnus Dei” Jan rzekam, od ludów moich dopełnio- dowe nie były w stanie pokonać skiej a 12 maja 1776 koronował Potop szwedzki z lat 1655–1660 Kazimierz powstał z tronu i złożył ne było. A ponieważ z wielkim bó- najeźdźców, trzeba było wspo- go koronami papieskimi. Po II był jedną z najkrwawszych wo- berło oraz koronę. Po przyjęciu lem serca mego poznaję, że za łzy móc armię zawodową oddziała- wojnie światowej, w 1946 abp Eu- jen w dziejach Rzeczypospoli- Komunii świętej, padłszy na ko- i krzywdy włościan w królestwie mi nieregularnymi. Lwów stał geniusz Baziak zmuszony przez tej. Wojska Karola X Gusta- lana przed cudownym obrazem moim Syn Twój, sprawiedliwy się miejscem koncentracji wojsk sowietów do opuszczenia Lwowa wa zajęły ok. 1/4 terytorium Matki Bożej Łaskawej ogłosił Ją Sędzia świata, od siedmiu już lat królewskich. Oprócz garnizonu zabrał go ze sobą do Krakowa. W Rzeczypospolitej, opanowały Królową Korony Polskiej i po- dopuszcza na nas kary powietrza, Lwowa i Kamieńca Podolskiego 1974 umieszczono go w głównym Prusy Królewskie i całą prowin- wierzył Jej pod opiekę swój kraj. wojny i innych nieszczęść, prze- było 7,5 tys. jazdy Potockiego i ołtarzu prokatedry w Lubaczowie. cję Wielkopolską Korony, w tym W przejmującej ciszy lwowskiej to obiecuję i przyrzekam oprócz kilkuset żołnierzy Lubomirskiego. W 1980 obraz poddano gruntow- Kujawy, województwo poznań- katedry wybrzmiało ślubowa- tego, iż ze wszystkiemi memi sta- Pod Lwów miało ściągać pospo- nej konserwacji w Krakowie, wy- skie, kaliskie, sieradzkie i łę- nie, którego treść sformułował nami po przywróceniu pokoju uży- lite ruszenie z wolnych od oku- konano dwie wierne kopie, a ory- czyckie, a także Mazowsze wraz święty Andrzej Bobola. ję troskliwie wszelkich środków pacji województw: lubelskiego, ginał złożono w skarbcu katedry z Podlasiem. Ponadto najeźdźcy dla odwrócenia tych nieszczęść bełskiego i wołyńskiego. W tym na Wawelu. Pierwszą kopię wize- z północy weszli do Małopol- czasie, wierny królowi, Stefan runku przeznaczoną do prokate- ski i zawładnęli województwem Czarniecki rozpoczął organizację dry w Lubaczowie ukoronował na sandomierskim, lubelskim i kra- powstania na ziemi chełmskiej, Jasnej Górze 19 czerwca 1983 Jan kowskim oraz zachodnią częścią zaś w Tyszowcach szlachta zawią- Paweł II, drugą kopię wizerunku województwa ruskiego. Szwecja zała konfederację przeciwko woj- przeznaczoną do katedry we Lwo- postanowiła skorzystać z osła- skom nieprzyjacielskim. Szwedzi wie, Jana Paweł II ukoronował bienia Polski, bo w tym czasie na ruszyli nawet pod Lwów, ale zre- we Lwowie w 2001 roku. Matka Ukrainie trwało powstanie kozac- zygnowali, gdy dowiedzieli sie o Boża Łaskawa nazywana Ślicz- kie Bohdana Chmielnickiego, a rosnących siłach wojsk polskich. ną Gwiazdą miasta Lwowa jest wojska rosyjskie zdołały opano- Tymczasem Czarniecki miano- główną patronką archidiecezji wać większość ziem litewskich. wany regimentarzem, zasłynął lwowskiej, jej święto obchodzo- Najeźdźcy ścierali z powierzchni jako mistrz wojny podjazdowej ne jest 1 kwietnia na pamiątkę ziemi całe miasta, zjawisko zor- tzw. wojny szarpanej. Jego woj- ślubów króla Jana Kazimierza. ganizowanego rabunku przybra- ska odniosły wiele zwycięstw ło wówczas nieznaną wcześniej nad Szwedami (pokonał ich pod Źródła: skalę. Kradzież i wywożenie ar- Warką, zajął Pomorze, opanował chiwaliów oraz zbiorów biblio- Bydgoszcz, zdobył Warszawę), 1) 364 rocznica ślubów lwowskich tecznych, galerii obrazów i innych brał również udział w wyprawie Jana Kazimierza - 1 kwietnia, po- obiektów mających jakąkolwiek koalicji antyszwedzkiej w Danii. niedziałek - https://laskawa.pl/ wartość artystyczną było na po- Warto zauważyć, że jest jednym slubylwowskie rządku dziennym. Szwedzkie mu- z dwóch Polaków uwiecznionych zea i biblioteki do dzisiaj pełne w hymnie narodowym. To on 2) „Padam do Twych stóp naj- są pamiątek po tamtych wyda- miał wypowiedzieć słynne słowa: świętszych”. Śluby Lwowskie rzeniach. W czasie okupacji ziem „jam nie z soli, ani z roli, ale z Jana Kazimierza https://dorze- polskich Szwedzi zniszczyli wie- tego co mnie boli”. czy.pl/kraj/60366/Padam-do- le zamków, pałaców, kościołów, Twych-stop-najswietszych-Sluby- klasztorów, a także niezliczoną P.S Lwowskie-Jana-Kazimierza.html liczbę innych budynków. Oku- pant ograbił niemal wszystkie „Wielka Boga-Człowieka Rodzi- i postaram się, aby lud króle- Kolka słów wypada powiedzieć o 3)Lwowskie śluby Jana II Kazi- miasta i wsie. Skala tego zjawiska cielko i Panno Najświętsza! Ja, stwa mego od niesprawiedliwych łaskami słynącym obrazie Matki mierza króla Polski - http://www. była ogromna. Nawet chłopi, któ- Jan Kazimierz, z łaski Syna Twe- ciężarów i ucisków był uwolnio- Bożej Łaskawej z 1598 r. Ob- duchprawdy.com/lwowskie_slu- rzy przeżyli i pozostali w swych go, Króla królów i Pana mego, i z ny. Uczyń to, Najmiłosierniejsza raz ten został namalowany przez by_jana_kaziemierza_1656.htm domach, nie mogli ponownie za- Twego miłosierdzia król, padłszy Pani i Królowo, abyś tak samo, lwowskiego mieszczanina Józefa gospodarować ziemi ze względu do stóp Twoich najświętszych, Cie- jakeś najszczerszą chęć we mnie, Wolfowicza dla ławnika lwow- 4) Stefan Czarniecki. Jeden z na brak narzędzi rolniczych, bydła bie za Patronkę moją i za Królowę w moich urzędnikach i stanach skiego Wojciecha Domagalicza dwóch Polaków uwiecznionych stanowiącego siłę pociągową oraz państw moich dzisiaj obieram. do wyznania tego ślubu wzbudzi- z okazji śmierci jego córki Kata- w hymnie - https://www.polskie- oczywiście zboża pod zasiew. I siebie, i moje królestwo polskie, ła, także nam łaskę u Syna Twego rzyny i umieszczony w pobliżu jej radio.pl/39/156/Artykul/782- Grabiąc domostwa chłopskie, księstwo litewskie, ruskie, pru- dla wypełnienia tego ślubu uprosi- grobu. Z czasem wybudowano dla 866,Stefan-Czarniecki-Jeden-z- Szwedzi kradli nawet ich sprzęt skie, mazowieckie, żmudzkie, inf- ła. Amen”. niego kapliczkę. Król Polski Jan dwoch-Polakow-uwiecznionych- domowy, choćby nie miał on żad- lanckie i czernichowskie, wojska Kazimierz z tej kaplicy: 1 kwiet- w-hymnie nej wartości. Rozbierali także cha- obydwu narodów i ludy wszystkie Lwowska uroczystość znaczą- nia 1656 sam przeniósł obraz do łupy na opał. To samo spotykało Twej osobliwszej opiece i obronie co przyczyniła się do obudzenia katedry lwowskiej, umieścił w 5)Obraz Matki Bożej Łaskawej dwory szlacheckie. Zniszczone polecam i o Twoją pomoc i mi- ducha narodowego i pobudzenie głównym ołtarzu. Arcybiskup w katedrze we Lwowie.- http:// i ograbione często nie nadawa- łosierdzie w tym nieszczęśliwym wszystkich stanów Rzeczypospo- lwowski Wacław Hieronim Sie- www.parafia-skarzysko-kosciel- ły się do zamieszkania, szlachta i przykrym królestwa mego stanie litej do walki przeciwko Szwe- rakowski przeniósł go dopiero w ne.pl/zycie/2009/maj/mbl.html tułała się więc po lasach. Król przeciw nieprzyjaciołom święte- Jan Kazimierz zmuszony był do go rzymskiego Kościoła pokornie ucieczki na Śląsk. Wydawało się, błagam. A że największymi dobro- że Rzeczpospolita jest w sytuacji dziejstwy Twemi pobudzony pa- beznadziejnej. Wielcy senatoro- łam wraz z moim narodem nową wie chcieli zastąpić Jana Kazi- i najszczerszą chęcią służenia mierza - zwycięskim Karolem X Tobie, więc przyrzekam też i na Gustawem, który potem miałby przyszłość w moim i ludów moich rzucić armię szwedzką do odzy- imieniu Tobie, Najświętsza Panno, skania Kresów wschodnich. Tak i Synowi Twojemu, Panu naszemu, rozumowało wielu, idąc za elitą Jezusowi Chrystusowi, że cześć władzy - Opalińskimi, Radziwiłła- Waszą i chwałę przenajświętszą mi. Jednak targnięcie się dowódz- zawsze po wszystkich krajach twa szwedzkiego na Jasną Górę i mego królestwa z wszelką usilno- szczęśliwa jej obrona, jak i bez- ścią pomnażać i utrzymywać będę. względność wojsk szwedzkich, tu Obiecuję prócz tego i ślubuję: nieprzestrzeganie przez nie umów iż gdy za świętem Twym pośred- doprowadziło do powstania oporu nictwem i wielkiego Syna Twego przeciw Szwedom. To w tej sy- miłosierdziem, nad nieprzyjaciół- tuacji Jan Kazimierz postanowił mi, a osobliwie Szwedami, Two- wrócić do kraju. 1 kwietnia 1656 ją i Syna Twego cześć i chwałę r. odbyła się w katedrze lwow- wszędzie po nieprzyjacielsku prze- skiej uroczysta msza z udziałem śladującymi i zupełnie zniszczyć króla Jana Kazimierza. Prze- usiłującymi, zwycięstwo odniosę, wodniczył jej nuncjusz papieski u Stolicy Apostolskiej starać się Pietro Vidoni. Król sam prze- będę, aby ten dzień na podzięko- niósł obraz Matki Bożej Łaska- wanie za tę łaskę Tobie i Synowi wej do katedry lwowskiej, umie- Twojemu corocznie jako uroczy- ścił w głównym ołtarzu, gdzie sty i święty na wieki obchodzono podczas nabożeństwa wraz z se- i polecę czuwać nad tym biskupom / Tablica pamiątkowa z tekstem ślubów w sali rycerskiej katedry na Jasnej Górze. www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 7 Związek Ukraińców W Polsce złożył na mnie doniesienie do prokuratury (16 lutego 2018 r.) Anna Wiejak - dziennikarka Wyszukał Aleksander Szumański Zostałam wezwana na komi- się w środowiskach ukraińskich starają się o prawo pobytu w Pol- sariat policji na przesłuchanie neobanderyzmem i mam poważ- sce pytani są o swój stosunek do w sprawie, o której śledczy nie ne podejrzenia, że to właśnie jest Bandery i UPA. Nie świadczy to chcieli mówić przez telefon. przez Związek Ukraińców w Pol- bynajmniej o żadnej niechęci do Zaintrygowana, o co może cho- sce traktowane jako „podżeganie narodu ukraińskiego, ale o zdro- dzić udałam się na miejsce i… do nienawiści”. worozsądkowym podejściu do okazało się, że Związek Ukra- Otóż warto, aby Piotr Tyma et szerzącej się zbrodniczej ideolo- ińców w Polsce złożył na mnie consortes zdali sobie wreszcie gii. zawiadomienie do prokuratury, sprawę z tego, że żaden prawdzi- Związek Ukraińców w Polsce oskarżając o szerzenie niena- wy Polak nie zgodzi się, aby w powinien zdać sobie sprawę, wiści na tle narodowościowym. jego kraju pojawiały się czerwo- że ani ja ani nikt ze środowisk Dowodem miał być artykuł no-czarne barwy ludobójców ma- kresowych nie jest wrogo na- „Banderowscy Ukraińcy kolo- jących na rękach krew około 200 stawiony do Ukraińców. Wręcz nizują Polskę”, który ukazał się tysięcy niewinnych Polaków na przeciwnie – jestem wdzięczna na portalu Prawy.pl. Kresach. Obecnie, po wejściu w wszystkim tym Ukraińcom, któ- Możecie Państwo wyobrazić so- życie nowelizacji ustawy o IPN, rzy z narażeniem życia ratowali bie moje zdumienie, ponieważ każda forma propagowania ban- swoich polskich sąsiadów przed każdy, kto przeczytał ten tekst derowskich symboli będzie pena- zbrodniarzami z OUN-UPA i wie, że nie ma w nim żadnego lizowana, podobnie zresztą jak i innych nie mniej zbrodniczych zdania nawołującego do niena- kłamstwo wołyńskie. nacjonalistycznych formacji. ustanowi dzień ich pamięci. Je- Anna Wiejak wiści, podobnie zresztą jak i w Ponadto, jak podał dziennik Wielu z nich przypłaciło to swo- stem przekonana, że spotkało- https://prawy.pl/66085-zwiaze- pozostałych moich artykułach. „Rzeczpospolita”, powołując się im życiem. Chwała im za to i by się to z uznaniem nie tylko k-ukraincow-w-polsce-zlozyl- Faktem jest, że przez dobrych na informacje telewizji Supersta- wieczna pamięć. Mam nadzieję, wszystkich Polaków, ale i wielu na-mnie-zawiadomienie-do- kilka lat ostrzegałam i nadal będę cja, obywatele Ukrainy, którzy że Związek Ukraińców w Polsce Ukraińców. prokuratury/ ostrzegać przed rozwijającym Oderwane od rzeczywistości, w oparach absurdu korzenie zła znowu wypuszczają swoje pędy w Rzeczpospolitej Polskiej. Andrzej Łukawski Jeżeli ktoś myśli że przygnieciony gres Ukraińców zażądał od Polski „Wisła” dostrzega się komuni- przyjęły się i nie widać na hory- Na oczach współczesnego świata, gruzem Raichstagu nazizm nigdy oficjalnych przeprosin za akcję styczne władze, natomiast pomija zoncie żadnej siły sprawczej by je oparta na banderowskiej „religii” już nie ujrzy dziennego światła to „Wisła”, jak również wypłacenia się antypolski program i działal- powstrzymać. szerzona jest tam nazistowska ide- się myli. odszkodowań dla jej ofiar. ność OUN-UPA. Zmieniające się co kilka lat rzą- ologia która nieuchronnie zmierza 20 marca 1991 roku Agencja Kon- 24 lutego 2007r. w Przemyślu od- W 2017 kierowane przez Mariu- dzące w Polsce siły polityczne nie do nazistowskiej dyktatury. To sularna Rzeczypospolitej Polskiej bywa się Konferencja naukowa sza Błaszczaka MSWiA odmówiło widzą w tym żadnego problemu. wszystko dzieje się na ziemi, któ- we Lwowie przesłała do Sejmu, poświęcona akcji „Wisła”, na wsparcia finansowego dla wszyst- Ok 60 tys. mniejszość ukraińska ra jak żadna inna obficie zroszona do Departamentu Prasy i Radia której debatuje się nad przyczy- kich projektów zgłoszonych przez (spis z roku 2011) zachowuje się jest krwią Polaków zamordowa- Ministerstwa Spraw Zagranicz- nami, przebiegiem i konsekwen- organizacje mniejszości naro- jak z ludowej przypowieści kura nych przez ukraińskich nacjona- nych oraz do Instytutu Historii cjami tej operacji. dowych z okazji obchodów 70. której gdy pozwolono wejść na listów, którzy nie wiedzieć czemu PAN w Warszawie liczący 60 27 lutego 2007 Prezydent Pol- rocznicy Akcji Wisła. Związek grzędę „powiedziała wyżej się- zostali wykreśleni jako mordercy stron maszynopisu tekst Uchwały ski Lech Kaczyński i Prezydent Ukraińców w Polsce przepro- dę”. z ustawy o IPN. Krajowego Prowidu Organizacji Ukrainy Wiktor Juszczenko we wadził wówczas zbiórkę na spo- I tak oto przedstawiciele tej Nie ma już pozwalającego na pe- Ukraińskich Nacjonalistów(O- wspólnym oświadczeniu potępi- łeczne obchody. Obchody odbyły mniejszości poczęli zajmować nalizację ukraińskich morderców UN) podjętej 22 VI 1990 roku. li akcję „Wisła” i stwierdzili, że się 28 kwietnia – 1 maja 2017 ważniejsze stanowiska we wła- zapisu za to nawet każda antyban- Tekst ten został opublikowany 12 była ona sprzeczna z podstawo- w Przemyślu bez udziału władz dzach od najniższego szczebla derowska kropka czy przecinek kwietnia 1991 roku w „Magazy- wymi prawami człowieka. Pre- państwowych. Do Przemyśla administracji do najwyższego. pisana na FB zgłaszana jest do nie Tygodniowym Polski Zbroj- zydent Juszczenko stwierdził 27 przyjechała delegacja parlamen- Są też na uczelniach w służ- prokuratur w Polsce jako mowa nej”, organie Ministerstwa Obro- kwietnia 2007, że „winowajcą tej tarzystów Platformy Obywatel- bach mundurowych...., a przede nienawiści i jest penalizowana. ny Narodowej. operacji był totalitarny reżim ko- skiej z Bogdanem Borusewiczem. wszystkim w organach ścigania Absurd goni absurd bo ci sami 30 lat temu, senat RP z wprowa- munistyczny”. 28 kwietnia 2017 w Przemyślu które zaczęły prześladować i ści- prokuratorzy którzy wystawiają dzonymi na rosnącej fali Solidar- 28 kwietnia 2007 oświadczenie grupa 142 polskich intelektu- gać za antybanderym Kresowian Kresowianom i Patriotom akty ności senatorami ukraińskiego po- wywołało reakcję polskich hi- alistów (m.in. Adam Michnik, i Patriotów o czym informujemy oskarżenia nie widzą nic złego chodzenia potępia Operację Wisła storyków; Grzegorz Motyka z Krystyna Zachwatowicz-Wajda, w bieżącym wydaniu Kresowego w propagowaniu banderyzmu w a tym samym w Rzeczpospolitej PAN stwierdził, iż polskie władze o. Józef Puciłowski, ks. Alfred Serwisu Informacyjnego. To jakiś Polsce a zwłaszcza w polskich Polskiej „zasadzili” oni korzenie musiały i miały prawo zwalczać Wierzbicki) złożyła oświadczenie kosmiczny absurd, by mniejszość szkołach. zła a w roku 2002 Prezydent Rze- UPA, która dążyła do okrojenia z okazji rocznicy „Akcji Wisła”, decydowała o losie większości. Ukraińcy straszą nas „drugim czypospolitej Polskiej Aleksander terytorium Polski, ale nie może potępiające przeprowadzoną W czasie gdy Kresowianie wzy- Wołyniem” i wszystko do tego Kwaśniewski wyraził ubolewanie to usprawiedliwiać zastosowania wówczas czystkę etniczną.1) wani są na przesłuchania ukra- zmierza, bo władza w Polsce nie z powodu przeprowadzenia tej ak- odpowiedzialności zbiorowej. Z „Zasadzone” 30 lat temu korze- ińska młodzież maszeruje z po- chce nic z tym zrobić. cji. kolei Ewa Siemaszko zauważyła, nie zła dzisiaj zaczynają puszczać chodniami i swastykami ulicami -- 30 lat temu pojawia się iż jako jedynego winowajcę po- swoje pierwsze pędy które choć w dawnych polskich miast kreso- 1) Wikipedia -Akcja „Wisła”, W styczniu 2007 Światowy Kon- czucia krzywdy związanej z akcją oparach absurdu niebezpiecznie wych. Operacja „Wisła 1 kwietnia - strona 8 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Kresy to integralna część historii Bożena Ratter W TVP Kultura odcinek Kronos Narzucana na wstępie przez I dlatego Kresy są obecne w Pol- ta, oraz dzieł artystów współ- Askenazy, grający bardzo wy- 2 poświęcony Kresom prowadzą- Piotra Nowaka narracja niczym sce w każdej dziedzinie nasze- czesnych (marzec 1927). kwintnie i subtelnie, pełen siły cy Piotr Nowak rozpoczyna frag- nie różni się od wersji propa- go życia. Całe pokolenia dzieci Ajdukiewicz Tadeusz , Ajdukie- wyrazu w grze swojej Seweryn mentem wiersza Beaty Obertyń- gandowej PRL tworzonej przez zdobywały wiedzę o świecie wicz Zygmunt , Brandt Józef Eisenberger, Artur Hermelin, skiej o zagładzie domu i dodaje: towarzyszy sowiecko-polskich z atlasów geograficznych Eu- , Dobrowolski Odo, Gajewski rokujący poważne nadzieje na „dalej jest coś o rozkradzionych dla zniesławienia Rzeczypospo- geniusza Romera, urodzonego Paweł , Grott Teodor , Jabłoński przyszłość, bardzo staranny w sprzętach, spalonej bibliotece, litej i na potrzeby ukraińskiej we Lwowie twórcy nowocze- Mieszko , Janowski Stanisław wykonaniu programu Prof. Jerzy porąbanych drzewach w parku. wersji historycznej ( wspieranej snej kartografii polskiej. Źródła , Karpiński Alfons, Karniewski Lalewicz, przesubtelny pianista Tak jest gdy raj zamienia się w przez cytowanego w programie szczawy alkalicznej w Krynicy Stanisław, Kitz Marcin, Kossak Mikołaj Orłów, interesujący no- piekło. Po wielekroć gwałcone, Przemysława Żurawskiego vel noszącej nazwę „Woda Zubera” Juljusz, Kossak Wojciech, Ko- wym, skłaniającym się ku mo- łamane i zapomniane Kresy dziś Grajewskiego). Obecni w studio odkryte zostały przez Rudolfa towski Damazy, Kowalski Leon, dernizmowi programem Egon powracają do nas w poezji, we interlokutorzy starali się swoimi Zubera (1858-1920), profesora Malczewski Jacek, Nowakiwskij Petri, ujmujący swoimi misterne- wspomnieniach, w micie a nawet wypowiedziami zmienić tok my- Uniwersytetu Lwowskiego, geo- Ołeksa, Podgórski Stanisław, Po- mi interpretacjami Artur Rubin- w filmie. Wiedza na temat kresów ślenia prowadzącego. loga, podróżnika, światowej sła- chwalski Kazimierz, Trusz Iwan, stein, dobrze dysponowany Józef jest kaleka, właściwie od zawsze Nie wiem kogo Piotr Nowak wy specjalista i rzeczoznawcy w Wyczółkowski Leon, Wygrzy- Śliwiński, pełen rozmachu, siły i Kresy były źle obecne w historii miał na myśli mówiąc, iż kresy poszukiwaniach ropy naftowej, walski Feliks. plastyki w grze swojej Lew Siro- Polski. Dlaczego do dzisiaj one zawsze były źle obecne. zatrudnionego przez liczne mię- ta i poważny pianista Wiktor Ła- nam się źle kojarzą? Chyba nie Marszałka Piłsudskie- dzynarodowe kompanie w Ar- ŻYCIE MUZYCZNE buński Z nowych sił poznaliśmy go, autora stwierdzenia „Polska gentynie, Chile, Boliwii i Wene- OPERETKA W SEZONIE w ostatnim sezonie p. Robowską Szanowny Panie, gdyby redakcja jest jak obwarzanek. Wszyst- zueli, na Kaukazie, w Meksyku 1926/27. z Warszawy, doskonałego piani- TVP Kultura oddała prowadze- ko, co najlepsze na Kresach a i Hiszpanii, w Nigerii i Stanach Mająca za sobą chlubne trady- stę R. Casadesus, Fr. Łukasiewi- nie programu prof. Stanisła- w środku pustka” czy Obrońców Zjednoczonych. I tysiące Pola- cje operetka lwowska nie do- cza, pianistę z Poznania, wresz- wowi Niciei, wybitnemu znawcy miasta Lwowa z 1918, na któ- ków ze Lwowa, Stanisławowa, trzymała w ubiegłym sezonie cie młodziutkiego pianistę W. dziejów Kresów Wschodnich, rego herbie Józef Piłsudski 22 Wilna, Grodna ...Przykładów są kroku poprzednim. W ciągu Chajesa, który wystąpił nawet z historykowi i historykowi sztuki, listopada 1920 r. przypiął wła- tysiące. sezonu wystawiono zaledwie 5 własnemi, wcale udatnemi, kom- wielkiemu erudycie, miłośniko- snoręcznie odznakę virtuti mili- nowych operetek, wznowiono pozycjami. wi polskiej historii i dziedzictwa tari wypowiadając słowa ” Za A jeśli chodzi o kulturę Alma- 1, wypełniano pozatem wieczo- narodu polskiego widzowie usły- zasługi położone dla polskości nach Lwowski „Ateneum” w ry: 7 operetkami pochodzącemi LWOWSKIE KONKURSY szeliby, że Kresy to nie roman- tego grodu i jego przynależności 1928 r. informuje m.in. z ubiegłego roku. Razem zatem Równie pozytywny wynik dał tyzm i mit ale miejsce tworzenia do Polski mianuję miasto Lwów przez scenę Nowości (chwilowo konkurs rozpisany przez Echo- naszej 1000. letniej tożsamości kawalerem krzyża virtuti milita- SZTUKA i Teatru Wielkiego) przesunęło -Macierz we Lwowie. Sąd kon- narodowej a więc wielce zasłu- ri”. „ZACHĘTA,, SALON SZTU- się 13 dzieł, zyskując 214 przed- kursowy pod przewodnictwem żone dla historii i dla nas. KI WSPÓŁCZESNEJ - LWÓW, stawień, która to cyfra obejmu- dyr. Mieczysława Sołtysa przy- Wiedza na temat Kresów nie UL. LEGIONÓW L. je 190 spektakli wieczornych i znał nagrody i listy pochwalne: Kresy to integralna część historii musi być kaleka, obecnie można Dobiega dziesięć lat, odkąd sta- 24 popołudniowych. Pewnym p. Mieczysław Mierzejewski z Polski. Byliśmy na Kresach jako ją uzupełnić i na pewno należy raniem kilku artystów i ludzi mi- plusem było wprowadzenie na Poznania za utwór p. t. „Polały państwowość polska, jako spo- to uczynić podejmując się pro- łujących polską sztukę powstał scenę operetki polskiego kom- się łzy”, p. Stanisław Rączka z łeczność, jako setki organizacji wadzenia programu w telewizji we Lwowie salon artystyczny, pozytora Artura Tadeusza Mulle- Zawiercia za pieśń p. t. „Pieśń o polskich przez całe wieki. Jestem noszącej nazwę „Kultura”. którego zadaniem była i jest pro- ra, zatytułowanej „Król Kawy“, Pędzisławie”, listy pochwalne: historykiem polskim i piszę o Wiedzę można znaleźć choćby paganda zamiłowania do sztuk która osiągnęła największą ilość Ludomir Różycki z Warszawy historii Polski. A tym się Polska w kolejnych tomach Atlantydy pięknych. Zarząd „Zachęty” ekspozycyj, gdyż grana była 41 („Kołysanka Pana Jezusa”), ks. wyróżnia w tyglu europejskim, Kresowej ( już jest ich 15) czy w może dziś ze spokojem i zado- razy. Drugie z rzędu miejsce ze Dr. Antoni Chlądowski z War- że na przestrzeni 1000 lat istnie- 56 odcinkach 25 - minutowych woleniem patrzeć na ubiegłe lata, względu na ilość przedstawień szawy („Do pieśni”), p. Edward nia miała pulsujące granice. Inny spotkań redaktora radia Opole z w ciągu których zupełnie uspra- osiągnęła Kalmanna „Księżna Lorenz z Warszawy („Oda do kształt miała w czasach Piastów, prof. Stanisławem Nicieją, któ- wiedliwił piękną nazwę tego Cyrkówka. Grano ją 38 razy. wąsów”) i p. Stefan Bolesław inny w czasach Jagiellonów gdy remu tak jak milionom Polaków przedsięwzięcia. Widzieliśmy w Na trzeciem miejscu znalazł się Paradowski z Poznania („Śnieg sięgała od morza do morza, był Kresy źle się nie kojarzą. Filmy tym czasie cały szereg wystaw „Słodki Kawaler” Falla z 22 cicho sypie”) Do konkursu sta- czas kiedy jej nie było bo wcielo- profesora i Jerzego Janickie- specjalnych i zbiorowych, jak przedstawieniami, na czwartem nęło 43 kompozytorów, utworów no ją do Rosji, Austrii, Niemiec. go to również doskonałe źródło wystawy prac: Offenbacha „Życie paryskie” nadesłano 52. Był czas gdy się odrodziła i mia- wiedzy. Digitalizacja zasobów Kazimierza Sichulskiego, Mar- (wznowienie), grane 20 razy, na ła granice na Zbruczu i Dniestrze bibliotecznych z archiwami rów- celego Harasimowicza, Zygmun- piątem Engel - Bergera „Narze- To tylko kilka informacji z 200. a wtedy Odra płynęła przez śro- nież ułatwia zdobycie wiedzy. ta Rozwadowskiego, Aleksandra czona Bojara” z 18 przedstawie- stronicowego wydania aktywno- dek Polski. Augustynowicza, Edwarda Do- niami, na ostatniem wreszcie Be- ści Lwowa w 1928 r. I jeśli ktoś wymaga, abym pisał Kresy nie są mitem. Kresy są łęgowskiego, prof. Olpińskiego, natzky’ego „Adieu Minii”, historię w granicach obecnego obecne w 200 miastach, ty- Pinkasa, wystawę wileńską, Sta- A fenomen Liceum Krzemie- państwa polskiego to namawia siącach wsi, setkach zamków, nisława Klimowskiego, wystawę Z SALI KONCERTOWEJ. Se- nieckiego? Polska znika z mapy, mnie abym wyciął sobie trzy pałaców, dworów, cmentarzy, grafiki polskiej, drzeworytów ja- zon 1926/27. są zabory. Warszawa jest rosyj- czwarte mózgu. Uczyć historii klasztorów, kościołów, które kie- pońskich, wystawę prać ilustru- Ostatni sezon koncertowy dał ska, Kraków i Lwów austriac- Polski, pisać o niej, to nie jest dyś Polacy budowali albo mieli jących obronę Lwowa i inne. tych produkcyj przecie parę. ki, Poznań niemiecki. Tadeusz zamknąć historię Polski w gra- poważny udział w ich powsta- Największy ciężar wzięło na Czacki wie, że bez edukacji na- nicach dzisiejszego państwa niu na terenie choćby obecnej DOM SZTUKI PL. MARJACKI swoje barki Polskie Towarzy- rodu nastąpi dramat, nie będzie- polskiego po Układzie Jałtań- Ukrainy. Ocalałe obiekty naszej 4 stwo Muzyczne urządzając 11 my mieli elit, nie będzie inteli- skim, kiedy przesunięto granicę architektury wraz z historią bu- I-sza Wystawa dzieł artystów - koncertów. Z wielkich kompo- gencji, Polska się rozpłynie.. W wschodnią o 250 km. downiczych i właścicieli umiesz- plastyków zycyj wykonano Berlioza: „Potę- murach klasztoru Czacki tworzy Jak się przegląda polski słownik czone zostały po 20. latach pracy Albinowska Zofja, Batowski Sta- pienie Fausta” pod batutą Dyrek- uczelnię, która w tamtych cza- biograficzny – księgę najwięk- pasjonatów w serii albumowej nisław, Bielecki Włodzimierz, tora Mieczysława Sołtysa, przy sach była polskim Oxfordem, szych Polaków, to co trzecie „Dopalanie Kresów. Rezydencje Czajkowski Stanisław, Fałat Jul- współudziale solistów : Heleny polskimi Atenami. Zaprasza do nazwisko wywodzi się z Kresów. Kresowe”. jan, Filipkiewicz Stefan, Filip- Ruszkowskiej, Marji Sowilskiej, współpracy najwybitniejszych Pierwsza liga polskiej kultury, Kresy to ludzie, którzy zosta- kiewicz Mieczysław, Gajewski Marcelego Sowilskiego i Herma- wówczas uczonych, nauczycieli, nauki, przemysłu, filozofii ma wili nam dzieła swego intelektu, Paweł , Geppert Eugenjusz, Gu- na Homera. Rocznicę Beethove- Kołłątaja, Lelewela –historyka korzenie właśnie stamtąd. Czyli pracy dla dobra publicznego, mi- mowski Jan, Jabłoński Mieszko, nowską uczczono odegraniem z Wilna, Euzebiusza Słowackie- to jest historia Polski. łości do kraju i cywilizacji łaciń- Jarocki Władysław, Kitz Marcin, IX-tej, którą dyrygował również go (ojca Juliusza), brata Adama Nowoczesne myślenie o histo- skiej. Z ich dorobku korzystamy Kossak Wojciech, Karpiński Al- Dyr. Sołtys. IX-tą powtórzono Mickiewicza i wiele innych zna- rii (kulturze) to jest oddanie do dzisiaj. fons, Karszniewicz Jerzy, Ko- trzykrotnie. Wznowiono również komitości. Uczelnia opiera się sprawiedliwości tym, którzy to Adam Wierciński, wybitny polski walski Leon, Malczewski Jacek, oratorjum Piernego: „Krucjatę na kapitale polskiej arystokra- miejsce kiedyś kochali, szanowa- intelektualista, erudyta absolut- Markowicz Artur, Mehoffer Jó- dzieci”, urządzono koncert sym- cji, pieniądze dają Lubomirscy, li, było ich i nie wolno im tego ny, wziął mapę sztabową okolic zef, Nowakowskij Ołeksa, Pień- foniczny ku czci Mieczysława Sanguszkowie, Lanckorońscy. zabierać. To co myśmy kiedyś Lwowa i ołówkiem kopiowym kowski Ignacy, Pinkas Ignacy, Karłowicza (solista J. Cetner), Przez 30 lat w czasach zaborów budowali na Kresach, to co było znaczył miejsce gdzie urodził się Podgórski Stanisław, Laszczka pozatem cztery koncerty symfo- Liceum Krzemienieckie istniało nasze, a dzisiaj nie jest nasze, bo wybitny Polak - uczony, histo- Konstanty, Cichulski Kazimierz, niczne, poświęcone częściowo i dawało niezwykłe talenty, bo się granice przesunęły i dzisiaj ryk, lekarz, prawnik, architekt Reyzner Mieczysław, Rosen Jan, muzyce nowoczesnej Wszystki- oprócz niezwykłych nauczycieli jest w innym państwie – mamy itp. W okolicach Lwowa ilość Seredyński Leon, Trusz Iwan, mi temi koncertami dyrygował cała plejada wybitnych arty- prawo mówić o tym, szanować , tych punktów była tak duża, że Weiss Wojciech, Wyczółkow- Dr. Adam Sołtys. stów ukończyła tę uczelnię. Czy jest to nasz duchowy obowiązek, powstała niebieska plama – opo- ski Leon, Wygrzywalski Feliks, ich obecność w kulturze pol- pamiętać o naszych pradziad- wiada prof. Stanisław Nicieja w Wrzesiński Józef, Żurawski Sta- Najsilniej reprezentowany był skiej to też mit? kach” (prof. Stanisław Nicieja) radio Opole. nisław. świat pianistów. Ze znanych nam II- ga Wystawa dzieł J. Brand- pojawili się na estradzie; Stefan Bożena Ratter www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 9 Pisarz z Kresów RP znienawidzony przez komunistów Bogusław Szarwiło wyroku i uzyskał jego nadzwy- czajne złagodzenie, ostatecznie zamienione na półtora roku wię- zienia, którą istotnie odsiedział. Odzyskał wolność w 1908 roku. Wydana w 1911 r. książka W Ludskoj Pyli („W ludzkim pyle”), poświęcona więzien- nym doświadczeniom Ossen- dowskiego, zyskała przychylną ocenę m.in. Lwa Tołstoja. W tym czasie nawiązał współpracę z wieloma rosyjskimi gazetami. Gdy w 1909 r. zaczął wychodzić w Petersburgu polskojęzyczny „Dziennik Petersburski”, został jego korespondentem, a następnie redaktorem. W Petersburgu zastał go wybuch rewolucji bolszewic- kiej w listopadzie 1917 roku. Nie miał złudzeń co do nowej władzy , dlatego w1918 r. opuścił zrewo- lucjonizowany Petersburg i wyje- chał do Omska. W czasie wojny domowej w Rosji czynnie współ- pracował z dowództwem Bia- łych; był m.in. doradcą admirała Aleksandra Kołczaka. Dokładnie nie wiadomo, jak do tego doszło, ale faktem jest, że w tym czasie przekazał Amerykanom tzw. dokumenty Sissona, świadczące o tym, że przyjazd Lenina był zor- ganizowany przez rząd niemiecki, a także o tym, że właśnie z Nie- miec płynęły wcale „nie małe pie- niądze” na pierwszą fazę rewolu- / Ferdynand Ossendowski podczas ekspedycji do Gwinei w dwudziestoleciu międzywo- cji. Oczywiście ściągnęło to na opanowanego przez bolszewików Syberię i Mongolię. Powieść jennym; Narodowe Archiwum Cyfrowe niego nienawiść bolszewików, dotarł do Stanów Zjednoczonych, szybko stała się światowym be- Ferdynand Antoni Ossendow- zaowocował podczas wędrówek spotęgowaną jeszcze bardziej gdzie wydał książkę „Przez stsellerem i przyniosła autorowi ski pseudonim Feranto, Mark przez Syberię W Petersburgu po wydaniu w 1930 powieści kraj ludzi, zwierząt i bogów”. rozgłos. I to właśnie ta książka, a Czertwan – polski pisarz, dzienni- ukończył studia chemiczne i pod- „Lenin”, która demaskowała nie legendarne skarby rosyjsko- karz, podróżnik, antykomunista, jął pracę naukową. W jej ramach rewolucję oraz jej przywódcę. Opisał w niej swoją drogę przez -niemieckiego arystokraty, przy- nauczyciel akademicki, działacz odbywał ekspedycje naukowe polityczny, naukowy i społeczny. na Kaukaz, nad Dniestr, Jenisej i Ossendowski stał się wrogiem Urodził się 27 maja 1878 r. ( są w okolice jeziora Bajkał. Dotarł numer jeden dla bolszewików, źródła co podają datę 1876 r.) w również do Chin, Japonii, na Su- zwłaszcza dla Lenina osobiście. znajdującym się dzisiaj na Łotwie matrę i do Indii. Wrażenia z Indii Po klęsce Kołczaka udało mu rodzinnym majątku Lucyna, w były podłożem dla jego pierwszej się dotrzeć do Mongolii, gdzie domu Marcina Ossendowskiego powieści „Chmury nad Gange- dołączył do grona zwolenników i Wiktorii z domu Bortkiewicz. sem ”. Już wtedy dał o sobie znać barona Romana von Ungerna- Jego rodzinny dom był typowym jego porywczy temperament. Z -Sternberga, zwanego “krwawym domem polskiej szlachty pocho- powodu udziału w zamieszkach baronem” ze względu na brutalne dzenia tatarskiego herbu Lis. W studenckich w 1899 r. musiał opu- metody walki z bolszewikami. 1884 r rodzina przeprowadziła się ścić Rosję. Wyjechał do Paryża, Roman Ungern-Sternberg i był do Kamieńca Podolskiego. Był gdzie studiował fizykę i chemię dowódcą Azjatyckiej Dywizji synem lekarza Marcina Ossen- u prof. Marcellina Berthelota na Konnej, która rzeczywiście do dowskiego i Wiktorii z domu Bort- Sorbonie. Tu także miał okazję 1921 r. bardzo skutecznie walczy- kiewicz. Jako 10-letni młodzian, poznać Marię Skłodowską-Curie. ła z bolszewikami. Po jego śmier- zaczął uczęszczać do rosyjskiego Po pewnym czasie udało mu się ci, a zginął rozstrzelany przez gimnazjum w Kamieńcu Podol- powrócić do Rosji, gdzie został bolszewików właśnie w 1921 r., skim, które ukończył po przepro- docentem Uniwersytetu Tech- w Mongolii zarządzono modlitwy wadzce rodziny do Petersburga. nicznego w Tomsku. Nie pozostał za jego duszę, dodając, że „z pew- W miedzy czasie zmarł ojciec jednak długo na uczelni, zwycię- nością będą one potrzebne”. Nie Ferdynanda. Rodzinę utrzymywa- żyła jego pasja którą były podró- do końca wiadomo, jaką rolę speł- ła matka udzielając lekcji muzyki, że. W 1905 roku, po wybuchu niał u jego boku Ossendowski, a zaś młody Ossendowski poma- wojny rosyjsko-japońskiej, zo- niewiedza ta dała początek legen- gał jej udzielając korepetycji. Po stał wysłany do Mandżurii, gdzie dom głoszącym, iż Polak jedyny ukończeniu szkoły studiował na- prowadził badania geologiczne w znał lokalizację zrabowanych uki matematyczno-przyrodnicze poszukiwaniu surowców niezbęd- przez barona kosztowności. Jest w Petersburgu, gdzie został asy- nych dla armii. Kolejny raz nara- to najbardziej tajemniczy rozdział stentem przyrodnika, prof. Szcze- ził się carskiej władzy za udział życia Ossendowskiego, do końca pana Zalewskiego. W trakcie w proteście przeciwko represjom nie wiadomo, czym zajmował się studiów razem z wujem wyru- wymierzonym w Królestwo Pol- w Mongolii. Wiadomo natomiast, szył na wyprawę, podczas której skie podczas rozruchów rewolu- że nasz bohater nie był świad- mieszkali w namiocie, polowali i cji 1905 roku. Dostał wyrok kary kiem śmierci Ungerna, ponieważ łowili ryby. To był jego pierwszy śmierci. Tylko dzięki wyjątkowe- już w 1920 r. przebywał w No- kontakt z przyrodą, który później mu szczęściu uniknął wykonania wym Jorku. Po ucieczce z kraju 1 kwietnia - strona 10 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl niosła Ossendowskiemu fortunę i sowaniem, została przełożona na ra oraz Karpaty i Podkarpacie”, ale nie zaznał długo spokoju. Ze „zapisie cenzorskim”. Wszystkie sławę. Książkę wydano najpierw wiele języków (angielski, czeski, wydane w cyklu Cuda Polski czy względu na treść jego książki o jego utwory objęte cenzurą w 1951 w języku angielskim pod tytułem francuski, hiszpański, japoński, powieść o Polesiu „W polskiej Leninie, fabularyzowanej biografii roku podlegały natychmiastowemu “Beasts, Men and Gods”[, na niemiecki, słoweński i włoski) dżungli”. Nie stronił też od tema- przywódcy rewolucji październi- wycofaniu z bibliotek. Dopiero od przełomie 1920 i 1921 r. w Nowym – miała okazję obnażyć prawdę tów historycznych (m. in. powieść kowej, niezwykle ostrej krytyki roku 1989 jego prace mogą być w Jorku, w 1922 r. w Londynie, a w o sowieckiej rewolucji w całym „Lisowczycy”, zbiór opowiadań o rewolucji i komunizmu, po zajęciu Polsce oficjalnie wydawane. Rene- 1923 r. w Warszawie. Od momen- świecie. Świat z trudem dowiady- wojnie 1920 roku Najwyższy lot). Polski przez sowietów grób Ossen- sans twórczości Ossendowskiego tu ukazania się została przetłuma- wał się, co naprawdę zdarzyło się dowskiego był pilnie poszukiwany. nastąpił dopiero w 1990 r. Do dziś czona na dziewiętnaście języków w tym kraju, a jak już się dowia- Był autorem licznych zbiorów re- Po jego znalezieniu ekshumowano zostało wznowione wiele książek (nawiasem mówiąc, sam pisarz dywał – nie dowierzał. Nic dziw- portaży i felietonów (Cień ponu- zwłoki, gdyż NKWD chciało się pisarza, a w ostatnich latach spe- znał siedem). Takiego sukcesu nie nego, że Sowieci podejmowali pró- rego Wschodu, Wśród czarnych). upewnić, czy osobisty wróg Leni- cjalizuje się w tym podwarszaw- odniosła już żadna z blisko osiem- by nałożenia cenzury na książkę. Jego kariera literacka została na na pewno nie żyje. „Wot! Eta skie wydawnictwo LTW oraz dziesięciu kolejnych książek, które Ferdynand Antoni Ossendowski przerwana przez wybuch II wojny on! Sukinsyn!” – miał powiedzieć „Zysk i s-ka”. Mimo ich wysiłków napisał po powrocie do Polski w w niepodległej Ojczyźnie zajął się światowej. Podczas okupacji nie- jeden z dwóch enkawudzistów, popularność polskiego Indiany Jo- 1922 r. Autor pomnażał fortunę pracą akademicką, oraz był dorad- mieckiej pisarz mieszkał w War- którzy kazali grabarzowi rozko- nesa, jak bywa czasami nazywany, zakrojoną na szeroką skalę dzia- cą w sprawach przemysłu zbroje- jest bez porównania mniejsza niż w łalnością wydawniczą. Wydał kil- niowego w Ministerstwie Spraw okresie międzywojennym. kadziesiąt książek podróżniczych Wojskowych oraz do spraw Azji w i reportaży z rozlicznych podróży, Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Źródła: m.in. do Afryki, Azji, ale również Z własnej już woli, bez historycz- 1) „Ferdynand Ossendowski „ – i po bezdrożach II Rzeczpospoli- no-politycznego przymusu od- Wikipedia, wolna encyklopedia tej. Był najczęściej tłumaczonym wiedził m.in Amerykę Północną, https://pl.wikipedia.org/wiki/Fer- polskim pisarzem po Henryku Hiszpanię i Zachodnią Afrykę. dynand_Ossendowski Sienkiewiczu oraz jednym z naj- relacje z jego podróży i felietony popularniejszych autorów dwu- publikowane są w Rzeczpospoli- 2) „ Życie i twórczość Antoniego dziestolecia międzywojennego, tej, ABC, Kurierze Warszawskim, Ferdynanda Ossendowskiego” - jego książki zostały wówczas wy- Słowie Polskim. Zostaje również Włodzimierz Domagalski http:// dane w 80 milionach egzemplarzy wiceprezesem Polskiego klubu nowa.gazetaobywatelska.info/ i do dziś nikomu nie udało się go Turystycznego. W 1932 roku jego materials/554b94f7eef861852e- w tej kategorii pobić. Przez pewien powieść „Głos pustyni”. Docze- ba92a9 czas należał do piątki najbardziej kała się adaptacji w filmie „Sokół poczytnych pisarzy na świecie, a pustyni”- Film ten rozgrywał się w 3) „ Ferdynand Ossendow- jego książki porównywano z dzie- niecodziennych dla polskiego kina ski. Pisarz znienawidzony przez łami Kiplinga, Londona czy Maya. dwudziestolecia międzywojennego komunistów” -Mariusz Gra- Ferdynand Antoni Ossendow- plenerach pustynnych. Pod koniec bowski https://naszahistoria. ski był pisarzem, podróżnikiem, lat 30 zwiedził Palestynę, Syrię i pl/ferdynand-ossendowski- działaczem politycznym i dzien- Mezopotamię, swoje refleksje opi- pisarz-znienawidzony-przez- nikarzem. Był znienawidzony sując w pozostającej wciąż aktual- komunistow/ar/12879890 przez komunistów za wydaną w nej książce- „Gasnące ognie” . 1930 roku powieść biograficz- 4)” Ferdynand Ossendowski - dru- ną o Włodzimierzu Leninie – w Konflikty rozgrywające się wokół gi po Sienkiewiczu „ której demaskował rewolucję Świętych miejsc za czasów Ossen- https://www.polskieradio24. październikową i jej przywód- dowskiego, wciąż niestety pozosta- pl/39/156/Artykul/2430720,Ferd- ców – oraz za wspomnienia z ją aktualne, podobnie jak konflikt ynand-Ossendowski-drugi-po-ie Rosji z lat 1917-1920, w których arabsko- żydowski, którego współ- nkiewiczu?fbclid=IwAR2f5W-v opisywał zbrodnie bolszewików. czesną genezę również przedsta- xhlIZghWCsI2t5hLW3tVA2fq_ Kiedy książka ukazała się w latach wiono w “Gasnących ogniach”. gs6EulNMyJbmhWq32E93qo 30. XX w. w Poznaniu w Wydaw- W bogatym pisarstwie Ossendow- nictwie Polskim R. Wegnera, stała skiego znalazło się również miejsce 5) „ Polski Indiana Jones - Antonii się od razu obiektem ataków i za- na popularyzację piękna polskiego Ferdynand Ossendowski „ - https:// biegów dyplomatycznych. Ponie- krajobrazu – znakomita” Huculsz- www.salon24.pl/u/lukaszbardz- waż cieszyła się wielkim zaintere- czyzna”. „ Gorgany i Czarnoho- inski/476506,polski-indiana-jones- szawie. W czasie II Wojny Świa- pać grób Antoniego Ferdynanda antonii-ferdynand-ossendowski,2 towej Ossendowski utrzymywał Ossendowskiego. W 2004 władze się z handlu. Udzielał się również Milanówka sfinansowały nowy 6) „ Antoni Ferdynand Ossendow- w konspiracji, gdzie był odpowie- nagrobek pisarza na miejscowym ski. Życie i dzieła „ - Magdalena dzialny za przygotowanie planów cmentarzu, jego imię nosi jeden z Mądrzak https://www.fanbook. nauczania w przyszłej niepodle- miejskich skwerów. W 2006 wmu- news/145/antoni-ferdynand-ossen- głej Polsce, której nie doczekał. W rowano pamiątkową tablicę na dowski-zycie-i-dziela/ 1944 r. przeniósł się do Podkowy domu przy ulicy Grójeckiej 27 na Leśnej, a następnie, tuż przed wy- warszawskiej Ochocie, gdzie pisarz 7) „ Maurycy Zawilski: Antoni Fer- buchem powstania warszawskiego mieszkał w czasie wojny. W 2009 dynand Ossendowski - pisarz, obie- do pobliskiego Żółwina. W tamtej- r. odsłonięto pamiątkową tablicę na żyświat, antykomunista „ https:// szym dworku, pełniącym w okre- domu pisarza w Nieszawie. Antoni tysol.pl/b44284-Maurycy-Zawil- sie międzywojennym rolę pod- Ferdynand Ossendowski po woj- ski-Antoni-Ferdynand-Ossendows warszawskiego salonu, bywał już nie został skazany na zapomnie- ki-pisarz-obiezyswiat-antykomun wcześniej regularnie. Pod koniec nie, jego nazwisko umieszczono w ista wojny skorzystał tam na dłużej z gościny właścicieli, państwa Wi- taczków. Na kilka tygodni przed śmiercią w żółwińskim dworku zjawiło się dwóch niemieckich ofi- cerów, z których jeden okazał się krewnym barona Ungerna. Pisarz nigdy nie ujawnił treści długiej rozmowy, jaka odbyła się między nimi. Natomiast nakazał spalenie całego swojego archiwum, w któ- rym znajdowały się rękopisy utwo- rów, korespondencja, liczne biało- -czarne zdjęcia z podróży oraz inne materiały. Zmarł 3 stycznia 1945 r. w Grodzisku Mazowieckim ( w szpitalu) tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Został pocho- wany na cmentarzu w Milanówku, / Wikimedia Commons www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 11 LWOWSKIEGO BANDERYZMU POLITYCY NIE WIDZĄ Aleksander Szumański Rada Obwodowa we Lwowie stwa wobec Ukrainy” – zaape- zażądała usunięcia posągów lował na twitterze ks. Isako- lwów z Cmentarza Obrońców wicz-Zaleski. Lwowa (Orląt Lwowskich). W załączeniu są zdjęcia mojego Uznając je za „symbol polskiej autorstwa z pobytu we Lwowie okupacji Lwowa”. I twierdząc, latem 2006 roku I jeżeli dzisiaj że lwy ustawiono nielegalnie. jakikolwiek polityk w Polsce Warto zacytować przemyśle- twierdzi, że nie wiedział o ban- nia pogrobowców OUN-UPA z derowskich konotacjach Rady lwowskiej Rady Obwodowej. Lwowa, a szczególnie radnych z „Dążenie do ustawienia po- Partii Swoboda to jest albo głup- tajemnie pomników polskiej cem, albo dywersantem. okupacji Lwowa trwa na tle Już wówczas – powtarzam la- niszczenia ukraińskich pomni- tem 2006 roku banderyzm na ków na terytorium Polski, co zachodniej Ukrainie kwitł w odbywa się za milczącą zgodą najlepsze. Na zdjęciach widać polskich władz lokalnych.” uroczystości lokalnych nota- Mamy to, czego sami chcieli- bli, zapowiedź rocznicy stule- śmy. Przecież banderyzm moż- cia urodzin mordercy Rmana na było utemperować dosyć Szuchewycza i początki po- łatwo na początku lat 90. XX wstawania wielkiego pomnika wieku, kiedy jeszcze był „w Stepana Bandery. Mamy też pieluchach”, ale żadna polska defiladę morderców z OUN- władza, ani sławetna Unia De- -UPA przez ulice Lwowa, po mokratyczna (Unia Wolności) i ich wcześniejszym opowiada- im podobne nie zrobiły nic w tej niu z trybuny honorowej jak to sprawie. „walczyli” na trzech frontach. A wręcz popierały ten bande- Dwóch zewnętrznych z Rosja- ryzm, czego skutki właśnie nami i Niemcami (śmiechu war- zbieramy. Wśród polskich elit te) i na froncie wewnętrznym z rządzących w Polsce w dalszym Polakami. Jak widać banderyzm ciągu panuje jakieś zamroczenie rozrasta się i rozkwita. A my umysłowe. (…) Podchodzą do jeszcze wspieramy pieniędzmi problemu w białych rękawicz- polskiego podatnikami to ban- kach, migają się, nie chcąc pod- derowskie, upadłe państwo bez jąć stanowczych decyzji. przyszłości. Z którego wszyscy Prof. Czesław Partacz podaje: młodzi wyjadą W którym poza „(...) a prezydent Duda to już biedą, nędzą i banderyzmem w ogóle katastrofa. Zarząd PiS, niedługo nie będzie absolutnie władze, coś kombinują z tą po- nic. Tylko, że banderyzm już lityką wschodnią, a to wszyst- pięknie kwitnie w środowiskach ko stale obraca się przeciwko ukraińskich w Polsce. A Zwią- nam.”. zek Ukraińców w Polsce to „Ukraińcy niszczą nie tylko pa- organizacja nam jawnie wro- mięć o historii Lwowa; niszczą ga, robiąca za piątą kolumnę także siebie i przedstawiają się w naszym kraju. I co więcej jako naród nikczemnie. Brak zrzeszającym środowiska emi- szacunku do tej nekropolii to grantów ukraińskich w niechęci także brak szacunku do polskich do państwa, które ich przyjęło i dziejów. Nie jestem optymistą, dało im pracę. Takiemu Piotrowi jeśli chodzi o relacje polsko- Tymie słowo „ludobójstwo wo- -ukraińskie i od dawna o tym łyńskie” nie chce przejść przez mówię. Strona polska czyni gardło. A były poseł Platformy wszystko, by ucywilizować na- Obywatelskiej, a obecnie radny ród ukraiński – strona ukraińska z Warmii i Mazur Miron Sycz to robi wszystko, żeby od tej cywi- syn banderowskiego zbrodnia- lizacji europejskiej odchodzić i rza, który dostał karę śmierci za jeszcze mieć roszczenia wobec udział w zbrodniach OUN-UPA. Polski, żebyśmy bronili intere- Niestety wyroku nie wykonano, sów państwa ukraińskiego. Nie a szkoda. da się tak prowadzić dialogu A co do polskich polityków między suwerennymi narodami. bezgranicznie i bezwarunkowo cmentarz we Lwowie to jedno z wspierających ten nowotwór najważniejszych miejsc z punk- współczesnej Europy. Jak się tu widzenia polskiego dziedzic- przez 15 lat nie nauczyliście twa narodowego”. – ocenił sena- czym jest ukraińska dusza i tak tor Jan Żaryn. zwana ich „państwowość” to „Panie premierze Jaroslawie_ głupi umrzecie. Gowin, niech Pan zajmie się nie fotkami, ale tym, że wspie- Źródło: rani przez rząd Morawieckie- go ukraińscy oligarchowie i https://prawy.pl/82152- banderowcy chcą na 100-lecie lwowskiego-banderyzmu- obrony Lwowa usunąć lwy z polscy-politycy-nie-widza-od- cmentarza. Dość tego służal- 15-20-lat/ 1 kwietnia - strona 12 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl Królewskie dary rzucał Siemiradzki Rzeczypospolitej hojną ręką Bożena Ratter Maria Gerson Dąbrowska w książ- wi z tem przeznaczeniem, aby madziła się w nowym gmachu; ce „Polscy artyści” wspomina waż- w Sukiennicach były umiesz- wśród ciszy oczekiwania, wśród ne wydarzenia z biografii Henryka czone”. Chwila zdumionego mil- powodzi świateł opuszcza się Siemiradzkiego. Dom państwa czenia. Co? Jak to? „Pochodnie zwolna kurtyna, kurtyna - obraz, Siemiradzkich gromadził Polaków, Nerona”? - to dzieło olbrzymie, kurtyna - dzieło sztuki, gdzie na którzy przebywali na dalekich kre- które w triumfalnym pochodzie tle klasycznej architektury grupu- sach. Polskich oficerów, którzy w obeszło wystawy europejskie? ją się alegoryczne postacie poezji, „rosyjskiem wojsku służbę przy- Nazajutrz czterdziestu artystów muzyki, dramatu, komedji, muzy musową pełnili, znakomitego po- podpisało akt - zobowiązanie, iż śpiewu i tańca, a wszystko w bar- wieściopisarza Józefa Korzeniow- każdy ofiaruje pracę swoją na rzecz wach pięknych, harmonijnych, od- skiego, brata wieszcza Adama przyszłego Muzeum Narodowego powiadających znaczeniu postaci. I -Aleksandra Mickiewicza. Każdy w Krakowie. Siemiradzki był więc cały ten obraz wykonany za cenę Polak, którego los zagnał w te da- fundatorem tej wielkiej instytucji. farb i płótna! Królewskie dary lekie strony, znajdował w domu (Maria Gerson Dąbrowska, 1930 rzucał Siemiradzki hojną ręką. państwa Siemiradzkich drzwi i ser- r. Pamięci Ojca mojego Wojcie- Henryk Siemiradzki rzucał kró- ce otwarte. Mówiono o Polsce po cha Gersona tę pracę poświęcam) lewskie dary hojną ręką Rze- cichu, głośniej o sztuce i literaturze, czypospolitej także w Lwowie. odżywały wspomnienia, snuły się Tymczasem generalny konser- Teatr Lwowski na otwarcie po- tradycje rodowe, stawały w oczach wator zabytków Piotr Żuchowski kazał widzom drugą kurty- rodzinne, nowogródzkie strony… (PSL) w Ministerstwie Kultury i nę wykonaną przez malarza. W tym domu wychowywał się Dziedzictwa Narodowego (mini- W Gmachu sejmowym zbudowa- Henryk. Gdy ukończył akademię ster Bogdan Zdrojewski z PO) w nym w latach 1877—81 (według malarską w Petersburgu, przyzna- rządzie PO - PSL z Prezesem RM planu Hochbergera na podstawie no mu stypendium i wyprawiono Donaldem Tuskiem i sekretarzem nagrodzonych planów konkur- na dalszą naukę do Włoch, do stanu Małgorzatą Kidawą Błońską sowych) wspaniałą, podwójnie Rzymu. Szybko zdobył uzna- wyraża zgodę na wyprowadzenie założoną klatką schodową, ozdo- nie w europejskim świecie z Polski obrazu Henryka Siemi- bioną rzeźbami dłuta Z. Trem- znawców i miłośników sztuki. radzkiego i jego sprzedaż na au- beckiego wchodzi się do sali po- kcji w Londynie za 1 mln 82,5 tys. siedzeń sejmowych z obrazami W salonach Sukiennic w Kra- funtów. Kto był beneficjentem? Henryka Rodakowskiego. Z kowie zgromadziło się wszystko, Obraz uznany przez MKiDN za przeciwnej frontowej strony apar- co jest kwiatem i koroną narodu. „ nie ważny dla polskiego dzie- tamentu marszałka krajowego i Więc politycy, działacze, uczeni, dzictwa narodowego” trafił na sali posiedzeń Wydziału znajduje artyści, literaci. A między zebra- aukcję „Znaczącej sztuki rosyj- się obraz „Unia Lubelska” J. Ma- nymi na pierwszem miejscu si- skiej”. Nie słyszałam o żadnej tejki, będący własnością kraju. wowłosy, sędziwy jubilat - Józef odkłamującej nocie dyploma- W sali zaś przylegającej do gabi- Ignacy Kraszewski, ów, który tycznej Rady Ministrów czy netu Marszałka umieszczone są „zbudował miasto powieści pol- Radosława Sikorskiego (MSZ). portrety dotychczasowych mar- skiej”. Na uczcie jubileuszowej, szałków krajowych, a mianowicie u boku jubilata, między innymi Jak za PRL w III RP grabież pol- portrety Alfreda hr. Potockiego i „Targ pod Warszawką” obok kilku Bolesława Orzechowicza, który w gośćmi zasiadł przybyły na uro- skiego dziedzictwa kulturowego/ Mikołaja Zyblikiewicza, pędzla J. innych jeszcze prac tego artysty, staraniach o pomnożenie kultury czystość Henryk Siemiradzki. narodowego pozostawionego Rze- Matejki; Ludwika hr. Wodzickie- Aleksandra Gryglewskiego widoki narodowej na kresach, nadzwy- Wygłoszono już szereg mów na czypospolitej przez twórców trwa. go, pędzla Henryka Siemiradz- architektury i zabytkowych wnęk, czaj cenne historyczno-artystyczne cześć wielkiego powieściopisa- Brak reakcji na pozbywanie się kiego; Włodzimierza hr. Dzie- Józefa Chełmońskiego trzy obrazy, swe zbiory muzealne ofiarował rza, mówcy rozochoceni zwraca- polskiego majątku kulturowego, duszyckiego, Leona ks. Sapiehy z pośród których zachwyca zwłasz- Miastu. Gromadzone przez niego ją się teraz z toastami do tych lub wbrew woli ofiarodawców, na rzecz i Jana hr. Tarnowskiego, pędzla cza „Wyjazd na polowanie”, Józefa w ciągu długich lat drogocenne owych z uczestników. Powstał interesu wrogów polskości trwa. Henryka Rodakowskiego; wresz- Brandta „Pożegnanie” i „Boguro- skarby malarstwa polskiego i inne wreszcie prezydent miasta Kra- O ile brak „zainspirowania” Mał- cie portrety Eustachego ks. San- dzica”, Alfreda Wierusz- Kowal- zabytki sztuki oraz przedmioty kowa, Zyblikiewicz, wznosząc gorzaty Kidawy Błońskiej utratą guszki, Andrzeja hr. Potockiego i skiego „Z rozkazem wojennym”, muzealne stworzyły kolekcję o kielich na cześć Siemiradzkiego. dzieła sztuki daje się dzisiaj zro- Stanisława hr. Badeniego, pędzla Czachórskiego „Dama z różą”, Pil- wysokiej wartości artystycznej i zumieć, o tyle postawa historyka Pochwalskiego. (Lwów, jego roz- latiego „Szwed”, a ponadto, obok stały się w ten sposób podwaliną Siemiradzki wysłuchał toastu i sztuki z PSL według mnie wymaga wój i stan kulturalny skreślił prof. dzieł innych jeszcze artystów, ko- nowej, bardzo cennej placów- powstał na znak, iż chce odpowie- nostryfikacji dyplomu. Ciekawe, dr. Józef Wiczkowski- nakładem lekcja obrazów Henryka Siemi- ki kultury polskiej we Lwowie. dzieć. Wnet ustał gwar rozmów, w 2015 został nagrodzony przez X Zjazdu lekarzy i przyrodników radzkiego. W sali wykładowej mu- Wśród nich Obraz Henryka a artysta ozwał się w te słowa: Stowarzyszenie Konserwatorów polskich, księgarni H. Altenber- zeum zawieszono wielki obraz Sty- Siemiradzkiego „Za przykła- „Podziękować pragnę maleńkim Zabytków prestiżową Statuet- ga we Lwowie w lipcu 1907 roku) ki o treści narodowej „Polonia”. dem bogów”. (Lwów, Przewod- czynem. Ponieważ pan prezydent ką „Memoria-Spiritus-Materia”. (…) Zbiory Bolesława Orzecho- nik dla zwiedzających miasto, był tyle łaskaw, iż odstąpił mi jed- W Galerii Narodowej m. Lwowa wicza (ul. Ossolińskich 3) stano- Aleksander Medyński 1937) ną ścianę w Sukiennicach, przeto Oto dzień uroczysty otwarcia no- prócz obrazów Matejki i Grottge- wią Oddział Muzeum Narodowe- zawieszę na niej moje „Pochodnie wego teatru w Krakowie. Naj- ra znajdują się w tych salach: Ju- go im. króla Jana III. z fundacji Bożena Ratter Nerona”, ofiarowując je krajo- wybredniejsza publiczność zgro- liusza Kossaka „Targ na Pradze” i ziemianina, właściciela Kalnikowa,

Redakcja KSI nie ingeruje w treść nadsyłanych artykułów ani nie ogranicza ich długości. W wyjątkowych sytuacjach dzielimy materiał na części drukowane w kolejnych numerach. Nie zgadzamy się na używanie słów plugawiących język polski i naruszających dobre imię naszego kraju. Ponieważ nie cenzurujemy treści nadsyłanych publikacji każdy z autorów osobiście odpowiada za swoje poglądy i wyrażane opinie. Oznacza to, że nie wszystko co nasi czytelnicy czytają musi mieć aprobatę zespołu redakcyjnego. Stoimy na stanowisku, że każdy ma prawo do wyrażania własnego zdania i czyni to świadomie. www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 13 Nie mogę znieść obojętności Polaków wobec zbrodni ukraińskich bandytów... Redakcja Zacytowane w tytule słowa zna- ośmioletnia córka i zaczęła zada- no, że one wprawdzie nie różnych mediów opisujących ponad 100 tys. Polaków. leźliśmy w tekście pana Krzysz- wać mi pytania dlaczego to robię, przypominają sobie co mówiłem przebieg procesów w/w bohate- 19 października 2017 „Ga- tofa Madeja, prezentowanym więc przykucnąłem przy niej i za- ale powiedziałem, że Ukraińcy ra. Przy okazji wyjaśniamy, że w zeta Wrocławska” ( https:// poniżej, wyjaśniające jego zacho- cząłem jej tłumaczyć, że Ukraińcy to mordercy, a na moje uwagi, że prezentowanych tekstach doko- gazetawroclawska.pl/krzycza- wanie w sprawie, która zwróciła z pod oni przecież mordowali polskie naliśmy podkreślenia pewnych l-ze-ukraincy-to-mordercy-sad- naszą uwagę. Już na samym wstę- tego znaku mordowali polskie dzieci, jedna odpowiedziała, że zdań, by zwrócić na nie uwagę wydal-wyrok-za-nawolywanie- pie wyjaśniamy, że nie znamy dzieci nie można tolerować takich ma poglądy liberalne, a druga czytających. do-nienawisci/ar/12595616 ) za- tego pana, ale zwróciliśmy uwa- rzeczy w polskiej szkole, zwłasz- gdy zwróciłem uwagę, że przecież 13 września 1017 r. na stro- mieściła artykuł Marcina Rybaka gę na problemy jakie pojawiły się cza że jej Pradziadek (przeżył mordowali polskich nauczycieli nie „Onet Wrocław” (https:// „ Krzyczał, że Ukraińcy to mor- w jego życiu związane z nierozli- obóz koncentracyjny, był jednym no ale pan powiedział, że Ukra- wroclaw.onet.pl/wroclaw-rodzic- dercy. Sąd wydał wyrok za na- czonym do końca rozdziałem na- z Dzieci Zamojszczyzny) walczył ińcy to mordercy i tak miej więcej stanal-przed-sadem-za-zerwanie- woływanie do nienawiści”. Z tre- szej narodowej historii. 24 kwiet- z upa po wojnie w Bieszczadach wyglądała cała konfrontacja. Po ukrainskiej-flagi-w-szkole/ ści tego artykułu dowiedzieliśmy nia 2018 - Marcin Rybak w arty- i mi o tym opowiadał. Zajęło mi wszystkim policjant prowadzą- c5pljrc ) znaleźliśmy artykuł za- się: „ Wrocławianin Krzysztof kule zatytułowanym: „ Wrocła- też trochę czasu aby jej wytłu- cy to dochodzeni poinformował tytułowany: „ Wrocław: rodzic Madej skazany na 1000 złotych wianin winny mowie nienawiści maczyć, że w tej chwili Ukraińcy mnie, że stanął przed sądem za zerwanie grzywny za nawoływanie do nie- wobec Ukraińców. „Flaga i herb już nie zabijają Polaków. Cała ukraińskiej flagi w szkole„, gdzie nawiści wobec Ukraińców. Rok gdybym przyznał się do zarzu- Ukrainy to symbol mordowania moja rozmowa z córką odbywała wyczytaliśmy miedzy innymi, że: temu na korytarzu szkoły podsta- canego mi czynu to prokurator Polaków „ opublikowanym w się wśród wrzasków nadal tam „ Sąd Rejonowy dla Wrocławia wowej przy Zemskiej wykrzykiwać chciał warunkowo umorzyć mi Gazecie Wrocławskiej (https:// przebywających obu pań, a gdy Fabrycznej rozpatruje akt oskar- miał „Ukraińcy to mordercy”. sprawę ale skoro nie. Ale w roz- gazetawroclawska.pl/wroclawia- się okazało, że na to nie reaguję żenia wobec Krzysztofa Madeja - Musiałbym obrazić sąd dlatego mowie z prokuratorem sam mu z nin-winny-mowie-nienawisc- to jedna z pań zaczęła krzyczeć do (zgadza się na podawanie pełne- nie skomentuję wyroku – mówił wróciłem uwagę, że co najwyżej i-wobec-ukraincow-flaga-i-herb- mojej go imienia i nazwiska), w którym dziennikarzom oskarżony. - Krzy- ukrainy-to-symbol-mordowania- mogę odpowiadać za wandalizm, córki, że powinna wstydzić się za zarzucono mu przestępstwo z art. czałem, że Ukraińcy mordowa- polakow/ar/13124454 ) napisał bo artykuł 256kk nie pasuje do takiego ojca, na co jej odpowie- 256 Kodeksu karnego. „Kto pu- li. Drugi raz zrobiłbym to samo. między innymi : „ To była mowa tego, bo co ja działem, że ja blicznie propaguje faszystowski (...) Oskarżenie i sąd przekonują, nienawiści – nie miał wątpliwo- zrobiłem zniszczyłem symbol upa lub inny totalitarny ustrój pań- że pan Krzysztof zerwał gazetkę, nie robię wycieczek pod adresem ści ani sąd rejonowy ani okręgo- i mówiłem o Mordzie Wołyńskim. stwa lub nawołuje do nienawiści rzucił nią na stół pani bibliote- jej dzieci. Acha w międzyczasie wy. Taki wyrok zwraca niestety To pani dyrektor tej szkoły powin- na tle różnic narodowościowych, karce i na cały głos na korytarzu ścierałem z policzków mojej cór- na siebie uwagę. Sąd nie miał na być oskarżona z tego para- etnicznych, rasowych, wyznanio- wykrzykiwał, że Ukraińcy to mor- ki barwy ukraińskie, bo jak mnie wątpliwości!! Nie zamierzamy grafu. Przedstawiłem pokrótce tę wych albo ze względu na bezwy- dercy. - A jakby tam były akurat poinformowała moja córka po tu podważać wyroku sądu, ale sprawę. Jak widać jest już w pro- znaniowość, podlega grzywnie, dzieci ukraińskie? - pytała sędzia najmłodszych klasach chodziły chcemy poddać pod osąd naszych kuraturze, dochodzenie w spra- karze ograniczenia wolności albo uzasadniając wyrok. Relacjono- nieznane jej starsze dzieci i ma- czytelników całą sprawę, ponie- wie prowadził aspirant Grzegorz pozbawienia wolności do lat 2” - wała linię obrony oskarżonego lowały im twarze. Jak później się waż akurat my mamy pewne wąt- Furtak z komisariatu Wrocław tak brzmi art. 256 KK. (...) Madej, jakoby miał mówić nie o Ukraiń- pliwości. Na początek prezentu- dowiedziałem buło to robione Fabryczna. odbierając swoją 8-letnią córkę cach tylko o UPA. - Każdy naród, jemy relację Krzysztofa Madeja tylko w najmłodszych klasach i ze szkoły, zerwał umieszczone w każda rodzina mają jakąś trudną jaką przesłał do naszej redakcji: mimo, że w tygodniu były dni róż- A teraz o co mi w tym wszystkim oknach i przed biblioteką plakaty przeszłość, ale to nie znaczy, że Cała sprawa zaczęła się nych krajów unii twarze malowa- chodzi: z flagą ukraińską i godłem tego można takie rzeczy wykrzykiwać i 24.11.2016 gdy poszedłem po cór- no tylko w barwy ukraińskie. Na- kraju. Przyznał, że zaniósł je do to przy dzieciach. Gdyby oskarżo- kę do szkoły. stępnie zeszliśmy z córką na dół, 1. Jak najmniej o mnie bo gdyby biblioteki, gdzie rzucił je na stół. ny – mówił sąd – chciał się zacho- Muszę przyznać, że nie zwraca- ona poszła do szatni a ja czeka- mi zarzucono wandalizm, nawet Nie przyznaje się jednak do winy wać jak obywatel i dojrzały czło- łem uwagi na otoczenie, ale gdy łem na korytarzu, jakie było moje bym nie i nawoływania do nienawiści na wiek powinien pójść do dyrekcji i czekałem przed świetlicą na córkę zdziwienie gdy mrugnął, za własne czyny trze- tle różnic narodowościowych czy porozmawiać.” zauważyłem na sztalugach przy podeszła do mnie jedna z uprzed- ba odpowiadać, chociaż jedyny etnicznych. (....)- Dzień ukraiński Autor p/w artykułu zauważył, drzwiach do biblioteki antyramę nio wrzeszczących na mnie pań i dotąd mój kontakt z policją to miał charakter kulturowo-eduka- że sędzia sadu polskiego bardzo formatu A0 z barwami Ukrainy pokazując mi dłońmi symbole Vik- mandat za przejście na czerwo- cyjny. Nie chodziło o edukację na zmartwiła się faktem: „ A jakby i pośrodku umieszczonym tryzu- torii poinformowała mnie, że jest nym świetle. tematy historyczne, ale bardziej tam były akurat dzieci ukraiń- bem, nie wiem jak dla innych ale już poinformowana policja i że o promowanie tolerancji wobec skie?”. Niestety nie zastanowiła dla mnie obecność tego symbolu ona zostawiła swój numer i będzie 2. Nie mogę znieść obojętności wszystkich obcokrajowców. Ro- się co czują dzieci polskie znają- w polskiej szkole jest obrazą rów- zeznawać. Po godzinie czworo Polaków wobec zbrodni ukraiń- biliśmy też dzień niemiecki w ra- ce, co prawda nie ze szkoły ale noznaczną z umieszczeniem tam policjantów z grupy interwencyj- skich mach projektu „Tolerancyjny Eu- z rodzinnych przekazów, prawdę swastyki. nej było u mnie w domu i zostałem bandytów, słyszę teksty typu po co ropejczyk” - zeznała jedna z na- historyczną? Tej prawdy nie moż- Kartkę z umieszczonym tam try- zatrzymany i przewieziony na po- ci to było. uczycielek. Sąd uchylał pytania na zamknąć w gabinecie dyrekcji zubem z ciągnąłem pogniotłem i sterunek policji Wrocław zadawane świadkom przez oskar- szkoły. wyrzuciłem do kosza, a brystol z Fabryczna. Zawiadomienie na 3.Rozmawiałem z paroma matka- żonego i jego adwokata Stanisła- barwami Ukrainy wyciągnąłem z policję złożyła dyrektor szkoły. mi dzieci z tej szkoły to tylko sły- wa Zapotocznego na tematy histo- Tego samego dnia „ Interia antyramy i wszedłem z nim do Spisano protokół i po paru go- szałem: ryczne, dotyczące ludobójstwa na Fakty” (https://fakty.interia.pl/ biblioteki zwracając się z uprzej- dzinach mnie zwolniono. Po paru Nic nie wiem o tym, co to tryzub, Wołyniu i Kresach Wschodnich, dolnoslaskie/news-wroclaw- mym warknięciem do bibliotekar- tygodniach znowu mnie wezwano och jakie to straszne proszę nie uznając, że nie były one związane grzywna-dla-rodzica-za- ki: „ kto to powiesił” niestety bi- na komisariat i przedstawiono akt mówić ze sprawą.” zerwanie-ukrainskiej-flagi-w- bliotekarkę zamurowało na szczę- oskarżenia, jakie było moje zdzi- nie będę mogła spać. Zgodnie z przysłowiem „każ- ,nId,2454387) opublikowały ście z sąsiedniego pomieszczenia wienie gdy się okazało, że zarzuca dy kij ma dwa końce” pojawia artykuł: „ Wrocław: Grzywna biblioteki wyszła inna nauczy- mi się mowę nienawiści bo po- 4.Albo gdy z kimś rozmawiam o się wątpliwość dlaczego sąd nie dla rodzica za zerwanie ukra- cielka jednak ona też nie potrafiła dobno krzyczałem, że Ukraińcy tym w publicznym miejscu: ciszej wziął pod uwagę faktu, że oskar- ińskiej flagi w szkole „, gdzie odpowiedzieć na to pytanie więc to mordercy. Po paru miesiącach jeszcze żony mógł dokonać swego czy- warto zwrócić uwagę na pewne oddałem jej do ręki brystol i wy- byłem przesłuchiwany przez pro- ktoś usłyszy. nu w przekonaniu, że w szkole fakty:” Sędzia Agnieszka Wró- szedłem z biblioteki. Wychodząc z kuratora i ta sama śpiewka ja o ma miejsce przestępstwo z tego blewska-Kafka w uzasadnieniu biblioteki zauważyłem na oknach mordach upa on „ale pan powie- 5.Mówić się o tym bał nawet mój samego paragrafu, czyli publicz- wyroku powiedziała, że wypowie- korytarza dział, że Ukraińcy to mordercy”, kolega z pracy, którego dziadko- ne propagowanie symboli fa- dzi oskarżonego nie były wyra- wie cudem poprzyklejane kartki A4 z barwa- ja do niego, że tak ludzie z pod szystowskich. Prawdopodobnie żaniem poglądu ani opinii, lecz tylko to piekło przeżyli. mi Ukrainy. Je tak że ściągnąłem tego znaku mordowali, a on to zrobił by to samo gdyby w „dniu nawoływaniem. „Nawet jeśli nie i odłożyłem na ławkę stojącą nie ma znaczenia pan powiedział niemieckim” pojawiła się np. przyniosły efektu, to jednak taka Nie może być tak, że ludzie o tym obok, w tym momencie zaczęła ... itd. W końcu stanęło na temacie swastyka. Poważne wątpliwości wypowiedź nacechowana złymi nie wiedzą, boją się mówić, albo na mnie wrzeszczeć będąca tam tryzuba, prokurator stwierdził, że budzi uznanie przez sąd, że „ .. emocjami jest nawoływaniem” - mają jak ta nauczycielka poglą- na korytarzu matka jednego z tryzub upa był biały a obecny jest tematy historyczne, dotyczące lu- oceniła sędzia.(...) Dyrektor pla- dy liberalne, chcę to zmienić, dla dzieci . Ja na jej wrzaski i nauczy- żółty no to ja mu znalazłem odzna- dobójstwa na Wołyniu i Kresach cówki dla klas I-III odpowiedziała tego chcę oto walczyć w sądzie, cielki która do tej pani dołączyła kę upa z żółty tryzubem. A on na Wschodnich, nie były związane jednak na jedno z pytań i przyzna- ale nie chcę aby po cichu mnie w wychodząc to: ale pan powiedział ... Później ze sprawą.” Warto w tym miejscu ła przed sądem, że sprawa tzw. była jeszcze konfrontacja z tymi sądzie ukrzyżowali. przypomnieć, że Ukraina jest je- rzezi wołyńskiej nie jest jej znana. w tym czasie z łazienki, odpo- paniami ze szkoły na komisaria- dynym krajem który nie rozliczył (...) .... w mowie końcowej adwo- wiedziałem tylko, że nie wiedzą cie i mniej więcej moje zeznania Oprócz relacji pana Krzysztofa się z przeszłością i w którym bo- kat oskarżonego zwrócił uwagę, o czym mówią. Na to wszystko i pani bibliotekarki się zgadzały a Madeja postanowiliśmy zapre- haterami narodowymi są ludzie że nie doszło do „nawoływania”, ze świetlicy wyszła moja w tedy pozostałe panie stwierdziły kolej- zentować fragmenty artykułów odpowiedzialni za zamordowanie ponieważ Madej nie miał takiego 1 kwietnia - strona 14 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl zamiaru. rzy namalowano ukraińską flagę. Madej nie przyznał się do winy i tych osób ma korzenie banderow- zety Wyborczej” w odpowiedzi „Skoro nie było zamiaru, nie było (...) Wczoraj zapadła decyzja o ocenił, że „sens jego wypowiedzi skie – mówiła świadek. Obrońca na to pytanie powiedziała miedzy nawet szansy na nawoływanie, warunkowym umorzeniu postępo- został wypaczony z pełną preme- oskarżonego mecenas Łukasz Ko- innymi: „ że „żyjemy tu i teraz, a gdyż na korytarzu była jedna na- wania, ponieważ, jak podkreśliła dytacją wykorzystany przeciwko cot poprosił świadka o wskaza- oskarżony ciągle mówi o historii uczycielka z dzieckiem i córka sędzia – winny nie zawsze powi- niemu”. nie, które konkretnie wypowiedzi i opiera wszystko na tym, co wy- oskarżonego, a w bibliotece dwie nien być ukarany. Jak podkreślił Założyłem, że gremium, w którym „mogłyby obrażać współcześnie darzyło się w przeszłości”. – We nauczycielki, zatem nie doszło sąd w ustnym uzasadnieniu – są- się wypowiadam, reprezentuje mieszkających we Wrocławiu Wrocławiu teraz co szósta osoba do przestępstwa z art. 256 KK” - dzony jest człowiek, a nie zjawi- sobą pewien poziom kultury, inte- Ukraińców”. – Na przykład ta, że pochodzi z Ukrainy. I nie każda przekonywał adwokat. sko. Nie działał z premedytacją, a ligencji, wiedzy i moralności, któ- Ukraińcy to mordercy – odparła z tych osób ma korzenie bande- Dodał, że w wypowiedzi, iż pod wpływem impulsu. (...) Cieszy ry przewyższa to, co ja sobą repre- dziennikarka. rowskie.” Bardzo ciekawa wypo- „Ukraińcy mordowali Polaków” się dobrą opinią i jest niekarany. zentuję. A co za tym idzie: moje Autor p/w tekstu relacjonuje o po- wiedź, zapewne nie bez znaczenia zawarta była ocena historii, do Po prostu ma negatywne doświad- wypowiedzi będą prawidłowo nownym procesie K. Madeja, na dla wyroku. A wyrok skazujący której każdy ma zagwarantowane czenia rodzinne z Ukraińcami, a zrozumiane. Niestety, pomyliłem podstawie publikacji prasowych został wydany 11 lipca 2019 r., prawo w konstytucji. toku przesłuchań świadków usta- się, a sens moich wypowiedzi zo- i zapisu wypowiedzi utrwalonej czyli w dniu kiedy Polacy obcho- lono, że padły z jego ust słowa: dzą „ Narodowy Dzień Pamięci „To było stwierdzenie faktu. Wy- stał wypaczony. (...) Wiele rzeczy, na dyktafonie, w którym oskar- „Ukraińcy to mordercy”. (...) Ofiar Ludobójstwa dokonanego powiedzi oskarżonego nie były o których mówiłem, jest dla mnie żono go; „ o nawoływanie do Zdaniem wrocławskiego sądu, przez ukraińskich nacjonali- nawoływaniem” - podkreślił Za- oczywistych, więc ich nie rozwija- nienawiści na tle różnic naro- należy eliminować zachowania stów na obywatelach II Rzeczy- potoczny. Madej zapowiedział łem ze względu na szczupłość cza- dowościowych wobec Ukraiń- negatywne, które mogą prowa- pospolitej Polskiej „, zastanawia- złożenie apelacji do Sądu Okręgo- su, którym wtedy dysponowałem. ców.” Doprawdy trudno pojąć dzić do aktów przemocy. A mową jący zbieg okoliczności. wego.” Zostało to później wykorzystane skąd takie oskarżenie się wzięło? nienawiści mogą być gesty, słowa przeciwko mnie z pełną preme- Intrygujące jest natomiast pytanie i obrazy. Dla Madeja wyrok ma dytacją. Pozwolono też sobie na sędziego skierowane do świadka: Krzysztof Madej Z tego co zaprezentował autor w być ostrzeżeniem – podkreślono w manipulację moimi wypowiedzia- „ czy wypowiedzi oskarżonego, odczytał niżej tym artykule wyłania się bardzo uzasadnieniu. Krzysztof Madej po mi, wypaczając całkowicie sens które słyszała, „obrażają aktual- prezentowany tekst, przykry obraz nie tylko sądu ale rozprawie podkreślił, że nie czuje mojego przekazu. Co miało na nie mieszkających we Wrocławiu który dołączył do akt i szkoły. Dyrektorka szkoły przy- się winny. To kwestia prawdy – celu zdyskredytowanie idei, której Ukraińców”? Dziennikarka „Ga- sprawy znała, że nie posiada wiedzy o hi- zaznaczył. Od początku procesu i moje słowa dotyczyły. storii Polski, a pani sędzia uważa, we wszystkich kolejnych komenta- K. Madej że emocjonalne wyrażanie opi- rzach podkreślał, że nie można ka- nii na temat martyrologii narodu rać za prawdę. A nie ma żadnych Oskarżony podkreślił, że z tego polskiego jest „nawoływaniem”. wątpliwości, że przecież Ukraińcy powodu „jest zmuszony jeszcze mordowali Polaków. raz i bez skrótów do przedsta- wienia swej wypowiedzi”. Madej 24 kwietnia 2018 - Marcin Ry- Autor artykułu zwraca uwagę na odczytał wielostronicowy tekst, bak w artykule „ Wrocławianin sformułowanie „Jak podkreślił który dołączył do akt sprawy jako winny mowie nienawiści wo- sąd w ustnym uzasadnieniu – są- swoją wypowiedź. ( Pan K. Ma- bec Ukraińców. „Flaga i herb dzony jest człowiek, a nie zjawi- dej udostępnił nam ten tekst, Ukrainy to symbol mordowania sko.” Nie wiadomo co sąd miał który prezentujemy na końcu Polaków „ opublikowanym w na myśli, ale warto zauważyć, że tego artykułu) Podkreślił, że Gazecie Wrocławskiej (https:// nie tylko Krzysztof Madej stara użyte w wypowiedziach „określe- gazetawroclawska.pl/wroclawia- się walczyć o prawdę historycz- nie »mordercy« nigdy nie odno- nin-winny-mowie-nienawisc- ną, która nadal nie jest obecna we siło się do całego społeczeństwa i-wobec-ukraincow-flaga-i-herb- wszystkich miejscach w których ukraińskiego, ale do rasistów ukrainy-to-symbol-mordowania- być powinna, np. w szkołach. We ukraińskich ze zbrodniczych or- polakow/ar/13124454 ) napisał wspomniany artykule podano: „ ganizacji OUN i UPA oraz tej miedzy innymi : „ To była mowa Zdaniem wrocławskiego sądu, części ukraińskiej cerkwi, która nienawiści – nie miał wątpliwości należy eliminować zachowania nawoływała do zbrodni oraz do ani sąd rejonowy ani okręgowy. negatywne, które mogą prowadzić ludności, która dokonywała tych Ten pierwszy skazał mężczyznę na do aktów przemocy.” Szkoda tyl- bestialstw”. Pytany przez sąd, grzywnę a drugi zmienił na wa- ko, że sąd nie bierze pod uwagę przyznał, że porównał herb ukra- runkowe umorzenie. Wyznaczając dlaczego tak się dzieje, skąd biorą ińskiego państwa do nazistowskiej rok próby. Gdyby podobne prze- się te „negatywne” zdaniem sądu swastyki. Jak wyjaśniał, „herb stępstwo pan Krzysztof popełni w zachowania? Karanie za obronę Ukrainy (tryzub – przyp. red.) ciągu roku sprawa będzie wzno- prawdy historycznej niestety tego był integralną częścią ideologii wiona i zostanie wydany wyrok. nie załatwi, czego dowodem jest ukraińskiej, symboliki w oddzia- Sam oskarżony i jego obrońca tytuł p/w artykułu. łach OUN UPA i znajdował się na przekonywali, że to nie jest na- 7 maja 2019- TVP 3 Wrocław środku bojowego krzyża zasługi woływanie do nienawiści. Bo nie (https://wroclaw.tvp.pl/42517486/ przyznawanego przez OUN UPA”. krzyczał, ze to „mordercy” ale, że nawolywal-do-nienawisci-wrocil- – A państwo ukraińskie dotąd nie Ukraińcy mordowali Polaków”. na-sadowa-sale-po-kolejnej- odcięło się od tego – mówił Madej. Bo taka jest prawda. Wypowiadał wypowiedzi) zatytułował swój W jego ocenie „ukraińscy rasiści się „z troską” o to, czego w szkole materiał: „ Nawoływał do nie- kierowali się tą samą ideologią co uczone są nasze dzieci. Sąd Okrę- nawiści, wrócił na sądową salę niemieccy naziści – stąd takie po- gowy nie uwierzył. Powołując się po kolejnej wypowiedzi „ gdzie równanie”. Podczas procesu jako na zeznania świadków ocenił, że możemy wyczytać między inny- świadek zeznawała dziennikarka słowo „mordercy” padło i, że jak mi: „ Przed wrocławskim sądem „Gazety wyborczej”. Prokuratu- najbardziej zachowanie oskarżo- ruszył proces o nawoływanie do ra w trakcie śledztwa poprosiła nego w szkole na ulicy Zemskiej to nienawiści na tle różnic narodo- ją o przekazanie zapisu nagrania mowa nienawiści. - Nie czuję się wościowych wobec Ukraińców. z rozmowy przed salą sądową. winny – oznajmił mężczyzna zaraz Oskarżony o to jest mężczyzna, Świadek zeznała, że wypowiedź po wyjściu z sali rozpraw. który wypowiadał się dla me- oskarżonego nie była udzielo- 3 maja 2018 - GPC „Dodatek diów w sądzie po innym swoim na na wyłączność i rejestrowali Dolnośląski” ( http://wdolnym- procesie, w którym był oskar- ją też inni dziennikarze. Pytana slasku.com/2018/05/03/skandal- żony o podobny czyn. (...) Sąd o szczegóły, zasłaniała się nie- -skazany-za-obrone-historycznej- pierwszej instancji uznał Madeja pamięcią związaną z faktem, że -prawdy/ ) opublikował artykuł: winnym i skazał go na 1 tys. zł uczestniczyła w kilku rozprawach „Skandal! Skazany za obronę grzywny. W apelacji sąd również oskarżonego i nie jest w stanie historycznej prawdy„ gdzie uznał winę oskarżonego, ale umo- oddzielić jego wypowiedzi na sali czytamy miedzy innymi: „ Wro- rzył postępowanie na rok próby i sądowej od tych spoza sali. Sędzia cławski sąd drugiej instancji wy- zasądził nawiązkę w kwocie 500 Anna Statkiewicz zapytała świad- dał wyrok w sprawie Krzysztofa zł. Po tym prawomocnym wyroku ka czy wypowiedzi oskarżonego, Madeja (zgodził się na publika- Madej wypowiadał się po wyjściu które słyszała, „obrażają aktual- cję pełnego imienia i nazwiska). z sali sądowej dla mediów, któ- nie mieszkających we Wrocławiu Sprawę warunkowo umorzono na re poprosiły go o wypowiedź. Na Ukraińców”. – Mam wrażenie, że rok próby, zasądzono 500 zł na podstawie publikacji prasowych i tak. Mam wrażenie, że wypowiedzi rzecz funduszu pokrzywdzonych i zapisu wypowiedzi utrwalonej na mogą być przykre dla aktualnie 100 zł kosztów. Przypomnijmy, że dyktafonie prokuratura ponownie mieszkających tutaj Ukraińców w listopadzie ub.r. Krzysztof Ma- oskarżyła Madeja o nawoływanie –odpowiedziała dziennikarka. dej zainterweniował w szkole, w do nienawiści na tle różnic naro- Dodała, że „żyjemy tu i teraz, a której z okazji dnia ukraińskiego dowościowych wobec Ukraińców oskarżony ciągle mówi o historii wywieszono tryzub – kojarzony w poprzez nazwanie obywateli tego i opiera wszystko na tym, co wy- Polsce przede wszystkim z rzezią kraju mordercami. Zarzucono mu darzyło się w przeszłości”. – We Wołyńską i zbrodniczą działal- też porównanie herbu i flagi ukra- Wrocławiu teraz co szósta osoba nością Stepana Bandery, a jego ińskiej do symboli faszystowskich. pochodzi z Ukrainy. I nie każda z dziecku wbrew jego woli na twa- We wtorek na pierwszej rozprawie www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 15 Szanowny Wysoki Sądzie, niestety które wydaje się krytykowi że au- cytatów z tego artykułu bo nie ma pracującymi na Ukrainie. W bro- Czy nie przypomina to SS, i to po- jak mi uświadomił mój obrońca, tor chciał przekazać. Jak to napisał sensu wyważać otwartych drzwi. szurze „Sprawa Ukraińskiej inteli- zdrowienie pewnie Pan prokurator muszę jednak odnieść się do tego Waldemar Łysiak w swojej książce (Cytaty -wyboldowana kursywa) . gencji w programie UNP” napisał: pomylił z rzymskim cyrkiem. absurdalnego aktu oskarżenia jaki o historii malarstwa ”krytycy widzą Historię chorej ukraińskiej ideolo- „Główną przyczyną nieszczęścia Ale aby dokonać masowych zbrod- stworzył Pan prokurator. Nie wiem w danym dziele więcej niż samemu gii nazistowskiej możemy zacząć naszego narodu jest brak nacjona- ni ludobójstwa należało wycho- właściwie czy jego forma świad- autorowi wydawało się że zawarł”. od Mykoły Michnowśkiego, który lizmu wśród szerszego ogółu (…) wać odpowiednie kadry. Do tego czy o lekceważeniu, lub też pogar- To typowy przypadek syndromu 11 lutego 1900 w Charkowie zało- Nacjonalizm jednoczy, koordynuje służyły odpowiednie instrukcje i dzie jaką odczuwa Pan prokurator „Nagiego króla”.” żył Ukraińską Partię Rewolucyjną siły, podrywa do walki, zapala fa- m.in. sławny pogański Dekalog względem mojej osoby, czy też to A teraz będąc litościwym dla (UKR). natyzmem zniewolone narody w czyli „10 przykazań ukraińskiego jest ogólna pogarda dla prawdy jako Pana prokuratora założę (mimo „Usiłującą dokonać syntezy so- ich walce o wolność” nacjonalisty”. Jak widzimy ukra- takiej, a może to tylko powszechna tego iż poprzednio pisałem że nie ińscy naziści nie bali się niczego, dziś ignorancja i lekceważenie wła- cjalizmu z nacjonalizmem. Kiedy Kolejną mutacją tej chorej ideologii należy tak postępować), że Pan to się nie udało, założył Ukraiń- był: nawet Boga. Wstęp do Dekalogu snej pracy i obowiązków. Pamię- prokurator padł właśnie ofiarą tych napisał Dmytro Doncow, przyka- tam, że w poprzednich procesach ską Partię Narodową(UNP). W „Integralny nacjonalizm, który dwóch pojęć i chciał też na mnie je broszurze politycznej Samostij- zania zaś syn księdza greckokato- przedstawiciele naszego wymiaru pewnie nieświadomie zastosować. odwoływał się bardziej do emocji i lickiego Stepan Łenkawśkyj. Oto sprawiedliwości też luźno podcho- na Ukraina wyłożył fundamenty uczuć swoich zwolenników, niż do Jest tylko jeden problem. Działają ukraińskiego nacjonalizmu, a w pierwotny tekst tego nieludzkiego dzili do zagadnień takich jak praw- one tylko na ignorantów. rozumu. Oto główne tezy tej dok- dokumentu, wielokrotnie fałszo- da i logika. Przypominam, że sąd zasadzie szowinizmu. Zaczął pro- tryny: Po tym krótkim wprowadzeniu pagować wśród Ukraińców idee wany i „demokratyzowany”’ przez stwierdził, iż osoba która twierdzi- 1. Naród nie jest zbiorem odręb- autorów związanych z ukraińskim ła że czyta w moich myślach jest omówię błędy Pana prokuratora. Po przesiąknięte ksenofobią i niena- pierwsze od razu można zauważyć, wiścią do obcych, szczególnie Ro- nych jednostek, lecz jednym orga- nazizmem: wiarygodna. Wiarygodna była też nizmem łączącym pokolenia prze- pani która widziała i słyszała przez że Pan prokurator nie zaznajomił sjan, Polaków i Żydów. Napisał w „Ja Duch odwiecznego żywiołu, się uważnie z aktami bo by zauwa- niej słowa, które stały się wytycz- szłe, obecne i przyszłe. który ustrzegł Cię przed tatarskim ściany, a i jeszcze jedno okazało się, 2. Interesy i wartości narodu ukra- że jestem agresywny a dla czego, żył, że nigdzie nie użyłem w swoich nymi dla pokoleń nacjonalistów najazdem i postawił na granicy wypowiedziach słowa „faszyzm” ukraińskich. Obrazowały one idee ińskiego stoją ponad interesami i dwóch światów, abyś tworzył nowe bo jestem duży jak stwierdził inny wartościami jednostek, grup spo- świadek. Niestety nie sprecyzował (to jest właśnie przykład MEMU) a totalitarne i ksenofobię XX wieku. życie: ludzie używają go kompletnie bez Czytamy w niej: łecznych, innych narodów i ludz- Zdobędziesz Ukraińskie Państwo czy chodziło mu o moja wagę czy kości. też wzrost, a może o oba te parame- zastanowienia. Jako MEM zaczę- „ Niechaj tchórze i odstępcy idą, albo zginiesz w walce za nie. try naraz. li go używać Sowieci w czasie II jak dotąd szli do obozu naszych 3. Działalność wszystkich Ukraiń- Wojny Światowej chociaż w pier- Nie pozwolisz nikomu splamić wrogów, nie ma dla nich miejsca ców musi być podporządkowana chwały ani czci Twojej Nacji. Ja jednak Wysoki Sąd i Pana wotnej ideologii faszystowskiej ni- interesom narodowym [nacjonali- prokuratora szanuję więc przygoto- wśród nas i my ogłaszamy ich gdy nie występował rasizm a Mus- wrogami ojczyzny. Ten, kto na stycznym ]. Pamiętaj o wielkich dniach na- wałem się do tego zadania meryto- szych walk wyzwoleńczych. solini tworząc go myślał tylko o Ukrainie nie z nami, ten przeciw- 4. Należy bezwzględnie elimino- rycznie i będę w moich wypowie- Włoszech a nie o bliżej nieokreślo- Bądź dumny z tego, że jesteś spad- dziach odnosił się tylko do faktów a ko nam. Ukraina dla Ukraińców wać z narodowego organizmu nej liczbie państw i narodów (mi- i dopóki choć jeden wróg cudzo- wszystko, co zagraża jego jedności, kobiercą walki o chwałę włodzi- nie jak świadkowie do wrażeń, któ- łość do własnego państwa i narodu mierzowego Tryzuba. re są subiektywne i w dochodzeniu ziemiec zostanie na naszym tery- interesom i wartościom. nie jest rasizmem, każdy może być torium, nie mamy prawa złożyć Pomścisz śmierć Wielkich Rycerzy. do prawdy nie mają żadnego zna- jego częścią niezależnie od rasy), 5. Naturalnym stanem stosunków czenia (a jak twierdzi wielu histo- broni”. Michnowśkyj wierzył w” między narodami jest walka o ist- O sprawie nie rozmawiaj z kim dlatego z pełną świadomością przy- śmiertelny antagonizm i walkę na- ryków wręcz przeszkadzają). Będę równałem symbolikę ukraińską do nienie, przetrwanie i dominację. można, ale z kim trzeba. posługiwał się jedynym narzę- rodów” a nie w możliwość ich rasistowskiej symboliki hitlerow- pokojowego współżycia. 6. Aby uzyskać dla narodu ukraiń- Nie zawahasz się wykonać najnie- dziem jakie powinno być używane skiej. Celem jaki chcieli uzyskać skiego dominującą pozycję wśród bezpieczniejszej zbrodni, jeśli bę- na sali sądowej -logiką (słyszałem, Rosjanie używając tego uogólnie- Dla członków UNP napisał tzw. innych narodów, należy za wszel- dzie wymagać tego dobro sprawy. że na prawie już jej nie wykładają) „10 przykazań”, które posłużyły za nia pojęciowego było zrównanie ką cenę wzmocnić jego siłę i wolę Nienawiścią i podstępem będziesz a dlaczego wspominam o logice, innych państw do których wrogo wzór dla działaczy OUN do napi- walki wyjaśni się w dalszej części mojej sania dwadzieścia lat później po- przyjmować wrogów Twojej Nacji. odnosili się Sowieci z ohydną nie- W 1926 r. we Lwowie Stepan Ban- wypowiedzi. Nie ukrywam, że aby miecką ideologią, i co jak widać dobnych o nazwie „Dekalog” na- Ani prośby, ani groźby, ani tortu- przygotować się do tego procesu cjonalisty ukraińskiego, służących dera, Roman Szuchewycz, Wasyl ry, ani śmierć nie zmuszą ciebie do jest skuteczne, bo Rosjanie nadal ją Sydor i Dmytro Hrycaj zorgani- znów musiałem zanurzyć się w klo- stosują przylepiając łatkę faszysty do indoktrynacji własnych człon- zdrady tajemnicy. ace ukraińskiego i niemieckiego ra- ków. Przykazania te wyjaśniają, co zowali Związek Ukraińskiej Mło- komu się da. dzieży Narodowej (SUNM). Na Będziesz dążyć do poszerzania sizmu. Nie jest to przyjemne, a nie- oznacza pojęcie Ukraina dla Ukra- siły, sławy , bogactwa i przestrze- raz czytając materiały odnosiłem Przy porównywaniu faszyzmu ińców. Czytamy w nich: przełomie stycznia i lutego 1929 i niemieckiego nazizmu można r. w Wiedniu działacze ukraiń- ni ukraińskiego państwa, nawet wrażenie, jakby mój mózg doznał „1. Jedna, jedyna, niepodzielna, w drodze zniewolenia cudzoziem- poparzeń mentalnych. użyć klasycznego porównania z scy– UWO, SUNM i Prowidu geometrii o tym, że kwadrat jest niepodległa, wolna, demokratycz- Ukraińskich Nacjonalistów (PUN) ców”[26]. Wróćmy jednak do logiki i do prostokątem ale prostokąt nie jest na Ukraina – republika ludzi pra- powołali Organizację Ukraińskich Oprócz Dekalogu, członkowie nauki. Żeby zrozumieć zaistniałą kwadratem. Tak więc nazizm jest cujących. Nacjonalistów (OUN) , wzorując OUN, Służby Bezpeky OUN, czyli sytuację, będziemy musieli zapo- faszyzmem, ale faszyzm nie jest Oto narodowy ogólno ukraiński się na średniowiecznych zakonach policji politycznej oraz bojówkarze znać się z pojęciem MEM. W infor- nazizmem. Pamiętać należy, że jed- ideał. Niech każde ukraińskie religijno-rycerskich. Na czele tej UPA codziennie przerabiali, czyta- macji jest to odpowiednik genów w ną z definicji państwa faszystow- dziecko pamięta, że narodziło się organizacji stanął wywodzący się li i powtarzali na pamięć 12 Cech biologii. Najlepiej jest to zrozumieć skiego jest ukutą przez Sowietów ono na ten świat, by spełnić ten z UWO płk ukraińskich Strzelców Charakteru Nacjonalisty Ukraiń- na przykładzie. Z zrobiłbym to za- która mówi, że państwem faszy- ideał. Siczowych Jewhen Konowałeć. skiego i 44 Prawa Życia Nacjona- dając jedno pytanie Panu proku- stowskim jest każde państwo które 2. Wszyscy ludzie są twoimi brać- Aby zostać członkiem po przej- listycznego. Czytano również Ideę ratorowi lub wypowiadając jedno zwalcza komunizm. mi, ale Moskale, Lachy, Węgrzy, i Czyn Dmytro Myrona „Orłyka”, zdanie o jego rodzinie ale Wysoki ściu szeregu prób, należało złożyć Najlepiej skomentował tendencję Rumuni, Żydzi – to wrogowie na- przysięgę na pistolet, powtarza- jednego z organizatorów najwięk- Sąd mógłby źle odczytać moje in- szego narodu, dopóki oni panują szych zbrodni OUN, popełnionych tencje więc za przykład posłużę ja do szafowania przymiotnikiem „fa- jąc rotę przysięgi skierowanej do szystowski” w debacie publiczne w nad nami i wyskubują nas. prowidnyka – wodza. Po śmierci na Polakach i Ukraińcach a konkretnie moje nazwisko, bo na kijowskich. Jego zbrodnie były nie- pewno nie wszyscy wiedzą. Pierw- 1944 George Orwell: 3. Ukraina dla Ukraińców! Wygoń Konowałcia rota ta brzmiała na- stępująco:[… ] „Wodzu nasz[…] strawne nawet dla okupantów nie- sza wzmianka o kimś kto nazywa Słowo „faszyzm” – będące w po- więc zewsząd z Ukrainy obcych – mieckich.[27] Jako komendanta się Madej pojawia się w Starym Te- wszechnym użytku – pozbawione gnębicieli. odczuwając między nami Twego wielkiego i nieśmiertelnego Ducha Ukraińskiej Policji Pomocniczej w stamencie, a był to jeden z królów jest niemal zupełnie znaczenia. Sły- 4. Zawsze i wszędzie używaj ukra- Kijowie w służbie III Rzeszy Nie- Partów w dwunastym pokoleniu szałem jak „faszyzmem” nazwano: ińskiego języka. Niech ani twoja […]przysięgamy na świętą dla nas na pamięć o Tobie[ …], my wszy- mieckiej, zastrzelili go Niemcy 25 w linii prostej po Noe. Proszę nie rolników, sklepikarzy, Kredyt Spo- żona, ani twoje dzieci nie kalają lipca 1942 r. łeczny, kary cielesne w szkołach, scy byliśmy i będziemy wierni[ …] klękać bo nie pochodzę z rodziny twojego domu mową obcych – Jeżeli szkolenia ideologiczne cią- królewskiej i to jest właśnie nasz polowanie na lisa, walki byków, gnębicieli. pozostawionemu i wyznaczonemu przez Ciebie, Twojemu Następcy, gle szerzące nienawiść do obcych przykładowy MEM. Komitet 1922, Komitet 1941, Ki- 5. Szanuj działaczy rodzinnego plinga, Gandhiego, Czang Kaj- Twojemu Pułkownikowi a nasze- było prowadzone wśród członków A teraz fakty: Po pierwsze, jeszcze kraju, nienawidź jego wrogów, mu Wodzowi Andrijowi Melny- UWO oraz młodzieży ukraińskiej w piętnastym wieku na Podkarpa- -szeka, homoseksualizm, audycje znieważaj przechrztów – odstęp- radiowe Priestleya, schroniska mło- kowi […] przysięgamy – z Twoim a później OUN i UPA, to staje się ciu w Polsce było to imię. Po dru- ców, a będzie dobrze całemu two- Świętym Imieniem i pod przewo- jasne, dlaczego i jak możliwa sta- gie, sama pisownia w zależności od dzieżowe, astrologię, kobiety, psy – jemu narodowi i tobie. i nie pamiętam co jeszcze. dem Twojego Następcy podnieść ła niespotykana w Europie tak wersji tłumaczenia jest różna. Po 6. Nie zabijaj Ukrainy swoją obo- pochyloną . potworna zbrodnia ludobójstwa trzecie, w Polsce jest około 1400 Stosujmy więc precyzyjne słownic- jętnością dla ogólnonarodowych Wyzwolić naszą Świętą Ojczyznę na Kresach południowo-wschod- Madejów, a na koniec już poza te- two i nazywajmy prawidłowe dane interesów. Ukrainę, aby ona na wieki za- nich II RP. Wieloletnie szkolenie i matem jestem panieńskim dziec- zjawiska. siadła w kole wolnych narodów wychowanie młodych Ukraińców kiem. Prawda że odbiór się zmie- 7. Nie stań się renegatem – odstęp- W pełni świadomie przyrówna- cą. […] Wodzu nasz. My gotowi! […] w wielu organizacjach i partiach nia gdy poznamy fakty a nie tylko łem symbole państwa ukraińskiego Wieczna pamięć o Tobie i sława, w duchu nienawiści w latach 20-40 sam goły MEM. Do czego służą i -to jest tryzuba i to coś żółto nie- 8. Nie okradaj własnego narodu, nieśmiertelny nasz Wodzu! Sława XX wieku, musiało wydać zatrute po co się tworzy MEM-y? Ogól- bieskiego- do symboliki Niemiec pracując na wrogów Ukrainy. Ukrainie” owoce. Takie szkolenia młodzie- nie mówiąc, MEM to broń infor- hitlerowskich to jest do swastyki i 9. Pomagaj swojemu rodakowi Pozdrowienie organizacyjne zosta- ży na Ukrainie zaczęto prowadzić macyjna mająca wszczepiać kalki czerwonej szmaty ze swastyką w przed innymi. Trzymaj się kupy. znów w latach 90.XX wieku. Autor pojęciowe, kulturowe w społeczeń- ło przyjęte od faszystów włoskich i białym kole. Nie chodzi tu o podo- 10. Nie bierz sobie żony z obcych, nazistów niemieckich – wyciągnię- był tego świadkiem. stwa, nieraz mają one pozytywne bieństwo graficzne. Same symbole gdyż twoje dzieci będą twoimi wro- Integralny nacjonalizm ukraiński działanie, innym razem prowadzą ta prawa ręka na prawo w skos i nie są ważne dopóki za nimi nie stoi gami; nie przyjaźń się z wrogami słowa: Chwała Ukrainie. rozwinął się po I wojnie światowej do destrukcji społeczeństw. MEM ideologia. A najlepiej ukraińską ide- naszego narodu, bo tym dodajesz Przyszłe państwo miało być jedno- i wojnie ukraińsko-polskiej o zwalnia ludzki umysł z myślenia ologię przedstawił Prof. Czesław im siły i odwagi; nie zadawaj się Galicję Wschodnią. Pochodzący podając mu gotowe wzorce. Partacz, w swoim artykule: „Zbrod- narodowe, bez „obcych”, czyli bez z gnębicielami naszymi, bo zosta- mniejszości narodowych. Mieli oni ze wschodniej Ukrainy Dmytro Drugie pojęcie/metoda to dekon- nie ludobójstwa OUN-UPA na Kre- niesz zdrajcą”[15]. Doncow[28] z lat wojny wysnuł sach południowo-wschodnich II RP być „ usunięci”, czyli wymordowa- strukcja używane w filozofii a spro- Analiza innych pism Michnowś- wniosek, że Ukraińcy byli zbyt wadzające się do tego, że rozbijamy a ideologia melnykowsko-bande- ni. Dlatego też OUN propagowała kiego wykazuje chorą miłość do oj- nienawiść do narodów sąsiedz- słabi i humanitarni. Należało we- dane pojęcie, myśl, wypowiedź na rowskiego nazizmu”. I w dalszej dług niego walczyć bezwzględnie części będziemy głównie posługi- czyzny, czyli szowinizm, ksenofobię kich. Antyrosyjskość, antypolo- mniejsze elementy, aż straci pier- i rasizm. Wzywał on robotników do w oparciu o własne siły. W 1926 r. wotne znaczenie i doszukujemy wać się pojęciami które stosował nizm i antysemityzm były główny- walki z zajmańcami czyli robot- mi wyznacznikami programu tej wydał on swoje najważniejsze dzie- się treści których tam nie było a Pan profesor w swoim artykule, ło Nacjonalizm, który wydrukowa- oraz przytoczę bezpośrednio kilka nikami rosyjskimi i polskimi, organizacji 1 kwietnia - strona 16 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl no w Żółkwi, w drukarni zakonu nacjami w toku walk o ziemię Trzeba jednak pamiętać, że cały lejnym absurdalnym wyrokiem 16.Podrzynanie gardła i wycią- greckokatolickich bazylianów! i przestrzeń. Było to narzucenie czas obowiązującymi symbolami i przeprosić wszystkich, którzy ganie przez otwór języka na ze- Rok wcześniej Adolf Hitler wydał woli wodza i mniejszości inicja- tzw. państwa ukraińskiego były tego słuchali -to musiało boleć. wnątrz. pierwszą część Mein Kampf. Mo- tywnej drogą przymusu fizycznego tryzub i żółto niebieska flaga a A teraz wróćmy do tematu. 17.Podrzynanie gardła i wkłada- żemy przypuszczać, iż praca Don- innym narodom a w stosunkach OUN-B był jedyną przewodnią Na potwierdzenie zbydlęcenia nie do otworu szmaty. cowa była wzorowana na dorobku siłą społeczeństwa ukraińskiego wewnętrznych stosowane wobec i zezwierzęcenia ukraińskich 18.Wybijanie zębów. Hitlera. Zawierała ona typową dla plebsu, czerni czy tłumu. Było to bo innych wymordował. Dzisiaj oprawców trzeba w tym miejscu nacjonalistów interpretację histo- zaprzeczenie wypracowanej przez też różne partie polityczne posia- umieścić materiały ze strony in- 19.Łamanie szczęki. rii. wieki w cywilizacji zachodu tole- dają swoje flagi i odznaki. Tak na ternetowej DZIENNIK ZŁOŻO- 20.Rozrywanie ust od ucha do Doncow ideologię ukraińskiego rancji, demokracji i humanizmu. marginesie można nadmienić, że NY. Została ona opracowana na ucha. nacjonalizmu zbudował w opar- W zasadzie był to powrót do śre- niektórzy twierdzą, że kolor czer- podstawie prac: 21.Kneblowanie ust pakułami ciu o darwinizm społeczny, we- dniowiecznego Bizancjum czy Mo- wony miał symbolizować polską przy transporcie jeszcze żywych krew, a czarny ukraińską ziemie Aleksander Korman „Stosunek dług którego nacja stanowi gatu- skwy, a konkretnie do zasad cywi- UPA do Polaków na ziemiach po- ofiar. nek w przyrodzie, tak jak pies, kot lizacji turańskiej. Współcześnie w w którą ona wsiąka ale pewnie to tylko wroga propaganda wobec łudniowo-wschodnich II Rzeczy- 22.Podcinanie szyi nożem lub czy koń. Taka nacja pozostaje we XXI wieku tezy te zostały przykryte pospolitej”, Praca zbiorowa pod sierpem. wrogości i ciągłej walce z innymi parawanem frazeologii demokra- banderowskich zwyrodnialców bo przecież oni i ich sympatycy redakcją Jana Młotkowskiego 23.Zadawanie ciosu siekierą w nacjami o byt i przestrzeń. W tej tycznej, istotę rzeczy chowając „W XX wieku w Europie torturo- walce słabszy ulega silniejszemu. w wewnętrznych zarządzeniach brali udział w wymordowaniu szyję. tylko paru milionów Polaków. wano za wyznanie rzymskokato- Wbrew doświadczeniom historii Kongresu Ukraińskich Nacjonali- lickie” 24.Pionowe rozrąbywanie siekie- Doncow widział nację, jako kate- stów (KUN) i Wszechukraińskiego Myślę, że ten punkt oskarżenia rą głowy. Trzeba tu załączyć cały materiał, gorię wieczną, stanowiącą wartość Stowarzyszenia „Swoboda” Oleha mamy już za sobą i Pan proku- 25.Skręcanie głowy do tyłu. najwyższą Tiahnyboka. rator -a za nim Wysoki Sąd-, na że by zrozumieć ogrom ukraiń- skich zbrodni i poziom ich ze- 26.Robienie miazgi z głowy przez Stąd też główne hasło ukraińskie- Ekspansja terytorialna to kolejna pewno po zapoznaniu się z tym materiałem jako Człowiek Ho- zwierzęcenia. wkładanie głowy w ściski zaciska- go nacjonalizmu brzmiało: „Nacja główna zasada i siła ukraińskiego ne śrubą. ponad wszystko,” czyli ponad Bo- nacjonalizmu. Doncow napisał:” noru -bo przecież jest oficerem giem, religią i wartościami ogól- Pragnienie świetności swego kraju Wojska Polskiego-, nie będzie Zestawienie 362 metod tortur sto- 27.Obcinanie głowy sierpem. noludzkimi. Doncow stwierdził też, oznacza pragnienie nieszczęścia zaprzeczał faktom i przyzna mi sowanych przez UPA na Polakach 28.Obcinanie głowy kosą. że nacja ma naturalny obowiązek dla swoich sąsiadów […] Eks- rację, że moje porównanie było PRZEZ DZIENNIK ZŁOŻONY 29.Odrąbywanie głowy siekierą. prowadzenia walki z innymi na- pansji swojego kraju wyrzeka się prawidłowe i uprawnione a on · OPUBLIKOWANE 7 LISTO- się w swojej ocenie pomylił co 30.Zadawanie ran kłutych w gło- cjami, głównie sąsiadującymi z ich tylko ten, u kogo całkowicie ob- PADA 2013 · ZAKTUALIZO- wie. terytorium. Miała to być walka o umarło poczucie patriotyzmu […] było spowodowane jego nieświa- WANE 31 LIPCA 2018 przestrzeń życiową ,czyli o ziemię, Albowiem zawłaszczenie to przede domością tematu. 31.Cięcie i ściąganie wąskich pa- Zbrodnie dokonywane przez sów skóry z pleców. tak jak niemieckie Lebensraum. wszystkim pragnienie pokona- Przejdźmy teraz do dalszej części ukraińskich oprawców na Pola- Według ideologii Doncowa, we- nia”[37]. oskarżenia, w której Pan proku- kach w latach 1939-1947. Poniżej 32.Zadawanie innych ran cię- wnętrzna struktura nacji opar- Fanatyzm, bezwzględność i nie- rator aby udowodnić swoje tezy wynik długoletnich prac badaw- tych na plecach. ta została na zasadzie hierar- nawiść, to kolejne siły motorycz- zastosował wyżej omówioną czych Aleksandra Kormana który 33.Zadawanie ciosów bagnetem chicznej. Na jej czele stał Wódz ne tego nacjonalizmu.” technikę dekonstrukcji co całko- spisał 362 metody tortur fizycz- w plecy. (niem. Führer, wł. Duce) a w wicie zmieniło sens mojej wypo- nych, a także psychicznych sto- To kiedy tryzub został herbem wiedzi. 34.Łamanie kości żeber klatki nacji ukraińskiej Prowidnyk tzw. państwa ukraińskiego? Wi- sowanych wobec Polaków przez piersiowej. (wódz, przewodniczący – C. P). Według mnie, takie postępowa- kipedja podaje, że w 1918. A to zbrodniarzy z OUN i UPA, oraz 35.Zadawanie ciosu nożem lub Wódz – Prowidnyk dysponował coś żółto niebieskiego co oni na- nie Pana prokuratora który jest innych ukraińskich szowinistów grupą, warstwą lepszych ludzi, któ- profesjonalistą nie powinno mieć bagnetem w serce lub okolice ser- zywają flagą. W tym przypadku w latach II wojny światowej i po ca. rych nazywał „mniejszością ini- jest to maksymalne uproszczenie miejsca bo sąd to miejsce w któ- jej zakończeniu na południowo- cjatywną, arystokracją, zakonem herbu -tak mówi nauka-, która rym ma wygrać prawda, a nie ego -wschodnich ziemiach II Rzeczy- 36.Zadawanie ran kłutych no- lepszych ludzi.” się takimi rzeczami zajmuje tzn. Pana prokuratora lub jego przeło- pospolitej Polskiej. żem lub bagnetem w pierś. Mniejszość inicjatywną Doncow heraldyka. I kolory te w żadnym żonych. Ale co ja tam wiem. Są to przypadki udokumentowa- 37.Obcinanie kobietom piersi obdarzał szczególnymi cechami: wypadku nie symbolizują tego co Poruszmy więc sprawę zbydlęce- ne źródłowo stosowanyh przez sierpem. takimi jak nietolerancja, brak mi- sugerował w swoim oświadcze- nia i zezwierzęcenia ukraińskich zbrodniarzy OUN-UPA tortur 38.Obcinanie kobietom piersi i łosierdzia w stosunku do człowie- niu Pan konsul. oprawców. wobec kobiet, mężczyzn, starców posypywanie ran solą. ka i społeczeństwa. Ta elita miała To czym w takim razie jest Zacznijmy od zdjęcia, o którym i dzieci. 39.Obrzynanie sierpem genita- składać się z Nowych Ludzi. Mieli czerwono czarna flaga która na w tedy mówiłem: liów ofiarom płci męskiej. oni być wyjątkowo rozwinięci inte- Ukrainie współistnieje równo- lektualnie i duchowo. 40.Przecinanie tułowia na wpół legle z oficjalną żółto niebieską. piłą ciesielską. Jakbym czytał opis SS-mana. W 1941 w prowadził ją Bandera aby czymś odróżnić jego frak- 41.Zadawanie ran kłutych brzu- Z masy Nowych Ludzi miał po- cha nożem lub bagnetem. wstać Naród, a ze słabego, do- cję OUN-B od zlikwidowanej brotliwego wieśniaka ukraińsko (wymordowanej na jego rozkaz) 42.Przebijanie brzucha ciężarnej – halickiego Nadczłowiek[34]. frakcji Andrija Melnyka OUN- kobiecie bagnetem. Przemoc stosowali członkowie -M. Wybrano barwy wzięte od 43.Rozcinanie brzucha i wycią- OUN również wobec własnego satanistów. Czerwona to życie, ganie jelit na zewnątrz u doro- społeczeństwa oraz Polaków, Ży- czarna to śmierć, dotyczy to też słych. godła i sataniści używają trójką- dów czy Rosjan rękoma UPA i 44.Rozcinanie brzucha kobiecie Służby Bezpeky zgodnie z zasadą: ta z wpisanym weń krzyżem od- wróconym do góry nogami. OUN w zaawansowanej ciąży i w miej- kto nie z nami, ten przeciwko nam. sce wyjętego płodu, wkładanie Pozostałą część narodu (nacji) sta- ten trójkąt z tym samym krzy- żem tylko odwróciła jego ramion np. żywego kota i zaszywanie nowił „plebs”, „okiełznane bydło”, brzucha. które „szło tam, mu gdzie zostało umieszczając tryzub a po jego bo- wyznaczone miejsce i robiło to, na kach literki OUN. 45.Rozcinanie brzucha i wlewa- Przytoczę pełną moją wypo- Zestawienie 362 metod tortur sto- nie do wnętrza wrzątku – kipiącej czym polegało jego zadanie”[35]. wiedź: sowanych przez UPA na Polakach Czy można bardziej gardzić wła- wody. To jest dla mnie nie do pomyśle- Czesława Solecka (19 lat) zamor- 46.Rozcinanie brzucha i wkłada- snym narodem i człowiekiem? W nia bo jak można malutkie dziec- dowana przez UPA w Łodzinie. 10 praktyce ukraińskiego nacjonali- nie do jego wnętrza kamieni oraz ko rozszarpać. Jest na Internecie IX 1946 r. wrzucanie do rzeki. zmu tą „warstwą lepszych ludzi”, takie zdjęcie gdzie trójka malut- „grupą inicjatywną” czy, ak oni Zestawienie 362 metod tortur sto- 47.Rozcinanie kobietom ciężar- kich dzieci leży na ziemi, tylko sowanych przez UPA na Polakach: chcieli, „zakonem rycerskim”, trzeba znaleźć opis tego. nym brzucha i wrzucanie do nie- była Organizacja Ukraińskich 1.Wbijanie dużego i grubego go potłuczonego szkła. Cała ta trójka dzieci zanim umar- Nacjonalistów kierowana przez gwoździa do czaszki głowy. 48.Wyrywanie żył od pachy, aż do „wodza” – prowidnyka Jewhena OUN-M ła miała połamane wszystkie kości, wszyściutkie. Po środku 2.Zdzieranie z głowy włosów ze stóp. Konowałcia, później przez Andrija skórą (skalpowanie). Melnyka z frakcji OUN-M i Stepa- leży dziewczynka. Notabene to 49.Wkładane do pochwy – wagi- na Banderę z OUN-B. jest małżeństwo mieszane polsko 3.Zadawanie ciosu obuchem sie- ny rozżarzonego żelaza. ukraińskiego (chodziło mi o to kiery w czaszkę głowy. 50.Wkładanie do waginy szyszek Aby urzeczywistnić cel strategiczny wtedy, że była dzieckiem z mał- ukraińskiego integralnego nacjo- 4.Zadawanie ciosu obuchem sie- sosny od strony wierzchołka. żeństwa mieszanego) z rozpru- kiery w czoło. nalizmu, jakim miało być Ukra- tym brzuszkiem. Wnętrzności na 51.Wkładanie do waginy za- jinśka Soborna, Samostijna Der- wierzchu. I teraz mi ktoś mówi, 5.Wyrzynanie na czole „orła”. ostrzonego kołka i przepychanie żawa (USSD), czyli – zjednoczone, że symbole jakimi się legitymuje 6.Wbijanie bagnetu w skroń gło- go aż do gardła, na wylot. niepodległe państwo, Doncow Ukraina są bezstresowe, przecież wy. 52.Rozcinanie kobietom przo- sformułował siły motoryczne tego to tylko państwo ukraińskie po- 7.Wyłupywanie jednego oka. du tułowia ogrodniczym scyzo- nacjonalizmu. Były to (i są to do OUN-B kazuje swoje symbole, a to jest 8.Wybieranie obu oczu. rykiem, od waginy, aż po szyję dnia dzisiejszego): symbol zezwierzęcenia i zbydlę- i pozostawienie wnętrzności na Wola, jako czynnik niekontrolo- cenia Ukraińców. 9.Obcinanie nosa. zewnątrz. wany przez rozum (wola życia czy Aż mi się nie chce wierzyć że 10.Obcinanie jednego ucha. 53.Wieszanie ofiar za wnętrzno- wola dążenia do władzy). Wola coś takiego powiedziałem. Oczy- 11.Obrzynanie obydwu uszu. ści. elity nie podlegała kontroli rozu- wiście chodzi mi o składnię i mu ale była chceniem. Wystarczy, 12.Przebijanie zaostrzonym gru- 54.Wkładanie do waginy szkla- gramatykę. Moja nauczycielka bym drutem ucha na wylot dru- nej butelki i jej rozbicie. że wódz chce zbudować imperium Języka polskiego chyba by się ukraińskie a cel musi być osiągnię- giego ucha. 55.Wkładanie do odbytu szklanej popłakała z rozpaczy że po tylu butelki i jej stłuczenie. ty, nawet kosztem śmierci połowy latach jej starań tak kaleczę język 13.Obrzynanie warg. narodu[36]. polski. Na swoje usprawiedli- 14.Obcinanie języka. 56.Rozcinanie brzucha i wsy- Przemoc, która miała być sto- wienie mogę tylko przypomnieć, 15.Pieczenie żywcem w piecu pywanie do wnętrza karmy dla sowana w stosunkach z innymi że byłem bardzo wzburzony ko- chlebowym. zgłodniałych świń tzw. osypki, który to pokarm wyrywały razem www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 17 z jelitami i innymi i wnętrznościa- 100.Wrzucenie dorosłego w pło- tortury, tj. bicie po piętach żela- 158.Cięcie i ściąganie pasa skó- pusem drzwi domu. mi. mienie ogniska na polanie leśnej, znym prętem. ry z dołu z okolicy kręgosłupa ku 191.Wiązanie drutem kolczastym 57.Odrąbywanie siekierą jednej wokół którego ukraińskie dziew- 132.Wieszanie ofiary na drucie górze, przez nawijanie skóry na i wrzucenie ofiar w płomienie ręki. częta śpiewały i tańczyły przy telefonicznym. Oznaczało to w patyk wzdłuż kręgosłupa, poprzez ognia. dźwiękach harmonii. kark i głowę aż do czoła. 58.Odrąbywanie siekierą oby- umownym zbrodniczym słownic- 192.Odrzynanie piłą głowy. dwu rąk. 101.Wbijanie zaostrzonego koła twie banderowskim – „robić tele- 159.Zabijanie dzieci przez ude- do brzucha na wylot i utwierdza- fon”. rzanie głową o ścianę. 193.Zabijanie drągami. 59.Przebijanie dłoni nożem. nie go w ziemi. 133.Odrzynanie głowy od tułowia 160.Zabijanie dzieci przez ude- 194.Zakopywanie żywcem doro- 60.Obcinanie palców u ręki no- 102.Przywiązanie do drzewa czło- piłą ciesielską. rzanie głową o drzewo. słych i dzieci. żem. wieka i strzelanie do niego jak do 134.Rozbieranie ofiary do naga 161.Rąbanie ofiary siekierą na 195.Mordowanie przy użyciu wi- 61.Obcinanie dłoni. tarczy strzelniczej. oraz nakazywanie tańczenia na trzy części. deł i siekier. 62.Przypalanie wewnętrznej 103.Prowadzenie nago lub w bie- lodzie i strze­lanie po nogach, a 162.Zabijanie drewnianymi koł- 196.Podrzucanie małych dzieci strony dłoni na gorącym blacie liźnie na mrozie. rannych spychanie do przerębli kami. na widłach. kuchni węglowej. pod lód. 104.Duszenie przez skręcanie na- 163.Wycinanie znaków krzyża na 197.Zbiorowe gwałcenie kobiet 63.Odrąbywanie pięty. mydlonym sznurem zawieszonym 135.Wyrywanie obcęgami pa- ciele wraz z obcinaniem języka i do utraty życia i uprawianie ne- 64.Odrąbywanie stopy powyżej na szyici zwanym arkanem. znokci. uszu. krofilii. kości piętowej. 105.Wleczenie po ulicy tułowia 136.Bicie kijami i drewnianymi 164.Przywiązywanie drutem kol- 198.Przywiązanie ofiary do drzwi 65.Łamanie kości rąk w kilku przy pomocy sznura zaciśniętego pałkami po całym ciele. czastym kamienia u szyi i topienie i przez biesiadujących upowców miejscach tępym narzędziem. na szyi. 137.Przypalanie ofiary płomie- ofiary w nurtach rzeki. – na przemian wycinanie pasów 106.Przywiązanie nóg kobiety do niami świecy. skóry i przypiekanie głowniami, 66.Łamanie kości nóg w kilku 165.Rąbanie kilkumiesięcznego aż do skonania. miejscach tępym narzędziem. dwóch drzew oraz rąk ponad gło- 138.Skrępowanie rąk i nóg dru- dziecka siekierą na cztery części. 199.Przywiązanie do zaprzęgu 67.Przecinanie tułowia na wpół wą i rozcinanie brzucha od kro- tem kolczastym, a na szyję zakła- cza do piersi. 166.Wycinanie krzyża na czole i konnego i wleczenie ofiary po piłą ciesielską, obłożonego z danie linki z pętlą – jak do wie- rozdarcie ciała na strzępy. 107.Rozrywanie tułowia przy po- szania, a koniec linki uwiązany ziemi, a następnie spalenie w sto- dwóch stron deskami. 167.Krępowanie małżonków ra- dole. 68.Przecinanie tułowia na wpół mocy łańcuchów. na sztywno do skrępowanych na plecach rąk, tak, że najmniejszy zem drutem kolczastym i wrzuca- 200Kłucie widłami, aż do utraty specjalną piłą drewnianą. 108.Wleczenie po ziemi przywią- nie ich żywcem­ do rzeki. zanego do pojazdu konnego. ruch rękami zaciskał pętlę na życia. 69.Obcinanie piłą obu nóg. szyi. Kiedy torturowany tracił 168.Zasypywanie ofiary gorącą 109.Wleczenie po ulicy matki z 201.Zabijanie przez zgniecenie 70.Posypywanie związanych nóg przytomność, oprawcy oblewali szlaką z pieca centralnego ogrze- ofiary podwaliną dębową. rozżarzonym węglem. trojgiem dzieci, przywiązanych go zimną wodą. wania. do wozu o zaprzęgu konnym w 202.Wbijanie w otwarte usta że- 71.Przebijanie gwoździami rąk ten sposób, że jedną nogę matki 139.Układanie ofiar rzędem twa- 169.Przybijanie ojca i syna gwoź- laznego pręta i dobijanie kolbą do stołu, a stóp do podłogi. przywiązano łańcuchem do wozu, rzą do ziemi i dokonywanie zabój- dziami do podłogi. karabinu. 72.Przybijanie w kościele na a do drugiej nogi matki jedną stwa strzałem w okolice serca. 170.Kładzenie na podłodze i ko- 203.Uderzanie obuchem siekiery krzyżu rąk i nóg gwoździami. nogę najstarszego dziecka, a do 140.Wbijanie kilku i więcej gwoź- lejno odrąbywanie im głów. w głowę. 73.Zadawanie ciosów siekierą drugiej nogi najstarszego dziec- dzi do czaszki głowy. 171.Odrąbywanie siekierą głowy 204.Rozrywanie dzieci przywią- w tył głowy, ofiarom ułożonym ka przywiązano nogę młodszej go 141.Rozrywanie małych dzieci za poprzez zęby. zanych za rączki do drzewa. dziecka, a do drugiej nogi młod- uprzednio twarzą do podłogi. nóżki i wrzucanie ich do studni. 172.Rozcinanie brzucha ciężar- 205.Uśmiercanie dzieci trującą szego dziecka przywiązano nogę nym kobietom i wybieranie płodu. 74.Zadawanie ciosów siekierą dziecka najmłodszego. 142.Rozcięcie ust kosą i włoże- substancją, dawaną przymusowo na całym tułowiu. nie kartki z ukraińskim napisem: 173.Zamurowywanie dzieci żyw- do wdychania.(Wspólna zbrodnia 110.Przebicie tułowia na wylot „Będziesz miał Polskę od morza cem w piwnicach klasztoru kar- niemiecko-ukraińsko-szowini- 75.Rąbanie siekierą tułowia na lufą karabinu. części. do morza”. melitańskiego w Wiśniowcu. styczna) 111.Ściskanie ofiary drutem 143.Uderzenie łomem w głowę 174.Zdzieranie żywcem skóry 206.Związywanie ofiar drutem 76.Łamanie na żywo kości nóg i kolczastym. rąk w tzw. kieracie. niemowlęcia. ofiary i polewanie otwartej rany kolczastym, bicie, szydzenie i na- 112.Ściskanie drutem kolczastym 144.Odcięcie siekierą nóżki i wrzątkiem. igrywanie się z nich, przed uto- 77.Przybijanie nożem do stołu dwóch ofiar razem. języczka małego dziecka, które rączki kilkuletniemu dziecku, a 175.Przywiązywanie do belki nóg pieniem ich w rzece. później wisiało na nim. 113.Ściskanie więcej ofiar razem następnie głowy. kilkakrotnie zgwałconej dziew- 207.Malowanie jajek wielkanoc- drutem kolczastym. 78.Krajanie dziecka nożem na 145.Mordowanie sposobem „ga- czyny i zanurzanie ofiary w stud- nych krwią polską w Wielki Pią- kawałki i rozrzucanie ich wokół. 114.Periodyczne zaciskanie tuło- rota” znanym inkwizytorom śre- ni głową w dół. tek w 1943 r. wia drutem kolczastym i co kilka dniowiecza – przy pomocy żela- 176.Roztrzaskanie głowy kolbą 208.Przywiązywanie do drzew i 79.Rozpruwanie brzuszka dzie- godzin polewanie ofiary zimną znej obręczy zaciskanej na szyi ciom. karabinu. podpalanie lub pozbawianie róż- wodą w celu odzyskania przytom- katowanego, dopóki nie złamią 177.Nasadzanie małych dzieci na nych części ciała. 80.Przybijanie bagnetem małe- ności i odczuwaj nią bólu i cier- się kręgi szyjne. Częstokroć że- go dziecka do stołu. ogrodzeniowe zaostrzone szta- 209.Pieczenie ofiar żarem płoną- pienia. lazną obręcz zastępował sznur chety. cych zabudowań. 81.Wieszanie dziecka płci mę- zaciągany na szyi i zaciskany za 115.Zakopywanie ofiary do ziemi 178.Wrzucanie do dołu po wyko- 210.Pozbawianie życia przez skiej za genitalia na klamce na stojąco po szyję i w takim sta- pomocą kołka. Człowiek ginął w drzwi. straszliwych mękach. Oprawcy panym torfie skrępowanej ofiary wrzucanie do piwnic butelek z nie jej pozostawienie. z uwiązanym kamieniem u szyi, łatwopalnym płynem i płonących 82.Łamanie stawów nóg dziecka. OUN-UPA nazywali to – „krępul- 116.Zakopywanie żywcem do zie- cy”. gdzie następowało utonięcie. żagwi. 83.Łamanie stawów rąk dziecka. mi po szyję i ścinanie później gło- 179.Przywiązywanie ofiar drutem 211.Kłucie ofiary aż do zgonu, wy kosą. 146.Wyrywanie ofiarom rzepki 84.Zaduszenie dziecka przez na- kolanowej. kolczastym za szyję do słupków, nożycami do strzyżenia owiec. rzucenie na nie różnych szmat. 117.Rozrywanie tułowia na wpół przy których męczyli się i umiera- 212.Zawiązywanie pętli z drutu przez konie. 147.Wieszanie przy pomocy tzw. li z wykrwawienia się. 85.Wrzucanie do głębinowych chodzącej szubienicy, którą sta- na szyi i ciągnięcie za koniem. studni małych dzieci żywcem. 118.Rozrywanie tułowia na wpół nowił niekiedy­ członek OUN- 180.Przywiązywanie ofiar do 213.Wrzucanie żywych ofiar do 86.Wrzucanie dziecka w płomie- poprzez przywiązanie ofiary do -UPA, który oprócz pistoletu, czy końskich ogonów i wleczenie ich studni i w ten sposób topienie ich. dwóch przygiętych drzew i na- po drodze kilka, a nawet niekie- nie ognia palącego się budynku. pistoletu maszynowego nosił przy 214.Zakopywanie ofiar w ziemi stępnie ich uwolnienie. sobie rzemienną pętlę, którą znie- dy kilkanaście kilometrów, aż do 87.Rozbijanie główki niemow- zgonu. do połowy tułowia i ściąganie lęcia przez wzięcie go za nóżki i 119.Wrzucanie dorosłych w pło- nacka od tyłu zarzucał ofierze na skóry pasami, aż do uśmiercenia. uderzenie o ścianę lub piec. mienie ognia palącego się budyn- szyję, a potem podciągnąwszy ją 181.Poćwiartowanie ofiary, a jej ku. do góry przez ramię, odrywał od szczątki rozrzucanie na drodze. 215.Wymuszanie picia dziegciu i 88.Powieszenie za nogi zakonni- ziemi i tak długo trzymał, dopóki znęcanie się nad ofiarami, aż do ka pod amboną w kościele. 120.Podpalenie ofiary oblanej 182.Rozdeptywanie główki nie- zejścia. uprzednio naftą. ta nie wyzionęła ducha na jego mowlęcia z wyrywaniem rączki 89.Wbijanie dziecka na pal. 216.Sadystyczne mordowanie 121.Okładanie ofiary dookoła plecach. i nóżek i przypinaniem napisu 90.Powieszenie na drzewie ko- 148.Odrąbywanie główek dzie- w języku ukraińskim: „Polski siekierami ofiar mających ręce słomą – snopem i jej podpalenie, związane drutem do tyłu. biety do góry nogami i znęcanie czyniąc w ten sposób tzw. pochod- ciom. Orzeł”. się nad nią poprzez odcięcie pier- nię Nerona. 149.Przestrzelenie obydwu nóg, 183.Mordowanie ofiar przy uży- 217.Duszenie rękami nieletnich si i języka, rozcięcie brzucha dzieci. 122.Wbijanie noża w plecy i pozo- wykłucie oczu, po kawałeczku ob- ciu różnych narzędzi. i wybieranie oczu oraz odcinanie cinanie rąk, uszu, warg, wyrywa- 218.Wypalanie swastyki na po- nożami kawałków ciała. stawienie go w ciele ofiary. 184.Wiązanie ofiar drutem kol- nie z piersi serca, rozbicie kolbą czastym i wrzucanie ich do stud- liczku – symbolu przemocy i bar- 91.Przybijanie gwoździami ma- 123.Wbijanie niemowlęcia na wi- barzyństwa faszystów niemiec- dły i wrzucanie go w płomienie karabinu głowy i jej oderżnięcie. ni. łego dziecka do drzwi. 150.Rozcinanie brzucha, wyła- kich – następnie związanie ofiary ognia. 185.Odrąbywanie na pniu głowy i utopienie w tzw. wyrobisku. 92.Wieszanie na drzewie głową mywanie rąk, dobijanie kołkami. toporem i przez uniesienie jej do do góry. 124.Wyrzynanie żyletkami skóry 219.Wycięcie pępka i wyciągnię- z twarzy. 151.Przeżynanie ofiary na trzy góry, pokazywanie­ innym opraw- 93.Wieszanie na drzewie nogami części. com. cie jelit, którymi okręcano drze- do góry. 125.Wbijanie dębowych kołków wo. pomiędzy żebra. 152.Wykręcanie rąk i nóg, wyry- 186.Podrzynanie szyi i cięcie no- 94.Wieszanie na drzewie noga- wanie włosów i wykluwanie oczu. żem piersi ofiary. 220.Rozprucie brzucha brze- 126.Wieszanie na kolczastym miennej kobiecie, wyjęcie płodu i mi do góry i osmalanie głowy od 153.Ukrzyżowanie księży rzym- 187.Zabijanie nożem dziecka, a dołu ogniem zapalonego pod gło- drucie. wbicie go na kołek. 127.Zdzieranie z ciała skóry i za- sko – katolickich na krzyżach mi- następnie rozbijanie główki sie- wą ogniska. syjnych. kierą. 221.Wydłubanie oczu i robienie z 95.Zrzucanie w dół ze skały. lewanie rany atramentem oraz języka tzw. „krawata”. oblewanie jej wrzącą wodą. 154.Zakopywanie do ziemi żyw- 188.Rozpłatanie brzemiennej ko- 96.Topienie w rzece. 222.Przybicie kobiety gwoździami 128.Zadawanie dzieciom tyle cio- cem. biecie brzucha i wycięcie na ple- cach pasa skóry. do drzwi, obcięcie jej piersi i wy- 97.Topienie poprzez wrzucenie sów nożem, ile ofiara miała lat. 155.Wiązanie rozżarzonym (roz- prucie z łona wnętrzności. do głębinowej studni. 129.Wycinanie na czole znaku palonym do czerwoności) drutem. 189.Gwałcenie młodej dziewczy- ny przez trzy dni i wrzucenie cia- 223.Przybicie dziecka do stołu za 98.Topienie w studni i narzuca- krzyża w obrządku łacińskim. 156.Sadzanie ofiary na gorącym język. nie na ofiarę kamieni. tzw. blacie kuchni węglowej. ła do suchej studni głębinowej w 130.Wieszanie dzieci na drucie lesie. 224.Uduszenie dziecka paskiem. 99.Zadźganie widłami, a po- kolczastym. 157.Wkładanie drzazg pod pa- tem pieczenie kawałków ciała na znokcie. 190.Wydłubanie oczu, obcięcie 225.Zabijanie uderzeniami kolby ognisku. 131.Stosowanie tzw. chińskiej języka, rąk i nóg i podparcie kor- karabinu w głowę. 1 kwietnia - strona 18 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl 226.Przybijanie ofiary kołkiem do 252.Zatłuczenie ofiary tzw. kijan- 284.Przeżynanie piłą i dla uła- trzu rękami i nogami, stawiano­ je nała polewano­ zimną wodą z wia- ziemi przez brzuch. kami nad stawem. twienia tej czynności siadanie wówczas na ziemi. Był to pokaz dra dla powrotu przytomności i 227.Obnoszenie po wsi – na wi- 253.Palenie żywcem ofiar zapę- przez w spół oprawców na głowie dla grupy Ukraińców. ponowne zadawanie­ ciosów. dok publiczny – ciała małych dzonych do stodół. i nogach ofiary. 311.Wypalanie gorącym drutem 3421.Wrzucanie do klozetowego dzieci nabitych na widły. 254.Pieczenie ofiary w gorącej 285.Rozprucie brzucha ciężarnej znaku swastyki na policzku. szamba żywych ofiar oraz bicie 228.Obcięcie piersi matce i sie- szlace. kobiecie i wyrzucenie nienaro- 312.Związywanie drutem kolcza- żelaznym narzędziem po głowie i demnastoletniej córce, następnie, dzonego dziecka na gnojowisko z stym rąk i nóg oraz wrzucenie wciskanie ich w głąb tego szamba. 255.Zadręczanie ofiary do utraty zawołaniem w języku ukraińskim: krwią z ich ciał, dokonanie napi- życia. ofiar w płomienie­ dużego ogniska. 342.Podwieszanie pod pachy na su na ścianie mieszkania w języku „Patrzcie jak lata polski orzeł”. drzewie w lesie i palenie pod ofia- 256.Wyjmowanie płodu ciężarnej 313.Zbiorowe gwałcenie dorosłej ukraińskim: „Śmierć Lachom!”. 286.Katowanie – męczenie ofiary kobiety, po czym włożenie jej w rą gałęzi chrustu. kobiecie i wraz z wnętrznościami na raty. 229.Przywiązanie nagich ofiar do rozwieszanie go na krzakach. krocze rozpalonego żelaza. 343.Wiązanie rąk drutem i zada- sań za ręce drutem kolczastym i 287.Odrąbanie dwóch palców i wanie na całym ciele ran kłutych. 257.Przybijanie ofiary gwoździa- 314.Przecinanie czoła w poprzek. wleczenie ich przez wieś, w końcu rozcięcie głowy. 344.Oskalpowanie – ściągnięcie zarąbanie siekierami i wrzucenie mi do desek. 315.Przybijanie dzieci żywcem na 288.Wrzucanie rannych do dołu z krzyż gwoździami do ściany. skóry z głowy i twarzy – wraz z do studni. 258.Nadziewanie małego dziecka wapnem. wybraniem oczu, obcięciem uszu, 230.Przywiązanie do konia z rę- na bagnet i unoszenie ofiary do 316.Rozbijanie głów dziecięcych o przecięciem krtani i wyciągnię- góry kręcąc nią wokół. 289.Zmasakrowanie twarzy sie- narzędzia rolnicze. kami związanymi drutem kolcza- kierą i odrąbanie rąk i nóg. ciem przez nią języka.­ stym i wleczenie ofiary, bijąc i 259.Rozpruwanie młodym dziew- 317.Uderzanie w tył głowy orczy- 345.Obcięcie genitaliów, wydłu- kłując bagnetem, aż do skonania. czętom brzuchów. 290.Przywiązanie dziewczyny do kiem od wozu. drzewa i gwałcenie, po czym wło- banie oczu i skłucie całego ciała 231.Zamęczanie ofiar biciem drą- 260.Wrzucenie ofiary do mrowi- żenie do waginy rozżarzonego że- 318.Zakopywanie rannych, jesz- cienkimi igłami. gami i kamieniami. ska, po uprzednim wydłubaniu laza. cze żyjących ofiar. 346.Porąbanie ośmiomiesięczne- oczu, obcięciu rąk i nóg. 232.Rąbanie powolne – najpierw 291.Przybijanie matki z dziećmi 319.Rozdarcie ofiary poprzez go dziecka na cztery części. rąk, później nóg aby według ży- 261.Zakłuwanie widłami. do ściany z ukraińskim napisem: przywiązanie jednej nogi do drze- 347.Rozbieranie do naga, związy- czenia ukraińskich szowinistów: 262.Rozpalanie ogniska na brzu- „Polskie orły”. wa, a drugiej do orczyka powozu wanie ofiary drutem kolczastym „Polska morda dłużej się męczy- chu ofiary, po uprzednim powa- konnego i jazdą. i wpychanie­ do przerębli pod lód ła”. 292.Wrzucanie do dołu ofiar żyw- leniu na ziemię,­ związaniu, wy- cem i przysypywanie ich piaskiem. 320.Wciskanie głowy rannego w rzeki. 233.Przybijanie ofiary gwoździa- cięciu języka, wyłupaniu oczu, gnojówkę, aż do uduszenia się. 348.Przybicie bagnetem do stołu mi do ściany stodoły i co około pół wyłamaniu rąk i nóg okręceniu 293.Torturowanie ofiary na oczach żony i dzieci, aż do zgonu. 321.Przybijanie wyciągnięte- kilkumiesięcznego dziecka i wło- godziny podawanie jej octu do ust. głowy płaszczem. go języka gwoździem do brody, żenie mu do ust kawałka niedoje- 234.Maltretowanie i gwałcenie 263.Powieszenie kobiety za nogi 294.Wsadzanie ofiary do beczki i po uprzednim wybraniu gałek dzonego kiszonego ogórka. bicie jej kijami, aż do skonania. grupy dziewcząt i kobiet, aż do zej- na drzewie, obcięcie piersi, wybra- ocznych. 349.Duszenie sznurem zakłada- ścia i wrzucenie zwłok do szkolnej nie oczu i wyciągnięcie wnętrzno- 295.Odrąbywanie po kawałku – w 322.Wbijanie całej siekiery w ple- nym na szyję i zabijanie ciosem ubikacji. ści z brzucha. odcinkach około dziesięciocenty- cy. noża w serce. 235.Znęcanie się i żywcem wrzu- 264.Wleczenie za nogi przywiąza- metrowych – stóp, dłoni, następ- nie kończyn nóg, aż do bioder, a 323.Okrutne opuszczanie krwi 350.Wyrywanie księżom wyzna- canie dorosłych do studni głębi- ne do konia, po czym powieszenie ofiarom i napełnienie balii ludzką nia rzymsko – katolickiego pul- nowych. na drzewie. rąk do ramion oraz posypywanie solą, a także wybieranie oczu, krwią w klasztornej piwnicy o.o. sujących serc z piersi, a niekiedy 236.Bicie do utraty przytomności 265.Obcięcie matce piersi i dziec- obcinanie nosów, uszu, zrywanie Dominikanów w Podkamieniu. prezentowanie ich widzom i odli- i na przemian polewanie zimną ku nóżki, a krwią napisanie na paznokci i rozcinanie brzuchów. 3244.Wycięcie na czole znaku czanie na zegarku czasu trwanie wodą ofiary, znęcanie się i wyrzu- ścianie w języku ukraińskim: krzyża i obcinanie uszu i nosa. agonii. cenie na śnieg i mróz. „Śmierć Lachom!”. 296.Wypalanie oczu rozpalonym drutem. 325.Zakłuwanie bagnetem i roz- 351.Duszenie drutem kolczastym. 237.Zabijanie widłami, a następ- 266.Zamordowanie, po czym po- 297.Rozrąbywanie głowy plastra- palonymi prętami żelaznymi. 352.Wypruwanie dzieciom nie porżnięcie ciała na kawałki. krajanie ciała na kawałki, wbicie wnętrzności i rozwieszanie jelit w nie widelców i ułożenie na pół- mi – po kawałku. 326.Wyrwanie warkocza włosów i 238.Wieszanie dzieci na hakach przekłuwanie bagnetem. na ścianie w jakiś­ nieregularny kuchennych. misku. 298.Przecinanie siekierami i to- sposób wraz z kartką wiszącą na porami dzieci na połówki – od 327.Wbijanie dorosłych mężczyzn 239.Podeptanie rannego i dobicie 267.Związanie drutem leśników i gwoździu z napisem w ukraińskim gajowych i wrzucenie ich w pło- głowy do dołu tułowia. i kobiet na zaostrzone pale zako- uderzeniem w tył głowy. pane! w ziemi pionowo. języku: „Polska od morza do mo- mienie ognia dużego ogniska, po 299.Wbijanie kobietom zaostrzo- rza!”. 240.Zabijanie leżących twarzami 328.Wbijanie w skroń gwoździa. uprzednim oddawaniu na nich nego drzewca w krocze. 353.Przybijanie dzieci do ściany z do ziemi strzałami w tył głowy i moczu, lżeniu i poniżaniu słow- 329.Przywiązanie księdza wyzna- dobijanie rannych ciosami ba- 300Palenie żywcem sprowadza- rozkrzyżowanymi rękami. nym, przy czym jedna z młodych nych do budynku kobiet i dzieci i nia rzymsko-katolickiego do drze- gnetów Ukrainek załatwiła na nich swoją wa i do połowy przerżnięcie piłą 354.Wyłamywanie dzieciom sta- wrzucanie do wnętrza eksplodują- wów rąk i nóg i przybicie martwe- 241.Mordowanie uderzeniem w potrzebą fizjologiczną. cych granatów. oraz nałożenie na głowę korony tył głowy siekierą lub wielkimi plecionej z drutu kolczastego. go dziecka do stołu – na oczach 268.Zagrzebywanie swoich ofiar 301.Przeżynanie tułowia piłą na dorosłych osób. maczugami drewnianymi. na cmentarzu padłych zwierząt. Ofiara służyła dziewczynom jako cztery części i wykluwanie oczu 355.Pozbawienie życia dwudzie- 242.Zabijanie uderzeniem w tył 269.Przywiązanie do drzewa, ob- oraz odcinanie języka i głowy, po tarcza strzelnicza. głowy specjalnym młotkiem – na- 330.Ukrzyżowanie na płotach – stoma dwoma i więcej ciosami cięcie języka, wydłubanie oczu i czym zatknięcie głowy bez oczu i noża. rzędziem do zabijania zwierząt przecięcie piłą. języka na żerdzi koło spalonego ogrodzeniach poprzez przybijanie domowych w kształcie trójkąta u budynku. rąk i nóg gwoździami. 356.Przymocowanie tułowia do podstawy. 270.Nabijanie na długi bagnet oparcia i rzucanie w nie nożami. dwójki małych dzieci i śmianie się 302.Najeżdżanie końmi na leżą- 331.Zbiorowe gwałcenie kobiet, a 243.Spalenie żywcem ofiary w sto- że to „Polski samolot”. cych na ziemi. następnie poddanie torturom ta- 357.Wiązanie – skuwanie rąk gu siana, po czym zabawianie się: drutem kolczastym. 271.Nasadzenie dwuletniego 303.Wrzucanie żywcem do studni kim jak: wycięcie języka, obcięcie muzykowanie, śpiewanie i tańcze- piersi, zdzieranie pasów skóry. 358.Zadawanie śmiertelnych ude- nie. dziecka na widły i wystawienie go głębinowej ofiar głowami w dół, w oknie. po uprzednim wykłuciu nożem 332.Związanie drutem kolczastym rzeń łopatą. 244.Wbicie w czoło gwoździa i po- oczu. za nogi i przytroczenie do konia 359.Przybijanie rąk do progu zostawienie kartki w języku ukra- 272.Wbijanie dziecku motyki w brzuch. 304.Przybijanie gwoździami ofia- i ciągnięcie galopem po głazach mieszkania. ińskim treści ; „On mnie chlebem kamiennych. karmił, a ja jego za to zabiłem”. 273.Związywanie ofiar drutem ry do desek łóżka. 360.Przebijanie kołami dzieci na kolczastym i mordowanie ich no- 305.Ściąganie skóry dłoni, tj. 333.Wieszanie na drzewie za oby- wylot. 245.Odrąbanie jednej ręki mę- dwie ręce i podpalenie dolnych żowi i odcięcie piersi żonie oraz żami. tzw. „zdejmowanie rękawiczek”, 361.Wleczenie ciała po ziemi za polegające na nacinaniu skóry kończyn płomieniami ognia z roz- nogi związane sznurem. związanie drutem­ kolczastym 274.Rozerwanie ust ofierze, która palonego pod drzewem ogniska. obojga małżonków i powieszenie krzyknęła: Niech żyje Polska! nadgarstka ręki i zawijanie jej w 362.Przybijanie małych dzieci dół, a niekiedy w górę. 334.Przypalanie płomieniami dookoła grubego, przydrożnego ich w studni głębinowej głowami 275.Związanie drutem kolczastym świecy palców i dłoni, aż do utraty w dół. i katowanie przez dwa dni. 306.Wycięcie na skórze pleców drzewa, tworząc w ten sposób tzw. cyfry „105”, tj. liczby lat ofiary i przytomności,­ po czym związanie i „wianuszki”. 246.Przybicie ofiary za język do 276.Nasadzenie dziewięciomie- zastrzelenie. jej osolenie. Wymienione wyżej metody tortur stodoły oraz wbicie kołka w klatkę sięcznego dziecka żywcem na ko- 335.Bicie łańcuchem i maczugą piersiową. łek oraz nabijanie na pozostałe 307.Rozdeptanie główki dziecka i okrucieństw stanowią tylko przy- oraz rozdarcie nóżek i rączek, z kolcami po całym ciele ofiary kłady i nie obejmują pełnego zbio- 247.Wydłubanie oczu i wycięcie kołki sześciu odrąbanych główek ułożonej na ławce, z przerwami języka oraz przywiązanie drutem dziecięcych. pozostawiając­ duży napis w języ- ru stosowanych przez terrorystów ku ukraińskim: „Polski orzeł”. na polewanie jej zimną wodą dla OUN-UPA metod pozbawiania kolczastym do drzewa głową w 277.Nabijanie dzieci na zaostrzo- przywrócenia przytomności, po dół. 308.Wpędzanie mężczyzn do mu- życia – polskich dzieci, kobiet i ne kołki i wrzucanie ich do studni. czym powieszenie na słupie. mężczyzn. Pomysłowość tortur 248.Związanie starca i przepro- rowanej piwnicy i zabijanie ich 278.Odrąbywanie główek dzie- eksplodującymi­ granatami. 336.Krępowanie drutem kolcza- była nagradzana. Sprawcy tortur i wadzenie „dla zabawy” operacji ciom na pniu do rąbania drewna. stym nóg i rąk oraz przez kilka okrucieństw – tj. terroryści OUN- wyrostka robaczkowego rozcina- 309.Odrąbywanie toporem głów dni poddawanie­ ofiar wymyślnym -UPA – urządzali niekiedy maka- 279.Przybicie ofiary do framugi ofiarom na pniu do rąbania jąc ofierze brzuch scyzorykiem. Z okna. torturom, a jeszcze żyjących dobi- bryczne sceny, aby drwić i szydzić kolei do wnętrza napchanie mchu drewna, po uprzednim związaniu janie siekierami.­ z ofiar. Na przykład: tułów z 280.Przywiązanie do żelaznego w tyle rąk i w dole nóg drutem i zaszycie brzucha sznurkiem oraz 337.Gwałcenie siedemnastolet- obciętymi rękami i nogami oraz wyrwanie języka, zbicie drągami i łóżka babci i dwójki wnucząt, ob- kolczastym. Na pniu była kartka lanie benzyną i spalenie. niej dziewczyny na oczach jej ro- obciętą głową ofiary, układali na zakopanie płytko w ziemi i na tym przymocowana drutem z napisem „siedząco” pod ścianą zewnętrzną w języku ukraiń­skim: „Taka bę- dziców, po czym zamordowanie miejscu rozpalenie ogniska. 281.Pieczenie żywcem ofiary po wszystkich. domu mieszkalnego, wystawia- 249.Zakneblowanie ust kołkami uprzednim rozebraniu do naga, dzie śmierć wszystkim Polakom”. jąc je na publiczne „pośmiewi- przywiązanie do drzewa i rozpale- 310.Męczenie chłopczyka uwią- 338.Wieszanie na „żurawiu” i podziurawienie głowy oraz zaci- studni głębinowej. sko”. Czasami, rozwieszali jelita śnięcie szyi sznurkami. nie ogniska pod nią. zanego za szyję do tzw. koromy- ofiary na ścianie wewnątrz izby z 282.Przebijanie widłami brzucha. sła (jarzemka do noszenia dwóch 339.Kładzenie ofiary na gorącym ukraińskim napisem – „Polska od 250.Zakopywanie żywcem kilku- blacie kuchni węglowej i nakła- miesięcznych dzieci. 283.Nabijanie dzieci na widły i wiader wody na ramionach) i morza do morza”. Częstokroć, po podnoszenie jednego­ ramienia danie na nią brony, po której cho- dokonanej rzezi Polaków jeździ- 251.Przywiązywanie do wozu podnoszenie do góry z ukraiń- dzono. skim zawołaniem do pozostałych tego koromysła do góry, razem z li banderowcy powozem po wsi konnego młodzieńca i nakazanie dzieckiem. Gdy dziecko zaczęło 340.Zadawanie ciosów nożem śpiewając i wiwatując przy akom- w czasie jazdy­ biec do utraty sił. oprawców: „Patrz! To polski Orzeł”. się dusić i wymachiwać w powie- pod każde żebro, a gdy ofiara ko- paniamencie harmonii. Znany jest www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 19 również przypadek zamordowania 42. Przebijanie brzucha ciężarnej 62. Przypalanie wewnętrznej stro- 80. Przybijanie bagnetem małego 91. Przybijanie gwoździami ma- furtiana w kościele i obcięcia mu kobiecie bagnetem. Doszno, pow. ny dłoni na gorącym blacie kuchni dziecka do stołu. Bednarówka, łego dziecka do drzwi. Buszcze, głowy oraz naigrywania się w ten Kowel, woj. wołyńskie, kwiecień węglowej. Kolonia Pokosy, pow. pow. nadwórniański, woj. stani- pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, sposób, że tułów banderowcy pod- 1943 Równe, woj. wołyńskie, maj 1943 sławowskie, sierpień 1944 czerwiec 1944 parli z przodu i z tyłu ławką, a do rąk złożonych jak do modli- twy włożyli jego własną głowę. W innym przypadku, odrąbaną głowę ofiary dawali ukraińscy terroryści dzieciom do zabawy – kopania jej jak piłkę. Tortury psychiczne zada- wane były na przykład rodzicom zmuszonym do oglądania szcze- gólnie wymyślnych tortur zadawa- nych ich dzieciom lub dziecku… Ilustracje przedstawiają tylko nie- które tortury stosowane na lud- ności polskiej przez organizację 92. Wieszanie na drzewie głową ukraińskich nacjonalistów (OUN) 45. Rozcinanie brzucha i wlewa- 70. Posypywanie związanych nóg do góry. Janówka. pow. Horo- – ukraińską powstańczą armię nie do wnętrza wrzątku – kipiącej rozżarzonym węglem. Lubycza 82. Łamanie stawów nóg dziecka. chów, woj. wołyńskie, sierpień (UPA) oraz innych szowinistów wody. Doszno, pow. Kowel, woj. Królewska, pow. Rawa Ruska, Lubycza Królewska, pow. Rawa 1943 ukraińskich: wołyńskie, kwiecień 1943 woj. lwowskie, czerwiec 1944 Ruska, woj. lwowskie, czerwiec 6. Wbijanie bagnetu w skroń gło- 1944 wy. Boremyl, pow. Dubno, woj. wołyńskie, maj 1943

47. Rozcinanie kobietom ciężar- nym brzucha i wrzucanie do nie- 93. Wieszanie na drzewie noga- go potłuczonego szkła. Kalinów, mi do góry. Nowa Dąbrowa, pow. pow. Dubno, woj. wołyńskie, Kowel, woj. wołyńskie, kwiecień kwiecień 1943 1943 76. Tortury w tzw. kieracie. Poło- 83. Łamanie stawów rąk dziecka. wice, pow. Czortków, woj. tarno- Lubycza Królewska, pow. Rawa polskie, maj 1944 23. Zadawanie ciosu siekierą w Ruska, woj. lwowskie, czerwiec szyję. Buszcze, pow. Brzeżany, 1944 woj. tarnopolskie, styczeń 1944

94. Wieszanie na drzewie noga- mi do góry i osmalanie głowy od 52. Rozcinanie kobietom przo- 77. Przybijanie gwoździami do dołu ogniem zapalonego pod gło- du tułowia ogrodniczym scyzo- stołu języczka małego dziecka. wą ogniska. Szeroka, pow. Horo- rykiem, od waginy, aż po szyję i Firlejów, pow. rohatyński, woj. chów, woj. wołyńskie, lipiec 1943 pozostawienie wnętrzności na ze- stanisławowskie, luty 1944 84. Zaduszenie dziecka przez na- 37. Obcinanie kobietom piersi wnątrz. Kolonia Lubomiska, pow. rzucenie na nie różnych szmat. sierpem. Nowa Dąbrowa, pow. Równe, woj. wołyńskie, kwiecień Połowice, pow. Czortków, woj. Kowel, woj. wołyńskie, maj 1943 1943 tarnopolskie, luty 1944

38. Obcinanie kobietom piersi i posypywanie ran solą. Michałów- 90. Powieszenie na drzewie kobie- 105. Wleczenie po ulicy tułowia ka, pow. Kowel, woj. wołyńskie, 78. Krajanie dziecka nożem na ty do góry nogami i znęcanie się przy pomocy sznura zaciśniętego kwiecień 1943 kawałki i rozrzucanie ich wokół. nad nią poprzez odcięcie piersi i na szyi. Janówka, pow. Horochów, 57. Odrąbywanie siekierą rąk. Bednarówka, pow. nadwórniań- języka, rozcięcie brzucha i wybie- woj. wołyńskie, październik 1943 Nowostaw, pow. Horochów, woj. ski, woj. stanisławowskie, lipiec ranie oczu oraz odcinanie nożami wołyńskie, czerwiec 1943 1944 kawałków ciała. Katarzynówka, pow. Łuck, woj. wołyńskie, maj 1943 1 kwietnia - strona 20 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl 108. Wleczenie po ziemi ofiary 130. Wieszanie dzieci na drucie 142. Rozcięcie ust kosą i włożenie 172. Rozcinanie brzucha ciężar- 192. Odrzynanie piłą głowy. Hu- przywiązanej do konia. Klewań, kolczastym. Lipniki, pow. Kosto- kartki z ukraińskim napisem: „Bę- nym kobietom i wybieranie płodu. siatyn, pow. Czortków, woj. tarno- pow. Równe, woj. wołyńskie, sty- pol, woj. wołyńskie, styczeń 1943 dziesz miał Polskę od morza do Ostrówki, pow. Luboml, woj. wo- polskie, wrzesień 1944 czeń 1943 morza”. Witoldówka, pow. Wło- łyńskie, sierpień 1943 dzimierz, woj. wołyńskie, wrze- sień 1943

212. Zawiązywanie pętli z drutu 111. Ściskanie ofiary drutem kol- na szyi i ciągnięcie za koniem. czastym. Wyszogródek, pow. Lipniki, pow. Kostopol, wo. wo- Krzemieniec, woj. wołyńskie, maj 131. Stosowanie tzw. chińskiej 174. Zdzieranie żywcem skóry łyńskie, wrzesień 1943 1943 tortury, tj. bicie po piętach żela- 143. Uderzenie łomem w gło- ofiary i polewanie otwartej rany znym prętem. Stasin, pow. Wło- wę niemowlęcia. Połowice, pow. wrzątkiem. Witoldówka, pow. dzimierz, woj. wołyńskie, listopad Czortków, woj. tarnopolskie, Włodzimierz Wołyński, woj. wo- 1943 kwiecień 1944 łyńskie, lipiec 1943

112. Ściskanie drutem kolczastym dwóch ofiar razem. Chołopecze, pow. Horochów, woj. wołyńskie, 216. Sadystyczne mordowanie grudzień 1943 136. Bicie kijami i drewnianymi 177. Nasadzanie małych dzieci siekierami ofiar mających ręce pałkami po całym ciele. Laszów- na ogrodzeniowe zaostrzone szta- związane drutem do tyłu. Lipniki, ka, pow. Krzemieniec, woj. wo- chety. Katarzynówka, pow. Łuck, pow. Kostopol, woj. wołyńskie, łyńskie, listopad 1943 woj. wołyńskie, czerwiec 1943 lipiec 1943 146. Wyrywanie ofiarom rzepki kolanowej. Michałówka, pow. Kowel, woj. wołyńskie, kwiecień 1943

113. Ściskanie kilku ofiar razem 138. Skrępowanie rąk i nóg dru- drutem kolczastym. Mataszóka, tem kolczastym, na szyję zakła- 217. Duszenie rękami nieletnich pow. Łuck, woj. wołyńskie, sier- danie linki z pętlą – jak do wie- dzieci. Katarzynówka, pow. Łuck, pień 1943 szania, koniec linki uwiązany do 181. Poćwiartowanie ofiary, a jej woj. wołyńskie, maj 1943 skrępowanych na plecach rąk. 153. Ukrzyżowanie księży rzym- szczątki rozrzucanie na drodze. Kołmaczówka, pow. Horochów, skokatolickich. Buszcze, pow. Lipniki, pow. Kostopol, woj. wo- woj. wołyńskie, kwiecień 1943 Brzeżany, łyńskie, lipiec 1943

114. Periodyczne zaciskanie tu- 219. Wycięcie pępka i wyciągnię- łowia drutem kolczastym i pole- 141. Rozrywanie małych dzieci za 171. Odrąbywanie głowy siekie- cie jelit, którymi okręcano drze- wanie ofiary zimną wodą w celu nóżki i wrzucanie ich do studni. rą poprzez zęby. Sokłó, pow. Lu- wo. Latacz, pow. Zaleszczyki, odzyskania przytomności. Polany, Ostrówki, pow. Luboml, woj. wo- boml, woj. wołyńskie, kwiecień 182. Rozdeptywanie główki nie- woj. tarnopolskie, sierpień 1944 pow. Krzemieniec, woj. wołyń- łyńskie, sierpień 1943 1943 mowlęcia. Sokół, pow. Luboml, skie, maj 1943 woj. wołyńskie, maj 1943 www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 21 224. Duszenie dziecka paskiem. 272. Wbijanie dziecku motyki w 324. Wycięcie na czole znaku w stosunku do społeczeństwa, w świętego w mundurze SS. Będzie Katarzynówka, pow. Łuck, woj. brzuch krzyża i obcinanie uszu i nosa. którym przewodnią ideologiom to pierwszy na świecie św. SS- wołyńskie, maj. 1943 Katarzynówka, pow. Łuck, woj. jest rasizm i nazizm, gdzie war- -man wołyńskie, maj 1943 tością nadrzędną ma być ślepe A tutaj kolejny ukraiński bohater posłuszeństwo i mordowanie nie- na pewno zamawia 5 piw ukraińców. Mam nadzieję, że w sposób przystępny przedstawiłem dziś ten materiał tak aby wszyscy zrozumieli. Tak dla utrwalenia tego tematu, jeszcze kilka zdjęć i uwag zwią- zanych z dzisiejszym materiałem które pozwolą bardziej zrozumieć dlaczego tu dziś jesteśmy. 287. Odcięcie palców i rozrąby- wanie głowy siekierą. Połowice, pow. Czortków, woj. tarnopolskie, 226. Przybijanie ofiary kołkiem wrzesień 1944 do ziemi przez brzuch. Latacz, 327. Wbijnie ofiar na zaostrzone pow. Zaleszczyki, woj. tarnopol- pale zakopane w ziemi pionowo. skie, czerwiec 1944 Połowice, pow. Czortków, woj. tarnopolskie, styczeń 1944

296. Wypalanie oczu rozpalonym drutem. Połowice, pow. Czortków, 232. Rąbanie powolne – najpierw woj. tarnopolskie, wrzesień 1944 rąk, później nóg aby według ży- czenia ukraińskich szowinistów: „Polska morda dłużej się męczy- ła”. Katarzynówka, pow. Łuck, 337. Zgwałcenie siedemnasto- woj. wołyńskie, maj 1943 letniej dziewczyny na oczach jej rodziców, po czym zamordowanie wszystkich. Lipszczyzna, pow. Horochów, woj. wołyńskie, czer- wiec 1943

297. Rozrąbywanie głowy pla- strami – po kawałku. Witoldówka, Włodzimierz Wołyński, woj. wo- łyńskie, grudzień 1943

237. Zabijanie widłami, a następ- nie porżnięcie ciała na kawałki. Trybenowce, pow. Czortków, woj. tarnopolskie, maj 1944 Dlaczego załączyłem materiały z tej strony w całości, bo spotkałem już wielu ludzi którzy uważali, że moje wypowiedzi są za ostre. Uważali tak tylko do momentu zapoznania się z tymi materiałami. Później przychodzi ból, cierpienie, trauma, zgroza, znika obojętność, 298. Przecinanie siekierami i to- już wtedy nie mówią po co ci to porami dzieci na połówki – od było, przychodzi zrozumienie i głowy do dołu tułowia. Lipszczy- rozpacz u tych, których krewnych zna, pow. Horochów, woj. wołyń- pomordowali zdegenerowani skie ukraińscy naziści. Ci ludzie wie- dzieli, że ich krewnych pomor- 238. Wieszanie dzieci na hakach dowano ale co innego słowa, a co kuchennych. Katarzynówka, pow. innego zobaczyć obrazy i uświa- Łuck, woj. wołyńskie, maj 1943 domić sobie skale tych zbrodni, ogrom czasu i energii jaki poświę- cono na zabijanie tych ludzi, a nie na walkę o wolność jak to próbują przedstawić Ukraińcy. Pan proku- rator jako oficer Wojska Polskiego powinien wiedzieć dlaczego w normalnym wojsku nie pozwala się na takie zbydlęcenie. Bo takie wojsko jest zdemoralizowane i nie nadaje się do prawdziwej walki co udowodnili sami Ukraińcy wal- 299. Wbijanie kobietom zaostrzo- cząc niby o swoją wolność. Nigdy nego drzewca w krocze. Katarzy- nie stanęli do prawdziwej walki, nówka, pow. Łuck, woj. wołyń- nawet ich wzorcowa pseudo SS- 250. Zakopywanie żywcem kil- skie, maj 1943 kumiesięcznych dzieci. buszcze, -mańska jednostka SS Galizien pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, zajmowała się tylko bohaterski- wrzesień 1944 mi pacyfikacjami. W samej tylko Warszawie brali udział w wymor- Tutaj zdję- Ukraiński plakat przedstawiający dowaniu w bestialski sposób na cie Bandery żołnierzy batalionu Azow jako Woli około 65 tysięcy ludzi. Pan wielkiego spadkobierców niemieckiego na- prokurator żąda dla nich szacun- narodowe- zizmu. ku. W poprzednim procesie Wyso- go bohatera ki Sąd stwierdził, że się wynoszę Ukraińców, ponad Ukraińców i ich oceniam. którego cer- No cóż, według mnie jako część kiew ukra- narodu który poniósł największe ińska chce ofiary w II wojnie światowej mam wynieść na prawo czuć wyższość moralną ołtarze jako 1 kwietnia - strona 22 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl A tutaj mamy współczesnych żoł- pomyśleć, że Polacy to zbawcy a o nim powiedzieć to samo co Or- wiemy. Powiedział to Wojciech I rada dla Pana prokuratora. Na nierzy z Batalionu Azow symboli- nie wrogowie. A teraz gdy okupa- well powiedział o słowie faszyzm. Cejrowski. pewno Pan Prokurator zna książ- ka chyba dla wszystkich rozpozna- cja Rosyjska się skończyła zamiast Nie służy on do obrony pokrzyw- Co zrobiła prokuratura. Umorzyła kę i film „Wybór Zofii”. Jest tam walna pójść do przodu cofnęli się znowu dzonych fałszywymi pomówienia- śledztwo w tej sprawie. W krótkim taka scena, gdzie ojciec głównej mi, od tego jest art.212kk. uzasadnieniu napisano, że «czyn bohaterki pan profesor na rampie w Art. 256kk to pałka cenzorska, którą nie zawiera znamion czynu zabro- obozie koncentracyjnym pokazuje wali się po głowie ludzi którzy mó- nionego». SS-manowi swoje artykuły chwalą- ce Hitlera w nadziei że to pomyłka, wią niewygodną prawdę, zastrasza Mogę w takim razie wiedzieć w się ich. i że uratuje siebie i swoją rodzinę czym jestem gorszy? Podobno -oczywiście to nie skutkuje. Dlacze- Pan prokurator niestety, zachował konstytucja RP gwarantuje mi rów- go o tym mówię, żeby pan Prokura- się jak tygrysy ludojady z Indii. ność wobec prawa czyżby to był tor nosił z sobą zafoliowany mój akt Miały one wspólne cechy które opi- pusty frazes. Proszę nie odpowia- oskarżenia, a nóż kiedyś uratuje to sał jeden z najlepszych myśliwych dać już wiem, ja jestem bezbron- panu życie. Pan prokurator jak wie- angielskich w Indiach Jim Corbett. nym starym, kulawym grubasem, my jest podporucznikiem Wojska Zauważył on, że ataków na ludzi którego nikt nie zna. Więc można Polskiego i niestety może kiedyś dokonują najczęściej osobniki sta- mnie przez kilka lat spokojnie za- być zmuszony do obrony naszego re, często pozbawione zębów, nie szczuwać. A Pan Cejrowski to taki Kraju przed pokojowo nastawiony- potrafiące polować już na prawdzi- medialny myśliwy polujący na „ty- mi godnymi szacunku Ukraińcami, wą dziką zwierzynę, dlaczego tak grysy ludojady”. A nikt przecież nie którzy jak wszyscy wiemy chcą od- piszę. chce być odstrzelony medialnie, zyskać tylko zagrabione przez nas Przytoczę wypowiedź pewnego zwłaszcza Pan prokurator. ziemie które ciągną się gdzieś tak,aż pana w radiu. Wszyscy przejmują się uczuciami po Kraków co oficjalnie ogłaszają Gdy jeden z prowadzących audycję ukraińskich rasistów i szkoda tyl- na swoich stronach rządowych. Nie zapytał go o film «Wołyń», ten pan ko, że nie mieli ich gdy brali udział zapomnijmy też o obietnicy Ukra- odparł : «Proszę Pana, Ukraińcy to w mordowaniu milionów ludzi. ińskiego generała i byłego ministra gwałciciele i rzeźnicy!». Trzeba było zachować się jak lew obrony Ołeksandra Kuźmuka który z opowiadania Mrożka, który jadł w wywiadzie telewizyjnym obiecał Dziennikarz próbował załagodzić marchewkę gdy jego pobratymcy Ukraiński plakat przedstawiają- do barbarzyństwa, znowu propa- wypowiedź , stwierdzając, że nie nam, że odpowiedzią na penalizację cy żołnierzy batalionu Azow jako gują kult rasizmu i zbrodni Bande- jedli chrześcijan na arenie ale pro- banderyzmu i kłamstwa wołyńskie- wszyscy obywatele Ukrainy tacy ściej jest mordować, ciemna strona spadkobierców niemieckiego nazi- rowskich. Pan prokurator powinien są. Ten Pan powiedział jednak dalej. go w ustawie o IPN może być zbroj- zmu. się też zastanowić dlaczego uważa, mocy zawsze jest łatwiejsza. Nie ny bunt ukraińskich imigrantów że publiczne mówienie o ofiarach - Nie wiem tego czy nie wszyscy. raz trzeba pomyśleć o swojej rodzi- Polsce. Wtedy taki dokument to Wysoki Sądzie, posługiwanie się Holokaustu według niego jest prze- Jeżeli mój brat jest gwałcicielem i nie zanim się popełni jakąś zbrod- skarb i będzie Pan prokurator mógł MEM-ami jest bardzo łatwe jak stępstwem. Ano tak, o tym w akcie rzeźnikiem, a ja przez dziesiątki lat nię. Po czymś takim, odium hańby wykazać, że dzielnie walczył o ho- pokazał Pan prokurator ale tylko w oskarżenia nie wspomniał. Prze- po tym jak dokonano rzezi wołyń- przechodzi nie tylko na rodzinę ale nor ukraińskich bohaterów w sądzie tępym odartym z wiedzy i własnej stępstwem jest tylko przypominanie skiej twierdzę cały czas że on jest i na całe nardy. Wiedzą już o tym: z polską kulawą starą pierdołą. historii społeczeństwie. Tak stało kto jest współsprawcą tej zbrodni, bohaterem, to to mnie czyni rzeź- Niemcy, Rosjanie, Turcy, Japończy- się ze społeczeństwem ukraińskim. nikiem i gwałcicielem. To znaczy, Na koniec jeszcze raz zadam pyta- bo może być im przykro. Ale Wy- cy, Belgowie, Brytyjczycy dowie- nie: Najpierw ze spokojnych przyja- soki Sądzie oni są z tego dumni, że mnie nie przeszkadza że on był dzieli się i Ukraińcy. Mordów na znych ludzi stworzono bestie, a świętują to, nagradzają sprawców, rzeźnikiem i gwałcicielem, liczy się milionach nie da się ukryć. Zawsze Jak nazwać kogoś kto definiuje oni nie mogli się bronić bo ciężko a za negowanie ich bohaterskości dla mnie tylko to w jakiej sprawie w końcu wychodzą na jaw i nie po- się jako Ukrainiec i dlatego w be- jest przeciwdziałać takiej akcji bez idzie się na 5 lat do więzienia. Kto gwałcił i rozrzynał ludzi. No więc mogą żadne sady ani kolejne mor- stialski sposób morduje a jedynym świadomości tego co się dzieje do- tu jest pokrzywdzony. na Pańskie pytanie „czy wszyscy derstwa. Jeśli mordujesz miliony to powodem dla, którego to robi jest okoła. Banderowcy zataili przed Ukraińcy?” - stwierdzam, że wszy- to, że według swojej subiektywnej Wysoki sądzie art. 256kk tak zwa- pamiętać musisz, że ofiary mają też swoim społeczeństwem nawet scy, bo żaden Ukrainiec do tej pory miliony krewnych którzy w końcu oceny jest Ukraińcem a jego ofiary fakt wielkiego głodu na wschod- na mowa nienawiści też jest tylko nie uporządkował tej sprawy. nie. MEM-em. Można by mniej więcej upomną się o pamięć i szacunek dla niej Ukrainie bo ludzie mogliby O kim mowa. Na pewno wszyscy ofiar. Krzysztof Madej Ukraińcy czczą Banderę i jego zbrodnie na Polakach Aleksander Szumański Tysiące banderowców na uli- krotnie poruszył polskie wątki. UPA– dodał Tiahnybok. cach ukraińskich miast. Czcili Mówiąc, że Bandera walczył Podobne, choć mniej liczne mar- mordercę Polaków w rocznicę przeciwko różnym okupantom, sze przeszły w centrum kraju. jego urodzin. podkreślił, iż „gnił w polskich Stały się one częścią trwających Ulicami Kijowa, Lwowa i kilku więzieniach, we Lwowie, Kra- od 21 listopada protestów przeciw innych miast Ukrainy przeszły kowie i Warszawie. A potem i w polityce władz, które odmówiły marsze poświęcone niemieckich”. podpisania umowy stowarzysze- 105. rocznicy urodzin przywód- Przedstawiał Banderę jako niowej z Unią Europejską. cy ukraińskich nacjonalistów wzór do naśladowania dla Stepan Bandera był przywód- Stepana Bandery. Akcje te or- współczesnych Ukraińców. Ja- cą jednej z frakcji Organiza- ganizuje od kilku lat nacjonali- kie jego wielkie zasługi wymie- cji Ukraińskich Nacjonalistów styczna partia opozycyjna Swo- nił rozkaz wykonania zabój- (OUN), której zbrojne ramię, boda. stwa w 1933 roku sowieckiego UPA, jest odpowiedzialne za Według organizatorów w mar- dyplomaty Aleksieja Majłowa, prowadzone od wiosny szu na cześć Bandery w Kijo- rozkaz zabójstwa ministra 1943 roku czystki etniczne na wie wzięło udział 10 tys. osób. spraw wewnętrznych Polski ludności polskiej na Wołyniu i Uczestniczący w nim ludzie szli Bronisława Pierackiego, który w Galicji Wschodniej. z zapalonymi pochodniami i wg Tiahnyboka „zamordował Jako działacz, a potem przy- okrzykami: „Bandera naszym wielu Ukraińców” oraz rozkaz wódca ukraińskiego ruchu bohaterem!” i „Precz z bandą!”. powołania w 1942 roku Ukraiń- nacjonalistycznego w między- Sachsenhausen. Przebywał tam iny wywołało sprzeciw w Rosji Jak relacjonuje portal kresy.pl, skiej Powstańczej Armii (UPA). wojennej Polsce Bandera był do września 1944 r. oraz w Polsce. wykrzykiwano również: „Sława Inny lider „Swobody”, My- organizatorem akcji terrory- Po II Wojnie Światowej Bandera Ukrainie! Sława bohaterom!”, chajło Hołowko, grzmiał, że stycznych przeciwko państwu zamieszkał w Monachium pod Dokumenty, źródła cytaty: „Ukraina ponad wszystko!”, obecna władza Ukrainy dlatego polskiemu i ZSRR. przybranym nazwiskiem Stefan „Sława narodowi! Śmierć wro- tak bardzo boi się Bandery, bo Za zamach na Pierackiego został Popiel. W październiku 1959 roku PAP opublikowano: 1 stycznia gom!”, „Bandera, Szuchewycz, pamięta, co zrobił on „z Pierac- skazany na karę śmierci, zamie- został zamordowany przez agenta 2014, 21:45 · aktualizacja: 1 bohaterowie Ukrainy!”, „Rewo- kim, Majłowem i innymi oku- nioną następnie na dożywocie. KGB Bohdana Staszyńskiego. stycznia 2014, 22:01 lucja!”, „Bohaterowie nie umie- pantami”. Uwolniony został po upadku II W roku 2010 Stepan Bandera rają, umierają wrogowie!”, My banderowcy jesteśmy go- Rzeczypospolitej. 30 czerwca otrzymał pośmiertnie tytuł Bo- Fot. PAP / EPA Fot. PAP / EPA Smert Lachom, Lachy za San towi do poświęcenia życia za 1941 roku Bandera ogłosił we hatera Ukrainy. Nadał mu go !!! Ukrainę. (…) Nie byłoby tego Lwowie powstanie niepodległe- specjalnym dekretem ustępujący http://aleszum.btx.pl/index. Po prawosławnych modlitwach Majdanu, właśnie takiego, z go państwa ukraińskiego, za co w wówczas prezydent Wiktor Jusz- php/publikacje/1379-ukraincy- przemówili liderzy „Swobody”. ukraińskim duchem w Kijowie, lipcu 1941 był aresztowany przez czenko. Dekret ostatecznie został czcza-bandere-i-jego-zbrodnie- Szef partii Ołeh Tiahnybok dwu- gdyby nie Bandera, gdyby nie Niemców i osadzony w obozie w uchylony przez sąd. Przyznanie na-polakach-2 Banderze tytułu Bohatera Ukra- www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 23 Z cyklu Wędrówki po Kresach -Władysław Sitkowski. Muzo moja wołyńska. Opowieść o Władysławie Sitkowskim, wołyniaku, zesłańcu syberyjskim, pisarzu, poecie, patriocie. Ryszard Fraczak W ostatnich dniach ukazał się czasem łany zboża. Gdzieś w nie- Piechoty WDP konspiracyjnej Ar- Była mroźna, śnieżna noc 10 lu- wały 20 deko chleba, i czasem cu- smutny nekrolog. Z głębokim znanych miejscach nocą „błąkają mii Krajowej AK. Ranny w bitwie tego 1940 roku. Do drzwi domu kierki na kartki „kanfiety”. Takich żalem zawiadamiamy, że w się zagubione dusze” pomordo- z Niemcami pod Pisarzową Wolą Sitkowskich i innych zabudowań dobrodziejstw jak bułka, chleb dniu 26 marca 2020 roku swą wanych, którzy spoczęli w niepo- 18.04.1944 r, dobity przez wojsko osadników dobijali się enkawu- biały, masło, czy kiełbasa, mleko wędrówkę, tułaczkę życia za- święconej ziemi wołyńskiej. Obie węgierskie, pochowany na cmen- dziści. W strachu, płaczu, ludzie nie widzieliśmy. Potem tak. Jak kończył Władysław Sitkowski. wioski dzieliło około 30 km. Sku- tarzu we Włodzimierzu Wołyń- wywlekaniz domów i pakowani już się zaczął ten 1943 rok, tak Wołyniak, zesłaniec syberyjski, pimy się na Stalinie tym na pół- skim. Kościół w Kalinówce został do nieogrzewanych bydlęcych już troszeczkę takie poluźnienie pisarz, poeta, wieloletni Prezes nocy Włodzimierza położonym w zniszczony po 1945 r. wagonów wygnani w niezna- było, które wynikło z podpisania Zamojskiego Oddziału Stowa- gminie Werba, parafii Klinówka. ną drogę. Pociąg z wolna przez umowy Sikorski - Stalin i wolno rzyszenia Twórców Ludowych. Od czasu jak sowieci zajęli Stasin miesiąc kierował się na wschód. było już troszkę swobodniej żyć. Zapisał się na trwałe w historię Władysław Sitkowski urodził się Ukraińcy, czuli się coraz pewniej. Doskwierał głód, choroby i wszy. No to wtedy, co sprytniejszy, to Polski Kresów i Zamojszczyzny. 14 marca 1928 roku. Ochrzczony Niejednokrotnie na różny sposób Zmarłych wyrzucano z wagonów. tam sobie kozę kupił, to myśmy mścicieli się na Polakach. We Po miesiącu transport minął Ural wtedy dopiero mleko widzieli. wrześniu, podczas nocnego napa- kierował się na tajgę syberyjską. W tych ich „stołówkach”, dawa- du na osadę wojskową Ukraińcy W końcu zatrzymał się na dobre. li zupę taką „łapszę”, kluski takie z sąsiedniej wsi Ochnówka za- Zesłańcy dotarli w rejon Nizane- z czarnej mąki i oczka pływały na strzelili 2 polskich osadników. W go Tagilu u źródeł rzeki Ob. Dziś tym, bo było w każdej parę prusa- następnych latach okoliczne wio- miasto w azjatyckiej części Rosji, ków, czyli tych robaków i stąd te ski były palone, ludzie mordowa- w obwodzie swierdłowskim. Była oczka tłuste”. ni przez OUN UPA. Sam Stasin zima. Blisko pięćdziesięciostop- uniknął tych mordów, niewątpli- niowy mróz. Dwunastoletni Wła- Tysiące zesłańców umierało. wie dzięki powstałym tu w latach dek ciężko pracował początkowo Prawdopodobnie w 1942 r. zagi- 1943 i 1944 i aktywnych punktów przy wyrębie lasu, a potem w nął w łagrze koło Niżnego Tagiłu, Samoobrony. Sitkowscy w tym tartaku. Ludzie umierali z zimna, ojciec Wiktor Sitkowski, którego czasie przebywali na zesłaniu. głodu, chorób, wyczerpania. wcześniej rozdzielono z rodziną.

DEPORTACJA Władysław Sitkowski wspomina LISTY Z ZESŁANIA „Mój tatuś był „piłsudczykiem”, Po agresji radzieckiej na Polskę mieszkaliśmy blisko jedni dru- Marię Kwiatkowską, z domu Wa- Stasin dostał się pod okupacje gich. Tacy ludzie byli da Stalina, silewska, z osady wojskowej Sta- sowiecką. 10 lutego 1940 roku dla komunizmu niebezpieczni. sin wywieziono wraz z dziećmi rozpoczęły się wywózki na Sybir. Sposobem na pozbycie się była w tym samym czasie do Kosto- Los nie oszczędził rodzin osad- wywózka na Sybir - oznaczało usowa około 150 km od Nizanego ników wojskowych, urzędników, karę śmierci. To nie była wpisa- Tagilu. łum Narodowe w Szczeci- pracowników służby leśnej któ- na kara śmierci, ale wywiezienie nie - Centrum Dialogu Przełomy rzy byli aresztowani w pierwszej oznaczało śmierć czy z zimna, opublikowało na stonie www listy kolejności. Podczas pierwszej czy z głodu, a ile ludzi tam zgi- Pani Marii, poniżej fragmenty. deportacji wywieziono blisko nęło, umarło. Nam jakoś Bóg 141 tysięcy ludzi. Pociągi wraca- przeznaczył inny los i tak to jest, Kostousowo, 19 lipca 1940 ły po następnych. I tak następna że żyjemy. Aby dostać więcej zsyłka 13-go kwietnia dotknęła chleba ponad 80 dkg. trzeba było (...) Czuje się stosunkowo nieźle, 80 tysięcy Polaków. Trzecia zsył- być „stachanowcem”, (Nazwa choć wychudłam, jak szczapa, ka objęła okres od maja do lipca od Aleksieja Stachanowca, który włosy mi bieleją a ręce brzękną 1940 r i objęła kolejne 79 tys. lu- w nocy z 30/31 sierpnia 1935 r., od pracy ponad siły (jestem po- / Władysław Sitkowski fot. Archiwum Centrum Kultury i Biblioteki Publicznej w Zwie- dzi. Czwarta deportacja trwała na podczas jednej zmiany w kopal- mocnicą murarza). Lecz ja nie rzyńcu przełomie maja i czerwca 1941 r i ni Centralnaja-Irmino, wykonał choruję i mam nadzieję, że z po- Człowiek wielkiego serca. w pobliskiej parafii Matki Boskiej dotknęła blisko 40 tysięcy ludzi. 1475% normy tj. wydobył 102 mocą Bożą wytrwam i może, jeżeli Częstochowskiej w Kalinówce. tony węgla). Małe dzieci dosta- Bóg pozwoli, wrócę z rodziną do „Muzo moja wołyńska” – Włady- Stasin był osadą wojskową, któ- sław Sitkowski ra powstała po parcelacji mająt- ku Ochnówka. To do Ochnówki Muzo moja wołyńska i Stasina przybyli i osiedlił się Z rozszarpanym sercem, osadnicy wojskowi, legioniści Pił- Takaś zapodziana, sudskiego. Ojciec Wiktor był jed- W wiecznej poniewierce. nym z nich, przybył z Radzymina, matka Rozalia pochodziła z Wo- Błąkasz się wśród ruin łynia. Władysław miał trzech bra- Ze smutkiem na skroni, ci. Chłopcy wychowani w trady- Któż cię tam odnajdzie, cyjnej katolickiej i patriotycznej Kto łzę tam uroni. rodzinie ducha patriotyzmu wy- ssali z mlekiem matki i postawy i opowieści Ojca bohatera wojny z SZLI NA WSCHÓD OSADNI- bolszewikami w 1920 roku. Wła- CY dysław podjął naukę w szkole po- wszechnej w pobliskiej Kalinów- W powiecie Włodzimierz Wo- ce, którą przerwała w piątej klasie łyński w dawnym województwie wojna. Duży wpływ na chłopca wołyńskim były dwie wsie-osady miał ówczesny, proboszcz, kate- Stasin, jedna na północ, druga na cheta ksiądz Stanisław Janaszek południe Włodzimierza miasta (1874-1944). W 1940 r. aresz- powiatowego. Piszę były, bo dzi- towany przez NKWD przez rok siaj śladu po nich nie ma. Spalo- siedział w więzieniu. Od 1941r. / Stasin osaddnicy Mikołaj Telesenko-Billeewicz- na koniu pierwszy z prawej strony zdjęcie Jana Bilewicza ze strony http://wolyn. ne, zapominanie, porastają je łąki, kapelan 27. Wołyńskiej Dywizji freehost.pl/fotoold/stasin/index.html 1 kwietnia - strona 24 PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI www.ksi.btx.pl naszego kraju. Minęło pięć lat katorgi syberyj- Madonno Swojczowska skiej. Początkiem maja 1945 roku Pieśni zagubiona. Kostousowo, 8 listopada 1940 Rozalli Sitkowskiej wraz z sy- nami udało się wrócić z zesłania, Sitkowski oddychał kresami całe (...) W najstraszniejszej zmorze do Włodzimierza Wołyńskiego. 93 lata swojego życia. Żył, dzia- sennej trudno wymarzyć sobie po- Niepewna sytuacja, zagrożenia z łał, tworzył, a jego krew pulso- dobne życie, jak nasze i w ogóle - strony Upowców zmusiła rodzi- wała tym oddechem. Zapewne ro- tego narodu. Bezsilny gniew, bunt, nę do ucieczki. Boso przybyli do zumieją to Ci, którym ten oddech pogarda i rozpacz – rozpacz, bo Hrubieszowa, a później do Zamo- przywraca dzisiaj życie. Tęsknił, brak już nadziei na jakąkolwiek ścia. Kolejną miejscem zamiesz- kochał, wspominał. Jak sokół wzbijał się w przestworza krążąc zmianę. Po co właśnie my jeszcze kania rodziny był Gdańsk. Tu nad swoja ziemią. Tę opowieść o żyjemy? Dlaczego nie skończą z Władysław w 1946 r. podjął na- Kresach zawarł w wierszu „ Jesteś nami od razu, tylko po trochu piją ukę w zakładzie rzemieślniczym, mi ziemio” naszą krew? oraz trzyletnią szkołę zawodową. Trzy lata później ukończył szkołę. Kostousowo 26 listopada 1940 Latem został aresztowany przez Jesteś mi ziemio gdańskie UB za działalność w Jesteś mi ziemio pachnącym zie- (...) Żyjemy z dnia na dzień i tyl- antykomunistycznej organizacji lem, ko łaska Boża nas utrzymuje przy młodzieżowej „Syrena”. Torturo- wiosny pokwitem, ptaków wese- życiu i zdrowiu. Janek ma po- wany po półrocznym śledztwie, lem, większone gruczoły, trzeba tranu, zwolniony z braków dowodów śnieżną zamiecią, błyskiem i zo- a tu ani o tym marzyć, dobrze, że trafił do wojska najpierw do Ełku rzą, chleba mamy jeszcze do syta. Ma- potem do Warszawy. Po odbyciu gniazdem rodzinnym i pieśnią lutka trzyma się dość dobrze, ale służby wojskowej Władysław bożą. mama słabnie z każdym dniem. przybył do Zamościa. Ożenił się (...) Siedząc przy palących się pie- z Władysławą. Młodzi małżonko- Bukietem sadów, łanów kobier- cach nieraz otwieram tom Potopu wie zamieszkali w Szczebrzeszy- cem, i czytam jakiś krótki urywek – nie nie, a następnie w Zwierzyńcu. smutkiem, radością, zgubionym- macie pojęcia, co to za cudowna Tu przyszli na świat synowie Au- sercem, książka. Z każdej karty bije otu- reliusz później znany saksofoni- wołyńskim szumem Styru, Pry- cha i wiara w moc sta, Mirosław uznany perkusista peci, jazzowy i Robert. Pan Włady- tam gdzie Czeremosz gwiazdami Kostousowo 10 stycznia 1941 sław pracował kolejno w zakła- świeci. dzie fryzjerskim, PSS Robotnik”, / Matka Boska Swojczowska oryginał znajduje się w Otwocku w kościele św. Wincen- Jesteś mi ziemio jasnością ranną, tego a Paulo. (...) Mieliśmy już 45 stopni mrozu, Spółdzielni GS, PZU . Emerytury Błysnęły złotem w kłosach. [...] się w czasach przeszłych i przy- a do pracy iść trzeba było. Tylko doczekał się w browarze zwierzy- zgrzebną staruszką i śliczną pan- ną, Czeremcha białośnieżna szłych, a dotykają teraźniejszych. ci, co w lesie drzewo rąbią byli nieckim. Może one już nadchodzą. zwolnienieni, reszta musiała wy- kapliczką złotą w niebnej koro- W zapłocia płatki sypie, trwać. Osiem godzin na mrozie, nie, Miodową kołysankę POETA TUŁACZ Babcine żale wprawdzie wolno było iść ogrzać słońca purpurą na nieboskłonie. Wygrywa wiatr na lipie. Babunia z kosturem się do “kuryłki”. Wielu poodmra- W cichutką noc czerwcową Władysław Sitkowski miał bar- żało sobie nosy, ręce, twarze. (...) Otwartość, dobroć, gościnność, Bogu się żaliła – dzo wrażliwę duszę. Był artystą, Wstał gwiazdor złotogłowy Święta i Nowy Rok spędziliśmy na przyjaźń, uczciwość wynikała z zapomniały wnuki, pisarzem, poetą, rzeźbiarzem. I sosnom roztoczańskim wychowania. Niejako wpisuje się pracy,… Ale te Polaki to naród Kilkanaście lat życia na Wołyniu gdzie kości złożyła. w poezję Pana Władysława. Te Dał zapach bursztynowy. uparty – na robotę poszli, ale w wystarczyło, by zakochać się w cechy zawarł m. innymi w wier- A świerszcze nad potokiem mieszkaniach zaprowadzili porzą- tej ziemi na zawsze. Do Matki Władysław Sitkowski był poetą szu „Czym chata bogata” Rozniosły echo dzwonne, dek i poubierali choinki – choinki Boskiej Swojczowskiej w nie- wszechstronnym. Jego liryki, nędzarzy, ale zawsze. Bardzo się dalekim Swojczowie, do której Ktoś zerwał kwiat paproci fraszki, aforyzmy dotykały Kre- to „opiekunom” naszym nie po- pielgrzymował z rodzicami, która Czym chata bogata Na szczęście swe dozgonne. [...] sów jak i ziemi roztoczańskiej. dobało. prowadziła poetę tułacza drogami Przyjeżdżajcie do nas Wiary, egzystencji. Piękna przy- życia, wykrzyczał tęsknotę w rody, zwyczajów ludowch, pracy czym chata bogata Osobnym rozdziałem twórczości cytowanym na początku tekstu na roli. Zaistniał w wielu antalo- Wasza Maryśka Sitkowskiego jest satyra. Jego „Muzo wołyńska” dźwierza dla wszystkich na oścież giach, własnych tomikach poezji fraszki, aforyzmy czynią zeń pro- Muzo moja wołyńska na stole pachnący bochen [...] jak: „Między niebem, a ziemią” BOSO DO POLSKI roka. Czytając je dzisiaj można dzban słodkiego mleka - 2002, „Portret pól”- 1994; „Sło- Krzyżami znaczona, powiedzieć, że sprawdziły się po neczne niespodzianki”- 1996. „W z gryczanym miodem [...] latach. dziejowych żarnach”-1994; „Z tu jeszcze ściany wapnem pachną duchem podniebnych pieśni” – maciejką z zapłocia wionie [...] Biznes 1998. Publikował m.in. w „Zielo- gospodarz kłosy do serca przy- Sierp złamali, nym Sztandarze”, „przyjaciółce”, garnia „Rolniku Polskim”, „Sztandarze młot rozbili jak lubość największą Ludu”, „Chłopskiej Drodze”, i z tego złomu „Naszej Wsi”, „Gospodyni”, Przyjeżdżajcie do nas biznes zrobili. „Kurierze Lubelskim”, „Tygodni- dalecy i bliscy ku Zamojskim”, „Biuletynie In- na chłopską biesiadę formacyjnym STL” i w „Zamoj- Do Unii dożynkowych obrządków skim Kwartalniku Kulturalnym”. Do Unii chłopy hajda, tu jeszcze ludowa kapela Był działaczem społecznym. tam biznes, tam frajda, Od Należał do Stowarzyszenia obertasa wytnie będziesz syty, Twórców Ludowych, był współ- i serce człowiecze wesoły albo... goły. założycielem i prezesem Oddzia- po dawnemu rozrzewni [...] łu Zamojskiego STL. Otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odro- Spółka dzenia Polski, Złoty Krzyż Za- Poeta czasami „zamykał się” w W mafijnej spółce sługi, Medal Brązowy Zasłużony ziemi roztoczańskiej. W niej za- działał przez lata, Kulturze Gloria Artis”, 38. Hono- spokajał swa tęsknotę, odnajdo- rowy obywatel Zwierzyńca. wał ciszę, napełniał się, aby móc bo miał w odwodzie... Miał tez Władysław Sitkow- iść rozdawać codzienny chleb. sędziego brata. Dotykać bólu innych i go łago- ski jeszcze jedną pasje. Rzeźbił dzić. O tej pokorze i dawaniu sie- w drewnie i kamieniu. Jego figur- bie drugim mówi w tomiku „Sło- Takie cuda ki Chrystusa Frasobliwego przy- neczne niespodzianki” Nawet mędrcy nie przewidzieli, pominają dzisiaj, historie artysty. Pozostawił po sobie ślady, po że stolicę z Kremla przeniosą do której jest łatwiej stąpać innym. Księżycowe baśnie Brukseli. Społecznik, poeta, patriota. Pozo- Rozjaśnił księżyc mroki, stawił po sobie opowieść o czło- Zawiesił srebro w rosach, Poeta dotyka też tematów eg- wieku, który kochał sercem. Tak zystencjalnych, które zamykają do końca. Na zawsze. / ks. Stanisław Janaszek, (1874-1944). A gwiazdy roztańczone www.ksi.btx.pl PUBLIKACJE- POGLĄDY- POLEMIKI 1 kwietnia 2019 - strona 25 Specjalny tryb otrzymał numer P13N144op Bożena Ratter Specjalny tryb otrzymał numer umieszczono po polsku i rosyjsku mionach Boga a my w drodze Pamięć może być indywidualna, W 1880 roku z Tarnowa do Sta- P13N144op Dlaczego to sło- fałszywy napis: Ofiarom faszy- do Nich. I mielibyśmy o nich za- zbiorowa, pamięć społeczności nisławowa przybył, w poszukiwa- wo „zdumienie”? – ks. Prałat zmu – polskim oficerom rozstrze- pomnieć? Pozbylibyśmy się tego, czy narodu. Mamy chronić pa- niu pracy, 18-letni Stanisław Cho- Zdzisław Peszkowski zacytował lanym przez hitlerowców w 1941 że będziemy z nimi nieustannie, mięć, strzec jej korzeni, my prze- waniec. Młody, zdolny drukarz Tryptyk Rzymski w modlitwie z roku. pamiętając o nich my sami staje- cież wyrastamy z tego bólu i o założył własną drukarnię z no- Rodziną Katyńską na spotkaniu A przecież znany literat i dzien- my się lepsi, bogatsi, mądrzejsi. tym nie możemy zapomnieć. woczesnym zakładem litograficz- we Wrocławiu w 2006 roku. nikarz wileński Józef Mackie- Dotykamy pamięci tych, których Naszym wrogom zależy na tym – nym. Wkrótce też został dyrek- kochaliśmy, którzy zasługują w Prawdą jest to, że 23 sierpnia wicz był obecny w Smoleńsku pisze Ojciec Święty- aby pamięć torem polskiego banku, któremu specjalny sposób, żeby o nich 1939 roku uczyniono przyjaźni przy wydobywaniu zwłok w lesie nasza była jak najkrótsza. Żeby wybudował na siedzibę piękną, pamiętać, żeby o nich myśleć. dwóch największych drani ja- katyńskim pomordowanych ofi- ją zagłuszyć, zniekształcić, zabić, secesyjną kamienicę. Zmarł mło- To myślenie, ten kontakt z tymi kich przyniosła ludzkość. Jedno cerów polskich. Napisał o tym, wmawiać, że to nie jest ważne, że do zostawiając czterech synów. W wszystkimi, którzy byli przed to Hitler i to wszystko co z nimi a 20 III 1943 r. w Nowy Jorku mówienie o zbrodni katyńskiej 1924 roku najstarszy syn Wacław nami zmusza do myślenia o sobie, związane, a drugie to Stalin i to odbyło się uroczyste nabożeń- jest przeszkodą w ludzkich i został burmistrzem Stanisławo- o wierze i obecności Boga. Cho- wszystko co z nim związane. stwo żałobne w katedrze Św. międzynarodowych układach. wa. Wacław powierzył drukarnię dzić po ziemi i tak żyć, żeby tych I tam, w wielkiej zgodzie i przy- Patryka „za spokój duszy setek Że holocaustu na Polakach nie i cały majątek bratu Tadeuszowi a wszystkich, którzy byli z nami pa- jaźni tych dwóch, powstał rozkaz, tysięcy Polaków, których śmierć było, że winnych nie ma. Spra- sam z pasją poświęcił się miastu. miętać bo przecież Oni dali pró- absolutna decyzja, że naszego męczeńska zastała w obozach i wiedliwości też nie potrzeba. Chowaniec nie liczył się z wła- bę życia dla Polski i to w czasie narodu i Polski nie będzie. Pol- więzieniach Rosji Sowieckiej”, Wymordowano tysiące ludzi w snymi, rodzinnymi interesami, mordowania przez tych „dwóch”. ska będzie zniszczona absolutnie! w tym „siedmiu tysięcy Oficerów trybie specjalnym, strzałem w tył za najważniejsze, bowiem uznał Tak chcielibyśmy, żeby pamięć Bandycka grupa ludzi, Niemcy Polskich, którzy zginęli w północ- głowy. Wrzuceni w doły śmierci zbudowanie elektrowni miejskiej po naszej śmierci była jak najser- Gestapo i NKWD przez sześć ty- nych tundrach Syberii”. tylko dlatego, że byli Polakami. o dużej mocy. Bo bez energii nie deczniejsza ale próba generalna godni ciężkiej pracy zrobili cały 26 sierpnia 1981 roku wzniesiony I to nie jest ludobójstwo? – pyta byłoby postępu. Drugą kluczo- każdego z nas, żeby za naszego plan, że Polski- mojej Ojczyzny, został pierwszy w Polsce Krzyż ks. Prałat. wą inwestycją była modernizacja życia być w modlitwie, w sercu, mojego kraju, moich najdroż- Katyński na Cmentarzu Wojsko- straży pożarnej. Powstały również w filozofii życia i w tym „zdumie- szych nie będzie! Od tego mo- wym na Powązkach i usunięty w Pamiętajmy tak, jak naród ży- nowe koszary, korty tenisowe, niu” z Nimi wszystkimi- mówił . Naród mentu rozpoczęło się mordowa- nocy przez Służby Bezpieczeń- dowski pamięta o shoah wybrukowano ulice i położono ks. Prałat. żydowski, który nie ma proble- nie nasze! stwa. chodniki, ale również na przyłą- Rozkochajmy się w tej najser- mu w stosunkach ludzkich i „Zdumienie” serca naszego jest czonych peryferiach. Wybudowa- deczniejszej pamięci, najpierw międzynarodowych. Sprawmy, takie, że naprawdę wtedy ta de- I kto bronił nam dostępu do no, względnie zatroszczono się o tych, którzy z naszej krwi są, z by holocaust Polaków stał się czę- cyzja zapadła. I wtedy się Au- prawdy? Komunistyczne media i dwadzieścia zakładów opieki spo- naszej bliskości, a później tych ścią jestestwa młodych Polaków. schwitz zrobił i wszystko inne.. wiodący ośrodek z Czerskiej peł- łecznej, w tym żłobek dla sierot. wszystkich, którzy w specjalny Tak jak to dzieje się w narodzie Cała mądrość tego zła, ta wście- nią rolę inspirującą. Jest to rola Miasto wydatnie wsparło oświatę sposób pokazali jak trzeba żyć żydowskim, który dba o to by kłość to było to, żeby nas Polski, haniebna, jest to wielkie mini- i kulturę, o czym świadczyło 14 ażeby pamięć po sobie zostawić shoah był częścią duszy każdego nie było! Stalin dopełnił specjal- sterstwo kłamstwa, które utrzy- szkół powszechnych, 8 prywat- najpiękniejszą. Żyda. By każdy z narodu żydow- nym trybem, że należy wszyst- muje miliony Polaków w świecie nych lub państwowych gimna- skiego pamiętał i nie pozwolił za- kich wymordować strzałem w tył nierzeczywistym – mówił kilka zjów, 4 seminaria nauczycielskie Jak to mogło się stać, że było tak pomnieć światu. głowy! Taka prawda rozpoczęła lat temu prof. Andrzej Nowak w i 3 teatry-wszystko aż w czterech skondensowane zło przy nas. Jed- Czy z okazji 80 rocznicy holocau- przyjaźń tych dwóch, najstrasz- Radio Wnet. różnych językach. no filozoficzne draństwo szło od stu polskiego narodu ministrowie niejszych w dziejach ludzkości W 1991 r. Adam Michnik udzielił Nietzschego, że są jacyś „nadlu- MNiSW, MSZ, MEN, MNiSW - bo ich cała uwaga skupiona wywiadu pismu „Nowe Książki” 17 września 1939 r. o świcie Sta- dzie” a my pozostali jesteśmy po dopilnowali ( ministrowie po- była na tym, jak niszczyć, jak (9/1991): „O ile uważam, że moż- lin rozpoczął inwazję na całej po- to aby służyć a właściwie aby być przednich rządów nie zadbali o tę mordować. Żydzi doszli później na zrozumieć Mackiewicza, o tyle nad tysiąckilometrowej długości zniszczonym. A to drugie…stoję pamięć) , by rozpowszechniona do tego. Potęga zła by nas wy- zupełnie nie pojmuję, jak można wschodniej granicy Rzeczypo- przed wami jako świadek Golgo- została we wszystkich językach mordować. To tajne mordowanie go gloryfikować. Wie Pan, czego spolitej. Prezydenci Stanisławo- ty Wschodu, sowieckiej niewoli, świata przez placówki dyploma- było tak straszne, że Warszawa do dziś się w Polsce boję? O tym już wa, Lwowa, Wilna, Tarnopola, sowieckiej zbrodni i kłamstwa. tyczne, środowiska naukowe, dzisiejszego dnia szuka 200 tys. mówiłem: boję się tego schamia- Łucka i wielu innych kresowych Kiedy widzę ten bezmiar zła nie media światowe itp. geneza ho- i do dzisiaj znaleźć ich nie może łego barbarzyństwa. I kiedy kil- miast nie opuścili, tak jak prezy- mogę się z nim pogodzić, zrozu- locaustu Polaków i jej konse- – słowa ks. Prałata z 2006 roku ka lat temu okazało się, że Józef dent Warszawy, swoich urzędów. mieć dlaczego. Równowagę daje kwencje dla obecnego stanu (TV Trwam). Mackiewicz jest najbardziej po- Większość z nich została natych- czytnym pisarzem, to pomyślałem, mi dopiero spojrzenie na Krzyż państwa polskiego oraz geneza miast aresztowana i wywieziona Chrystusa. zachowań polskojęzycznej gru- Ten specjalny tryb otrzymał nu- że ci, którzy go gloryfikują, którzy na Sybir. „Rozpoczęto zniewo- „Pamięć i tożsamość” to ty- py opozycji (utrzymywanej z mo- mer P13N144op 5 marca 1940 intelektualizują jego tępy zoolo- lenie od rozbrajania oficerów i tuł drugiej książki, którą Ojciec ich podatków), walczącej z istnie- roku. Był to rozkaz zlikwidowa- giczny antykomunizm, biorą na żołnierzy, bo walczyli z napaścią Święty nam dał przed odejściem niem narodu polskiego i dobrem nia przez NKWD „14.700 jeńców siebie jakąś odpowiedzialność za Hitlera na Polskę i cała Europę. do domu Ojca. Wszyscy, którzy Polski jak ich protoplaści? wojennych, byłych polskich ofi- to barbarzyńskie schamienie, któ- Zaraz potem ruszyły transporty tu jesteśmy dotykamy tajemnicy Czy w telewizji publicznej (utrzy- cerów, urzędników, obszarni- re teraz nadchodzi”. ludności z kresów do Workuty, wielkiego zła. Nie ma tu nikogo, mywanej z moich podatków) po- ków, policjantów, agentów wy- Doskonały obserwator i literat Kołymy, Magadanu.To miejsca kto by osobiście albo jako czło- kazywane będą postacie ks. Pra- wiadu, żandarmów, osadników i Józef Mickiewicz oraz jego żona kaźni, gdzie deportowani, skazani nek rodziny czy narodu nie do- łata Zdzisława Peszkowskiego, służby więziennej „ oraz „znaj- Barbara Toporska zostali skazani na zagładę tracili życie, zdrowie, znał okrucieństwa tego zła. Jak Wojciecha Ziembińskiego, Aliny dujących się w więzieniach za- przez wodza „ministerstwa kłam- nabywali inwalidztwa. A w ślad żyć z tą prawdą, jak sobie z tym Czerniakowskiej, Józefa Mackie- chodnich obwodów Ukrainy i stwa” na niebyt. Za mówienie za nimi rodziny, które uznano za poradzić. wicza i setek innych, którzy mieli Białorusi 11.000 osób”. prawdy o straszliwym mordzie godne zesłania, to były tysiące, na milionach Polaków. Nieste- Ojciec Święty w książce „Pamięć odwagę mówić prawdę o historii setki tysięcy rodzin polskich wy- i tożsamość” mówi, że dzieje polskiego narodu wbrew „mini- Wielki człowiek, ksiądz Pra- ty, „ministerstwo kłamstwa” z wożonych w czterech masowych ludzkości są widownią koegzy- sterstwu kłamstwa”? łat, prof. Zdzisław Peszkowski Czerskiej kontynuuje stalinow- deportacjach: 10 lutego, 13 kwiet- stencji dobra i zła. Sięgając do Dlaczego rada programowa TV herbu Jastrzębiec, dowódca Puł- ską propagandę. nia i 20 czerwca 194o roku oraz korzeni zła Ojciec Święty ukazu- Historia pokazuje w cyklu „Histo- ku Ułanów Krechowieckich, in- 21 czerwca 1941 roku; na sybe- je dramat odrzucenia Boga przez ria w postaciach zaklęta” i podob- ternowany w Kozielsku, cudem Dobry Bóg dał, że ta bandycka ryjska tajgę i stepy Kazachstanu. człowieka. nych, np. postać cesarzowej Marii ocalały, po wojnie odbywa studia przyjaźń się skończyła mordowa- A wzdłuż torów, na nasypie kole- Dlaczego tak się stało, skoro czło- Teresy, współautorki polityki ko- w Oxfordzie i otrzymuje stopień niem między sobą. Chcę przypo- jowym leżały wyrzucone zwłoki wiek sam bez Boga może stano- lonialnej i rozbioru Polski a nie naukowy doktora filozofii. Kape- mnieć to, co Ojciec Święty z taką zamarzniętych na śmierć, z głodu, wić o tym co jest dobre a co złe. Marii Teresy hrabiny Ledóchow- lan Rodzin Katyńskich i Pomor- mocą nam powiedział: mamy w chorób, pragnienia niemowląt, Może też zdecydować, że pewna skiej , matki Misji Afrykańskich dowanych na Wschodzie, który wierze naszej Świętych Obcowa- dzieci i starców.”(Ryszard Reiff). grupa ludzi jest skazana dla wspierającej Karola Lavigerie pochylił głowę i odmówił modli- nie. Każdy z nas kiedy popatrzy Po wkroczeniu Sowietów do Sta- unicestwienie. „piętnującego najstraszliwszą twę nad każdym ekshumowanym na swoje życie i poczuje to „zdu- nisławowa NKWD natychmiast hańbę ludzkości - niewolnictwo”? ciałem w Piatichatkach i Miedno- mienie” to zobaczy, że przecież zaaresztowało Tadeusza Chowań- Mamy pamiętać – pisze Ojciec Dlaczego edukacja odpowiedzial- je po wojnie zostaje szykanowany tych którzy odeszli, którzy od- ca, w kwietniu 1940 roku został Święty- i patrzeć na to co się stało nych, i finansowanych z moich, przez komunistyczny organ pra- dali życie swoje za to, żeby Pol- on zamordowany w Katyniu wraz z cała głębią świadomości, że to podatnika pieniędzy, za wizeru- sowy „Trybuna”. ska żyła, jest ich tak wielu. Nie z tysiącami Polaków zmobilizo- wielkie doświadczenie stało się nek Polski jest wciąż na poziomie Komuniści w PRL godzili się mówiąc o naszych rodzinach, wanych przez Rząd II RP do woj- częścią naszej historii i buduje na- wiedzy, na którą pozwalała wła- oficjalnie na fałszowanie historii najbliższych. Chciałbym żeby ny z Niemcami. sze dziś. Pamiętać to nasz skarb, dza Polski Ludowej? jeszcze w 1978 roku. W Katyniu to „zdumienie” stanowiło część Bożena Ratter naszego jestestwa. Oni w ra- który określa naszą tożsamość. 1 kwietnia - strona 26 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl nad tysiąca osób. W tym dniu oddział „Bomby” przebywał poza ośrodkiem, biorąc udział Władysław Kochański w akcji na oddziały niemieckie. Samoobrona pomimo zdecy- dowanej przewagi nieprzyja- „Bomba” cichociemny, ciela niemal przez cały dzień odpierała kolejne ataki. Układ sił wyrównuje się po powrocie oddziału Kochańskiego oraz Bohater Wołynia dzięki wsparciu grupy par- tyzantów sowieckich. Sotnie Aleksandr Szumański UPA zostają pokonane i zmu- szone do wycofania Ich straty 16 listopada 1943 roku akow- ców, a następnie 1 Brygadzie osób). przekazane okręgom AK oraz wyniosły ponad 100 zabitych ski oddział partyzancki pod Spadochronowej, przemiano- 16 lipca oddziały ukraińskie nowo powołanemu Kierownic- i rannych, przy kilkunastu dowództwem cichociemnego wanej w późniejszym czasie na zniszczyły kilkanaście wiosek twu Dywersji (Kedywowi). Ko- osobach poległych ze strony kpt. Władysława Kochańskie- 1 Samodzielną Brygadę Spa- wokół Huty Stepańskiej i Wy- chański otrzymał przydział do obrońców. Warto podkreślić go „Bomby”, przy wsparciu dochronową. Zgłosił się także rki, mordując przy tym w be- okręgu wołyńskiego. honorową postawę Kochań- oddziału partyzantki sowiec- na kursy dla przyszłych cicho- stialski sposób setki polskich skiego wobec kilkunastu ran- kiej, rozbił liczące ponad tysiąc ciemnych. Został przeszkolony mieszkańców, a następnie RZEŹ nych jeńców, których nakazał ludzi zgrupowanie oddziałów w zakresie dywersji i w sierp- przypuściły zmasowany atak opatrzyć i odtransportować UPA koło miejscowości Huta niu 1942 roku kończy kurs od- na obie miejscowości. „Bom- Wołyń stanowił niezwykle do wioski sprzyjającej Ukra- Stara na Wołyniu. Miesiąc póź- prawowy w słynnym ośrodku ba” przedostał się ze swoimi trudny obszar do organizowa- ińcom. niej „Bomba” został pojmany szkoleniowym w Audley End nia struktur konspiracyjnych. ludźmi oraz ludnością cywil- przez Sowietów, wywieziony pod Londynem. ną do Huty Stepańskiej i ob- Składało się na to kilka czyn- SOWIECKI PODSTĘP do Moskwy i skazany na dwa- W nocy z 1 na 2 września 1942 ników. Odczuwalny był brak jął dowództwo nad całością dzieścia pięć lat ciężkich robót roku pod pseudonimem „Bomba” samoobrony. Przytłaczająca polskiej elity przetrzebionej Potyczka ta stanowi jedno z - pisze Wojciech Königsberg w został przerzucony na terytorium przewaga UPA wywołała pani- w okresie okupacji sowieckiej, największych zwycięstw pol- artykule dla Wirtualnej Polski. okupowanej Polski w ramach kę wśród części mieszkańców, która mogłaby stanowić kadrę skich w walce z UPA na Wo- Władysław Tadeusz Kochański lotniczej operacji o kryptonimie którzy starali się opuścić wio- AK. Apogeum osiągają w tym łyniu. Jednak jak się wkrótce przyszedł na świat 7 listopada „Chickenpox” (ospa wietrzna). skę. Ukraińcy mordują około czasie zbrodnie Ukraińskiej okazuje, współpraca z Sowie- 1918 roku w Stanisławowie. Skaczył wraz z czterema innymi 300 z nich. Zdolności dowód- Powstańczej Armii (UPA) na tami kończy się dla kpt. „Bom- W 1937 roku zdał maturę w oficerami: por. por. Bolesławem cze Kochańskiego oraz deter- polskiej ludności. Do tego do- by” podobnie jak dla wielu jednym ze stanisławowskich Jabłońskim „Kalią”, Francisz- minacja pozostałych Polaków liczyć należy obecność oddzia- innych dowódców akowskich. gimnazjów. Podczas wojny kiem Rybką „Kulą”, Stanisła- przyczyniają się jednak do łów partyzantki sowieckiej, Miesiąc po wydarzeniach w obronnej 1939 roku służył w 11 wem Winterem „Stanleyem” uratowania kilku tysięcy cywi- która okazuje się „wilkiem w Hucie Starej zostaje zaproszo- Karpackiej Dywizji Piechoty oraz Janem Woźniakiem „Kwa- lów. owczej skórze”. Mimo wszyst- ny wraz z kilkoma oficerami w Stryju. Po przedostaniu się śnym”. Cichociemni lądowali „Bomba” aktywnie wziął ko dowództwo AK stara się oraz obstawą na przyjacielskie na Węgry został osadzony w na południowym skraju Puszczy udział w walce na pierwszej także tutaj realizować opera- mogłoby się wydawać spotka- obozie internowania w Magy- Kampinoskiej. Po dotarciu 3 linii, aż do momentu gdy od- cję „Burza” (forma powstania nie do sowieckiego oddziału aróvár. Udało mu się jednak września do Warszawy por. Ko- niósł poważną ranę. 18 lipca, strefowego) wymierzoną w Michaiła Naumowa. Po przy- zbiec z obozu i wykorzystując chański został oddany na kilka ze względu na widoczną prze- wojska niemieckie cofające się witaniu i wymianie kilku zdań, polską sieć przerzutową do- tygodni pod opiekę tzw. „ciotki”, wagę nieprzyjaciela oraz cięż- pod naciskiem Armii Czerwo- cichociemny oraz jego podko- trzeć w styczniu 1940 roku do czyli członkini AK, która poma- ki stan dowódcy, zapadła de- nej. mendni zostają obezwładnieni Francji, gdzie wstąpił w sze- gała mu zaaklimatyzować się w cyzja o przebijaniu się przez Jednak jak się wkrótce oka- i uwięzieni, przy czym kilku regi Polskich Sił Zbrojnych. realiach okupowanego kraju. pierścień okrążenia. Kolumna że, dużo istotniejsze było two- żołnierzy zostaje na miejscu Został skierowany do 4 Dywi- Następnie został skierowany na furmanek oraz pieszych cią- rzenie ośrodków samoobrony, zastrzelonych. Kochański na- zji Piechoty, a następnie Cen- II odcinek wydzielonej organi- gnęła się na przestrzeni kilku które dawały szansę uchronie- tomiast poprzez Kijów trafia trum Wyszkolenia Piechoty w zacji dywersyjnej AK o krypto- kilometrów. Pomimo ataków nia ludności przed wyniszcze- do więzienia na Łubiance w Coëtquidan. Nie brał udziału nimie „Wachlarz”, która prowa- ze strony Ukraińców oddaliła niem przez UPA. Kochański, Moskwie. w kampanii francuskiej i wraz dziła działania dywersyjne na się o kilkadziesiąt kilometrów który miał za zadanie rozbu- Tam po przesłuchaniach oraz z innymi polskimi żołnierzami zapleczu frontu wschodniego. od Huty. Część ludności zosta- dować struktury akowskie w wskutek odrzucenia propozy- ewakuował się drogą morską Jego zadaniem było zorgani- ła załadowana do pociągów na powiecie kostopolskim, zatrzy- cji współpracy z NKWD, so- na Wyspy Brytyjskie. zowanie ośrodka bojowego w linii Kowel - Sarny i wyjecha- mał się w miejscowości Wyrka wiecki sąd skazuje go na 10 lat Sarnach na Wołyniu. Dowodził ła na roboty do Rzeszy. Reszta (skupiającej około dwóch ty- poprawczego obozu pracy za ELITA PARTYZANTÓW tam patrolem dywersyjnym w została rozdzielona po innych sięcy cywilnych Polaków). W działalność szpiegowską oraz Didowiczach. Po rozwiązaniu ośrodkach samoobrony. sąsiedztwie znajdował się dru- walkę przeciwko Związkowi W Wielkiej Brytanii początko- „Wachlarza”, wiosną 1943 roku Kochański, pomimo odniesio- gi ośrodek samoobrony Huta Sowieckiemu. Kochański, nie wo służył w 1 Brygadzie Strzel- struktury organizacji zostały nych ran, nie zaprzestał roz- Stepańska (około trzy tysiące mogąc pogodzić się z wyro- budowywania oddziału, który kiem, próbuje ucieczki z miej- osiągnął wkrótce stan blisko sca odosobnienia. Po schwyta- 700 ludzi. W pobliżu Huty Sta- niu zostaje skazany na 25 lat rej, gdzie tworzył nowy obóz, katorgi na Kołymie. powstaje istna republika par- tyzancka z własnym zapleczem Władysław Kochański wy- sanitarnym, aprowizacją, a na- szedł na wolność w 1955 roku wet pracowniami szewskimi i na skutek odwilży po śmier- krawieckimi. Oczywiście pod- ci Stalina. Zmarł 12 grudnia stawą przetrwania dla party- 1980 roku w Krakowie. Przy- zantów, jak i ludności cywilnej czyną zgonu była choroba ser- w tym ośrodku samoobrony ca, której nabawił się zapewne było dokładne zabezpieczenie wskutek kilkunastoletniej „go- terenu poprzez budowę syste- ścinności” sowieckiej. Za swo- mu ochronno-alarmowego z je wojenne dokonania został rowami strzeleckimi, bunkra- odznaczony m.in.: Krzyżem mi oraz zwiadem. Srebrnym Orderu Wojennego Cichociemny współpracował w Virtuti Militari, Krzyżem Wa- tym czasie z oddziałami par- lecznych oraz Złotym Krzyżem tyzantki sowieckiej, z którymi Zasługi z Mieczami. przeprowadzał akcje zbroj- ne przeciwko Niemcom oraz Wojciech Königsberg UPA. Do przełomowego wy- http://aleszum.btx.pl/in- darzenia doszło jesienią 1943 dex.php/publikacje/1380- roku. 16 listopada wokół Huty wladyslaw-kochanski-bomba- / Audley End, 28 sierpnia 1942 r. Gen. Sikorski odznacza ppor. Michała Fijałkę Orderem Virtuti Militari. Od lewej: ppor. Jan Woźniak, Starej zaczęły się gromadzić por. Bolesław Kontrym, por. Tadeusz Gaworski, por. Hieronim Łagoda, za nim ppor. Władysław Kochański, por. Leonard Zub-Zdano- cichociemny-bohater-wolynia wicz, por. Stanisław Winter. Źródło: NAC oddziały ukraińskie w sile po- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 27 KALENDARIUM LUDOBÓJSTWA. Kwiecień 1945 rok. Stanisław Żurek 1 kwietnia (Niedziela Wielka- czów miejscowi Ukraińcy zamor- kwietnia ze swą bandą wspólnie nocna): dowali Jana Rokosza. z oddziałem „Sołowija” zorgani- zował napad na Busk, gdzie za- We wsi Bałaje pow. Lubaczów 1 We wsi Wetlina pow. Lesko w mordowano 9 osób. Zginął wtedy kwietnia 1945 w rejonie wsi upo- nadleśnictwie zamordowany zo- żołnierz szturmowego batalionu wcy zamordowali żołnierzy WP : stał przez UPA gajowy Jan Sarnec- Stanisław Jurdyga, jego żona Ste- szer. Jana Bazaka s. Jana lat 23 i ki z rodziną (Edward Orłowski..., fania, ich osiemnastoletnia córka szer. Kazimierza Króla s. Macie- jw.). Jarosława i czternastoletni syn ja lat 23. (IPN Opole, 21 grudnia Mieczysław, Marian Mieżwiński, 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Po- We wsi Zapałów koło Laszek jego żona Maria i ich dzieci - cór- stanowienie o umorzeniu śledz- pow. Jarosław upowcy obrabo- ka Julia i siedmioletni syn Antoni, twa.). wali dom i zamordowali 6-osobo- a także kobieta w podeszłym wieku wą rodzinę polską gajowego Łu- Julia Kuczyńska. Kupiak ze swy- Między wsią Delawa a wsią Mar- kasza Serafina. (APP,SPJ, sygn. mi bandytami, Olijnykiem, Po- cinopol pow. Drohobycz ban- 63, k. 273). ciłujką, Horbaczem i Bogdanem derowcy zamordowali na drodze Czuczmanem wtargnął najpierw 19-letniego Stanisława Chomicza. W nocy z 2 na 3 kwietnia: do mieszkania rodziny Jurdygów i po dokonanym mordzie udał się We wsi Kimirz pow. Przemy- We wsi Trzcianiec pow. Dobro- do mieszkania Julii Kuczyńskiej. zakończyli na przyrodnim stryju ciejko s. Mikołaja lat 24, byłego ślany zabity został w zasadzce mil UPA zamordowała 5 osób, Olijnyk strzelił do niej dwa razy, Stanisławie Pilip. Stryj zdążył się żołnierza AK Szymona Piertucha Szczepański Bronisław, lat 17. w tym 1 kobietę, byli to: Teodor ponieważ jeszcze żyła, dobił ją ukryć na strychu i bandyci zabrali s. Katarzyny. (IPN Opole, 21 grud- (Józef Wyspiański: Barbarzyństwa Bamburuk, Franciszek Harnik, Czuczman. Wszystko zagrabili, a tylko konia. Nie zdążyli uprowa- nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; OUN-UPA, Lubin 2009, s. 267) Piotr Husejko, Stanisław Kwa- cenne rzeczy ze złota oddali Ku- dzić pozostałych czterech Pola- Postanowienie o umorzeniu śledz- śnicki oraz Maria Mielnik. (http:// piakowi. Zeznania świadka Fa- ków, w tym mojego ojca, z Krajni- twa.). W nadleśnictwie Krasiczyn za- www.rodaknet.com/rp_wyci- lińskiej Susabowskiej: „W kwiet- ków. Należy wyjaśnić, że w owym We wsi Czerwona Woda pow. mordowany został przez UPA slak_28.htm). Oraz: 3.04.1945 r. niu 1945 roku, bojówka Kupiaka czasie bandyci działali jeszcze Jarosław w walce z UPA poległ Józef Tomaszewski, stróż bin- UPA zamordowała 2 Polaków i 3 zamordowała rodzinę Stanisława tylko w nocy, dlatego o świcie za- Jan Szwawczak. dugi. (Edward Orłowski, w: Ukraińców. (APP, SPP, sygn. 79, Jurdygi zamieszkałego w Busku niechali dalszych uprowadzeń. Na http://www.krosno.lasy.gov. s. 326). następną noc już nikt z Polaków przy ulicy Szaszkiewicza. Zostali W miejscowości Lubliniec Nowy pl/s/149008/17558056/+le- zamordowani: Stanisław Jurdyga, nie czekał. Rano wszyscy wyje- %C5%9Bnik%C3%B3w+2013. 3 kwietnia: chali furmankami na drugą stronę pow. Lubaczów Ukraińcy zamor- jego żona Stefania, córka Jarosła- dowali Ludwika Ciepłego, żołnie- pdf ). wa i syn Mieczysław. O morder- Sanu, do polskich wiosek. /.../ W tę W przysiółku Beskid koło We- właśnie noc bandyci UPA postano- rza AK. tliny pow. Lesko upowcy zamor- stwie tym opowiadał mi Kupiak i We wsi Leszczyny pow. Dobro- Bogdan Czuczman, który chwalił wili zlikwidować w Uluczu wszyst- mil: „1 kwietnia w Leszczynach dowali 4-osobową rodzinę polską. kich Polaków płci męskiej. Swą We wsi Pniatyń pow. Przemyśla- (Stanisław Żurek: UPA w Biesz- się, że osobiście zamordował żonę ny upowcy zamordowali 5 Pola- banderowcy (SB-OUN) powiesili i córkę. Wiem, że w tym napadzie zbrodniczą działalność rozpoczęli rolnika Wasyla Niewiadomskiego, czadach, Wrocław 2010, s. 61). od strony Gruszówki. Uprowadzili ków. Była to jedna z rodzin Meinar- brali udział także Olijnyk, Michał umieszczając równocześnie na Kupiak, brat watażki i inni człon- w tę noc kolejno: ojca i syna Kro- jego piersi kartkę z napisem „Za dich, spolszczonych potomków wiaków z Dołu, ojca i syna Kłopo- We wsi Stare Sioło pow. Luba- włoskich, budowniczych kolejki kowie jego bojówki. Cały majątek czów uprowadzili do lasu i bestial- zdradę ukraińskiego narodu i do- rozgrabiono”. Zeznania świadka towskich, Władysława Polańskie- noszenie polskiej milicji”. Podczas bieszczadzkiej, właścicieli dużego go rodzonego brata matki Stefana sko zamordowali 5 Polaków, w tartaku. Jana Sosnowskiego: „Gdy we- tym 4 kobiety. tego napadu miano zamordować szliśmy do mieszkania Jurdygi Czebieniaka, Wasyla Polańskiego także 2 Polaków.” (Andrzej Zapa- o przydomku Polak z Krajników i W miejscowości Busk pow. Ka- zobaczyliśmy na podłodze ciała 6 kwietnia: łowski: Granica w ogniu. Warsza- zamordowanych, ich głowy były dwóch Polańskich z Mohylic. Swą wa 2016, s. 214). mionka Strumiłowa upowcy za- zbrodniczą działalność uprowa- mordowali 11 Polaków. rozszarpane kulami, z ran ciekła We wsi Dobra pow. Jarosław za- jeszcze krew. Na łóżku w drugim dzania Polaków z Ulucza zakoń- mordowany został przez UPA Jan We wsi Nozdrzec pow. Brzozów pokoju leżały ciała ich dzieci, cór- czyli banderowcy na moim przy- Ożga, milicjant. upowcy uprowadzili i zamordo- We wsi Dobra pow. Jarosław ki i syna, ściany były obryzgane rodnim stryju Stanisławie Pilipie wali Władysława Cichockiego i miejscowi Ukraińcy i z okolicz- krwią, a rzeczy porozrzucane po z Krajników. Stryj w porę zdołał We wsi Manasterz pow. Jaro- jego syna Józefa. nych wiosek zamordowali 7 Pola- uciec z domu przez okno. Ban- ków, w tym 2 kobiety. (“Na Rubie- całym pokoju”.(Bronisław Sze- sław zamordowany został przez derowcy zabrali mu tylko konia. UPA August Piątek. We wsi Świrz pow. Przemyśla- ży” nr 32/1998). remeta: „Watażka jego zbrodnie i zakłamane wspomnienia”. W: Uprowadzonych Polaków ukraiń- ny zamordowany został Kowalów scy bandyci zamordowali w lesie We wsi Kropiwnik Stary pow. http://www.republika.pl/szereme- We wsi Zaradawa pow. Jarosław Kazimierz, lat 24. ( Józef Wy- na Krajnikach. Miejsce ich po- Drohobycz upowcy zamordowali ta/watazka.htm ). upowcy zamordowali Ewę Rokosz spiański: Barbarzyństwa OUN- chówku jest do tej pory nieznane. i spalili razem z domem 6-osobo- lat 50 I Władysława Rokosz lat 25. -UPA, Lubin 2009 s. 257 – 258). Dalszych uprowadzeń banderowcy wą rodzinę polską Józefa Łacnego. We wsi Lipina pow. Jaworów Ukraińcy zamordowali Agnieszkę zaniechali gdyż nastał ranek. W 7 kwietnia: 2 kwietnia (Poniedziałek Wiel- tym okresie jeszcze ukraińscy ban- kanocny): We wsi Miłków pow. Lubaczów Rachwał ur. 1897 r. zamordowali 23 Polaków. dyci nie dokonywali uprowadzeń w We wsi Makowa pow. Dobromil: 4 lub 5 kwietnia: dzień. Tak więc Zieleccy, Zygmunt „7 kwietnia, w Makowej 5 ban- W nadleśnictwie Sanok został Jasiński, Piotr Pilip i Józef Kro- derowców zastrzeliło 2 Polaków zamordowany przez UPA gajowy W miasteczku Nakło pow. Prze- W nadleśnictwie Oleszyce pow. wiak mieszkańcy końcowej części – Bolesława Sedlarczyka i Hele- Stanisław Kwaśnicki, pochodzący myśl zamordowali 2 Polaków, w Lubaczów został zamordowany Krajników zostali ocaleni. Reszta nę Turczyńską (l. 35). Sprawcy na z Ustrzyk Dolnych. tym 19-letniego Jakuba Hajduka. przez UPA gajowy Piotr Witkow- ocalałych Polaków z Ulucza, w domach zamordowanych pozosta- dniu 5 kwietnia 1945 r. w pani- wili kartki z napisem Ukraińska We wsi Słobódka Burakowicka We wsi Piątkowa koło Żohatyna ski. Inni: W Tomsach 4 kwietnia ce opuściła Ulucz.” ( (Bronisław Narodowa Samoobrona. Bolesław koło Burakówki pow. Zaleszczy- pow. Dobromil Ukraińcy zamor- 1945 r. zamordowali Piotra Wit- Zielecki: Moje życie czyli Histo- Sedlarczyk (błędnie Siedlarczyk), ki: „02.04.1945 r. zamordowano dowali Zygmunta Kirzyka. kowskiego ur. 1904 r. (IPN Opo- ria Polaka z Ulucza. Warszawa s. Franciszka i Anny Kuźmiak, ur. kilkanaście (15?) Polek, żon Ukra- le, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 2014 r., s. 77; w: http://docplayer. 24 IV 1905 r. w Smolniku. Polak ińców.” (prof. dr hab. Leszek Jan- 4 kwietnia: 37.2013.Zi; Postanowienie o umo- pl/24841458-Bronislaw-zielecki- zamieszkały w Makowej. Zamor- kiewicz: Uzupełnienie..., jw., tom rzeniu śledztwa.). moje-zycie-czyli-historia-polaka- dowany 7 IV 1945 r. podczas na- 7). We wsi Bachów pow. Przemyśl: „W dniu 4 IV 1945 r. banda UPA W nocy z 4 na 5 kwietnia: z-ulucza-warszawa-2014-r.htm- padu bojówki UNS na Makową. We wsi Słobódka Koszylowiecka dokonała napadu na wieś Bachów l#show_full_text ). Ukrył się w piwnicy własnego We wsi Ulucz pow. Brzozów: pow. Zaleszczyki ukraińscy party- pow. Przemyśl, gdzie podpalono domu. Po dłuższym poszukiwaniu „W nocy z czwartego na piątego 5 kwietnia: zanci wymordowali 9 Polek, któ- większą ilość domów oraz zamor- banderowcy odnaleźli zamasko- kwietnia, banderowcy uprowadzili re były żonami Ukraińców. Inni: dowano kilkudziesięciu obywa- wany właz i zmusili B. Sedlarczyka z Ulucza siedmiu Polaków. Zabie- We wsi Cewków pow. Lubaczów „02.04.1945 r. zostało zamordo- teli narodowości polskiej” ( Prus do opuszczenia kryjówki, grożąc ranie mężczyzn z domów rozpo- Ukraińcy zamordowali 3 Polaków. wanych 10 Polek, żon Ukraińców” Edward: Operacja „Wisła”; wyd. zdetonowaniem granatu. Po wyj- częto od strony wsi Gruszówka i (prof. dr hab. Leszek Jankiewicz: IV, Wrocław 2006, s. 263). ściu banderowcy strzelili mu w do rana zdążyli spacyfikować za- We wsi Chotylub pow. Luba- Uzupełnienie..., jw., tom 7). tył głowy. Pomimo tego wciąż żył. W miasteczku Busk pow. Ka- budowania w odległości ok. 1 km. czów zamordowali 2 Polaków: Ciężarna żona chciała osłonić go byłego żołnierza AK Michała Ma- We wsi Stare Sioło pow. Luba- mionka Strumiłowa: „W dniu 4 od naszego domu. Swoje dzieło własnym ciałem. Banderowcy za- 1 kwietnia - strona 28 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl grozili, że ją również zamordują. gr. Sufczyna i Kupna pow. Prze- Jan Petryna. (Siekierka..., s. 268, wca, który ranił Edwarda, prze- nia... Kobieta została odciągnięta na myśl”. (Prus..., s. 263). lwowskie), być może Samborski strzeliwując mu policzki. Edward bok przez nastoletnią córkę. B. wymienia go 10 kwietnia. pada. Matka woła - „Edziu, gdzie We wsi Czerniawka pow. Jaro- Sedlarczyk został dobity drugim 10 kwietnia: jesteś?” Słyszy słabą odpowiedź sław został bestialsko zamordo- strzałem w pierś. Mordu dokonano We wsi Sieniawa pow. Jarosław - „Nie mogę się podnieść”. Schy- wany przez UPA w czasie leśnego w obecności żony i nieletnich dzie- We wsi Dachnów pow. Luba- upowcy zamordowali 2 Polaków. la się, podnosi dziecko, opierając obchodu gajowy Józef Trytek ur. ci. Sprawcy napadu na dom ofia- czów 10 kwietnia 1945 r. zamor- jego głowę na swoim ramieniu. 1913 r. z nadleśnictwa Szówsko, ry pozostawili kartką z napisem dowali Michała Kowala ur. 1907 We wsi Stare Sioło pow. Luba- Wtedy bandyta strzela drugi raz jego ciało wrzucono do studni „Ukraińska Narodowa Samoobro- r. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, czów 11 kwietnia 1945 r. UPA w głowę Edwarda. Na rękę mat- przy gajówce, szkielet wydobyto na”, [za:] A. Brożyniak, Zbrodnie sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- zamordowała 29 nieznanych żoł- ki tryska mózg i leje się krew. /.../ w 1948 roku. (Edward Orłowski..., banderowskie... Helena Turczyń- wienie o umorzeniu śledztwa.). nierzy WP pochodzących głównie Drugi mój kuzyn, Jan Stefanów, jw.). ska, c. Mikołaja i Anny, l. 35. Po- z Wileńszczyzny. (IPN Opole, 21 został także zamordowany na rę- lka zamieszkała w Makowej. Za- We wsi Dębiny pow. Lubaczów grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. kach matki. I na oczach ojca, który We wsi Czerwona Woda pow. mordowana 7 IV 1945 r. podczas upowcy zamordowali Jana Woł- Zi; Postanowienie o umorzeniu prosił bandytę, żeby zabił jego za- Jarosław Ukraińcy zamordowali napadu bojówki UNS na Makową. czyka ur. 1925 r. śledztwa.). miast syna. Upowiec nie usłuchał. Franciszka Sochę, lat 23. Banderowcy strzelili jej w głowę. /.../ Marcin Andruszków nie chciał Mordu dokonano w obecności We wsi Jędrzejówka – Przysió- 12 kwietnia: uciekać. Z płonącego obejścia wy- We wsi Dobcza pow. Jarosław nieletnich dzieci. Banderowcy po- łek pow. Lubaczów 10 kwietnia szedł na drogę i tam od razu został miejscowi Ukraińcy obrabowali tomstwu z mieszanej rodziny za- 1945 r. zamordowali Rudolfa Bon- We wsi Dźwiniaczka pow. Borsz- zabity. Miał około 70 lat. Mikołaj doszczętnie Polaków, pobili i za- kazali pod karą śmierci rozpaczać dyrę ur. 1921 r. i Ludwika Pata- czów zamordowali 16-letniego Bednarz uciekł do piwnicy, lecz mordowali 3 Polaków, w tym soł- po zamordowanej matce. Sprawcy łuchę ur. 1895 r. (IPN Opole, 21 Kazimierza Sucheckiego. później - jak pożar przybliżył się - tysa. na domu ofiary pozostawili kartkę grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. wyszedł z niej, aby wypuścić - ko- We wsi Maćkowice pow. Prze- z napisem „Ukraińska Narodowa Zi; Postanowienie o umorzeniu nie ze stajni. Otrzymał postrzał w 15 kwietnia: myśl miejscowi Ukraińcy zamor- Samoobrona”. 7 kwietnia w Ma- śledztwa.). głowę. Miał ponad 50 lat. Maria dowali Andrzeja Kalitę. We wsi Brusno Nowe pow. Lu- kowej miał także zostać zabity Jan Buczyńska (lat ponad 40) zosta- We wsi Mołodycz pow Jarosław baczów 15 kwietnia 1945 r. za- Hładio.” (Andrzej Zapałowski: ła zamordowana wraz z 10-letnią UPA zamordowała 5 Polaków; We wsi Mołodycz pow Jarosław mordowali Andrzeja Szczerba- Granica w ogniu. Warszawa 2016, córką Karoliną; którą trzymała byli to: Maczuga Piotr, Podpiór- upowcy zatrzymali na drodze, siuka lat 42, Franciszka Ulickie- s. 214). w objęciach. Józef Rzatkowski ka Paweł, Pietrzyna Jan, Pietrzy- zrabowali wozy z końmi i zamor- go lat 58, Tomasza Gałkę lat 58, (około 30 lat) zastrzelony na łące. na Stanisław, Popieluch Antoni. dowali 8 Polaków byli to: Hołów- Katarzynę Gałkę. (IPN Opole, 21 We wsi Korytniki pow. Prze- Prowadzony na śmierć modlił się (Mieczysław Samborski: Wiązow- czyński Tadeusz, Stefan Tadeusz, grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. myśl upowcy zamordowali Piotra głośno. Rzatkowscy, dwaj bracia nica pamięta; s. 26 – 27; w: http:// Kardynał [mężczyzna], Winiarz Zi; Postanowienie o umorzeniu Szpontowicza. (Piotr i ?) - zabici. Okoliczności www.mieczyslawgolba.pl/biule- Franciszek, Winiarz Maria, Zagro- śledztwa.). nieznane. Marcin Rzatkowski zabi- tyn.pdf). belna Anna, Zagrobelny Stanisław, We wsi Mołodycz pow. Jarosław ty w nieznanych okolicznościach. zamordowani zostali Piotr Bursz- Ożańska (Mieczysław Samborski: We wsi Czerwona Woda pow. We wsi Osławica pow. Sanok za- Wiązownica pamięta; s. 26 – 27; Lat około 60. Katarzyna Wiatyk Jarosław Ukraińcy zamordowali tyka, Jerzy Brzyski i Szczepan Li- z 12-letnim synem zabici podczas chołat. mordowany został przez miejsco- w: http://www.mieczyslawgolba. Szymona Sochę, lat 45. wych Ukraińców Jan Błyszczak, pl/biuletyn.pdf ). ucieczki przed swoim domem i lat 27. spaleni w jego pożarze. Anna An- We wsi Hureczko pow. Przemyśl We wsi Zaradawa pow. Jarosław druszków zabita na swoim podwó- Ukraińcy zamordowali 3 Polaków. We wsi Narol pow. Lubaczów banderowcy zamordowali Polkę We wsi Wola Wielka pow. Lu- upowcy zabili 1 Polaka. rzu. Lat ponad 55. Józef Andrusz- Anastazję Wojtko „za wysługiwa- ków zabity na swoim podwórzu; 8 kwietnia: baczów 10 kwietnia 1945 r. za- nie się milicji”. (Andrzej Zapałow- mordowali Eugeniusza Szarawa We wsi Rakowa pow. Sanok oko- Lat około 50. Piotr Andruszków ski: Granica w ogniu. Warszawa zabity w nieznanych okoliczno- We wsi Kłodno Wielkie pow. ur. 1931 r. (IPN Opole, 21 grudnia ło 100-osobowa ukraińska banda 2016, s.148). ściach. Lat około 50. Piotr i Anna Żółkiew spalili żywcem 8-osobo- 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Po- UPA dokonała mordu na 18 Pola- Buczyńscy - małżeństwo z dwójką wą rodzinę polską Chrzanowskich. stanowienie o umorzeniu śledz- kach i 3 Ukraińcach. We wsi Lisie Jamy pow. Luba- twa.). dzieci - ukryci w piwnicy udusili czów 15 kwietnia 1945 r. zamor- We wsi Maćkowice pow. Prze- 13 kwietnia: się dymem. Taki sam los spotkał dowali Teodora Łapcio lat 45. myśl zamordowali 2 Polaków, w We wsi Zaradawa pow. Jarosław Krasickich, małżeństwo z dwójką (IPN Opole, 21 grudnia 2018, tym Władysławę Famulak, lat 36. Ukraińcy zamordowali Pawła We wsi Dobcza pow. Jarosław dzieci, oraz Karolinę Wiatyk - tak- sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- Podpiórę. upowcy zamordowali 3 Polaków. że z dwójką dzieci. Józef Łapszyń- wienie o umorzeniu śledztwa.). We wsi Małkowice pow. Prze- ski (55 lat), postrzelony, zmarł w myśl zamordowali 18-letniego 10 – 11 kwietnia: We wsi Majdan Sieniawski pow. szpitalu w Brzeżanach. Nie po- We wsi Rajskie pow. Lesko z rze- Bolesława Dobrowolskiego. Jarosław zamordowali 2 Polaków. mogła amputacja ręki. Jego żona ki San wyłowiono zwłoki mężczy- We wsi Maćkowice pow. Prze- Maria, mocno poparzona, umarła zny z wydłubanymi oczami, ucię- 9 kwietnia: myśl: „Dnia 10-11 IV 1945 r. ban- We wsi Radawa pow. Jarosław później. Władysław Uchman, kale- tym nosem i połamanymi kośćmi. da UPA dokonała napadu na wieś zamordowali 10-letniego chłopca ka (lat 30) - zabity w nieznanych Rozpoznano funkcjonariusza MO We wsi Adarawa pow. Jaro- Maćkowce pow. Przemyśl, podpa- (był to Tadeusz Frań), zrabowali okolicznościach. Tej nocy zostali w Zatwarnicy – Kochanowskiego, sław: „około godziny 17,oo banda lono 11 domów mieszkalnych, za- konie, wóz i dobytek (jego ojciec również zabici niektórzy Ukra- lat 24. UPA zastrzeliła sołtysa gr. Adara- mordowano 30 osób narodowości zdołał uciec). ińcy, mieszkańcy naszej wsi. Nie wa pow. Jarosław, ob. Lichołata polskiej, zabrano bydło i konie”. wiadomo, czy nastąpiła tu pomył- W nadleśnictwie Ruda Róża- Szczepana” (Prus..., s. 263). Za- (Prus..., s. 263). We wsi Rohaczyn Miasto pow. ka, czy bandyci dopuszczali taką niecka pow. Lubaczów zosta- pewne chodzi o wieś Zaradawa. Brzeżany zamordowali 31 Po- możliwość. Wasyl Drobnicki (lat ło zamordowanych przez UPA Patrz wyżej: 7 kwietnia... 11 kwietnia: laków oraz 4-osobową rodzinę 30) został zamordowany na drodze dwóch robotników leśnych: Tade- Łemków przesiedloną z Polski przy swoim gospodarstwie. /.../ usz Kupkowski oraz Władysław We wsi Radawa pow. Jarosław W mieście powiatowym Luba- (Komański..., s. 125). Inni: 47 Michała Semkow (lat około 50) Ważny, ur. 27.02.1922 („zabity i został zamordowany przez upo- czów 11 kwietnia 1945 r. zamor- Polaków (Rusiński Z.: Tryptyk zabito koło jego domu. Podczas spalony przez UPA wraz z innymi wców 21-letni milicjant Franci- dowali żołnierzy 8 zapasowego brzeżański, s. 43). Kubów mylnie ucieczki z domu zabito w drzwiach obrońcami Posterunku MO w No- szek Kuchta oraz w nocy spalili pułku piechoty WP: ppor. Zdzi- podał datę „13.04.1944”. 16-letniego Iwanickiego. Hładkij i wym Bruśnie” – Edward Orłow- szkołę, tartak, plebanię i budynki sława Czernię, chor. Wilhelma Hnat, ranni, umarli w szpitalu w ski..., jw.). ośrodka wypoczynkowego. Kniesznera, szer. Franciszka Dęb- We wsi Stare Sioło – Zalesie pow. Brzeżanach. Zamordowano tak- skiego, szer. Józefa Drozdowskie- Lubaczów zamordowali 1 Polaka. że rodzinę Łemków (nazwisko i We wsi Wola Krzywiecka pow. We wsi Rokitno pow. Tomaszów go, szer. Stefana Dubockiego, szer. imiona nieznane) przybyłą do nas Przemyśl zamordowali Józefę Lubelski upowcy zamordowali 3 Władysława Gałata, kpr. Michała W nocy z 13 na 14 kwietnia: na kilka dni przedtem z zachodu. Pawlik, lat 34. Polaków, w tym 17-letniego. Głupiaka, kpr. Wojciecha Jaskota, Ojciec tej rodziny, zrozpaczony W miasteczku Rohaczyn pow. kpr. Józefa Lacha, szer. Tadeusza i zdezorientowany, pytał moją W połowie kwietnia: Brzeżany: „Tej tragicznej nocy We wsi Rudawka pow. Prze- Kołyszko, kpr. Mikołaja Leono- mamę, gdzie się może ukryć. Rano zginęło 47 osób, w tym 17 młodych myśl: „banda UPA dokonała na- wicza, plut. Edmunda Lokajczyka, znaleziono całą rodzinę martwą We wsi Czumów pow. Hrubie- chłopców i 4 kobiety. /.../. Mój padu na dom ob. Gąski Józefa kpr. Bronisława Łoptakiewicza, w rowie przydrożnym. Na placu szów Ukraińcy zamordowali Wa- kuzyn Edward Świczewski zginął zam. w Rudawce pow. Przemyśl, szer. Edwarda Łuczyka, szer. Cze- przed kościołem pochowano 36 cława Żurawskiego. na rękach matki. Stryjna Maria zabijając mu 2 córki i rabując by- sława Machulaka, szer. Longina pomordowanych, uduszonych w uciekała z trojgiem dzieci. Dwo- dło” (Prus..., s. 263). Kierola, kpr. Aleksandra Kmiecia, dymie i spalonych” (Władysław 16 kwietnia: je młodszych, kilkuletnich ucieka kpr. Mieczysława Ruckiego, kpr. Żołnowski: „Ogniem i karabi- przodem. Ona zostaje zatrzymana We wsi Wola Michowa pow. Le- Władysława Stafieja, kpr. Józefa nem”, w: www.stankiewicze.com/ We wsi Czerniawka gmina Lasz- z najstarszym Edwardem. Upo- sko w walce z UPA poległ mili- Stanaka, szer. Hieronima Trum- ludobojstwo.pl). H. Komański, Sz. ki nadleśnictwo Szówsko pow. wiec mówi, żeby poszła do stajni cjant Edward Solant. pokaisa, szer. Bronisława Watrasa, Siekierka..., na s. 125 wymieniają Jarosław został bestialsko zamor- i wypuściła bydło. Czyżby chciał szer. Edwarda Wichyłę, szer. Lu- 37 nazwisk osób zamordowanych, dowany przez UPA w czasie leśne- ocalić jej syna?... Ale ona, nie- We wsi Żohatyn pow. Przemyśl: dwika Woźniaka, plut. Czesława w tym 2 Ukraińców i 4-osobową go obchodu gajowy Józef Trytek, spokojna o los dwojga młodszych ”banda UPA w gromadzie Żohatyn Żabskiego. (IPN Opole, 21 grud- rodzinę Łemków. ur. 1913 r., ciało wrzucono do pow. Przemyśl wypędziła wszystkie nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; dzieci - Anny i Mariana, nie usłu- studni przy gajówce, szkielet wy- osoby narodowości polskiej nie Postanowienie o umorzeniu śledz- chała tej zdaje się dobrej rady. Nie 14 kwietnia: dobyto w 1948 roku. pozwalając im nic zabrać ze sobą, twa.). wiedziała wtedy, że dwoje dzieci w czasie tego zabito jedną osobę. jest już w bezpiecznym miejscu. We wsi Brusno Nowe pow. Lu- We wsi Łukawiec pow. Luba- Taką samą formę zastosowano do We wsi Mołodycz pow. Jarosław Uciekając z Edwardem dalej do baczów Ukraińcy zamordowali 4 czów 14 lub 16 kwietnia 1945 r. rodzin polskich zamieszkałych w zamordowany został przez UPA ogrodu natrafiła na innego upo- Polaków. Patrz niżej: 15 kwiet- w lesie koło Łukawca zamordo- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 29 wali milicjanta z Wielkich Oczu ga l. 18, Ziobrowska Maria l. 50 ognia. Wydaje się, iż pierwszymi r. zamordowali Kazimierza Hali- We wsi Iwaczów Dolny pow. Tadeusza Szechyńskiego lat 25 ur. (ciężko ranna), Ziobrowska Mi- ofiarami była rodzina Stanisła- niaka lat 51. (IPN Opole, 21 grud- Tarnopol zamordowali 3 Pola- 1920 r. i nauczycielkę w Wielkich chalina l.60, Ziobrowski N. l. 2, wa Kucy, Stanisława Janowska i nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; ków, w tym kobietę – podczas Oczach Wilhelminę Wilczyńską Posyniak Franciszek l. 50, jego „dziesięcioletnie dziecko”, wszy- Postanowienie o umorzeniu śledz- prac polowych. lat 23. (IPN Opole, 21 grudnia żona Eugenia l. 45, Posyniak Zu- scy z Mołodycza, którzy zostali twa.). 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Po- zanna l. 10, Posyniak Maria l. 7. „zaryglowani” w skrajnym domu We wsi Wólka Horyniecka pow. stanowienie o umorzeniu śledz- „Kilku z nich udało się do stodo- na Zadworzu należącym do Leona We wsi Schodnica pow. Droho- Lubaczów zamordowali Stanisła- twa.). ły, by po chwili przynieść słomę. Kruby. Podczas próby ucieczki bycz banderowcy zamordowali wa Rabusia lat 57. Przez wybite okno i otwarte drzwi z palącego się domu przez okna 8 osób: 4 Polaków (w tym ojca z Upowcy zamordowali ich jadą- wrzucali do środka mieszkania za- zostali wystrzelani. Kilkanaście synem i córką), 2 Ukrainki (żony W nocy z 21 na 22 kwietnia: cych furmanką 16 kwietnia, nie- palone wiązki. Stali wokół domu z osób (m.in. Józef, Maria i Zofia Polaków, w tym jedną z dziec- którzy autorzy podają daty 14 lub bronią gotową do strzału i śmiali Gorylowie, Aniela, Maria i Stani- kiem) oraz adoptowane dziecko We wsi Nakło pow. Przemyśl 18 kwietnia oraz wieś Wielkie się oczekując jak „Lachy” będą sław Kruk, Anna Pociecha, Anie- żydowskie. ok. 20 Ukraińców wzięło udział Oczy. się smażyć w ogniu. Ogień szyb- la, Helena i Stanisława Skrzypek, w morderstwie sołtysa wsi Wa- ko rozprzestrzeniał się po miesz- Emilia, Jan, Jan »II« i (NN) Szu- 20 kwietnia: syla Podłużnego, którego zastrze- We wsi Manasterz pow. Jaro- kaniu. Groziła śmierć w płomie- migraj oraz Maria i Władysław lono dwoma strzałami w głowę. sław upowcy zamordowali 3 Po- niach, lub uduszenie dymem. W tej Wysocki), zostało zastrzelonych We wsi Borownica pow. Prze- (Andrzej Zapałowski: Granica w laków. sytuacji podjąłem decyzję uciecz- na podejściu tzw. „Magdziakowej myśl upowcy podczas napadu ogniu. Warszawa 2016, s.146). ki. Wybiegłem z domu i wpadłem górki”. W dwóch sąsiednich do- rozpoczętego o świcie obrabowali 17 kwietnia: wprost na kilku banderowców, mach na Zadworzu w piwnicach i spalili 200 budynków oraz za- We wsi Torki pow. Przemyśl którzy mnie złapali. Jeden z nich udusiło się lub/i spaliło się około mordowali 62 Polaków (inni: 70 banderowcy zastrzelili Polkę, We wsi Basznia Dolna pow. Lu- powiedział: „na tego Laszka 25 osób. W domu Klupki, oprócz Polaków), począwszy od 3-mie- matkę małych dzieci. Inni: grupa baczów zamordowali milicjanta szkoda kuli, najlepiej będzie jak czterech domowniczek(ów), sięcznej Tereski Wójcik po 90-let- Ukraińców zabiła Polkę – Kata- Stanisława Piekarza lat 36. (IPN go wrzucimy do ognia”. Powalili śmierć znaleźli m.in.: Emilia i nią Katarzynę Zimoń. Omelan rzynę Gełetę, która osierociła troje Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt mnie na ziemię, chwycili za nogi i Władysława Cieliczko, Bronisław Płeczeń biorący udział w rzezi dzieci. Powodem jej zamordowa- S 37.2013.Zi; Postanowienie o ręce usiłując wrzucić do płonące- i Józef Haśko oraz osoby noszące Polaków podawał, że było około nia było oskarżenie Ukraińców, umorzeniu śledztwa.). go domu. Przez chwilę szarpałem nazwisko Paszko). W domu Szy- 200 ofiar. ( Motyka..., s. 255; Tak że wskazała kryjówki (prawdo- się, gryzłem ich po rękach, ale to mona Golby, oprócz jego całej było...) 20 kwietnia, równocze- podobnie wojskom radzieckim), Koło wsi Cisowa pow. Przemyśl: na wiele się nie zdało. Wepchnęli rodziny (sześć osób) – Maria Żo- śnie z napadem UPA na Borow- przez co miało zginąć 3 męż- „17 kwietnia 1945 roku około go- mnie siłą do palącego się budyn- łyniak, Katarzyna, Maria i Stefa- nicę, ukraińscy bandyci wymor- czyzn. Wyrok wykonali bande- dziny 22 niedaleko Cisowej kilku ku. /.../ Moja mama próbowała nia Orzechowska”. (Mieczysław dowali wszystkie polskie rodziny rowcy, umundurowani w polskie uzbrojonych banderowców napa- również uciekać z domu, wzięła Samborski: Wiązownica pamięta; w przysiółkach Ulucza Czertrżu i mundury. (Andrzej Zapałowski: dło na powracającą z Przemyśla na ręce córkę Stasię i próbowała s. 26 – 27; w: http://www.mie- Pasiekach w sumie 18 osób. (Bro- Granica w ogniu. Warszawa 2016, do Birczy furmankę. W wyniku razem z nią wyskoczyć przez okno, czyslawgolba.pl/biuletyn.pdf ). nisław Zielecki: Moje życie czyli s.146 -147). tej akcji zginęły dwie Polki: Jani- została jednak zauważona, bande- Wśród napastników rozpoznano Historia Polaka z Ulucza. Warsza- na Maliczowska (21 lat) i Emilia 22 kwietnia: rowiec strzelił do niej, śmiertelnie miejscowych Ukraińców oraz wa 2014 r.; w: http://docplayer. Ulanowska (22 lata). Ponadto raniąc. Stasia wypadła jej z rąk i parocha unickiego z Monasterza pl/24841458-Bronislaw-zielecki- zrabowano rzeczy powracającej We wsi Posada Rybotycka pow. zawisła na parapecie okna, gło- (gazeta.pl; 16.04.2010) „Pamię- moje-zycie-czyli-historia-polaka- z Niemiec do Birczy Stanisławy Dobromil: „22 kwietnia, w leżą- śno krzycząc. Ludobójca także do tam z opowiadań jak upowcy przy- z-ulucza-warszawa-2014-r.htm- Strzemieńskiej. Banderowcy wy- cej kilka kilometrów od Kalwarii niej strzelił. W mieszkaniu pozo- wiązali do konia za szyję miesz- l#show_full_text ). pytywali zaatakowanych Pola- Posadzie Rybotyckiej kilkudzie- stałem z babcią Wiktorią. Ogień kańca Wiązownicy, który nazywał ków o milicjantów, którzy mieli sięciu banderowców zaatakowało i dym stawał się coraz bardziej się Kasia i koń w biegu urwał mu We wsi Janówka pow. Tarnopol powracać z Przemyśla do Birczy. patrol składający się z 22 funkcjo- dokuczliwy. Chwyciłem babcię za głowę” (Stanisława Kaniowska; banderowcy zastrzelili 3 Pola- Prawdopodobnie Ukraińcy ci byli nariuszy MO. W trakcie potycz- rękę i powiedziałem do niej że- w: Siekierka..., s. 302; lwowskie). ków: dwóch mężczyzn i kobietę, częścią oddziału, który miał za- ki ranny został funkcjonariusz z byśmy uciekali. Droga ucieczki gdy na polu siali zboże. atakować milicjantów z Birczy. Ci posterunku MO Rybotycze Bro- pozostała tylko jedna, przez drzwi 18 kwietnia: zaś wyjechali z Przemyśla dopiero We wsi Krowica Hołodowska nisław Misiński, który w trakcie sieni pod osłoną dymu uciekać w następnego dnia.” (Grzegorz Pi- pow. Lubaczów 20 kwietnia transportu z miejsca walki zmarł.” pole i dalej do lasu. Banderowcy We wsi Brusno Nowe pow. Lu- wowarczyk: Prawdziwa tragedia 1945 r. zamordowali Michała (Andrzej Zapałowski: Granica w stali wokół domu, głośno śmia- baczów Ukraińcy zamordowali Birczy. W: https://kresy.pl/kreso- Zelisko ur. 1872 r., Jana Jurzyni- ogniu. Warszawa 2016, s. 215). li się i rozmawiali „Jak te Lachy Jana Moskwę. pedia/historia/prawdziwa-trage- masza ur. 1877 r., oraz milicjanta smażą się w piekielnym ogniu!”. dia-birczy ; 4 listopada 2018). Zbigniewa Frysztackiego. (IPN We wsi Szówsko pow. Jarosław Byliśmy w pułapce. Wydostać się We wsi Mołodycz pow. Jarosław Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt została ciężko poraniona przez na zewnątrz nie było można. Po- upowcy powracający z napadu na We wsi Huta gmina Wojsławice S 37.2013.Zi; Postanowienie o upowców Polka Anna Salo, która łożyliśmy się w sieni w pobliżu wieś Wiązownica spalili drewnia- pow. Chełm Ukraińcy zamordo- umorzeniu śledztwa.). Inni: spalili zmarła po kilku dniach. przewodów kominowych, udając ny kościół. wali 3 Polaków: upowcy 2 kobie- żywcem w domach 2 Polaków, lat martwych. Ogień i dym omijał to ty oraz były oficer SS „Galizien – 68 i 73. We wsi Trójczyce pow. Przemyśl miejsce. Inicjatywę przejęła bab- We wsi Rohynia pow. Horoden- Hałyczyna” rodem z Uchania za- ka: „18.04.1945 r. został zam. zamordowali Bronisława Misiń- mordował nauczyciela Antoniego cia, która cały czas się modliła i We wsi Leżachów pow. Jaro- skiego. kazała mi się modlić. Wierzyła, że Hołowacki Władysław (1928) za Grudniowskiego. należenie do Komsomołu i polską sław zamordowali 6 Polaków. Bóg nas ocali. Tak przeleżeliśmy 23 kwietnia: do samego rana. Kiedy morder- przynależność narodową.” (Prof. We wsi Piskorowice pow. Jaro- dr hab. Leszek S. Jankiewicz: We wsi Lipowiec pow. Luba- sław Ukraińcy zamordowali Ana- cy odeszli, wyszliśmy z naszego czów zamordowali milicjanta We wsi Berendowice pow. na pół spalonego domu. Byliśmy Uzupełnienie..., jw.; Seria – tom Przemyśl: „23 kwietnia, praw- stazję Baracz. 8). Mieczysława Stopińskiego lat ocaleni” (Kajetan Wandowicz; w: 25. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, dopodobnie w ramach szkoleń, Komański..., s. 551). żołnierze Szkoły Podchorążych w We wsi Przemieście Dynowskie We wsi Rudołowice pow. Jaro- sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- Przemyślu, będąc na patrolu w pow. Brzozów upowcy zamordo- sław zamordowali rolnika Mie- wienie o umorzeniu śledztwa.). W nadleśnictwie Szówsko pow. Berendowicach, zostali ostrzelani wali 2 Polki: matkę z córką. czysława Mączkę. . Jarosław został zamordowany W miasteczku Lubaczów woj. przez banderowców ubranych w przez UPA gajowy Władysław We wsi Radawa pow. Jarosław W nocy z 18 na 19 kwietnia: rzeszowskie zamordowali Zbi- radzieckie mundury. W akcji mia- zamordowali 21-letniego Fran- Wysocki. gniewa Frysztackiego. ło uczestniczyć 30 członków UPA, ciszka Kuchtę. a zginęli ppor. Marian Grzybow- We wsi Wiązownica pow. Jaro- We wsi Michalcze pow. Horo- denka banderowcy zamordowali W leśnictwie Malawa, nadle- ski?, kpr. podch. Józef Kukułka, We wsi Ropienka pow. Lesko sław upowcy z sotni „Zaliźniaka” śnictwo Bircza pow. Dobromil szer. podch. Adam Gaweł (Go- spalili 170 gospodarstw polskich Marię Wilczyńską oraz jej kole- została zastrzelona przez upo- żankę z 10-letnim synem. (Ma- został zamordowany przez UPA net?), szer. podch. Edward Pel- wców Maria Szmajda. oraz wymordowali według usta- gajowy Michał Szawaryński. czar oraz ukraiński furman. Ran- leń Mieczysława Samborskiego rek Wilczyński, Góra Kalwaria; w: „Nasz Dziennik” z 26 maja (Edward Orłowski..., jw.). nych przywiązano do drzew i żyw- We wsi Słobódka Muszkato- około 130 – 140 Polaków. Opra- cem spalono. O zabójstwo oskar- cował on listę 110 zamordowa- 2010, „Z albumu naszych Czytel- wiecka pow. Borszczów za- ników”; informację podał wnuk We wsi Miłków pow. Lubaczów żono mieszkańców wsi Koniusza i mordowali 34 Polaków, w tym nych cywilnych osób oraz pole- 20 kwietnia 1945 r. zamordowa- Berendowice. W odwecie batalion głych w obronie 4 żołnierzy WP. Marii Wilczyńskiej). Siekierka...., 3-osobową rodzinę (rodziców i na s. 115 podaje: „W latach 1943 li Dmytro Winiarza , ur. 1922 r., WP cztery dni po zabójstwie ppor. 8-miesięczną córkę) oblali ben- W opracowaniu „Wiązownica Katarzynę Pizło zd. Winiarz, ur. Grzybowskiego i podchorążych pamięta”, na s. 23 pisze. „Ze 110. – 1945 we wsi zamordowani zo- zyną i spalili żywcem; zginęli m. stali przez banderowców niżej 1919 r., Jana Popielucha , ur. 1922 doszło do akcji na Berendowice. in.: Czubak Łucja l. 4, Kaleka ofiar znamy bliżej okoliczności r. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, W walce został ranny jeden oficer śmierci 73 osób. Pozostałe kryją wymienieni Polacy: 1 – 2. Haw- Franciszek l. 16, Posyniak N. l. rylewicz (i.n.), małżeństwo, ich sygn. akt S 37.2013.Zi; Postano- WP, który zmarł. Ponadto miało 2, Popielowa Józefa l. 60, Kaleka się pod eufemizmem „zabity(a)”, wienie o umorzeniu śledztwa.). zginąć kilkunastu banderowców. lub są nieznane, bo nie zapisali się zwłoki zostały przez banderowców Piotr l. 45, Kurpisz Mikołaj l. 55, zbezczeszczone; 3. Kot (i.n.), żona Ukraińcy, w obawie przed więk- jego żona Michalina l. 50, syn Jó- w pamięci Wiązowniczan. Przy- 21 kwietnia: szymi represjami, odpowiedzial- czynami śmierci był postrzał lub/i Ukraińca – Polka na polecenie jej zef l. 16, Latusz Piotr l. 50, jego męża została zamordowana przez ność za mord zrzucili na dezerte- ogień oraz dym, czyli spalenie i We wsi Horyniec pow. Luba- żona Michalina l. 35, ich córka własnego syna; 4 – 11. NN”. rów Armii Czerwonej.” (Andrzej Lidia 8-miesięczna, Posyniak Jo- uduszenie. W wyniku postrzału czów zamordowali milicjanta Zapałowski: Granica w ogniu. zginęło 45 osób. Notujemy kilka anna l. 40, Posyniak Wiktoria l. 19 kwietnia: Stanisława Krzycha lat 43. (IPN Warszawa 2016, s.159). 50, Wandowicz Paulina l. 38, jej wypadków, gdy postrzelona ofia- Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt córka Stanisława l. 7, Wyszyński ra celowo była podpalana (sło- We wsi Nowiny Horynieckie S 37.2013.Zi; Postanowienie o We wsi Leszczawa Górna pow. Izydor l. 17, Wyszyńska Jadwi- mą) lub wrzucana do szalejącego pow. Lubaczów 19 kwietnia 1945 umorzeniu śledztwa.). Dobromil zamordowali 2 Pola- 1 kwietnia - strona 30 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl ków, w tym gajowego Mikołaja We wsi Brusno Nowe pow. Lu- mordowano nauczyciela Polaka, nopol zamordowany został przez We wsi Isypowce pow. Tarnopol Popiela. baczów zamordowali Jana Mo- nazwiska nie pamiętam” (Edward UPA Stefan Folczyk zamordowany został przez UPA skwę lat 42. (IPN Opole, 21 grud- Konopelski; w: „Gazeta Biesz- Michał Czarnuszka. We wsi Lubliniec Nowy pow. nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; czadzka” nr 2/2005; Żurek Stani- We wsi Borysławka koło wsi Lubaczów zamordowali mili- Postanowienie o umorzeniu śledz- sław: UPA w Bieszczadach. Wyd. Nowe Sady pow. Dobromil zo- We wsi Iwanowce pow. Ży- cjantów: Władysława Paściaka ps. twa.) II, Wrocław 2010, s. 62). stał zamordowany przez UPA daczów upowcy zamordowali „Roman Wolski” lat 19 i Włodzi- gajowy Michał Fredkowicz, ur. 5-osobową rodzinę polską Tatczy- mierza Kucharskiego lat 22. (IPN We wsi Gozdów pow. Hrubie- W nocy z 28 na 29 kwietnia: 1889 r., starszy brat Teodora, za- na z 3 dzieci. Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt szów: „27.04.1945.r. zostały za- mordowanego przez UPA 26 lute- S 37.2013.Zi; Postanowienie o mordowane: Lenard Maria l. 21 We wsi Darowice pow. Przemyśl go 1945 r. We wsi Karczunek pow. Tar- umorzeniu śledztwa.). i jej znajoma NN.” (Prof. dr hab. upowcy zamordowali 2 Polaków: nopol: „Szczególnie tragiczny Leszek S. Jankiewicz: Uzupełnie- mieli ręce związane drutem tele- We wsi Bukowsko pow. Sanok był los dwóch młodych kobiet We wsi Miłków pow. Lubaczów nie..., jw.; Seria – tom 8). fonicznym i roztrzaskane głowy upowcy zamordowali 3 Polaków, - Michaliny Kupyny, córki Błasz- zamordowali 23 Polaków, którzy tępym narzędziem. „28 kwietnia, w tym 25-letnią kobietę i 20-let- kiewicza, żony Ukraińca Piotra wrócili do swoich gospodarstw, w W mieście Radziechów woj. tar- wieczorem w Darowicach, oddział niego chłopca. Kupyny oraz 16 letniej Czesławy tym kobiety i dzieci. nopolskie: „W dniu 27 kwietnia ukraiński zamordował Polaków: Nakoniecznej. Obie pochodziły z 1945 roku, grasując na terenie Piotra Krupskiego (l. 40) i Wła- We wsi Busk pow. Kamionka Dobrowód leżących 7 km od Ihro- We wsi Piwoda pow. Jarosław wymienionych wcześniej powia- dysława Parabilskiego (l. 50). W. Strumiłowa zamordowani zosta- wicy i były Polkami. /.../ Płacząc zamordowany został przez UPA tów, Kupiak wraz z innymi bojów- Parabilski został zamordowany li przez UPA: Jurdyga Stanisław, nad zwłokami matki Michalina Polak Jan Plewiak. kami SB i oddziałami OUN-UPA przez bicie tępym narzędziem, a P. jego żona Stefania i dzieci: Jaro- wypowiedziała wiele gorzkich wziął udział w napadzie na miasto Krupski miał związane ręce dru- sława i Mieczysław, Kuczyńska słów pod adresem zabójców. Do- W nocy z 23 na 24 kwietnia: Radziechów, gdzie zabito dwóch tem telefonicznym i był uderzony Julia, Mierzwiński Marian, jego niesiono o tym miejscowym nacjo- ludzi a czterech raniono”. (Bro- w głowę”. (Andrzej Zapałowski: żona Maria oraz dzieci; Julia i nalistom, którzy postanowili uka- We wsi Kniażyce pow. Przemyśl nisław Szeremeta: „Watażka jego Granica w ogniu. Warszawa 2016, Antoni. Puna N. i jego żona. (Ku- rać ją śmiercią. /.../ Banderowcy upowcy zamordowali 6 Polaków: zbrodnie i zakłamane wspomnie- s.160). bów...., s. 60). czekali na Michalinę na Karczun- 5-osobową rodzinę z 3 dzieci oraz nia”. W: http://www.republika.pl/ ku. Zabrali obie kobiety do domu uprowadzili nauczyciela, który za- szeremeta/watazka.htm ). 29 kwietnia 1945 roku dowódz- We wsi Chlewiska pow. Luba- Tracza, gdzie wielokrotnie rozbie- ginął. „W nocy z 23 na 24 kwietnia two oddziałów poakowskich oraz czów Ukraińcy zamordowali Bro- rano je i brutalnie gwałcono. Nie w Kniażycach, banderowcy, poda- Nad rzeką San upowcy ujęli i UPA na Rzeszowszczyźnie zawar- nisława Adamka. pomogły błagania Michaliny, że jący się za żołnierzy radzieckich, zamordowali 3 Polaków a ich ło porozumienie o zaprzestaniu zostawiła dwoje małych dzieci, 6 uprowadzili Eugeniusza Hulaka, ciała wrzucili do rzeki, natomiast akcji zbrojnych przeciwko sobie. We wsi Chotylub pow. Luba- letnią córeczkę i 2 letniego synka, Polaka i miejscowego nauczyciela czwartemu darowali życie dzię- czów zamordowali Marcina Gan- a jej mąż Ukrainiec jest na wojnie. języka polskiego”. (Andrzej Za- ki wstawiennictwu przyrodniego 30 kwietnia: carza ur. 1877 r. (IPN Opole, 21 Michalinę zamordowano. Czesła- pałowski: Granica w ogniu. War- brata, upowca. grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. wę trzymano w strasznych warun- szawa 2016, s.160). Eugeniusz We wsi Buk pow. Lesko (Biesz- Zi; Postanowienie o umorzeniu kach jeszcze kilka dni, ale w końcu Hulak, Polak, nauczyciel języka We wsi Wapowce pow. Prze- czady) upowcy zamordowali Po- śledztwa.). wypuszczono. Wycieńczona gwał- polskiego zamieszkały w Knia- myśl upowcy zamordowali Jana laka oraz Ukraińca, sołtysa. tami i głodem powoli wracała do życach, pow. przemyski. W nocy Kowalczyka. We wsi Cygany pow. Borszczów oddalonych o 5 km Dobrowód. z 23/24 IV 1945 r. uprowadzony W miasteczku Lubaczów woj. zamordowali 2 Polaków: mał- W tym czasie w siedzibie bandy z Kniażyc przez banderowców, a 28 kwietnia: rzeszowskie Ukraińcy zamordo- żeństwo Makohoniuk Józef l. 45 pojawiła się niejaka Zahaluczka, następnie zamordowany. Napast- wali Michała Mareczkę. i jego żona Maria l. 42, które za prawdopodobnie żona Ołeksy. Ko- nicy uprowadzili go pod pretek- We wsi Budomierz pow. Jawo- namową sąsiadki Ukrainki wró- bieta przekonała banderowców, stem kontroli dokumentów jako rów upowcy zamordowali Pola- ciło ze stacji kolejowej po trochę że pozostawienie przy życiu Czesi grupa poszukująca dezertera z Ar- ka, 23-letniego milicjanta Jana rzeczy do swojego domu przed jest dla nich niebezpieczne, gdyż W okresie kwiecień 1944 – mii Czerwonej. Uprowadzający Janczurę. wyjazdem do Polski, tutaj zostało dziewczyna może zdradzić miej- kwiecień 1945 roku: źle mówili po rosyjsku. schwytane, zarąbane siekierami a sce pobytu bandy. Kiedy Czesia z We wsi Jureczkowa pow. Do- zwłoki spalone z całym domem. trudem dochodziła do Dobrowód, bromil po napadzie na Wojtkową We wsi Medenica pow. Droho- We wsi Leszczwa Górna pow. dogonił ją na koniu banderowiec upowcy poszli do wsi Jureczkowa. bycz banderowcy zamordowali We wsi Dobraczyn pow. Sokal Dobromil w kolejnym napadzie Horochowski, pochodzący z tej Tam wyciągnęli z domu 18-letnią 16 Polaków. zamordowali 7-osobową rodzinę banderowcy spalili 17 domów samej wsi. Obwiązał dziewczy- siostrę milicjanta z Wojtkowej, polską Ozgów z 3 córkami i 2 sy- polskich i zamordowali 7 Pola- nę powrozem i przyprowadził z Halinę Perłakowską. Związali jej W okresie maj 1944 – kwiecień nami. ków, mężczyzn. powrotem do domu Tracza. Tam ręce i nogi i na długim powrozie 1945 roku: dziewczynę zabito. /.../Tadeusz 24 kwietnia: przytroczyli do siodła. Jeden z We wsi Dorofijówka pow. Ska- Kupyna, syn Michaliny, już jako banderowców galopem powlókł We wsi Ostrów pow. Lwów łat zamordowali 15 Polaków: 12 dorosły mężczyzna zastał zapro- We wsi Dwernik pow. Lesko ją za koniem kilkakrotnie przez Ukraińcy zamordowali 7 Pola- we wsi oraz 3 uprowadzili do wsi szony do swojej ciotki Karoli Bi- (Bieszczady) zamordowali 2 Po- wieś. Gdy ją odwiązali, już nie ków. Pińkowce pow. Zbaraż i tam po- łous z Ihrowicy na wesele jej syna. laków: żonę Jerzego Makara z kil- żyła. wiesili, w tym braci: 16-letniego kuletnim synem. W okresie luty, marzec i kwie- Michała Franków i 19-letniego Przez długi czas siedział smutny i We wsi Koniusza pow. Przemyśl: cień 1945 roku: Mariana Franków. zamyślony, aż w końcu rozpłakał We wsi Stare Sioło pow. Luba- „28 kwietnia, w Koniuszy oddział się. Zapytany o przyczynę, odpo- czów miejscowi Ukraińcy zamor- ukraiński zamordował kolejnych 2 We wsi Baworów pow. Tarnopol We wsi Filipkowce pow. Borsz- wiedział, że płacze za straconą dowali 5 Polaków, w tym 2 kobie- Polaków.” (Andrzej Zapałowski: Ukraińcy zamordowali 7 Pola- czów zamordowali kilku Pola- miłością matczyną, bo żadna cio- ty oraz 3 Ukraińców. Granica w ogniu. Warszawa 2016, ków. ków, w tym Bronisławę Kwaśnic- cia i opiekunka nie zastąpiły mu s.16). ką lat 55. matki. - Kto mnie urządzi takie We wsi Wólka Horyniecka pow. W marcu lub kwietniu 1945 wesele, jak ciocia swojemu syno- Lubaczów zamordowali Włady- We wsi Laszki pow. Jarosław roku: We wsi Futory pow. Lubaczów wi? – pytał przez łzy. - Nie mogę sława Żabę lat 40. (IPN Opole, 21 zamordowali 6 Polaków (Prus..., uprowadzili i zamordowali w po- zrozumieć - ciągnął dalej - w czym We wsi Dniestrzyk Hołowiecki grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013. s. 264). bliskim lesie 12 Polaków : Kata- moja matka i kuzynka Czesława Zi; Postanowienie o umorzeniu pow. Turka banderowcy zamor- rzynę Hanasiewicz, Zbigniewa Nakonieczna przeszkadzały ban- śledztwa). We wsi Stubienko pow. Prze- dowali 7 Polaków: 3 i 4-osobowe Hanasiewicza s. Katarzyny lat 7, derowcom budować wolną Ukra- myśl: „28 kwietnia w Stubienku, rodziny braci Nowosielskich. Paraskiewię Hanasiewicz lat 30, inę? Na zakończenie swojej opo- 25 kwietnia: na powracający ze służby patrol Jana Hanasiewicza lat 6, Marię wieści Władysław Nakonieczny W kwietniu 1945 roku (świad- MO, napadał pododdział UPA. W Hanasiewicz lat ok. 25, Annę Ha- stwierdził, że takie pytania będą kowie nie podali dnia): We wsi Cisowa pow. Przemyśl czasie potyczki zginęli członkowie nasiewicz lat 26, Mikołaja Hamuł- stawiane dotąd, dopóki nie powie upowcy zamordowali 2 Polaków. milicji pomocniczej: Andrzej Szpi- kę lat ok. 50, Zbigniewa Hamuła- się całej prawdy o bestialstwach We wsi Barysz pow. Buczacz UPA. - Ideologia bandycko-na- tal i Tadeusz Szpital. Według in- zostali zamordowani przez UPA: ka lat ok. 50, Paraskiewię Lichach We wsi Krzeczkowa pow. Prze- nych źródeł A. Szpital, wraz z bra- (lub Lichach) żonę Jana lat ok. 50, cjonalistyczna uśpiła im rozumy, myśl zamordowali Piotra Doro- Buchwald Roman, Gąsiorowski a wyzwoliła demony - dodał Wła- tem Józefem, zostali uprowadzeni Mieczysław, Stolarczyk Stefan, Katarzynę Harasymowicz 1 rok, ciaka. przez UPA w rejonie Baryczy, w Jana Kozieja lat ok. 22, Marię Puk dysław Nakonieczny” (Jan Biało- Szurakowski Józef, Skiba Jan, wąs: „Krwawa Podolska Wigilia trakcie prac polowych. Zwłok nie Skiba Antoni, Skiba Michał, Bart- lat ok. 18. (IPN Opole, 21 grud- We wsi Stare Sioło pow. Luba- odnaleziono.” (Andrzej Zapałow- nia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; w Ihrowicy 1944 r.” , s. 65-67 czów zamordowali milicjanta Je- kiewicz Stefan, Bartkiewicz Fry- oraz w: www.stankiewicze.com/ ski: Granica w ogniu. Warszawa deryk. (Kubów..., jw.). Postanowienie o umorzeniu śledz- rzego Sroczyńskiego lat 19. (IPN 2016, s. 119). twa.). ludobojstwo.pl). Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o We wsi Białokiernica pow. Zbo- We wsi Kobylica Ruska pow. We wsi Wojtkowa pow. Prze- rów upowcy zamordowali po- We wsi Hołosków pow. Tłumacz umorzeniu śledztwa.). myśl: “podczas napadu połączo- obrabowali i spalili gospodarstwa Lubaczów został uprowadzony i przez poderżnięcie gardeł 2 Polski zamordowany przez UPA gajowy nych sotni UPA zamordowano 7 powracające z przymusowych ro- polskie oraz zamordowali 29 Po- 26 kwietnia: Polaków, między innymi: Kali- laków, całe rodziny. Filip Bronbardt (Brunbardt),ur. bót w Niemczech: Kazimierę Pól- 1912 r. nowski Antoni, Kalinowski Jan, torak lat ok. 20 oraz Marię Świąt- We wsi Łodzianka Górna koło We wsi Hostów pow. Tłumacz Kalinowski Stanisław, zginęło też kiewicz lat ok. 22, a także około Rybotycz pow. Dobromil upo- upowcy uprowadzili i zamordo- We wsi Komańcza pow. Sanok 12 milicjantów” (/Ks .WP, s 306; tego czasu 5 dalszych Polaków, w wcy uprowadzili Rozalię Jandę, wali 8 Polaków, w tym 4-osobową Ukraińcy zamordowali Polaka http://www.rodaknet.com/rp_wy- tym 3 kobiety. która zaginęła bez wieści. cislak_28.htm). „W Wojtkowej rodzinę z 13-letnią córką oraz 2 Kuźmę. napadnięto na polską szkołę i za- kobiety. 27 kwietnia: We wsi Borki Wielkie pow. Tar- We wsi Korszów pow. Łuck są- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 31 siad Ukrainiec zamordował 35-let- - czyste ludobójstwo. Komański, We wsi Nowe Sioło pow. Luba- oraz Ukrainkę. na Kresach Południowo-Wschod- niego Antoniego Chrząstowskie- s, 461 podaje, że latem 1944 roku czów upowcy zamordowali 9 Po- nich, tom 10, Kędzierzyn-Koźle go, który przed wyjazdem za Bug banderowcy zamordowali 8 Pola- laków i spalili 112 zabudowań. We wsi Smolanka pow. Tarno- 2018) przyjechał z Łucka pożegnać się z ków podczas wyjazdów ze Zbara- pol Ukraińcy zamordowali 2 Po- rodzinnym domem, nie wiedząc, ża do swojej wsi po żywność oraz We wsi Nowosiółka Skałacka laków. We wsi Zaszków pow. Lwów że jest on już spalony. w kwietniu 1945 roku 10 Polaków pow. Skałat zamordowali 9 Po- miejscowi banderowcy powiesi- (wymienionych imiennie). „Pro- laków. Przez kilka godzin tortu- We wsi Strzałkowce pow. Borsz- li Polkę Katarzynę Jabłońską, z We wsi Krasówka pow. Tarno- szę o podzielnie się na forach kre- rowali Jana Dudara, bibliotekarza czów znalezione zostały zwłoki d. Kucharska, żonę Ukraińca, na pol banderowcy uprowadzili z sowych o śmierci Pani Franciszki polskiej świetlicy wiejskiej: w Polki Danuty Szymajewskiej z belce w stajni, podczas wieczor- drogi i zamordowali 4 Polki. Zawadzkiej, mojej babci, która język wbili mu ostry drut, który 1-roczną jej córką: kobieta była nego udoju krów; mąż z dziećmi zmarła 26 sierpnia br, mając 99 przywiązali do stopy, a w koń- torturowana, miała też wyprute był w mieszkaniu, gdzie oprawcy We wsi Kubajówka pow. Na- lat, urodzona w Kurnikach, pow. cu powiesili go na przydrożnym jelita, natomiast dziewczynka roz- nie zaszli. dworna zamordowali 3 Polaków: Zbaraż, była naocznym świad- drzewie. trzaskaną głowę. 40-letniego we wsi oraz na drodze kiem ukraińskiego ludobójstwa; Koło miasta powiatowego Zło- do wsi Majdan Średni mężczyznę w 1944 była świadkiem pojmania We wsi Ostrów pow. Lwów We wsi Surmaczówka pow. Ja- czów w lesie zostali zamordowani i kobietę. M.in. został zamordo- jej ojca Marcina Dziedzica przez Ukraińcy do końca kwietnia 1945 rosław upowcy zamordowali 2 przez banderowców Michał Świ- wany Franciszek Kaczorowski bandę ukraińskich nacjonalistów roku zamordowali 7 Polaków. Polki: Annę Bochno i Annę Ma- derski, kierownik sklepu i jego (lat 40). i zamęczenia go wraz z innymi czugę. teściowa Anna Wiślicka. mieszkańcami (głównie mężczyź- We wsi Piłatkowce pow. Borsz- We wsi Kurniki Iwanczańskie ni, w tym nastoletni i dzieci) w po- czów banderowcy zamordowali 2 We wsi Szybalin pow. Brzeżany Stanisław Żurek pow. Zbaraż zamordowali 10 bliskim lesie (Kurniki, Iwanczany, Polaków z Istriebitielnego Bata- upowcy zamordowali 5 Polaków. Polaków. Oraz: We wsi Kurniki pow. Zbaraż, woj. tarnopolskie). lionu.(prof. dr hab. Leszek Jankie- Podstawowe źródła opracowania, We wsi Turylcze pow. Borsz- Inanczańskie wobec narastającej Do dziś brak upamiętnienia miej- wicz: Uzupełnienie..., jw., tom 7). które nie są wymieniane przy po- czów upowcy zamordowali kilku w okolicy fali morderstw, miesz- sca kaźni czy wskazania nawet dawanych przypadkach zbrodni: Polaków o nieustalonych nazwi- kający we wsi Polacy opuścili szczątków). Na moją prośbę udało We wsi Postołówka pow. Kopy- skach na drodze i przy pracy w Jastrzębski Stanisław: Ludobój- rodzinne domy, chroniąc się w się w 2014 złożyć zeznania w Ny- czyńce uprowadzili 2 Polaków, polu oraz 14-letniego chłopca, stwo nacjonalistów ukraińskich Zbarażu. Miejscowi banderow- sie, gdzie Babcia pod koniec życia którzy zaginęli bez wieści. który przed wyjazdem do Polski na Polakach na Lubelszczyźnie cy z SKW, chcieli się wykazać żyła, prokuratorowi IPN.” (Marek We wsi Rzepedź pow. Sanok wrócił do domu po ukryte rzeczy. w latach 1939 – 1947; Wrocław „rzetelną” służbą dla Ukrainy, ale Kawa, wiceprzewodniczący Rady upowcy zamordowali 2 Polaków. 2007. nie było Polaków do zabijania. miasta Opola; w: http://isakowicz. Wszyscy wyjechali. Ukraińcy za- We wsi Tyrawa Solna pow. Sa- pl/zmarla-franciszka-zawadzka-z- We wsi Siedliska pow. Brzozów nok upowcy spalili wieś oraz Komański Henryk, Siekierka stosowali więc podstęp. Udając -kurnikow-k-zbaraza/ ). oficerów NKWD ze Zbaraża za- upowcy zamordowali 10 Pola- żywcem 4 Polaków a 5 zostało Szczepan: Ludobójstwo dokonane ków, mieszkańców Wołodzia, gdy ciężko poparzonych. przez nacjonalistów ukraińskich proponowali mieszkańcom Kur- We wsi Lipica Dolna pow. Ro- przyszli w odwiedziny do swoich na Polakach w województwie tar- nik wyjazd do swoich zagród po hatyn zamordowali 5 Polaków: rodzin, w tym troje dzieci do lat 4 We wsi Wawrynów pow. Czort- nopolskim 1939 – 1946; Wrocław żywność. Udało im się namówić 3-osobową rodzinę i małżeństwo. 8 osób. Jeden z oficerów, które- oraz 6 kobiet. ków banderowcy zamordowali 2004. 7-osobową rodzinę polsko-ukra- go znali Polacy, był rzeczywiście We wsi Lipowiec pow. Sanok za- We wsi Skwarzawa pow. Zło- ińską. Siekierka Szczepan, Komański enkawudzistą lecz działał praw- mordowali 2 Polaków. dopodobnie w zmowie z bande- czów: „w kwietniu 45 r. zginęli: Henryk, Bulzacki Krzysztof:: Lu- We wsi Wielkie Oczy pow. Jaro- rowcami. To osłabiło czujność We wsi Majdan Lipowiecki w Skwarzawej (w Wielki Piątek) dobójstwo dokonane przez nacjo- sław został zamordowany przez niektórych Polaków. Wyjechali pow. Przemyślany zamordowany - 30 Polaków” (Kubów..., s. 98). nalistów ukraińskich na Polakach UPA Jan Pomorski, milicjant. furmankami do Kurnik lecz do został Regitowicz Jan, lat 40. (Jó- Wielki Piątek wypadał 30 marca w województwie lwowskim 1939 1945 roku. Komański i Siekierka – 1947; Wrocław 2006. nich nie dotarli. Wywieziono ich zef Wyspiański: Barbarzyństwa We wsi Zaborol pow. Łuck miej- do lasu, gdzie banderowcy zgoto- OUN-UPA, Lublin 2009, s. 93). na s. 509 podają, że „w latach scowi Ukraińcy zamordowali 2 Siekierka Szczepan, Komański wali im męczeńską śmierć. Stało 1941 – 1945 ukraińscy nacjonali- Polaków: Stanisławę Muszczyń- Henryk, Różański Eugeniusz: Lu- się to wiosną 1945 r. Dopiero po We wsi Medenica pow. Droho- ści zamordowali 48 osób”. Praw- ską (Magnuszewską?), lat 38, z dobójstwo dokonane przez nacjo- kilku tygodniach odnaleziono ich bycz do końca kwietnia 1945 roku dopodobnie był to mord dokona- 6-letnim synem Waldemarem, nalistów ukraińskich na Polakach zwłoki w lesie za Zbarażem. W zamordowali 16 Polaków. ny 30 marca 1945 roku, gdyż taki gdy przyszli do swojego gospo- w województwie stanisławow- ten sposób działacze SKW speł- dzień jak Wielki Piątek świadkom darstwa. skim 1939 – 1946; Wrocław, bez nili rozkazy dowódców UPA o We wsi Miękisz Nowy pow. Ja- jest łatwiej zapamiętać. Za W. Ku- rosław Ukraińcy z SKW z sąsied- bowem umieszczam go jednak w daty wydania, 2007. eksterminacji Polaków w swojej We wsi Zadwórze pow. Przemy- nich wiosek obrabowali polskie kwietniu 1945 r. miejscowości. Tego samego roku ślany zamordowana została Witek Siemaszko Władysław, Siemasz- w tejże wsi banderowcy zamordo- gospodarstwa i zamordowali 5 We wsi Słobódka Janowska i.n.,, lat 30; ciało kobiety wrzuco- ko Ewa: Ludobójstwo dokonane wali jeszcze dwie osoby, tuż przed Polaków. pow. Trembowla upowcy zamor- no do rzeki. (Józef Wyspiański: przez nacjonalistów ukraińskich ich wyjazdem do Polski. Tak więc dowali 50 osób, w tym 47 Pola- Skutki napadów ukraińskich na- na ludności polskiej Wołynia nie wypędzenie Polaków było We wsi Nielepkowice pow. Jaro- ków, małżeństwo polsko-ukraiń- cjonalistów w powiecie Przemy- 1939 – 1945; Warszawa 2000. celem banderowskiego działa- sław miejscowi Ukraińcy zamor- skie (mąż był Ukraińcem) z córką ślany. w: Ludobójstwo OUN-UPA nia, ale całkowita eksterminacja dowali Gustawa Piątka. Wołyń po ponad stuletniej niewoli Wadysaw Filar W II Rzeczypospolitej Wołyń większy odsetek stanowili Polacy mieniec, gdzie mieszkało 8500 w ciągu kilku pokoleń zatraciła 1831 i 1863 roku przez rząd Rosji był drugim co do wielkości woje- w powiatach: włodzimierskim Ukraińców na około 20 tysięcy polską świadomość narodową, szkół polskich, klasztorów i para- wództwem, o powierzchni 35 754 (26,7%), kostopolskim (21,2%) mieszkańców. Do większych sku- uległa rutenizacji i wpływom fii oraz przymusowe zapisywanie km kw. W jego skład wchodziło i łuckim (19,4%), a najmniejszy pisk ludności ukraińskiej w mia- cerkwi prawosławnej. Dotknęło katolików na prawosławie. Po 11 powiatów: dubieński, horo- – w powiatach: krzemienieckim stach należy zaliczyć także Łuck to szczególnie warstwy drobnej ogłoszeniu w 1906 roku wolności chowski, kostopolski, kowelski, (10,6%), lubomelskim (14,2%) i (3300 osób) oraz Równe (3200 szlachty, elementu najbardziej religijnej tylko niektórzy potom- krzemieniecki, lubomelski, łuc- kowelskim (14,4%). Największy osób). Miejscowa polska ludność świadomego i politycznie zorga- kowie, przymusowo „nawróceni” ki, rówieński, sarneński, włodzi- odsetek ludności ukraińskiej był wiejska wywodziła się przeważ- nizowanego. Szlachta ta kultywo- na prawosławie, powrócili do mierski i zdołbunowski. W wo- w powiatach: krzemienieckim nie z dawnej szlachty zaścianko- wała polskie tradycje wojskowe, polskości i wiary katolickiej. Tak jewództwie było 22 miast, 103 (80,6%), lubomelskim (76,9%) i wej, tylko nieliczną grupę stano- stanowiąc główne siły wojskowe więc, w okresie ponad 100-letniej gmin i 2740 gromad. Ludność kowelskim (73,5%), najmniejszy wili osadnicy wojskowi i cywilni, Rzeczypospolitej jako pospolite niewoli politycznej na Wołyniu Wołynia liczyła 2085,6 tys. osób, zaś w powiatach: włodzimier- którzy przybyli na Wołyń po I ruszenie, a także hufce przybocz- zaszły głębokie zmiany etniczne. z czego w miastach zamieszkiwa- skim (57,7%), łuckim (59,1%) i wojnie światowej. ne magnatów kresowych. Rusyfi- Pogłębił się ujemny bilans pol- ło 276,5 tys. osób (13,3%), a na rówieńskim (63,4%). Zdecydo- Odzyskany po pierwszej wojnie kacja elementu polskiego dopro- skości, nastąpiło wynarodowie- wsi – 1809,1 tys. osób (86,7%). wana większość ludności polskiej światowej Wołyń nie był już tym wadziła do zrównania szlachty nie dziesiątków tysięcy polskich Ludność Wołynia była zróżni- (około 80%) i ukraińskiej (około Wołyniem z okresu przedrozbio- z małorolnym elementem rol- rodzin. Dawne Kresy Rzeczypo- cowana pod względem naro- 97%) zamieszkiwała na wsi. Po- rowego. W wyniku procesów, nym, a pod względem kulturo- spolitej z XIX i początku XX w. dowościowym. Najliczniejszą lacy w miastach - to głównie jakie zaszły pod zaborem rosyj- wym zbliżenia jej do poziomu nie istniały, zniszczone przez ca- grupę narodowościową stanowili napływowy żywioł urzędniczy. skim w ponad 100-letnim okre- miejscowej ludności chłopskiej. rat, rewolucję i wojnę. Ukraińcy – 68,0%, Polaków było Ukraińcy, w większości miast, sie niewoli pogłębił się wyraźnie Tylko część szlachty zachowa- W pierwszych latach niepodle- 16.6%, Żydów - 9.9%, Niemców nie odgrywali ważniejszej roli ujemny bilans polskości, nastąpi- ła tradycje szlacheckie, swoją głości warunki życia na Wołyniu - 2.3%, Rosjan - 1.1%, resztę - w życiu społecznym i gospodar- ło wynarodowienie dziesiątków świadomość narodową i wyzna- były niezwykle trudne. Złożyły 2.0% stanowili inne narodowości. czym. Zamieszkiwali najczęściej tysięcy polskich rodzin. Ogrom- nie rzymskokatolickie. Wielkim się na nie zniszczenia powstałe Ludność polska była rozproszona na przedmieściach i trudnili się na większość szlachty poddana ciosem dla polskości Wołynia w wyniku długich walk pozycyj- nych prowadzonych w pobliżu na obszarze całego Wołynia. Naj- rolnictwem. Wyjątkiem był Krze- represjom i naporowi zaborcy było zamknięcie po powstaniach 1 kwietnia - strona 32 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl miast-twierdz: Kowla, Dubna i rozwoju ukraińskiego życia na- zdecydowanie przeciwstawiają- łyniu tylko wojewoda Henryk ki działać będą ze wzrastającą Równego w 1915 i 1916 roku. rodowego. Tworzono także inne ca się nadużywaniu działalności Józewski, który objął stanowisko siłą w kierunku powstawania Szczególnie duże zniszczenia organizacje ukraińskie, jak np. kulturalno-społecznej do celów 30 czerwca 1928 roku i pełnił tę nienawiści do wszystkiego, co były na wsi. Trudna sytuacja pa- kasy kredytowe, teatry amator- politycznych, sprzecznych z in- funkcję do marca 1938 roku, do- polskie. Stosunek do wyznania nowała w miastach. Ani jedno skie, księgarnie, stowarzyszenia teresem państwa”. Program ten strzegał niekorzystny dla Polski prawosławnego, które stało się miasto nie miało uregulowanej młodzieży itp. Ukraińskie orga- w opinii prawosławnej wyzna- jednak nie doczekał się pełnej kierunek polityki narodowościo- sieci ulic, kanalizacji, sprawnych nizacje społeczne, charytatywne wej i pragnął nadać jej inny cha- niem prześladowanym, a lud- realizacji. Na przeszkodzie stanę- służb komunalnych. Tragicznie i oświatowe cieszyły się daleko rakter. Starał się realizować taka ność nabiera postawy ludności przedstawiała się służba zdrowia. idącym poparciem władz woje- ły czynniki zarówno zewnętrzne, politykę wobec Ukraińców, która walczącej w obronie swej wiary, W województwie pracowało tyl- wódzkich. Tworzenie „Ridnych jak i wewnętrzne. Po odzyskaniu by doprowadziła do rzeczywistej stosunek nauczycieli zależnych ko około 200 lekarzy, z których i Proświtianśkych Chat”, a także niepodległości, na Wołyniu przez ich asymilacji w organizmie pań- od wojska, tendencja do wyraź- 58 było w służbie państwowej i oddziałów Towarzystwa im. Pio- długi czas istniały ogniska zapal- stwa. Uważał, że Ukraińców na- nej polonizacji w szkolnictwie, samorządowej. Na jednego leka- tra Mohyły, ukraińskich chórów i ne i brak było spokoju. Działal- leży pozyskać na lojalnych oby- usuwanie i tak szczupłej garstki rza w 1926 roku przypadało 3130 teatrów ludowych odbywało się ność dywersyjną i terrorystyczną wateli Polski drogą rozładowania Ukraińców z posad i stanowisk, mieszkańców miast i 15640 osób za pieniądze państwowe. Stosu- prowadziły tu bandy komuni- ich aspiracji nacjonalistycznych. bardzo dotkliwa dla ludności mieszkających na wsi. Szpitale nek władz polskich do mniejszo- styczne organizujące partyzantkę Wychodził z założenia, że nie ukraińskiej polityka obrotu zie- całego Wołynia posiadały zale- ści ukraińskiej świadczy o dużej antypolską w oparciu o pomoc można pozostawić ludność ukra- mią, akcentowanie postawy na- dwie 500 łóżek. Olbrzymie za- tolerancji w sprawach narodo- rodu panującego do tej ludności Związku Sowieckiego. Zmusiło ińską jako nieuświadomioną na- niedbania przejęła Polska także wościowych i cierpliwej działal- rodowo masę. Naturalną drogę – to wszystko musi doprowadzić to władze polskie do militaryzacji w dziedzinie szeroko rozumianej ności mającej na celu przycią- rozwoju tej społeczności dostrze- w warunkach życia wołyńskiego kultury. Na całym Wołyniu teatr gnięcie Ukraińców dla wspólnej w pewnym stopniu administracji gał we wzroście świadomości na- do zmian dla nas bardzo niepożą- był tylko w Łucku, w Równem sprawy rozwoju regionu. Woje- i utworzenia specjalnej formacji rodowej Ukraińców, a wszelkie danych i niebezpiecznych. Jeżeli było jedyne muzeum, a większe woda Henryk Józewski stawiał wojskowej z dużymi uprawnie- próby zahamowania i zwalcza- weźmiemy pod uwagę tworzoną i ważniejsze biblioteki tylko w na: usprawnienie funkcjonowa- niami – Korpusu Ochrony Pogra- nia ruchu narodowego uważał za przez pewne czynniki atmosferę Dubnie i Rożyszczach. Polska nia administracji przychylnej dla nicza. Z kolei, z terenu Małopol- drogę do nikąd. 2) do walki ze wszystkim, co ukra- odzyskała Wołyń zniszczony, ludności ukraińskiej; zwiększe- ski Wschodniej na Wołyń przeni- Założenia „polityki wołyńskiej” ińskie, sytuacja nabiera jeszcze zacofany gospodarczo, z olbrzy- nie znaczenia samorządu w ży- kali działacze OUN prowadząc wojewody Henryka Józewskiego posępniejszych barw. (…) Posta- mimi zaniedbaniami w dziedzi- ciu społecznym i gospodarczym; agitację antypolską i rozwijając nie zostały w pełni zrealizowane. wa nienawiści do wszystkiego, co nie oświaty i szeroko rozumianej rozbudzenie patriotyzmu pań- swoje struktury organizacyjne. Nie wynikało to z braku konkret- ukraińskie, wywołuje ze strony kultury, a przy tym z bardzo licz- stwowego. Starał się przekonać nego programu postępowania ukraińskiej postawę nienawiści W ten sposób ludność ukraińska ną ludnością ukraińską stanowią- Polaków wołyńskich do koniecz- wobec Ukraińców. Złożyło się do wszystkiego co polskie”. 3) cą 68% ludności, wśród której ności współpracy z Ukraińca- na Wołyniu poddana była wpły- na to szereg sprzecznych orien- Po klęsce wrześniowej ludność zdecydowaną większość stano- mi. Dla tej współpracy dążył do wowi różnych sił, a szczególnie tacji w tej sprawie tak po stronie polska, przygnębiona utratą nie- wili analfabeci. Jeszcze w 1931 utworzenia sieci organizacji spo- nielegalnej Ukraińskiej Wojsko- ukraińskiej jak i polskiej. W wy- podległego bytu państwowego, roku analfabetyzm na Wołyniu łecznych, kulturalnych, gospo- wej Organizacji (UWO), działa- niku rozwoju życia społecznego, poddana została niebywałemu wynosił 70 % ogółu ludności w darczych, politycznych i innych czy byłej Ukraińskiej Republiki politycznego, gospodarczego terrorowi okupantów i nacjonali- wieku ponad 10 lat, a u schyłku o mieszanym składzie narodowo- Ludowej (URL), zwolenników i kulturalnego nastąpiło wśród stów ukraińskich. Sytuacja Pola- II Rzeczypospolitej liczba dzieci ściowym. Oznaczało to wyraźną prawicowo - konserwatywnej Ukraińców Wołynia przebudze- ków na Wołyniu była szczególnie nie uczęszczających do szkoły zmianę charakteru stosunków partii politycznej związanej z by- nie poczucia narodowego, ale ten trudna, ze względu na kresowy przekraczała 25 %. Stawiało to polsko-ukraińskich, mających łym hetmanem Skoropadśkym, stan rzeczy został wykorzystany charakter Ziemi Wołyńskiej, na przed odrodzonym państwem rozbudzić „patriotyzm wołyński” a także ze strony Komunistycz- przez działaczy OUN do kształ- której ludność polska stanowiła polskim niezwykle trudne za- ponad podziałami narodowościo- towania postaw skrajnie nacjona- tylko około 16% ogółu ludności, nej Partii Zachodniej Ukrainy dania odbudowy i zjednoczenia wymi i religijnymi. listycznych, wrogich w stosunku rozproszona przy tym po całym (KPZU). Do zaognienia stosun- ziem wyzwolonych po wielolet- Realizacja założeń polityki wo- do państwa polskiego. Zamiast Wołyniu wśród morza ludności ków polsko - ukraińskich na niej niewoli. łyńskiej wojewody H. Józewskie- oczekiwanej lojalności narastała ukraińskiej stanowiącej zdecy- Wołyniu dążyły ośrodki unickie Kluczem do pomyślnej realizacji go stworzyła dogodne warunki niechęć a nawet otwarta wrogość dowaną większość (około 68%). i grupy nacjonalistów ukraiń- zadań w dziedzinie gospodarczej rozwoju gospodarczego, spo- (na tle polskiego osadnictwa na Krótki okres sprawowania rzą- i społecznej, oświaty i kultury skich z Małopolski oraz różne Wołyniu, szkolnictwa, reformy dów w okresie powojennego łecznego i kulturalnego ludności oraz integracji Wołynia z resz- ośrodki zagraniczne, w tym nie- rolnej, organizacji samorządo- dwudziestolecia nie doprowa- ukraińskiej. Władze administra- tą ziem polskich była polityka mieckie. Obok tych czynników wych i społecznych i in.), z ja- dził do integracji tych ziem z cyjne na Wołyniu w okresie ka- narodowościowa w stosunku do zewnętrznych występowały także kimi ludność ukraińska odnosiła centralną Polską, a prowadzo- dencji H. Józewskiego nie prowa- licznej ludności ukraińskiej. Po przeszkody wewnętrzne. Władze się do władz polskich. Organizo- na polityka narodowościowa, w dziły żadnych aktywnych działań pokoju ryskim i niepowodzeniu miejscowe nie zawsze respekto- wane przez ukraińskie nielegal- której było wiele sprzeczności i koncepcji federacyjnej Józefa mających na celu asymilację i ne organizacje dywersyjne i sa- niesprawiedliwych posunięć po- wały prawa Ukraińców. Niechęć Piłsudskiego zakładającej przy- wynarodowienie ludności ukra- botażowe akcje antypaństwowe litycznych i administracyjnych, i wrogość ludności ukraińskiej do łączenie do Polski możliwie du- ińskiej. Była to raczej cierpliwa powodowały represje ze strony spowodowała, że odżyły stare władz polskich starano się prze- żego obszaru dawnych Kresów, i działalność prowadzona na szere- władz polskich, co nie służyło i pojawiły się nowe napięcia w łamać stosując politykę „silnej nadanie pełnych praw wszystkim gu odcinkach, obliczona z jednej budowaniu dobrych stosunków stosunkach polsko-ukraińskich. ręki”, co najczęściej przynosiło mniejszościom na tych terenach, strony na obronę polskiego stanu polsko-ukraińskich. Zdecydowa- Z takim bagażem obopólnych sięgnięto do idei prometeizmu. efekty odwrotne do zamierzo- nymi przeciwnikami koncepcji urazów, uprzedzeń i wrogości posiadania, a z drugiej - zjedna- Przewidywała ona stworzenie nych. Podjęta z inicjatywy władz Henryka Józewskiego byli dzia- weszliśmy w okres drugiej woj- nie i przyciągnięcie Ukraińców dla Ukraińców i Białorusinów wojskowych akcja repolonizacji łacze Stronnictwa Narodowego ny światowej, co miało ujemny dla wspólnej sprawy rozwoju dogodnych warunków rozwoju Wołynia (organizowanie dawnej popierani przez wojsko (DOK II wpływ na stosunki polsko-ukra- regionu. Walkę o powiększenie w Polsce, co miało osłabić prora- drobnej szlachty zagrodowej) nie Lublin). Otwartą opozycję wobec ińskie. Sprawdził się najczarniej- polskiego stanu posiadania pro- dzieckie sympatie ludności. Uło- cieszyła się poparciem ludności „polityki wołyńskiej” zajmowała szy i najbardziej krwawy scena- żeniu dobrych stosunków między wadziły natomiast organizacje także Polska Macierz Szkolna i riusz rozwoju wydarzeń na Woły- miejscowej, a tylko zaognia- Polakami i Ukraińcami sprzyjać endeckie wspierane przez woj- związki młodzieżowe (pod patro- niu, pociągając za sobą dziesiątki ła wzajemne stosunki. Ataki na miała „polityka wołyńska” wo- sko, które nie akceptowały „po- natem kościoła katolickiego). Do tysięcy niewinnych ofiar po obu „politykę wołyńską” i na samego jewody Henryka Józewskiego, lityki wołyńskiej” Józewskiego. klęski polityki H. Józewskiego w stronach konfliktu. Wszystko to wojewodę nasilały się. W mar- który wychodził z założenia, że Uważano, że przemiany zacho- znacznej mierze przyczynił się co dzieliło Polaków i Ukraińców cu 1938 roku H. Józewski zo- wzrost świadomości narodowej dzące na Wołyniu w wyniku tej negatywny stosunek części spo- zostało w pełni wykorzystane Ukraińców jest faktem i natural- stał przeniesiony na stanowisko łeczeństwa polskiego. Zarzuca- przeciwko ludności polskiej tak polityki są szkodliwe dla Polski, ną drogą rozwoju tej społeczno- wojewody łódzkiego, a nowym no mu, że dbał jedynie o uświa- przez okupantów jak i nacjonali- preferują Ukraińców i godzą w ści, stąd zwalczanie tego ruchu wojewodą wołyńskim został domienie ludności ukraińskiej, stów ukraińskich. stan polskiego posiadania. jest skazane na niepowodzenie. Aleksander Hauke-Nowak. od kosztem społeczeństwa polskie- W 1935 roku podjęto próbę upo- Uważał, że tylko nadanie temu tego czasu odstąpiono od porozu- go, co wywoływało poczucie za- 1. BUW, DR, Papiery S. Stem- rządkowania i skonkretyzowania ruchowi przyjaznego nastawienia mienia z Ukraińcami i rozpoczęto grożenia przed wzrostem nastro- powskiego, akc. 361; H. Józew- do Polski i do idei federacyjnej polityki państwa wobec mniej- jów nacjonalistycznych i antypol- realizację programu „umacniania ski, Sprawozdanie obrazujące sy- wyrażonej w sojuszu Piłsudskie- szości. Utworzono Komitet do skich wśród ludności ukraińskiej. polskości” Rzeczypospolitej, tuację województwa wołyńskie- go i Petlury w 1920 roku może Spraw Narodowościowych, w Jedynym oparciem dla „polityki 1) którego głównymi punktami była go, XI.1935, mpis kop. przynieść efekty. programie którego podkreśla- wołyńskiej” była pozycja Józe- repolonizacja osób uznanych za W okresie sprawowania funkcji no, że związanie narodowych fa Piłsudskiego, z którego reko- „zruszczonych Polaków” oraz 2. Patrz: BUW, DR, Papiery S. wojewody przez Henryka Józew- mniejszości z państwem polskim mendacji Henryk Józewski spra- skiego na Wołyniu powstała sieć rewindykacja dawnych świątyń wował urząd wojewody. Było to Stempowskiego, akc. 361; H. Jó- „nie może być realizowane przez ukraińskich organizacji społecz- katolickich. jednak za mało, aby w warun- zewski, Sprawozdanie obrazują- prowadzenie polityki wynaro- nych, kulturalno-oświatowych i Polska polityka narodowościowa kach licznych sprzecznych z sobą ce sytuację województwa wołyń- gospodarczych mających na celu dowiania”, że „o wiele większe, w II RP od początku prowadzona orientacji w sprawie kształtu po- skiego, XI.1935, mpis kop. tworzenie podstaw samodzielne- głębsze, trwalsze i wartościowsze była według starej formuły idei lityki narodowościowej, można go bytu społeczności ukraińskiej. wyniki dać może polityka zapew- jagiellońskiej bez uwzględnienia było zamiary wojewody zreali- 3. Memoriał Henryka Józewskie- Wśród tych organizacji szcze- niająca mniejszości narodowej warunków współczesności, jakie zować. go, byłego wojewody wołyńskie- gólną rolę odgrywało Towarzy- zakres rozwoju kulturalno-spo- kształtowały się po pierwszej Bezpośrednio po wyjeździe z go, w sprawie kierunku polskiej stwo Oświatowe „Proświta” oraz łecznego, przy równoczesnym wojnie światowej. Na tle niezwy- Wołynia Henryk Józewski o polityki państwowej na Wołyniu, spółdzielczość rolno-spożywcza, kle złożonej sytuacji politycznej, skutkach nowej polityki napi- silnym akcentowaniu wartości 1938, DR BUW, 1549, mpis kop. które miały duże znaczenie dla kulturowych narodu głównego, i gospodarczej i społecznej na Wo- sał: „Nowe elementy tej polity- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 33 „Kresowy BOA” przedostał się przez polsko-sowiecką „ zieloną granicę” Bogusław Szarwiło BOA, to oczywiście nie egzo- sie los, dogadał się z podporucz- tyzantów przeprowadził z sukce- mi sowieckiego aparatu bezpie- zy Polaków przewidzianych tyczny wąż, ale „Bojowy Odział nikiem z Baranowicz, że będą sem wiele akcji dywersyjnych czeństwa. W początkowej fazie do aresztowania. Dzięki tym da- Armii” ( AK/WIN) powstały na uciekać. W nocy, niemal na niemieckie obiekty. We wspo- BOA liczyła 12 osób uzbrojonych nym udało się rozpracować miej- przełomie 1944/1945 r. na terenie po omacku sforsowali ogrodze- mnianym bunkrze, było nie tylko w 2 erkaemy, 4 pistolety maszy- scową siatkę NKWD. Przekrada- Grodzieńszczyzny. Utworzony nie. Stefan dobiegł do stacji kole- radio, ale i znajdowała się zdo- nowe, karabiny ręczne oraz broń jąca się dalej na wschód grupa rozkazem Władysława Piekar- jowej i wskoczył do jadącego byczna maszyna do pisania „Ko- krótką. Jakiś czas później stan wielokrotnie wymykała się z ob- skiego „Ordon”, komendanta ob- pierwszego napotkanego pociągu rona”, matryca, farba, benzyna, liczbowy oddziału zwiększył się ław NKWD. Kilkukrotnie jej wodu Wołkowyskiego AK Nr 5 z i nim dojechał do Kowla. Potem wykonany przez „Stefana” po- do 18 osób. Powstał on po rozbi- członkowie stosowali sprytne 25 lutego 1945 roku, a zorganizo- szedł po torach, kierując się ku wielacz. Partyzancka gazetka do- ciu przez NKWD oddziałów „Ża- wybiegi mylące pogoń. Jako że wany miesiąc później. Dowódcą domowi, korzystając z pomocy cierała do okolicznych miejsco- giew” (dowodzonego przez chor. kilku żołnierzy BOA bardzo do- został Stefan Pabiś „Stefan”, polskich kolejarzy. Niestety wości w pobliżu Świsłoczy. Kostiuka ps. „Dziadek”) i „Redu- brze mówiło po rosyjsku, prze- plutonowy łączności rezerwy/ po trzech dobach został zatrzy- Do nadejścia bolszewików wyda- ta” (dowodzonego przez ppor. bierali się oni w mundury sowiec- podporucznik czasu wojny. Od- many przez patrol NKWD i prze- no około dwustu gazetek dwu Pawluszenko ps. „Oskar). Człon- kie, udając lotne oddziały enka- dział działał na terenie rejonu ze- wieziony do obozu w Brześciu. – trzykartkowych z wiadomo- kowie takich oddziałów byli zaja- wudzistów ścigające ukrywają- lwiańskiego i wołkowyskiego, a Po kilku dniach wraz z innymi ściami z nasłuchu radiowego, ko- dle ścigani przez komunistów. cych się Polaków. Pozwalało to były to okolice miejscowości Ja- aresztowanymi, trafił do towaro- munikatami. W lipcu 1944 roku Rozkaz o rozpoczęciu eliminacji kilkukrotnie na rozpracowanie łówka, Mścibów i Świsłocz. Gru- wego pociągu zdążającego Armia Czerwona wkroczyła wrogów wydał 25 maja 1945 siatek agenturalnych sowieckiego pa, w ramach samoobrony, na wschód. Kiedy pociąg minął na teren powiatu wołkowyskiego. roku komendant Okręgu Biało- aparatu bezpieczeństwa i sku- ochraniała Polaków wykonując stację kolejową w Baranowi- Z powodu udziału tutejszych żoł- stockiego AKO. Rozpoczęta w teczną eliminację jej najniebez- wyroki śmierci na enkawudzi- czach, Stefan ponownie zdecy- nierzy AK w akcji „Burza” do- czerwcu akcja przyniosła kon- pieczniejszych ogniw. Pod ko- stach, zdrajcach i donosicielach. dował się na ucieczkę, nie podo- szło do dekonspiracji. Enkawu- kretne rezultaty. Udało się m.in niec sierpnia po ustaniu obław Dlaczego na organizatora i do- bał mu kierunek jazdy. Wydostał dziści, sołdaci w okrągłych czap- zlikwidować komendanta poste- oddział zawrócił w okolicach wódcę tego specjalnego oddziału się przez małe okienko i ukrył kach z malinowymi otokami, runku milicji w miejscowości Słonimia i powrócił na tereny AK został plutonowy rezerwy? pod spodem wagonu . Po pew- rozpoczęli swoje łowy. Areszto- Hniezno oraz czterech agentów Swisłoczy. W czasie tego nie- Odpowiedź na to pytanie znaj- nym czasie puścił się kurczowo wany „Stefan”, po wielotygo- sowieckich w Mścibowie. prawdopodobnego rajdu oddział dziemy w życiorysie Stefana. trzymanych prętów i na szczęście dniowych przesłuchaniach , zo- W tymże Mścibowie „Stefan” za- nie poniósł żadnych strat wła- Stefan Pabiś urodził się 3 sierpnia bez obrażeń wylądował na to- stał dołączony do kolumny żoł- strzelił też sowieckiego majora, snych. Sukcesy Stefana zostały 1910 roku w niewielkiej miejsco- rach. Ponownie ruszył pieszo w nierzy AK skierowanej do Bia- który go rozpoznał na ulicy. docenione przez dowództwo wości Polowa w powiecie Szczer- kierunku domu . 10 październi- łymstoku. W pobliskich Dojli- Chłopcy z BOA skutecznie czy- białostockiej organizacji po- ców w województwie łódzkim. ka 1939 roku po przejściu 200 dach, zamierzano sformować ścili teren ze szpicli, bolszewic- akowskiej AKO – otrzymał Był synem Andrzeja i Zofii, pro- kilometrów, dotarł wreszcie z aresztowanych żołnierzy AK kich agentów wskazywanych awans do stopnia podporuczni- wadzących gospodarstwo zapew- do rodziny. Radość jednak nie tzw. Zapasowy Batalion, któ- przez siatkę AKO (Armii Kra- ka czasu wojny i Krzyż Walecz- niające byt całej rodzinie. Miał trwała długo, bo w domu Pabi- ry wedle przecieków miał być jowej Obywatelskiej). Terenem nych oraz nominację na szefa czterech starszych braci i młod- siów zjawiło się dwóch sowiec- wysłany na pierwszą linię frontu, działania BOA była strefa przy- samoobrony w Obwodzie Woł- szą siostrę. W roku 1926 rodzice kich żołnierzy. Udało się jednak jako „mięso armatnie”. I znów graniczna. Władze komunistycz- kowysk. Prowadząc do sierpnia podjęli decyzję o przeprowadzce uniknąć aresztowania Stefana odezwała się natura Stefana, ne postanowiły ostatecznie roz- 1945 rok bardzo efektywne dzia- na Kresy Wschodnie, do kupione- dopiero po rozmowie przy po- z grupą żołnierzy z Obwodu Woł- prawić się z walczącymi tu i ów- łania wymierzone w zdrajców i go w Rakowszczyźnie, gmina Ja- rządnym posiłku i prezentach w kowysk AK uciekł ponownie dzie oddziałami partyzanckimi, w agenturę sowieckiego aparatu łówka w powiecie wołkowyskim postaci: alkoholu i znacznej por- pod koniec października. Po dro- tym także z BOA. Użyto do tego bezpieczeństwa, jako jedyny spo- gospodarstwa rolnego. Stefan cji mięsa. Następne zagrożenie dze zameldował się jeszcze celu regularnych oddziałów woj- śród czterech oddziałów Obwodu w tym samym roku, jako szesna- pojawiło się w lutym 1940 r., kie- w Komendzie Okręgu AK Biały- skowych powracających na rosyj- Wołkowysk nie został rozbity stolatek, poszedł na ochotnika dy sowieci rozpoczęli wywózkę stok, by złożyć meldunek i uzy- skie tereny po zakończeniu dzia- przez NKWD. Niewątpliwie dla- do wojska, służąc cztery lata w Polaków na Sybir. Stefan Pabiś skać rozkazy. „Stefan” po powro- łań wojennych na zachodzie. tego „Stefan” otrzymał rozkaz 80 pp w Słonimiu. Dwa lata został ostrzeżony, dlatego zniknął cie w rodzinne strony znów mu- Taka sytuacja wymusiła na Pabi- wydany przez Władysława Pie- po zakończeniu służby wojsko- i ukrywał się do wybuchu wojny siał ukrywać się. Żona Weronika sie ryzykowną decyzję. Postano- karskiego „Ordona” 6 sierpnia wej ożenił się z Weroniką Werpa- niemiecko – sowieckiej. W lipcu ps. „Wera”, która również była w wił on bowiem przesunąć swój 1945 roku. W rozkazie tym „Or- chowską, z którą zamieszkał 1941 roku Stefan Pabiś został za- konspiracji, została aresztowana, oddział dalej na wschód. W ten don” podkreśla, że „Wojna się w Puszczy Świsłockiej, gdzie przysiężony przez dowództwo była akurat w ciąży – siedziała sposób oddział odbył dwumie- skończyła, ale walka trwa”. W w miejscowości Rososzek prowa- Polskiego Związku Powstańcze- w więzieniu w Podrośli, później sięczny rajd w okolice Słonimia, celu dalszego prowadzenia walki dził zakład stolarsko – ciesielski. go i przyjął pseudonim „Stefan”. w Lidzie. Dręczono kobietę wy- Międzyrzecza. Po drodze elimi- oddziały miały w małych grup- Na początku września 1939 roku Wkrótce organizacja ta weszła rafinowanymi przesłuchaniami. nowano licznych agentów kach przekroczyć granicę z bro- Stefan, plutonowy rezerwy, został w skład Związku Walki Zbrojnej, W marcu 1945 roku została wy- NKWD wskazanych przez miej- nią w ręku. Na początku wrze- zmobilizowany i będąc w Czwar- przemianowanego w roku puszczona „na wabia” – enkawu- scowe siatki AKO, a mniej groź- śnia 1945 roku Bojowy Oddział tym Batalionie Fortecznym 1942 na Armię Krajową. „Stefan” dziści liczyli, że naprowadzi ich nym konfidentom wymierzano Armii w pełnym składzie pod z Grodna, bronił Lwowa. Nieste- z niezwykłą energią organizował na ślad męża Stefana. Jednak nie karę chłosty. Zlikwidowano mię- dowództwem Stefana Pabisia, ty 22 września dowództwo Woj- struktury AK w powiecie wołko- udało się im pojmać „Stefana”. dzy innymi dwóch milicjantów w ps. „Stefan” wyruszył na za- ska Polskiego poddało miasto So- wyskim. W miejscowości Jałów- Przez kolejne trzy lata ukrywał Międzyrzeczu, którzy znęcali się chód. Przed przekroczeniem linii wietom. Stefan wraz z liczną, ka, gdzie już wówczas zamiesz- się przed sowieckim, a następnie nad Polakami. W okolicy Mię- Curzona do oddziału dołączyło dwutysięczną grupą żołnierzy kał z rodziną, zbudował drewnia- polskim komunistycznym apara- dzyrzecza, lokalne AKO nie mo- około 10 ludzi z OAK (Obywa- trafił do sowieckiej niewoli ny schron, który stał się siedzibą tem bezpieczeństwa. W warun- gło dać sobie rady z miejscowym telska Armia Krajowa) z placów- w Równem, gdzie polskich ofice- dowództwa, pozyskał broń o ja- kach narastających represji wciąż szefem NKWD o nazwisku Szu- ki Mścibów − łącznie grupa li- rów umieszczono w specjalnym kiej wiele oddziałów mogło jedy- rosła rola takich jak on. Właśnie kajło. „Stefan” wziął ze sobą czyła 27 osób. Posiadali 3 RKM, obozie. Stefan który wcześniej nie pomarzyć, między innymi pod koniec lutego 1945 r. „Ste- młodziaka, pseudonim „Kos”, o 8 pistoletów i kilkanaście karabi- zamienił się mundurem ze znajo- moździerze, granatniki. Jako za- fan” otrzymał rozkaz zorgani- nazwisku Bołtryk i w biały dzień nów KBK. Na miejsce koncentra- mym oficerem, trafił do tego nie- stępca dowódcy kompanii AK zowania i objęcia dowództwa zlikwidował znienawidzonego cji miał przybyć także oddział go, nie spodziewając się , że rok por. Aleksandra Adomonisa ps. nad grupą partyzancką o na- sowieta jadącego konno do wsi samoobrony o kryptonimie „Wi- później zostaną oni zamordowani „Kieł”, pełnił też funkcję dowód- zwie Bojowy Oddział Armii. Krzesta. Przy ciele Szukajły zna- cher”, dowodzony przez Dymitra w katyńskim lesie. On jednak nie cy plutonu oraz szefa Kedywu. BOA miał za zadanie ochronę leziono dokumenty wraz ze spi- Kozła ps. „Cap”, jednakże dostał czekając biernie na to co przynie- Z kilkunastoosobową grupą par- polskiej ludności przed represja- sem agentów NKWD oraz wyka- się w zasadzkę i 14 września 1 kwietnia - strona 34 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl cyjnego i każdy osobiście je wy- pełnił. Zreorganizowany oddział, zaopatrzony w dokumenty, wraz ze „Stefanem” udał się najpierw do Gdańska, a następnie do Ko- szalina. Tam, zatrudniona w PUR Regina Żelińska „Regi- na”, łączniczka „Łupaszki”, skierowała ich do Bobolic, gdzie przybyli 15 października 1945 roku. Jako grupa stolarsko-cie- sielska otrzymali do dyspozycji warsztat i dwa budynki na mieszkanie. Tutaj „Stefan” za- łożył spółdzielnię „Robotnik” – pracowali „dla dobra socjali- zmu” wykonując remonty szkół, urzędów Zimą 1945/1946 r. oddział liczył 21 członków i 15 współpracow- ników. Wiosną 1946 r. rozpoczął działalność propagandową oraz dywersyjną na terenie Bobolic i najbliższej okolicy, ale czasowo bez swego dowódcy. Po udanym przeprowadzeniu we wrześniu 1945 roku grupy BOA, „Stefan” dwukrotnie wracał jeszcze za „zieloną granicę” po swoich to- warzyszy broni. W grudniu 1945 roku Stefan Pabiś „Stefan”, Edward Kokotko „Wrzos” i nizacji dołączyli nowi chłopcy, dzie „Stefana” zdążyli uniknąć Stanisław Kozłowski „Gryf”, którzy m.in. wrócili z sowieckich zagrożenia. Z 14 członków od- przybyli do Białegostoku na łagrów. Od marca 1946 roku działu BOA 9 przeniosło się spotkanie z mjr Władysławem BOA współpracował ściśle z 5. do Szczytna, 5 ukryło się na Szymborskim ps. „Roch”. Ten Brygadą Wileńską AK, a kon- różnych melinach w okolicy poinformował ich, że oddział kretnie z 5 szwadronem Zdzi- Szczecinka. Z oddziałem zabra- BOA należy obecnie do powsta- sława Badochy „Żelaznego”, do li się także dotychczasowi ich łej ogólnopolskiej organizacji 1945 roku w rejonie wsi Hubczy- zatrzymał się w okolicy wsi Mi- którego przeszło czterech żoł- współpracownicy: Tadeusz Pyć Wolność i Niezawisłość (WiN). ce został rozbity przez oddziały chałów,a „Stefan” udał się do nierzy z BOA. Pierwszą wspól- i Sylwester Tomaszewski z MO Otrzymali również rozkaz prze- Wojsk Pogranicznych NKWD. 8 Białegostoku na punkt kontakto- ną akcją BOA i „Żelaznego” był w Bobolicach. Wszyscy chłopcy prowadzenia z terenu Związku września 1945 roku, po wielu wy do inspektora Okręgu Biało- napad na Bank Rolny w Kosza- z BOA zdołali uniknąć areszto- Sowieckiego znajdującego się perypetiach, cała grupa, bez stockiego AK mjr Władysława linie, w którym zarekwirowali wania – wyjechali w porę z Bo- tam oddziału AK ( 30 żołnierzy strat, przekroczyła „zieloną Szymborskiego ps. „Roch”. na potrzeby organizacji ponad bolic. „Stefan” zapewnił party- ) na polską stronę. Ta wypra- granicę” Polski. W lasach mi- Stamtąd przyniósł 30000 zł oraz 800 tys. zł Wiele wspólnych ak- zantom pieniądze na utrzymanie i wa o mało nie zakończyła się chałowskich zakopali większość druczki repatriacyjne in blanco. cji BOA „Stefana” i szwadronu dokumenty legalizacyjne. Grupa dla Stefana tragicznie. Podczas broni, pozostawiając przy sobie Druki były juz ostemplowane „Żelaznego” przeszło do legen- BOA dowodzona przez Stefana przechodzenia pasa granicznego wyłącznie broń krótką. Oddział pieczęciami Komitetu Repatria- dy podziemia niepodległościo- udała się na Warmię i Mazury. natknął się na dwóch pogranicz- wego, ale spowodowało również Tam przeprowadziła co najmniej ników, których – aby zachować wzmożoną aktywność UB, zmie- dwie akcje w Malborku i jedną w konspirację – zabrał ze sobą na rzającą do neutralizacji, a w kon- Lidzbarku Warmińskim przeciw- polską stronę. Tu jednak na proś- sekwencji rozbicia podziemia. 16 ko UB. Niebawem jednak Stefan by uczestników przeprawy, nie maja 1946 roku w Państwowym po rozmowach z kierownikiem zlikwidował ich, ale darował im Urzędzie Bezpieczeństwa Pu- Spółdzielni „Rolnik” Wasalskim życie. Niestety sowieccy żołnie- blicznego w Koszalinie odbyła w Szczytnie, przejął do remontu rze błyskawicznie ściągnęli na się odprawa, przygotowująca młyn (dzisiejszy hotel „Krysty- oddział „Stefana” obławę, która działania przeciwko BOA na 18 na”) i sprowadził swoją rodzinę. po wyjściu z sowieckiej strony maja. W naradzie brał udział Pozostała część członków BOA bez problemu kontynuowała po- współpracownik oddziału i eta- znalazła pracę w fabryce mebli. ścig na terenie powiatu sokólskie- towy pracownik UB na poste- Wraz z rodziną zamieszkał przez go. Ostatecznie grupa pościgowa runku w Bobolicach chorąży pewien czas u Władysława Boro- osaczyła ich na stacji w Waliłach, Tadeusz Pyć, który natychmiast dziuka przy ulicy Żeromskiego. już po ukryciu się jej członków po powrocie na placówkę prze- Później przekwaterowali się do w składzie pociągu towarowego. kazał ostrzeżenie dla członków budynku przy ulicy Słowackiego. Udało się ponownie uciec, ale BOA. Na wymienionej naradzie Zajmowali tam całą lewą stronę. tylko „Stefanowi” i „Wrzosowi”, ustalono, że w akcji weźmie W prawej części zamieszkiwali pozostałych aresztowano. Stefan udział grupa operacyjna, w skład inni ludzie, w tym dwóch mili- jednak otrzymał postrzał w krę- której wejdzie: 26 pracowników z cjantów. Nie przeszkodziło to gosłup i z tego powodu do po- Wojewódzkiego Urzędu Bezpie- jednak Pabisiowi w ukrywaniu łowy maja 1946 roku musiał się czeństwa Publicznego w Szcze- na drugim piętrze „gości”. Byli to kurować w miejscowości Złotki cinie, 20 z Powiatowego Urzędu między innymi Edward Kokotko – Starowieś w gminie Boguty Bezpieczeństwa Publicznego w ,,Wrzos”, Wacław Borodziuk – w powiecie Ostrów Mazowiecka, Koszalinie, 2 z Komendy po- Kasprzycki „Orzeł’’, którzy kwa- gdzie mieszkały jego dzieci u te- wiatowej Milicji Obywatelskiej terowali tam po udanych akcjach ściowej Stanisławy Werpachow- w Koszalinie i l oficer Korpusu w Lidzbarku Warmińskim i Mal- skiej. Bezpieczeństwa Wewnętrznego. borku. Część z zdobytych przez Zdzisław Badocha „Żelazny” Jako środki transportowe grupa nich wtedy pieniędzy przeka- (1925–1946)­­­­­ otrzymała 2 samochody ciężaro- zanych zostało do Kom. WiN w Po wykurowaniu się, „Stefan” we i jeden osobowy. Funkcjona- Białymstoku. Poza tym ze schro- wrócił do Bobolic do spółdziel- riusze i żołnierze posiadali pisto- nienia w domu Pabisiów korzy- ni „Robotnik”. Podczas prawie lety maszynowe i KBK. 18 maja stali także m.in. Werpachowski czteromiesięcznej nieobecności 1946 roku grupa operacyjna „Feliks” (brat żony Pabisia) oraz zastępowali go w BOA Edward wjechała do Bobolic. Wkrótce łączniczka WiN z Białegostoku Kokotko „Wrzos” i Wacław okazało się, że uderzenie tra- Monika Borys. Dzieci Stefana Sokołowski „Kruk”. Do orga- fiło w próżnię. Ostrzeżeni lu- podjęły naukę w szczycieńskich www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 35 nią 1949 roku aresztowano także stał zwolniony. Następnie dostał środków finansowych, z których żonę „Stefana”, Weronikę Pabiś, pracę w PGR-rze w Kamionku, sześć nie powiodło się. Część z jego najstarszego syna Zygmunta dzięki dyrektorowi Mazurowi o tych akcji członkowie oddziału i siostrzenicę. Przewieziono ich nazwisku Napiwocki , ale gdy ten dokonali będąc już w strukturach do piwnic UBP w Szczytnie. Tam wyjechał do Niemiec, też ją stra- oddziału „Łupaszki”. Właściwie rozpoczęły się przesłuchania. cił. Pabiś postanowił wyjechać w był to już koniec działalności Bo- Najbardziej brutalnie traktowano Bieszczady, gdzie zajmował się jowego Oddziału Armii. Aktyw- żonę, która była bita i poniżana. budową drewnianych domów. Po na działalność BOA przeciwko Po paru dniach zwolniono ich. powrocie ponownie podejmował „utrwalaniu władzy ludowej” Weronika trafiła bezpośrednio się różnych prac, z różnym rezul- na Pomorzu Zachodnim spowo- z aresztu do szpitala. 2 grudnia tatem. 7 maja 1969 roku zmarła dowała, że organy bezpieczeń- 1949 roku w Wojskowym Są- jego ukochana żona Weronika. Po stwa usilnie dążyły do rozbicia dzie Okręgowym w Olsztynie jej śmierci Pabiś załamał się i zre- grupy. 18 marca 1948 r grupa rozpoczął się proces Stefana zygnował z dalszego prowadze- operacyjna powołana w PUBP Pabisia. W ogłoszonym pierw- nia zakładu, który niedawno uru- w Szczecinku aresztowała 12 szym wyroku otrzymał 10 lat chomił. W 1973 roku poznał Ja- członków BOA. Wiosną 1948 więzienia, jednak prokurator ninę Domińską, którą poślubił 21 roku organa bezpieczeństwa zaoponował, że jest to zbyt ła- maja tego samego roku. W roku zatrzymały większość człon- godny wyrok dla „takiego ban- 1973 zamieszkał w miejscowo- ków BOA i ich współpracow- dyty”. Proces został wznowiony ści Kolonia w gminie Świętajno ników. Ogromną rolę odegrała 30 czerwca przyszłego roku. w powiecie szczycieńskim, gdzie tu działalność agentów i infor- Tym razem wyrok zadowo- sam zbudował drewniany dom. matorów. Szczególnie wyróż- niali się „Grom”, a zwłaszcza „Mrówka” – który solidnie zapracował sobie na ten kryp- tonim. Aresztowania członków organizacji i jej sympatyków przeprowadzali funkcjonariusze PUBP w Szczecinku i WUBP w szkołach. dzić działalności konspiracyjnej. Szczecinie. Osoby aresztowane W końcu otrzymał rozkaz od ma- były umieszczane na kilkanaście Szczęście nie trwało jednak jora Władysława Szymborskiego godzin lub kilka dni w areszcie zbyt długo. W październi- „Bąka” ujawnienia się – nie miał PUBP w Szczecinku, a następnie ku 1946 roku funkcjonariu- innego wyjścia, nie mógł nie wy- przewożone do aresztu WUBP w sze UB aresztowali „Stefana” konać rozkazu, był żołnierzem. Szczecinie. Część osób była bez- oraz dwóch członków BOA: Stefan „specjalista od ucie- pośrednio odwożona do aresztu w Wacława Sokołowskiego i Paw- czek” tym razem dobrowol- Szczecinie. Śledztwo przeciwko ła Piekarskiego, ale nie na długo. nie ujawnił się przed Komisją członkom organizacji prowadzili Ubecy nie zdołali dowieźć „Ste- Amnestyjną WUBP w Białym- funkcjonariusze WUBP w Szcze- fana” i jego dwóch partyzantów stoku 21 kwietnia, po kolej- cinie. Przesłuchania odbywały się do WUBP w Olsztynie – po dro- nym wezwaniu Komendy WiN. po kilka razy dziennie, głównie w dze, gdy samochód ciężarowy W czasie przesłuchania nie wska- lił prokuratora: kara śmierci. Tam skończył kurs dla rolników nocy. W trakcie wielogodzinnych zwolnił na jednym z licznych zał miejsc składowania broni, Żona Weronika nie wytrzymała i prowadził niewielkie gospodar- przesłuchań osoby aresztowa- zakrętów, „Stefan” wyskoczył na nie przekazał też informacji o ko- napięcia nerwowego, zemdlała stwo ekologiczne, zostając tym ne były bite i kopane. Na ławie jezdnię wraz z siedzącym mu po- legach z BOA, aby nie utrudnić na sali sądowej. „Stefan” trafił samym pionierem ekologicznych oskarżonych zasiadło 24 ban- dobno na kolanach konwojentem im ewentualnej dalszej działalno- do celi śmierci – małego, zawil- upraw. W roku 1999, kiedy do- dytów, jak o nich mówiono. (to samo uczynili jego ludzie). ści konspiracyjnej. Po ujawnie- goconego, ciemnego pomieszcze- biegał już dziewięćdziesiątego Z Kresów było trzech: „Orzeł”, Podczas ogólnego zamieszania niu się i przesłuchaniach, z Wła- nia. Został pozbawiony jakich- roku życia, postanowił jeszcze „Wrzos” i „Kruk”, reszta dołączy- pozostali na samochodzie funk- dysławem Borodziukiem zaczęli kolwiek kontaktów. Przebywał raz przejść „zieloną grani- ła do oddziału już na Pomorzu. 21 cjonariusze UB otworzyli ogień organizowanie warsztatu stolar- samotnie w celi śmierci 105 dni, cę” starym szlakiem. Niestety sierpnia 1948 r. Wojskowy Sąd i zabili przez przypadek swoje- sko-ciesielskiego. Znajdował się a było to niewielkie, ciemne i po tamtej stronie już nikogo ze Rejonowy w Szczecinie wydał go kolegę. W przygotowanym on w Szczytnie przy ulicy Nie- chłodne pomieszczenie. znajomych nie odnalazł, ale jego wyrok skazujący na karę śmier- raporcie odpowiedzialnością za podległości 2. W warsztacie za- odnalazła białoruska Milicja. ci sześciu członków oddziału: całe zajście obarczyli mityczny Adwokat w imieniu najbliższych Ponieważ nie posiadał żadnych Wacława Borodziuka vel Ka- trudniał piętnaście osób. Rodzina napisał obszerną prośbę o uła- oddział partyzancki, który miał mieszkała w pobliżu warsztatu. dokumentów, został odstawiony sprzyńskiego (Kasprzyckiego), przygotować na nich zasadzkę. skawienie do prezydenta Bieruta. do granicy. Sprawę potraktowa- Edwarda Kokotko, Zenona Idylla nie trwała jednak długo Podkreślano w niej, że Pabiś ma „Stefanowi” udało się skutecz- – 30 stycznia 1948 roku został no łagodnie ze względu na wiek. Łozickiego, Waldemara Klim- nie zatrzeć za sobą wszystkie pięcioro dzieci, które będą pa- Zapomniany przez wszystkich czewskiego, Edwarda Kosie- aresztowany. W śledztwie prze- miętać kto uratował ich ojca. Do- ślady. W tej sytuacji w grudniu bywał dwa lata – ubecy wszelki- porucznik Stefan Pabiś ps. radzkiego i Henryka Szyćko. 5 1946 r. wyjechał do Białegosto- łączona została do niej również „Stefan” odszedł na ostatnią wyroków wykonano: 4 grudnia mi sposobami, metodami chcieli prośba napisana własnoręcznie ku i pod przybranym nazwiskiem wymusić na nim podanie infor- kwaterę w roku 2003. Oboje 1948 r., od strzału katyńskiego Władysław Bożenecki. Chciał przez dzieci. Odpowiedź przyszła z żoną spoczywają na cmenta- zginęli: Wacław Kasprzyński, macji o pozostających na wol- w październiku 1950 roku. Była stworzyć kolejny azyl dla swoich ności członkach WiN, o miejscu rzu Srebrzysko w Gdańsku. Edward Kokotka, Zenon Ło- podwładnych, organizując skład to krótka informacja: Decyzją zicki, Waldemar Klimczewski i ukrycia broni, dokumentów. Józef Prezydenta RP z dnia 5.10.1950 Losy oddziału BOA działające- odpadów. W tym celu udał się Światło obiecał nawet, że w za- Edward Kosieradzki, jeden ze do Łodzi, aby zawrzeć umowę z roku zamieniono dla Pabisia go okolicy Szczecinka skazanych, Henryk Szyćko zo- mian za ujawnienie informacji Stefana karę śmierci na karę 15 centralą. Po powrocie dowiedział o majorze Zygmuncie Szendzie- stał ułaskawiony. Wcześniej, w się, że czterech członków grupy lat więzienia. W końcu w marcu Po akcjach Urzędu Bezpieczeń- styczniu 1947 r. wykonano wyrok larzu „Łupaszce”, zostanie wy- 1955 roku Zgromadzenie Sę- stwa Publicznego przeciwko BOA zostało aresztowanych. To puszczony na wolność. Podstawą na innym członku tej organizacji wymusiło kolejną zmianę na- dziów Najwyższego Sądu Woj- BOA, z maja 1946 roku, gru- – Stanisławie Mincewiczu, który były notatki spisane w WUBP w skowego w Warszawie na nie- pa pod kierunkiem Wacława zwiska (tym razem na Wincenty Gdańsku przez Reginę Żeleńską wpadł w sidła UB jeszcze w 1946 Sawicki) i wyjazd do Bydgosz- jawnym posiedzeniu uchyliło i Kasprzyńskiego vel Wacława r. Wyroki wykonano w piwnicach (łączniczkę Łupaszki), z których zmieniło wyrok. Na tej podsta- Borodziuka ps. „Orzeł” oraz czy. Miał tam nawet podpisać wynikało, że „Stefan” współ- szczecińskiego więzienia. Ogó- umowę na dzierżawę młyna by wie Wojskowy Sąd Rejonowy Edwarda Kokotki ps. „Wrzos” łem spośród 45 osądzonych w pracował ze strukturami majora w Olsztynie wydaje nakaz na- kontynuowała działalność na ściągać kolegów przebywających Zygmunta Szendzielorza. Świa- różnych procesach członków w Pasłęku, kiedy doszła do nie- tychmiastowego wypuszczenia Pomorzu Zachodnim w okoli- i współpracowników BOA aż tło liczył, że „Stefan” naprowa- Pabisia na wolność. 16 marca cy Szczecinka. Nie zareagowali go wiadomość, że Komenda dzi na ślad przebywającego nadal sześciu zostało pozbawionych WiN w Białymstoku postanowiła 1955 roku do jego celi wszedł na ogłoszoną amnestię 22 lu- życia, dwóch skazano na do- na wolności Łupaszki. Pabiś w strażnik, który powiedział mu, tego 1947 i nadal dokonywali ujawnić się. 22 lutego 1947 roku toku całego śledztwa nikogo nie żywocie, 32 skazano na kary komunistyczny sejm uchwalił że od tej chwili jest wolny. rekwizycji, wykonywali wyroki więzienia od roku do 15 lat. W wydał. W czasie trwania postę- 17 marca dotarł do domu po- na kapusiach ubeckich. Wierzy- amnestię z okazji przegłoso- powania otrzymał Medal Woj- 2009 r. szczeciński Oddział IPN, wania „małej” Konstytucji. ciągiem. Początkowo miał duże li, że będzie trzecia wojna świa- przeprowadził na Cmentarzu ska przyznany w Londynie przez kłopoty zdrowotne i , jako „ban- towa, że Sowieci oddadzą nam Wiadomość tę przekazał wszyst- generała Bora-Komorowskiego Centralnym w Szczecinie ekshu- kim członkom BOA – zdawał dyta”, trudności ze znalezieniem nasze Kresy i wrócą do domu. mację członków BOA. W ramach w sierpniu 1948 roku. Przesłu- pracy. Jak ją znalazł w Przed- W trakcie swojej działalności sobie sprawę z tego, że w takiej chania trwały w dzień i w nocy, realizowanego wówczas projektu sytuacji nie można dalej prowa- siębiorstwie Budowlanym w oddział BOA dokonał łącznie 22 badawczego podjęto współpracę śledczy tylko zmieniali się. Jesie- Szczytnie, to po 3 miesiącach zo- akcji zbrojnych celem zdobycia 1 kwietnia - strona 36 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl z Zakładem Medycyny Sądowej 2009 r. Pogrzeb odbył się z PUM w Szczecinie. Do zespołu udziałem honorowej asysty specjalistów dołączył również Wojska Polskiego, zgodnie z pracownik wrocławskiego Od- ceremoniałem wojskowym. Po- działu IPN, prof. Krzysztof Szwa- chowani Wacław Borodziuk grzyk, posiadający spory bagaż (lat 23), Edwarda Kokotko (lat doświadczeń zdobytych podczas 29), Zenon Łozicki (lat 20) - byli ekshumacji przeprowadzanych żołnierzami BOA, organizacji na Dolnym Śląsku. Na podstawie niepodległościowej działającej kwerendy w księdze cmentarnej, na terenie Pomorza Zachod- wizji lokalnej i badania georada- niego w okresie stalinizmu. Ce- rowego udało się ustalić prawdo- remonia rozpoczęła się Mszą św. podobne miejsce pochówku czte- w kaplicy na Cmentarzu Central- rech żołnierzy BOA, którzy mieli nym w Szczecinie celebrowanej być pochowani w kwaterze XI, przez bpa Błażeja Kryszyłowicza. zwanej potocznie „kwaterą samo- Mszę koncelebrował proboszcz bójców” szczecińskiego cmen- parafii wojskowej w Szczecinie tarza. Ustalenia te pozwoliły na ks. prałat ppłk Ryszard Stępień. rozpoczęcie z końcem sierpnia Na uroczystość przybyli: Zastęp- 2009 r. prac sondażowo-ekshu- ca Prezesa Instytutu Pamięci Na-

Ordynariat Polowy w Polsce- IPN-https://szczecin.ipn.gov.pl/ 3) „DAROWANE ŻYCIE http://archiwum-ordynariat. pl9/aktualnosci/23020,Odsloni- PRZEZ BIERUTA”- Dariusz Ja- wp.mil.pl/pl/382_8572.html ecie-tablicy-pamiatkowej-poswie rosiński - NGP Nowe Państwo conej-pomordowanym-zolnierzo nr 5 (99) 2014 - https://opinie. 17 września 2014 r. na budynku m-AK-NSZ-WiN-B.html olsztyn.pl/historia/darowan- Aresztu Śledczego przy ul. Ka- e-zycie-przez-bieruta/?fbclid=Iw Pisząc ten artykuł korzystałem szubskiej w Szczecinie odsłonię- AR0peMT9ovWLknLs7EVvWl7 z n/w materiałów. Mimo, że wy- ex5ZoifZ3rIvIJt3Z6QM-CUWvE- ta została tablica upamiętniają- stępują w nich pewne różnice ElcRdcd_Qo#.Xl0YQCFKjIV ca żołnierzy Armii Krajowej, dotyczące zarówno faktów jak i Narodowych Sił Zbrojnych, dat, to jednak każdy dostarczył 4) „ Bojowy Oddział Armii”- dr Zrzeszenia „Wolność i Nieza- wielu nowych danych. Zaskoczyło Zenon Kachnicz - SYMBOLAE wisłość” oraz Bojowego Od- mnie jednak bardzo jedno zdanie EUROPAEAE STUDIA HUMA- działu Armii pomordowanych z artykułu który napisał dr Ze- NISTYCZNE POLITECHNIKI macyjnych, które trwały do paź- rodowej Franciszek Gryciuk, Wi- w latach 1945–1956 w piwnicy non Kachnicz. Mimo, że bardzo KOSZALIŃSKIEJ Nr 3 - KO- dziernika 2009 r. Ostatecznie cewojewoda Zachodniopomorski ówczesnego więzienia karno- dokładnie opisał losy BOA na SZALIN 2010 http://symbolae. udało się ekshumować szczątki Andrzej Chmielewski, Prezydent -śledczego. Fundatorem tablicy Pomorzu Środkowym i Zachod- tu.koszalin.pl/dokumenty/sym- nim, to z nieznanych przyczyn w trzech osób: Łozickiego, Boro- Szczecina Pan Piotr Krzystek, jest Ryszard Staszkiewicz – Żoł- bolae%20europaeae%203.pdf końcowym fragmencie wykazał dziuka i Kokotki. Fakt, że mimo przedstawiciele samorządów nierz Wyklęty, więzień politycz- się brakiem wiedzy o losie Ste- 5) 75. rocznica powstania Pol- ówczesnych procedur prawnych Szczecina, Szczecinka i Bobolic, ny. Udział w uroczystości wzięli: fana Pabisa. Zacytuję: „Odbyło skiego Państwa Podziemne- zamiast rozstrzelania przed pluto- rodziny pomordowanych, przed- zastępca prezydenta Szczecina się jeszcze kilka procesów człon- go-- http://koszalin.ap.gov.pl/ nem egzekucyjnym zastosowano stawiciele policji i służb mundu- Krzysztof Soska, Arcybiskup Me- ków jak i sympatyków organizacji stara/index.php/pl/szczecinek/ znany z Katynia sposób mordo- rowych, przedstawiciele związ- tropolita Szczecińsko-Kamień- „BOA”. Stefan Pabiś „Stefan”, aktualnoci/734-75-rocznica- wania, potwierdziły ekshumacje ków kombatanckich ze Szczecina ski ks. Andrzej Dzięga, dyrektor wcześniej ujawnił się – nie było powstania-polskiego-pastwa- przeprowadzone na cmentarzu i województwa zachodniopomor- szczecińskiego oddziału IPN dr procesu. „ Przywołując: OKKo. podziemnego.html Centralnym w Szczecinie. skiego, przedstawiciele szkół po- Marcin Stefaniak. Organizatorzy S 4/Zk. Protokół przesłucha- nadgimnazjalnych ze Szczecina. uroczystości: Instytut Pamięci nia Kazimierza Pieńkowskiego 6) Ordynariat Polowy w Polsce- w charakterze świadka z dnia 7 Uroczysty pochówek zidentyfi- Po Mszy św. kondukt pogrzebo- Narodowej Oddział w Szczecinie Wiadomości grudzień 2009 czerwca 1991 roku. Nie bardzo kowanych szczątków żołnierzy wy udał się na miejsce pochów- oraz Światowy Związek Żołnie- rozumiem dlaczego tak napisał, r. http://archiwum-ordynariat. BOA na szczecińskim Cmen- ku, które znajduje się w kwaterze rzy Armii Krajowej Oddział w bo publikacja miała miejsce w wp.mil.pl/pl/382_8572.html tarzu Centralnym w grudniu wojskowej. Szczecinie. 2010 r. Osobiście uważam, że 7) „Bojowy Oddział Ar- najbliżej prawdy jest materiał mii” Opracowanie: Tomasz Łukasza Łogina, który na koniec Dźwigał, Łukasz Skubisz https:// napisał: „ Przy pisaniu artykułu ipn.gov.pl/pl/archiw/archiwalia/ korzystałem z materiałów archi- archiwalia-szczecin/36044,Bojo- walnych posiadanych przez syna wy-Oddzial-Armii.html Stefana Pabisia, Zygmunta. Poza tym posiłkowałem się artykułem 8) Z archiwum IPN - Oddział zamieszczonym w „Rzeczpospo- BOA - https://www.youtube.com/ litej” (dodatek „Plus Minus”) nr watch?v=0ybr4cSr8Vk 297/4551 z 22 grudnia 1996r.”. Oczywiście bardzo dobrze czyta 9) „IPN szuka grobów żołnierzy się również artykuły dr Tomasza BOA” -Jacek Dytkowski Łabuszewskiego i Dariusza Jaro- sińskiego, na które jako pierwsze https://www.radiomaryja.pl/in- zwróciły moją uwagę. formacje/ipn-szuka-grobow-zol- nierzy-boa/ 1) „Zapomniany bohater „ - Łukasz Łogmin - https://kurek- 10) Odsłonięcie tablicy pamiąt- mazurski.pl/ kowej poświęconej pomordowa- nym żołnierzom AK, NSZ, WiN, 2) „STEFAN” – JEDEN Z „WY- BOA – Szczecin, 17 września KLĘTYCH” – artykuł dr To- 2014- https://szczecin.ipn.gov.pl/ masza Łabuszewskiego - Nu- pl9/publikacje mer 1/2012 miesięcznika „Pa- mięć.pl” 11) Z archiwum IPN - Oddzial BOA - https://www.youtube.com/ https://pamiec.pl/pa/tylko-u-nas/ watch?v=0ybr4cSr8Vk 14621,STEFANquot-JEDEN-Z- WYKLETYCHquot-artykul-dr- Tomasza-Labuszewskiego.html www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 37 Alfabetyczny spis miejscowości z Kresów Południowo -Wschodnich z roku 1939. Literki „E”„F”„G”„H”„I”oraz „J” Stanisław Żurek Litera F Felsztyn, pow. Sambor ki, Tetylkowce Litera E Fenterale, gm. Zielona, pow. Nadworna, obok Folwarki Małe, wieś i dwór, gm. Brody, pow. Falejówka, wieś, gm. Sanok, pow. Sanok Pasieczna Brody Ebenau (od 1939 r. Stodółki Nowe), wieś, gm. Falemicka Wólka, gm. Mikulicze, pow. Włodzi- Ferdynandów, folwark, gm. Ołyka, pow. Łuck, Folwarki Małe, wieś, gm. Katerburg, pow. Lubień Wielki, pow, Gródek Jagielloński, obok mierz, obok Żytanie, Nawratyn, Sielec obok Metelno, Żukowszczyzna, Radochówka Krzemieniec Stodółki, Czerlany Falemicze, wieś i folwark, gm. Mikulicze, pow. Ferdynandówka, gm. Stawczany, pow. Gródek Folwarki Nowosielskie, gm. Cieszanów, pow. Edelhof, gm. Koniuszki Siemianowskie, pow. Włodzimierz, obok Zimno, Żytanie Jagielloński, obok Bednarówka Lubaczów Rudki, obok Nowosiółki Gościnne Falisz, wieś, gm. Bratkowce, pow. Stryj, obok Fereskula, gm. Hryniawa, pow. Kosów, obok Folwarki Wielkie, wieś i dwór, gm. Brody, pow. Edwardopole, kolonia. gm. Korytnica, pow. Stańków Jabłonica Brody, obok Dytkowce Włodzimierz, obok Wrczyn, Połomiane, kol. Faliszówka, wieś, gm. Chorkówka, pow. Kro- Ferma, wieś, gm. Górniki, pow. Kowel, obok Folwarki Żydaczowskie, wieś, gm. Żydaczów, Karczunek sno Kortelisy, Chruśle pow. Żydaczów Edwardówka, folwark, gm. Strzeliska Nowe, Falkenberg (Sokołów Dobromilski), wieś, gm. Ferma, osada, gm. Kisielin, pow. Horochów Foreszczenka, gm. Żabie, pow. Kosów pow. Bóbrka, obok Duliby, Fraga Nowosiółki Dydyńskie, pow. Dobromil, obok Ferma-Tołpyżyńska, wieś, gm. Boremel, pow. Forosty, gm. Dzibułki, pow. Żółkiew, obok Żeł- Edwardówka, kolonia, gm. Werba, pow. Dubno, Truszowice, Hujsko Dubno dec, Krasiczyn obok Perekołyk, Kochanka, folwark Karolina, Falkenstein, wieś, gm. Ostrów, pow. Lwów, Fichty, osada, gm. Rymanów, pow. Sanok Foroszcza, gm. Dorożów, pow. Sambor, obok futor Pełczańskie obok Jastrzębków, Sroki, Nikonkowice, Szcze- Figura, gajówka, gm. Mokrotyn, pow. Żółkiew, Zarudzie, Majnice, Łąka Ehreufeld, przysiółek, gm. Dzibułki, pow. Żół- rzec obok Żury-Skiry, Ternów Fosze, przysiółek, gm. Wierzbiany, pow. Jawo- kiew, obok Biały Las, Błyszczywody Falkowszczyzna, kolonia, gm. Malin, pow. Figury, przysiółek, gm. Butyny, pow. Żółkiew, rów Eichhof, gm. Ostrów, pow. Lwów, obok Serdy- Dubno, obok Koryty, kol. Krasilno obok Borysy, Borowyki Fraga, wieś i dwór, gm. Podkamień, pow. Ro- ca, Szczerzec Falków, kolonia, gm. Kniahininek, pow. Łuck, Fiki, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno hatyń Einsiedel, gm. Ostrów, pow. Lwów obok Lipiany, Miłusze File, gm. Małnów, pow. Mościska, obok Czer- Frampol, gm. Frampol, pow. Biłgoraj Einsingen (Dziewięcierz Mały) gm. Potylicz, Fantazja, przysiółek, gm. Trześń, pow. Tarno- niawa Franciszkówka, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. pow. Rawa Ruska brzeg Filipa, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny, obok Łuck, obok Romanów, Emiljanów, Horodynie Eleonorówka, wieś i kolonia, gm. Grzymałów, Fariony, gm. Małnów, pow. Mościska, obok Snowidowicze, Tereszki Francuzów, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Łuck pow. Skałat File, Bąki, Sokola Filipcie, gm. Puków, pow. Rhatyń, obok Szklan- Francuzy, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Łuck, Eliaszówka-Laszówka, wieś, gm. Nowomalin, Faryny, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska, obok na Góra, Moskale, Stratyń Miasto obok Nowy Krzemieniec pow. Zdołbunów, obok Daniłówka, Bołotkowce Dachy, Małdryki Filipkowce, wieś i dwór, gm. Uście Biskupie, Frankamionka, gm. Werbkowice, pow. Zamość Elizabetpol, kolonia, gm. Werba, pow. Włodzi- Faszczówka, wieś, gm. Turówka, pow. Skałat, pow. Borszczów, obok Michałków Frankopol, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Kosto- mierz, obok Nadziejopol, Gnojno, Piński Most obok Postołówka, Łuka Mała Filipy, gm. Matyjowce, pow. Kołomyja pol, obok Budki Uścieńskie Elizarów, wieś, gm. Sokółka, pow. Horochów, Fatowce, wieś, gm. Kamionka Wielka, pow. Fiłaszowo, osada, gm. Brany, pow. Horochów Frankopol, kolonia, gm. Grzybowica, pow. obok Chołoniów Kołomyja Firlej, gm. Firlej, pow. Lubartów Włodzimierz Elżbiecin, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno, obok Fediuki, gm. Hujcze, pow. Rawa Ruska, obok Frankowszczyzna, kolonia, gm. Młynów, pow. Sady Małe Iwanasy Firlejów, miasteczko i dwór, gm. Rohatyń, pow. Rohatyń Dubno Elżbiecin, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Łuck, Fedkowce, wieś, gm. Wiśniowiec, pow. Krze- Frankówka, wieś, gm. Hoszcza, pow. Równe obok Dubiszcze, Las Liski, Błoto Retów mieniec, obok Myszkowce Firlejówka, wieś, dwór i stacja kolejowa, gm. Krasne, pow. Złoczów, obok Olszanka Mała, Franopol, osada, gm. Lubieszów, pow. Kamień Elżbietyn, folwark, gm. Biala, pow. Czortków, Fedkowskie, g. Tarnawa Niżna, pow. Turka, Skniłów Koszyrski, obok Derewek, kol. Wólka Lubie- obok Pobereże, Połowce, Jagielnia obok Borsuczyny, Tarnawa Wyżna Fiszno, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Łuck, szowska Emilin, kolonia, gm. Werba, pow. Włodzimierz Fedorcy, gm. Rychcice, pow. Drohobycz, obok obok Niemir, Jasionówka Franówka, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Łuck, Wołyński, obok Stanisławówka, Kapitulszczy- Michałowice, Dachów Fitel Lasowy, gm. Bruchnal, pow. Jaworów, obok Zapust Stary, Stanisławka, Nosaczewicze zna Fedorowiczówka, wieś, gm. Czernichowce, obok Moosberg Franusin, gm. Horodło, pow. Hrubieszów Emilin Nowy, kolonia, gm, Rożyszcze, pow. pow. Zbaraż Fiteli, przysiółek, gm. Wierzbiany, pow. Jawo- Fredropol, wieś, gm. Hermanowice, pow. Prze- Łuck, obok Liniówka, Mirosławka Fedorówka, osada, gm. Żurów, pow. Rohatyń rów, obok Chlany, Kotów, Baziuki myśl Emilin Stary, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Fedorówka (Teodorówka), wieś, gm. Buhryń, Fitków, wieś i dwór, gm. Przerośl, pow, Na- Fredrów, dwór, gm. Hoszany, pow. Rudki, obok Łuck pow. Równe, obok Glinki dworna Bieńkowa Wisznia Emiliówka, folwark, gm. Pomorzany, pow. Fedorpol, kolonia, gm. Werba, pow. Włodzi- Fiszno, futor, gm. Szczurzyn, pow. Łuck Freifeld, wieś, gm. Płazów, pow. Lubaczów Zborów,obok Trawotłoki, Hodów mierz, obok Mohilno, Mikołajówka Flaszew, kolonia, gm. Trościaniec, pow. Łuck Frenelówka, gm. Malecha, pow. Lwów, obok Emilianów, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Łuck, Fedory, gm. Kamionka Wołoska, pow. Rawa Sroki Lwowskie, Laszki Murowane obok Olszanów, Horodynie Ruska, obok Łewoczki Flehberg, wieś, gm. Kołomyja, pow. Kołomyja Frolicz, gm. Turka, pow. Turka, obok Ilnik, Za- Emilów, gm. Tłumacz, pow. Tłumacz, obok Fedziury, gm. Twierdza, pow. Mościska Flisy, gm. Laszki, pow. Jarosław Gruszka, Młynówka kopce Fehlbach, wieś, gm. Wielkie Oczy, pow. Jawo- Flisy, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Fruniłów, gm. Hołyń, pow. Kałusz, obok Kro- Emilówka, gm. Kopyczyńce, pow. Kopyczyńce rów, obok Kobylnica Ruska Florjanów, kolonia, gm. Torczyn, pow. Łuck, piwnik Emilówka, kolonia i leśniczówka, gm. Turzysk, Fejerówka, folwark, gm. Zimna Woda, pow. obok Karolinówka, Bujany, Jamki Frydrychówka, gm. Mszana, pow. Gródek Ja- pow. Kowel Lwów, obok Suchowola, Konopnica Florki, gm. Jarosław, pow. Jarosław, obok Wola gielloński Engelsberg (Angelówka), wieś, gm. Wełdzisz, Feliciental, wieś, kolonia i dwór, gm. Tucholka, Buchowska Frydrychówka, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. pow. Dolina, obok Maksymówka, Niagryn pow. Stryj, obok Annaberg Florynka, wieś, gm. Florynka, pow. Nowy Sącz Łuck, obok Zaliśce, Użowa, Cecyjówka Ernsdorf (Polanka Bóbrecka ), wieś i dwór, gm. Feliksa, folwark, gm. Dziedziłów, pow. Ka- Folusz, wieś, gm. Folusz, pow, Jasło Frynciów, gm. Jasień Górny, pow. Kosów, obok Bóbrka , pow. Bóbrka mionka Strumiłowa, obok Jakimów Folwarecka Droga, futor, gm. Uhorsk, pow. Białoberezka, Chorocowa Eugenówka, gm. Janczyn, pow. Przemyślany, Feliksów, gm. Uhanie, pow. Hrubieszów Krzemieniec obok Lisitynka, Podusilna Frysztak, miasteczko, gm. Frysztak, pow. Kro- Feliksówka, gm. Żelechów Wielki, pow. Ka- Folwark, gm. Dydiatycze, pow. Mościska, obok sno Ewelin, folwark, gm. Kamień Koszyrski, pow. mionka Strumiłowa, obok Streptów, Derewiany Wołostków, Mistycze Kamień Koszyrski Fujna Krechowska, wieś i dwór, gm. Krechów, Feliksówka, gm. Witków Nowy, pow. Radzie- Folwark (Ost Folwark), kolonia, gm. Niemowi- pow. Żółkiew, obok Pasieka, Monaster Ewelinów (Wołkownia), kolonia, gm. Malin, chów, obok Witków Stary, Suszno cze, pow. Sarny pow. Dubno, obok Koryty, Falkowszczyzna, Fulmesy, gm. Nahaczów, pow. Jaworów, obok Felizienthal (Felin), gm. Tucholka, pow. Stryj kol. Wydumki Folwarki, gm. Cieszanów, pow. Lubaczów Kochanówka, folwark Kilerówka Felowa, gm. Sanki, pow. Turka, obok Dziwcze, Ewin, kolonia, gm. Werba, pow. Włodzimierz, Folwarki, kolonia, gm. Monasterzyska, pow. Fundum, kolonia, gm. Chotiaczów, pow. Wło- Młaki Jaworowskie, Rówień obok Władysławówka, Boża Wola, Augustów Buczacz dzimierz Wołyński, obok Oranie, Łasków Felsendorf (Dąbków), wieś, gm. Lubaczów, Ewówka, gm. Janczyn, pow. Przemyślany, obok Folwarki, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska Furmany, wieś, gm. Trześń, pow. Tarnobrzeg pow. Lubaczów Podusilna, Horodów Folwarki, wieś, gm. Folwarki, pow. Złoczów, Furożyce, gm. Biała, pow. Gródek Jagielloński, Felsztyn, miasteczko, gm. Felsztyn, pow. Sam- obok Bieniów, Strutyn obok Rzeczyszczany, Haliczanów bor Folwarki Duże (Folwarki Wielkie), wieś, gm. Fusów, wieś, gm. Podberezie, pow. Horochów, Felsztyn Posada Felsztyńska, przedmieście, gm. Katerburg, pow. Krzemieniec, obok Nowosiół- obok Szpikołosy, Kniaże 1 kwietnia - strona 38 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Futolnia, przysiółek, gm. Delejów, pow. Stani- Drohobycz, obok Bujnia, Brzezina Germakówka, wieś i dwór, gm. Germakówka, wa Nowa i Stara sławów Gaje Ratyskie, gm. Załoźce, pow. Zborów pow. Borszczów, obok Krzywcze Górne, Niwra, Gładyszów, wieś i dwór, gm. Gładyszów, pow. Zalesie Futoma, wieś, gm. Błażowa, pow. Rzeszów Gaje Roztockie, osiedle miasta Załoźce, gm. Gorlice Futor, wieś, gm. Bogdanówka, pow, Skałat Załoźce, pow. Zborów Gerusy, gm. Wiszenka, pow. Gródek Jagielloń- Głazy (Steinfels), gm. Krościenko, pow. Dobro- ski, obok Jezierna Głęboka, Walldorf Futor, wieś, gm. Grzymałów, pow. Skałat, obok Gaje Smoleńskie, wieś, gm. Ponikowica, pow. mil Poznanka Hetmańska Brody Gery, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów, obok Ti- Głęboczek (Hłuboczek, Czudewski futor), kolo- steczki, Baziuki, Tyszki Futor Jezierskich, futor, gm. Dąbrowica, pow. Gaje Starobrodzkie, wieś i dwór, gm. Suchowo- nia, gm. Derażne, pow. Kostopol Sarny la, pow. Brody Gerynia, wieś i dwór, gm. Bolechów, pow. Do- Głęboczek, wieś i dwór, gm. Głęboczek, pow. lina, obok Hoszów, Tiapcze Futor Orłowskiego, kolonia, gm. Niemowicze, Gaje Suchodolskie, wieś, gm. Jasionów, pow. Borszczów, obok Oleksińce, Wysuczka pow. Sarny, obok Orłówka, Konstantynówka Brody Gędawka, gm. Mikołajów, pow. Żydaczów, Głeboczek, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck, obok obok Wola Mała, Stulsko Futor Oś, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny Gaje Wielkie, wieś, gm. Tarnopol, pow. Tarno- Zauholce, kol. Półbieda, Lipno Gęsia Wieś, przysiółek, gm. Jeżowe, pow. Ni- Futory, gm. Wielkie oczy, pow. Jaworów, obok pol Głęboczyca, kolonia, gm. Olesk, pow. Włodzi- sko Skolin, Boża Wola Gaje Wyżne, wieś i dwór, gm. Neudorf, pow. mierz, obok Świętocin, Jagodno Gęsia Wola, gm. Stubno, pow. Przemyśl Futory, gm. Oleszyce, pow. Lubaczów Drohobycz Głęboka, gajówka, gm. Pieniaki, pow. Brody, Gęsiówka, wieś, gm. Trzebowisko, pow. Rze- obok Łukawiec, Zwyżyn Futory, wieś i dwór, gm. Dzików Stary, pow. Gaje za Rudą, gm. Załoźce, pow. Zborów, obok szów Lubaczów Turczynów, Gaje Roztockie Głęboka, kolonia i folwark, gm. Jazłowiec, Giedlarowa, wieś, gm. Giedlarowa, pow. Łań- pow. Buczacz, obok Słobódka Koszyłowiecka Futory, gm. Zborów, pow, Zborów, obok Ceco- Gajewskich, futor, gm. Korzec, pow. Równe cut wa Gajowskie, gm. Grabowa, pow. Kamionka Stru- Głęboka, kolonia, gm. Potok Złoty, pow. Bu- Giedrojciówka, kolonia, gm. Antonówka nad czacz, obok Porchowa, Młynki, Ścianka Fyle, gm. Nahaczów, pow Jaworów miłowa, obok Czarnyż, Warchoły, Adamy Horyniem, pow. Sarny Gajówka k.wsi Myzowo i Sekań, gm. Siedlisz- Głęboka, futor, gm. Beresteczko, pow. Horo- cze, pow. Kowel Gigi, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów, obok chów Litera G Krywany, Poruby, Goje Gajówka, gm. Narol, pow. Lubaczów Głęboka, gm. Rodatycze, pow. Gródek Jagiel- Gilleshof, gm. Giedlarowa, pow. Łańcut loński, obok Bratkowce, Doliniany, Popiele Galówka, wieś, gm. Ławrów, pow. Turka, obok Gabrielin, gm. Chmielów, pow. Tarnobrzeg Płoskie, Mszaniec Giłetije, gm. Kamionka Wołoska, pow. Rawa Głęboka, wieś i dwór, gm. Felsztyn, pow. Sam- Gabryła, gm. Wierchomla Mała, pow. Nowy Ruska, obok Pawłyny, Załużny, Łąki bor Galicze, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów Sącz Giłyje, gm. Sianki, pow. Turka, obok Jaworskie, Głęboka, przysiółek, gm. Ottynia, pow. Tłu- Gałany, gm. Wiszenka, pow. Gródek Jagielloń- Gać, wieś i dwór, gm. Markowa, pow. Prze- Beryh macz, obok Hołosków ski, obok Wólka Kunińska worsk Girzejówka, gm. Jezierna, pow. Zborów Głęboka (Moczulce), kolonia, gm. Ołyka, pow, Gałaszówka, przysiółek, gm. Przysietnica, pow. Gaik, wieś i leśniczówka, gm. Brzeżany, pow. Łuck Brzozów Gladec, futor, gm. Górniki, pow. Kowel Brzeżany Głęboka Dolina, gm. Białobożnica, pow. Czort- Ganek, gm. Zielona, pow. Nadworna, obok Pa- Glincze, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Łuck Gaik, osada, gm. Kamionka Strumiłowa, pow. ków, obok Krzywcze, Nagleby sieczna Glinianka, wieś, gm. Krupiec, pow. Dubno, Kamionka Strumiłowa, obok Ruda Sielecka, Ja- Głęboka Dolina, futor, gm. Tesłuhów, pow. Gańczary, wieś i dwór, gm. Czyszki, pow. obok Kozin, Tarnawka zienica Polska Dubno, obok Kopań, Różewszczyzna Lwów Glinianka, wieś i dwór, gm. Ułanów, pow. Ni- Gaik, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Krze- sko Głęboka Dolina, futor, gm. Werba, pow. Dubno mieniec Garb, gm. Bolechów, pow. Dolina Gliniany, gm. Nieznanów, pow. Kamionka Stru- Głęboka Dolina, wieś, gm. Turówka, pow. Ska- Gaiki (Hajki), kolonia, gm. Boremel, pow. Dub- Garb, gm. Pnikut, pow. Mościska, obok Jatwię- miłowa, obok Czernichówka łat no gi, Knihynice Gliniany, miasto, gm. Gliniany, pow. Przemy- Głęboka Dolina, folwark, gm. Bogdanówka, Gaiki Kurpiłowieckie, osada, gm. Krupiec, Garb, gm. Stawsko, pow. Stryj ślany pow. Zborów, obok Białkowce pow. Dubno Garb, gm. Sianki, pow. Turka, obok Syhtowate, Gliniany Zamoście, przedmieście miasta Gli- Głębokie, gm. Schodnica, pow. Drohobycz Gaiki Krupieckie, kolonia, gm. Krupiec, pow. Łoskowiec niany, pow. Przemyślany Głębokie, folwark i futor, gm. Maniewicze, Dubno Garb, g. Tarnawa Niżna, pow. Turka, obok Tar- Gliniany Zastawie, przedmieście miasta Glinia- pow. Kowel, obok Ur. Podduby Gaiki Siteńskie, wieś, gm. Krupiec, pow. Dub- nawa Wyżna, Sokoliki Górskie ny, pow. Przemyślany, obok Żeniów Głębokie, osada leśna, gm. Ołyka, pow. Łuck no, obok Sitno Garb, gm. Komarniki, pow. Turka, obok Tro- Glinik Charzewski, gm. Czudec, pow. Rzeszów Głębokie, wieś i dwór, gm. Rymanów, pow. Sa- Gaj, kolonia, gm. Derażne, pow. Kostopol ścianiec Glinik Dolny, wieś i dwór, gm. Frysztak, pow. nok Gaj, gm. Mielnica, pow. Borszczów, obok Mi- Garbek, gm. Starzawa, pow. Dobromil Krosno Głębokie, wieś, gm. Lachowce, pow. Stanisła- chałówka Garbek, g. Turka, pow. Turka, obok Zakopce Glinik Górny, wieś, gm. Frysztak, pow. Krosno wów, obok Sadzawa, Chmielówka Gaj, gm. Podkamień, pow. Brody Garbki, gm. Wiszenka, pow.Gródek Jagielloń- Glinik Średni, wieś i dwór, gm. Frysztak, pow. Głodówka, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Gaj, kolonia, g. Wielick, pow. Kowel, obok ski Krosno Głogowiec, wieś, gm. Tryńcza, pow. Przeworsk Podlesie, kol. Sucha Łoza Garbki, przysiółek, gm. Rohatyń, pow. Roha- Gliniki, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów, obok Głogów, miasto i dwór, gm. Głogów, pow. Rze- Gaj, futor, gm. Kołodno Lisowszczyzna, pow. tyń, obok Zagórze Knihyniskie Bihale, Czerniawka szów Krzemieniec Garby, gm. Lipsko, pow. Lubaczów Gliniszcze, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Łuck, Głojsce, wieś i dwór, gm. Nadole, pow. Krosno Gaj, przysiółek, gm. Kańczuga, pow. Przeworsk Garby, gm. Narol, pow. Lubaczów obok Francuzy, Użowa Głowienka, wieś, gm. Miejsce Piastowe, pow. Gaj, osada, gm. Brzeżany, pow. Brzeżany, obok Garby, gm. Turka, pow. Turka Gliniszcze, futor, gm. Ludwipol, pow. Kostopol Krosno Łapszyn, Chatki Garby, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska Gliniszcze, futor, gm. Bielska Wola, pow, Sarny Głowy, futor, gm. Krymno, pow. Kowel Gaj, osiedle, gm. Chołojów, pow. Radziechów Garczek, futor, gm. Datyń, pow. Kowel Glinka, osada, gm. Uhersko, pow. Stryj, obok Głuboczanka (Hłuboczanka), kolonia, gm. Lu- Gaj Nowy (Nowy Gaj), kolonia, gm. Wielick, Garwolin, gm. Hukałowce, pow. Zborów, obok Kawsko, Wownia dwipol, pow. Kostopol pow. Kowel Harbuzów Glinki, wieś i folwark, gm. Równe, pow. Rów- Głuboczek (Hłuboczek), wieś, gm. Ludwipol, Gaj Popowa, gm. Chołojów, pow. Radziechów, Garby, gm. Lipsko, pow. Lubaczów ne, obok Teodorówka, Miatyn, Podleski pow. Kostopol obok Babicze, Budki Nieznanowskie Garby, gm. Lipsko, pow. Lubaczów Glinki, wieś, gm. Majdan Średni, pow. Nadwor- Głuchowice, wieś, gm. Czyszki, pow. Lwów, Gaj Stary (Stary Gaj), kolonia, gm. Wielick, Garby, gm. Turka, obok Zaborów na, obok Hawryłówka, Bednarówka obok Dmytrowice, Gaje, folwark Ostrów pow. Kowel Gassendorf (Uliczno Małe), wieś, gm. Stebnik, Glinki, gm. Wielkie Oczy, pow. Lubaczów Głuchowiec, wieś, gm. Krasów, pow. Lwów, Gaja, gm. Hermanowice, pow. Przemyśl pow. Drohobycz Glinna, wieś, gm. Płaucza Mała, pow. Brzeżany obok Drapaki, Sucha Dolina, Trościaniec Gajdy, gm. Radawa, pow. Jarosław Gaszina, gm Płaucza Mała, pow. Brzeżany Glinna, wieś i dwór, gm. Nawarja, pow. Lwów, Głuchów, gm. Szutowa, pow. Jaworów, obok Gaje, gm. Stubno, pow. Przemyśl Gawareczyzna, osada, gm. Biały Kamień, pow. obok Polanka, Wyderka, Wolica, Pustomyty Lubienie Gaje (Haje), futor, gm. Krupiec, pow. Dubno Złoczów, obok Hucisko Oleskie Glinna, gm. Błażów, pow. Sambor, obok Łuka- Głuchów, wieś i dwór, gm. Kosina, pow. Łańcut Gaje, gm. Pieniaki, pow. Brody, obok Zwyżyn, Gawliki, osada, gm. Dobrotwór, pow. Kamion- wica, Manasterzec, Łopuszna, Uroż Głuchów, wieś, gm. Krystynopol, pow. Sokal, Gaje Malenieckie ka Strumiłowa Glinne, leśniczówka, gm. Bereźne, pow. Kosto- obok Waniów, Ostrów Gaje, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Krze- Gawonówka, gm. Świlcza, pow. Rzeszów pol, obok Rudnia Łęczyńska Głuchy, wieś, gm. Krymno, pow. Kowel, obok mieniec Gawrosz, przysiółek, gm. Krzywcze, pow. Prze- Glinne, wieś i dwór, gm. Lesko, pow. Lesko Czapownik, Zamszany Gaje, wieś i dwór, gm. Czyszki, pow. Lwów myśl Glinne, kolonia, gm. Kołki, pow. Łuck, obok Głusza, folwark, gm. Lubieszów, pow. kamień Gaje Baryskie, gm. Barysz, pow. Buczacz, obok Gazdary, przysiółek, sołectwo Zubowmosty, Łysa Góra, kol. Berezyna, Żurawicze Koszyrski Czemierowa, Zaburzec gm. Kamionka Strumiłowa, Glinne, wieś, gm. Dorożów, pow. Sambor, obok Głuszków, wieś i dwór, gm. Czerniatyn, pow. Gaje Dubieńskie, gm. Jasieniów, pow. Brody, Gądka, przysiółek, gm. Raniżów, pow. Kolbu- folwark Moszyńska Dolina, Turzów, Sołtyska Horodenka obok Dubie szowa Góra, Byków, Kotyczki Głuszków (Hłużkowo), kolonia, gm. Ludwipol, Gaje Dytkowieckie, wieś, gm. Suchowola, pow. Gąsienice, gm. Odrzykoń, pow. Krosno Glinnik Zaborowski, gm. Czudec, pow. Rze- pow. Kostopol Brody Gbiska, wieś i dwór, gm. Strzyżów,pow. Rze- szów Głuszyca, wieś, gm. Lubikowicze, pow. Sarny, Gaje Iwańskie, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno szów Glińczuki (Hlińczuki), futor, gm. Kołodno, obok Strzelsk, Luchcze Gaje Lewiatyńskie, wieś, gm. Radziwiłłów, Gdeszyce, wieś i dwór, gm. Miżyniec, pow. pow. Krzemieniec Gnida, futor, gm. Radziwiłłów, pow. Dubno pow, Dubno Przemyśl Glińsk Czeski, wieś i folwark, gm. Dziatkiewi- Gniewczyna Łańcucka, wieś, gm. Tryńcza, Gaje Malenickie, gm. Pieniaki, pow, Brody, Gdyczyna, wieś, dwór i folwark, gm. Nozdrzec, cze, pow. Równe, obok Podhorce (Piatyhoce), pow. Przeworsk obok Zwyżyn, Międzygóry pow. Brzozów Ulbarów, Podcurków Gniewczyna Tryniecka, wieś i dwór, gm. Tryń- Gaje Małe, futor, gm. Radziwiłłów, pow. Dubno Gelsendorf, wieś, gm. Daszawa, pow. Stryj, Glińsk Włościański, wieś i kolonia, gm. Dziat- cza, pow. Przeworsk Gaje Morozowskie, futor, gm. Radziwiłłów, obok Komarów, Oleksice kiewicze, pow. Równe Gniewoszówka, gm. Jasionów, pow. Brody pow. Dubno Geregi, gm. Wielkie Oczy, pow. Jaworów, obok Glińsko, wieś i dwór, gm. Wola Wysocka, pow. Gniezdyczyno (Hniezdyczno), wieś, gm. Olik- Gaje Niżne, wieś i dwór, gm. Neudorf, pow. Szczeble, Skolin Żółkiew, obok Lipniki, Czeremuszna, Skwarza- siniec Stary, pow. Krzemieniec, obok Świniu- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 39 chy, Kobyla pow. Zdołbunów pow. Włodzimierz Gradje, futor, gm. Kołki, pow, Łuck Gnidawa, wieś, gm. Kołodno, pow. Krzemie- Góra Kamienna, wieś, gm. Buderaż, pow. Zdoł- Grabina, osada, gm. gm. Werba, pow. Włodzi- Gradysk (Hradysk), wieś i futor, gm. Maniewi- niec bunów, obok Majdańska Huta, Piaseczna mierz, obok Bielin cze, pow. Kowel, obok Ur. Zabieniec Gnilak, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck Góra Pańkowa, kolonia, gm. Werba, pow. Dub- Grabina, gm. Sokołówka, pow. Złoczów, obok Grafski Kureń, futor, gm. Stepań, pow. Kosto- Gniła, gm. Świrz, pow. Przemyślany no Ryzany pol, obok Ur. Sucha Porosta, Ur. Czarne Łozy Gniła Łoza, futor, gm. Poczajów, pow. Krze- Góra Wereszczyńskich (Zielony Dąb), kolonia, Grabinka, kolonia i leśniczówka, gm. Silno, Grajówka, wieś, gm. Korytnica, pow. Włodzi- mieniec gm. Buderaż, pow. Zdołbunów pow. Łuck mierz Wołyński, obok Cegielnia, Matcze Gniłowody, wieś, gm. Wiśniowczyk, pow, Pod- Górka, gm. Domaradz, pow. Brzozów Grabiska, gm. Błudniki, pow. Stanisławów Granatów, kolonia, gm. Chorów, pow. Horo- hajce, obok Kotuzów, Mądzelówka Górka, kolonia, gm. Kniahininek, pow. Łuck, Grabkowce, wieś, gm. Zborów, pow. Zborów, chów Gnojki, gm. Kisorycze, pow. Sarny, obok Ro- obok Zaborol, Krasne obok Młynowce Granica, przysiółek, gm. Białogóra, pow. Gró- kitno Górka, przysiółek, gm. Jarocin, pow. Nisko Grabnik, dwór, gm. Felsztyn, pow. Sambr, obok dek Jagielloński, obok Kamienogród, Rzeczy- czany Gnojnice, wieś i dwór, gm. Gnojnice, pow. Ja- Górka, folwark, gm. Równe, pow. Równe Humieniec Granica, gajówka, gm. Janów, pow. Gródek Ja- worów, obok Kopań, Krakowiec Górka, gm. Trzebowisko, pow. Rzeszów Grabniki, folwark, gm. Sokolniki, pow. Lwów, obok Wołków, Kuhajów gielloński, obok Lelechówka Gnojno, gm. Bruchnal, pow. Jaworów Górka Olszańska, kolonia, gm. Kniahininek, Granica, osada młyńska, pow. Uhorsk, pow. Gnojno, wieś, kolonia i folwark, gm. Werba, pow. Łuck, obok Iwańcze Stare, Olszany Grabowa, wieś, gm. Grabowa, pow. Kamionka Strumiłowa, obok Wodaje, Sobaszki Krzemieniec, obok Ludwiszcze, Sosnówka pow. Włodzimierz Wołyński, obok Mohilno, Górka Połonka, wieś i folwark, gm. Połonka, Granica, gm. Rozłucz, pow. Turka, obok Szu- Ludmiłpol pow. Łuck, obok Ozdów, Połonka Grabowa, przysiółek wsi Żuratyn, gm. Busk, pow. Kamionka Strumiłowa miacz, Jawora Goczałkowice, przysiółek, gm. Trześń, pow. Górki, wieś, gm. Brzozów, pow. Brzozów Tarnobrzeg Grabowa Niwa, gm. Deraźne, pow. Kostopol, Granica, osada, gm. Buderaż, pow. Zdołbunów Górki, wieś i dwór, gm. Grabownica Starzeń- obok Smolijów, kol. Perełysianka Granica, gm. Dzibułki, pow. Żółkiew, obok Godowa, wieś i dwór, gm. Strzyżów, pow. Rze- ska, pow. Brzozów szów Grabowce, przysiółek sołectwa Piłatkowce, gm. Teodorshof, Wola Żółtaniecka Górki, wieś, gm. Niesuchojeże, pow. Kowel Godowicze (Hodowicze), wieś, gm. Maciejów, Jezierzany, pow. Borszczów Granica, gm. Dukla, pow. Krosno Górki, przysiółek, gm. Potylicz, pow. Rawa Ru- pow. Kowel Grabowiec, wieś, gm. Boremel, pow. Dubno Granice, gm. Korczyna, pow. Krosno ska Gody, wieś, gm. Kołomyja, pow. Kołomyja, Grabowiec, kolonia, gm. Młynów, pow. Dubno Graniczna, kolonia, gm. Równe, pow. Równe Górna, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Kostopol obok Dobrowódka, Kamionka Mała Grabowiec, wieś, gm. Radymno, pow. Jarosław Graniczny, gm. Orzechowa, pow. Przemyśl Górna Płosina, gm. Domaradz, pow. Brzozów Gogołów, wieś i dwór, gm. Frysztak, pow. Kro- Grabowiec, folwark, gm. Podberezie, pow. Ho- Granne (Hranne), kolonia i futor, gm. Ludwi- Górne, wieś, gm. Antonówka nad Horyniem, sno rochów pol, pow. Kostopol pow. Sarny Gojanów, przysiółek, gm. Stany, pow. Nisko Grabowiec, kolonia, gm. Torczyn, pow. Łuck Granówka, wieś, gm. Krupiec, pow. Dubno Górne, kolonia, gm. Włodzimierzec, pow. Sarny Goje, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów, obok Po- Grabowiec, wieś i dwór, gm. Starunia, pow. Na- Grąziowa, wieś, gm. Wojtkowa, pow. Dobromil ruby, Krywany Górne, wieś, gm. Dąbrowica, pow. Sarny dworna, obok Cucyłów Grąziowa, wieś, gm. Łomna, pow. Turka, obok Górniki, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno Golce, wieś, gm. Jarocin, pow. Nisko Grabowiec, przysiółek, gm. Kłodno Wielkie, Mszaniec, Babina Górniki, wieś, gm. Górniki, pow. Kowel Golcowa, wieś, gm. Domaradz, pow. Brzozów pow. Żółkiew, obok Dzibułki. Wychopki Gregorowicze (Hryhorowicze), wieś i majątek, Golcówka, gm. Strzyżów, pow. Rzeszów Górno (Hurno, Górne, Konstantynopol), wieś, Grabowiec, wieś i dwór, gm. Baworów, pow. gm. Czaruków, pow. Łuck gm. Powursk, pow. Kowel Goleszów, gm. Jasionów, pow. Brody Tarnopol, obok Zaścianka, Smolanka Gregorówka (Grzegorzówka, Hryhorówka) k. Górny, folwark, gm. Gliniany, pow. Przemyśla- Goła Niwka, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny, Grabowiec, osada, gm. Jezierzany, pow. Borsz- Iwańczyc, kolonia, gm Kniahininek, pow, Łuck ny, obok Bałuczyn obok Ostki, Czeczycha czów, obok Piłatkowce Gremiackich (Hremiackich), futory, gm. Cho- Górny Czerteż, gm. Bolechów, pow. Dolina, Gołogórki, wieś, gm. Gołogóry, pow. Złoczów Grabowiec Skolski, wieś i dwór, gm. Sławsko, rów, pow. Zdołbunów obok Tarnawa pow. Stryj, obok Pszaniec Gołogóry, miasteczko i dwór, gm. Gołogóry, Gremiacze (Hremiacze), wieś, gm. Chorów, Górny Koniec, gm. Wysocko Wyżne, pow. Tur- pow. Złoczów Grabowiec Stryjski, wieś i dwór, gm. Grabo- pow. Zdołbunów ka, obok Burczaki, Garb wiec Stryjski, pow, Stryj, obok Duliby, Zawa- Gołomicze (Hodomicze), wieś, gm. Trościa- Gregulenka, gm. Berezów Średni, pow. Koło- Górny Zworzec, gm. Komarniki, pow. Turka, dów niec, pow. Łuck myja obok Kowalówki Grabownica Sozańska, wieś i dwór, gm. Nowe Gołuchowski, gm. Skała, pow, Borszczów Greniuchy, przysiółek, gm. Kłodno Wielkie, Góry, gm. Brzyski, pow. Jasło Miasto, pow. Dobromil, obok Przedzielnica, pow. Żółkiew, obok Dalnicz Goły Bór, folwark, gm. Werba, pow. Włodzi- Góry, osada, gm. Dederkały Wielkie, pow. Hubice, Grodzisko mierz Wołyński Grębów, wieś i dwór, gm. Grębów, pow. Tar- Krzemieniec Grabownica Starzeńska, wieś i dwór, gm. Gra- nobrzeg Goły Koniec, przysiółek, gm. Dunajów, pow. Góry, osada, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska bownica Starzeńska, pow. Brzozów Przemyślany, obok Ciemierzyńce Grobelka, gm. Suchowola, pow. Brody, obok Góry, osada, gm. Dzibułki, pow. Żółkiew Grabowo, wieś, gm. Pulemiec, pow. Luboml Czernica, Nakwasza Gontowa, wieś, gm. Załośce, pow. Zborów Góry Bukowskie, gm. Bukowa, pow. Jasło Grabowskie, dwór, gm. Klewań, pow. Równe, Grobelka, gajówka, gm. Łozina, pow. Gródek Gonczarówka, przysiółek i kolonia, gm. obok Grabów, Broniki Jagielloński, obok Stawki Uścieczko, pow. Zaleszczyki Góry Małe, gm. Łozina, pow. Gródek Jagielloń- ski Grabów, wieś, gm. Spas, pow. Dolina, obok Ło- Grobelka, gm. Mikulińce, pow. Tarnopol, obok Gończarówka, osada, gm. Tłumacz, pow. Tłu- pianka Myszkowice macz Góry Stryjowieckie, gm. Maksymówka, pow. Zbaraż, obok Hulaj Pole, Kujdańce Grabów, wieś i folwark, gm. Niesuchojeże, Grobelki, kolonia, gm. Werba, pow. Włodzi- Gończy Bród, wieś, folwark, gajówka, gm. Ho- pow. Kowel, obok Serechowicze mierz łoby, pow. Kowel Góry Wielkie, gm. Łozina, pow. Gródek Jagiel- loński Grabów, wieś i folwark, gm. Pulmo, pow. Lu- Grobelki, kolonia, gm. Ołyka, pow. Łuck, obok Gorajce, gm. Lipsko, pow. Lubaczów, obok boml, obok Wołczyny, Adamczuki Baszłyki, Dubiszcze Huta Stara Górzanka, wieś i folwark, gm. Wołkowyja, pow. Lesko Grabów, wieś i futor, gm. Klewań, pow. Równe, Grobelki, futor, gm. Buhryń, pow. Równe, obok Gorajec, wieś i dwór, gm. Płazów, pow. Luba- obok Orzew, Broniki Podleski, Ilin czów, obok Żuków, Oseredek, Chotylub Grab, wieś, gm. Grab, pow. Jasło Grabów (Grabowo), futor, gm. Szack, pow. Lu- Grobiska, przysiółek, gm. Błudniki, pow. Sta- Gorajec, gm. Cieszanów, pow. Lubaczów Grab, futor, gm. Datyń, pow. Kowel boml, obok Wielkie Błoto, Położewo nisławów Goralewskiego, kolonia, sołectwo Berbeka, gm. Grab, futor, gm. Sosyczno, pow. Kamień Ko- Grabówka, wieś i dwór, gm. Grabownica Sta- Grobla, przysiółek, gm. Białogóra, pow. Gródek Nieznanów, pow. Kamionka Strumiłowa szyrski, obok Majdan rzeńska, pow. Brzozów Jagielloński Gorgule, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno Grabina, wieś, gm. Żmigród Nowy, pow, Jasło Grabówka, gm. Dydnia, pow. Brzozów Grobla, gm. Twierdza, pow. Mościska Gorliczyna, wieś i dwór, gm. Przeworsk, pow. Grabina, gm. Jarocin, pow. Nisko Grabówka, wieś i dwór, gm. Nowica, pow. Ka- Grobla, przysiółek, gm. Mikulińce, pow. Tarno- Przeworsk Grabczyny, gm. Radomyśl, pow. Tarnobrzeg łusz, obok Uhrynów Średni pol Gorzelnia, futor, gm. Deraźne, pow. Kostopol Grabek, gm. Monasterzyska, pow. Buczacz, Grabówka, kolonia, gm. Pulemiec, pow. Lu- Grobla, gm. Mikołajów, pow. Żydaczów, obok obok Niskołyzy Gorzelnia, przysiółek, gm. Dunajów, pow. Prze- boml Drohowyże, myślany, obok Kuternogi, Demydy Grabicz, wieś i dwór, gm. Ottynia, pow. Tłu- Grabówka, wieś, gm. Uhorsk, pow. Krzemie- Grobla Nowa, folwark, gm. Werba, pow. Dubno Gorzyce, leśniczówka, gm. Zabłocie, pow. Ko- macz niec Groble, wieś, gm. Jeżowe, pow. Nisko wel Grabina, gm. Szkło, pow. Jaworów, obok Hry- Grabówka, wieś, gm. Krzemieniec, pow. Krze- Grochowce, wieś i folwark, gm. Hermanowice, Gorzyce, wieś, gm. Tryńcza, pow. Przeworsk cany, Gnojno mieniec, obok Jaszuki, Boniawka pow. Przemyśl Gorzyce, wieś, gm. Trześń, pow. Tarnobrzeg Grabina, osada, gm. Dobrotwór, pow. Kamion- Grabówno, osada, gm. Podzwierzyniec, pow. Grochowiaki, przysiółek, gm. Baranow, pow. ka Strumiłowa Rudki, obok Monasterzec Gościniec, gm. Rozdół, pow. Żydaczów, obok Tarnobrzeg Rudniki, Piaseczna Grabina, futor, gm. Bereźce, pow. Krzemieniec Grabrna, kolonia, gm. Olesk, pow. Włodzimierz Grochowiska, wieś, gm. Huszcza, pow, Luboml Góra, gm. Lisznia, gm. Drohobycz, obok Unia- Grabina, kolonia, gm. Kołki, pow. Łuck Wołyński Grochy, gm. Jarosław, pow. Jarosław tycze Grabina, gm. Ohladów, pow. Radziechów Graby, wieś, gm. Poczajów Nowy, pow. Krze- Grochy, gm. Płazow, pow. Lubaczów Góra, gm. Neudorf, pow. Drohobycz, obok Gaje Grabina, kolonia, gm. Dziatkiewicze, pow. mieniec Niżne Równe, obok Ulbarów Graby, przysiółek, gm. Jarocin, pow. Nisko Grodeczna, gm. Strzyżów, pow. Rzeszów Góra, wieś i dwór, gm. Bełz, pow. Sokal Grabina, wieś i leśniczówka, gm. Antonówka Graby, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny Grodowice, wieś i dwór, gm. Bąkowice, pow. Dobromil Góra, przysiółek, gm. Wierzbiany, pow. Jawo- nad Horyniem, pow, Sarny, obok kol. Setkówka Grad Czeski, osada, gm. Buderaż, pow. Zdoł- rów Grabina, przysiółek, gm. Chmielów, pow. Tar- bunów Grodzisko, wieś, gm. Nowe Miasto, pow. Do- bromil Góra, gm. Pniewo, pow. Kamień Koszyrski, nobrzeg Grada (Hrada), kolonia, gm. Silno, pow. Łuck Grodzisko Dolne, wieś i dwór, gm. Grodzisko obok Nowe Czerniszcze Grabina, kolonia, gm. Olesk, pow. Włodzimierz Grada (Hrada), futor, gm. Stepań, pow. Kosto- Dolne, pow. Łańcut Góra, część wsi Domaradz, gm. Domaradz, Grabina, osada, gm. Chotiaczów, pow. Włodzi- pol Grodzisko Górne, gm. Grodzisko Dolne, pow. pow. Brzozów mierz Grada Mosurska, kolonia, gm. Korytnica, pow. Łańcut Góra Jasionowa, leśniczówka, gm. Buderaż, Grabina, kolonia i leśniczówka, gm. Poryck, Włodzimierz Gromosz, osada i futor, gm. Kisielin, pow. Ho- 1 kwietnia - strona 40 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl rochów Grzyby, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska Kolbuszowa ska, obok Dołhomościska Gromosz (Hromusz), kolonia, gm. Szczurzyn, Grzymałów, miasteczko i dwór, gm. Grzyma- Hadyńkowce, wieś i dwór, gm. Kopyczyńce, Hanczarka, kolonia, gm. Połonka, pow. Łuck pow. Łuck łów, pow. Skałat pow. Kopyczyńce Handryhory, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Grozów (Hrozów), wieś, gm. Chorów, pow. Grzymałów, leśniczówka, gm. Krasne, pow. Hajczyna, kolonia, gm. Chorów, pow. Horo- Handzlówka, wieś, gm. Łańcut, pow. Łańcut Zdołbunów Skalat chów Handżaba, wieś, gm. Werba, pow. Włodzimierz, Gródek (Horodek), miasteczko i wieś, gm. Ma- Grzymałówka, wieś, gm. Leszniów, pow. Brody Hajdajka, gm. nieznana, pow. Trembowla obok Ostrówek, Poniczów, Kohilno niewicze, pow. Kowel Gubienia Góra, gm. Kamionka Strumiłowa, Hajduczki, gm. Bruckenthal, pow. Rawa Ruska Haniów, folwark, gm. Matyjowce, pow. Koło- Gródek, wieś i folwark, gm. Czaruków, pow. pow. Kamionka Strumiłowa Haje, gm. Krupiec, pow. Dubno myja Łuck Gucin, kolonia, gm. Grzybowica, pow. Włodzi- Hajenka, kolonia, gm. Czaruków, pow. Łuck Hanowce, wieś, gm. Bołszowce, pow. Rohatyń, Gródek, wieś, folwark i leśniczówka, gm. Rów- mierz Hajki (Gajki), kolonia, gm. Młynów, pow. Dub- obok Kurypów, Pukasowce, Popławniki ne, pow. Równe Gucmany, futor, gm. Tesłuhów, pow. Dubno no Hanowce, wieś, gm. Ruda, pow. Żydaczów Gródek, miasteczko i dwór, gm. Kasperowce, Guliszna, gm. Barysz, pow. Buczacz Hajki, gm. Boremel, pow. Dubno pow. Zaleszczyki Hanówka, folwark, gm. Tartaków, pow. Sokal, Gumiany, gm. Lipnica Dolna, pow. Jasło Hajki, gm. Krupiec, pow. Dubno obok Gruszków, Łuczyce Gródek Jagielloński, miasto, gm. Gródek Ja- Guniaki, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Hajki, kolonia i wieś, gm. Werba, pow. Włodzi- gielloński, pow. Gródek Jagielloński Hanunin, wieś i dwór, gm. Radziechów, pow. Gurowszczyzna, gm. Lubień Wielki, pow. Gró- mierz Radziechów, obok futor Huszczak Gródek Jagielloński Czerlańskie, przedmieście dek Jagielloński Hajok, futor, gm. Podberezie, pow. Horochów miasta Gródek Jagielloński Hanusiowina, gm. Rozłucz, pow. Turka, obok Gurów Duży, kolonia, gm. Grzybowica, pow. Hajsin, futor i leśniczówka, gm. Silno, pow. Jasienica Zamkowa Grodek Jagieloński Lwowskie, przedmieście Włodzimierz Łuck miasta Gródek Jagielloński Hanuszowce, wieś i dwór, gm. Jezupol, pow. Gurów Mały, kolonia. gm. Grzybowica, pow. Hajworonka, wieś, gm. Wiśniowczyk, pow. Stanisławów, obok Pobereże, Marjampol Gródek Jagielloński Vorderberg, przedmieście Włodzimierz Podhajce, obok Burkanów miasta Gródek Jagielloński Hanuszów, gm. Piwniczna, pow. Nowy Sącz Gustawów, kolonia, gm. Werba, pow. Włodzi- Hajworony, gm. Chołojów, pow. Radziechów Gródek Nowy, folwark, gm. Maniewicze, pow. Hańczarów, osada, gm. Bóbrka, pow. Bóbrka, mierz Kowel Halczaki, gm. Twierdza, pow. Mościska obok Łany, Sarniki Gusztyn, wieś i dwór, gm. Gusztyn, pow. Borsz- Grud, futor, gm. Miedzyrzecz, pow. Równe Halczyna Dolina, folwark, gm. Olejów, pow. Hańczarów, wieś i dwór, gm. Obertyn, pow. Ho- czów Zborów, obok Beremowce, Bzowica rodenka, obok Jakóbówka Grudy, przysiółek, gm. Jeżowe, pow. Nisko Gusztynek, wieś i dwór, gm. Turylcze, pow. Halica (Halicz), kolonia, gm. Kisorycze, pow. Hańczowa, wieś, gm. Hańczowa, pow. Gorlice Grudy, kolonia, gm. Tuczyn, pow. Równe Borszczów Sarny Hańkowce, wieś i dwór, gm. Zadubrowce, pow. Grudyca, leśniczówka, gm. Rafałówka, pow. Guzdy, gm. Pomorzany, pow. Zborów Halicka, gm. Podzwierzyniec, pow. Rudki, Śniatyń, obok Albinówka Sarny Gwizdów, wieś i dwór, gm. Giedlarowa, pow. obok Horożanna Wielka, Tatarynów Hańkowce, wieś i dwór, gm. Pnikut, pow. Mo- Grudza, przysiółek, gm. Radomyśl, pow. Tar- Łańcut Halicka Brama, gm. Bednarów, pow. Stanisła- ściska, obok Pakość, Buchowice nobrzeg Gwozdów, futor, gm. Olesk, pow. Włodzimierz wów Harachi, m. Krechów, pow. Żółkiew, obok Hor- Grund, gm. Trzebowisko, pow. Rzeszów Wołyński Halicz, wieś, gm. Podhajce, pow. Podhajce bowica, Fujna Grunek, gm. Jaremcze, pow. Nadworna Gwozdów, wieś, gm. Korzec, pow. Równe Halicz, miasto, gm. Halicz, pow. Stanisławów Horaj, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska, obok Grunfeldówka, kolonia, gm. Brzeziny, pow. Semaki, Lipnik Gwoździanka, wieś, gm. Niebylec, pow. Rze- Haliczanów, wieś, gm. Białogóra, pow. Gródek Brzeziny szów Jagielloński, obok Burgthal Horaj, gm. Mokrotyn, pow. Żółkiew, obok Gliń- Grusza, kolonia, gm. Bereźne, pow, Kostopol sko, Skwarzawa Stara Gwoździec, gm. Przerośl, pow. Nadworna Haliczany, wieś i folwark, gm. Brany, pow. Ho- Grusze, gm. Obertyn, pow. Horodenka Gwoździec, wieś, gm. Stany, pow. Nisko rochów, obok Kupowalce, Zboryszów Stary Horajec, gm. Nawarja, pow. Lwów Gruszka, gm. Winograd, pow. Kołomyja Gwoździec, wieś, gm. Rozłucz, pow. Turka Haliga, pow. Dubiecko, pow. Przemyśl Harajmówka, wieś i dwa folwarki, gm. Silno, pow. Łuck, obok Czernyż, Ur. Zgruski Bród Gruszka, folwark, gm. Stojanów, pow. Radzie- Gwożdziec Mały, wieś i dwór, gm. Gwoździec Halina, osiedle, gm. Świrz, pow. Przemyślany chów Harasymów, wieś i dwór, gm. Nieźwiska, pow. Miasto, pow. Kołomyja Halinowola, wieś, gm. Hołowno, pow. Luboml, Horodenka, obok Łuka, Woronów Gruszka, wieś, gm. Chocimierz, pow. Tłumacz Gwoździec Miasto, miasto i dwór, gm. Gwoź- obok Stara Huta Harasymy, gm. Kamionka Wołoska, pow, Rawa Gruszka, kolonia, gm. Podzameczek, pow. Bu- dziec Miasto, pow. Kołomyja Halinówka, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck, Ruska, obok Dobrotije, Struki czacz Gwoździec Stary, wieś i dwór, gm. Gwoździec obok Chołoniewicze Harazdża, kolonia i wieś, gm. Poddębce, pow. Gruszka Kameralna, gm. Lubycza Królewska, Miasto, pow. Kołomyja Hallerczyn, kolonia, gm. Ponikowica, pow. Łuck, obok Marjanówka, kol. Brzezina, kol. pow. Rawa Ruska Gwoździecka, kolonia, gm. Gwoździec Miasto, Brody Cezaryn Gruszka Lubycka, przysiółek, gm. Lubycza pow. Kołomyja Hallerowo, osada wojskowa, gm. Tuczyn, pow. Harbuzów, wieś i dwór, gm. Hukałowce, pow. Królewska, pow. Rawa Ruska Gwoźnica Dolna, wieś, gm. Niebylec, pow. Równe Zborów, obok Manajów, Perepelniki, Łopusza- Gruszka Mała, przysiółek, gm. Kamionka Stru- Rzeszów Hallerówka, osada wojskowa, gm. Równe, pow. ny, Trościeniec miłowa, pow. Kamionka Strumiłowa Gwoźnica Górna, wieś, gm. Niebylec, pow. Równe Harklowa, wieś, gm. Harklowa, pow. Jasło Gruszka Wielka, przysiółek, gm. Kamionka Rzeszów Hałabów, gm. nieznana, pow. Jasło, obok Desz- Harłamy, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Strumiłowa, pow. Kamionka Strumiłowa nica Krzemieniec Gruszów, wieś, gm. Rybotycze, pow. Dobromil Litera H Hałacze, przysiółek, gm. Wola Wysoka, pow. Harta, wieś i dwór, gm. Dynów, pow. Brzozów Gruszów, kolonia, gm. Parchacz, pow. Sokal Żółkiew Hartfeld (od 1939 r. Turczyn), wieś, gm. Biało- Gruszów, wieś i folwark, gm. Poryck, pow. Hałanie, osada, gm. Wróblaczyn, pow. Rawa Habkowce, wieś i dwór, gm. Cisna, pow. Lesko góra, pow. Gródek Jagielloński Włodzimierz Ruska, obok Miasteczko, Horyniec, Sopot Mały Hablibiec, sołectwo Ruda Sielecka, gm. Ka- Harusza, wieś, gm. Turzysk, pow. Kowel, obok Gruszówka, wieś i kolonia, gm. Lubitów, pow. Hałańszczyzna, gm. Lisie Jamy, pow. Luba- mionka Strumiłowa, pow. Kamionka Strumiło- Wólka Kluska Kowel wa czów, obok Sucholas, Sieniawka Haszczowanie, gm. nieznana, pow. Stryj Gruszwica, kolonia, gm. Kołki, pow. Łuck Habudy, osada, gm. Jarocin, pow. Nisko Hałasy, gm. Kamionka Wołoska, pow. Rawa Hat’ (Hać), wieś i majątek, gm. Torczyn, pow. Gruziatyn (Hruziatyn), osada wojskowa, gm. Ruska, obok Lasowi, Mazury, Szkolary Habuniec, przysiółek, gm. Kamionka Strumi- Łuck Trościaniec, pow. Łuck łowa, pow. Kamionka Strumiłowa, obok Ruda Hałasy, gm. Poczajów, pow. Krzemieniec Hatki, kolonia, gm. Trościeniec, pow. Łuck, Grybów, gm. Grybów, pow. Nowy Sącz Sielecka Haławiny, gm. Husaków, pow. Mościska, obok obok Susk Grycale, gm. Kamionka Wołoska, pow. Rawa Hacia, gm. Górniki, pow. Kowel, obok Staro- Botanówka, Bolanowice Hatowice, wieś i dwór, gm. Chrobrów, pow. So- Ruska ścin Hałe, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horochów, kal, obok Bojanice Grygorowicze, wieś i folwark, gm. Czaruków, Hacia, futor, gm. Podberezie, pow. Horochów obok kol. Ozereszczyn, Zaturce Hawczyce, wieś, pow. Kiwerce, pow. Łuck, pow. Łuck Hałe Bołoto, gm. Datyń, pow. Kowel Hacki, gm. Siedliszcze, pow. Kowel obok Sikirycze, kol. Korma Grzegorówka (Hrehorówka), kolonia, gm. Si- Hałuszczyńce, wieś i dwór, gm. Kołodziejówka, Haczan (Kaczan), kolonia, gm. Międzyrzecz, Hawłowice, wieś i dwór, gm. Pruchnik, pow. jańce, pow. Zdołbunów pow. Skałat pow. Równe, obok Milatyn, Wołkoszów Jarosław, obok Czudowice, Tyniowice Grzegorzówka, kolonia, gm. Kniahininek, pow. Hały, kolonia, gm. Rafałówka, pow. Sarny Haczki, gm. Nowica, pow. Kałusz, obok Lan- Hawłowice Dolne, folwark, gm. Pruchnik, pow. Łuck destreu Hały, kolonia i leśniczówka, gm. Antonówka Jarosław Grzegorzówka, wieś, gm. Hyżne, pow. Rzeszów nad Horyniem, pow. Sarny Haczów, wieś i dwór, gm. Haczów, pow. Brzo- Hawłowice Górne, folwark, gm. Pruchnik, pow. Grześ, gm. Kotłów, pow. Złoczów zów Hały, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horochów Jarosław Grzęda, wieś i dwór, gm. Malechów, pow. Haczyszcze, gm. Sławsko, pow. Stryj, obok Ró- Hałycze, gm. Luboml, pow. Luboml, obok Za- Hawrylak, wieś i dwór, gm. Obertyn, pow. Ho- Lwów żanka Niżna pole rodenka Grzęda, gm. Hujcze, pow. Rawa Ruska Haczyszcze, gm. Lubitów, gm. Kowel Hamarnia, gm. Aleksandria, pow. Równe Hawryłówka, wieś i dwór, gm. Majdan Średni, Grzęska, wieś, gm. Przeworsk, pow. Przeworsk Hać, wieś i folwark, gm. Torczyn, pow. Łuck, Hamarnia, gm. Halicz, pow. Stanisławów pow. Nadworna, obok Worona, Paryszcze Grzybowa, wieś, gm. Łanowce, pow. Krzemie- obok Białostok, Ternki Hamernia, gm. Oleszyce, pow. Lubaczów Hawryłówka, folwark, gm. Wielka Głusza, pow. niec Hać, uroczysko i tartak, gm. Dąbrowica, pow. Hamery, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec Kamień Koszyrski Sarny, obok Moczuliszcze, Ur. Kowalicha Grzybowica, wieś i folwark, gm. Grzybowica, Hamulec, gm. Malechów, pow. Lwów Hawryły, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec pow. Włodzimierz Hać, futor, gm. Soszyczno, pow. Kamień Ko- Hanaczów, wieś i dwór, gm. Pohorylce, pow. Hawryły, osada, gm. Nisko, pow. Nisko szyrski Grzybowice, kolonia, gm. Malechów, pow, Przemyślany Helena, osada, gm. Pnikut, gm. Mościska Lwów Hadle Kańczuckie, wieś, gm. Manaster, pow. Hanaczówka, wieś i dwór, gm. Pohorylce, pow. Helenin, folwark, gm. Tesłuhów, pow. Dubno Grzybowice Małe, wieś, gm. Malechów, pow. Przeworsk Przemyślany Helenin, wieś, gm. Borowno, pow. Kamień Ko- Lwów Hadle Szklarskie, wieś, gm. Hyżne, pow. Rze- Hanaki, gajówka, gm. Wiszenka, pow. Gródek szyrski, obok Ur. Doliwa Grzybowice Wielkie, wieś i dwór, gm. Male- szów Jagielloński Helenków, leśniczówka, gm. Stare Miasto, gm. chów, pow. Lwów Hadykówka, wieś i dwór, gm. Cmolas, pow. Hanasówki, gm. Sądowa Wisznia, pow. Mości- Podhajce, obok Wołoszczyzna, Mużyłów www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 41

Helenków, wieś i dwór, gm. Kozowa, pow. Jaworów Wielki, pow. Gródek Jagielloński, obok Uherce Hołosko Wielkie, wieś, gm. Brzuchowice, pow. Brzeżany, obok Kozówka, Teofipólka Hłażowa, wieś, gm. Aleksandria, pow. Równe Niezabitowskie Lwów Helenów, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horochów Hłażowski Majdan, futor, gm. Aleksandria, Hodów, wieś i dwór, gm. Pomorzany, pow. Zbo- Hołoskowice, wieś i dwór, gm. Ponikowica, Helenów, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Łuck, pow. Równe rów pow. Brody obok kol. Matyldów, kol. Zapust Hłodyszcze, leśniczówka, gm. Zielona, pow. Hodynia (Hodynie), wieś i dwór, gm. Mościska, Hołosków, wieś, gm. Ottynia, pow. Tłumacz Helenówka, folwark, gm. Ożomla Mała, pow. Nadworna, obok Borsuczna, Rafajłowa pow. Mościska, obok Czerniawa, Podgać, Suł- Hołostorony, futor, gm. Bereźce, pow. Krzemie- kowszczyzna Jaworów Hłomcza, wieś, gm. Mrzygłód, pow. Sanok niec, obok Ziemianka, Dubina, Komarówka Hodyń, futor, gm. Górniki, pow. Kowel, obok Helenówka, futor, gm. Międzyrzecz, pow. Rów- Hłuboczanka, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Ko- Hołoszyna, przysiółek, gm. Hryniawa, pow. Kortelisy ne stopol Kosów, obok Perechrestne Hoffnungsau, wieś, gm. Rachiń, pow. Dolina, Helenówka, kolonia, gm. Werba, pow. Włodzi- Hłuboczek, wieś, gm. Ludwipol, pow. Kostopol Hołoszyńce, wieś i dwór, gm. Skoryki, pow. mierz obok Nadziejów Zbaraż, obok Koziary, Terpiłówka, Chatki Hłuboczek, wieś, gm. Majków, pow. Równe Helenówka, gm. Pnikut, pow. Mościska Hohołów, wieś i dwór, gm. Korczyn, pow. Sokal Hołotki, wieś i dwór, gm. Koszlaki, pow. Zba- Hłuboczek Mały, wieś, gm. Załuże, pow. Zbaraż Helenówka, osada, gm. Nadole, pow. Krosno Hojsaki, przysiółek, gm. Radawa, pow. Jaro- raż, obok Toki Hłuboczek Wielki, wieś i dwór, gm. Hłuboczek sław, obok Zaradawa, Mołodycz Hołotówka, przysiółek, gm. Koniuszków, pow. Helenówka Gnojeńska, kolonia, gm. Werba, Wielki, pow. Tarnopol pow. Włodzimierz Hola Nywa, gm. Kisorycze, pow. Sarny Brody, obok Łahodów Hłuboczycha, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Holadyn, wieś, gm. Szack, pow. Luboml, obok Hołoty, gm. Remizowce, pow. Złoczów, obok Helenówka Nowa, kolonia, gm. Rożyszcze, Krzemieniec pow, Łuck Smolary Świtalskie, Smolary Stoleńskie Koropiec, Bubszczany Hłubokie, gm. Stebnik, pow. Drohobycz Helenówka Stara, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Holatyn Dolny, wieś, gm. Beresteczko, pow. Hołowaczów, futor, gm. Siedliszcze, pow. Ko- Hłubokie, futor, gm. Wiśniowiec, pow. Krze- Łuck Horochów, obok Nowostaw wel. Obok Piaseczno, Wyżwa Stara mieniec Helesin, wieś i leśniczówka, gm. Równe, pow. Holatyn Górny, wieś, gm. Beresteczko, pow. Hołowczyce, wieś, gm. Młynów, pow. Dubno, Hłudno, wieś i dwór, gm. Nozdrzec, pow. Brzo- Równe Horochów obok Chorupań zów Helicha, gm. Hermanowice, pow. Przemyśl Holany, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Krze- Hołowczyńce, wieś i dwór, gm. Tłuste, pow. Za- Hłupanin, wieś, gm. Zdołbica, pow. Zdołbunów mieniec leszczyki, obok Tłuste Miasto Helusz, gm. Pruchnik, pow. Jarosław Hłuszcza Wielka, rezydencja (http://www.wol- Holendernia, osada, gm. Poryck, pow. Włodzi- Hołowiecko, wieś i dwór, gm. Sławsko, gm. Henrietta, kolonia i futor, gm. Deraźne, pow. hynia.pl/index.php?option=com_content&vie- mierz Wołyński Stryj, obok Ryków, Pszaniec Kostopol w=article&id=368&catid=24&Itemid=101 ) Holendry, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Hołowiecko Dolne, wieś, gm. Strzyłki, pow. Henryków, gm. Cieszanów, pow. Lubaczów Hłuszka, osada, gm. Uścieczko, pow. Zalesz- Krzemieniec Turka, obok Babina, Gwoździec Henrykówka, osada, gm. Strzeliska Nowe, pow. czyki Holendry, gm. Stare Miasto, pow. Podhajce Hołowiecko Górne, wieś, gm. Strzyłki, pow. Bóbrka Hłuszyn, gm. Ponikowica, pow. Brody Holendry, gm. Baranów, pow. Tarnobrzeg Stryj Henrykówka, gm. Lubień Wielki, pow. Gródek Hłużkowo, wieś, gm. Ludwipol, pow. Kostopol, Holendry, wieś, g. Korytnica, pow. Włodzi- Hołowieńska, osada, gm. Dąbrowica, pow. Sar- Jagielloński obok kol. Bilczakowska, Ur. Kuźnia mierz Wołyński ny Herawiec, przysiółek, gm. Dzibułki, pow. Żół- Hłyboczek (Hłuboczek). Futor, gm. Deraźne, Holendry Siemieniówka, kolonia, gm. Korytni- Hołowin, wieś, gm. Kostopol, pow. Kostopol kiew pow. Kostopol, obok Czudwy, kol. Józefin, Ur. ca, pow. Włodzimierz Wołyński Hołowińska Wólka, kolonia, gm. Kostopol, Herbutów, wieś, gm. Bołoszowce, pow. Roha- Olesk Holendry Świerzeńskie, kolonia, gm. Huszcza, pow. Kostopol tyń Hłynyszcza, gm. Datyń, pow. Kowel pow. Luboml, obok Świerze Hołownica, wieś i dwór, gm. Korzec, pow. Hercegowina, folwark, gm. Kułaczkowce, pow. Hnatkowice, wieś, gm. Orzechowce, pow. Prze- Holerówka, gm. Dunajów, pow. Przemyślany, Równe Kołomyja myśl obok Polochów Mały Hołowno, wieś, gm. Hołowno, pow. Luboml, Hercun, gm. Poczajów, pow. Krzemieniec Hneserda, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Holeszów, gm. Zawałów, pow. Podhajce, obok obok Kuczany, Masłowiec Hermecin, folwark, gm. Kłodno Wielkie, pow. Hnida, futor, gm. Radziwiłłów, pow. Dubno Markowa Hołowsko, wieś i dwór, gm. Jasionka Masiowa, Żółkiew Hnidawa, wieś, gm, Kołodno Lisowszczyzna, Holeszów, wieś i dwór, gm. Młyniska, pow. Ży- pow. Turka Hermanka, folwark, gm. Dederkały Wielkie, pow. Krzemieniec, obok Kochanówka, Czaj- daczów, obok Łukowiec Hołowy, wieś, gm. Żabie, pow. Kosów, obok pow. Krzemieniec czyńce Holeszów, wieś, gm. Połonka, pow. Łuck, obok Skupowa Hermanowa, wieś i dwór, gm. Tyczyn, pow. Hnidawa, wieś i kolonia, gm. Połonka, pow. Korszeniec, Nowy Staw Hołówka, kolonia, gm. Lubieszów, pow. Ka- Rzeszów Łuck Holihrady, wieś, gm. Kasperowce, pow. Zalesz- mień Koszyrski, obok Derewek, kol. Wólka Hermanowice, wieś i dwór, gm. Hermanowice, Hnidawa, wieś, gm. Hukałowce, pow. Zborów, czyki, obok Lesieczniki Lubieszowska pow. Przemyśl obok Batków, Manajów Holiki, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Hołubia, gm. Kuńkowce, pow. Przemyśl Hermanów, wieś i dwór, gm. Biłka Szlachecka, Hnidawa, wieś, gm. Wiśniowiec, pow. Krze- Holinata, gm. Sianki, pow. Turka, obok Benio- Hołubica, wieś, gm. Pieniaki, pow. Brody pow. Lwów mieniec wa, folwark Stroińskich Hołubje, gm. Zabłocie, pow. Kowel Hermanówka, gm. Wojtkowa, pow. Dobromil Hniezdyczyna (Hniezdyczna), wieś i folwark, Hoła, gm. Komarniki, pow. Turka, obok Czer- Hołubne, wieś, gm. Bereźne, pow. Kostopol Hermanówka, kolonia, gm. Kiwerce, pow. Łuck gm. Oleksiniec Stary, pow. Krzemieniec, obok też, Jasień, Drabanowiec Hołuby, kolonia, gm. Sudobicze, pow. Dubno Hewki, gm. Remizowa, pow. Złoczów Rakowiec, Kobyla Hołda, gm. Krzywcza, pow. Przemyśl Hołuby, gm. Krechów, pow. Żółkiew Hieronimówka, gm. Bogdanówka, pow, Zbo- Hnilcze, przysiółek, gm. Krupiec, pow. Dubno Hołdowice, wieś i dwór, gm. Ostrów, pow. Bó- rów Hnilcze, wieś, gm. Horożanka, pow. Podhajce, Hołuczków, wieś, gm. Mrzygłód, pow. Sanok brka, obok Kalinówka, Łuczany Hilarów, kolonia, gm. Turzysk, pow. Kowel obok Panowice, Dryszczów Hołuzia, wieś i folwark, gm. Bielska Wola, pow. Hołe Kamienieckie, przysiółek, gm. Kamionka Hnilice Wielkie, wieś i dwór, gm. Koszlaki, Sarny Hinin, gajówka, gromada Dobra, gm. Kiwerce, Wołoska, pow. Rawa Ruska, obok Zyhajły, Bi- pow. Zbaraż Hołuzyjska Wólka, wieś i folwark, gm. Bielska pow. Łuck, obok kol. Hermanówka łuty Hniliczki (Hnilice Małe), wieś, gm. Nowe Sio- Wola, pow. Sarny Hinowce, wieś, gm. Brzeżany, pow. Brzeżany Hołe Małe, przysiółek, gm. Hujcze, pow. Rawa ło, pow. Zbaraż Hołybisy, wieś, gm. Szumsk, pow. Krzemieniec Hińkowce, wieś, gm. Uhryńkowce, pow. Za- Ruska, obok Łużki Hniła Łoza, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Hołyczowskie, gm. Korzec, pow. Równe leszczyki Hołe Rawskie, wieś i dwór, gm. Hujcze, pow. Krzemieniec, obok Łosiatyn, Borszczówka Hipolitówka, kolonia, gm. Kostopol, pow. Ko- Rawa Ruska Hołyczówka, gm. Korzec, pow. Równe Hniły Brodok, gm. Zabłocie, pow. Kowel, obok stopol Hołhocze, wieś i dwór, gm. Hołhocze, pow. Hołyki, futor, gm. Chocieszów, pow. Kamień Huta Rateńska, Wołczkowo Hirka, gm. Kropiwnik Nowy, pow. Drohobycz Podhajce, obok Wolica Koszyrski Hnizdyczów, wieś, gm. Żydaczów, pow. Żyda- Hirkany, osada, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska Hołhocze Małe, wieś, gm. Hołhocze, pow. Pod- Hołynia, gm. Kropiwnik Nowy, pow. Droho- czów, obok Wolica Hnizdyczowska, Karolów- hajce bycz Hirki, gm. Rypne, pow. Dolina, obok Ceniawa ka, Obocz Hołobiska, gm. Strzeliska Nowe, pow. Bóbrka, Hołyń, wieś i dwór, gm. Hołyń, pow. Kałusz, Hirki, kolonia, gm. Turzysk, pow. Kowel Hnizdyszcze, gm. Lubitów, pow. Kowel obok Łuczany, Leszczyn, Duliby obok Tużyłów Hirnyk, futor, gm. Bielska Wola, pow. Sarny, Hnojniec, gm. Szkło, pow. Jaworów, obok Ol- Hołobutów, wieś i dwór, gm. Grabowiec Stryj- Hołyszów, wieś i leśniczówka, gm. Klewań, obok Ur. Hyrnik, Ur. Tatarczyzna szanica, Szoty, Hrycany ski, pow. Stryj, obok Zawadow pow. Równe Hiszpanka, kolonia, gm. Tyczyn, pow. Rzeszów Hnyboroda, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Hołoby, wieś, folwark, osada młyńska, gajów- Hołyszówka, wieś, gm. Korzec, pow. Równe Hladki, wieś i dwór, gm. Jankowce, pow. Tar- Hnylakie, gm. Jabłonów, pow. Kołomyja, obok ka, gm. Hołoby, pow. Kowel Hołyszywce, futor, gm. Chocieszów, pow. Ka- nopol Korolenka, Nazarat Hołodnica, kolonia, gm. Kołki, pow. Łuck, mień Koszyrski Hlebówka, gm. Lachowce, pow. Stanisławów Hnylcze, futor, gm. Krupiec, pow. Dubno obok Buhaje, Rudniki Honczarka, kolonia, gm. Połonka, pow. Łuck Hleszczawa, wieś i dwór, gm. Iławcze, pow. Hnyła, gm. Żabie, pow. Kosów, obok Zełene Hołodówka, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów Honczarycha, gm. Aleksandria, pow. Równe Trembowla Hnyła, wieś i dwór, gm. Sianki, pow. Turka, Hołodówka, gm. Prusy, pow. Lwów Honczarycha, wieś, gm. Młynów, pow. Dubno Hliboka, gm. Tyszkowce, pow. Horodenka, obok Giłyje, Jaworskie obok Bałahorówka Hołodówka, wieś, gm. Dydiatycze, pow. Mo- Honhenbach, gm. Rachiń, pow. Dolina Hoczew, wieś i dwór, gm. Hoczew, pow. Lesko ściska Hlibów, wieś, dwór i leśniczówka, pow. Grzy- Honiatycze, wieś i dwór, gm. Czerkasy, pow. Hodakówka, gm. Łańcut, pow. Łańcut małów, pow. Skałat Hołodówka, osada, gm. Rohatyń, pow. Rohatyń Lwów Hodomicze, wieś i folwark, gm. Trościaniec, Hlinczuki (Glinczuki), futor, gm. Kołodno Li- Hołodówka, wieś i dwór, gm. Pohorce, pow. Honiatyn, kolonia i wieś, gm. Waręż, pow. So- pow. Łuck, obok Borowicze, kol. Antonówka sowszczyzna, pow. Krzemieniec, obok Netreba Rydki, obok Tuligłowy kal Hodowa, gm. Kniahininek, pow. Łuck Hliniszcze, gm. Klesów, pow. Sarny Hołodówka, osada, gm. Podzwierzyniec, pow. Honie, przysiółek, gm. Łańcut, pow. Łańcut Hodowica, wieś i dwór, gm. Nawarja, pow. Rudki, obok Łowczyce, Tatarynów Hliniszcze, gm. Wielka Głusza, pow. Kamień Honoratka, wieś, gm. Tesłuhów, pow. Dubno, Lwów Koszyrski Hołodówka, gm. Mikołajów, pow, Żydaczów, obok Chotyń, Ur. Smolarnia Hodowicze, wieś, gm. Maciejów, pow. Kowel, obok Rudniki Hlińcze, kolonia, gm. Szczuczyn, pow. Łuck Honoratówka, wieś i dwór, gm. Lipica Dolna, obok Milanowicze Hołodówka, gm. Hoszany, pow. Rudki, obok pow. Rohatyń, obok Młynisko, Podwysokie Hłaczenka, gm. Majdan Średni, pow. Nadworna Hodowisznia (Hodwisznia), wieś, gm. Lubień Bieńkowa Wisznia Hora, gm. Wiszenka, pow. Gródek Jagielloński, Hładyszowska, gm. Sianki, pow. Turka, obok 1 kwietnia - strona 42 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl obok Pustelnik, Boruhy Horodnica, wieś, gm. Horodnica, pow. Kopy- rzyniec, pow. Rudki Hrady, wieś, gm. Kołki, pow. Łuck, obok Do- Hora, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów czyńce Horpiń, wieś i dwór, gm. Żelechów Wielki, łżyca, Stawiszcze Hora, gm. Lubitów, pow. Kowel Horodnica Mała, wieś, gm. Jarosławicze, pow. pow. Kamionka Strumiłowa Hramitny, przysiółek, gm. Hryniawa, pow. Ko- Dubno sów, obok Perechrestne Hora Zahatyśka, gm. Datyń, pow. Kowel Horszok, gm. Lubikowicze, pow. Sarny Horodnica Wielka, wieś, gm. Jarosławicze, Hrane, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Horaj, folwark, gm. Nahaczów, pow. Jaworów Horucko, wieś, gm. Horucko, pow. Drohobycz pow. Dubno Hranie, wieś i folwark, gm. Dąbrowica, pow. Horajce, przysiółek, gm. Leżajsk, pow. Łańcut Hory, osiedle, sołectwo Stryhanka, gm. Dobro- Horodnie (Horodło), futor, gm. Buderaż, pow. twór, pow. Kamionka Strumiłowa Sarny, obok Tryputnia, Jacule Horajec, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów Zdołbunów Hory, gm. Szack, pow. Luboml Hranki-Kuty, wieś, gm. Brzozdowce, pow. Bó- Horujsk (Horujskie), osada, gm. Laszki, pow. Horodno, wieś, folwark i osada wojskowa, gm. brka, obok Malechów Jarosław, obok Hamernia Hory, gm. Sijańce, pow. Zdołbunów Hołowno, pow. Luboml Hranne, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Kostopol, Horyczów, wieś i folwark, gm. Mikulicze, pow. Horany, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska Horodok, gm. Bielska Wola, pow. Sarny obok Dermanka, Lubomirka Włodzimierz Wołyński Horany, gm. Szkło, pow. Jaworów Horodów, gm. Janczyn,pow. Przemyślany Hranówka, wieś, gm. Krupiec, pow. Dubno, Horyhlady, wieś i dwór, gm. Olesza, pow. Tłu- Horbacha, gm. Włodzimierzec, pow. Sarny, obok Tarnawka, Iwanie Puste Horody, gm. Szkło, pow. Jaworów macz obok Woronki Hrany, gm. Lubitów, pow. Kowel Horodyczyn, kolonia, gm. Kołki, pow. Łuck Horyniec, wieś i dwór, gm. Horyniec, pow. Lu- Horbacha, gm. Zabłocie, pow. Kowel Horodyłów, wieś i dwór, gm. Złoczów, pow. baczów Hrań, osada, gm. Mizocz, pow. Zdołbunów Horbacze, wieś, gm. Czerkasy, pow. Lwów, Złoczów Horynka, wieś i osada, gm. Katerburg, pow. Hrebelka, gm. Hołowno, pow. Luboml obok Honiatycze, Demnia Horodynie, wieś, gm. Szczurzyn, pow. Łuck Krzemieniec Hrebelka, gm. Remizowce, pow. Złoczów, obok Horbacze, gm. Toporów, pow. Radziechów, Horodyńskie Budki, kolonia, gm. Szczurzyn, Horyny, gm. Buszcze, pow. Brzeżany Szpikłosy obok Oliniki, Bażany, Kasztelany pow. Łuck Horyńgród, miasteczko i wieś, gm. Tuczyn, Hrebenne, wieś i dwór, gm. Siedliska, pow. Horbacze, gm. Luboml, pow. Luboml Horodyska, gm. Dunajów, pow. Przemyślany pow. Równe Rawa Ruska, obok Bukowinki Horbacziwka, gm. Załoźce, pow. Zborów, obok Horodyska, gm. Lipica Dolna, pow. Rohatyn Horyńgródzki Leśny Dwór, osada, gm. Tuczyn, Hrebenów, wieś i dwór, gm. Sławsko, pow. Stryj Zagórze, Wójtowszczyzna Horodysko, gm. Wiśniowiec, pow. Krzemieniec pow. Równe Hrebeńce, wieś, gm. Nadyczne, pow. Żółkiew, Horbaków, wieś, gm. Buhryń, pow. Równe, Horyńka Mała, wieś, gm. Oleksiniec Stary, obok Kulików obok Hoszcza Horodysławice, wieś i dwór, gm. Podhorodysz- cze, pow. Bóbrka pow. Krzemieniec Hrebla, gm. Horucko, pow. Drohobycz, obok Horbki, gm. Łozina, pow. Gródek Jagielloński, Horyńka Wielka, wieś i futor, gm. Oleksiniec Bilcze obok Stawki Horodyszcza, gm. Lubitów, pow. Kowel Stary, pow. Krzemieniec Hrebla, gm. Mikołajów, pow. Żydaczów, obok Horodyszcze, kolonia i folwark, gm. Malin, Horbki, gm. Małnów, pow. Mościska Rudniki pow. Dubno Horysławice, wieś, gm. Husaków, pow. Mości- Horbki, gm. Szczawne, pow. Sanok ska Hreble, osada, gm. Wojniłów, pow. Kałusz, Horodyszcze, wieś, gm. Bereźne, pow. Kosto- Horbków, wieś i dwór, gm. Tartaków, pow. So- obok Dubowica, Dorohów pol Horysz, gm. Delatyn, pow. Nadworna kal Hreblunki, gm. Bratkowce, pow. Stryj, obok Horodyszcze, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Ko- Horyszne, gm. Chlebowice Wielkie, pow. Bó- Horbowica, przysiółek, gm. Krechów, pow. Stańków stopol brka Żółkiew Hrecajka, osada, gm. Kozłów, pow. Tarnopol, Horodyszcze, wieś i folwark, gm. Stare Kosza- Horysznie, gm. Wielkie Oczy, pow. Jaworów Horbów, wieś i osada, gm. Tuczyn, pow. Równe obok Cecory ry, pow. Kowel Horzwin, wieś, gm. Torczyn, pow. Łuck Horbula, osada, gm. Komarno, pow. Rudki Hrecajka, kolonia, gm. Płaucza Mała, pow. Horodyszcze, futor, gm. Krymno, pow. Kowel Horżanka, gm. Strzyłki, pow. Turka, obok Turze Horby, gm. Lisznia, pow. Drohobycz Brzeżany Horodyszcze, futor, gm. Szack, pow. Luboml Hostów, wieś i dwór, gm. Tarnowica Polna, Hrehorów, wieś i dwór, gm. Jezierzany, pow. Horczaki, gm. Buderaż, pow. Zdołbunów pow. Tłumacz, obok Konstantynówka, Przyby- Horodyszcze, wieś i futor, gm. Czaruków, pow. Buczacz, obok Okopy, Monasterzyska Horczyński, gm. Pomorzany, pow. Zborów Łuck łów Hrehorów, wieś i dwór, gm. Żurów, pow. Roha- Hordynia, wieś, gm. Kalinów, pow. Sambor, Hoszany, wieś i dwór, gm. Hoszany, pow. Rud- Horodyszcze, wieś i folwark, gm. Połonka, ty, obok Podmichałowce obok Siekierczyce pow, Łuck ki, obok Dubaniowce Hrehorówka, kolonia, gm. Sijańce, pow. Zdoł- Hordynia Szlachecka, wieś, gm. Kalinów, pow. Hoszcza, miasteczko, kolonia, wieś i folwark, Horodyszcze, wieś, gm. Silno, pow. Łuck bunów, obok Koleśniki, Michałkowce Sambor gm. Hoszcza, pow. Równe Horodyszcze, wieś, gm. Aleksandrja, pow. Hremiackich (Gremiackich), futory, gm. Cho- Horecy, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Hoszcza, gm. Niemowicze, pow. Sarny Równe rów, pow. Zdołbunów Horłaj, gm. Wola Wysocka, pow. Żółkiew, obok Hoszowszczyk, wieś, gm. Ustrzyki Dolne, pow. Horodyszcze, wieś, gm. Międzyrzecz, pow. Hremiacze, wieś, gm. Silno, pow. Łuck, obok Dąbrowa, Zameczek Lesko Równe Cumań, Jakubczyce Hornicko, gm. Wola Wysocka, pow. Żółkiew Hoszów, wieś i dwór, gm. Bolechów, pow. Do- Horodyszcze, wieś, gm. Horodyszcze, pow. Hremiacze, wieś i futor, gm. Chorów, pow. lina, obok Gerynia. Tiapcze Horobacha (Horbacha), futor, gm. Zabłocie, Sambor Zdołbunów, obok Hrozów, Białaszów pow. Kowel Hoszów, wieś i dwór, gm. Ustrzyki Dolne, pow. Horodyszcze, wieś, gm. Waręż, pow. Sokal Hremiaczka, gm. Kisorycze, pow. Sarny, obok Lesko Horocholina, wieś, gm. Lachowce, pow. Stani- Horodyszcze, wieś, gm. Jastrzębowo, pow. Tar- Snowidowicze, Wołoczek sławów Hościsławice, gm. Husaków, pow. Mościska nopol Hromaki, osada, gm. Aleksandrja, pow. Równe Horochowisko, gm. Huszcza, pw. Luboml Howcz, gm. Klesów, pow. Sarny, obok Jasno- Horodyszcze, wieś i dwór, gm. Jankowce, pow. Hromusz (Gromosz), kolonia, gm. Szczurzyn, górka, Czabel Horochów, miasto, gm. Horochów, pow. Ho- Tarnopol pow. Łuck rochów Howiczewo, futor, gm. Górniki, pow. Sarny, Horodyszcze, folwark, gm. Markowce, pow. Hroszówka, wieś i dwór, gm. Dydnia, pow. obok Zachackie, Wyżyno Horochów (Grochowe), futor, gm. Kisorycze, Tłumacz Brzozów pow. Sarny Howiłów Mały, wieś i dwór, gm. Mszaniec, Horodyszcze, osada, wieś Buderaż, pow. Zdoł- Hroza, gm. Odryżyn, pow. Drohiczyn Horochówka, kolonia, gm. Chorów, pow. Ho- bunów pow. Trembowla Hrozów (Grozów), wieś,gm. Chorów, pow. rochów Howiłów Wielki, wieś, gm. Mszaniec, pow. Horodyszcze, zamczysko, gm. Skobełka, pow. Zdołbunów Horod, wieś i leśniczówka, gm. Sokołów, pow. Horochów Trembowla, obok Chorostków Hrubieszów, miasto, gmina i powiat Hrubie- Kosów Howniszcze, gm. Międzyrzecz, pow. Sarny, Horodyszcze Bazyliańskie, wieś, gm. Parchacz, szów Horodec, rezydencja nad Horyniem (http:// pow. Sokal obok Stepańgród Hrud, gm. Dobrowlany, pow. Drohobycz www.wolhynia.pl/index.p?option=com_t&vie- Horodyszcze Cetnarskie, wieś i dwór, gm. Hrabiki, przysiółek, gm. Tylawa, pow. Krosno Hrud, gm. Kisorycze, pow. Sarny w=article&id=364&catid=24&Itemid=101 ) Ostrów, pow. Bóbrka Hrabiny, gm. Dąbrowica, pow. Sarny Hrud, gm. Wielka Głusza, pow. Kamień Ko- Horodek, wieś i dwór, gm. Wołkowyja, pow. Horodyszcze Królewskie, wieś, gm. Ostrów, Hrabków, gm. Peczeniżyn, pow. Kołomyja, szyrski Lesko pow, Bóbrka obok Rungury Hrudkowicze, folwark, gm. Wołowel Stary, Horodelec, wieś, gm. Stare Koszary, pow. Ko- Horodyszcze Małe, gm. nieznana, pow. Tarno- Hrabnik, gm. Lubikowicze, pow. Sarny wel, obok Zielona pow. Drohiczyn, obok Karolin, Suliczewo pol Hrabowiec, gm. Żabie, pow. Kosów Horodelec, przysiółek, gm. Tartaków, pow. So- Hrudnica, gm. Niemowicze, pow. Sarny Horodyszczyzna, gm. Strzyłki, pow. Turka, Hrabowiec, gm. Mikołajów, pow. Żydaczów, kal, obok Komarów Hrudy, gm. Klesów, pow. Sarny, obok Puchacz obok Turze obok Rudniki, Gościniec, Piaseczna Horodenka, miasto, gm. Horodenka, pow. Hrudy, gm. Korytnica, pow. Włodzimierz Horodziec, wieś, gm. Antonówka nad Hory- Hrabów, przysiółek, gm. Butyny, pow. Żółkiew Horodenka niem, pow. Sarny Hruniówka, gm. Dynów, pow. Rzeszów Hrada, gm. Pieniaki, pow. Brody Horodków, osada, gm. Knihinicze, pow. Roha- Horodziec Podłuże, wieś, gm. Antonówka, pow. Hrusiatycze, wieś i dwór, gm. Strzeliska Nowe, Hrada, gm. Klesów, pow. Sarny tyń, obok Zagórze Knihynieckie Sarny pow. Bóbrka, obok Lesiczyn, Duliby, Fraga Hrada, gm. Lubitów, pow. Kowel Horodłowice, wieś i dwór, gm. Skomorochy, Horodziec Zarzecze, wieś, gm. Antonówka, Hruszatyce, wieś i dwór, gm. Miżyniec, pow. Hrada Grada), futor, gm. Stepań, pow. Kostopol pow. Sokal pow. Sarny Przemyśl Hrada, wieś, gm. Bereźce, pow. Krzemieniec, Horodne, gm. Wielki Oczy, pow. Jaworów, Horodzów, wieś, gm. Magierów, pow. Rawa Hruszki, gm. Potylicz, pow. Rawa Ruska obok Świdnica, Czaplaki obok Mysiki, Buża Góra Ruska Hruszowice, wieś i dwór, gm. Gnojnice, pow. Hrada (Grada), kolonia, gm. Silno, pow. Łuck Horodnia, futor, gm. Silno, pow. Łuck, obok Ła- Horoszowa, wieś i dwór, gm. Uście Biskupie, Jaworów, obok Chotyniec, Gaje, Załazie mane, Zaułek Hrada Mosurska, gm. Korytnica, pow. Włodzi- pow. Borszczów Hruszowice, gm. Stubno, pow. Przemyśl Horodnica, kolonia, gm. Jarosławicze, pow. mierz Horowalnica, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Hruszów, wieś, gm. Dobrowlany, pow. Droho- Dubno Hradie (Gradje), wieś, gm. Kołki, pow. Łuck Horowaszka, gm. Kisorycze, pow. Sarny bycz, obok Dorożów, Tynów Horodnica,wieś, kolonia i dwór, gm. Ostapie, Hradka Księdzyki, futor, gm. Krupiec, pow. Horożanka, wieś i dwór, gm. Horożanka, pow. Hruszów, wieś i dwór, gm. Lisie Jamy, pow. Lu- pow. Skałat Dubno, obok Plaszowa, Srule, Chmara Podhajce baczów, obok Budomin, Szczepłoty Horodnica, leśniczówka, gm. Buderaż, pow. Hradki, wieś, gm. Sudobicze, pow. Dubno, Horożanna Mała, wieś, gm. Podzwierzyniec, Hruszów, gm. Kołomyja, pow. Kołomyja Zdołbunów obok Załuże, Długie Pole pow. Rudki Hruszówka, wieś, gm. Ludwipol, pow. Kosto- Horodnica, wieś i dwór, gm. Horodenka, pow. Hradki, gm. Lubikowicze, pow. Sarny, obok Horożanna Wielka, wieś i dwór, gm. Podzwie- pol, obok Wielkie Pole, Sarkówka Horodenka Piszczanica, Ur. Osikowate, Ur. Nazdrowicze www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 43 Hruszówno, wieś i folwark, gm. Powórsk, pow. ściska bunów Huszów, gm. Szack, pow. Luboml Kowel, obok Zajaczówka, Hulewicze Hubki, gm. Kamionka Wołoska, pow. Rawa Hulcza Włościańska, wieś, gm. Zdołbica, pow. Huszyn, wieś,gm. Niesuchojeże, pow. Kowel Hruszwica, wieś, gm. Dziatkiewicze, pow. Ruska Zdołbunów Huś, gm. Kisorycze, pow. Sarny Równe, obok Nowosiółki, Średni Gaj Hubków, wieś, gm. Ludwipol, pow. Kostopol Hulcze, wieś i dwór, gm. Waręż, pow. Sokal Huta, przysiółek, gm. Nozdrzec, pow. Brzozów Hruszwica Włościańska, folwark, gm. Dziatkie- Hucina, wieś, gm. Kolbuszowa Dolna, pow. Hule, gm. Białogóra, pow. Gródek Jagielloński wicze, pow. Równe Huta, przysiółek, gm. Kropiwnik Nowy, pow. Kolbuszowa Hule, gm. Radawa, pow. Jarosław Drohobycz Hruziatyn, wieś i folwark, gm. Trościaniec, Hucisko, wieś, gm. Kolbuszowa Dolna, pow. Hulewicze, miasteczko, gm. Powursk, pow. Ko- pow. Łuck, obok Nawóz, Borowicze Huta, gm. Niemowicze, pow. Sarny Kolbuszowa wel Hrycany, gm. Szkło, pow. Jaworów, obok Lisy, Huta, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Hucisko, wieś, gm. Chlebowice Wielkie, pow. Hulewiczowski Majdan, kolonia, gm. Maniewi- Szoty, Grabina Huta, gm. Zabłocie, pow. Kowel Bóbrka, obok Miedziaki, Suchodół cze, pow. Kowel Hrycki, wieś, gm. Dąbrowica, pow. Sarny, obok Huta, gm. Pielgrzymka, pow. Jasło Hucisko, wieś, gm. Kurzany, pow. Brzeżany, Hulewiczówka, kolonia, gm. Boremel, pow. Zaleszany, Hranie, Niweck, Sochy Huta, gm. Porohy, pow. Nadworna obok Demnia, kol. Mieczyszczów Dubno Hrycków, gm. Żelechów Wielki, pow. Kamion- Huta, gm. Swirz, pow. Przemyślany Hucisko, gm. Krechów, pow. Żółkiew Hulków, osada, gm. Dobrzańce, pow. Przemy- ka Strumiłowa, obok Feliksówka, Derewlany Huta, gm. Dunajów, pow. Przemyślany Hucisko, osada, gm. nieznana, pow. Krzemie- ślany Hrycowce, wieś i dwór, gm. Lubianki Wyższe, Huta, osada, gm. Majdan Średni, gm. Nadworna niec Hulskie, wieś i dwór, gm. Zatwarnica, pow. Le- pow. Zbaraż, obok Kretowce Hucisko, wieś, gm. Jelna, pow. Łańcut sko Huta Antonowiecka, futor, gm. Uhorsk, pow. Hrycowola, wieś i dwór, gm. Laszków, pow. Krzemieniec Hucisko, gm. Głogów, pow. Rzeszów Humenów, wieś i kolonia, gm. Wierzchnia, Radziechów, obok Dębina Huta Babińska, gm. Ohladów, pow, Radziechów Hucisko (Huciska) przysiółek, gm. Bednarów, pow. Kałusz Hryców, rezydencja; „miasteczko Hryców nad pow, Stanisławów, obok Rybne Humeny, gm. Toporów, pow. Radziechów Huta Brzuska, wieś, gm. Bircza, pow, Dobro- Chomorem, dopływem Słuczy”. (http://www. mil wolhynia.pl/index.p?option=com_t&view=arti Hucisko, wieś, gm. Nowomalin, pow. Zdołbu- Humie, gm. Lubieńce, pow. Stryj Huta Bystrzycka, wieś, gm. Ludwipol, pow. cle&id=359&catid=24&Itemid=101 ) nów, obok Derewieńcze Małe Humieniec, wieś i dwór, gm. Felsztyn, pow. Kostopol Hrycówka, osada, gm. Ottynie, pow. Tłumacz, Hucisko Brodzkie, wieś, gm. Jasionów, pow. Sambor Huta Deręgowska, wieś, gm. Ulanów, pow. Ni- obok Hołosków, Chlebiczyn Leśny Brody Humieniec, gm. Ostrów, pow. Lwów sko Hryczany, gm. Szutowa, pow. Jaworów, obok Hucisko Garncarskie k. Antonowiec, futor, gm. Humienniki, wieś, gm. Dziatkiewicze, pow. Huta Drohobycka, osada, gm. Dubiecko, pow. Lipnik, Mielniki, kol. Lubienie Uhorsk, pow. Krzemieniec Równe Przemyśl Hryczycha, gm. Stjanów, pow. Radziechów, Hucisko Horochowe, futor, gm. Szumsk, pow. Humieńce, osada, gm. Poczajów Nowy, pow. Huta Głogowska, wieś, gm. Frysztak, pow. Kro- obok Czerewatycze Krzemieniec Krzemieniec sno Hryda, gm. Parchacz, pow. Sokal, obok Sielec Hucisko Horodyskie, wieś, gm. Szumsk, pow. Humieńce, wieś, gm. Zgorany, pow. Luboml, Huta Hruszowska, wieś, gm. Ludwipol, pow. Bełski Krzemieniec, obok Kuty, Litowiszcze obok Silno, Piaski Kostopol Hrydki, wieś i folwark, gm. Stare Koszary, pow. Hucisko Jawornickie, wieś i dwór, gm. Jawor- Humniska, wieś i dwór, gm. Grabownica Sta- Huta Komarowska, wieś i dwór, gm. Majdan, Kowel, obok Horodyszcze nik Polski, pow. Przeworsk rzeńska, pow. Brzozów pow. Kolbuszowa Hryhorowicze, gm. Czruków, pow. Łuck, obok Hucisko Krechowieckie, wieś i dwór, gm. Kre- Humniska, wieś, gm. Busk, pow. Kamionka Huta Korecka, wieś, gm. Ludwipol, pow. Ko- Wigurycze, Horodyszcze chów, pow. Żółkiew, obok Fujna, Majdan Po- Strumiłowa lański stopol Hruhorówka, kolonia, gm. Kniahininek, pow. Humniska, wieś, gm. Trembowla, pow. Trem- Huta Korostowska, osada, gm. Koziowa, pow. Łuck, obok Iwańczyce Stare, kol. Górka Ol- Hucisko Królikowe, gm. Krasów, pow. Lwów bowla Stryj szanka Hucisko Litowskie, osada, gm. Pieniaki, pow. Humniszcze, wieś, gm. Beresteczko, pow. Ho- Huta Kraśnieńska, przysiółek, gm. Krasne, pow. Hrymaki, gm. Cieszanów, pow. Lubaczów, Brody, obok Litowisko rochów Skałat obok Paluchy, Kłosowskie Hucisko Nienadowskie, wieś, gm. Dubiecko, Hundy, gm. Zielona, pow. Nadworna pow. Przemyśl Huta Krępska, gm. Krępna, pow. Jasło Hrymiacze, futor, gm. Tesłuhów, pow. Dubno Hunkale, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów Hucisko Niższe, gm. Toporów, pow. Radzie- Huta Kryształowa, wieś i folwark, gm. Lisie Hryncunek, gm. Pomorzany, pow. Zborów, Hupałówka, gm. Strzeliska Nowe, pow. Bóbrka, chów, obok Ruda Brodzka Jamy, pow. Lubaczów obok Zagrobelka obok Łuczany, Leszczyn Hucisko Oleskie, wieś, gm. Podhorce, pow. Huta Lisowska, wieś i folwark, gm. Nowy Hryniawa, wieś, gm. Hryniawa, pow. Kosów Hupały, wieś, gm. Zgorany, pow. Luboml, obok Złoczów Czartorysk, pow. Łuck Hryniawskie, gm. Lisie Jamy, pow. Lubaczów Pereszpa Hucisko Piaseczne, wieś, gm. Uhorsk, pow. Huta Lubycka, wieś, gm. Lubycza Królewska, Hrynie, gm. Wróblaczyn, pow. Rawa Ruska Hupały, gm. Kamionka Wołoska, pow. Rawa Krzemieniec pow. Rawa Ruska Hryniowce, wieś i dwór, gm. gm. Tłumacz, Ruska Hucisko Pieniackie, osada, gm. Pieniaki, pow. Huta Mydzka (Huta Szklana), kolonia, gm. Sty- pow. Tłumacz Huptyn, gm. Jasieniów Górny, pow. Kosów, Brody dyń, pow. Kostopol Hryniów, wieś, gm. Podhorodyszcze, pow. Bó- obok Stebne Hucisko Pikulskie, wieś, gm. Szumsk, pow. Huta Nowa, przysiółek, gm. Jasionów, pow. brka Hurbiszcze, gm. Silno, pow. Łuck Krzemieniec Brody Hryniówka, wieś, gm. Bohorodczany Stare, Hurby, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Kostopol Hucisko Polskie, futor, gm. Szumsk, pow. Krze- Huta Nowa, wieś, gm. Monasterzyska, pow. pow. Stanisławów, obok Lesiówka, Niewoczyn mieniec Hurby, gm. Kostopol, pow. Kostopol, obok Koł- Buczacz Hrynki, wieś, gm. Łanowce, pow. Krzemieniec bania, Chwojanka, Kudranka Hucisko Przewrotne, wieś i dwór, gm. Głogów, Huta Nowa, kolonia, gm. Ludwipol, pow. Ko- Hrynków, folwark, gm. Cieszanów, pow. Luba- pow. Rzeszów Hurby, wieś i leśniczówka, gm. Buderaż, pow. stopol czów Zdołbunów Hucisko Rakowieckie, gm. Krasów, pow. Lwów Huta Obedyńska, wieś, gm. Potylicz, pow. Hrynowszczyzna, wieś, gm. Zdołbica, pow. Hurcze, gm. Lubaczów, pow. Lubaczów Rawa Ruska Hucisko Stożeckie, gm. Uhorsk, pow. Krzemie- Zdołbunów niec Hureczka, wieś i dwór, gm. Popowice, pow. Huta Perejma (Niemowicka Huta), kolonia, gm. Hryńczuk, gm. Kamionka Wołoska, pow. Rawa Przemyśl Niemowicze, pow. Sarny Hucisko Turzańskie, wieś, gm. Toporów, pow. Ruska Radziechów Hurnie, wieś, gm. Lubieńce, pow. Stryj, obok Huta Pielgrzymska, przysiółek, gm. Samoklę- Hryńkowce, wieś i dwór, gm. Probużna, pow. Dołhołuka, Żulin ski, pow. Jasło Hucisko Wyższe, gm. Toporów, pow. Radzie- Kopyczyńce chów Hurko, gm. Popowice, pow. Przemyśl Huta Pieniacka, wieś, gm. Pieniaki, pow. Brody Hryńkowce, wieś, gm. Dederkały Wielkie, pow. Hucnia, gajówka, gm. Pniewo, pow. Kamień Huryny, kolonia, gm. Rafałówka, pow. Sarny Huta Polańska, wieś, gm. Polany, pow. Krosno Krzemieniec Koszyrski Husaka, gm. Stary Oleksiniec, pow.Krzemie- Huta Połoniecka, wieś, gm. Grabowa, pow. Ka- Hryńków, gm. Jesień Dolny, pow. Kałusz Hucowa, gm. Niemowicze, pow. Sarny niec mionka Strumiłowa Hryński, wieś, gm. Łanowce, pow. Krzemieniec Huculi, kolonia, gm. Cebrów, pow. Tarnopol Husakie, gm. Bohorodczany Stare, pow. Stani- Huta Ponikowska, gm. Jasionów, pow. Brody Hryszowiec, gm. Rozłucz, pow. Turka sławów Hucułówka, przysiółek, gm. Matyjowce, pow. Huta Przedborska, gm. Kolbuszowa Górna, Hrywa, futor, gm. Trościaniec, pow. Łuck, obok Kołomyja, obok Kropiwiszcze, Tracz Husaków, miasteczko, gm. Husaków, pow. Mo- pow. Kolbuszowa Hodomicze ściska Huczko, gm. Dobromil, pow. Dobromil Huta Ratnieńska, wieś, gm. Zabłocie, pow. Ko- Hrywa, gm. Borowno, pow. Kamień Koszyrski Husary (Husarywce), wieś, gm. Krupiec, pow. wel Huczwice, osada, gm. Baligród, pow. Lesko Hrywasy, futor, gm. nieznana, pow. Krzemie- Dubno, obok Iwanie Puste, Rudnia Huta Różaniecka, wieś i dwór, gm. Płazów, Hujcze, wieś i dwór, gm. Hujcze, pow. Rawa niec Husiak, osada, gm. Zdołbica, pow. Zdołbunów pow. Lubaczów Ruska Hrywiatki, wieś i folwark, gm. Powursk, pow. Husiatyn, miasto i dwór, gm. Husiatyn, pow. Huta Ruska, wieś, gm. Szumsk, pow. Krzemie- Hujsko, wieś, gm. Nowosiółki Dydyńskie, pow. Kowel Kopyczyńce niec Dobromil Hryzy, gm. Toporów, pow. Radziechów Huski, futor i gajówka (Huska?), gm. Klesów, Huta Samocisze, gm. Korytnica, pow. Włodzi- Hukałowce, gm. Hukałowce, pow. Zborów Hubice, wieś, gm. Dobromil, pow. Dobromil pow. Sarny, obok Kamienne, Siedliszcze Małe mierz Huki, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów Hubin, wieś i osada leśna, gm. Kisielin, pow. Husne Niżne, wieś i dwór, gm. Matków, pow. Huta Sopaczewska, gm. Rafałówka, pow. Sarny Huki, wieś i dwór, gm. Nahaczów, pow. Jawo- Horochów, obok Wojnica Turka, obok Krywka Huta Stara, wieś, gm. Monasterzyska, pow. Bu- rów Hubin, wieś, gm. Czruków, pow. Łuck Husne Wyżne, wieś i dwór, gm. Matków, pow. czacz Huków Gaj, gm. Katerburg, pow. Krzemieniec Turka Hubin, gm. Halicz, pow. Stanisławów Huta Stara, wieś, gm. Ludwipol, pow. Kostopol Hulaj Pole, gm. Maksymówka, pow. Zbaraż Husów, wieś i dwór, gm. Łańcut, pow. Łańcut Hubin, wieś, gm. Złoty Potok, pow. Buczacz Huta Stara, wieś, gm. Szumsk, pow. Krzemie- Hulaki, gm. Remizowce, pow. Złoczów Huszcza, wieś, gm. Huszcza, pow. Luboml Hubin Czeski, wieś, gm. Czaruków, pow. Łuck niec Hulanka, leśniczówka, gm. Korzec, pow. Rów- Huszcza, kolonia, gm. Kiwerce, pow. Łuck Huta Stara, wieś i dwór, gm. Lipsko, pow. Lu- Hubinek, gm. Tarnoszyn, pow. Rawa Ruska, ne, obok Storożów obok Szlatyn, Rzeczyca Huszczak, folwark, gm. Radziechów, pow. Ra- baczów Hulcza, wieś, gm. Zdołbica, pow. Zdołbunów dziechów Hubińskie Budki, kolonia, gm. Czaruków, pow. Huta Stara, gm. Narol, pow. Lubaczów Hulcza Czeska, wieś, gm. Zdołbica, pow. Zdoł- Łuck Huszczanka, wieś, gm. Nowe Sioło, pow. Zba- Huta Stara (Swojczowska), kolonia, gm. Werba, bunów raż Hubiszczyzna, gm. Sądowa Wisznia, pow. Mo- pow. Włodzimierz Hulcza Futor, wieś, gm. Zdołbunów, pow. Zdoł- 1 kwietnia - strona 44 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Huta Stepańgrodzka, kolonia, gm. Włodzimie- Ilnik, kolonia, gm. Bereźne, pow. Kostopol Iwanowce, wieś, gm. Żydaczów, pow. Żyda- mionka Strumiłowa, obok Pobużany rzec, pow. Sarny Ilnik, wieś i dwór, gm. Turka, pow. Turka, obok czów, obok Turady Jabłonówka, wieś, gm. Zawałów, pow. Podhaj- Huta Stepańska, wieś, gm. Stepań, pow. Kosto- Stawiszcze, Zaprość Iwanówka, wieś i gajówka, gm. Maniewicze, ce, obok Zastawcze pol Ilnik Mały, futor, gm. Stepań, pow. Kostopol, pow. Kowel Jabłonówka Polska, wieś, gm. Busk, pow. Ka- Huta Suchodolska, przysiółek, gm. Chlebowice obok kol. Ilnik Iwanówka, kolonia, gm. Kołki, pow. Łuck mionka Strumiłowa Wielkie, pow. Bóbrka Ilnik Wielki, kolonia, gm. Stepań, pow. Kosto- Iwanówka, wieś i dwór, gm. Kaczanówka, pow. Jabłonówka Ruska, wieś, gm. Busk, pow. Ka- Huta Szczerzecka, przysiółek, gm. Krasów, pol, obok Ur. Jelonik, Złotolin Skałat mionka Strumiłowa pow. Lwów Ilpiboki, gm. Kniahinin, pow. Dubno Iwanówka (Janówka), kolonia, gm. Młynów, Jabłoń, gm. Wysocko Wyżne, pow. Turka, obok Huta Szklanna, osada, gm. Kurzany, pow. Brze- Ilpin, wieś, gm. Dziatkiewicze, pow. Równe, pow. Dubno Matków żany obok Arestów, Koszatów, Zdołbunów Iwanówka, wieś, gm. Wielick, pow. Kowel Jacejki, gm. Sianki, pow. Turka, obok Sykowa- Huta Szklanna, gm. Ohladów, pow. Radziechów Iławcze, wieś i dwór, gm. Iławcze, pow. Trem- Iwanówka, wieś, gm Kniahininek, pow, Łuck te, Sieńków Garb Huta Szklanna, gm. Monasteryzyska, pow, Bu- bowla, obok Sorocko Iwanówka, futor, gm. Sijańce, pow. Zdołbunów Jachimówka, kolonia, gm. Kisielin, pow. Hro- czacz chów, obok Chłopecze Iławka, młyn, gm. Sudobicze, pow. Dubno Iwanówka Trembowolska, wieś i dwór, gm. Huta Werhoburska (Huta Werhobuska), wieś i Iłemia, wieś, gm. Spas, pow. Dolina, obok Nia- Trembowla, pow. Trembowla, obok Wiktorów- Jachimówka, folwark, gm. Turzysk, pow. Ko- dwór, gm. Podhorce, pow. Złoczów gryn, Łuhy ka, Hleszczawa, Łozówka wel Huta Wysiwska, gm. Wysowa, pow. Gorlice Iłowat, przysiółek, gm. Mrzygłód, pow. Sanok Iwanusy, gm. Hujcze, pow. Rawa Ruska Jachnowica, gm. Orzechowce, pow. Przemyśl Huta Zawadowska, osada, gm. Zawadów, pow. Iłowica, osada młyńska, gm. Sudobicze, pow. Iwańce, gm. Magierów, pow. Rawa Ruska Jackowa, gm. Komarniki, pow. Turka Podhajce Dubno Iwańce, gm. Wróblaczyn, pow. Rawa Ruska Jaćkowce, wieś i dwór, gm. Bogdanówka, pow. Huta Zielona, wieś, gm. Potylicz, pow. Rawa Zborów, obok Serwery, Białkowce Iłowica Mała, wieś, gm. Uhorsk, pow. Krzemie- Iwańcze, futor, gm. Rafałówka, pow. Sarny Ruska niec, obok Antonowce, Mosty Jackowicze, gm. Ludwipol, pow. Kostopol, Iwańczyce Nowe, wieś,gm. Kniahininek, pow. Huta Złomy, gm. Narol, pow. Lubaczów obok Rudnia Potasznia Iłowica Wielka, wieś, gm. Uhorsk, pow. Krze- Łuck Huta Zofjówka, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck mieniec Jacków Ogród, gm. Narol, pow. Lubaczów Iwańczyce Stare, wieś, gm. Kniahininek, pow. Hutar, wieś i dwór, gm. Łowoczne, pow. Stryj Iłów, wieś, gm. Rozdół, pow. Żydaczow, obok Łuck Jackówka, wieś, gm. Tłumacz, pow. Tłumacz Stulsko Hutki, gm. Laszki, pow. Jarosław Iwaszczuki, wieś, gm. Krupiec, pow. Dubno Jacowce, wieś, gm. Maksymówka, pow. Zba- Isaje, wieś i dwór, gm. Jasionka Masiowa, pow. raż, obok Klebanówka Hutniakowska, leśniczówka, sołectwo Gaje Iwaszkowce, wieś, gm. Matków, pow. Turka Smoleńskie, gm. Ponikowica, pow. Brody Turka Jacówka, folwark, gm. Turówka, pow. Skałat, Iwaszkowce, wieś i dwór, gm. Załuże, pow. Isaków, wieś, gm. Niezwiska. pow. Horodenka obok Łuka Mała, Kokoszyńce Hutniki, gm. Ponikowica, pow. Brody Zbaraż Iserna, wieś, gm. Szumsk, pow. Krzemieniec, Jacuchy, gm. Lubycza Królewska, pow. Rawa Hutwin, kolonia i folwark, gm. Stydyń Wielki, Iwaśki, gm. Krechów, pow. Żółkiew pow. Kostopol obok Andruszówka Ruska, obok Korczy, Netreba Iwina, gm. Monasterzyska, pow. Buczacz Huty, gm. Kuźmina, pow. Dobromil Iskań, wieś i dwór, gm. Dubiecko,pow. Prze- Jacule, wieś, gm. Dąbrowica, pow. Sarny, obok myśl Iwino, futor, gm. Sosyczno, pow. Kamień Ko- Tryputnia, Litwisk, Zaleszany, Hranie Hutyczno, gm. Lubieszów, pow. Kamień Ko- szyrski szyrski Iskrzynia, wieś i dwór, gm. Korczyna, pow. Jacycha, gm. Iławcze, pow. Trembowla Krosno Iwla, wieś i dwór, gm. Nadole, pow. Krosno Huwniki, wieś i dwór, gm. Nowosiółki Dydyń- Jaczyński, gm. Jaremcze, pow. Nadwórna, obok Iwonicz, wieś i dwór, gm. Iwonicz, pow. Krosno skie, pow. Dobromil Ispas, wieś, gm. Wierbiąż Wyżny, pow. Koło- Dora myja, obok Myszyn, Kropiwiszcze Izabelin, folwark, gm. Adamówka, pow. Jaro- Huzele, wieś, gm. Lesko, pow. Lesko Jaćmierz, miasto i dwór, gm. Zarszyn, pow. Sa- Issaków (Isaków), wieś i dwór, gm. Nieźwiska, sław nok Huziejów Nowy, wieś, gm. Bolechów, pow. Do- pow. Horodenka, obok Podwerbce, Żywaczów Izbica, futor, gm. Klesów, pow. Sarny, obok lina Jadachy, wieś i dwór, gm. Chmielów, pow. Tar- Ist, futor, gm. Lubikowicze, pow. Sarny Kręta Słoboda nobrzeg Huziejów Stary, wieś, gm. Bolechów, pow. Do- Izdebki, gm. Nozdrzec, pow. Brzozów lina Isypowce, wieś i dwór, gm. Cebrów, pow. Tar- Jadamiwki (Poljaki). gm. Żelechów Wielki, nopol, obok Kukutkowce, Seredynce Izdebki Rudawiec, gm. Nozdrzec, pow. Brzo- pow. Kamionka Strumiłowa, obok dwór Nowy Hwozd, wieś i dwór, gm. Starunia, pow. Na- zów Staw, Łodyna Nowa dworna Iszczków, wieś, gm. Siemikowice, pow. Pod- hajce Izna, gm. Zabłocie, pow. Kowel Jadwigin, kolonia, gm. Czaruków, pow. Łuck Hwozdów, wieś, gm. Korzec, pow. Równe Hwoździatyn, gm. Lubitów, pow. Kowel Iszów, wieś i nadleśnictwo, gm. Korytnica, Izydorówka, gm. Aleksandria, pow. Równe Jadwigów, kolonia, gm. Werba, pow. Włodzi- pow. Włodzimierz, obok Skryhiczyn, Grajówka mierz Hyclówka, gm. Gródek Jagielloński, pow. Gró- Izydorówka, wieś i dwór, gm. Ruda, pow. Ży- dek Jagielloński Iwaczków, wieś, gm. Zdołbica, pow. Zdołbu- daczów Jadwinówka, wieś, gm. Skobełka, pow. Horo- nów chów, obok Olchówka Hyrowa, wieś, gm. Nadole, pow. Krosno Iżów, wieś, gm. Chotiaczów, pow. Włodzimierz Iwaczów, wieś, gm. Hukałowce, pow. Zborów Wołyński Jadwipol, kolonia, gm. Równe, pow. Równe Hyżne, wieś i dwór, gm. Hyżne, pow. Rzeszów Iwaczów Dolny, wieś, gm. Ihrowica, pow. Tar- Iżyk, gm. Jarosław, pow, Jarosław Jadzin, kolonia, gm. Tuczyn, pow. Równe nopol Jagiellonów, kolonia, gm. Ołyka, pow. Łuck Litera I Iwaczów Górny, wieś, gm. Ihrowica, pow. Tar- Jagielnica, miasto, gm. Jagielnica, pow. Czort- nopol Litera J ków Idalja, kolonia, gm. Torczyn, pow. Łuck Iwanczany, wieś, gm. Dobrowody, pow. Zbaraż Jagielnica Stara, wieś, gm. Jagielnica, pow. Igioza, przysiółek, gm. Dynów, pow. Brzozów Iwanczyce, rezydencja; (http://www.wolhynia. Czortków Jabłonica, wieś, gm. Hryniawa, pow. Kosów Ignacówka, przysiółek, gm. Kamionka Strymi- pl/index.p?option=com_t&view=article&id=35 Jagiełła, wieś, gm. Tryńcza, pow. Przeworsk łowa, pow. Kamionka Strumiłowa 6&catid=24&Itemid=101 ) Jabłonica, wieś i dwór, gm. Jabłonica, pow. Nadwórna, obok Horyszków Jagodne, kolonia, gm. Bereźne, pow. Kostopol, Ignacówka, folwark, gm. Przemyślany, pow. Iwanicze, stacja kolejowa, gm. Poryck, pow. obok Danczymost, Wielkie Pole Przemyślany Włodzimierz Jabłonica Polska, wieś i dwór, gm. Haczów, pow. Brzozów Jagodnik, gm. Cmolas, pow. Kolbuszowa Ignasze, przysiółek, gm. Dzików Stary, pow. Iwanicze Nowe, kolonia, gm. Poryck, pow. Jagodno, wieś, gm. Lubitów, pow. Kowel Lubaczów Włodzimierz Jabłonica Ruska, wieś i dwór, gm. Dydnia, pow. Brzozów Jagodno, wieś, gm. Werba, pow. Włodzimierz, Ignatówka, kolonia, gm. Wiśniowiec, pow. Iwanicze Stare, wieś, gm. Poryck, pow. Włodzi- obok Hajki, kol. Soroczyn Krzemieniec mierz Jabłonka, wieś i dwór, gm. Dydnia, pow. Brzo- zów Jagodnia, wieś, gm. Kamionka Strumiłowa, Ignatówka, kolonia, gm. Silno, pow. Łuck, obok Iwanie, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno pow. Kamionka Strumiłowa, obok Łupajówka Domaszów, Dworyszcze Iwanie, wieś, gm. Oleksiniec Stary, pow. Krze- Jabłonka, wieś, gm. Stepań, pow. Kostopol Jagodzin, gm. Bereźce, pow. Luboml, obok Ku- Ignatówka, kolonia, gm. Trościaniec, pow. mieniec Jabłonka, wieś, gm. Porohy, pow. Nadwórna pracze, Terebejki, Rymacze Łuck, obok Jaromla, kol. Krakowszczyzna, kol. Iwanie Puste, wieś, gm. Germakówka, pow. Jabłonka Mała, wieś, gm. Kołki,pow. Łuck Jagonia, wieś, gm. Kamionka Strumiłowa, pow. Pasieka Borszczów Jabłonka Niżna, wieś, gm. Turka, pow. Turka Kamionka Strumiłowa Igrzyska, kolonia, gm. Chocimierz, pow. Tłu- Iwanie Złote, wieś, gm. Zaleszczyki, pow. Za- Jabłonka Wielka, wieś, gm. Kołki, pow. Łuck Jagotkowo, futor, gm. Górniki, pow. Kowel, macz, obok Żabokruki, Hawrylak leszczyki Jabłonka Wyżna, wieś, gm. Turka, pow. Turka obok Kortelisy Igrzyska, gm. Ottynia, pow. Tłumacz, obok Ho- Iwanikówka, dwór, gm. Łysiec, pow. Stanisła- Jabłonki, wieś i dwór, gm. Baligród, pow. Lesko Jahłusz, wieś i dwór, gm. Podkamień, pow. Ro- łosków wów Jabłonna, wieś, gm. Bereźne, pow. Kostopol hatyń, obok Dziczki Ihnatowskie, gm. Sianki, pow. Turka, obok Se- Iwaninicze, wieś, gm. Sudobicze, pow. Dubno redynka Jabłonowa Gradka, gm. Lubikowicze, pow. Sar- Jahońka, przysiółek wsi Golcowa, gm. Doma- Iwaniny, gm. Hujcze, pow. Rawa Ruska radz, pow. Brzozów Ihrowica, wieś i dwór, gm. Ihrowica, pow. Tar- ny Iwanki, gm. Kamionka Strumiłowa, pow. Ka- nopol Jabłonowszczyzna, futor, gm. Tesłuhów, pow. Jajkowce, wieś, gm. Młyniska, pow. Żydaczów, mionka Strumiłowa obok Żyrawa, Antoniówka Ilcia-Pod Pohar, gm. Żabie, pow. Kosów, obok Dubno Iwanki, gm. Bruckenthal, pow. Rawa Ruska, Staiszcze, Hrabowiec Jabłonów, miasteczko, gm. Jabłonów, pow. Ko- Jajno, wieś, gm. Borowno, pow. Kamień Ko- obok Pilce, Osiki szyrski Ilin, wieś i folwark,gm. Buhryń, pow. Równe, łomyja Iwankowa, gm. Wierzchnie, pow. Kałusz obok Babin, Tołmachów Jabłonów, wieś i dwór, gm. Konkolniki, pow. Jakimczyce, gm. Komarno, pow. Rudki Iwankowce, wieś i folwark, gm. Malin, pow. Ilińce, wieś i dwór, gm. Zabłotów, pow. Śniatyń, Rohatyń Jakimowce, wieś i folwark, gm. Dederkały Dubno obok Tułuków, Rudniki Jabłonów, wieś i dwór, gm. Borynia, pow. Tur- Wielkie, pow. Krzemieniec, obok Hryńkowce, Iwanków, wieś i dwór, gm. Turylcze, pow. Tatarzyńce Iljanówka, kolonia, gm. Kniahininek, pow. ka, obok Wysocko Niżne, Ryków Borszczów, obok Gusztynek Łuck, obok Kopaczówka, Bejnarówka, Alek- Jabłonów, wieś i dwór, gm. Suchostaw, pow. Jakimów, wieś i dwór, gm. Dziedziłów, pow. sandrów Iwanków, przysiółek, gm. Podmichale, pow. Kopyczyńce Kamionka Strumiłowa, obok Wyrów, Banunin Kałusz Ilkowica, folwark, gm. Buderaż, pow. Zdołbu- Jabłonówka, wieś, gm. Dubno, pow. Dubno, Jakimówka, przysiółek, gm. Remizowce, pow. nów Iwanowce, wieś, gm. Tłumaczyk, pow. Koło- obok Ksawerówka, Młodawa Złoczów, obok Snowicz myja, obok Sadzawka Ilkowice, wieś, gm. Skomorochy, pow. Sokal Jabłonówka, wieś i kolonia, gm. Busk, pow. Ka- Jakowicze, wieś, gm. Mikulińcze, pow. Włodzi- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 45 mierz, obok Babina Jamskie, futor, gm. Szack, pow. Krzemieniec Janówka, wieś, gm. Rypne, pow. Dolina Jarów, leśniczówka, gm. Malin, pow. Dubno Jakóbce, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec Jamskie, kolonia, gm. Trościaniec , pow. Łuck, Janówka, gm. Rychcice, pow. Drohobycz Jaruń, gm. Berezne, pow. Kostopol Jaksmanice, wieś i dwór, gm. Popowice, pow. obok Jaromla Janówka, wieś i folwark, gm. Krupiec, pow. Jaryczów Nowy, miasto i dwór, gm. Jaryczów Przemyśl Jamy, gm. Jasieniów Górny, pow. Kosów, obok Dubno Nowy, pow. Lwów Jaksza, gm. Szkło, pow. Jaworów, obok Cwtula, Ropieniec, Krzyworównia Janówka, wieś, gm. Młynów, pow. Dubno Jaryczów Stary, wieś i dwór, gm. Jaryczów Sta- Jażów Nowy Jamy, gm. Kamień Koszyrski, pow. Kamień Janówka, kolonia, gm. Beresteczko, pow. Ho- ry, pow. Lwów Jaktorów, wieś i dwór, gm. Gliniany, pow. Prze- Koszyrski rochow Jaryna, leśniczówka, gm. Janów, pow. Gródek myślany Jamyszcza, gm. Dąbrowica, pow. Sarny Janówka, wieś i kolonia, gm. Ludwipol, pow. Jagielloński, obok Lelechówka, Wola Dobro- Jakubczyce, wieś, gm. Silno, pow. Łuck Jamyszcze, gm. Górniki, pow. Kowel Kostopol stańska Jakubiaki, gm. Łozina, pow. Gródek Jagielloń- Janczówka, gm. Janczyn, pow. Przemyślany Janówka, kolonia, gm. Lubitów, pow. Kowel Jarynówka, wieś, folwark i leśniczówka, gm. Bereźne, pow. Kostopol ski Janczówków, gm. Kisorycze, pow. Sarny Janówka, miasteczko, gm. Wielick, pow. Kowel Jarynówka, wieś, gm. Niemowicze, pow. Sarny Jakubowce, wieś, gm. Budyłów, pow. Brzeżany Janczyn, wieś i dwór, gm. Janczyn, pow. Prze- Janówka, stacja kolejowa, gm. Połonka, pow, Jakubów, wieś, gm. Rachiń, pow. Dolina, obok myślany Łuck Jaseniowskie, gm. Sianki, pow. Turka, obok Syhtowate Podbereż, Sołuków, Trościaniec Janiewicka, kolonia, gm. Dziatkiewicze, pow. Janówka, kolonia, gm. Rożyszcze, pow. Łuck Jasiel, wieś i dwór, gm. Jaśliska, pow. Sanok Jakubów Hruh, gm. Kisorycze, pow. Sarny Równe Janówka, kolonia, gm. Torczyn, pow. Łuck Jasienia, gm. Lubieszów, pow. Kamień Koszyr- Jakubówka, gm. Gusztyn, pow. Borszczów, Janiewickich, futor, gm. Dziatkiewicze, pow. Janówka, gm. Kołki, pow. Łuck obok Zbrzyź, Bosyry Równe ski Janówka, kolonia, gm. Aleksandrja, pow. Rów- Jasienica Rosielna, miasteczko i dwór, gm. Do- Jakubówka (Jakóbówka), gm. Obertyn, pow. Janiewicze, wieś, gm. Dziatkiewicze, pow. ne Horodenka, obok Hanczarów Równe maradz, pow. Brzozów Janówka, kolonia, gm. Dziatkiewicze, pow. Jasienica Solna, wieś, gm. Dereżyce, pow. Dro- Jakubówka (Jakobówka), gm. Chocimierz, pow. Janiewicze, wieś i futor, gm. Grzybowica, pow. Równe Tłumacz, obok Olesza, Gruszka, Jezierzany Włodzimierz hobycz Janówka, wieś, gm. Hoszcza, pow. Równe Jakubówka, gm. Uścieczko, pow. Zaleszczyki, Janiewicze I i II, kolonie, gm. Grzybowica, Jasienica Sufczyńska, wieś i dwór, gm. Bircza, Janówka, wieś, gm. Międzyrzecz, pow. Równe obok Torskie, Prusy pow. Włodzimierz pow. Dobromil Janówka, kolonia, gm. Równe, pow. Równe Jakubówka Mała, wieś, gm. Ludwipol, pow. Janin, folwark, gm. Chorów, pow. Horochów, Jasienica Zamkowa, wieś, gm. Rozłucz, pow. Kostopol obok Zamlicze, kol. Dorohenicze Janówka, kolonia, gm. Antoniówka nad Hory- Turka niem, pow. Sarny Jakubówka Wielka, wieś, gm. Ludwipol, pow. Janin, kolonia, gm. Tuczyn, pow. Równe Jasieniec, wieś, gm. Dąbrowica, pow. Sarny Janówka, kolonia, gm. Niemowicze, pow. Sarny Kostopol Janin Bór, kolonia i cegielnia, gm. Olesk, pow. Jasienna, gm. Hoszany, pow. Rudki Jakusze, wieś i leśniczówka, gm. Górniki, pow. Włodzimierz, obok Stawki, Chwałka Janówka, kolonia, gm. Włodzimierzec, pow. Jasieniewicze, wieś, gm. Dziatkiewicze, pow. Sarny Kowel, obok Komarowo, Zabrodzie, Ratno Janina, kolonia, gm. Skobełka, pow. Horochów Równe Janówka, przysiółek, gm. Chmiel, pow. Tarno- Jalimczyce, wieś, gm. Komarno, pow, Rudki Janiszówka, kolonia, gm. Kostopol, pow. Ko- Jasieniowe, gm. Medenice, pow. Drohobycz brzeg Jalina, gajówka, gm. Brzeżany, pow. Brzeżany stopol, obok Dołhaniec, Małe Siedliszcze Jasieniowiec, wieś, gm. Rypne, pow. Dolina Janówka, wieś i dwór, gm. Janówka, pow. Tar- Jalina, gm. Sławsko, pow. Stryj, obok Różanka Janki, gm. Hujcze, pow. Rawa Ruska Jasieniów, gm. Dobromil, pow. Dobromil nopol Wyżna Jankiewicze, wieś, gm. Kostopol, pow. Kosto- Jasieniów Górny, wieś i dwór, gm. Jasieniów Janówka, kolonia, gm. Olesk, pow. Włodzi- Jalinka, gm. Siedliska, pow. Rawa Ruska pol Górny, pow. Kosów mierz Jalinkowaciec Kozarski, gm. Sławsko, pow. Jankowa, wieś i dwór, gm. Jankowa, pow. Gor- Jasieniów Polny, wieś i dwór, gm. Horodenka, Janówka, gm. Dzibułki, pow. Żółkiew Stryj lice pow. Horodenka Janówka, folwark, gm. Rafałówka, pow. Sarny Jałowack, wieś, gm. Kamieniec Koszyrski, Jankowa, gm. Nawarja, pow. Lwów Jasienówka, kolonia, gm. Olesk, pow. Włodzi- Janówka, wieś, gm. Wielka Głusza, pow. Ka- pow. Kamieniec Koszyrski Jankowce, wieś, gm. Białozórka, pow. Krze- mierz mień Koszyrski Jałowe, gm. Datyń, pow. Kowel mieniec Jasień, wieś i dwór, gm. Ustrzyki Dolne, pow. Janówka Komorowska, kolonia, gm. Kołki, Jałowe, wieś, gm. Ustrzyki Dolne, pow. Lesko Jankowce, wieś i folwark, gm. Katerburg, pow. Lesko pow. Łuck Jałowica, gm. Deraźne, pow. Kostopol Krzemieniec Jasień, przysiółek, gm. Komarniki, pow. Turka Januszkowice, gm. Januszkowice, pow. Jasło Jałowicze, wieś, gm. Jarosławicze, pow. Dubno Jankowce, wieś, gm. Lesko, pow. Lesko Jasień Dolny, wieś i dwór, gm. Jasień Dolny, Januszowo, wieś, gm. Warkowicze, pow. Dubno pow. Kałusz Jałowiczora, gm. Hryniawa, pow. Kosów Jankowce, wieś, gm. Bereźce, pow. Luboml Japołoć, wieś, gm. Stydyń Wielki, pow. Kosto- Jankowce, kolonia, gm. Siemikowce, pow. Pod- Jasień Górny, gm. Jasień Dolny, pow. Kałusz Jama, gm. Włodzimierzec, pow. Sarny, obok pol Stepańgód hajce Jasiniec, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horochów Jarczowce, wieś, gm. Zborów, pow. Zborów Jama, gm. Bielska Wola, pow. Sarny Jankowce, wieś i dwór, gm. Jankowce, pow. Jasiniewicze, gm. Kamionka Wołoska, pow. Jaremcze, wieś, gm. Jaremcze, pow. Nadwórna Jama, gm. Datyń, pow. Kowel Tarnopol Rawa Ruska Jaremkowicze, wieś, gm. Poryck, pow. Włodzi- Jamborówka, gm. Dynów, pow. Rzeszów Jankowce, wieś i folwark, gm. Malin, pow. Jasinówka, kolonia, gm. Sudobicze, pow. Dub- Dubno mierz Wołyński no Jamelnica, wieś, gm. Podhorodce, pow. Stryj Jankowice, wieś i dwór, gm. Chłopice, pow. Ja- Jaremków, wieś i dwór, gm. Hoszany, pow. Jasinówka, wieś, gm. Szczurzyn, pow. Łuck, Jamełna, wieś i folwark, gm. Domaryż, pow. rosław Rudki obok Rajmiasto Gródek Jagielloński Janków, gm. Polanica, pow. Dolina Jarewiszcze, wieś, gm. Krymno, pow. Kowel Jasińska, gm. Zabłocie, pow. Kowel, obok Huta Jamelniczka, futor, gm. Podhorodce, pow. Stryj Janoszówka, osada, gm. Warkowicze, pow. Jarhorów, wieś i dwór, gm. Uście Zielone, pow. Rateńska Jaminiec, kolonia, gm. Deraźne, pow. Kostopol Dubno Buczacz Jasionka, gm. Domaradz, pow. Brzozów Jamki, kolonia, gm. Torczyn, pow. Łuck, obok Janowa Dolina, osada, gm. Kostopol, pow. Ko- Jarkowice, futor, gm. Antonówka nad Hory- Jasionka, wieś, gm. Jasionka, pow. Gorlice Zamogile, Białostok niem, pow. Sarny stopol Jasionka, wieś, gm. Nadole, pow. Krosno Jammerstul, osada, gm. Polanica, pow. Dolina Jarmijówka, gm. Bruchnal, pow. Jaworów Janowce, gm. Rodatycze, pow. Gródek Jagiel- Jasionka, wieś i dwór, gm. Trzebowisko, pow. Jamna, przysiółek, gm. Dzików Stary, pow. Lu- loński Jarmoszuki, gm. Bereżce, pow. Krzemieniec Rzeszów baczów Janowe Hucisko, futor, gm. Szumsk, pow. Krze- Jarochlewo (Jaroglewo), futor, gm. Górniki, Jasionka Masiowa, wieś i dwór, gm. Jasionka Jamna, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Łuck mieniec pow. Kowel Masiowa, pow. Turka Jamna, wieś, gm. Jaremcze, pow. Nadwórna Janowiec, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horo- Jarocin, wieś, gm. Jarocin, pow. Nisko Jasionka Steciowa, wieś, gm. Jasionka Masio- Jamna Dolna, wieś, gm. Rybotycze, pow. Do- chów, obok Jachimówka, Żurawiec Jaromel (Jaromla), wieś, gm. Trościaniec, pow. wa, pow. Turka bromil Janowo, kolonia, gm. Kostopol, pow. Kostopol Łuck Jasionowce, wieś i dwór, gm. Złoczów, pow. Jamna Górna, wieś, gm. Rybotycze, pow. Do- Janowo, gm. Siedliszcze, pow. Kowel Jaromelskie Budki, kolonia, gm. Trościaniec, Złoczów bromil Janów, kolonia, gm. Kupiczów, pow. Kowel pow. Łuck Jasionowiec, osada, gm. Rozdół, pow. Żyda- Jamne, wieś, gm. Żelechów Wielki, pow. Ka- Janów, futor, gm. Maciejów, pow. Kowel Jarosław, miasto, gm. Jarosław, pow. Jaro- czów mionka Strumiłowa, obok Spas, Streptów sław Janów, kolonia, gm. Szczurzyn, pow, Łuck Jasionów, gm. Chodorów, pow. Bóbrka Jamne, osada, gm. Bielska Wola, pow. Sarny, Jarosław Garburze, przedmieście miasta Jaro- Janów, wieś, gm. Felsztyn, pow. Sambor Jasionów, gm. Jasionów, pow. Brody obok Ur. Perehod, Ur. Zbiszcze, Ur. Pleso sław Janów, miasteczko i dwór, gm. Janów, pow. Jasionów, przysiółek, gm. Nozdrzec, pow. Jamne, futor, gm. Lubikowicze, pow. Sarny Jarosław Leżajskie Dolne, przedmieście miasta Trembowla Brzozów Jamne, futor, gm. Kisielin, pow. Horochów Jarosław Janów, wieś, gm. Chotiaczów, pow. Włodzi- Jasionów, gm. Haczów, pow. Brzozów Jamne, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny Jarosławice, wieś, gm. Hukałowce, pow. Zbo- mierz Jasionów, osada, gm. Komarno, pow. Rudki Jamnica, gm. Wróblaczyn, pow. Rawa Ruska rów Janów, miasto, gm. Janów, pow. Gródek Jagiel- Jasionów, gm. Podzwierzyniec, pow. Rudki Jamnica, wieś, gm. Pasieczna, pow. Stanisła- Jarosławicze, wieś, osada wojskowa, folwark, loński Jasionówka, osada, gm. Wróblaczyn, pow. wów, obok Pawełcze, Uhrynów Dolny gm. Jarosławicze, pow. Dubno Janów, kolonia, gm. Kisielin, pow. Horochów Rawa Ruska Jamnica, wieś, gm. Grębów, pow. Tarnobrzeg Jarosze, gm. Wierzbiany, pow. Jaworów Janów (Janowo, Janin), uroczysko, gm. Kosto- Jasionówka, kolonia, gm. Olesk, pow. Włodzi- Jaroszówka, kolonia i folwark, gm. Deraźne, Jamniska, gm. Laszków, pow. Radziechów pol, pow. Kostopol mierz Wołyński pow. Kostopol Jamno, kolonia, gm. Szczurzyn, pow. Łuck, Janówek, folwark, gm. Białogóra, pow. Gródek Jasionówka, kolonia, gm. Chorów, pow. Horo- Jaroszy Kut, gm. Lubienie, pow. Kamień Ko- obok Jasinówka, Niemir Jagielloński, obok Ostrów, Leśniowice chów szyrski Jamno, futor, gm. Kisorycze, pow. Sarny, obok Janówka, folwark, gm. Sokołówka, pow. Bóbr- Jasiowa, przysiółek, gm. Lubień Wielki, pow. Jaroszyce, przysiółek, gm. Daszawa, pow. Stryj Wiry ka Grodek Jagielloński Jarowa, gm. Zubrzec, pow. Buczacz, obok Gaje Jamontówka, kolonia, gm. Tuczyn, pow. Równe Janówka, gm. Bóbrka, pow. Bóbrka Jasło, miasto i wieś, gm. Jasło, pow. Jasło Baryskie Jamskie, leśniczówka, gm. Bereźne, pow. Ko- Janówka, przysiółek wsi Nowostawce, gm. Jasna, osada i gajówka, gm. Koniuszków, pow. Jarowiszcze, gm. Sławsko, pow. Stryj, obok Ró- stopol Podzameczek, pow. Buczacz Brody żanka Niżna 1 kwietnia - strona 46 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Jasna, sołectwo Jahodów, gm. Poho- Jaworze, wieś, gm. Jaworze, pow. pow. Sarny Jodłówka, gm. Pruchnik, pow. Jaro- Józefówka, futor, gm. Zdołbica, pow. rylce, pow. Przemyślany Jasło Jezierskie, gm. Łozina, pow. Gródek sław Zdołbunów Jasnogórka, wieś, gm. Klesów, pow. Jaworzec, wieś, gm. Cisna, pow. Le- Jagielloński Joganów, leśniczówka, gm. Poddęb- Józefówka, wieś, gm. Grzymałów, Sarny sko Jezierskie, osada, gm. Dąbrowica, ce, pow. Łuck pow. Skałat Jasnybór (Jasnobór), kolonia, gm. Jazewnica, gm. Ożomla Mała, pow. pow. Sarny Jonicze, gm. Kamionka Wołoska, Józefówka ( Josefinendorf), gm. Kostopol, pow. Kostopol Jaworów Jezierzanka, osada, gm. Jezierzany, pow. Rawa Ruska Wierzbica, pow. Rawa Ruska Jastrębeckie, gm. Krymno, pow. Ko- Jazienica Polska, wieś, przystanek pow. Borszczów Joppe, gm. Ostrów, pow. Lwów Józefpol, folwark, gm. Niemowicze, wel kolejowy, gm. Kamionka Strumiło- Jezierzanka, wieś, gm. Zborów, pow. Jordanówka, wieś, gm. Husaków, pow. Sarny Jastrzębica, osada, gm. Dubno, pow. wa, pow. Kamionka Strumiłowa Zborów pow. Mościska Józkowicze, gm. Toporów, pow. Ra- Dubno Jazienica Ruska, wieś, gm. Kamion- Jezierzany, miasto i dwór, gm. Jezie- Josionówka, kolonia, gm. Szczurzyn, dziechów Jastrzębice, wieś, gm. Korczyn, pow. ka Strumiłowa, pow. Kamionka Stru- rzany, pow. Borszczów pow. Łuck Jóźwiny, gm. Huszcza, pw, Luboml miłowa Sokal Jezierzany, wieś i dwór, gm. Jezierza- Józefin, kolonia, gm. Deraźne, pow. Juchy, gm. Lipsko, pow. Lubaczów Jazłowce, gm. Tuczyn, pow. Równe Jastrzębiec, wieś, gm. Kuryłówka, ny, pow. Buczacz Kostopol Juczyn, gm. Tuczyn, pow. Równe pow. Łańcut Jazłowczyk, wieś, gm. Koniuszków, Jezierzany, miasteczko, gm. Kupi- Józefin, kolonia, gm. Czaruków, pow. Judaszówka, przysiółek, gm. Jelna, pow. Brody Jastrzębiec, przysiółek, gm. Jezupol, czów, pow. Kowel Łuck pow. Łańcut pow. Stanisławów, obok Dobrowlany Jazłowiec, miasto i dwór, gm. Jazło- Jezierzany, wieś i dwór, gm. Bursz- Józefin, kolonia, gm. Kiwerce, pow. Juhany, gm. Gnojnice, pow. Jaworów Jastrzębik, gm. Jastrzębik, pow. wiec, pow, Buczacz tyn, pow. Rohatyń Łuck Julana, gm. Kiwerce, pw. Łuck Nowy Sącz Jazowa, wieś i dwór, gm. Wiśniowa, Jezierzany, wieś i dwór, gm. Choci- Józefin, kolonia, gm. Trościaniec, Julianów, kolonia, gm. Maciejów, Jastrzębków, wieś, gm. Ostrów, pow. pow. Krosno mierz, pow. Tłumacz pow. Łuck pow. Kowel Lwów Jazowice, futor, gm. Hołowno, pow. Jezierzyska, gm. Horodnica, pow. Józefin, kolonia, gm. Szczurzyn, Juljanfeld, gm. Kniahininek, pow. Jastrzębowo, wieś, gm. Jastrzębowo, Luboml Kopyczyńce pow. Łuck Łuck pow. Tarnopol Jaźwieniec, leśniczówka, gm. Kiso- Jeziorany, miasteczko, gm. Warkowi- Józefin, kolonia, gm. Werba, pow. Julianka, sołectwo Stołpin, gm. To- Jasyki, gm. Magierów, pow. Rawa rycze, pow. Sarny cze, pow. Dubno Włodzimierz porów, pow. Radziechów Ruska Jaźwin, folwark, gm. Dobrotwór, Jeziorany Czeskie, wieś, gm. Połon- Józefin, wieś, gm. Korzec, pow. Równe Julianów, kolonia, gm. Turzysk, pow. Jasynowiec, gm. Kisorycze, pow. pow. Kamionka Strumiłowa ka, pow. Łuck Józefin, gm. Diatkiewicze, pow. Równe Kowel Sarny Jaźwina, gm. Krymno, pow. Kowel Jeziorany Ławrowskie, folwark, gm. Józefin, gm. Grzybowica, pow. Wło- Julianówka, kolonia, gm. Warkowi- Jasynów, gm. Podhorodce, pow. Stryj Jaźwinki, futor, gm. Klesów, pow. Połonka, pow. Łuck dzimierz cze, pow. Dubno Jasynówka, futor, gm. Krymno, pow. Sarny Jeziorany Polskie, kolonia, gm. Po- Józefin, kolonia, gm. Chotiaczów, Juljanówka, folwark, gm. Mielnica, Kowel Jaźwinki, kolonia, gm. Niemowicze, łonka, pow. Łuck pow. Włodzimierz pow. Borszczów Jaszczew, gm. Jedlicze, pow. Krosno pow. Sarny Jeziorany Szlacheckie, kolonia, gm. Józefina, folwark, gm. Folwarki, Juljanówka, kolonia, gm. Młynów, Jaźwinki, gm. Datyń, pow. Kowel Czaruków, pow. Łuck pow. Złoczów Jaśle, leśniczówka, gm. Zabłocie, pow. Dubno pow. Kowel Jaźwinki, gm. Zabłocie, pow. Kowel Jeziorany Włościańskie, gm. Warko- Józefiny, kolonia, gm. Szczurzyn, Juljanówka, folwark, gm. Kopaczów, Jaźwino, futor, gm. Zabłocie, pow. wicze, pow. Dubno pow. Łuck Jaśliska, miasto, gm. Jaśliska, pow. pow. Kowel Sanok Kowel Jeziorany Uroczysko, folwark, gm. Józefka, wieś, gm. Skomorochy, pow. Juljanówka, kolonia, gm. Torczyn, Jaźwino, kolonia, gm. Ludwipol, Połonka, pow. Łuck Sokal Jaśniska, wieś i dwór, gm. Łozina, pow. Łuck pow. Grodek Jagielloński pow. Kostopol Jeziorany Żydowskie, kolonia, gm. Józefów, wieś i dwór, gm. Radzie- Junaszków, wieś, gm. Koniuszki, Jaźwiny, kolonia, gm. Huszcza, pow. Warkowicze, pow. Dubno chów, pow. Radziechów Jaśniszcze, wieś, gm. Podkamień, pow. Rohatyń pow. Brody Luboml Jeziorki, kolonia, gm. Brany, pow. Józefów, folwark, gm. Dziatkiewi- Jungówka, kolonia, gm. Kisielin, Jaźwiny, kolonia, gm. Trościaniec, Horochów cze, pow. Równe Jata, wieś, gm. Jeżowe, pow. Nisko pow. Horochów pow. Łuck Jeziorki, gm. Wróblaczyn, pow. Józefów, osada, gm. Baranów, pow. Jatwęgi, wieś, gm. Hoszany, pow. Jupyny, przysiółek, gm. Wierzbiany, Jażwiny, futor, gm. Krymno, pow. Rawa Ruska Tarnobrzeg Rudki pow. Jaworów Kowel Jeziorko, wieś i gajówka, gm. Kiwer- Józefówka, osada, gm. Kozowa, pow. Jatwęgi, wieś, gm. Sokołówka, pow. Jureczkowa, wieś i dwór, gm. Wojt- Jażów Nowy, wieś, gm. Szkło, pow. ce, pow. Łuck Brzeżany Bóbrka kowa, pow. Dobromil Jaworów Jeziorko, wieś i dwór, gm. Delejów, Józefówka, folwark, gm. Rodatycze, Jatwięgi,wieś i dwór, gm. Pnikut, Jurjampol, wieś, gm. Korolówka, Jażów Stary, wieś, gm. Wierzbiany, pow. Stanisławów pow. Gródek Jagielloński pow. Mościska, obok Sutkowice pow. Borszczów pow. Jaworów Józefówka, folwark, gm. Ożomla Jawcze, wieś i dwór, gm. Knihynicze, Jeziorko, wieś i dwór, gm. Grębów, Mała, pow. Jaworów Jurki, gm. Luboml, pow. Luboml pow. Rohatyń Jedność, gm. Grzybowica, pow. Wło- pow. Tarnobrzeg dzimierz Józefówka, folwark, gm. Wierbiąż Jurkowce, gm. Probużna, pow. Kopy- Jawne, wieś, gm. Kisorycze, pow. Jeziorko, wieś, gm. Mizocz, pow. Wyżny, pow. Kołomyja czyńce Sarny Jelechowice, wieś i dwór, gm. Fol- Zdołbunów warki, pow. Złoczów Józefówka, gm. Husiatyn, pow. Ko- Jurków Potok, gm. Łomna, pow. Tur- Jawora, wieś, dwór i stacja kolejowa, Jeziorko, wieś i folwark, gm. Kamień pyczyńce ka gm. Turka, pow. Turka Jelenkowate, wieś i dwór, gm. Ła- Koszyrski, pow. Kamień Koszyrski woczne, pow. Stryj Józefówka, wieś, gm. Kostopol, pow. Jurkówka, wieś, gm. Roszniów, pow. Jaworje, gm. Siedliszcze, pow. Ko- Jeziorna, folwark, gm. Płazów, pow. Kostopol Tłumacz wel Jelna, wieś, gm. Jelna, pow. Łańcut Lubaczów Józefówka (k. Druchowej), futor, gm. Jurowce, wieś, gm. Sanok, pow. Sa- Jaworki, gm. Jaworki, pow. Nowy Jelno, wieś i folwark, gm. Klesów, Jeziorno, wieś, gm. Powursk, pow. Ludwipol, pow. Kostopol nok Sącz pow. Sarny Kowel Józefówka (k. Zastawia), kolonia, Jurydyka, wieś, gm. Poczajów Nowy, Jawornik, wieś, gm. Hołowno, pow. Jełomalin, folwark, gm. Nowomalin, Jezioro, wieś, gm. Kiwerce, pow. gm. Ludwipol, pow. Kostopol pow. Krzemieniec Luboml pow. Zdołbunów Łuck Józefówka, gm. Potutory, pow. Zbo- Jurydyka, gm. Rożyszcze, pow. Łuck Jawornik, wieś, gm. Komańcza, pow. Jełowica, folwark, gm. Deraźne, pow. Jezioro, osada, gm. Stojanów, pow. rów Jurydyka, gm. Turówka, pow. Skałat Sanok Kostopol Radziechów Józefówka, wieś i folwark, gm. Mo- Jurydyka (Pokuta), kolonia, gm. Oły- Jawornik Niebylecki, wieś, gm. Nie- Jeruszczyna, gm. Hołowno, pow. Lu- Jezioro, wieś, gm. Włodzimierzec, gielnica, pow. Trembowla ka, pow. Łuck bylec, pow. Rzeszów boml pow. Sarny Józefówka, gm. Mościska, pow. Mo- Jurydyka, gm. Zdołbica, pow. Zdoł- Jawornik Polski, miasteczko, gm. Jerzówka, folwark, gm. Korytnica, Jezioro, folwark, gm. Chorów, pow. ściska bunów Hyżne, pow. Rzeszów pow. Włodzimierz Zdołbunów Józefówka, leśniczówka, gm. Stubno, Jurydyka Niewirkowska, kolonia, Jawornik Przedmieście, wieś, gm. Jerzyce, kolonia, gm. Werba, pow. Jeziorski Majdan, kolonia, gm. Trzci- pow. Przemyśl gm. Międzyrzecz, pow. Równe Hyżne, pow. Rzeszów Włodzimierz niec, pow. Łuck Józefowka, gm. Sienków, pow. Ra- Jurydyka Nowostaw, leśnictwo, gm. Jawornik Ruski, wieś i dwór, gm. Żo- Jerzyn, kolonia, gm. Poryck, pow. Jezupol, miasteczko i dwór, gm. Je- dziechów Klewań, pow. Równe hatyn, pow. Dobromil Włodzimierz zupol, pow. Stanisławów Józefówka, folwark, gm. Knihynicze, Juryszcze, gm. Litwinów, pow. Pod- Jaworów, wieś, gm. Wygoda, pow. Jesień, osada, gm. Pniewo, pow. Ka- Jeże, gm. Jarocin, pow. Nisko pow. Rohatyń hajce Dubno mień Koszyrski Jeżowe, wieś, gm. Jeżowe, pow. Ni- Józefówka, gm. Skomorochy, pow. Juseptycze, wieś, gm. Daszowa, pow. Jaworów, miasto i dwór, gm. Jawo- Jesinek, futor, gm. Stepań, pow. Ko- sko Sokal Stryj rów, pow. Jaworów stopol Jeżówka, gm. Korytnica, pow. Wło- Józefówka, wieś, gm. Nastasów, pow. Justynówka, wieś, gm. Nowosiółka, Jaworów, gm. Starunia, pow. Nad- Jesinówka, kolonia, gm. Werba, pow. dzimierz Tarnopol pow. Podhajce wórna Włodzimierz Jędruszkowce, wieś, gm. Zarszyn, Józefówka, gm. Strusów, pow. Trem- Juszkowce, wieś i dwór, gm. Ostrów, Jaworów, wieś i dwór, gm. Sianki, Jewtuchowskie, gm. Lubikowicze, pow. Sanok bowla pow. Bóbrka pow. Turka pow. Sarny Jędrzejewsk, gm. Aleksandria, pow. Józefówka, kolonia, gm. Olesk, pow. Juszkowska, futor, gm. Siedliszcze, Jaworów, gm. Sokołówka, pow. Ko- Jezierce, wieś, kolonia i folwark, gm. Równe Włodzimierz pow. Kowel sów Świniuchy, pow. Horochów Jędrzejówka, gm. Lipsko, pow. Lu- Józefówka, kolonia, gm. Korzec, Juśki, gm. Wiszenka, pow. Gródek Jaworów Małe Przedmieście, przed- Jezierce, wieś, gm. Bielska Wola, baczów pow. Równe Jagielloński mieście miasta Jaworów pow. Sarny Jędrzejówka, folwark, gm. Wierzbi- Józefówka, kolonia, gm. Rafałówka, Juśkowce, wieś, gm. Łanowce, pow. Jaworów Nakoneczne, przedmieście Jezierce, gm. Ludwipol, pow. Kosto- ca, pow. Rawa Ruska pow. Sarny Krzemieniec miasta Jaworów pol Jęziorek, przysiółek, gm. Ulanów, Józefówka, gm. Aleksandria, pow. Juśkowice, wieś i dwór, gm. Ożydów, Jaworówka, wieś i dwór, gm. Podmi- Jezierna, miasteczko i dwór, gm. gm. pow. Nisko Równe pow. Złoczów chale, pow. Kałusz Jezierna, pow. Zborów Języczek, gm. Łubianki Wyższe, Józefówka, gm. Koszlaki, pow. Zba- Jutryna, gm. Wołkowyja, pow. Lesko Jaworówka, kolonia, gm. Mikulicze, Jezierna Głęboka, gm. Wiszenka, pow. Zbaraż raż pow. Włodzimierz Wołyński pow. Gródek Jagielloński Joachimówka, gm. Turzysk, pow. Józefówka, wieś, gm. Pomorzany, Jaworskie, gm. Sianki, pow. Turka Jezierskich, futor, gm. Dąbrowica, Kowel pow. Zborów www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 47 Moje Kresy -Zdzisław Herman cz.2 Eugeniusz Szewczuk pozostała pod sowiecką okupacją. Potem nadeszła sroga pamiętna zima 1940 roku i wywózki na Sy- bir w lutym i kwietniu tegoż roku. Pewnej kwietniowej nocy 1941 roku ktoś zaczął mnie gwałtownie budzić. To mama – wstawaj szyb- ko, pali się nasz dom. Dochodziła północ, palił się już chlew i sło- miany dach naszego domu. Zosta- liśmy podpaleni przez banderow- ców, celowo od strony chlewu, by nie można było zobaczyć podpa- laczy na podwórku. Dom kryty był strzechą, ale strop był gliniany i dlatego wytrzymał rozwalający się strych na którym były rowery i co wartościowsze, wcześniej wy- niesione tam rzeczy. Ratowaliśmy tylko to co było na dole - łóżka, pościel, pierzyny, naczynia i też nie wszystko, gdyż większość była na strychu. Do ratowania nas zlecieli się wszyscy sąsiedzi, także rodziny ukraińskie. To od nich poufnie dowiedzieliśmy się, czyje to było dzieło. Cały dorobek ostatnich ośmiu lat ciężkiej pracy rodziców legł na pogorzelisku. Wszystko dopalało się jeszcze przez cały następny dzień. Paro- dniowe schronienie znaleźliśmy u przychylnych sąsiadów. Potem / Rolnicy z Burakówki wróciliśmy na pogorzelisko. Za- Nasz dom stał na niewielkim ziemię orną, powiększając nie- na granicznym moście w Zalesz- przepełnionych do granic moż- częło się czyszczenie, mycie i su- wzniesieniu górującym nad niżej wielkie gospodarstwo pozostałe czykach. Do Zaleszczyk wiodła liwości autobusów z omdlewa- szenie uratowanego dobytku. Tato położoną nad Seretem wsią. Dom po swojej teściowej, a mojej bab- droga ze Lwowa przez Tarnopol i jącymi w ścisku pasażerami… nadal pracował a mama jeździła był dwurodzinny, zbudowany ci Marysi, jakby spodziewając Czortków. Prof. Stanisław Sławo- Rumuńskie służby graniczne do Burakówki, do rodzinnego na tzw. czworakach przy mająt- się, że rodzina Hermanów jeszcze mir Nicieja w swojej ostatniej pu- były zdezorientowane: czy prze- domu i załatwiała w nim miejsce ku ziemskim, wynajętym przez tam kiedyś powróci. Od września blikacji „Kresowa Atlantyda” tom puszczać ludzi bez odpowiednich dla nas, bowiem mieszkali w nim rządcę specjalnie dla nas. Z dru- 1939r.wszystko potoczyło się III pisze - „Obok tłumów prze- dokumentów, czy też zamknąć lokatorzy opiekujący się niepeł- giej strony domu z oddzielnym jak w kalejdoskopie, wybuchła straszonych ludzi na furmankach, szlabany graniczne. Dodatkową nosprawną siostrą mamy. Nie wejściem mieszkali Dworzyńscy. wojna. 17 września 1939 roku z tobołkami, plecakami i walizka- panikę spowodowała wiadomość, można ich było przecież wyrzucić Przedwojennym właścicielem przychodzi do nas sąsiadka Dwo- mi, przemykały eleganckie limu- że sowieckie czołgi i piechota ru- na bruk. W takich męczarniach majątku ziemskiego z potwier- rzyńska mówiąc - patrzcie kto zyny dygnitarzy państwowych, szyły na Zaleszczyki od wscho- lokalowych spędziliśmy jeszcze dzonym zapisem w księgach me- tam idzie. Jako, że mieszkaliśmy dyplomatów, artystów, kupców, du”. Szlabanów nie zamknięto, parę dni i przeprowadziliśmy się z trykalnych jako właściciel tabu- na pagórku doskonale widzieli- biznesmenów. Tu i ówdzie przez przez co większość uciekinierów powrotem do rodzinnej Buraków- larny był Szymon Kleiner. Także śmy co się dzieje w środku wsi. tłum przedzierali się rowerzyści i przedostała się tereny rumuńskie, ki. Mieszkaliśmy nad samą rzeką inni właściciele tabularni wystę- Z przodu wojskowa orkiestra, za motocykliści. Nie brakowało też a potem na Zachód. Nasza ziemia Dżuryn. Wieś była bogata, gdyż pujący w zapisie bazy oficjalistów nimi ruskie wojsko i konie róż- i dzierżawców ziemskich (zapis nej maści. We wsi zabawili tro- za księgą adresową stołecznego chę dłużej, gdyż widocznie mieli miasta Lwowa r.1902) Jadwiga zaplanowany postój. Jako dzieci Orłowska, Aleksandra Skulska i polecieliśmy zobaczyć kto do nas Paulina Przewłocka. Kiedy wy- przybył, żołnierze częstowali nas prowadzaliśmy się z Nowosiółki sucharami i rybami z konserw. nasz cały dobytek przewoziło pra- wie 20 furmanek. Przeprowadzkę Niebawem wszyscy przekonali oczywiście fundował poprzedni się co to znaczy władza sowiec- właściciel majątku. Na nowym ka. Właściciel majątku hrabia miejscu wcale nie mieliśmy źle, Orłowski przedostał się do pobli- mama może była bardziej z tego skich Zaleszczyk i przez granicę miejsca zadowolona, otrzymała uciekł do Rumunii. Na włościach bowiem do zagospodarowania pół pozostała hrabina próbując pójść morgową działkę warzywną. Nie na ugodę z sołdatami, lecz jako brakowało nam kapusty i mar- burżujka i wyzyskiwacz ludu, chewki. Hodowała kury, kaczki nie mogąc z nimi dojść do poro- i indyki. Mieliśmy też służącego zumienia, została w majątku za- który karmił świnie i pomagał strzelona. W momencie wkrocze- mamie w domowym gospodar- nia wojsk sowieckich do Polski na stwie. Ojciec robił to samo co dla mocy paktu Ribentrop - Mołotow, poprzedniego pracodawcy, miał polscy żołnierze i ludność cywil- jednak zdecydowanie więcej wol- na ciągnęła przez nasz powiat nego czasu. W międzyczasie tato w kierunku granicy rumuńskiej. kupował dla nas w Burakówce Tragiczne sceny rozgrywały się / Dawny kościół pw.Św.Józefa w Burakówce stan obecny 1 kwietnia - strona 48 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl hrabiego Cińskiego. Już wtedy nich nawet tam pozostali, założyli na początku wojny nastał ukraiń- rodziny i mieszkają tam do dnia ski terror. W szkole wprowadzo- dzisiejszego. Ukraińcy pozbywa- no obowiązek nauczania języka li się Bogu ducha winnych ludzi, ukraińskiego. Nikomu to się nie niekiedy młodych, wyrażających podobało, bo dzieci polskich była jawnie chęć walki z nacjonalista- większość, ukraińskich garstka. mi. Przykładem mogą być Tadek Ukraińcy postanowili większą Kościk oraz ministrant i kościel- społeczność wiejską zlikwido- ny Fredek Podolski, bestialsko za- wać, w tym celu Sowietom po- mordowani w Burakówce. Nasili- dano nazwiska tych co otrzymali ło się to już po wyzwoleniu naszej parcele jako koloniści Piłsudskie- wioski przez czerwonoarmistów go i mieli zostać przez to wywie- w kwietniu 1944 roku. Najgorsze zieni na Sybir”. Wobec wywiezie- nadeszło latem i jesienią tegoż nia znacznej części mieszkańców roku. Postrach siał miejscowy za- i ugruntowanie się we wsi „ukra- wadiaka i przywódca banderow- ińskiej władzy” do głosu doszli ców niejaki Bojczuk, zwanym najwięksi wrogowie wszystkiego we wsi jako Łyłyk. Gdzie się nie co polskie, zwolennicy powstania pokazał niósł śmierć i zniszcze- samoistnej Ukrainy. Mniejszość nie. Bali się go wszyscy, Polacy ukraińska miała więcej do powie- tu mieszkający i czerwonoarmi- dzenia niż my Polacy, ale przez ści, bo ruskich także nienawidził. to przez prawie 3 lata mieliśmy z Od Polaków chciał tylko jednego, / Burakówka 1938r. dzieci przed plebanią nimi względny spokój. Owszem aby jak najszybciej opuścili te te- zdarzały się pojedyncze napady reny, by mogła tu powstać samo- i mordy, lecz było ich znacznie istna Ukraina. mniej od banderowskich działań w innych rejonach powiatu i wo- Cdn. jewództwa tarnopolskiego. Dzia- łania te nasiliły się dopiero gdy Wspomnień wysłuchał ; Euge- powstała w 1943 roku Ukraińska niusz Szewczuk Powstańcza Armia. Zamordowa- Osoby pragnące wymienić do- no m.in. lekarkę z sąsiedniego świadczenia o życiu na Kresach, Bazaru. Co była winna kobieta, nabyć moją książkę pt. „Moje która ich przecież leczyła, nie Kresy” ze słowem wstępnym wiem? Niektórzy polscy gospo- prof. St. Niciei, proszone są o darze układali się z Ukraińcami kontakt ze mną tel. 607 565 427 przez co ich rodziny nie ucierpia- lub e-mail [email protected] ły do końca wojny, do momentu wyjazdu na Zachód. Niektórzy z

/ Młodzież żeńska w Burakówce z ks.proboszczem przed wojną mieszkało w niej dwór i majątek hr. Cińskiego. Tuż wcześniej w momencie wejścia wielu zamożnych rolników. Był za rzeką stały chatki dworskie Sowietów do Polski, właściciel Dom Ludowy, kościół pw. św. zwane czworakami. Z tamtej stro- majątku hr. Ciński, został w ostat- Józefa, młyn, prowadziło dzia- ny teren był wyżej położony od niej chwili ostrzeżony i uciekł łalność Kółko Rolnicze. Ukraiń- naszej lewej strony wzdłuż której końmi do Rumunii. Opuszczony cy też mieli swoją kooperatywę i płynął Dżuryn w kierunku Czer- dwór i majątek zaczęli oczywiście cerkiew. Obok Burakówki w ko- wonogrodu. Po tamtej stronie grabić nie kto inny jak Ukraińcy. lonii nazywanej Trawną, marsza- budowano już nowe, murowane Jak wspominał Stanisław Skrzyp- łek Piłsudski swoim legionistom z cegły domy, kryte blachą. Tam nik „zabierali wszystko co się - osadnikom przydzielił ziemie, budowali się przeważnie bogatsi tylko dało, meble, wyposażenie powstałe w wyniku parcelacji gospodarze. Natomiast nasz dom mieszkań, okna, boazerie, konie, majątków ziemskich. W centrum był zwykłą lepianką, aczkolwiek krowy i inny inwentarz żywy. wsi, tuż za młynem stał most któ- były w nim 3 pokoje, kuchnia i Ograbili obydwa nasze sklepy. W ry prowadził do części wsi za- duża sień. Z wyższego standardu ciągu paru dni z świetnie prospe- mieszkanej głównie przez robot- do jakiego byliśmy ostatnio przy- rującego majątku pozostał jedynie ników z majątku. W niewielkiej zwyczajeni wróciliśmy niestety obraz nędzy i rozpaczy. Zaczęli / Polski Dom Ludowy im. Bartosza Głowackiego odległości od naszego domu był do szarej rzeczywistości. Nieco już między siebie dzielić ziemię

FUNDACJA DLA POLONII www.witajciewdomu.pl; www.fundacjadlapolonii.pl ul. Wałuszewska 48, 03-005 Warszawa KRS: 0000423252

Wsparcie dla Liceum Polonijnego Nr konta: 86 1240 6175 1111 0010 4598 7860 www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 49 Pamiętnik kpt. Mariana Strzetelskiego Wierzę, że naród polski będzie jeszcze kiedyś naprawdę mądrze i długo szczęśliwy…(8) Opracowanie: Piotr Strzetelski Oto ósma część opowieści – pamięt- przez władze wojskowe. Wciąż jestem dość na tym. Zabieram się więc znowu i wcale nie zamierzam ich odesłać. Po ko wyjaśnić…”. nika - napisanego przez brata mo- tylko oficerem rezerwy, nie zweryfiko- do kontynuacji moich wspomnień, by tych wyjaśnieniach zmitygował się tro- jego pradziadka Mariana Strzetel- wanym kapitanem wojska polskiego. nie stać się nazbyt marudnym gawę- chę, ale i tak odszedł wściekły. Parę dni Cała komisja wielce zdziwiła się na skiego z okresu I wojny światowej. Dotąd starałem się jak mogłem tłumić dziarzem. A więc do dzieła. później w tajnym rozkazie otrzymałem te słowa, a kapitan Świerczewski za- Marian opisuje warunki panujące w sobie ten ból moralny z powodu tej naganę z powodu braku dyscypliny w uważyłem, że nawet się uśmiechnął. w jego kompanii w Nowo-Nikoła- dziwnej i niezasłużonej sytuacji. Tak Kapitan Świerczewski codziennie mej kompanii. Nie zaprotestowałem Wstał z krzesła i z zainteresowaniem jewsku wiosną 1919 roku, wspomi- dla przykładu milczałem nie chcąc po- przechodząc przez środek parteru na- przeciw temu, ani nie odwołałem się, podszedł do zdającego nakazując mu na różnego rodzaju intrygi i donosy większać i tak dość znacznego chaosu szego budynku, zaglądał do naszej uważając że w ochotniczej armii gdzie by przystąpił do objaśnień. Wówczas oraz zawiązywane przyjaźnie pomię- w machinie państwowej. Wmawiałem bardzo ładnie urządzonej kancelarii warunki życia wymagają od nas wytę- rezolutny Jasiek wszystko bardzo do- dzy poszczególnymi oficerami i żoł- sobie, że brak mi fałszywej ambicji batalionowej. Pojawiał się również w żonej pracy nie ma czasu na służbowe kładnie wyjaśnił, pokazał krokami jak nierzami 5. Dywizjii Syberyjskiej. Po do zaszczytów, do odznaczeń. Była to naszych pracowniach, izbach żołnier- procesowanie się. Stwierdziłem, że dla duży ma być rów, a na koniec nawet objęciu stanowisko zastępcy dowód- pozostałość z czasów kawalerskich skich, a przechodząc przez korytarz spokoju i dobra sprawy polskiej mogę zademonstrował jak poprawnie nale- cy batalionu i naczelnika w wydziale gdy niesprawiedliwość innych wobec obserwował zajęcia chwilowo pracu- znieść tę naganę bez szkody dla mojego ży ułożyć się w nim by oddać strzał. zaopatrzenia technicznego przy ba- mojej osoby dotykała tylko i wyłącz- jących tam kowali. Wciąż oczekiwał honoru. Całą tę sytuację potraktowa- Całym tym pokazem zyskał ogólne onie inżynieryjnym, Marian zaopa- nie mnie. Dzisiaj jest już inaczej. Mej awansu na stopień majora i rozmyślnie łem jako dziki wybryk człowieka nie- uznanie nas wszystkich i spowodował, truje nowo utworzoną Armię Polską Najukochańszej Żonie i Malusieńkiemu nie nosił żadnych dystynkcji oficer- zbyt normalnego i mało obliczalnego. że wzajemnie zaczęliśmy się do siebie w niezbędne materiały i narzędzia Szczęsnusiowi daję zasłużone w bojach skich ani na czapce ani na zarzuconym uśmiechać. Bardzo zadowolony prze- techniczne. Z nazwiska i imienia o Polskę nazwisko. Pragnę by nosząc na plecy płaszczu. Jednak zawsze kiedy Od tego czasu kapitan Świerczewski wodniczący na koniec pogratulował wspomina i wymienia poszczegól- nazwisko Strzetelski nie musieli się go przechodził przez izby żołnierskie, żoł- nie zapuszczał się już nigdy do mojej mu i nawet uścisnął dłoń. Od tego mo- nych oficerów, z którymi zetknął wstydzić, lecz przeciwnie by mogli się nierze witali go postawą na baczność kompanii, a do swojego mieszkania mentu atmosfera egzaminowania kolej- się i zaprzyjaźnił w trakcie pobytu nim uczciwie i zasłużenie chlubić, być z i gromkim okrzykiem – „czołem”. W wchodził z tyłu budynku. Na ćwicze- nych żołnierzy bardzo się rozluźniła, a w Nowo-Nikołajewsku oraz bezpo- niego dumnymi. W pracy mej biurowej pracowniach, gdzie huk pracujących niach, które prowadziłem z moimi żoł- kapitan nawet w trudnych momentach średnie spotkania z pułkownikiem nie ustanę, obowiązki me będę wyko- narzędzi był znaczny i konieczność nierzami, na powitanie mej kompanii próbował pytanych naprowadzać na Rumszą i Czumą. W mieście w tym nywał zawsze gorliwie, lecz dłużej już zajęcia się pracą rzemieślniczą wy- słowem ‘czołem’ nie odpowiadał w poprawną odpowiedź i nawet zachęcał czasie kwitnie życie towarzyskie. Po nie mam siły pracować bez wytchnienia magał skupienia specjalnej uwagi nie ogóle. Dawał w ten sposób do zrozu- do tego mnie i innych członków komi- rozpoczynającej się ofensywie wojsk ponad siły, zwłaszcza że jestem tu sam zwracano na takie konwenanse. Pew- mienia, że ani mnie ani mojej kompa- sji egzaminacyjnej. A wszystko to wy- bolszewickich, jesienią 1919 roku jak palec boży i brak mi bardzo Mego nego poranka w jednej z żołnierskich nii nie uznaje. W swojej zawziętości darzyło się mniej więcej w miesiąc od następuje pełna tragicznych wyda- Gniazdka Rodzinnego, na łonie któ- izb służbowo rozmawiałem z jednym chciał nawet usunąć mnie z dowództwa incydentu, w którym kapitan spowodo- rzeń ewakuacja na wschód 5. Dywi- rego mógłbym codziennie odpocząć i z moich sierżantów, gdy nagle przez kompanii, pisał donosy i petycje w tej wał, że otrzymałem naganę za rzekomy zjii Syberyjskiej, wstrzymywana i zregenerować swe siły. Mam nadzieję, otwarte drzwi na korytarz spostrzegłem sprawie, lecz nasze dowództwo na to brak dyscypliny w mojej kompanii. utrudniana przez wojska czeskie. W że to moje wyczerpanie pracą jest tylko wychodzącego z jednej z pracowni ka- się nie zgodziło. Teraz myślę, że to jego styczniu 1920 roku, pod Klukwien- chwilowe i od teraz będę już bardziej pitana Świerczewskiego. Wskazałem postępowanie mogło być wynikiem Po zakończonym egzaminie roze- ną następuje kapitulacja wojsk pol- krytycznie patrzył na moje służbowe na niego sierżantowi, a ten krzyknął wrodzonej popędliwości, niewyrobio- szliśmy się do innych zajęć. Dopiero skich. Bolszewicy zabierają polskich obowiązki. Przyznaję, że jestem pra- do znajdujących się w izbie żołnierzy nego charakteru i zarozumialstwa jak wczesnym popołudniem wróciłem do oficerów do obozu w Krasnojarsku. coholikiem, jednak będę się starał aby „baczność”. Wszyscy wyprostowali się również silnej niechęci do wszystkich mieszkania, a tam mój ordynans zamel- broń boże moja praca nie stała się dla jak struna i poprawnie oddali honory. ‘austryjców’ czyli Polaków z zabo- dował mi, że podczas mej nieobecno- …Zapraszam do lektury. Cdn… mnie jakąś bezduszną, zbyt pedantycz- Jednak kapitan nie zwrócił na to uwagi ru austriackiego. Żołnierze w mojej ści szukał mnie kapitan Świerczewski. nie funkcjonującą maszyną. i wypomniał mi, że moja kompania jest kompanii przeważnie rekrutowali się Bardzo mnie to zdziwiło, gdyż jeszcze Kielce 7.II.1924 (czwartek) źle wychowana, że w pracowni, przez z byłych jeńców wojska austriackiego nie tak dawno uważał mnie za wroga Jeśli Pan Bóg pozwoli, że nasz Szczę- którą przechodził nikt na jego obecność więc kapitanowi Świerczewskiemu, i nie chciał ze mną rozmawiać. Gdy Dzisiaj po obiedzie wróciłem z biura snuś szczęśliwie i zdrowo wychowa się nie zareagował i nikt go nie powitał. oficerowi byłej armii rosyjskiej zda- zjadłem obiad i próbowałem trochę bardzo zmęczony. Wychodząc z pracy i dojdzie do pełni dorosłości, to proszę Moje wyjaśnienia, że w pracowniach, wało się, że my - ci ‘austryjcy’ chcemy odpocząć ktoś zapukał do moich drzwi. postanowiłem, że część biurowych pa- daj mu Cesiu Kochana, przeczytać te w czasie pracy żołnierzy nie obowią- ich –‘moskali’, byłych rosyjskich ofice- W drzwiach stał uśmiechnięty kapitan pierów zabiorę do domu, jednak w koń- moje wspomnienia. Lecz wyjaśnij mu zuje regulamin i nie muszą oddawać rów lekceważyć i być może się z nich Świerczewski. Przywitał się ze mną cu rozmyśliłem się. Powiedziałem sobie proszę, że w tych fragmentach, z któ- przechodzącym oficerom honorów, wyśmiewać. Wszystkie te obawy były serdecznie i zaproponował zgodę. Za- dość. Tyle lat bez przerwy w mej pracy, rych przebija pewna apatia, moje roz- nie zadowoliła go. Popatrzył na mnie z oczywiście nieuzasadnione lecz walka prosiłem go więc do środka, poczęsto- wszyscy traktują mnie jak woła robo- goryczenie czy rozczarowanie, że to nie wyrzutem i wyszedł na korytarz, gdzie podjazdowa między nami była bardzo wałem ciastkami i herbatą. Do późna czego, brak odpoczynku i wytchnienia, było mi wrodzone lecz było spowodo- właśnie pracowali dwaj kowale. Jeden silna, mimo tego, że pozory dobrego gawędziliśmy o różnych sprawach i nawet w czasie wolnym od pracy. Nale- wane sytuacją gdy los mnie zbyt silnie z nich trzymał w kleszczach rozżarzo- zachowania wojskowego starano się ze śmiechem wspominaliśmy zdające- ży mi się odpoczynek. Czuję, że dla dal- doświadczał, gdy długie zmagania z ny kawałek żelaza i próbował położyć zachować. Z zajadłości naszego kapita- go Jaśka analfabetę. Kapitan na zgodę szej mojej owocnej pracy w biurze ko- przeciwnościami losu, siły me chwi- je na kowadle, a drugi właśnie podno- na nie wiele sobie robiłem, ze wszyst- podarował mi jakiś podręcznik teozofii, niecznym jest bym przynajmniej przez lowo wyczerpywały. Z natury jestem sił ciężki młot do góry. Byli to młodzi kich obowiązków służbowych wywią- którą bardzo się interesował. Dyskuto- parę godzin dziennie swoje myśli, swój wrażliwym człowiekiem, kocham bliź- żołnierze, bardzo pracowici i grzeczni, zywałem się jak najlepiej umiałem, a i waliśmy długo na tematy filozoficzno umysł zajął czymś innym. Inaczej moja nich bratnią miłością, czuję wyjątkową przeniesieni jakieś dwa dni wcześniej honory należne wyższym rangą zawsze egzystencjalne, a na koniec rozstali- energia, zapał do pracy, jasność umy- sympatię do moich rodaków, nawet tych z innego pułku do mojej kompanii i oddawałem jak należy. śmy się jak starzy dobrzy przyjaciele. słu mogłyby bardzo ucierpieć na długi lekkomyślnych i trochę błądzących. nie znali jeszcze ani osoby kapitana Chociaż w świetle wydarzeń ostatniego czas. Wreszcie zrozumiałem, że nie tyl- Lecz moja miłość do Polski, do mojego Świerczewskiego, a tym bardziej jego W końcu przyszedł czas egzaminów miesiąca ta jego wizyta była dla mnie ko jestem funkcjonariuszem państwo- kraju, do jego historii i tradycji czasa- dystynkcji, zwłaszcza że brak było wi- w naszej kompanii. Przewodniczącym bardzo dziwna i nie zrozumiała, to wym pracującym w wojsku polskim ale mi przeradza się z wrażliwości w po- docznych zewnętrznych ich oznak, a komisji egzaminacyjnej został Kapitan jednak nie dałem mu tego po sobie po- przede wszystkim mam olbrzymie obo- zorną twardą obowiązkowość obywa- jako że nie byli jasnowidzami odgad- Świerczewski, zaś członkami miano- znać. W duszy cieszyłem się jednak, że wiązki wobec mej najbliższej rodziny, tela. I sam dla siebie wówczas jestem nąć jego rangi nie potrafili. Kapitan wano porucznika Eugeniusza Lenka, w końcu pogodziliśmy się. Odtąd znów żony i synuśka. W końcu w przyszłości nieugięty, choć czasami ta twardość na stanął przed nimi i oświadczył, że za podporucznika Władysława Czar- byliśmy ‘przyjaciółmi’, a za parę dni chcąc dać społeczeństwu dobrego oby- pewien czas staje się miękka, by później brak oddania honorów i za to, że zwra- neckiego oraz mnie. Przewodniczący rozkaz tajny mówiący o mojej naganie watela nie mogę zapomnieć o tym, że obrócić się znowu w codzienną, uczci- cali się do niego mówiąc „proszę pana” siedział okrutnie zły i naburmuszony. został odwołany, a moja kompania stała jego wychowanie wymagać będzie ode wą obowiązkową pracę. wyrzuci ich z kompanii. Nie pozwolił Przestraszonym i podenerwowanym się najlepszą w batalionie. mnie wysiłku i miłości. A nie dokonam im przy tym się wytłumaczyć, a i mnie egzaminem żołnierzom zadawał nie tego jeśli nie będę mieć dla niego cza- Kochana Cesiu, pod wpływem chwi- do słowa nie chciał dopuścić. Obaj żoł- całkiem poprawnie stylistycznie i pod- 25 marca 1919 roku zorganizowaliśmy su. Mam przecież prawo do osobistego lowej melancholii i dziwnego nastroju nierze, bardzo porządni chłopcy byli miotowo formułowane po polsku py- nawet wspólne imieniny w jego miesz- życia, mam też własne potrzeby ducho- jaki mnie ogarnął, napisałem Ci tu taki mocno zdziwieni zachowaniem kapita- tania, które dla zwykłego śmiertelnika kaniu. Józefa z 19 marca i moje 25 mar- we. Przez tyle lat czuję się skrzywdzony mały traktat psychologiczny. Jednak na i w ogóle całym obrotem sprawy. W często były po prostu nie zrozumiałe. ca. Koszty podzieliliśmy po połowie i końcu gdy wyszliśmy poza barak, kapi- Starałem się więc dodawać im otuchy, zaprosiliśmy wielu naszych oficerów. tan Świerczewski zaczął mieć do mnie wyjaśniając i tłumacząc co też mógł Dużo było dobrego jedzenia, wędlin, wielkie pretensje o to, że żołnierze moi mieć na myśli kapitan. Na nie wiele się sałatek i różnych słodkości. Wódki i są niezdyscyplinowani, źle wycho- to jednak zdało, gdyż zawzięty Świer- wina było tak dużo, i tak mocno pomie- wani i rozpuszczeni jak dziadowskie czewski z błyskiem zadowolenia w oku szaliśmy je ze sobą, że w pewnej chwili bicze. Rozkazał mi bym tych dwóch, nie zaliczył egzaminu kilku słabszym straciłem nawet świadomość i pochyli- jak się wyraził ‘krnąbrnych i bezczel- żołnierzom. W końcu do sali, gdzie od- łem głowę nad stołem. Wówczas jeden nych żołnierzy’ natychmiast odesłał bywał się egzamin wszedł Jasiek, bar- z kolegów, który też już miał dobrze w z powrotem do pułku. Nie zgodziłem dzo wysoki pogodny i szczery mazur czubie polał mnie winem po mojej fry- się z nim i próbowałem wyjaśnić, że spod Tarnowa. Był on analfabetą. Za- zurze i chrzcił mnie po raz wtóry. Na nie znajduję w ich postępowaniu żad- meldował się, a kapitan kazał mu na ta- drugi dzień miałem strasznego kaca i nej winy, że to iż nazwali go ‘panem’ blicy narysować rów strzelecki, opisać olbrzymi ból głowy. Obiecałem sobie a nie ‘kapitanem’ to tylko dlatego, że jego wymiary i wytłumaczyć jak pod wówczas, że już nigdy nie pozwolę so- go jeszcze nie mieli okazji poznać, a względem konstrukcyjnym jest zbudo- bie na takie zachowanie. brak szarży na jego mundurze wywołał wany. Żołnierz posłusznie, aczkolwiek u nich wrażenie, że to być może jakiś z uśmiechem na twarzy odpowiedział: 18 kwietnia zostałem mianowany ka- starszy rangą, ale co za licho to odgad- pitanem, zaś kapitan Świerczewski nąć nie potrafili. Postępowali przecież „…Panie kapitanie nie potrafię pisać majorem. Gdy kapitan Müller został ściśle według regulaminu więc wstać ani mazać na tablicy, ale za to swoimi oddelegowany i na stałe wyjechał do / Kartka napisana do Mariana Strzetelskiego przez jego brata Tadeusza, księgarza z Jasła, nie byli obowiązani, to dobrzy kowale ręcami i słowami postaram się wszyst- Władywostoku, oddałem dowódz- pod koniec 1920 roku w trakcie pobytu Mariana w Tule w obozie internowania. 1 kwietnia - strona 50 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl two kompani porucznikowi Lenkowi, ordynarnymi dowcipami. Zawsze pró- rosyjskiego, bardzo uczynny, wesoły brze przystrzyżoną bródką, nadzwyczaj czelnik odcinka kolejowego, mieszkał a sam objąłem stanowisko zastępcy bował rozsiewać między nami jakieś i miły kolega. W połowie marca 1919 elegancki, miły, uczciwy i inteligentny również w osobnym wagonie wspólnie dowódcy batalionu i naczelnika w drobne intrygi. W czasie gdy Ufa była roku, opuściwszy kompanię saperską człowiek. Niezwykle dobry, bardzo ze swoją żoną i zamężną córką oraz wydziale zaopatrzenia technicznego już zajęta przez bolszewików przyje- przeniosłem się do sypialnego wagonu kochający mąż i ojciec, był bardzo su- jeszcze jedną dorastającą panną, obec- przy baonie inżynieryjnym. W krót- chała do niego właśnie stamtąd jego osobowego trzeciej klasy, gdzie zają- miennym pracownikiem. Jadąc do pol- nie już mężatką. kim czasie udało mi się dość mocno żona, śpiewaczka teatru Maryjskiego w łem przedział z czterema łóżkami – skiej armii przywiózł z fabryki w której rozwinąć i zreorganizować cały wy- Petersburgu [1]. Była to kobieta bardzo dwa na dole dwa na górze. W przedzia- pracował, jako swoje wynagrodzenie, To na dzisiaj tyle Kochanie. Dobranoc dział. Wkrótce zacząłem zaopatrywać niesympatyczna i niezbyt ładna. Ra- le był mały stolik. Pod nim trzymałem mnóstwo różnych gwoździ, których Wam - Tobie i Synusiowi. Pa! naszą armię w potrzebne materiały i zem z nią zjawiła się również jej niby mój mały kuferek, w którym schowana nam wówczas brakowało. Odsprzedał narzędzia techniczne. Otrzymawszy siostra, zupełnie do niej nie podobna. była cala kasa i pieniądze Wydziału nam je potem za bajecznie niską cenę. Kielce 10.II.1924 (niedziela) dość duże kredyty posyłałem swoich Mimo tego, że słuchaczka uniwersytetu Zaopatrzenia Technicznego. W sąsied- Był to typ człowieka ideowego, służba oficerów i inżynierów wydziału do to nie wykazująca wcale większej inte- nim przedziale mieszkał mój ordynans dla Polski była zawsze jego marze- Przez te dwa dni nic nie pisałem bo dla różnych miejscowości na potrzebne za- ligencji, panna bardzo rumiana i zdro- ze swoją żoną, mocno szpakowaty Jan niem. Jego żona, znacznie niższa od wypoczynku po wyczerpującej pracy kupy – do Jekaterynburga, Złotouścia, wa. Świerczewski urządził dla nich w S., kolejarz z byłej kolei warszawskiej. niego była bardzo ładną, miłą brunetką biurowej oraz urozmaicenia sobie cza- Omska, Barnaułu, Semipałatyńska, jednym z wagonów mieszkanie i tam Był on nadzwyczaj uczciwym, bardzo i swoimi zaletami charakteru w zupeł- su leżałem i czytałem ciekawe książki. Kamieńca, a nawet Tomska. Zaopatry- odbywały się tylko dla wtajemniczo- o mnie dbający i wiernym ordynansem. ności mu odpowiadała. Mały synek był Dzisiaj jest niedziela więc wcześniej wałem również armię w drzewo opało- nych prawie codziennie przyjęcia przy Opiekował się mną prawie jak rodzony ich jedynym szczęściem, zaś jej siostra jestem w domu i znowu zabieram się za we. Dowódcą kompanii kolejowej był suto zastawionym stole. Wino i wódka ojciec. Jego młody syn, bardzo podob- i ich matka stanowiły dopełnienie tego pisanie. porucznik Cesar, kompanii technicznej lała się strumieniami, a kobiety roman- ny do ojca, służył w kompanii kolejo- wspaniałego ogniska rodzinnego. Inży- podporucznik Aleksander Podolecki, sowały z zaproszonymi gośćmi. Major wej. nier Dąbrowski zaraz po przyjeździe do Pracował u mnie również, ale dość były student Politechniki Lwowskiej, Świerczewski bardzo zachwycał się Nowo-Nikołajewska rozchorował się krótko inżynier Łodziński. Był to star- dzielny elektrotechnik, bardzo dobry całą rodziną Pietraszewicza i codzien- Z końcem czerwca 1919 roku rozka- ciężko na tyfus, tak że nie miał okazji szy, poważny człowiek, którego około kolega. nie tam przesiadywał. Zdarzało się zem Dowódcy Wojsk Polskich mój na dłużej zagrzać miejsca w armii pol- piętnastoletni syn, niepozorny chłopa- często, że wieczorami młoda studentka Wydział wyodrębniono i przeniesiono skiej. Jego rodzina umieściła go wów- czek, na własne życzenie i oczywiście W korpusie oficerskim, od góry aż do włóczyła się z różnymi żołnierzami po do Oddziału Zaopatrzenia Technicz- czas w polskim szpitalu wojskowym, a za zezwoleniem ojca służył jako sze- dołu, kwitły w najlepsze różnorakie mieście i romansowała z nimi. nego usytuowanym przy Dowództwie żona jego nie odstępowała go nawet na regowiec w mojej kompanii. W ogó- intrygi i donosy jednych na drugich, Wojsk Polskich. Otrzymałem wówczas krok i przez kilka tygodni opiekowała le takich młodych, kilkunastoletnich które nie ominęły również i naszego W Nowo-Nikołajewsku wrzało życie duży etat służbowy i zostałem miano- się nim. Dzięki temu w miarę szybko chłopców - żołnierzy było dość sporo. batalionu. Okazało się, że to właśnie towarzyskie. W mieście znajdowało się wany samodzielnym dowódcą bata- wyzdrowiał i został przyjęty do mego Był również w moim oddziale porucz- porucznik Lenk donosił na mnie do polskie garnizonowe kasyno oficerskie, lionu. Dostałem do swojej dyspozycji oddziału. nik Mikołaj Narkiewicz, bardzo nie- kapitana Świerczewskiego i to między gdzie odbywały się przyjęcia, tańce, osobny pociąg, wprawdzie na razie sympatyczne, bezczelne i nudne indy- innymi przez niego wynikły te wszyst- koncerty i odczyty. Była tam serwo- bez parowozu ale miałem w nim sporo Pod koniec naszego pobytu w Nowo- widuum. Był już przedtem w różnych kie nieporozumienia między nami. O wana bardzo dobra polska kuchnia i miejsca zarówno dla moich żołnierzy, -Nikołajewsku, jako kasjer został przy- polskich oddziałach wojskowych lecz całej ten intrydze powiedział mi sam zawsze można było się czegoś dobrego podoficerów i urzędujących oficerów. jęty porucznik Józef Zemła ze Śląska, ze względu na jego dziwne zachowa- kapitan gdy nastąpiła w końcu między napić. Jako przedstawiciel naszego ba- Znajdowały się tam też również wy- były akademik z Krakowa, lewicowiec, nie, wcześniej czy później odkomen- nami zgoda. Później kazało się rów- talionu należałem do Wydziału Kasy- dzielone pomieszczenia na kancelarię bardzo uczciwy, inteligentny i przystoj- derowywano go gdzie indziej. W ten nież, że sam kapitan Müller donosił na nowego i jako najstarszy wydziałowy, batalionową, osobne na magazyny, a ny mężczyzna. Był bardzo dobrym ob- sposób właśnie trafił do mnie, jednak swego podkomendnego podporucznika przez około półtora miesiąca pełniłem potem również i na stajnie. Co jakiś serwatorem, lecz dość pesymistycznie też nie zagrzał tu dłużej miejsca. Był Cesara do kapitana Świerczewskiego, funkcję Prezesa Kasyna w zastępstwie czas obracałem dużymi pieniędzmi patrzył w naszą przyszłość, podczas tylko jakieś trzy miesiące. Chwalił a plutonowy Pietraszewicz donosił na pułkownika Skirgiejłło-Jacewicza, by- przekazywanymi mi przez dowódz- gdy ja byłem pełen wiary i optymizmu. się strasznie, że jest ‘urodzonym le- swojego dowódcę kompanii poruczni- łego szefa naszej artylerii, który potem two. Ponieważ przez dość długi czas Choć często sprzeczaliśmy się na różne śnikiem’ tj. inżynierem leśnictwa i na ka Podoleckiego, choć wcześniej byli zmarł w więzieniu w Krasnojarsku [2]. nie dysponowałem jakimkolwiek sej- tematy to był jednak bardzo usłużnym prawo i lewo rozpowiadał, że zna cho- najszczerszymi przyjaciółmi. Major Z tego też względu zmuszony byłem, fem, więc pieniądze przechowywałem i dobrym kolegą, typem realisty. Już rążego Pietraszewicza jeszcze z Akade- Świerczewski obraził się na Podolec- choć raz w tygodniu tam bywać. Go- w moim kuferku. Miałem szczęści, po zlikwidowaniu Klubu Żołnierza mii Leśnej w Petersburgu. Opowiadał kiego i postarał się o to by go przenie- spodarzem kasyna był podporucznik gdyż między innymi dzięki uczciwo- Polskiego przydzielono do mnie jesz- o nim różne, nieraz złośliwe historie siono do rezerwy i wysłano na kurs Wach, profesor gimnazjalny ze Lwo- ści mojego ordynansa nigdy nic mi nie cze następujące osoby: porucznika z czasów studenckich, a i chorąży nie doszkalający do Szkoły Oficerskiej. wa. zginęło. Moim magazynierem, przez Jana Mermera, podporucznika Mar- pozostawał mu w tym dłużny. Później Żal mi go szczerze było, bo był z niego długi czas był inżynier mechanik Ja- kowskiego, podporucznika Wojciecha już po rozbrojeniu naszej armii okazało dobry chłop i chociaż bardzo młody i Mieszkał w naszym batalionie, w wa- nowicz z Politechniki w Rydze. Był to Gładysza oraz podporucznika Tyczko. się, że nie tylko chorąży Pietraszewicz, zapalczywy, to jednak bardzo praco- gonie w jednym przedziale wspólnie ze Polak pochodzący z litewskiej rodziny, Oddział mój był dość liczny, wszyscy o którym już pisałem wcześniej, ale i wity oraz wesoły i uczciwy. Miejsce swoją żoną Rosjanką, córką wyższego człowiek bardzo uczciwy, choć trochę byli dobrze umundurowani i dobrze porucznik Narkiewicz był prowokato- Podoleckiego, jako dowódcy kompa- oficera rosyjskiego, inżynier Toma- przyciężki w swoich ruchach i powol- odżywieni. Z majorem Świerczewskim rem i szpiegiem bolszewickim. Praco- nii technicznej zajął, awansowany za szewski, starszy, zahukany, bojący się ny w robocie. Widziałem się z nim w widywałem się prawie codziennie, wał podobno u nich w administracji i wstawiennictwem Świerczewskiego własnego cienia, a zwłaszcza majora zeszłym roku tu w Kielcach. Okazało gdyż mieszkaliśmy blisko siebie w wa- był jakąś ważną szychą. Po kapitulacji chorąży Pietraszewicz. Major przyjaź- Świerczewskiego oficer. Żona jego się, że pracuje przy automobilach w fir- gonach ustawionych na sąsiednich to- pod Klukwienną [5] zupełnie się z tym nił się z nim, spotykali się dość często była to rosła, dość tęga, całkiem nie- mie Borkowskiego w Radomiu [4]. Po rach. Jego dziwna przyjaźń z chorążym już nie krył i kiedyś napotkawszy na i wspólnie popijali samogon. W przy- brzydka niewiasta, straszna kokietka śmierci swojej pierwszej żony ożenił Pietraszewiczem kazała mi odnosić się ulicy w Krasnojarsku naszych oficerów pływie szczerości, major opowiedział i jak prawdziwa wschodnia hurysa [3], się po raz drugi. Ucieszył się z nasze- do niego z dużą rezerwą, czego wca- chwalił się odznaczeniami bolszewic- mi, że bardzo podziwia skromność głównie zmysłami i chuciami zajęta. go spotkania, jednak wcale nie nalegał le nie żałuję. Wiem, że dzisiaj major kimi i z całym cynizmem opowiadał im chorążego. Twierdził, że miał on ukoń- Rozmawiała przeważnie po rosyjsku, bym go mógł odwiedzić w Radomiu. Świerczewski pracuje w Krakowie w kim jest. Starałem się wystrzegać jak czoną leśną akademię w Petersburgu i chociaż próbowała też uczyć się języ- Sekretarzem w batalionie był chorąży pułku kolejowym. mogłem tego człowieka. Nigdy mu nie że z jego zachowania i charakteru daje ka polskiego. Jej mąż był już sterany Stanisław Lisowski z Przemyśla, który ufałem i nie wierzyłem w to co mówił. się odczuć, że to musiał być jakiś wyż- życiem, mocno wychudzonym czło- dzięki mojemu wstawiennictwu z sier- W lecie 1919 roku do kompani ko- Zresztą bardzo źle rozmawiał po pol- szy rangą oficer rosyjski. Był kiedyś wiekiem, więc ona chętnie ciągnęła żanta został awansowany na chorążego lejowej został przyjęty mój kolega z sku, a gdy próbował się uśmiechać, po- podobno w randze podpułkownika i do innych żołnierzy i bez specjalnych i stał się urzędnikiem wojskowym. Był Politechniki Lwowskiej podporucz- kazywał swoje czarne, połamane zęby komendantem bolszewickiego for- ceregieli, z chęcią się im oddawała. Wi- mi za to zawsze bardzo wdzięczny, a i nik, inżynier Ludwik Międzybrodzki. i w trakcie rozmowy z nim czuć było tu gdzieś na Uralu. Wolał jednak nie działem, że ‘smalił do niej cholewki’ ja na niego nigdy nie mogłem narzekać. Był on chyba jednym z najsympa- od niego zgnilizną. W czasie obrony ujawniać się i służył jako podoficer. porucznik Lenk i para ta wyglądał bar- Wprawdzie dla swoich podwładnych i tyczniejszych oficerów, bardzo usłuż- przez polską armię linii barnaulskiej Później okazało się, że Pietraszewicz dzo oryginalnie i zabawnie zarazem. kolegów bywał dość często szorstki ny i niezwykle lubiany przez swoich w okolicy miasta Barnauł [6] wysłałem był agitatorem i prowokatorem bolsze- On swoim wzrostem i posturą przypo- i zdarzało się nawet, że próbował ich podwładnych. Imponował mi bardzo chorążego Pietraszewicza do Kamie- wickim. Obserwując jego zachowanie i minał miłego i roześmianego Dawida, szykanować, to jednak był człowie- licznymi zaletami charakteru oraz głę- nia [7] po zakup drzewa. Pozostał tam postępowanie doszedłem do wniosku, a ona groźnego, potężnego Goliata. kiem bardzo obowiązkowym, dokład- bokim i prawdziwym przywiązaniem aż do momentu zdobycia miasta przez że to gość bardzo niesympatyczny, nym i wymagającym. Z tego też po- oraz wielką miłością do żony i dwojga bolszewików. Wówczas ofiarował się udający człowieka rubasznego, w ty- Adiutantem majora Świerczewskiego wodu nie mogłem u siebie na dłużej małych dzieci, które zostawił we Lwo- komendantowi garnizonu rosyjskiego, pie Zagłoby. Dość często przy każdej był podporucznik Jerzy Kornecki, zdaje zatrzymać żadnego pisarza bataliono- wie. W trakcie ucieczki z Syberii zmarł bolszewickiemu generałowi, że zosta- nadarzającej się okazji, próbował roz- się że z Krakowa, zaś oficerem gospo- wego. Wśród innych podoficerów i ofi- na tyfus, a jego żołnierze pochowali nie jego tłumaczem i wojskowym pol- pijać ludzi z mojej kompani, rozluźniał darczym porucznik Korytyński z byłej cerów służących w moim batalionie był go przy jednej z linii kolejowych. Jego skim attaché. Telegraficznie próbował dyscyplinę wojskową, nawet trochę de- Kongresówki, a oficerem kasowym też sierżant Daszberg, który przeszedł sympatyczna twarz, szeroki uśmiech wezwać pomoc, jednak nic nie wskó- moralizował żołnierzy swoimi głupimi podporucznik Kołodziejczyk z zaboru do mnie z kompanii saperów. Poza tym i duże jasne oczy do dzisiaj tkwią w rawszy wrócił stamtąd dopiero z polską jako urzędnicy do zadań specjalnych mej pamięci, choć ta pamięć z powodu odsieczą. Dziwię się, że pułkownik czyli do zakupu i odbioru materiałów, długiej niewoli dziwnie mnie czasem Kazimierz Rumsza [8] nie kazał go za to zarówno budowlanych jak i żywno- zawodzi. Jeszcze przed ewakuacją wy- aresztować, gdyż jak się później okaza- ściowych pracowali w oddziale: inży- słałem podporucznika Podoleckiego ło, jego rola, tam w Kamieniu jako ofi- nier Wiesław Krzyżanowski, inżynier do Irkucka na zakupy. Okazało się, że cera polskiego była naprawdę bardzo Woysław, inżynier leśnik Spirydowicz, pozostał już tam i później powrócił z dwuznaczna. były naczelnik odcinka kolejowego, częścią naszej armii drogą wodną przez technik Zawistowski, który obecnie Władywostok do Polski. Pamiętam jeszcze jednego szpiega pracuje w Baranowiczach. Oprócz bolszewickiego podporucznika Różań- wyżej wymienionych pracowali też u W czasie ewakuacji z Nowo-Nikoła- skiego. Był on skrzypkiem i pianistą, a mnie: porucznik Aleksander Podolecki, jewska inżynier Janowicz oraz Woy- z twarzy naprawdę zupełnie Żyda przy- którego ściągnąłem ze szkoły oficer- sław wyjechali by na poszczególnych pominał. Często grywał na różnych za- skiej, podporucznik Chodakowski oraz stacjach przez które miały przejeżdżać bawach żołnierskich oraz koncertował jeszcze kilku oficerów czasowo przy- nasze pociągi przygotować i zabezpie- w garnizonowym kasynie oficerskim. dzielonych do mnie z innych pułków. czyć skład drewna i węgla. Później za- Podobnie jak poprzedni, zanim trafił do Później w Tomsku w ekspozyturze rząd magazynów objął pan Zawistow- mnie był w kilku różnych oddziałach. pracował również technik z Karkowa ski, który w tych ciężkich warunkach Zachowywał się trochę przyzwoiciej inżynier Michał Hałapacz. Jako ochot- ewakuacji prowadził je bardzo wzo- od tych dwóch opisanych wcześniej nik zgłosił się też do pracy inżynier rowo. Mieszkał on razem z rodziną w szpiegów. Później przyłapano go na technolog Zdzisław Dąbrowski, były oddzielnym wagonie. Miał chorowitą tajnych kontaktach z bolszewikami i / Szanowna Delegacja Rzeczypospolitej Polskiej w Komisji mieszanej dla spraw repatria- dyrektor fabryki metalu na Uralu. Przy- żoną oraz dwóch synów i dorosłą już uwięziono go. Potem za wstawiennic- cji z Rosji, w Warszawie, ul. Chmielna 31 Wielmożny Pan kapitan Marian Strzetelski, je- niec wojenny w obozie koncentracyjnym No.2 w Tule (Rosja) Kochany, Jurek w Krośnie jechał z żoną, małym synkiem oraz córkę, z którą ożenił się pewien leśnik z twem jakiegoś wyższego rangą oficera pracuje. Zosia w Poznaniu – Magistrat. Władek w Warszawie PKKP Bielańska. Miecio w bardzo ładną, młodą szwagierką. Była Lwowskiej Akademii Lasowej chorąży został wypuszczony z więzienia, by Krakowie. Kazio koło Kałusza, a ja ożeniłem się i pracuję ciągle. Jak przyjedziesz znaj- to niezwykle sympatyczna rodzina. On D. (nazwiska niestety nie pamiętam). w krótkim czasie znów znaleźć się w dziesz tutaj zajęcie lub w Poznaniu. Tylko wracaj. Całuję Cię mocno i serdecznie. Tadzik przystojny, okazały mężczyzna z do- Inżynier leśnik Spirydowicz, były na- tiurmie. Wreszcie gdzieś pod Krasno- www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 51 w który pieniądze są zawinięte. Ko- różne niezbyt honorowe rozwiązania, poumieszczać tam swoich ‘ruskich’. Te misyjnie otworzyliśmy kasę. Pułkow- lecz ja z godnością odparłem, że żądam moje przypuszczenia potwierdziły się nik Hurynowicz wyjął z niej zwitek rehabilitacji mej osoby, takiej, jaką na- zresztą gdy trafiłem z raportem batalio- banknotów zawinięty w kartkę papieru, czelny wódz armii pułkownik Czuma nowym do szefa sztabu dywizji majora na którym była zapisana kwota. Za- uzna za stosowne, by własnej godności Benedykta Chłusiewicza [9]. Wszedłem częliśmy liczyć. Byłem trochę zdener- wodza nie umniejszyć. Odmeldowa- do pomieszczenia, gdzie cienka, drew- wowany niesłusznymi zarzutami puł- łem się i odszedłem. Za trzy dni zosta- niana ścianka oddzielała pokój szefa kownika Czumy, który w sposób dość łem wezwany do pułkownika Czumy. sztabu od pokoju pułkownika Rum- szorstki zbeształ mnie w obecności Przyjął mnie bardzo grzecznie, wręcz szy. U niego siedział jakiś jegomość moich podwładnych mówiąc, że pie- serdecznie, usilnie prosił był usiadł. w urzędniczym rosyjskim mundurze. niądze są niezbyt dobrze zabezpieczo- Oświadczył mi, że wezwał mnie do sie- Słyszałem jak rozmawiali po polsku. W ne. Przeliczywszy pieniądze pułkow- bie bym doradził mu co zrobić z drze- pewnym momencie major Chłusiewicz nik Hryniewicz stwierdził, że w kasie wem opałowym na zimę – czy je nale- przeprosił mnie i wyszedł na chwilę jest o dwadzieścia tysięcy rubli mniej ży zakupić już teraz czy może poczekać by odebrać służbowy telefon. Zostawił niż było to zapisane na kartce. Bardzo jeszcze i obserwować jak się wypadki mnie samego. Zza ścianki usłyszałem się zdziwiłem i powiedziałem, że jest potoczą. Ani słowem nie wspomniał o urywek rozmowy pułkownika Rum- to niemożliwe gdyż wczoraj jeszcze swojej wizycie w mojej kompanii i o szy z owym urzędnikiem. Chłusiewicz przeliczałem i wszystko się zgadzało. tym jak potraktował mnie przy moich mówił: Zażądałem, by raz jeszcze pieniądze żołnierzach. W zaufaniu przekazał mi / Oddział Zaopatrzenia Technicznego Wojska Polskiego V Dywizji Syberyjskiej generała zostały komisyjnie policzone, lecz puł- natomiast jak się przedstawia sytuacja „… Więc wie Pan jakie teraz panują Czumy -Nowonikołajewsk rok 1919. Kapitan Marian Strzetelski siedzi w drugim rzędzie kownik Czuma wstał i podniesionym naszej armii. Stwierdził, że zależnie u nas stosunki? No niestety wciąż oni trzeci od prawej strony. W tym czasie był Naczelnikiem Oddziału Zaopatrzenia Technicz- nego przy Dowództwie Wojska Polskiego. tonem powiedział: „…Uważam, że jest od tego czy armia Kołczaka utrzyma żądzą…”. jarskiem bezkarnie uciekł naszej żan- kownik Hurynowicz. Był to człowiek to niepotrzebne, widzę przecież jakie napór bolszewików czy też nie, to my darmerii i ślad po nim zaginął bardzo schorowany i dość zgryźliwy. tu panują porządki. Pan za to wszyst- tu albo przez zimę pozostaniemy albo „…No tak. Ale proszę się nie martwić Miał dwie córki, z których jedna była ko odpowie, i poniesie konsekwencje też rozpoczniemy ewakuację wojska i gdyż już pousuwałem ze wszystkich na- Wkrótce cały mój oddział liczył już lekarką w naszym szpitalu, a druga służbowe. Naprawdę nie wiem co mam odwrót na wschód. Rozmawiał ze mną czelnych stanowisk ‘austryjców’ a po- sporo żołnierzy. Była to naprawdę sanitariuszką. Obie były zawsze bar- z Panem zrobić…”. I wyszedł. dość sympatycznie, rzeczowo i szcze- wsadzałem na ich miejsce naszych…”. poważna liczba. Mieliśmy własne dzo modnie ubrane, robiły wrażenie rze. W końcu powiedział, że wie jak odpowiedział pułkownik Rumsza. Na gospodarstwo, sześć koni, wozy i sa- wielkich dam. Były to prawdziwe lale, Cała ta sytuacja wyprowadziła mnie poważnie, służbowo i po obywatelsku to Chłusiewicz: nie. Nasze magazyny mieściły się w zimne i wyrachowane, nadęte żaby, nie z równowagi, zwłaszcza, że spotkało pojmuję moje stanowisko oficerskie. piętnastu, dość dużych, krytych wo- liczące się z nikim. W jednej z nich, w mnie to w obecności moich żołnierzy. Wie też, że wywieram bardzo korzyst- „…No ale Czuma wciąż jeszcze jest…”. zach kolejowych. Wszystko mieliśmy doktorce, zakochał się dowódca jedne- Od pierwszych chwili rozpoczęcia tej ny wpływ na moich żołnierzy i kole- zinwentaryzowane i poukładane, lecz go baonu kapitan Jaworski, który tak całej kontroli i od tego jak zostałem po- gów, oraz że agendy mojej kompanii są Rumsza roześmiał się i odparł: wagony były tak przepełnione, że ba- został przez nią zmanipulowany, że aby traktowany przez pułkownika Czumę, prowadzone bez zrzutu. Stwierdził też, liśmy się czy resory (sprężyny) nie zaspokoić szalone wybryki i zabawy wiedziałem, że musiała tu zadziałać że to w skutek dziwnej i zupełnie niepo- „…To nie problem. Niech jeszcze jakiś popękają. Pod koniec naszego pobytu pań pewnego dnia wyciągnął z kasy jakaś intryga, jakieś nieporozumienie. trzebnej intrygi oraz jakiegoś wielkiego czas zostanie. Wie Pan, że i tak musi ro- w Nowo-Nikołajewsku dysponowa- wojskowej pieniądze, za co później Pamiętając jednak o naukach mojego nieporozumienia spotkała mnie ta nie- bić to co ja zechcę…”. liśmy prawie wszystkim czego nam został aresztowany i ciężko za to od- śp. Ojca Artura, o moich obowiązkach słuszna obraza i że nie powinienem się było potrzeba. Posiadaliśmy mnóstwo pokutował. One jednak nic sobie z tego jako ochotnika armii polskiej oraz czuć urażony. Potraktowałem to jako Siedziałem tak sam w pokoju i byłem narzędzi stolarskich oraz ciesielskich, nie robiły. W kontroli wewnętrznej pra- wysokiej czci jaką posiadałem dla do- formę przeprosin z jego strony i pomy- tą rozmową nie tylko zdziwiony ale i olbrzymią liczbę narzędzi kowalskich cował również zastępca szefa – kapitan wództwa armii, zacisnąłem tylko zęby ślałem, że więcej od wodza naczelnego przestraszony. Zbyt byłem uczciwym i ślusarskich, jak również rymarskich, Sapieszko, z którym przeważnie żyłem i nie chcąc konfliktować się z pułkow- żądać nie mogę gdyż być może wśród człowiekiem abym mógł przypuszczać, szewskich i krawieckich. Samych róż- w zgodzie. Był to Polak z Litwy, bardzo nikiem Czumą i dawać złego przykładu wielkiej ilości intryg panujących u nas że wielka ideowość i chęć ochotniczej nych pilników było aż kilka tysięcy, porządny człowiek. Uciekł on z Tule z moim żołnierzom, nie odpowiedziałem w armii oraz nieporozumień widocznie służby w wojsku polskim tego polskie- prócz tego mnóstwo łopat, kilofów, obozu jenieckiego na Łotwę i udało się nic na takie dictum. Gdy pułkownicy się zagalopował w swoich osądach w go pułkownika, choć jeszcze nie tak kół zapasowych, panewek do osi ko- mu przed nami wrócić do Polski. opuścili nasz wagon, ja i podporucznik stosunku do mojej osoby i właśnie to dawno temu służącego w armii Impe- lejowych, sporo baniek nafty, różnych Kołodziejczyk wraz z dowódcą warty przyznał. Na koniec naszej rozmowy rium Rosyjskiego, może dojść do tak smarów, olejów. Dysponowaliśmy Muszę się przyznać, że chociaż zarzą- jeszcze raz przystąpiliśmy do komi- poprosił mnie o wypowiedzenie mo- wielkiej podłości i cynizmu by usuwać również sporą ilością różnego rodzaju dzałem tak dużym magazynem i robi- syjnego przeliczenia wszystkich zgro- jego zdania na temat obecnej sytuacji, z eksponowanych stanowisk oficer- stali i blach żelaznych, cynkowych i łem tak kolosalne zakupy dla poszcze- madzonych w żelaznej skrzyneczce więc powiedziałem swoje. Przyznał, że skich dobrych żołnierzy i to tylko dla- aluminiowych. Wśród tego wszystkie- gólnych oddziałów oraz wydawałem pieniędzy. Okazało się, że cała suma rozumie mą kłopotliwą sytuację i dał tego, że służyli przedtem w innej armii go było również kilkanaście płyt czy- dla nich mnóstwo przeróżnych materia- się zgadza, było tyle ile faktycznie po- mi do zrozumienia bym tak umiejętnie zaborczej. Do tej pory szanowałem i ściutkiej miedzi, grubości około 4 cm, łów niezbędnych do normalnego funk- dałem w trakcie kontroli. Natychmiast starał się politykować bym w przyszło- podziwiałem bardzo pułkownika Rum- 2-4 m2 każda. Oddzielnie zgromadzi- cjonowania armii, to nie przypominam też spisaliśmy protokół i w nadziei, że ści żadnemu ze swoich zwierzchników szę, i to głównie ze względu na jego liśmy również kilkanaście wagonów sobie by ktokolwiek z dowództwa ar- gdzieś jeszcze znajdę pułkowników nie dał sposobności do zarzucenia mi wielką pracowitość i zaangażowanie w węgla, dużo drzewa sagowego, różne- mii czy chociażby z dywizji przyjechał wybiegłem z wagonu. Nigdzie ich postępowania niezgodnego z obowią- służbę. Jednak to co przed chwilą usły- go rodzaju desek i belek oraz gwoździ i i obejrzał moją pracę. Wciąż o to prosi- jednak już nie było gdyż wyjechali z zującym regulaminem. Na koniec ser- szałem zupełnie zmieniło postrzeganie tasaków jak również i szabli kawaleryj- łem, obiecano mi w końcu że ktoś się powrotem do dowództwa. Byłem tak decznie uścisnął mą dłoń i oświadczył, jego osoby w moich oczach. skich. Poza tym nie brakował nam też i zjawi, lecz nadaremnie czekałem. Nikt strasznie rozżalony zaistniałą sytu- że zostawia mi pełną swobodę działa- obuwia zarówno męskiego jak i dam- nie przyjechał. Pisałem również do do- acją, że tak naprawdę nie wiedziałem nia względem magazynu, gdyż wie, Zastępcą pułkownika Czumy w do- skiego, różnych płócien i perkalików, wództwa z prośbą o umożliwienie mi co mam ze sobą zrobić. Pomyślałem że na pewno bez zarzutu wykonam wództwie armii był podpułkownik [10] igieł, nici grzebieni, lusterek, czernideł zakupu kasy ogniotrwałej celem zabez- sobie, że pierwszy raz w życiu i mam wszystkie powierzone mi zadania. Po Ludwik Lichtarowicz . Nazywano i past do obuwa, notesów, ołówków, pieczenia przechowywanych pienię- nadzieję, że chyba ostatni, spotkał mnie paru dniach od spotkania z pułkow- go ‘podświeszczennikiem’. Był prze- piór i gumek do mazania oraz wielu dzy, lecz na nic się to zdało, nie dano mi taki niedorzeczny i nieuzasadniony nikiem Czumą, pułkownik Rumsza ciwnikiem pułkownika Czumy, mocno innych rzeczy. jej. Wobec takiego obrotu sprawy, ma- zarzut sprzeniewierzenia wojskowych oświadczył majorowi Świerczewskie- związany z obozem pułkownika Rum- jąc zawsze do dyspozycji spore sumy pieniędzy. Najchętniej bym się zapadł mu, że po zbadaniu sprawy jestem szy, taki typ gładkiego lisa, który służył Cały mój batalion mieszkał w wago- pieniędzy, trzymałem je w żelaznej pod ziemię zarówno ze wstydu jak i z zupełnie oczyszczony z jakichkolwiek kiedyś w armii rosyjskiej. Pracował nach kolejowych przerobionych na skrzyneczce kasy baonowej. Zgodę na rozpaczy, że tak zostałem niegodnie po- zarzutów. Został o tym poinformowany tam również i podpułkownik Skorobo- mieszkania. Znajdowały się tam nawet to oczywiście wyraził dowódca baonu traktowany, jednak wspominając Cie- również baon inżynieryjny oraz cały haty, człowiek inteligentny, energicz- murowane piece, które były wykorzy- inżynieryjnego, major Świerczewski. bie kochana Cesiu opanowałem swoje mój oddział. Odetchnąłem z ulgą. Od ny i uczciwy. Był dość mocno zżyty stywane w piekarni, łaźni czy pralni. Kasjerem baonu był podporucznik emocje i postanowiłem, że w sposób tego czasu moje stosunki z pułkowni- z Polakami z zaboru austriackiego. Jako dowódca batalionu miałem bar- Kołodziejczyk. Klucze do skrzyneczki czysto służbowy i poważny będę się kiem Czumą bardzo się poprawiły. Sły- Bardzo liczyliśmy na niego w kwestii dzo dużo pracy gdyż trzeba było za- miałem tylko ja i on, a kasa stała w wa- starał zaprotestować przeciw mojemu szałem od różnych oficerów, że zawsze ukrócenia wzajemnych podchodów i spokoić najróżnorodniejsze wymogi gonie warty więc znajdowała się pod pohańbieniu. Następnego dnia gdy tro- wyrażał się pochlebnie o mojej osobie i niesnasek pomiędzy obydwoma obo- poszczególnych oddziałów. Starałem stałą opieką. chę ochłonąłem zgłosiłem się do ma- stawiał mnie za wzór innym. zami – pułkownika Rumszy i Czumy. się by wszyscy oficerowie i inżynie- jora Świerczewskiego, który nie pałał Mieliśmy nadzieję, że te wzajemne rowie byli zawsze zajęci. Zlecałem im Raz się zdarzyło się, że wpadła do nas zbytnią sympatią do pułkownika Czu- Zastanawiałem się skąd wzięła się ta tarcia złamie i spowoduje, że zjedno- różnorakie zakupy i wysyłałem ich w niezapowiedziana kontrola z pułkow- my, a ten obiecał mi, że jak najszybciej uknuta intryga przeciw mojej osobie i czymy się. Jednak nie udało mu się to, tym celu w różne odległe miejsca. Za- nikiem Czumą na czele oraz z szefem wyrobi mi posłuchanie u pułkownika komu mogło na tym zależeć by skłócić gdyż zarówno obaj pułkownicy jak i wsze płacili za zakupione towary go- kontroli – pułkownikiem Hurynowi- Rumszy, bym przy przedstawieniu mo- mnie z pułkownikiem Czumą. Dosze- podpułkownik Lichtarowicz obawia- tówką, komisyjnie je odbierali, potem czem. Jednak do magazynów w ogóle jego raportu zameldował mu co zaszło. dłem do wniosku, że to prawdopo- jąc się zbyt mocnego jego wpływu na przywozili je wagonami, furmankami, nie zaglądnęli, przejrzeli tylko książkę Dwa dni później pojechaliśmy razem dobnie pułkownik Rumsza próbował żołnierzy odsunęli go w cień nie chcąc statkami lub traktorami do miasta. Cza- kasową. Oburzyli się bardzo na fakt, do dowództwa. Tam przedstawiłem powoli usunąć z niektórych naczelnych by przypadkiem zagroził ich silnej po- sami miewałem kłopoty z naczelnym że przydzielone mi pieniądze używa- całą sprawę pułkownikowi Rumszy i stanowisk wszystkich ‘austryjców’ i zycji. dowództwem. W ich szeregach odby- łem na inne zakupy niż te, na które poprosiłem o zrehabilitowanie mojej wała się nieustanna podjazdowa walka, zostały faktycznie przyznane. Na nic osoby i zmianę opinii na mój temat, ale czyje rozkazy są ważniejsze. Na pisane się zdało moje tłumaczenie, że posia- w sposób taktowny i nie uwłaczający do dowództwa armii wnioski o przy- dam pisemne rozkazy przekazane mi godności żadnej ze stron. Podkreśliłem znanie kredytów na odpowiednie zaku- przez pułkownika Rumszę i że o tych przy tym mocno, że jestem doświad- py i zaopatrzenie dla wojska przeważ- zatwierdzonych zmianach parę już razy czonym żołnierzem z długim stażem i nie dostawałem zgodę od pułkownika meldowałem w kontroli wojskowej. wiem, że godność wodza naczelnego Czumy. Jednak ponieważ równocze- Pułkownik Czuma nie chciał słuchać należy szanować. Dlatego też nie od- śnie byłem podległy rozkazodawstwu moich wyjaśnień, zwymyślał mnie i powiedziałem nic na bezpodstawne pułkownika Rumszy, ten dość często kazał pokazać kasę. Poprowadziłem zarzuty pułkownika Czumy i mimo wydawał mi rozkazy sprzeczne z ży- więc obu pułkowników do wagonu tego, że poczułem się tym śmiertelnie czeniami pułkownika Czumy. I tak np. warty. Weszliśmy do środka, gdzie dotknięty przemogłem się i zamilkłem. kiedyś płk. Rumsza sam przyznał mi znajdował się dowódca warty - kapral, W trakcie całej rozmowy zauważyłem, spory kredyt, zamówił u mnie i kazał dwóch żołnierzy wartowników i pod- jak pułkownik Rumsza i major Świer- zakupić przeszło tysiąc tasaków, choć porucznik Kołodziejczyk. Pułkownik czewski, którzy w kręgach oficerskich pułkownik Czuma nie zgodził sią na to. Hurynowicz zapytał ile mam pieniędzy prowadzili akcję podjazdową przeciw w kasie. Odpowiedziałem, że około kil- pułkownikowi Czumie, dawali sobie Nasza armia posiadała swoją we- kuset tysięcy rubli, (jednak już dzisiaj porozumiewawcze znaki. Po przed- wnętrzną kontrolę wojskową, na której nie pamiętam ile to było dokładnie) i stawieniu raportu, zapytano mnie ja- czele stał nieżyjący już dzisiaj puł- że wszystko jest zapisane na papierze kiej żądam satysfakcji. Podsuwano mi / Stacja kolejowa Klukwiennaja, gdzie odbyła się kapitulacja 5.Dywizji Syberyjskiej. 1 kwietnia - strona 52 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl Coraz częściej mówiono o tym, że zaś drugi właśnie dzisiaj wyjechał do się bezczelne kradzieże ze stojących na torach głównej linii kolei syberyjskiej czekających na wysłuchanie ochot- już wkrótce cała nasza armia będzie umierającej żony. A tu z Przemyśla stacji wagonów. Kradziono dosłownie był bardzo duży i do przodu na wschód ników. Byli to przecież ludzie pełni musiała się ewakuować na wschód do przychodzą nieustannie rozkazy: wy- wszystko co się dało. Niestety i część posuwać się można było bardzo powo- najlepszych chęci i zapału do służby Władywostoku, by stamtąd okrętami konać natychmiast, niezwłocznie, za- polskich żołnierzy również się do li. W Nowo-Nikołajewsku znajdował w tworzonym się tu na Syberii wojsku wrócić do Polski. Wspólnie z ofice- raz… No cóż nie będę się zbytnio tym tego przyczyniła. O węgiel było bar- się również czeski garnizon, który gdy polskim. Jednak takie przyjęcie i po- rami, urzędnikami oraz zwykłymi wszystkim przejmował i będę robił to dzo trudno w tym czasie, więc mając zaczęła się ewakuacja wyjechał za Taj- traktowanie ich przez pijanego pułkow- żołnierzami w Nowo-Nikołajewsku co dam radę wykonać. Nie zamierzam rozkaz zdobycia go za wszelką cenę gę. W tym czasie dowódcami naszych nika już na samym wstępie ich służby przebywały również ich rodziny, żony, się przemęczać zbytnio. Jak tak dalej zmuszony byłem kombinować. Kupo- pułków byli: pułku ułanów był pułkow- zrobiło na nich niezbyt przychylne dzieci, matki, teściowie, itp. Ponieważ pójdzie i moje poczucie obowiązku i wałem węgiel kradziony od rosyjskich nik Konrad Piekarski [18], pierwszego wrażenie. nie wiedzieliśmy czy ewakuacja będzie pracowitość będzie w dalszym ciągu urzędników kolejowych. Załatwiałem pułku piechoty – pułkownik Ludwik się odbywać wśród toczących się walk wykorzystywane przez moich zwierzch- to tak, że napisy na rosyjskich wago- Bołdok [19], zwany inaczej ‘buldogiem’, Jednak oprócz takich oficerów jak ze zbliżającymi się do miasta i wciąż ników to zacznę chyba pokazywać pa- nach z węglem zamalowywano, pisano wielki hochsztapler i tchórz. Dowód- pułkownik Marcinkiewicz było sporo i rosnącymi w siłę bolszewikami, dlate- zury i w końcu się im postawię. Ale nie na nich po polsku i całe wagony dołą- cą drugiego pułku strzelców polskich takich, którzy odznaczali się niezwykłą go też pułkownik Czuma zdecydował martw się o mnie kochana Cesiu, bądź czano do naszych składów. W podobny (piechoty) był – podpułkownik Ludwik charyzmą i mądrością. Byli to bardzo się wysłać do Wierchnieudinska [11], o mnie spokojna, nie dam się im. Jutro sposób zdobyłem też i część drzewa. O Kadlec [20], mój stary znajomy sprzed kulturalni ludzie, którym nie brak było kwatermistrzów oraz jedną kompanię ma tu przyjechać na wizytację, na jakąś wszystkim meldowałem ustnie w do- wojny, były kapitan z wojska austriac- odwagi i zaangażowania w sprawy by przygotować tam miejsce na kwa- grę wojenną, na dwa dni generał Fran- wództwie. Choć cała ta sytuacja strasz- kiego, w momencie wybuchu wojny, wojskowe, polskie. Do takich właśnie tery dla rodzin żołnierskich. Polecił by ciszek Latinik [12]. Więc jeśli będę miał nie mnie mierziła i takie załatwianie przebywający na pensji w Podmona- należał między innymi bardzo dziel- w pierwszej kolejności skierować tam sposobność by się z nim zobaczyć, to na sprawy z moją etyką się nie zgadzało, sterku koło Uroża. Dowódcą trzeciego ny, choć trochę szorstki w obejściu, najpierw wszystkich cywilów, starców, pewno przedstawię mu warunki mojej to jednak pamiętając o potrzebie rato- pułku strzelców polskich (piechoty) był major Emil Werner [25] czy porucznik kobiety i dzieci, tak by ruchy naszej ar- pracy i poproszę by koniecznie coś na wania swoich z opresji i wspominając – pułkownik Romuald Kohutnicki [21] Stanisław Biegański [26] - dowódca 3 mii nie były zbytnio krępowane i obcią- to zaradził. A teraz wracam już do mo- krzywdę jaką na moich rodakach mo- (vel Kogutnicki), dowódcą piątego puł- kompanii. Bardzo zasadniczym i wy- żone cywilami. Dopiero potem armia ich wspomnień. skale przez ponad 100 lat niewoli do- ku artylerii polowej – pułkownik Karol magającym był kapitan Wacław Popiel miała do nich dołączyć. To jednak mu puszczali się, starałem się wytłumaczyć Jacewicz [22], a dowódcą baonu zapa- [27], zaś w pierwszym Pułku Piechoty się nie udało, gdyż pułkownik Rumsza Kilku moich chłopców, wspólnie z swoje postępowanie i uspokoić swoje sowego, kadrowego – podpułkownik ogromnie lubianym przez żołnierzy i i inni sztabowcy użyli wszelkich swo- podporucznikiem Chodakowskim i sumienie. Płaciłem przecież rosyjskim Leonard Brzeziński[23]. Pomocnikiem kolegów był major Franciszek Anko- ich wpływów po to by temu przeszko- plutonowym inżynierem Krausse wy- urzędnikom gotówką. Zresztą były to dowódcy Wojsk Polskich był pułkow- wicz [28], mój dawny znajomy z obozu dzić. Dlatego też rozkaz Czumy nie jechali na moje polecenie na zakupy i takie czasy, że za pieniądze można było nik Dunin-Marcinkiewicz[24], dość tęgi w Wierchnije Mułły. Był to niezwykle został ani powtórzony ani nawet w czę- wywieźli z fabryki rządowej w Złato- kupić dosłownie wszystko, a i urzędni- oficer i straszny pijak. Zdarzyło się, że dzielny i kulturalny oficer. W pułku ści wykonany. Sztabowcy sprzyjający ust [13], tuż sprzed nosa nadciągających cy widząc gotówkę pewnie byliby zdol- z początkiem lata 1919 roku, a więc w ułanów spotkałem też młodego Jana Rumszy twierdzili, że to zły pomysł, że oddziałów bolszewickich, bardzo dużo ni sprzedać nam samego Kołczaka. W okresie jeszcze dość spokojnym, puł- Krobickiego, syna inżyniera Leona nie pozwolą na to by cywile zostali naj- przeróżnych drogich narzędzi i mate- podobny sposób jak węgiel zakupiłem kownik Marcinkiewicz przyjmował Krobickiego, z którym pracowałem tuż pierw wysłani do Wierchnieudinska, że riałów niezbędnych dla naszego wojska też i parę wagonów mąki. Ponieważ raporty od ochotników zgłaszających przed wybuchem wojny przy budowie raczej wystąpią z armii niż pozwolą na i chociaż, jak się później dowiedziałem, Omsk miał się ewakuować lada dzień, się do wojska polskiego. Jego adiutant wodociągów w Drohobyczu. Było też odłączenie się od swoich rodzin. Takie trochę sympatyzowali z bolszewikami, więc w ostatniej chwili posłałem w porucznik Szulc z Galicji (nazywany jeszcze bardzo wielu, innych wspania- postępowanie niestety później odbiło to jednak żaden z nich nie zdradził, tamtym kierunku podporucznika Kor- przez wszystkich Szokowskim), bardzo łych oficerów, których nazwiska nieste- się na losach naszej ewakuowanej ar- tak byli do naszego oddziału przywią- neckiego razem z podoficerem i kilko- porządny oficer i dobry kolega, ustawił ty uleciały mi już z pamięci. mii. Jako kwatermistrz do Wierchnieu- zani. Dość sporo różnych narzędzi, ma żołnierzami, celem zakupu masła, na korytarzu grupę nowych ochotni- dinska, wyjechał z mojego oddziału pił poprzecznych łopat, oskardów czy mąki, mięsa, kapusty i wszystkiego co ków, byłych rezerwowych oficerów Na skutek wyjazdu części naszych już wcześniej wspomniany inżynier młotów pozostawiliśmy pod opieką mogło się przydać przy ewakuacji. Nie- austriackich, którzy mieli zameldować pułków na wschód i zmniejszenia li- Łoziński. Zabrał on ze sobą całą swoją naszego delegata wojskowego puł- daleko Omska, na jednej z linii kolejo- pułkownikowi swe przybycie. Okazało czebności naszych żołnierzy stacjonu- rodzinę. Jak się później okazało decy- kownika ks. Zdanowicza. Miał on je wych stał jeszcze nasz trzeci pułk pie- się jednak, że pułkownik Marcinkie- jących w Nowo-Nikołajewsku, rosyj- dując się na ten wyjazd bardzo dobrze za jakiś czas przywieźć ze sobą. Były choty. Podporucznik Mermer zakupił wicz był pijany i nie bardzo kojarzył o ski garnizon ‘białych’ zbuntował się i na tym wyszedł. przygotowane do transportu w jednym dla nas w likwidującym się Klubie Żoł- co chodzi. Mimo tego porucznik Szulc próbował nas rozbroić licząc być może z wagonów towarowych. Jak się po- nierza Polskiego w Nowo-Nikołajew- wszedł do kancelarii i zameldował: na wdzięczność coraz bardziej zbliża- O tym napiszę jeszcze następnym ra- tem okazało transport ten w ogóle do sku trochę kawy, przypraw, marmolady jących się do miasta i rosnących w siłę zem, ale nie dzisiaj, bo już dość późno nas nie dotarł, gdyż pułkownik po pro- i mięsa. Udało mu się również zdobyć „…Panie pułkowniku, raport gotowy, oddziałów bolszewickich. Jednak puł- się zrobiło. Ogarnęła mnie cisza i tyl- stu spieniężył cały towar, a pieniądze kilkanaście zamrożonych tusz świń- na korytarzu czekają ochotnicy chcący kownik Rumsza angażując jedną z po- ko słyszę skrobanie pióra po papierze. ukradł. Gdy się w końcu zjawił już bez skich. W tym czasie miałem tak dużo się zameldować...”. zostałych jeszcze w mieście kompanii, Myślę, że gdybym dalej przelewał na narzędzi, miał zostać pociągnięty do pracy, że nieraz budzono mnie w nocy swoją zdecydowaną postawą, bunt w kartki swoje przeżycia z tamtego okre- odpowiedzialności, nie tylko za tę kra- i musiałem wówczas załatwiać ważne Pułkownik podniósł na niego niezbyt zarodku stłumił. Krótko przed ostatecz- su to zatracił bym się w pisaniu tak, że dzież, ale i za szereg innych nadużyć sprawy. Omsk w końcu zaczął się ewa- wyraźny wzrok i odpowiedział: nym naszym odjazdem z Nowo-Niko- pewnie siedział bym tak do rana. A po- których wcześniej się dopuścił. Jednak kuować, więc i nasze oddziały zaczęły łajewska, ja i porucznik Cesar spotkali- wieki już ciężkie, spać się chce, a sen dzięki wstawiennictwu pułkownika się też organizować gdyż lada dzień „…Nu tak, dobrze. I co z tego?...” śmy na peronie dworca naszych starych zwłaszcza w tych dniach jest mi bardzo Rumszy i naciskowi innych oficerów spodziewaliśmy się rozkazu wyjazdu z znajomych z Czernuszki i Taushu, gdy potrzebny. Dobranoc więc i Tobie Ce- z byłego zaboru rosyjskiego, został Nowo-Nikołajewska w stronę Irkucka. Adiutant jeszcze raz powtórzył: wspólnie razem budowaliśmy tam li- siulko i Naszemu Kochanemu Smoko- uniewinniony, a w końcu wysłano go Na przygotowanie do drogi i urządze- nię kolejową. Byli to: przedsiębiorcy wi Szczęsnusiowi. Wiem, że mnie obo- jako delegata wojskowego do jednego nie wagonów szło masę desek, gwoź- „…Nowo zaciężni ochotnicy czekają Abram Michajłowicz Gołowczynier je kochacie szczerze – Ty Cesiu świa- z większych miast na wschodzie Rosji, dzi, cegły, szkła i blachy. Z powodu już od dłuższego czasu by się zameldo- i inżynier Aleksander Abramowicz domie, a on Nieboraczek na razie tylko tak mi się zdaje że do Jekaterynburga. zapchania torów na stacji nie mogliśmy wać. Trzeba ich przyjąć by nie zrobiło Zmojro, inżynier Paweł Michajłowicz instynktownie. A ja Was oboje kocham wymanewrować na linię kolejową już to złego wrażenia, to sami byli oficero- Nagałkink, buchalter Bierceńskij, inży- zupełnie świadomie, szczerze, głębo- Komendantem wyprawy do Złatoust urządzonych naszych wagonów, a skła- wie. Rwą się do walki. Chcą do wojska nier Michał Pawłowicz Butowicz i wie- ko i na zawsze. Więc Pa! Dobranoc. został wyznaczony porucznik Choda- dy przychodzących nowych pociągów polskiego. Czy mam poprosić?...”. lu, wielu innych. Wszyscy oni uciekali Kończę już, bo zanadto się jeszcze roz- kowski. Był to człowiek nieodpowie- nieustannie się zmieniały. Przyszedł przed bolszewikami. Od nich właśnie tkliwię, a na to ja ‘marsowy’ oficer nie dzialny i lubiący zabawę, karty, wód- rozkaz, że nasze wojsko obejmuje pod „…Nu tak, to chodźmy…” odpowie- dowiedziałem się, że technik Piotr Pio- mogę sobie przecież pozwolić. Jeszcze kę i dziewczęta. Mocno związał się z swoją ochronę główną linię kolejową dział Marcinkiewicz. Wstał i lekko trowicz Bobkow pracuje w jakiejś fa- mój mundur by się tego przeraził…. pułkownikiem Zdanowiczem i przegrał od Omska aż do miasta Tajga [14] i dalej się zatoczył. Szulc podtrzymał go pod bryce koło Barnaułu, gdzie schronił się tam w karty sporo pieniędzy przezna- aż na wschód boczną linię do Barnaułu rękę, otworzył drzwi kancelarii i wyszli razem z rodziną. Wspólnie powspomi- Śpijcie więc spokojnie i niech Anieli czonych na zakupy. Powrócił do nas [15], Semipałatyńska [16] oraz do Tomska na korytarz. Pułkownik chwiejąc się na naliśmy stare czasy i życzyliśmy sobie Waszego snu strzegą. Pa! Pa! dopiero po paru tygodniach i został [17]. Dowódca dywizji, pułkownik Rum- nogach bełkotał: ponownego spotkania już w Polsce. aresztowany i osadzony w więzieniu. sza rozkazał mi bym pozostał w Nowo- Kielce 11.II.1924 (poniedziałek) Dopiero przed samą ewakuacją zwol- -Nikołajewsku i zatrzymał tylko mały „…Nu to dobrze, ei dobrze…”. Tymczasem przyszedł ostateczny niono go. Tak naprawdę żal mi go tro- podręczny magazyn mieszczący się w rozkaz opuszczenia miasta. Kazano Wróciwszy dzisiaj po obiedzie do chę było, bo w walkach z bolszewikami dwóch wagonach oraz kasę z pieniędz- Podszedł do jednego z ochotników, po- mi wspólnie z pozostałymi pod moją mieszkania, długo przechadzałem się stracił brata, a na sowiety był cięty jak mi. Podporucznik Mermer miał przejąć patrzył mu w oczy i zapytał go: komendą żołnierzami, małym maga- po pokoju by się uspokoić. Urzędnik nikt inny. Po wyjeździe z Nowo-Niko- pozostałe magazyny oraz mój oddział zynem i kasą z zabezpieczonymi pie- mój wrócił właśnie z Przemyśla i przy- łajewska już więcej nie miałem z nim poprowadzić jako niebojowy, ciężko „…Nu tak, co pan chce?...”. niędzmi dołączyć moje wagony do po- wiózł mi bardzo przykrą wiadomość. kontaktu. Wprawdzie niedawno czy- obładowany naprzód. Zostałem więc ciągu kompanii kolejowej. Wprawdzie Otóż odmówiono mi przyjęcia do pracy tałem gdzieś w gazetach o jakimś mi- ja z dwoma żołnierzami oraz porucz- Ten wyprostował się jak struna i zamel- major Świerczewski do ostatniej chwili jednego młodego człowieka, który miał nistrze czy też o głównodowodzącym nik Zemła, inżynier Spirydowicz, mój dował: próbował robić mi trudności chcąc zostać niższym urzędnikiem u mnie w wojsk gdzieś na Kowieńskiej Litwie, ordynans i porucznik Smardzewski z udowodnić, że to on właśnie jest naj- biurze. Rozmawiałem wcześniej osobi- który nosił to samo nazwisko. Kto wie żoną. Ponieważ podporucznik Mermer „…Panie pułkowniku, melduję po- ważniejszą osobą w mieście wydającą ście na jego temat i miałem przyobie- może to był właśnie on bo spryciarz był dysponował zbyt małym zapasem chle- słusznie me przybycie do pułku…”. rozkazy, jednak po dłuższej chwili, gdy cane jego przyjęcie. Jednak stało się z niego wielki i do wszystkiego zdolny. ba, więc poradziłem mu by po drodze rozkaz szefa sztabu dywizji został raz inaczej. Jest to inwalida wojenny nakazał żołnierzom mieszać mąkę i Marcinkiewicz na to: jeszcze dobitnie wypowiedziany, zgo- Front bolszewicki zbliżał się do nas przygotowanego ciasta wypiekać chleb dził się bym odjechał. W końcu ruszy- z liczną rodziną, którego będąc pewnym coraz bardziej, armia Kołczaka coraz lub też próbować na poszczególnych „…Nu, tak dobrze, to ja już wim. I co liśmy w drogę. Wlekliśmy się jednak decyzji o jego przyjęciu zatrzymałem w gorzej się broniła i utrzymywała swo- postojach wymienić mąkę, której za- jeszcze?...”. bardzo wolno, co chwilę się zatrzymu- biurze i nawet pożyczyłem mu a’konto je frontowe pozycje. Nie wiedząc jak pasów mieliśmy sporo, na gotowe bo- jąc, gdyż tory były wszędzie zatara- 40 milionów Marek Polskich. Dzisiaj to dalej będzie zakupiłem tylko część chenki lub na inną żywność. Zgodził Ochotnik zrobił dziwną minę, a puł- sowane różnymi składami pociągów, musiałem go zwolnić, lecz pieniędzy niezbędnego dla armii drzewa, a resztę się ze mną i odjechał. kownik zwrócił się do Szulca: wypełnionych po brzegi żołnierzami odebrać od niego nie mogę, gdyż na dobrze ukryłem. Otrzymaliśmy rozkaz rosyjskimi, czeskimi czy polskimi. Po moje zlecenie już przez parę dni pra- by powoli zacząć przygotowywać po- Wśród ewakuacji i ogólnego panują- „…A tamta reszta to co chce?...”. drodze dochodziły do nas różne niezbyt cował. Tak więc materialnie narażono ciągi do ewakuacji na wschód. Zgro- cego chaosu, w ostatniej chwili, prze- dobre wiadomości o tym, że mieszkań- mnie na stratę. Czuję się też osobiście madziliśmy zapasy żywności na jakieś zwyciężywszy panujące znaczne prze- Szulc odparł: „…Chcą to samo zamel- cy wsi buntują się przeciw Kołczakowi skrzywdzony takim obrotem sprawy sześć miesięcy, urządziliśmy wagony szkody w ruchu kolejowym, przybył dować…”. i jego żołnierzom, że w Tomsku gar- i myślę, że być może moi podwładni dla żołnierzy i ich rodzin na ich paro- nasz trzeci pułk piechoty oraz porucz- nizon pod dowództwem rosyjskiego już więcej nie będą mi chcieli zaufać miesięczne mieszkanie w zimie. Sta- nik Kornecki z zakupionym mięsem, „…No dobra…”- odparł pułkownik, generała Anatola Piepielajewa [29] też i uwierzyć mi na słowo jeśli będę im cja w Nowo-Nikołajewsku zaczęła się masłem, kapustą i mąką. Kazałem więc machnął ręką, zatoczył się i usiadł na się zbuntował i wystąpił przeciwko kiedyś coś obiecał. Z mego dość szczu- powoli zapychać wagonami zarówno mu doczepić wagony do najbliższego ławce. kampanii wojsk Białych i podobno płego personelu z którym współpracuję z mieniem państwowym jak i prywat- odchodzącego pociągu i dogonić nasz chciał nam nawet przeciąć drogę pró- jeden sierżant jest chory na zapalenie nym wywiezionym z Jekaterynburga pierwszy wysłany eszelon. Jednak uda- Wówczas adiutant ratując sytuację, tak bując zmusić nas do poddania się. Poza płuc, moja maszynistka ma influencję, oraz innych miast i miasteczek aż po ło mu się to dopiero parę dni później i to długo nie pozwolił odejść pułkowni- tym, Czesi, dysponujący wówczas pię- jeden żołnierz przebywa w szpitalu, Omsk włącznie. W tym czasie nasiliły z wielkimi trudnościami bo ruch na obu kowi dopóki on nie przyjął wszystkich cioma dywizjami wojska robili nam www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 53 dotarł do nas, szedł na trzaskającym to zrobić. Wagony ze złotem jako bar- by im w wagonie trochę pozwolić się mrozie, z przestrzelonym kolanem i dzo ciężkie były doczepione na końcu ogrzać. Posłał więc ich do salonki mó- na koniec zemdlał. Umieściliśmy go w składu. Mróz był naprawdę siarczysty. wiąc, że tam jest jeszcze sporo miejsca, jednym przedziale na górnym posłaniu Wartownik, chwacki młody junkier bo tylko kilku rosyjskich oficerów tam i opiekowaliśmy się nim. Przemyliśmy stał na zewnątrz wagonu z bronią go- siedzi. Żołnierze bali się tam pójść, mu kolano, obandażowali je, karmili, tową do wystrzału. Co chwilę tupał dla bo krępowała ich obecność ‘hospodin otulali. Po dwu dniach przeniesiono go rozgrzewki nogami i zacierał o siebie oficirow”. Porucznik Zemła kazał im na noszach do przejeżdżającego obok zmarznięte ręce. Jeden z moich żołnie- jednak powołać się na rozkaz polskie- nas pociągu sanitarnego. Wśród ofice- rzy schował butelkę wódki do kiesze- go oficera dyżurnego i iść do salonki. rów jadących w naszym eszelonie był ni płaszcza, nałożył na głowę rosyjką Poszli więc, jednak za chwilę wrócili również i mój ‘krajan’ – chorąży Julian czapkę, zapalił papierosa, wyszedł na ze spuszczonymi głowami, mówiąc, że Łobos, który służył w batalionie sztur- tory i ‘z głupia frant’ [33] zaczął zbliżać oficerowie powiedzieli im żeby ‘paszli mowym. Od niego też dowiedziałem się w kierunku uzbrojonego junkra. won’. Wówczas porucznik Zemła się się dużo szczegółów na temat stoczo- Drugi z żołnierzy przeszedł zaś na dru- zdenerwował i kazał jednemu z na- nej bitwy pod Tajgą i rozgromieniu gą stronę wagonu. Wiedząc, że pociąg szych wygadanych podoficerów iść do żołnierzy Kołczaka którzy przeszli na lada chwila może ruszyć, z daleka pa- salonki i oświadczyć, że jeśli tych zmę- stronę bolszewików oraz 30 Dywi- trzyliśmy przerażeni na całą tą scenę. czonych i przemarzniętych żołnierzy zji Sowieckiej. Dogoniliśmy wkrótce Tymczasem nasz żołnierz podszedł nie przejmą do siebie, to polski oficer skład pociągu, który jechał przed nami. bardzo blisko do wagonu, wyjął z kie- dyżurny naszego transportu wyrzuci Łobos razem z innymi żołnierzami szeni butelkę, odkorkował ją i pokiwał ich stamtąd. Takie postawienie sprawy przesiadł się tam i wiem, że na jednej ze współczuciem w kierunku pilnujące- poskutkowało i zmarznięci rosyjscy z kolejnych stacji, wspólnie z pozosta- go wagonu junkra. Potem podniósł bu- żołnierze mogli się w końcu ogrzać i / Kielce 26 luty 1927 rok łymi oficerami i żołnierzami ocalałymi telkę do góry i pociągnął potężny łyk. odpocząć. Od tego zdarzenia porucz- też trudności w sprawnym opróżnianiu ponowali [30] majora Świerczewskiego i z bitwy pod Tajgą na nowo sformował Następnie wyciągną rękę w kierunku nik Zemła i nasi podoficerowie ‘zagię- poszczególnych stacji kolejowych, tak, mało kto odzywał się do niego. batalion szturmowy. Jechał też z nami wartownika, zachęcając go też do wy- li parol’ na tych gagatków z salonki i że nasze pociągi nie mogły w miarę porucznik Zemła, straszny pesymista, picia. Lecz tamten przecząco pokręcił później jeszcze przy zaopatrywaniu szybko posuwać się na przód. Przy tym Nasz eszelon składał się w części z który w swym zbyt realistycznym poj- głową i skierował w kierunku naszego naszych parowozów w wodę i opał na- wszystkim, kolejarze rosyjscy niszczy- kompanii kolejowej, z tak zwanych mowaniu rzeczywistości przepowiadał żołnierza karabin. Wówczas nasz nie uczyli ich moresu. li też urządzenia stacyjne, zwrotnice warsztatów ruchomych inżyniera Bro- nam, że z naszej ewakuacji wkrótce już tracąc rezonu raz jeszcze wyciągnął w i tory. W ten sposób opóźniano naszą nikowskiego, części mego oddziału w nic nie zostanie, że na pewno będziemy kierunku junkra flaszkę i coś do nie- Jak to było dalej opowiem Ci kocha- ewakuację, a bolszewicy i żołnierze skład którego wchodził mały podręcz- zmuszeni się poddać. Jego przepowied- go powiedział. Wtedy dopiero moskal na Cesiu może już jutro. Północ się Kołczaka, którzy przeszli na ich stronę, ny magazyn mieszczący się w dwóch nie wkrótce miały okazać się prawdą. odłożył broń, wziął butelkę od naszego już zbliża i oczy mi się już same kleją. coraz bardziej zbliżali się do nas. Stara- wagonach, oraz z tak zwanej kolumny Na jednej ze stacji przyłączył się do nas żołnierza i przyłożył do ust. Pociągnął Pewnie Ty z Synuśkiem naszym już liśmy się bronić, ale straty w ludziach, automobilowej, której dowódcą był jakiś czeski kapitan z misji w Omsku. chyba ze trzy łyki, po czym oddał flasz- dawno śpicie. Zatem do zobaczenia zarówno naszych jak i bolszewickich pewien kapitan, kierownik pociągu. Jechał z nami parę dni, a potem gdy po- kę naszemu i zapalił papierosa. Stali jutro, spokojnego i zdrowego snu Wam były ogromne. W naszym transporcie, Razem z nim jechał też młody chorąży ciąg zwolnił i zaczął się bardzo powoli tak razem przez chwilę i żywo gesty- życzę i na dobranoc serdecznie całuję. oprócz moich żołnierzy chroniących Pilecki ze swoją piękną żoną. Był on posuwać do przodu, wysiadł i wzdłuż kulując rozmawiali. Tymczasem drugi wagony magazynowe, jechał też sztab synem radcy sądowego z Drohobycza. torów poszedł dalej pieszo. Niestety nie mój łobuz, który przeszedł na drugą Kielce 12.II.1924 (wtorek) naszego dowództwa oraz 2 Pułku Pie- W skład naszego pociągu wchodziły spotkaliśmy go już więcej. Pod koniec stronę wagonu, niepostrzeżenie odcze- choty (Brygada Piechoty). Cały gar- też dwa parowozy. Jeden z nich, już po grudnia przejeżdżaliśmy przez stację pił go od całego składu. Wtedy nagle Piszę już dzisiaj innym atramentem bo [31] nizon wojsk Kołczaka stacjonujący w zakończonej walce z bolszewikami po- kolejową Aczyńsk , gdzie dwa dni parowóz gwizdnął, szarpnął wagony i tamten biurowy wydał mi się zanad- mieście Tajga do którego dotarliśmy w życzyli od nas Czesi, chcąc przetoczyć wcześniej wydarzyła się katastrofie. cały skład ruszył. Widząc co się dzieje to rozwodniony, więc kupiłem sobie przeddzień Wigilii 1919 roku, bardzo swój skład na inny tor i już nigdy go Otóż eksplodował tam rosyjski pociąg nasz żołnierz chwycił moskala w pół, nowy. Ostatniej nocy spałem kiepsko, ważnym, strategicznym węźle kolejo- nam nie zwrócili. W ten sposób pozo- wyładowany po brzegi pociskami i lecz tamten jak piskorz wywinął mu co chwilę przewracałem się z boku na wym znajdującym się na trasie naszej stały jeden, co chwilę psujący się paro- materiałami wybuchowymi i poczynił się. Drugi z żołnierzy nie zdołał już bok, pewnie musiałem mieć jakieś nie- ewakuacji, przeszedł na stronę bol- wóz, który był coraz słabszy i nie był w tam straszne spustoszenia. Okazało się, podbiec by pomóc obezwładnić junkra. miłe sny, których niestety nie pamiętam. [32] szewików i wspólnie z nimi próbował stanie ciągnąć naszych wagonów. Dla- że był to atentat miejscowych bol- Ten zaś uwolniony chwycił za karabin Zbudziłem się w środku nocy cały zlany przejąć nasz transport i nie dopuścić nas tego też zmuszeni zostaliśmy do zare- szewików. Wszędzie walały się strzępy i wystrzelił kilka razy w powietrze. Po- potem i bardzo długo już nie mogłem do miasta. Na stacji Tajga znalazło się kwirowania po drodze innego parowo- ciał. Urządzenia stacyjne były zupełnie ciąg się zatrzymał, a „zgubiony” wagon zasnąć. Byłem bardzo spięty, różne my- w nocy z 22 na 23 grudnia w sumie po- zu z jakiegoś porzuconego czeskiego zrujnowane, budynki zniszczone, okna ze złotem, ponownie doczepiono do ca- śli plątały mi się w głowie. W końcu na nad 15 transportów, zarówno polskich składu, który spotkaliśmy tuż za Tajgą. połamane, szyby pobite, drzwi powyry- łego składu Kołczaka. Widząc niesku- krótko zasnąłem i śniło mi się moje biu- jak i rosyjskich, które czekały na swą Tak naprawdę ta nasza ewakuacja, ten wane. Opowiadano mi, że jakiś oficer teczność swoich działań i biegnących ro i jakieś trudne nierozwiązane spra- kolejność wyjazdu. W tym czasie zima nasz odwrót był straszny. Po stoczonej rosyjski, który przejeżdżał kolejnym rosyjskich żołnierzy w ich kierunku, wy. Zbudziłem się rano z bardzo ciężką, była sroga, ponad 20 stopni mrozu, zwycięskiej walce w Tajdze, nastało transportem przez tę stację znalazł le- moi pomysłowi żołnierze, pod osłoną bolącą głową. Postanowiłem więc, że śnieg po kolana. Armia Kołczaka, jak u nas pewne chwilowe zamieszanie i żące daleko od torów szczątki swojej nocy uciekli i ukryli się za budynkami godzinę dłużej pozostanę w mieszkaniu niedobitki Napoleona spod Moskwy, rozprężenie. Dochodziły do nas infor- żony, która zginęła w wybuchu jadąc stacyjnymi. Dopiero gdy pociąg Koł- i odpocznę. W biurze czekało na mnie w przeważającej części szła pieszo, je- macje, że bolszewicy lada chwila nas pociągiem przed nim. Osobno leżała czaka odjechał dołączyli z powrotem mnóstwo ciężkiej pracy, więc właściwie chała saniami i na koniach, częściowo okrążą i zmuszą do poddania się. By- jej głowa, ręce i nogi. Jakaż to musia- do nas. I tak zakończyła się nieudana dopiero teraz, gdy wróciłem pod wie- tylko pociągami. Zmarznięci żołnierze liśmy w ciągłym pogotowiu do obrony. ła być siła wybuchu, skoro jednego akcja przejęcia wagonu pełnego bol- czór do domu trochę uspokoiłem się. posuwali się i atakowali wzdłuż linii Okazało się jednak, że bolszewicy po śpiącego tylko w samej koszuli oficera szewickiego złota. Ból głowy ustąpił i wszystko wróciło do kolejowej. Jednak po bardzo zaciętej, przegranej bitwie trochę odpuścili, tak rosyjskiego, podmuch powietrza wyzuł normy. Daruj kochana, że przeważnie zwycięskiej walce, w której brał rów- że przez 3 dni nie ruszyli się z miejsca z koszuli i daleko go przez okno wyrzu- Z dnia na dzień nasze transporty ko- tak bazgrze jak kura pazurem, lecz gdy nież udział batalion szturmowy i kom- i nacisk wojsk sowieckich mocno się cił. Patrząc na te wojenne zniszczenia z lejowe posuwały się coraz wolniej. myśli i wspomnienia tak szybko snują pania kolejowa, udało się zająć stację osłabił. Podobno nawet prosili komen- trudem przejechaliśmy przez tę stację. Przeciętnie robiliśmy około 6 km na się po mojej głowie, to moje pióro le- kolejową. W tej krwawej bitwie zginę- danta stacji Tajga o przyśpieszenie na- dzień. Od Tajgi dodatkowo wlekliśmy dwie nadąża przelewać je na papier, ło wielu ludzi, nie tylko bolszewików szej ewakuacji. Nie mieliśmy dość własnej obsługi ze sobą jakiś ciężki, luksusowy wagon więc i coraz większe gryzmoły zosta- ale i też naszych żołnierzy. kolejowej, więc musieliśmy korzy- pierwszej klasy - salonkę, z częściowo wiam. Ale dość o tym, - opowiadam Mijane po drodze stacje kolejowe, bar- stać ze służby rosyjskiej. Rosyjskie zepsutym centralnym ogrzewaniem. dalej… Major Świerczewski w trakcie sztur- dzo często przejmowaliśmy dość znisz- nieliczne pociągi posuwały się wśród Był to prezent dla generała Kazimierza mu na stację kolejową zachował się jak czone. Na dodatek po licznych awan- naszych eszelonów, a my z wolna zo- Rumszy od generała Anatola Piepiela- Prawie wszystkie rosyjskie pociągi, tchórz – schował się gdzieś za wago- turach i niesnaskach z czeskimi żołnie- stawialiśmy je za sobą by własnej ko- jewa. Mieliśmy go później naprawić, które przesunęły się do przodu, były ny i wyszedł dopiero gdy już było po rzami, którzy umyślnie przeszkadzali i lumny pociągów jadących na wschód a tymczasem zezwoliliśmy na razie w najpierw przez Czechów, a potem wszystkim. Wypomnieli mu to nasi ofi- utrudniali nam w sprawnym porusza- nie rozbijać. Na stacjach, które mija- nim podróżować jakiemuś rosyjskiemu przez nas zwalniane, zatrzymywane cerowie z kompanii kolejowej i saper- niu się do przodu, nasze eszelony były liśmy zarówno polscy jak i rosyjscy dygnitarzowi. Razem z nim w wago- i dalej nie puszczane. Chcieliśmy by skiej gdy po zdobyciu stacji zorgani- wstrzymywane i opóźniana była ich komendanci wojskowi próbowali jak nie podróżował również jakiś rosyjski wszystkie te transporty posuwały się zowaliśmy odprawę. Wówczas Świer- odprawa. Tymczasem liczne, czeskie, najszybciej wyekspediować w dalszą generał, paru pułkowników i kilku mniej więcej w tym samym tempie i by czewski spokojnie oświadczył, że jest ciężkie transporty kolejowe, mocno ob- drogę swoje składy pociągów. Na tym innych oficerów. Była również żona nasza ewakuacja była skonsolidowana. zwolennikiem teozofii i rozlewu krwi ładowane i dobrze wyposażone, wysy- tle bardzo często dochodziło do kłót- rosyjskiego generała Wierzbickiego, Rosjanom często brakowało paliwa do nie uznaje. Z teatralnym gestem wycią- łane były w pierwszej kolejności i dość ni, a nawet bójek między żołnierzami. który razem ze swoimi żołnierzami je- parowozów – drewna i węgla, a nawet [34] gnął z kabury pistolet i powiedział: szybko posuwały się do przodu. Nato- Czasami polskie i rosyjskie oddziały chał w pochodzie wzdłuż torów naszej wody w tenderze . Zdarzało się więc, miast kilka pozostałych lekkich pocią- stawiały przeciwko sobie karabiny ma- trasy. W ogóle bardzo wielu rosyjskich że parowozy zamarzały i tamowały „…Może któryś z panów oficerów tym gów były puszczane już bardzo spraw- szynowe, na szczęście jednak do wy- żołnierzy i oficerów z braku koni, któ- przejazd innym pociągom. Zapalały to rewolwerem wykona nade mną sąd. nie i posuwały się szybko za nimi, po strzałów nigdy nie dochodziło. Był to re zostały wcześniej już zjedzone, szło się też osie, psuły koła. Wówczas sta- Bardzo proszę, no który chętny?...”. wolnej już linii kolejowej. Była to ich tylko taki rodzaj straszenia się nawza- pieszo. Byli głodni i przemarznięci, raliśmy się dojechać jak najbliżej do bardzo chytra, dość przemyślana tak- jem. Zazwyczaj z takiego straszenia to często z odmrożonymi rękami, nogami, jakiegoś nasypu kolejowego i wówczas Z niesmakiem odwróciliśmy się od nie- tyka. Chcieli by naszym kosztem, jako my wychodziliśmy zwycięsko i nasze nosami. Chcąc szybciej przemieścić się przywiązywaliśmy sznury do dachu ze- go a jeden z nas powiedział: tylną strażą zostawioną daleko w tyle eszelony ruszały dalej do przodu. Raz do przodu i choć trochę odpocząć, cze- psutego wagonu, podważając go i cią- za sobą, uchronić się przed pościgiem tylko zdarzyło się, że przepuściliśmy piali się naszych platform kolejowych i gnąc z drugiej strony zrzucali z nasypu „…Jeśli ma pan choć trochę honoru, to nacierających bolszewików i związać jako pierwszy pociąg wiozący wojsko wsiadali na dachy wagonów. Pozwala- w dół by tor dla kolejnych eszelonów sam pan powinien wiedzieć jak użyć ich siły w walce z naszymi żołnierzami. Kołczaka, jego dowódców i całą wier- liśmy im na to, lecz do środka wagonów oswobodzić. Prawie cała linia kolejowa tego rewolweru. My nie jesteśmy mor- chuszkę, a razem z nimi przejechały też rzadko ich wpuszczaliśmy, obawiając naszego odwrotu była takim cmenta- dercami…”. W dwa dni po zakończonej zwycię- cztery wagony pełne złota. Na jednej się wszy i różnego rodzaju chorób i za- rzyskiem wagonów. Pracy dla obsługi skiej bitwie w mieście Tajga dołączył ze stacji, gdy Kołczak mijał tę część raz, które mogli nam sprzedać. Zresztą parowozów mieliśmy bardzo dużo, a „…Ależ Panowie…” odparł major, „… do nas rozbity częściowo nasz batalion mojego oddziału, która była pod ko- i u nas było też mocno nabite ludźmi, było jej tyle, że musieliśmy zatrudniać sam nie mógł bym tego zrobić, gdyż szturmowy z kapitanem Dojanem oraz mendą porucznika Mermera, pociąg gdyż po drodze przyjmowaliśmy coraz nie tylko mężczyzn ale i bardzo często moje wierzenia teozoficzne mi na to część Drugiego Pułku Piechoty. Ofi- na chwilę się zatrzymał. Był strzeżony to nowych cywilów, głównie Polaków. kobiety. Gdy dyżurny pociągu wzywał nie pozwalają…” i schował rewolwer cerowie i część zwykłych żołnierzy, przez rosyjskich junkrów – kadetów. Jednak w salonce wciąż było jeszcze do uzupełnienia wody w parowozie, do kabury. którzy uciekali zaśnieżonymi lasami Wówczas dwóch spośród pięciu mo- sporo wolnego miejsca. Tory kolejowe wtedy wszyscy pasażerowie wycho- czy polami, znaleźli schronienie w ich żołnierzy, wyjątkowych łobuzów były zablokowane. Od kilkunastu już dzili z wagonów z wiadrami, ustawiali Dały się słyszeć głosy oburzenia po- naszych wagonach. Tłoczno było tak, wywąchało złoto i umyślili sobie, że je- minut nasz skład stał na linii kolejowej, się w łańcuszek i tak około 200 osób między oficerami i po pewnym czasie że przez dwa dni przejść trudno było den spośród tych czterech wagonów, w a przed nami stały inne nasze esze- po skarpie nasypu z rzeki lub więk- większość z nich opuściło zebranie. Od przez korytarz. Dzielny młody porucz- których było przewożone złoto przejmą lony. Porucznik Zemła miał właśnie szego nie zamarzniętego strumienia, tego wydarzenia prawie wszyscy post- nik – szturmowiec Czarniecki – zanim (czyli po prostu ukradną) na potrzeby dyżur, gdy zgłosiło się do niego kilku podawało sobie z rąk do rąk, do góry naszej armii. Dobrze pomyśleć, ale jak pieszych, rosyjskich żołnierzy prosząc napełnione wodą wiadra, i w ten spo- 1 kwietnia - strona 54 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl sób napełnialiśmy tender parowozu. cego pociągu były naprawdę straszne. cić do Ciebie kochana Cesiu, do Polski. socjaliści, tak zwani eserowcy [38]. Ge- potem Władywostoku, opuścili Rosję Gdy po drodze nie było nigdzie rzeki, Rozbita Armia Kołczaka uciekała. Jednak w miarę kontynuowania naszej nerał Dutow oraz Piepielajew próbo- i na brytyjskim okręcie około tysiąca wówczas bardzo powoli zasypywali- Żołnierze wlekli się pieszo, jechali podróży nadzieja na to coraz bardziej wali bezskutecznie ten bunt stłumić. żołnierzy Dywizji Syberyjskiej dotarło śmy tender śniegiem, który powoli się wierzchem na ocalałych jeszcze ko- malała. Admirał Aleksander Kołczak, Gdy przejeżdżaliśmy pospiesznie przez do Gdańska [40]. Później stali się oni topił, a my mogliśmy znowu dalej ka- niach, zmęczeni i zmarznięci siedzieli jadący przed nami znajdował się już stację Krasnojarsk, okazało się, że kilka polską kadrą wojskową tworzoną w wałek przejechać. Jak długo mieliśmy na saniach, wozach, a nawet kuchniach wśród wojska czeskiego, zaś francu- naszych pociągów ugrzęzło tuż przed Polsce. węgiel, tak długo poprzez łańcuszek polowych. Czasem tylko, któryś z do- ski generał Maurice Janin [36], który nią. Bolszewicy zajęli miasto, a na sta- podawaliśmy go do parowozu. Czasa- wódców Białych próbował zebrać do był dowódcą wszystkich wojsk sprzy- cji w kilku miejscach szyny rozebrali. Inżynier Bronikowski wraz ze swą mi przejeżdżając przez tajgę spotyka- kupy jakiś oddział czy dwa by pościg mierzonych na Syberii, jechał na czele Wśród odciętych pociągów znalazł się żoną i kilkoma żołnierzami, chcąc do- liśmy w lesie powalone kłody drzewa, bolszewików choć trochę powstrzy- Czechów. On to wydał rozkaz by jedna również i major Werner. Armia Kołcza- łączyć do ludzi pułkownika Rumszy, więc i te z rąk do rąk przerzucaliśmy mać, lecz z tak rozprzężoną, niezdy- z czeskich dywizji zastąpiła nas jako ka została pokonana. Pozostałe nasze próbowali bokiem, brnąc w głębokim do parowozu lub wagonów. Rosyjscy scyplinowaną armią nie wiele mogli straż tylną i pozwoliła nam trochę od- eszelony z nieświadomymi tego co się śniegu umknąć bolszewikom. Jednak oficerowie, a zwłaszcza generał jadący zdziałać. Widziałem też całe rodziny począć i przeorganizować się. Jednak wydarzyło w Krasnojarsku żołnierza- pojmano ich i wśród przekleństw i w salonce, z początku nie chcieli brać oficerskie i podoficerskie, starców ko- mimo tego, że u nas zaczęło już dziać mi, pojechały dalej aż do stacji Klu- ogólnego lamentu zawrócono z powro- w tym udziału, lecz porucznik Zemła biety i dzieci okutanych w koce i różne- się naprawdę źle, Czesi nie usłuchali kwienna [39], gdzie nastąpiła nasza kapi- tem do wagonu. Żołnierze pierwsze- zmotywował ich gdy zagroził, że jeśli go rodzaje szmaty, zbitych jak śledzie tego rozkazu. Bolszewicy podążający tulacja. Sytuacja stawała się naprawdę go pułku piechoty, jadący w jednym z nie włączą się do wspólnej pracy i nie w beczce i siedzących na saniach wraz w ślad za nami, coraz bardziej nam bardzo poważna. Czesi przepuścili pociągów, również próbowali, jednak wyjdą z wagonu gdy taka będzie po- z całym swym dobytkiem. Widziałem zagrażali. Gdy sytuacja stawał się groź- między swymi eszelonami tylko jeden Czesi w porozumieniu z bolszewikami trzeba, to wówczas dalej nie pojedzie. jak nieraz sanie nagle zatrzymywały się na i widać było, że z boku zbliżają się nasz pociąg, i to w dodatku sanitarny. już nikogo dalej nie puścili. Tymcza- Nasi żołnierze pilnowali ich i dbali o to i naprędce zrzucano z nich trupa, grze- w naszą stronę, wówczas trzeba było Więcej przepuścić nie chcieli. Tymcza- sem, w miejscowości Klukwiennaja, by rosyjskie „franty” nie próżnowały. biąc go w głębokim śniegu. Mijane po wyjść z wagonów i się bronić. Lecz sem bolszewicy otoczyli nas już tak, że z polecenia pułkownika Czumy, dele- Około trzech dni jechał też w naszym drodze wsie były opustoszałe i wylud- tu właśnie okazywało się, jak niedo- część naszego wojska została zupełnie gacja w skład której wchodził między pociągu, w salonce, jakiś starszy jego- nione. Z głodu i wycieńczenia padały brym pomysłem była podróż wspólnie odcięta od pozostałych. Wśród żoł- innymi porucznik Roman Dyboski [41], mość, rosyjski pułkownik z żoną. Ich również i konie. Biedni ludzie całymi z rodzinami żołnierzy. Żony stawały w nierzy coraz więcej zaczęło się plątać profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego syn, porucznik, jadący konno ze swoim tygodniami nie widzieli ciepłej strawy drzwiach wagonów zabraniając swoim rosyjskich prowokatorów, którzy dzia- w Krakowie, kilkakrotnie prowadziła oddziałem obok pociągu, wprosił się i nie mieli się gdzie porządnie ogrzać. mężom uczestnictwa w obronie trans- łali już zupełnie otwarcie. Wprawdzie pertraktacje, zarówno ustne, jak i te- do środka. Zlitowaliśmy się nad nimi, Często litowaliśmy się nad nimi i pró- portu. Codziennością stawały się sceny pułkownik Rumsza zaproponował by legraficzne, najpierw z frontową ko- przyjęliśmy ich grzecznie, a porucznik bowali częstować chlebem lub sucha- przekleństw czy szlochów rozhistery- spróbować zbombardować i ostrzelać mendą bolszewicką w Krasnojarsku, a Zemła ustąpił im nawet jedno posłanie rami, gorącą zupą czy herbatą. Jednak zowanych żon czy członków najbliż- Krasnojarsk lecz pułkownik Czuma był potem ze sztabem bolszewickim i jego w swoim przedziale. Powoli wszyscy nasza pomoc nie mogła być zbyt wy- szej rodziny. Niektórzy z naszych żoł- temu przeciwny argumentując, zresztą pełnomocnikami, celem podpisania rozgadaliśmy się, a oni w rozmowie na- datną, gdyż w z każdym przejechanym nierzy – kawalerów pozabierali sobie i słusznie, że nie zdołamy i tak rozbić porozumienia i warunków kapitulacji. wet dość często używali polskich słów. kilometrem przybywało coraz więcej do wagonów samotne Rosjanki, z któ- przeważających sił wroga, że powinni- Układ ten, po rozbrojeniu oddziałów, Rosyjski porucznik wygadał się, że potrzebujących wsparcia, a my nie rymi żyli jak mąż z żoną. Zdarzało się, śmy próbować za wszelką cenę przebić obiecywał nam nietykalność osobistą Polaków zna dość dobrze, polski język byliśmy w stanie zwolnić i zatrzymać że z czasem obojętnieli na wszystko i się dalej na wschód. W związku z takim żołnierzy i cywilów, zachowanie na- również, gdyż kiedyś był wiceguberna- biegu pociągu by pomóc im wsiąść do nie chcieli uczestniczyć w obronie. Tak rozwojem sytuacji pułkownik Rumsza szych zapasów żywnościowych i moż- torem w Siedlcach. Gdy porucznik Ze- niego. Zresztą i sami potrzebowaliśmy więc powoli wśród żołnierzy rozkwitał oraz kilku wyższych oficerów zgodzili liwość pozostania we własnych wago- mła dowiedział się o tym zdenerwował pomocy. Wkrótce też i dla naszych brak dyscypliny, demoralizacja i ogól- się by opuścić wagony, załadować na nach. Miała być również zachowana się mocno, gdyż przypomniał sobie rok żołnierzy zaczęło brakować jedzenia. ne rozluźnienie. Czesi coraz bardziej sanie żywność i broń, i puścić się dalej neutralność naszej armii w stosunku do 1906, kiedy to moskale dokonali po- Moje zapasy żywnościowe jechały w utrudniali nam posuwanie się do przo- na przód. Okazało się jednak, że z bra- wewnętrznych spraw Rosji. Odnośny gromu na mieszkających tam naszych przodzie składu pociągu razem z moim du, bolszewicy coraz częściej mieszali ku dostatecznej ilości sań oraz z powo- pisemny rozkaz pułkownika Czumy rodakach [35]. Oświadczył, że nie może oddziałem, więc jedzenie dla siebie się z grupkami uciekających rozbitków du nadmiaru rodzin wojskowych oraz został rozesłany do wszystkich żołnie- pozwolić na to by dalej podróżowali z otrzymywałem z żołnierskiej kompa- armii Kołczaka i chwilami wprowadza- innych cywilów upchanych w trans- rzy. Była w nim mowa o tym by wszy- nami w jednym wagonie. Bez żadnych nii kolejowej, a że byłem tam jedynie li jeszcze większy chaos i przerażenie. portach, których przecież nie mogliśmy scy oficerowie, razem ze swoimi żoł- skrupułów wysadziliśmy ich na naj- gościem, który nie mógł dołożyć się Pułkownik Konrad Piekarski jeszcze w zostawić na pastwę bolszewików, nie nierzami pozostali na miejscu w wago- bliższej stacji. do wspólnej kuchni, więc moje porcje Nowo-Nikołajewsku zamiast pozostać jest możliwym by ewakuować wszyst- nach, by nikt nie próbował uciekać oraz żywnościowe zwykle bywały bardzo wraz ze swoim konnym pułkiem uła- kie liniowe oddziały. Sztab nasz zaczął by niepotrzebnie nie dawać się wciągać Przez cały czas podróży byłem w po- małe i najgorsze ze wszystkich. nów i bronić naszego odwrotu przed się zastanawiać co robić. Pertraktacje z w różnego rodzaju prowokacje bolsze- gotowiu, pilnowałem porządku i stara- bolszewikami uciekł na przód, a po- Czechami by łaskawie przepuścili na- wickie, nie ulegać ich propagandzie i łem się dodawać otuchy tym wszyst- Miałem jeszcze z Nowo-Nikołajewska tem pozostali jego żołnierze ścigając sze pociągi nic nie dały. Żądali by uży- nie zachęcać żołnierzy do walki z nimi. kim, którzy ulegali pesymizmowi po- butelkę czerwonego wina. Wypiliśmy go pchali się ze swymi pociągami do czyć im część naszych parowozów by W ostatecznym rozrachunku okazało rucznika Zemły. Zresztą z nim to dość ją na Boże Narodzenie przy świą- przodu, nie myśląc o tym, że przecież w ten mogli swoje składy uruchomić. się, że chcąc ratować nasze wojsko i często prowadziłem zacięte dysputy tecznie otrzymanej, zwykłej, niedużej otrzymali od naczelnego dowództwa Na to nie mogliśmy się zgodzić. Spryt- pozostałych cywilów od krwawych na tematy egzystencjalno-filozoficzne porcji mięsa wspólnie z porucznikiem zupełnie inny rozkaz. ni Czesi próbowali różnymi sposobami gwałtów i bezprawia bolszewickiego, i polityczne, w trakcie których ściera- Czarnieckim i Smardzewskim. Raz je- przedostać się do przodu, w stronę Ir- postąpiliśmy słusznie. Zresztą ta nasza liśmy się w poglądach na temat naszej den w trakcie naszej podróży, na jednej Gdy dojeżdżaliśmy do Krasnojarska kucka. Na stacji Klukwiennaja pozo- decyzja trochę pohamowała i ułagodzi- przyszłości. On widział wszystko w ze stacji kolejowej, na której zatrzymał spotkaliśmy pociąg, w którym jechał stawili kilka swoich składów, blokując ła bolszewickie rozpasanie, a i nasza czarnych kolorach, a ja niepoprawny się nasz pociąg, mój ordynans kupił rosyjski generał Aleksander Dutow [37]– nasze. Tymczasem po wstępnych per- godność oficerska została uratowana, o optymista udowadniałem mu, że już mi pieczoną gęś. W ciągu trzech dni ataman Kozaków Kaukaskich. Nieste- traktacjach z bolszewikami, przepuścili czym później, niejednokrotnie się sam wkrótce wrócimy do Polski. Dużo też spałaszowałem ją z wielkim apety- ty dalej już nie mogli jechać. Generał część swoich pociągów na wschód, w przekonałem. czytałem i rozmyślałem nad moją przy- tem, nawet kości obgryzłem do czysta. poprosił nas byśmy im pomogli prze- stronę Irkucka. Po kilku dniach wróciły szłością, ale zawsze w odniesieniu do Była to dla mnie wielka odmiana tego wieźć dalej dziesięć osób, w tym ich sprawne parowozy po kolejne zosta- Kapitulacja nasza nastąpiła 10 stycznia Ciebie kochana Cesiu. Przezwyciężyć codziennego monotonnego, mniej jak żony i dzieci oraz swoje pamiątki ro- wione eszelony i wolnymi już torami 1920 roku. Później, już w niewoli, na wszystkie przeciwności losu, umocnić zwykłego jedzenia, które było mi wy- dzinne i pułkowe. Ofiarowali nam za to przejechały dalej. Dla uprzyjemnienia wzór bolszewicki i oczywiście za ich się w przekonaniu, że na pewno wrócę dawane. Miałem też ze sobą parę pude- olbrzymią ilość złota, srebra i różnych sobie życia w podróży, w wagonach zgodą, zaczęto i u nas tworzyć rady do Polski by Ciebie zdobyć i przy Two- łek kakao oraz dostateczną ilość cukru. wszelkich drogocenności, które wieźli wieźli Czesi ze sobą mnóstwo kobiet żołnierskie, kompanijne czy pułkowe, im boku dla dobra państwa polskiego Czasami więc na niektórych stacjach w pociągu, a był to bardzo dobrze za- – Rosjanek. Uciekając pośpiesznie w dzięki którym mogliśmy mieć przy- pracować, to była moja główna i naj- kolejowych udawało mi się wymieniać opatrzony eszelon. Nie zgodziliśmy się nocy z Klukwiennej, dla odciągnięcia najmniej namiastkę naszych własnych ważniejsza podnieta. Ona to pozwoli- za kubek mleka moje chusteczki, które jednak na to, gdyż i tak w naszym po- uwagi bolszewików, pozostawili na rządów. U niektórych żołnierzy i ofi- ła mi prawie nieszkodliwie najgorsze jeszcze w Przemyślu zakupił dla mnie ciągu miejsca nie było, a poza tym sami torach dwa pociągi z pozamykanymi cerów, zaczęły pojawiać się wpięte w przeciwności przemóc. mój nieoceniony Jan i delektować się nie wiedzieliśmy czy w ogóle zdołamy w nich kobietami, nakazując im by klapy płaszczy czy w czapki, czerwone smakiem gorącego kakao na mleku. dalej pojechać. siedziały cicho. Bolszewicy z początku kokardy. Była to forma poparcia dla Porucznik Smardzewski jadący w bali się podejść do zamkniętych esze- poczynań bolszewików. Na szczęście trzecim przedziale, rozchorował się – Wyjeżdżając z Nowo-Nikołajewska Pod koniec grudnia 1919 roku w lonów, myśląc, że to być może jakiś były to bardzo rzadkie przypadki. Pa- miał tyfus. Ponad miesiąc chorował, bardzo się cieszyłem, że będę mógł zo- Krasnojarsku zostało przeprowadzo- podstęp. Dopiero po dwóch dniach od- miętam jednego porucznika Aponowi- ale dzięki opiece żony, która jechała baczyć cudną syberyjską przyrodę, Je- ne powstanie czerwonych oddziałów ważyli się otworzyć drzwi pociągów, cza, ze szkoły oficerskiej, który nosił razem z nim w tym samym wagonie zioro Bajkalskie, że uda mi się poznać partyzanckich, przeciwko białej Armii gdzie czekał na nich na wpół zmarznię- takie właśnie kokardy i bardzo się tym wyzdrowiał. Obrazy, które po drodze Daleki Wschód, a na koniec będę mógł Rosyjskiej dowodzonej przez Kołcza- ty czeski harem. szczycił. Dał się na parę razy nam we oglądałem przez okno naszego jadą- w końcu odbyć podróż okrętem i wró- ka. Powstanie to wzniecili lewicowi znaki, ale o tym opowiem już później. Przez wywrotową działalności pro- Wydano rozkaz by wszelkie zapasy, za- wokatorów bolszewickich rozszedł równo żywnościowe jak i mundurowe się wśród naszych żołnierzy dziwny podzielić między wszystkich żołnierzy. rozkaz – „…Wszyscy zostają, nikt nie Jeszcze przed kapitulacją otrzymałem śmie posuwać się na przód…”. Z ust do od kapitana Woźnickiego z Naczelnego ust podawano informację, że skoro ofi- Dowództwa pieniądze na wypłatę gaży cerowie i wyżsi rangą żołnierze dopro- dla naszych żołnierzy, które sumiennie wadzili całe wojsko aż do Krasnojarska i uczciwie, przy wydatnej pomocy pod- i dalej, to wszyscy powinni pozostać ra- porucznika Makowskiego rozdzieliłem zem ze zwykłymi żołnierzami i też nie na wszystkich. ruszać się do przodu. Była to wyraźna próba skłócenia nas ze sobą. Sytuacja Powoli zaczęliśmy kompletować i jednak wyglądała zupełnie inaczej. zbierać do kupy nasze oddziały. Nasz Pułkownik Rumsza w porozumieniu z pociąg, w którym przebywał cały mój częścią wyższych oficerów i zwykłych oddział stał na tak zwanym „kazjerze żołnierzy, wydał rozkaz by za wszelką plaskowym” bocznej linii kolejowej cenę ewakuować się dalej na wschód. usytuowanej tuż za Krasnojarskiem. Pod pretekstem, że będą próbować wy- Udało się nam wszystkim bez więk- walczyć u Czechów dalszy przejazd, szych problemów odnaleźć, tak że zabrawszy najpotrzebniejsze rzeczy, z znowu byliśmy razem. Wspólnie z walizkami, pieszo, konno, czy na sa- innymi sześcioma oficerami zamiesz- niach przedostali się najpierw do Klu- kałem w jednym z wagonów, a że był kwiennej, a potem dalej, przeprawiając on ogrzewany jedynie przy pomocy / Krasnojarsk - w tym mieście po kapitulacji wojsk polskich pod Klukwienną Marian Strzetelski na przełomie lutego i marca 1920 roku się przez tajgę, dotarli do Irkucka i do żelaznego piecyka – kozy, więc gdy się znalazł się w obozie jenieckim. Zdjęcie przedstawia modlitwę za zwycięstwo armii rosyjskiej w bitwie pod Galicją – na przełomie sier- pień/wrzesień 1914 roku. Mandżurii. Po dotarciu do Harbinu, a grzało było gorąco jak w piekle, za to www.ksi.btx.pl HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE 1 kwietnia 2019 - strona 55 zagrzać, gdyż następnego dnia narzekał ni na Zamłyniu sztabu u pułkownika Rumszy. na zbytnio rozgrzaną tylną część ciała. [5] W grudniu 1919 r. rozpoczęła się [10] Ludwik Lichtarowicz – (1890- ewakuacja całości wojska V DS z No- 1965) – pułkownik dyplomowany Nie pamiętam już czy spałem dobrze wo-Nikołajewska na Daleki Wschód. piechoty Wojska Polskiego, studiował i czy następnego dnia rano dostaliśmy Polska Dywizja była tylną strażą co- prawo w Petersburgu, gdzie również coś do jedzenia. Wiem tylko, że w fających się wojsk sprzymierzonych. ukończył Akademię Sztabu Generalne- ciągu całego dnia kontrolowano nas Eszelony czeskie, rosyjskie i polskie go. Służbę wojskową rozpoczął w Ar- jeszcze kilka razy, sprawdzano spisy, dotarły do Krasnojarska, a potem do mii Imperium Rosyjskiego; w kwietniu rewidowano. Wieczorem przeniesiono stacji Klukwiennaja oddalonej o około 1919 roku zastąpił podpułkownika Ro- nas do pustego, murowanego maga- 120 km od miasta. Tory były zabloko- mualda Wolikowskiego na stanowisku zynu broni, w którym znajdowało się wane czeskimi transportami i zamar- szefa sztabu Dowództwa Wojsk Pol- kilka dużych pomieszczeń bez pieców, zniętymi lokomotywami. W Krasno- skich we Wschodniej Rosji i na Syberii. za to z piętrowymi, drewnianymi pry- jarsku władzę zdobyli bolszewicy i Po powrocie do kraju przyjęty został do czami. Część naszych żołnierzy została otoczyli polską straż tylną ewakuowa- Wojska Polskiego, (https://pl.wikipe- tam już wcześniej przeniesiona, więc z nych transportów. W takiej sytuacji 10 dia.org/wiki/Ludwik_Lichtarowicz) trudem znalazłem miejsce dla siebie. stycznia 1920 r., pod Klukwienną, V [11] Głodny i zmarznięty słuchałem opo- Wierchnieudyńsk – obecnie Ułan Dywizja Syberyjska skapitulowała, a Ude (ros. Улан-Удэ) - miasto w Rosji, wiadań tych, którzy siedzieli tu już parę oficerowie i żołnierze zostali zamknię- dni. Pilnowali nas dawni towarzysze stolica Buriacji, położone przy ujściu ci w obozie jenieckim w Krasnojarsku. rzeki Udy do Selengi, obecnie trzecie / Przykład karty korespondencyjnej adresowanej do Wiednia wykonanej w obozie jeniec- broni, nasi odszczepieńcy tak zwani (http://zeslaniec.pl/50/Niedziela.pdf) kim w Krasnojarsku od austriackiego jeńca znajdującego się w niewoli rosyjskiej w 1920 co do wielkości miasto wschodniej Sy- „bolszewicy internacjonaliści”. Byli to [6] roku. przeważnie Węgrzy lub Litwini, rzad- 14-15 czerwca 1918 r. bolszewic- berii, znajduje się ono ok. 130 km na nad ranem gdy piecyk wygasał robiło niętą i pokrytą gdzieniegdzie jeszcze ko Rosjanie. Był wśród nich również i ka władza w Barnaule została obalona wschód od jeziora Bajkał między gó- się tak zimno, że i koc, a nawet włosy mydłem twarz rękawem kurtki i ru- jeden Polak z Zaboru Pruskiego, który przez powstanie przeprowadzone przez rami Chamar-Daban i Ułan-Burgasy. potrafiły przymarznąć do ściany wago- szyłem za z wolna poruszającymi się widocznie dla chleba na służbę do bol- członków konspiracyjnej organizacji Miasto zostało założone w 1666 przez nu. Humory nas jednak nie opuszcza- w konwoju oficerami. Gdy dotarliśmy szewików przystał. Był to jakiś monter, oficerskiej złożonej z b. żołnierzy 44 rosyjskich Kozaków jako zimowisko ły. Po paru dniach takiego siedzenia na miejsce cała stacja była obstawiona wcale grzeczny i uczynny człowiek. Syberyjskiego Pułku Strzeleckiego. Udińsk. Dzięki położeniu geograficz- na miejscu zaczęto po kryjomu, pod strażą konną i pieszą. Przed nami wid- Widząc naszą niedolę, pewnego dnia Kilka dni później został sformowany nemu szybko stało się ono centrum osłoną nocy wymykać się do miasta. niał budynek stacyjny, w którym od- przyniósł nam trochę drzewa, blaszany barnaulski oddział oficerski, skiero- handlowym łączącym Rosję, Chiny Szukano schronienia u tamtejszych bywało się spisywanie i przesłuchanie piecyk i jakieś rury, które wypuściliśmy wany natychmiast na front. Na jej ba- i Mongolię. Przez miasto przechodzi Rosjan, którzy dość często przyjmo- żołnierzy. Jednak zanim wpuszczono na zewnątrz przez zbita szybę w jed- zie sformowano wkrótce 3 Barnaulski trasa kolei transsyberyjskiej. (https:// wali do siebie nie tylko żołnierzy ale i nas do środka, staliśmy tak chyba z nym z okien i tak na zmianę grzaliśmy Syberyjski Pułk Strzelecki. Po zajęciu pl.wikipedia.org/wiki/Ułan_Ude) ich rodziny. Próbowano też, na saniach godzinę, tupiąc i podskakując zawzię- się. Od niego to dowiedzieliśmy się, że Omska przez wojska bolszewickie w [12] Franciszek Latinik (1864-1949) – przewozić swoje rzeczy. Nie zawsze cie by choć trochę się ogrzać. W końcu do aresztu doprowadzono dalszą par- poł. 1919 r., pułk ze składu korpusu generał dywizji Wojska Polskiego, puł- jednak to się udawało, gdyż straż bol- powoli zaczęto nas wpuszczać do środ- tię zarejestrowanych oficerów. Wśród został odłączony, po czym pod koniec kownik piechoty cesarskiej i królew- szewicka pilnująca naszych wagonów ka budynku, gdzie strażnicy siedzący nich miał się też znaleźć nasz główny 1919 r. przeszedł wzdłuż rzek Lena i skiej Armii. Ukończył studia w Aka- oraz miasta grabiła mienie. W krótkim za stołem zapisywali nasze nazwiska, dowódca – pułkownik Czuma. Jako na- Witim na Zabajkale. Był to tzw. Wielki demii Sztabu Generalnego w Wiedniu. jednak czasie prawie wszystkie kobiety imiona, imię ojca, szarżę i oddział w czelnego wodza, trzymano go podobno Syberyjski Marsz Lodowy. Dotarłszy Po wybuchu I wojny światowej w 1914 i dzieci udało się przenieść do miasta. którym służyliśmy przed kapitulacją. w odosobnieniu, pod silną strażą. Napi- do Czity w poł. marca 1920 r., włączo- roku dowodził 100 pułkiem piechoty Tam ukrywali się przed władzami so- Po tym wszystkim przechodziliśmy szę o tym jeszcze później. no go w skład Omskiej Dywizji Strze- Austro-Węgier, z którym wziął udział wieckimi gnieżdżąc się niejednokrotnie dalej do przodu, gdzie straże bolsze- leckiej. w maju 1915 w przełamaniu frontu po kilka rodzin w użyczonych przez wickie grabiły co się da. Kazano nam Pułkownik Rumsza czuł się trochę [7] Kamień – obecna nazwa Kamień nad rosyjskiego w bitwie pod Gorlicami. sympatyzujących z Białymi Rosjan do- ściągać płaszcze, przeszukiwano nasze Litwinem i dlatego też przeforsował Obem (od 1933 roku) (ros. Камень- Później walczył na froncie rumuńskim mach i pokojach. kieszenie, zabierano nawet niedopałki pomysł, by w naszej armii utworzyć на-Оби) – miasto w azjatyckiej czę- i włoskim. Od 1918 służył w Wojsku papierosów. Najgorszym jednak było, znakomicie wyekwipowany i wyszko- ści Rosji, w Kraju Ałtajskim, centrum Polskim. W styczniu 1919 dowodził Otrzymaliśmy polecenie by całą na- gdy sowieci zdzierali nasze polskie lony batalion litewski. Był on stale administracyjne rejonu kamieńskiego. obroną Śląska Cieszyńskiego przed szą broń złożyć w jednym z wagonów. orzełki z czapek, pluli na nie, nazywa- inwigilowany przez przeróżnych bol- Miasto położone jest na lewym brzegu ofensywą czeską. Od lutego do sierp- Tak miało być w każdym z pociągów. jąc je ironicznie „gusi” – gęsi. Wtedy szewickich prowokatorów, a żołnierze rzeki Ob, powyżej sztucznego Zalewu nia 1920 był wojskowym przedsta- Byliśmy więc zupełnie bezbronni. w końcu tak naprawdę dotarło do nas, w nim służący byli bardzo podatni na Nowosibirskiego, 208 km od Barnaułu. wicielem rządu polskiego w sporze Bolszewiccy strażnicy na razie nas nie że jesteśmy aresztantami w niewoli propagandę sowiecką, gdyż jak się póź- Przez miasto przebiega linia kolejowa. o Śląsk Cieszyński. W czasie bitwy szczególnie niepokoili, a i prowokato- bolszewickiej. Bez broni, obdarci z niej okazało byli to w większości zde- Założony jako osada w 1751 roku, od warszawskiej w sierpniu 1920 roku rów, którzy dawali się nam we znaki w naszej godności, lecz dumni z faktu klarowani komuniści. Okazało się, że 1915 status miasta pod nazwą Kamień był wojskowym gubernatorem stolicy trakcie podróży zrobiło się jakby mniej. bycia Polakiem. Otoczeni silną strażą żołnierze z batalionu litewskiego wy- (Камень). W 1933 przemianowany na oraz dowódcą 1 Armii, z którą odpierał Być może ze wstydu gdzieś się pocho- bolszewicką, nie mogliśmy nic innego słani z Nowo-Nikołajewska do obrony Kamień nad Obem.Miasto Kamień nad bolszewickie uderzenie na przedpolach wali lub też zostali skierowani do pracy uczynić jak tylko czekać na dalszy roz- miasta od strony południowej, zbunto- Obem jest położone dwieście kilome- miasta. W 1921 roku objął dowództwo w radach bolszewickich tworzącego się wój wypadków. W tym dniu zabrano wali się, rozbroili i aresztowali swoich trów na południe od Nowosybirska. garnizonu w Przemyślu. Przeszedł w rządu sowieckiego. Nasz ogólny stan tylko oficerów z tych pociągów, które oficerów, wśród których byli też i Po- W drugiej połowie XIX wieku Kamen stan spoczynku w 1925 roku po wej- duchowy był raczej mizerny. Z dnia stały najbliżej miasta. Na pozostałych lacy, zarekwirowali batalionową broń była bardzo dobrze prosperującą wio- ściu w konflikt z piłsudczykami. Jesie- na dzień czuliśmy, że kroi się coś nie- przyszła kolej w następnych dniach oraz żywność i na saniach uciekli do ską kupiecką, odgrywającą znaczącą nią 1920 został mianowany generałem dobrego. Mimo zapewnień i obietnic lutego. Po spisaniu naszych danych bolszewickich partyzantów [42]. Tam rolę jako centrum produkcji rolnej i dywizji. 20 kwietnia 1921 roku został bolszewików siedzieliśmy dalej w wa- rozkazano, by uformować czwórkowe część żołnierzy rozbrojono, część wcie- punkt tranzytowy w handlu wewnątrz mianowany dowódcą Okręgu General- gonach, z których nie wolno nam było kolumny, przeliczono nas i pod liczną lono do Armii Czerwonej, a część po Syberii. W 1915 r. wieś otrzymuje sta- nego „Kielce”. Od 15 listopada 1921 się ruszyć. Trochę z nudów, a trochę z straż poprowadzono nas paręnaście prostu zesłano do pracy w kopalniach. tus miasta. roku dowodził Okręgiem Korpusu Nr rozpaczy graliśmy w karty - na kołcza- wiorst do Krasnojarska, do zorganizo- Nielicznym tylko oficerom udało się [8] Kazimierz Rumsza (1886-1970) – X w Przemyślu. W latach 1920–22 kowskie pieniądze oraz duże, amery- wanego tam naprędce obozu koncen- uciec. Podobno między resztowanymi pułkownik piechoty Wojska Polskiego wchodził w skład pierwszej Tymcza- kańskie, papierowe płachty drukowane tracyjnego. Zrobiło się już południe, a oficerami był także Polak, młody oficer i Polskich Sił Zbrojnych, w 1964 mia- sowej Kapituły Orderu Virtuti Militari. w Ameryce. Przez prawie dwa tygo- my głodni, bez śniadania, do miasta do- – podporucznik Stanisław Kobyłecki z nowany przez Władysława Andersa (https://pl.wikipedia.org/wiki/Franci- dnie jadaliśmy całkiem nieźle, chociaż tarliśmy dopiero późnym wieczorem. Galicji. Tak mi się zdaje, że to on ożenił generałem brygady; Ukończył rosyjską szek_Latinik) po kilkakrotnych rewizjach bolszewi- Zamknięto nas w murowanym, dość się z moją bratanicą Marylą Strzetelską szkołę oficerską w Wilnie, a następ- [13] Złatoust, ros. Златоуст – miasto w ków nasze zapasy żywności zaczęły mocno zrujnowanym, parterowym bu- [43] z Krakowa . Później w Krasnojarsku nie Akademię Sztabu Generalnego w Rosji, w obwodzie czelabińskim, nad się drastycznie kurczyć. Tak naprawdę dynku, zaadaptowanym na areszt. Zim- nielicznych Litwinów, którzy służyli w Sankt Petersburgu. W grudniu 1917 rzeką Aj (dorzecze Wołgi), przy linii to zaczęło nam brakować opału, a zima no było szalone, a my głodni, okrutnie bolszewickim wojsku, wykorzystano wyznaczony został na stanowisko do- kolejowej Ufa-Czelabińsk. i mróz dawał się nam nieźle we znaki. zmęczeni i przemarznięci, w zupełnej do pilnowania polskich jeńców wojen- wódcy III batalionu 3 pułku strzelców [14] ciemności poukładaliśmy się pokotem Tajga (ros) Тайга – miasto w Rosji nych, swoich wcześniejszych kolegów polskich 1 DSP I Korpusu Polskiego w W niedzielę, 1 lutego 1920 roku, wcze- na korytarzach i w otwartych celach. w obwodzie kemerowskim na Syberii z 5. Dywizji Syberyjskiej, zamkniętych Rosji. W styczniu 1919 objął dowódz- śnie rano, gdy właśnie zacząłem się go- Okazało się, że łącznie z tymi ofice- na szlaku kolei transsyberyjskiej. Za- w obozie. Koncepcją bolszewicką było two 5 Dywizji Strzelców Polskich na lić, usłyszeliśmy głośne nawoływanie rami, których przyprowadzono tu już łożone było w roku 1898 w związku oderwanie Litwy od Polski i stworzenie Syberii. W czasie wojny z bolszewika- jednego z czerwonogwardzistów, który trzy dni wcześniej z ośmiu odciętych z budową kolei transsyberyjskiej, sta- osobnego państwa. Dlatego też próbo- mi, od VII-XII 1920 dowodził Brygadą po rosyjsku krzyczał by wszyscy ofi- i zablokowanych naszych pociągów, cję kolejową zbudowano już w 1896 wano podjąć reorganizację nieistnieją- Syberyjską. W XII 1920 powierzono cerowie ubrali się i wyszli na zewnątrz było nas w sumie razem jakieś kilkuset roku. Ważna stacja na trasie Transsy- cego już batalionu litewskiego, jednak mu pełnienie obowiązków dowódcy wagonów. Okazało się, że po spisaniu i chłopa. Spałem w jakimś ciemnym, za- bu, od głównego szlaku odchodzi tu po zakończonych niepowodzeniem Dywizji Syberyjskiej. W maju 1922 policzeniu nas mieliśmy zostać gdzieś tęchniętym, niedużym pomieszczeniu linia boczna Tajga - Biały Jar idąca na kilku próbach zaniechano tego pomy- przeniesiony został, na własną prośbę, dalej przetransportowani. Nikt jednak razem z ośmiu innymi oficerami. W Tomsk. Na stacji Tajga doszło u schył- słu. Litewskich żołnierzy rozbrojono i do rezerwy z przydziałem do 72 pułku nie wiedział gdzie i po co. Porwałem pomieszczeniu tym nie było podłogi, ku 1919 roku do zwycięskiej bitwy odesłano do Kowna. piechoty w Radomiu. Zweryfikowa- więc szybko swój mundur, narzuciłem tylko goła ziemia. Szczelnie więc przy- cofającej się w tylnej straży armii Koł- ny w stopniu pułkownika ze starszeń- na siebie kurtkę, prędko starłem z nie- tuliliśmy się do siebie, grzejąc się jeden czaka 5 Dywizji Strzelców Polskich z Na dzisiaj tyle. Teraz już spać! Pa! Pa! stwem z dniem 1.VI.1919 roku w kor- ogolonej do końca twarzy mydło, wci- od drugiego i w ten sposób przetrwali- wojskami bolszewików, (https://pl.wi- Pa!. Dobranoc Moi Najukochańsi. pusie oficerów piechoty. (https://pl.wi- snąłem na głowę czapkę i wyszedłem śmy do rana. Wszyscy byliśmy tak za- kipedia.org/wiki/Tajga_(miasto)) kipedia.org/wiki/Kazimierz_Rumsza) [15] na zewnątrz. Przed wagonami kłębił skoczeniu tym co się parę godzin wcze- [1] Barnauł (ros. Барнаул) – miasto w Teatr Maryjski (ros. Марии́нский [9] się tłum oficerów. Kątem oka zauwa- śniej wydarzyło, że nie chciało się nam Benedykt Chłusiewicz – (1895- azjatyckiej części Rosji (Kraj Ałtajski), теа́тр) – teatr opery i baletu znajdujący żyłem, że podporucznik Makowski nawet na ten temat rozmawiać i myśleć 1951), służył w Armii Imperium Ro- położone nad rzeką Ob, 250 km na po- się w Petersburgu. Pod obecną nazwą syjskiego. Po odzyskaniu przez Polskę pozostał w wagonie. Ubrany był jedy- o tym co będzie dalej. W niektórych w latach 1860–1920 i po 1992 (na cześć łudnie od Nowosybirska (Nowo-Niko- nie w bluzę bez jakichkolwiek oznak salach znajdowały się piece – rodzaj niepodległości wstąpił do Wojska Pol- łajewska) cesarzowej Marii Aleksandrowny); skiego. W 1923 roku został przydzielo- oficerskich. Wyglądał jak szeregowiec. kozy – w których żarzyły się spalone [16] Semipałatyńsk do 2007 roku, obec- [2] https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/bio- ny do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr Okazało się, że specjalnie pozostał w szczapy drzewa. Porucznik Mermer na nazwa to Semej (Семей) – miasto w grafia/karol-skirgiello-jacewicz III w Grodnie do 80 pułku piechoty, a pociągu by nie dopuścić do rozkradze- usiadł przy jednym z nich i próbował północno-wschodnim Kazachstanie, w [3] w 1928 roku został przeniesiony do 43 nia naszych rzeczy. Poczciwy kolega. ogrzać się. Nachylił głowę nad gorą- dziewczyna o orientalnej urodzie; obwodzie wschodniokazachstańskim, Co się z nim później stało, niestety nie cym jeszcze popiołem i drzemał. Zbu- w islamie: jedna z wiecznie młodych i pułku piechoty w Dubnie na stanowi- sko dowódcy pułku. W czasie II wojny w pobliżu granicy z Rosją. Od XIX wiem. Ustawiono nas w dwuszereg i dziłem go więc tłumacząc, żeby uważał pięknych dziewic będących dla muzuł- wieku miejsce zesłań politycznych. kazano maszerować do jakiejś małej bo może się poparzyć, lecz on tylko coś manina nagrodą w raju za przykładne światowej był dowódcą 1 Półbrygady w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Rozwój miasta nastąpił po dopro- stacyjki oddalonej o około 2-3 wiorst odburknął, poprawił się i usiadł na dość życie; wadzeniu linii kolejowej z Syberii w od naszego eszelonu. Mróz i dokucz- ciepłym jeszcze piecu. Zostawiłem go Podhalańskich, która brała udział w bi- [4] Karol Borkowski - słynny w Rado- 1906 roku. W 1949 roku obszar o po- liwy wiatr dawał się nam we znaki. więc w spokoju i odszedłem. Myślę, twie o Narwik. Na przełomie 1918/19 miu przemysłowiec, właściciel garbar- wierzchni 18 mln ha stał się pierwszym Zimno było okrutnie. Otarłem zmarz- że tej nocy musiał się dość porządnie roku major Chłusiewicz był szefem 1 kwietnia - strona 56 HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE www.ksi.btx.pl do Symbirska. W czasie zajęcia tego kwietnia 1927. https://pl.wikipedia.org/ Kozaków Orenburskich i dokonał 14 miasta przez Czechów objął dowódz- wiki/Franciszek_Dindorf-Ankowicz listopada antybolszewickiej rewolty two ochotniczego pułku piechoty i [29] Anatolij Piepielajew - rosyjski gene- w okręgu. W krótkim czasie opano- wziął udział w walkach z bolszewi- rał, dowódca ostatniej kampanii wojsk wał cały południowy Ural z szeregiem kami. W listopadzie 1918 roku został Białych przeciwko bolszewikom w miast. Sytuacja stała się teraz nadzwy- organizatorem i pierwszym dowódcą Rosji, po rewolucji październikowej czaj niebezpieczna dla bolszewików, 2 pułku strzelców polskich na Syberii wrócił do Tomska i 27 maja 1918 został gdyż zostali oni odcięci od zajmowanej w Nowo-Nikołajewsku. 10 stycznia przywódcą udanego antybolszewickie- przez nich właśnie Syberii. W czerwcu 1919 roku został mianowany pomoc- go powstania w tym mieście, skore- 1918 na czele niewielkiego oddziału nikiem dowódcy Wojsk Polskich we lowanego z serią powstań w innych i przy wsparciu Korpusu Czechosło- wschodniej Rosji i na Syberii, będą- miastach Syberii. Następnie zorgani- wackiego wprowadził swoje rządy w cych częścią Armii Polskiej we Francji. zował i objął dowództwo 1 Środkowo- guberni orenburskiej. Po zamachu sta- Po kapitulacji Wojsk Polskich, od 10 syberyjskiego Korpusu Strzeleckiego, nu admirała Aleksandra Kołczaka na stycznia 1920 roku na stacji kolejowej na czele którego zdobył szereg miast, Syberii w grudniu 1918 armia Dutowa Klukwiennaja dostał się do sowieckiej m.in. Krasnojarsk i Czytę. Za te sukce- pozostała nadal od niego niezależna. W niewoli. (https://pl.wikipedia.org/wiki/ sy otrzymał Order św. Jerzego III klasy latach 1918-1920 Kozacy Orenburscy Dominik_Marcinkiewicz) i awans na generała majora w wieku 27 walczyli u boku Armii Syberyjskiej [25] Emil Werner - po wybuchu I Woj- lat. W grudniu 1919 wystąpił przeciw- Kołczaka na pierwszej linii frontu, ny służył w marynarce Armii Imperium ko generałowi Konstantinowi Sacharo- biorąc udział m.in. w wielkiej ofensy- Rosyjskiego, po wybuchu Rewolucji wowi – głównemu dowódcy armii Koł- wie wiosennej w marcu-kwietniu 1919 Październikowej w 1918 roku, wy- czaka i przeciw samemu Kołczakowi, roku. Dutow jednak nie wykorzystał stąpił z armii rosyjskiej i wstąpił do I oskarżając ich o oddanie bolszewikom w pełni możliwości swoich żołnierzy Korpusu Polskiego w Rosji, dowie- Omska Omska. https://pl.wikipedia. i obniżył znacznie ich wartość bojową, dziawszy się o formowaniu oddziałów org/wiki/Anatolij_Piepielajew ponieważ ponieśli bardzo duże straty podczas bezsensownych szarż na po- polskich Murmańsku, wyruszył na Sy- [30] postponować - okazywać komuś lub berię, gdzie wstąpił do Wojska Polskie- szczególne miasta. W połowie 1920 po czemuś brak szacunku, lekceważenie zniszczeniu przez bolszewików jego go na Wschodzie. Został przydzielony [31] do 1 pułku Strzelców Polskich im. T. „...Na stacji Aczynsk nastąpił strasz- armii przedostał się przez Zabajkale Kościuszki na stanowisko dowódcy ny wybuch. Miejscowi bolszewicy do Chin, gdzie został zamordowany w kompanii. Od czerwca 1919 sprawo- wysadzili w powietrze 2 wagony z 1921 roku. wał stanowisko zastępcy dowódcy 2 dynamitem. Zniszczona została do- [38] Przed rewolucją bolszewicką bol- pułku Strzelców Polskich na Syberii. szczętnie cała stacja i wszystkie, prze- szewicy na Syberii byli raczej nie- Wyróżniał się w walkach z bolszewi- ważnie kołczakowskie, eszelony, które widoczni. Największą popularnością kami skutecznością i nieustraszonym się w jej obrębie znajdowały. Gmach wśród partii socjalistycznych cieszyli charakterem, m.in. w bitwie pod Taj- stacji przedstawiał okropny widok. się tutaj, zresztą podobnie jak i w całej Wokoło urwane nogi, ręce, głowy i / Ruble rosyjskie używane przez jeńców wojennych w obozie w Karsnojarsku – rok 1919 gą. Po kapitulacji 5 Dywizji Strzelców Rosji, socjaliści-rewolucjoniści, tak Polskich pod Klukwienną uniknął wprost nieforemne krwawe kawały. zwani - eserowcy. W swoim progra- w ZSRR poligonem nuklearnym, bio- został zdemobilizowany z armii rosyj- niewoli i wrócił do Polski w trakcie Gdzieniegdzie te kawały ciała złożo- mie nawiązywali do ruchu tak zwanych logicznym oraz chemicznym, (https:// skiej, po czym . Zamieszkał z rodziną wojny polsko-bolszewickiej. Podczas no w nie wielkie zamarznięte stosy. narodników z końca XIX wieku, którzy pl.wikipedia.org/wiki/Tajga_(miasto)) w Kazaniu do chwili utąpienia oddzia- formowania Brygady Syberyjskiej zo- Jak strasznie wyglądają poszarpane uważali, że chłopi i wspólnoty chłop- [17] Tomsk (ros. Томск) – miasto w łów korpusu czechosłowackiego i za- stał dowódcą III batalionu w 1 Pułku części ciała oddzielone od tułowia!...”. skie mogą własną drogą dojść do socja- Rosji, położone na Nizinie Zachodnio- jęcia miasta z końcem lata 1918 przez Syberyjskim. Zginął 19 sierpnia 1920 (Wojtomski Stefan, Witold - O pol- lizmu. Eserowcy różnili się od innych syberyjskiej nad rzeką Tom (dopływ Armię Czerwoną. W tym okresie rząd roku pod Czarnostowem. skiej Legii Syberyjskiej - artykuły, str. partii socjalistycznych – bolszewików gen. Kołczaka zaproponował mu prze- 68. Warszawa, 1937, Skład główny: Obu), 70 km od jej ujścia do Obu. https://pl.wikipedia.org/wiki/Emil_ i mienszewików – przekonaniem, że Tomsk był jednym z miejsc, gdzie w wiezienie dużej ilości złota na Daleki Główna Księgarnia Wojskowa; nakład chłopi stanowią wraz z robotnikami Wschód do Władywostoku, co wiąza- Werner 1500 egz., Z przedmową Komendanta czasie I wojny światowej i po niej, w [26] część szerzej pojmowanej „klasy pra- obozach jenieckich przebywało wielu ło się z wysokim wynagrodzeniem i Stanisław Józef Tadeusz Biegań- Głównego Koła Żołnierzy V Dywizji cującej” i mają także potencjał rewolu- Polaków - jeńców, którzy dostali się otrzymaniem stopnia generała. Z pro- ski (1894-1994) - W czasie I wojny Wojsk Polskich we wschodniej Rosji i cyjny. https://histmag.org/syberia-woj- do niewoli w mundurach niemieckich. pozycji powyższej jednak zrezygnował światowej służył w I batalionie I Bry- na Syberii Pułk. Jana Skorobohatego- ny-i-rewolucje-12183 na wiadomość, iż rozpoczęła się akcja gady Legionów, a 7 stycznia 1915 -Jakubowskiego b. dowódcy brygady Byli to Polacy z zaboru pruskiego, [39] Klukwiennaja – obecnie Ujar, (Уяр), wcieleni do wojska wbrew swej woli. tworzenia Wojska Polskiego na Sybe- roku dowodził oddziałem karabinów V Dywizji)http://dlibra.umcs.lublin.pl/ rii. Na początku września 1918 zgłosił maszynowych w 2 pułku piechoty Content/29570/A34445.pdf – miasto w Kraju Krasnojarskim, poło- W latach 1918–1919 pod rządami żone nad rzeką Ujarka w dorzeczu Je- się jako zwykły ochotnik do 5. Sybe- Legionów. Od listopada 1915 roku do [32] Korpusu Czechosłowackiego, miasto Atentat – zamach na czyjeś życie do- niseju, ok. 130 km na wschód od Kra- zostało zdobyte przez bolszewików w ryjskiej Dyw. Piechoty w Nowo-Niko- końca października 1918 roku w nie- konany na tle politycznym woli rosyjskiej na Syberii. Tam wstąpił snojarska, ważny węzeł kolejowy kolei grudniu 1919 roku. łajewsku. Tam został mianowany sze- [33] Z głupia frant – jakby nigdy nic fem wydziału artylerii. W grudniu 1918 do 5 Dywizji Syberyjskiej gdzie spra- transsyberyjskiej. [18] [34] Konrad Piekarski - we wrześniu roku przebywał służbowo we Włady- wował funkcję dowódcy kompanii ka- tender – wagon specjalnej konstruk- [40] Leonid Ostrowski, Polscy wojskowi 1918 roku w Bugurusłaniu zorganizo- wostoku, gdzie prowadził rozmowy z rabinów maszynowych. W szeregach cji do przewozu węgla i wody dla pa- na Syberii (1904-1920), str.11 wał i dowodził szwadronem ułanów, Japończykami w sprawie ewentualnej tej formacji walczył do jej rozbicia rowozu http://zeslaniec.pl/40/Ostrowski.pdf wchodzącym w skład Wojska Pol- [35] ewakuacji 5. Dyw. Syberyjskiej do pod Brusnojarskiem w 1920 roku. W Pogrom Siedlecki – w roku 1906 na [41] skiego we Wschodniej Rosji pod do- lipcu 1920 roku przedostał się do Pol- Roman Dyboski (1883-1945) - od Polski. Był członkiem ścisłego sztabu ziemiach polskich doszło do dwóch po- 1911 roku profesor UJ, od 1922 kie- wództwem majora Waleriana Czumy. 5. DP i dowódcą 5. p. artylerii polowej. ski. W czasie wojny z bolszewikami gromów Żydów; w czerwcu w Białym- W październiku tego roku, po ewaku- walczył jako dowódca kompanii w 34 rownik katedry filologii ang. UJ; od W dniu 7 I 1920 5. Dyw. Syberyjska stoku i we wrześniu w Siedlcach. Oba 1923 czł. PAU; wybitny znawca li- acji do Nowo-Nikołajewska, rozwinął skapitulowała pod stacją Klukwiennaja pułku piechoty. https://pl.wikipedia. te wydarzenia nie wpisują się jednak w swój szwadron ułanów w dywizjon, a org/wiki/Stanis%C5%82aw_Biega- teratury angielskiej, miłośnik nauki, na wschód od Krasnojarska; Jacewicz dzieje konfliktów polsko-żydowskich. znakomity wykładowca i mówca, czło- w styczniu 1919 roku w 1 pułk ułanów, był członkiem polskiej delegacji, która %C5%84ski_(historyk) http://uwm. Jako zorganizowane przez władze car- który wszedł w skład 5 Dywizji Strzel- edu.pl/cbew/2017_8_1/Radziwillo- wiek posiadający zmysł organizacyj- podpisała akt kapitulacyjny z wojsko- skie i wykonane przez wojsko, są trak- ny, społecznik, prekursor anglistyki w ców Polskich, (https://pl.wikipedia.org/ wymi władzami sowieckimi. (https:// wicz.pdf towane jako część ówczesnej rosyjskiej wiki/Konrad_Piekarski) Polsce. W 1914 roku w wieku 31 lat, www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/ka- Biegański S., (1928), Repatriacja jeń- akcji pogromowej. Biuletyn Instytutu [19] https://pl.wikipedia.org/wiki/5_ Dyboski został wcielony do armii au- rol-skirgiello-jacewicz) ców 5-ej Dywizji Syberyjskiej, W: Pamięci Narodowej, nr 11 (120), listo- stro-węgierskiej i w randze oficerskiej Dywizja_Strzelców_Polskich_(WP_ [23] Leonard Brzeziński-Dunin (1862- Polacy na Syberii. Szkic historyczny. pad 210, str. 20 na_Wschodzie) dowodził kompanią 16. pułku piechoty 1941) – generał brygady Wojska Pol- Warszawa, 1973 [36] Pierre-Thiébaut-Charles-Maurice obrony krajowej, a pod koniec grudnia https://www.dws.org.pl/viewtopic. skiego, Absolwent progimnazjum [27] Popiel Wacław (ur. 1896) - mjr. Janin (1862-1946) – francuski woj- dostał się do niewoli rosyjskiej. Pięć php?f=159&t=131896#p1631067 o profilu wojskowym w Moskwie i dypl. artylerii, pisarz wojskowy, ukoń- skowy, generał, absolwent Akademii lat później został oficerem w 5. Dy- [20] https://zeslaniec.pl/52/Bienias.pdf, Szkoły Junkrów w Odessie. Pełnił czył gimnazjum w Omsku w 1914, Wojskowej Saint-Cyr i rosyjskiej szko- wizji Strzelców Polskich na Syberii. https://pl.wikipedia.org/wiki/2_Pułk_ służbę w Armii Imperium Rosyjskiego, potem ukończył oficerską szkole arty- ły wojskowej w Moskwie, w latach Z tego pobytu napisał swoje wspo- Strzelców_Polskich_na_Syberii awansując w niej na pułkownika. Był leryjską w Petersburgu, w 1918 został 1916-1917 attaché Francji w Rosji; po mnienia pt. „Siedem lat w Rosji i na 67. Bagiński, Wojsko Polskie…, uczestnikiem wojny rosyjsko-japoń- zmobilizowany w Tomsku do armii Rewolucji Październikowej został w Syberii”. https://www.pbc.rzeszow.pl/ s. 555-558; por. J. Rogowski, Dzieje skiej i I wojny światowej. Od grudnia rządu syberyjskiego - przeciw bolsze- 1918 roku powołany na dowódcę sił in- dlibra/show-content/publication/editio- Wojska Polskiego na Syberii, Poznań 1918 roku dowódca Odrębnego Bata- wickiego, skąd w lutym 1919 przeszedł terwencyjnych na Syberii. Podlegał mu n/2201?id=2201&from=FBC 1927, s. 66-67. lionu Kadrowego w 5 Dywizji Strzel- do Wojska Polskiego na Syberii. Był też Korpus Czechosłowacki i polska 5 [42] Wypadki te miały miejsce na stacji ców Polskich. Podczas walk dostaje się Dywizja Strzelców Syberyjskich. Czę- [21] instruktorem w oficerskiej szkole arty- Czeriepanowo - J. P. Wiśniewski, Od- Romuald Kohutnicki - (1889-1972) do niewoli bolszewickiej. Po powrocie lerii przy 5. p. a. p., a potem dowodził sto starał się godzić sprzeczne interesy – pułkownik piechoty Wojska Polskie- rębny Batalion Litewski im. Witolda do kraju od 24 grudnia 1921 roku po- bat. do czasu kapitulacji 3 dywizji sy- białych Rosjan, wojsk interwencyjnych Wielkiego przy 5 Dywizji Strzelców go, kawaler Orderu Virtuti Militari. zostawał w rezerwie oficerów sztabo- beryjskiej. oraz formacji narodowych, ale nie był Były oficer Armii Imperium Rosyj- Polskich, [w:] Nad Bałtykiem. W kręgu wych Okręgu Korpusu VIII w Toruniu, [28] Franciszek Józef Dindorf-Anko- w stanie powstrzymać ofensywy bol- polityki, gospodarki, problemów naro- skiego i I Korpusu Polskiego w Rosji. odznaczony Krzyżem Walecznych. szewików. Powrócił do Francji w 1920 Od grudnia 1918 roku na Syberii do- wicz (1888-1963) - generał brygady dowościowych i społecznych w XIX i (https://pl.wikipedia.org/wiki/Le- Wojska Polskiego, Po wybuchu wojny roku. W 1921 odznaczony polskim XX wieku: księga jubileuszowa po- wodził 3 pułkiem Strzelców Polskich. onard_Brzeziński-Dunin) Krzyżem Walecznych. https://pl.wiki- W sierpniu 1920 roku, w czasie Bitwy zmobilizowany do armii austriackiej. święcona profesorowi Mieczysławowi [24] Dominik Marcinkiewicz vel Do- Od 23 marca 1915 do 6 czerwca 1918 pedia.org/wiki/Maurice_Janin Wojciechowskiemu: zbiór studiów, pod Warszawskiej, był szefem sztabu 11 [37] Dywizji Piechoty. Od 1 września 1920 minik Dunin-Marcinkiewicz, (1868- w niewoli rosyjskiej i internowany na Aleksandr Iljicz Dutow (Александр red. Z. Karpusa, J. Kłaczkowa, M. Wo- roku dowodził 29 pułkiem Strzelców 1934) – generał brygady Wojska Pol- Syberii. Na Syberii uczestniczył w Ильич Дутов), (1879-1921) - generał, łosa, Toruń 2005, s. 984-985. (https:// Kaniowskich w Kaliszu, (https://pl.wi- skiego, W 1891 roku rozpoczął zawo- formowaniu 5 Dywizji Strzelców Pol- ataman kozacki; ukończył Mikołajew- zeslaniec.pl/51/Bienias.pdf) kipedia.org/wiki/Romuald_Kohutnic- dową służbę wojskową w Armii Impe- skich, w której dowodził kompanią ską Szkołę Kawalerii oraz Mikołajew- [43] Jest to nieprawda, gdyż Maryla ki) rium Rosyjskiego, jako oficer piechoty. i batalionem w 1 pułku strzelców od ską Akademię Sztabu Generalnego; Strzetelska, córka Kazimierza Strze- W latach 1904–1905 na wojnie rosyj- w czasie I wojny światowej dowodził [22] czerwca 1918 do stycznia 1920. Ranny telskiego, leśniczego z Kadobnej koło Karol Jacewicz - Skirgiełło-Jace- sko-japońskiej dowodził kompanią. W w walkach. Po kapitulacji dywizji prze- 1 pułkiem Kozaków Orenburskich, wicz Karol (1877–1920), ukończył Kałusza, który był najstarszym bratem 1917 wstąpił do formowanego I Kor- dostał się do Harbinu, gdzie od 2 lutego wchodzącym w skład 3 Korpusu Ka- Mariana, wyszła za mąż za Alojze- Korpus Kadetów w Połocku i Konstan- pusu Polskiego w Rosji. W Zubcowie 1920 był dowódcą Legii Oficerskiej. W waleryjskiego 9 Armii Frontu Po- tynowską Artyleryjską Szkołę w Pe- go Kobyłeckiego z Borzęcina w roku był organizatorem, a następnie dowód- lipcu 1920 powrócił do kraju. W wojnie łudniowo Zachodniego Walczył w 1923. Alojzy Kobyłecki służył w 4 puł- tersburgu, W czasie I wojny światowej cą 7 pułku strzelców polskich. W lutym polsko-bolszewickiej i po jej zakończe- Galicji, na Bukowinie i Wołyniu; pod był ranny w bitwie pod Kostiuchnówką ku piechoty III Brygady Legionów (od 1918 brał udział w zdobyciu Twierdzy niu dowodził 1 Syberyjskim pułkiem koniec 1917 roku udał się na Ural, tam kwietnia 1915 do czerwca 1919 roku). (22 VI 1916); w grudniu 1917 roku w Bobrujsku. Następnie przedostał się piechoty w okresie od lipca 1920 do 1 został obwołany atamanem wszystkich www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 kwietnia 2019 - strona 57 Pośrodku stoi monument upamiętniający wszystkich pro- fesorów wrocławskiej uczelni, a pierwsza jego część, doty- cząca powojennych lat zawiera wiele nazwisk profesorów, ROK 2020 ROKIEM którzy przyjechali ze Lwowa PROFESORÓW LWOWSKIECH WE WROCŁAWIU Anna Małgorzata Budzińska Pisałam już o kilku profesorach kresowych z różnych dzie- dzin. Teraz czas napisać ogólnie o trudnej historii ludzi na- uki w powojennym Wrocławiu, ze szczególnym uwzględ- nieniem tych co przybyli ze Lwowa. A okazja ku temu jest / 5-pomnik Profesorów Politechniki doskonała- ROK PROFESORÓW LWOWSKICH! Idąc dalej znalazłam budynek, gdzie odbył się pierwszy po wojnie wykład dla studentów. Poprowadził go profe- Rada Miejska przyjęła uchwałę, w której rok 2020 we Wro- sor Kazimierz Idaszewski (też ze Lwowa), co upamiętnia cławiu będzie rokiem Profesorów Lwowskich. Nie wszyst- tablica ze zdjęciem. kim się to podobało- radni z PIS-u chcieli zablokować tę uchwałę, ale im się nie udało- na szczęście!

Powinniśmy pamiętać o wszystkich ludziach, którzy za- czynali od nowa życie w zupełnie obcym im miejscu i w katastroficznie trudnych warunkach, ale szczególnie powinniśmy pamiętać o tych światłych postaciach, które organizowały od nowa życie w zburzonym mieście. Dobrze, że w tym roku szczególnie oddamy im hołd

Rok Profesorów Lwowskich został ustanowiony z okazji 75. rocznicy powołania polskich szkół wyższych we Wro- cławiu, a profesorowie ze Lwowa położyli fundamenty pod rozwój polskiego Wrocławia. Przez cały rok na uczelniach będą organizowane wydarzenia związane z jubileuszem. Miejmy nadzieję, że koronawirus nie zakłóci tych obcho- dów i nie przeszkodzi w godnym uczczeniu pamięci o Pro- / 6-budynek Politechniki-pierwszy wykład po wojnie fesorach Lwowskich. Odwiedzałam uczelnie jeszcze gdy Wrocław był wolny od tego wirusa. Teraz zajęcia na uczel- / 2-profesor Stanisław Kulczyński niach odwołane…Oby nie na długo. Zapraszam na spacer po Wrocławskich uczelniach w poszu- Jak zaczęła się historia polskiego życia akademickiego we kiwaniu śladów pamięci o profesorach, którzy tworzyli zrę- by akademickiego ładu w polskim Wrocławiu. Wrocławiu? Nie było łatwo, zwłaszcza, że proces ten za- czął się wkrótce po ustaniu działań wojennych. Na początek Politechnika. Dzisiaj to kompleks wspaniałych budynków, istne miasteczko akademickie.

Główny plac z pomnikiem upamiętniającym zamordowa- nych we Lwowie naukowców nosi nazwę: Skwer Profesora Kazimierza Idaszewskiego. To on 15 listopada 1945 roku wygłosił pierwszy wykład po wojnie na wrocławskiej uczel- ni, która wtedy była połączeniem dwóch i nosiła nazwę Uni- wersytet i Politechnika Wrocławska.

/ 7-tablica pamiątkowa pierwszego wykładu

/ 3-Skwer prof. Idaszewskiego z pomnikiem Martyrologii Profesorów Lwowskiech Głównaaleja nosi nazwę Profesorów Politechniki, a wśród nich jest wiele lwowskich postaci.

/ 1-pierwsi pionierzy Grupy Naukowo-Kulturalnej we Wrocławiu- pod- pisy Już 10 maja 1945 roku, tuż po zajęciu miasta był prof. Sta- nisław Kulczyński. Były rektor lwowskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza został pełnomocnikiem Ministra Oświaty, a następnie-we wrześniu objął stanowisko rektora Uniwersy- tetu i Politechniki we Wrocławiu. Ale jego najważniejszym zadaniem było stworzenie od podstaw struktur akademickich w zrujnowanym mieście i radził z tym sobie znakomicie. / 4-Aleja Profesorów Politechniki Wrocławskiej / 8- prof. Kazimierz Idaszewski 1 kwietnia - strona 58 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl W kolejnym budynku – gmachu głównym, gdzie znajduje Przeszłam tez ulicą Smoluchowskiego, gdzie są przedwo- się rektorat zwiedziłam galerię profesorów-rektorów Poli- jenne budynki, w których mieszkało po wojnie wielu na- techniki Lwowskiej. ukowców.

/ 13- pierwsza legitymacja studencka Zdzisława Samsonowicza- 45-46 r.

Nazwiska naszych lwowskich profesorów znajdujemy na pamiątkowych tablicach w tym budynku i nie tylko w tym.

/ 17- ulica Smoluchowskiego Pomiędzy okazałymi obiektami Politechniki znalazłam niepozorny, mały, drewniany budynek, a w nim ciekawego i zasłużonego dla Politechniki i miasta człowieka. Ten czło- wiek to kustosz Muzeum dr Marek Burak. Ten budynek to administracja Muzeum Politechniki. To tu powstają pomy- sły i realizacja wielu ciekawych wystaw. Pierwsza zapre- zentowana wystawa była zatytułowana: „ 60 lat Politechni- ki Wrocławskiej- źródła i geneza”. Dyrektor Muzeum - dr Marek Burak w sposób profesjonalny przygotował ekspo- zycję w Starej Kotłowni. Były też następne ekspozycje, a kustosz muzeum zorganizował też kilka nagrań filmowych, przeprowadzając wywiady z pracownikami Politechniki dotyczące pamiętnego roku 1945 i późniejszych lat. Wy- trwale gromadzi też dokumenty od ludzi „z tamtych lat”. Pan Marek Burak to ciekawa postać i cieszę się, że go po- znałam. To bratnia mi dusza, która chce zachować historię i robi to świetnie.

/ 9,10- rektorat i galeria rektorów Politechniki

/ 11-pierwszy rektor Dionizy Smoleński i jego następcy / 18- administracja Muzeum Politechniki Tam też dostałam piękną i ciekawą książkę, która pomogła mi w opracowaniu historii Politechniki i ludzi z nią zwią- Przypomnijmy więc historię. zanych. Jest to książka pt. ”Wspomnienia o Straży Aka- demickiej Politechniki we Wrocławiu”, której autorem jest Do Wrocławia przybyło wielu uczonych ze Lwowa, dawnych profesor Zdzisław Samsonowicz, pionier Wrocławia. Pisze wykładowców Uniwersytetu Jana Kazimierza oraz Politech- w niej nie tylko o Straży Akademickiej. Przytacza wspo- niki, czy uczelni rolniczej. Wśród nich byli m.in. matematyk mnienia z tych pierwszych, trudnych lat, opisuje sylwetki prof. Hugo Steinhaus, chemik prof. Edward Sucharda, spe- ludzi i anegdoty z nimi związane, a także udostępnia zdję- cjalista w zakresie kolejnictwa prof. Kazimierz Zipser, prof. cia i dokumenty. Kazimierz Idaszewski, który wkładał budowę maszyn elek- trycznych, chirurg prof. Wiktor Bross i wielu innych.

W książce profesora Samsonowicza znalazłam piękne słowa wygłoszone w 2005 roku przez ówczesnego rektora prof. Ta- deusza Lutego przy okazji odsłonięcia pomnika z popiersiem Dionizego Smoleńskiego, który po wojnie kierował odbudo- wą Politechniki:

„… W 1945 roku była ich garstka; chcieli normalnie żyć, uczyć się, pracować. W budynkach, które nas otaczają są obecnie nowoczesne laboratoria, sale wykładowe, ale trzeba pamiętać, że jest to dzieło zapoczątkowane przez Nich- twór- ców polskiego środowiska akademickiego we Wrocławiu. Oni zdezelowanymi ciężarówkami przez wiele dni pokony- wali z trudem trasykilkuset kilometrów, omijając dymiące ruiny, które tarasowały drogi. Byli to profesorowie Uniwersy- tetu Jana Kazimierza i Politechniki Lwowskiej, także młodzi chłopcy, którzy maturę zdawali gdzieś na tajnych kompletach, albo tacy jak Dionizy Smoleński, młody inżynier, którego za- kończenie wojny zastało w Breslau, dokąd po Powstaniu War- szawskim hitlerowcy przywieźli go na przymusowe roboty.” / 14,15.16- tablice pamiątkowe Politechniki / 12-książka prof. Samsonowicza www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 kwietnia 2019 - strona 59 Nie były łatwe te początki.

Przyjrzyjmy się teraz kilku budynkom Uniwersytetu Wro- cławskiego i poszukajmy pamiątek po profesorach ze Lwowa. Zacznijmy jednak od historii. Dzisiaj budynek główny Uniwersytetu Wrocławskiego a także inne budynki prezentują się okazale. Jedne- zabytkowe odbudowane ze zniszczeń, inne- nowoczesne wybudowane już po wojnie, na przykład:

/ 19- spotkanie Grupy Naukowo- Kulturalnej w pierwszą rocznicę przy- bycia do Wrocławia

A jak wyglądały te piękne obecnie budynki kiedyś, opisuje profesor Samsonowicz: / 27-Uniwersytet Lwowski „Wszystkie budynki Politechniki były uszkodzone na sku- tek działań wojennych. Pokrycia dachów były zniszczone Dlaczego lwowiacy przyjechali właśnie do Wrocławia w około 80 procentach. W dużej większości okna były po- choć po drodze mieli do wyboru Kraków, Śląsk? zbawione szyb, a ramy okienne uszkodzone lub powyry- wane. Wodociągi były nieczynne, dlatego urządzenia sani- Wrocław dawał szansę na stworzenie czegoś od podstaw, tarne nie mogły być używane. Za umywalnię służyła nam przy zachowaniu jednak pewnej ciągłości. Lwowscy ucze- studnia, usytuowana na samym środku podwórza Gmachu ni wierzyli w to, że tutaj są w stanie przenieść całe szkoły Głównego. W pobliżu budynku Elektrycznego były posta- naukowe ze Lwowa, całe zespoły. Wierzyli, że ich środowi- wione ustępy, a raczej latryna. Elektryczności także nie sko nie zostanie rozbite, że przeszczepią tu przedwojenne było, więc z początku do oświetlenia służyły nam znale- tradycje i wysoki etos pracy naukowej. Rektor Kulczyński zione świece.” mawiał, że połączenie Uniwersytetu i Politechniki to „mał- żeństwo z rozsądku”. Uniwersytet dysponował większymi siłami naukowymi, a Politechnika miała lepszą bazę loka- lową. Niektórzy historycy dziś w to powątpiewają, jednak- że m.in. takie właśnie przekonanie leżało u podstaw połą- czenia tych dwóch uczelni wspólnotą akademicką. One po prostu wzajemnie się uzupełniały.

Niedługo po zakończeniu drugiej wojny światowej lwow- scy naukowcy, profesorowie Kulczyński i Loria, przed- stawili plan utworzenia we Wrocławiu polskiej szkoły wyższej. Pomysł zaakceptowały władze oświatowe, a jego realizacją zajęła się grupa operacyjna, nazwana z czasem / 23, 24 -Uniwersytet Wrocławski- odnowiony i nowy budynek Grupą Naukowo-Kulturalną. Miała się ona zająć zabezpie- czeniem poniemieckiego uniwersyteckiego mienia i osza- Jednak po wojnie wyglądało to zupełnie inaczej… cowaniem jego strat.

Tak naprawdę pierwszym zadaniem profesorów i przy- szłych studentów było przygotowanie sobie miejsca do pracy i do nauki. Nikt tu nie przyjechał na gotowe. Gołymi rękami odgruzowywano – a niekiedy także rozminowywa- no – ulice i uczelniane obiekty, naprawiano dachy, wsta- wiano okna, szukano ławek i tablic. Profesorowie ramię w ramię ze swoimi uczniami podnosili z gruzów uczelnie i całe miasto. Dodatkowym problemem był fakt, że część uczelnianych obiektów zajmowali radzieccy żołnierze.

Przed ludźmi Kulczyńskiego stało ogromne wyzwanie, jakim było zabezpieczenie mienia wrocławskich uczelni i zasobu bibliotek Uniwersytetu i Politechniki. Najpierw / 20,21- odbudowa Politechniki jednak należało przeprowadzić pierwsze rozpoznania i in- Za pierwszy wykład w powojennym Wrocławiu uznaje się wentaryzacje. Ich wynik okazał się porażający. Powojenne wystąpienie prof. Kazimierza Idaszewskiego skierowane ustalenia wykonywane przez Wrocławską Inspekcję Od- do studentów Politechniki. budowy wskazywały, że zniszczenie miasta wyniosło ok. „We wrześniu 1945 roku nadszedł pierwszy transport wę- 68%. Stare Miasto i Śródmieście, na terenie którego znaj- gla dla Politechniki. Niestety kotły i instalacje centralnego dowały się budynki Uniwersytetu, zachowały się w 50%. ogrzewania jeszcze długo były remontowane, dlatego sale wykładowe nie mogły być ogrzewane. Bez względu na wa- runki pierwszy wykład odbył się na Politechnice Wrocław- skiej. Wygłoszony był 15 listopada 1945 roku przez prof. dr. inż. Kazimierza Idaszewskiego. Słuchaczami byli starsi studenci elektrycy. W ten sposób rozpoczęła się działalność dydaktyczna. Wykłady, zajęcia laboratoryjne i ćwiczenia odbywały się w nieogrzewanych salach. Studenci siedzie- li w płaszczach, a w mroźniejsze dni często w rękawicz- kach.” – tak wspomina prof. Samsonowicz.

/ 28- Plac Uniwersytecki 1946 rok

Miasto złożyło broń jako jedne z ostatnich, 6 maja 1945 roku. Trzy dni później do akcji wkroczyła Grupa Nauko- wo-Kulturalna. Tak wspominał Stanisław Kulczyński / 25,26 – zburzony po wojnie Uniwersytet pierwsze tygodnie pracy:

/ 22-studenci na wykładzie A we Lwowie profesorowie zostawili swoją uczelnię: „Jest rzeczą niezwykłą, jak garstce ludzi, których więk- 1 kwietnia - strona 60 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl szość spędziła życie nad książką i mikroskopem, sytuacja Dalsze me kroki skierowałam na Plac Uniwersytecki, gdzie wyzwoliła nieprzeczuwane energie i umiejętności stawia- jest wejście do gmachu głównego Uniwersytetu. nia czoła najbardziej nieprzewidywanym okolicznościom [...].”

Profesor Franciszek Longchamps de Bérier, prawnik, rów- nież przyjechał do nas ze Lwowa, gdzie się urodził, żył, i studiował. Udałam się więc do jego wydziału, który mieści się niedaleko budynku głównego Uniwersytetu.

/ 36- powojenni naukowcy UW

Jest też sala nazwana imieniem lwowskiego matematyka Stefana Banacha /33- Uniwersytet Wrocławski- budynek główny

Można tam zwiedzić Muzeum Uniwersytetu.

Są do obejrzenia zabytkowe sale wykładowe, Wieża Mate- matyczna, z której jest piękny widok na Odrę i miasto, ale dla nas najciekawsze w tym momencie są pamiątki kreso- we eksponowane w muzeum.

/ 29,30-ulica Kuźnicza wczoraj i dziś- budynek wydziału Prawa i Admi- nistracji

Zaszłam do nowoczesnego budynku Prawa i Administra- cji, gdzie zaraz w holu znalazłam wystawę upamiętniającą uczonych tej uczelni na czele z tym profesorem.

/ 37- tablica przy Sali im. Stefana Banacha

Przechodząc korytarzami Uniwersytetu zobaczyłam tablicę upamiętniającą zamordowanych przez Niemców we Lwo- wie profesorów Uniwersytetu Jana Kazimierza.

Podziwiałam również galerię rektorów Uniwersytetu Wrocławskiego i portret profesora Stanisława Kulczyńskiego- pierwszego rektora Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej w latach 1945-1951.

/ 34,35- berła lwowskie

Berła lwowskie

Najważniejszymi eksponatami są berła lwowskie z przed- wojennego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, które pochodzą z roku 1861 i przebyły daleką drogę. W czasie wojny berła te były potajemnie wywiezione przez profesora Edmunda Bulandę i w 1951 roku przekazane Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w Krakowie. Dopiero po- tem trafiły wreszcie do Wrocławia- w 2009 roku. To ważna pamiątka, a sala gdzie się te eksponaty znajdują nosi imię profesora Longchamps de Berier.

Możemy tu też obejrzeć multimedialną galerię naukowców uniwersyteckich, wśród których naliczyłam osiemnastu ze / 31,32- wystawa upamiętniająca historię tego wydziału / 38- galeria rektorów Uniwersytetu Wrocławskiego Lwowa. www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 kwietnia 2019 - strona 61 ciu urzędu rektora prof. Bojarski sprowadził komplet bereł lwowskich do Wrocławia. Chwała mu za to.

Widać więc, że jest jeszcze jedna kategoria Kresowian- tych, którzy są młodsi, ale mają kresowe korzenie i pielę- gnują pamięć o Kresach- tak jak profesor Bojarski.

Do nich ja też należę.

Kończąc moją wyprawę śladami lwowskich profesorów przespacerowałam się jeszcze bulwarem nad Odrą po dru- giej stronie Uniwersytetu.

/ 39-portret rektora Uniwersytetu i Politechniki –prof. Stanisława Kul- czyńskiego

Idąc wzdłuż galerii zatrzymałam się zaciekawiona przed jednym z portretów. Był to portret profesora Marka Bojar- / 41- widok na bulwar prof. Stanisława Kulczyńskiego skiego – rektora w latach 2008-2016. Zwróciło moją uwagę berło, które trzymał- takie jak oglądałam przed chwilą w Doszłam do ulicy prowadzącej do Katedry i tam znala- muzeum. A w tle katedra łacińska we Lwowie… złam tablicę z nazwą bulwaru- powróciła nazwa Stanisława Kulczyńskiego- profesora lwowskiego, pierwszego rekto- ra, zasłużonego dla uczelni wrocławskich i miasta.

Cieszę się, że kłótnie radnych wygasły i oddano cześć temu zasłużonemu człowiekowi.

/ 42- początek bulwaru im. prof. Stanisława Kulczyńskiego

Wracając jeszcze raz spojrzałam na nasz Uniwerek, zadu- małam się nad kresowymi losami Profesorów Lwowskich i o ich trudnych latach tutaj po wojnie.

Dobrze, że uchwalono rok Profesorów Lwowskich. Pamię- / 40- portret rektora Uniwersytetu- prof. Marka Bojarskiego tajmy o nich i myślmy z wdzięcznością i uznaniem. Zainteresowałam się tym dlaczego Lwów? Przecież to nie Gdyby ktoś chciał poczytać więcej o początkach uczelni był profesor lwowski. Znalazłam wyjaśnienie samego pro- wrocławskich i o profesorach lwowskich to zapraszam do fesora Bojarskiego, który tak tłumaczył: lektury mojego wcześniejszego artykułu na stronie:

„Historia naszego Uniwersytetu jest przecież mocno zwią- https://www.kresowianie.info/artykuly,n577,wroclaw_i_lwow_ zana ze Lwowem i tamtejszym środowiskiem naukowym bratnie_miasta__czvi_uczelnie_lwowa_i_wroclawia.html Uniwersytetu Jana Kazimierza a i dzisiaj ściśle współpra- cujemy z Lwowskim Uniwersytetem. Prywatnie też mam Opracowując temat korzystałam z materiałów: sentyment do tego miasta. Mój ojciec na Uniwersytecie -książka profesora prof. Zdzisława Samsonowicza „ Wspomnie- Jana Kazimierza skończył przed wojną studia prawnicze, nia o Straży Akademickiej Politechniki we Wrocławiu” a w tej właśnie katedrze, która widnieje na portrecie, moi rodzice się pobrali - https://www.wroclaw.pl/2020-rokiem-profesorow-lwowskich

– wyjaśnia były rektor, dodając, że to właśnie we Lwowie https://www.wroclaw.pl/portal/uczelnie-wyrosly-na-gruzach na Uniwersytecie im. Iwana Franki- dawniej Jana Kazimie- : https://histmag.org/Uniwersytet-Wroclawski-Polski-Dziki-Zach rza- odebrał w 2011 r. doktorat honoris causa. od-i-trudne-poczatki-powojennego-szkolnictwa-wyzszego-13706

– Byłem niezwykle wzruszony, gdy odbierając doktorat -wiadomości ze stron Politechniki I Uniwersytetu: honorowy uświadomiłem sobie, że jestem w tym samym miejscu, w którym niegdyś bywał mój ojciec, że wchodząc https://pwr.edu.pl/uczelnia/informacje-ogolne/historia-i-rozwoj/ po schodach, dotykam tych samych poręczy, których przed historia lat dotykał i on, i inni profesorowie, którzy po wojnie https://pwr.edu.pl/uczelnia/informacje-ogolne/organizacja-uczel- przyjechali do Wrocławia.” ni/index,muzeum.html

Natomiast berło lwowskie w jego rękach to upamiętnie- https://uni.wroc.pl/puol/ nie sprowadzenia tych insygniów do Wrocławia. Mając na uwadze związki Wrocławia ze Lwowem, krótko po obję- https://uni.wroc.pl/nowy-obraz-w-galerii-portretow-rektorskich/ 1 kwietnia - strona 62 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl Artysta z Kresów Napoleon Orda - z cyklu: zapomniani luminarze kultury polskiej Bogusław Szarwiło To jednak nie wszystko: w nie- Młody Orda otrzymał staranne bywając liczne podróże do An­glii, wielkim mieście Iwanowo znaj- pod­stawowe wykształcenie w ro- Szkocji, Fłolandii, Portugalii a duje się zbudowany w samym dzinnym domu, a gimnazjum­ nawet do Algieru, przywoził centrum pomnik Napoleona ukończył w Świsłoczy. W 1823 stamtąd ogromne pliki wykona- Ordy, przedstawiający mężczy- roku rozpoczął studia matema- nych przez siebie akwarel i rysun- znę siedzącego na pniu ze szki- tyczne na Uniwersytecie Wileń- ków. Prócz intensywnej działal­ cownikiem w ręku. Mieszkańcy skim, jednakże ich nie ukończył. ności twórczej, Orda prowadził mówią o nim z dumą i zachwy- W studenckich latach Napoleon też znany w Paryżu dom komiso- tem jako o wybitnym człowieku Orda był członkiem stowarzysze- wy „Maison de Commission” i pochodzącym z tych stron, war- nia podziemnego „Zorzanie”, któ- czas jakiś był dyrektorem pary- tym zachowania we wdzięcznej re zostało zdekonpirowane w skiej Opery Włoskiej. Był człon- pomięci. Niestety w Polsce nie 1827 roku. Z powodu udziału w kiem komisji zajmującej się za­ tylko nikt mu pomnika nie posta- tej organizacji Orda w trakcie pomogami dla ubogich i chorych wił, a i chyba nawet żadna ulica czwartego roku studiów został za- emigrantów, prze­znaczając na ten nie została nazwana na jego cześć. aresztowany i spędził w więzieniu cel niemal wszystkie dochody ze Natomiast ulice jego imienia ponad rok. Po odbyciu kary, mło- swo­jej bogatej, szeroko zakrojo- znajdują się w Mińsku, Grodnie dy Orda na uniwersytet już nie nej działalności. Napoleon Orda Nazwisko Napoleona Ordy na autoportret Napoleona Ordy, i Brześciu. Telewizja białoruska po­wrócił, a zajął się prowadze- był również lingwistą, autorem 33-tej Sesji Konferencji Ge- ale i przywieszkę z jego podo- zrealizowała krótki film na jego niem majątku swojego ojca w „Gramatyki języka polskiego” dla neralnej UNESCO w Paryżu bizną pokazującą narysowany temat, który można obejrzeć (z Worocewiczach. Będąc podda- Francuzów (1856 r., Paryż; 1858 zostało wpisane na Listę Pa- przezeń dworek Mickiewiczów, polskimi napisami) tutaj: https:// nym cara Rosji w1830 roku zo- r., Berlin; 1874 r., Warszawa); miętnych Dat (dokument nr poniżej można zobaczyć: szablę www.youtube.com/watch?v=RZ- stał powołany do służby w car- teoretykiem muzyki. Jego „Gra- 33 C/12). Tak w 2007 roku we i order Virtuti Militari, szta- RVdtlPmsU skiej armii i pełnił­ ją w konnym matykę muzyki” chwalił m.in. Francji obchodzono 200-ną lugę, autograf artysty oraz z pułku Litewskiego Korpusu. Po S. Moniuszko (1873 r., Warsza- rocznicę narodzin tego niezwy- prawej, na obrzeżu arkusika W tym miejscu warto również wy­buchu listopadowego powsta- wa). Napoleon Orda ułożył album kłego człowieka, Polaka. fortepian. A na kopercie z pierw- wspomnieć, że po 1918-tym nia walczył jako strzelec korpusu dzieł polskich kompozytorów szego dnia obiegu zamieszczono roku w latach Drugiej­ Rzeczpo- Gwardii Kawaleryjskiej Pułku Li- (1838 r., Paryż). Mimo ogrom- Co wniosła Polska w te głośnie i widoki utrwalone przez artystę: spolitej, ten wielki Polak, rów- tewskiego. Za odwagę wykaza- nych sukcesów Napoleona Ordy uroczyste obchody? Ano nic. Bo kościoły i klasztory w Witebsku nież nie został wynie­siony na ną w bitwach został odznaczony w każdej dziedzinie jego działal- to Białoruś zorganizowała wy- oraz zespół zamkowo-pałaco- miejsce należne ludziom wysoce najwyższą nagrodą Polski – zło- ności ocenianej wyso­ko zarówno stawę w siedzibie głównej UNE- wy Radziwiłłów w Nieświeży. zasłużonym dla narodowej kul- tym krzyżem Virtuti Militari i przez rodaków przebywających SCO w Paryżu, w której otwar- Białoruś uczciła Ordę również tury. Jest to zadziwiające, szcze- awansowany do stopnia kapita- na emi­gracji jak i Francuzów, nie ciu uczestniczyły delegacje Buł- dwoma monetami: srebrną gólnie dlatego, że był to nie tyl- na. Imperium Rosyjskie skazało wygasła w nim gorąca tęsknota­ za garii, Litwy, Rumunii, Rosji, 20-rublową (Ag 925), wybitą w ko obdarzony wieloma talentami natomiast na śmierć. Upadek po- ojczystą ziemią. Dlatego, kiedy w Serbii, Uzbekistanu oraz pary- nakładzie 5.000 egzemplarzy, i niebanalny człowiek, ale przede wstania zmusił go ucieczki pie­ 1856 roku car Aleksander II ogło- skiej Biblioteki Polskiej. Na jed- 1-rublową miedzioniklową, wy- wszystkim żarliwy patriota. Bę- szo przez Austrię, Włochy i sił amnestię dla uczestników nym z domów w centrum Paryżu bitą w nakładzie 7.000 sztuk). dąc jednocześnie niezrównanym Szwajcarię do Francji. W 1833 listo­padowego powstania, nie- zawieszono tablicę upamiętniają- Na awersie pokazano trzy obiek- akwarelistą, rysownikiem, piani- roku zamieszkał w Paryżu, gdzie zwłocznie powrócił do kraju, a cą pobyt artysty w stolicy Francji. ty (od góry): ruiny zamku Men- stą i kompozytorem, a przy tym ożenił się z Ireną Bagle która uro- jego żona Irena i syn czasowo po- W naszym kraju jakoś nie było doga w Nowogródku, klasztor wzorowym gospodarzem i wro- dziła mu syna Witolda. Tam też zostali we Francji. Orda za udział słychać o tych obchodach. Z wiel- kartuzów w Berezie oraz sobór giem nie tylko carskiego samo- rozpoczął artystyczne studia w w listopadowym powstaniu, mocą ką przykrością muszę stwierdzić, św. Zofii i klasztor bazylianów w władztwa ale i wszelkiego ucisku, zakresie rzeźbiarstwa i malar- re­strykcyjnego carskiego ukazu że zainteresowani tym sławnym Połocku. Na rewersie natomiast w tym poddaństwa chłopów. Na- stwa, a także mu­zyczne, pobiera- był pozbawiony majątku w ro- Polakiem z Kresów musieli je- – konterfekt artysty, dla którego poleon Mateusz Tadeusz Orda ne u samego Fryderyka Chopina, dzinnych Worocewiczach. Udało chać na Białoruś, bo jedynie tam wzorem był jego autoportret, oraz herbu Orda urodził się 7-go który darzył go serdeczną przy- mu się jedynie wydzierżawić cenią tych wszystkich, co zrobili zapis nutowy. To na Białorusi zor- lutego 1807 roku we wsi Woro- jaźnią. Talent muzyczny Orda skrawek w postaci folwarku, na coś dobrego, dla stron rodzin- ganizowano wystawy w Lidzie, w cewicze, leżącej na Polesiu. Jego odziedziczył po swojej matce i którym osiadł i zajął się wzoro- nych i nieważne z jaką narodowo- Muzeum Narodowym i Bibliotece ojciec Michał przed upadkiem niebawem stał się popularnym wym prowadzeniem nowoczes­ ścią się utożsamiali. Jak poinfor- Narodowej w Mińsku. Rzeczpospolitej był marszałkiem­ pianistą i kompozytorem i kon- nego rolnictwa, zakładając jedno- mował „GŁOS z nad Niemna” ( certował na salonach Wielkiej cześnie fabrykę ma­szyn rolni- na uchodźctwie) z sierpnia 2007 r. Emigracji. Wydał drukiem wiele czych. Pisywał do warszawskich Nr 4 (11) : „ «Śladami Napole- skomponowanych przez siebie „Kłosów”, publikował swoje ona Ordy» – pod takim tytułem walców, serenad i solowych pie- utwory muzyczne, organizował odbył się międzynarodowy plener śni, zachęcany do tego przez Fry- publiczne koncerty dobroczynne. malarski w Grodnie z okazji 200. deryka Chopina i Ferenca Liszta, Jednak w 1866 roku rozpoczął się rocznicy urodzin wybitnego kra- którzy wysoko cenili jego twór- przeciw Ordzie wielki proces są- joznawcy Napoleona Ordy oraz czość. Przyjaźnił się z F. Chopi- dowy. Przetrzymywano go nawet 15-lecia Towarzystwa Plastyków nem, G. Rosini, F. Listem, G. Ver- w więzieniu w Kobryniu i Grod- Polskich przy Związku Polaków dim, C. Gounodem, G. Berlio- nie. Proces trwał półtora roku i na Białorusi. (...) Kilkudziesięciu zem, A. Mickiewiczem, A. Sten- skończył się odebraniem prawa artystów z TPP, Polski, Wielkiej dalem, O. Balzacem, I. Turgienie- do dzierżawy majątku w Woroce- Brytanii prezentowało plon tygo- wem i P. Wiarda. W pracowni wiczach. Nie udowodniono ani dniowego pleneru: obrazy, pra- ówczesnego kobryńskiego powia- malarskiej pejzażysty Pierre Ge- jednego z przedstawionych zarzu- ce graficzne, rzeźby, ceramikę tu, a mat­ka Józefa pochodziła ze rarda zdobył podstawy edukacji tów (oskarżenia dotyczyły agita- artystyczną. Tematem przewod- znakomitej poleskiej rodziny Bu- artystycznej. Muzyka nie była je- cji worocewiczowskich chłopów nim imprezy był wybitny kra- trymowiczów. dyną arty­styczną pasją Ordy. Od- do powstania, przechowywania joznawca Napoleon Orda.” Jak prochu i zakazanej literatury), podała w/w gazeta organizatora- mimo to Orda ledwie uniknął ze- mi tego wydarzenia był Związek słania na Sybir. Stracił majątek Polaków na Białorusi z udzia- rodowy na zawsze i pozostał bez łem Konsulatu Generalnego RP środków do życia. W 1872 roku w Grodnie. Tyle polskie władze Napoleon Ord, przeniósł się do wniosły do 200 rocznicy urodzin Wierzchowni na Ukrainie, gdzie wielkiego Polaka. Niestety Bia- Warto też dodać, że jeden z rysun- zatrudnił go w swej posiadłości w łoruś uczyniła znacznie więcej. ków Ordy (przedstawiający za- roli guwernera generał Adam Poczta Białoruska wydała 14 mek Radziwiłłów w Nieświeżu) Rzewuski. Orda dostrzegł, że lutego arkusik z dwoma znacz- trafił na banknot stutysięczny. kraj, do którego powrócił, był już kami, przedstawiający nie tylko jednak inny od tego, który znał z www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 kwietnia 2019 - strona 63 czasów swej młodości. Zaborcy względów patriotycznych. Za- lony wycinek ziemi z przezna- z Polskiej Szkoły Niedzielnej Litografie i Albumy Napoleona starali się ze wszech miar znisz- chęcony powodzeniem albumu, czeniem na symboliczny stary im. R. Kapuścińskiego z Piń- Ordy można obejrzeć na stro- czyć ślady polskości, byli zado- Orda wydał jeszcze siedem dal- cmentarz. ( Miejsce pochówku ska. Konsul Generalny RP w nie: http://graf-ika.pl/ woleni, gdy opuszczone pałace, szych. Może cykl byłby jeszcze Ordy upamiętnia tylko stare towarzystwie młodzieży i ich zamki, klasztory i kościoły po- dłuższy (wszak pomieściło się drzewo morwowe, a część płyty rodziców odwiedził również Źródła: padały w ruinę. W sytuacji nisz- w nim zaledwie 260 „wido- nagrobnej artysty znajduje się symboliczny grób Napoleona czenia „dawnej cywilizacji” ków”), ale prowadzenie tak in- obecnie w Muzeum Białoru- Ordy. Tyle, aż tyle, przedstawi- 1)” Napoleon Orda powrócił na trzeba było przekazać ją potom- tensywnego życia w zaawan­ skiego Polesia w Pińsku.) Tutaj ciele polskiego rządu zrobili w Polesie” - Bogdan Mielnik nym. Najważniejsza była infor- sowanym wieku, mocno nad- czołowe miejsce zajmuje oka- dziedzinie upamiętnienia wiel- macja, świadectwo historii i szarpnęło zdrowie Ordy, dlate- zała kamienna­ płyta ozdobio- kiego Polaka. Do treści artyku- http://polesie.org/2648/napole- kultury kraju – jego dawnej po- go w 1883 roku udał się do na symboliczną epitafijną łu dołączam kilka „widoków” on-orda-powrocil-na-polesie/ tęgi i niezależności. Orda posta- Warszawy na leczenie, gdzie tablicą­ ze spiżu z rodowym Napoleona Ordy, które utrwalił nowił stworzyć dokumentację niestety zmarł w dniu 26-go herbem Ordów Ostoja. Nato- w swym szkicowniku, wędrując 2) Krystyna Kukucka - Zapo- polskiej obecności na Kresach, kwietnia. Pochowany­ został w miast u wejścia na uroczy po Kresach Rzeczypospolitej. mniany? - http://akant.org/45- zapisać na papierze pędzlem i rodzinnym grobowcu obok swo- -dodatki/inflanty/4749-krysty- ołówkiem wszystko to, co ją po- jej matki i siostry we wsi Janów, na-kukucka-zapomniany twierdzało. Realizację tego pla- leżącej w pobliżu Worocewicz. nu rozpoczął w 1872 r. i gdy Za władzy sowieckiej z wioski 3) „ NAPOLEON ORDA – tylko to było możliwe, ruszał w zrobiono miasteczko i przy UCZESTNIK POWSTANIA drogę, czasem korzystając z ja- zwiększaniu jego powierzchni 1830-1831” - Ilona NESTO- kiejś bryczki czy wozu, nieraz zniszczono rodzinny grobowiec RUK łodzi, często tylko z własnych Ordów. Ten fakt świad­czy do- nóg. Przemierzył tak tysiące ki- bitnie o tym, że w tamtych la- http://monitor-press.com/ lometrów portretując wszystko, tach wielki syn po­leskiej ziemi pl/2-pol/artyku-y/2402-napo- co uznał za szczególnie warto- Napoleon Orda, także był cał- leon-orda-uczestnik-powsta- ściowe lub piękne, czy to jakiś kowicie wymazany z pamięci. Z nia-1830-1831.html obiekt architektoniczny, czy po czasem jednak znaleźli się lu- prostu niezwyczajny pejzaż. In- dzie, którzy wydobyli jego po- 4) „ Ziemia ojczysta Napoleona teresowały go, jak zapisał, miej- stać z zapomnienia w imponują- Ordy „ - https://radzima.org/pl/ sca historyczne, ruiny zamków cy sposób. Pierwszą osobą w person/577.html obronnych, rezydencje świad- Iwanowie, która podjęła się czące o przeszłości i cywilizacji tego wspaniałego dzieła, była 5) „ W Hołdzie Ordzie” - Tade- oraz miejsca urodzenia ludzi jego wielbicielka, nieżyjąca już, usz Kurlus -https://kuriergali- wsławionych orężem, piórem i dyrektor rejonowej bibliote- cyjski.com/historia/upamietnie- nauką. Utrwalał widoki Biało- ki, Nadzieżda Iwanowna Ro- nia/5746-w-holdzie-ordzie rusi, Ukrainy, Litwy, Polski, maniuk. Wykorzystując do tego starając się utrwalać czas. Po- celu swoje stanowisko, z nieby- 6) „ Dziewiętnastowieczny święcił 20 lat życia, ale plonem wałym entuzjazmem­ i dużym Wągrowiec w oczach Napole- jego wypraw było ponad tysiąc powodzeniem wyszukiwała ma- ona Ordy” - Sebastian Chosiń- prac. Orda pragnął narodowej teriały dotyczące Ordy i kolek- ski - https://wagrowiec1381. kultury. Rysował wszystko, po- cjonowała je w bibliotece jego wordpress.com/2015/09/26/ czynając od ruin prastarych kró- imienia. Na szczęście dzieło dziewietnastowieczny- lewskich zamczysk, poprzez rozpoczęte przez zmarłą nie wagrowiec-w-oczach- świątynie, magnackie rezyden­ upadło i jest nadal realizowane napoleona-ordy/ cje, a kończąc na wiejskich cha- z ogromnym powodzeniem­ łupach, młynach i karczmach,­ przez pracowników Wydziału 7) „210. rocznica urodzin nie tylko z terenów Białorusi Kultury tamtejszego Rejispoł- Napoleona Ordy” -https:// ale i Litwy, Ukrainy, Prus, Wiel- komu. Niesłychanym entuzjastą brzesc.msz.gov.pl/pl/aktualno- kopolski, Mazowsza, okolic postaci Napoleona Ordy okazał sci/210__rocznica_urodzin_na- Krakowa. Te ponad 1000 obra- się również Naczelnik Rejono- poleona_ordy zów było ogromnej wartości hi- wego Wydziału Kultury, Wła- storycznej, dokumentalnej!. ( dzimir Wasiljewicz Szelago- skwer, tuż przy ulicy w otocze- Do czasów współczesnych za- wicz. Ten człowiek o niezwykłe niu romantycznych wierzb chowało się ponad 900. Podaro- ujmującej osobowości i dwie stoi na wysokim granitowym wała je Muzeum Narodowemu służbowo podległe mu pra­ postumencie okazały spiżowy w Krakowie związana z rodziną cownice, jego zastępca Łarisa pomnik tego artysty z napi- Orda Helena Skirmunt.) Dzięki Gieorgijewna Dryczyc i dyrek- sem w języku białoruskim: jego zabiegom, w 1873 r. uka- tor muzealnego ośrodka Walen- Napoleon Orda, malarz, kom- zała się w Warszawie pierwsza tyna Andriejewna Borodiń- pozytor, muzyk. Twór­cą tego publikacja z cyklu zatytuło- czyk, są twórcami wspaniałych pomnika jest białoruski arty- wanego „Album widokowy dokonań­ upamiętniających po- sta rzeźbiarz, Igor Gołubiew. widoków historycznych Polski stać tego niezwykłego artysty.­ poświęcony Rodakom”. W Mimo, że dom rodzinny artysty Naczelnik Szelagowicz pragnie swojej korespondencji z czasu nie zachował się, a jedynie jego wyposażyć galerię­ poza kopia- wydania Albumu, autor pozo- widok znany jest tylko z akwa- mi akwarel i rysunków arty- stawił zapis: „Nie szukałem reli z 1860 roku, to w ramach sty, w możliwie­ jak największą zysków, tylko chciałem zosta- sfinansowanego przez Unię Eu- ilość prac oryginalnych. Jest wić pamiątkę krajowi dla któ- ropejską programu „Transgra- pełen optymizmu, że wytrwa- rego całe życie poświęciłem” niczne centra dialogu i kultury łe ich poszukiwania na tere- / Birże (Litwa). Kościół luterański, zamek Radziwiłłów w ruinach i kościół katolicki. Unikatowe rysunki Napoleona w Łosicach i Worocewiczach” nie Białorusi, Polski, Litwy i Rys. 1875 Ordy zostały litograficznie zbudowano dworek w którym Ukrainy, dadzą „bogate plony opracowane przez Alojzego Mi- otwarto muzeum Ordy. Prezen- tych zbiorów. W dniu 11 lutego surowicza w pracowni litogra- tująca bowiem oddać w ręce 2017 r. w – 210. rocznicę uro- ficznej Maksymiliana Fajansa w przyszłych­ pokoleń wizerunki dzin Napoleona Ordy - Konsul Warszawie i zostały wydane obiektów będących wielo­ Generalny RP w Brześciu Piotr własnym kosztem artysty pod wiekowym dorobkiem jego ry- Kozakiewicz, wicekonsul Jerzy koniec XIX wieku. Są zgroma- sunki galeria upamiętnia dwu- Grymanowski oraz wicekonsul dzone w trzech seriach „Albu- setną rocznicę urodzin artysty. Rafał Stańczyk odwiedzili kom- mu widoków grodzieńskiej, W centralnej części Iwanowa­ pleks muzealny im. Napoleona kowieńskiej, wileńskiej, wo- znajdują się dwa obiekty po- Ordy w Worocewiczach koło łyńskiej, podolskiej, kijow- święcone pamięci Napoleona Janowa Poleskiego, a także zło- skiej, witebskiej i mohylow- Ordy. W miejscu, gdzie ponad żyli kwiaty pod jego pomnikiem skiej guberni”. Album z lito- sto lat temu znajdował się w centrum miasta w obecności grafiami Ordy, kupowano by cmentarz z rodzinnym gro- przewodniczącego Rejonowe- zobaczyć, jakie piękna nosiła bowcem Ordów, z obecnego go Komitetu Wykonawczego w ziemia ojczysta, nabywano ze szkolnego placu został oddzie- Janowie i młodzieży szkolnej / Białozórka (Ukraina). Pałac Brzostowskich 1 kwietnia - strona 64 BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA www.ksi.btx.pl BOGURODZICA DZIEWICA BOGIEM SŁAWIENA MARYJA Aleksander Szumański „Bogurodzica Dziewica, Bogiem Sławiena Maryja”, najstarszy Tegoż nas domieściż, Jezu Kryste znany zapis tej pieśni pochodzi miły, z początku XV w. W 1407 r. zo- Bychom z Tobą byli, stał zapisany na tylnej wklejce Gdzież się nam radują szwe nie- zbioru kazań łacińskich, obecnie bieskie siły. wyklejka jest przechowywana w zbiorach Biblioteki Jagielloń- Była radość, była miłość, było wi- skiej. Autor tekstu jest niezna- dzienie tworca ny. „Bogurodzica” jest najstar- Anjelskie bez końca, szą utrwaloną polską pieśnią Tuć się nam zwidziało diable po- religijną i stanowi najstarszy tępienie. zachowany polski tekst poetycki - była także przez wiek XV hym- Ni śrzebrzem, ni złotem nas dia- nem królewskim dynastii Ja- błu odkupił, / Hołoby (Ukraina). Kościoł Św. Michała Archanioła giellonów. Pieśń nie ma tytułu, a Swą mocą zastąpił. określa się ją według pierwszego wyrazu tekstu (w najstarszym Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekazie są to dwa osobno zapi- przekłoć sobie sane słowa „Bogu rodzica”) . Ręce, nodze obie. Kry święta szła z boka na zbawie- Nie jest też pieśnią maryjną, ale nie tobie. modlitwą do Maryi i do Chrystusa, intelektualnie ujętym wyznaniem Wierzyż w to, człowiecze, iż Jezu wiary. Kryst prawy, „Bogurodzica” stała się pieśnią Cirpiał za nas rany, bojową polskiego rycerstwa – jak Swą świętą krew’ przelał za nas podaje Jan Długosz - śpiewano ją krześcijany. przed bitwą pod Grunwaldem, a później np. przed bitwą pod War- O duszy o grzeszne sam Bog pie- ną. czą ima, „Bogurodzica” stała się również Diabłu ją otyma, symbolem jedności religijno-pa- Gdzie to sam króluje, k sobie ją triotycznej. przyma. Na przestrzeni wieków XIV – XVIII Bogurodzica pełniła także Maryja dziewice, prośmy synka rolę hymnu państwowego Wiel- twego kiego Księstwa Litewskiego. Króla niebieskiego, Haza nas huchowa ote wszego Bogurodzica, dziewica, Bogiem złego. sławiena Maryja! Amen tako Bóg daj, U twego syna, Gospodzina, matko Bychom szli szwyćcy w raj. zwolena Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Jasna Góra (łac. Mons Cla- Kirielejson. ra) - wzgórze w Częstochowie z zespołem klasztornym zakonu / Grodno (Białoruś). Kościół Bazylianek p.w. Zwiastowania NMP. Rys. 1861-69 Twego dziela Krzciciela, bożyce, Paulinów jest jednym z ważniej- Usłysz głosy, napełni myśli czło- szych miejsc kultu maryjnego i wiecze. od setek lat najważniejszym cen- Słysz modlitwę, jąż nosimy, trum pielgrzymkowym w Polsce. A dać raczy, jegoż prosimy, Na Jasnej Górze znajduje się ob- A na świecie zbożny pobyt, raz Matki Boskiej Częstochow- Po żywocie rajski przebyt. skiej – Królowej Polski. Kirielejson. Szczególnego znaczenia dla Polaków miejsce to nabrało 1 Nas dla wstał z martwych Syn kwietnia 1656 roku, gdy Boży, Jan II Kazimierz Waza w Ka- Wierzyż w to człowiecze zbożny, tedrze Lwowskiej złożył „Śluby Iż przez trud Bóg swój lud lwowskie” w imieniu stanów Odjął diablej stróżej. Rzeczypospolitej, w imieniu Narodu przed obrazem Matki Przydał nam zdrowia wiecznego, Boskiej Łaskawej, koronując Ją Starostę skował piekielnego, na Królową Polski. Śmierć podjął, wspominął Tego dnia, podczas uroczystej Człowieka pirwego. mszy św. w Katedrze Lwowskiej w obecności senatorów, bisku- Jenże trudy cirzpiał zawiernie, pów, szlachty i ogromnych rzesz Jeszcze był nie prześpiał zaśmier- zwykłego ludu, król Jan Kazi- ne, mierz – dokonawszy wpierw Aliż sam Bog z martwych wstał. koronacji Matki Bożej na KRÓ- LOWĄ KORONY POLSKIEJ Adamie, ty boży kmieciu, – klęknął przed wizerunkiem Ty siedzisz u Boga [w] wiecu, MATKI BOŻEJ ŁASKAWEJ i Domieściż twe dzieci, wypowiedział następujące sło- Gdzie krolują anjeli. wa: / Mińsk (Białoruś). Były klasztor jezuitów. Rys. 1864-76 www.ksi.btx.pl BARWY KRESÓW - KULTURA - TRADYCJA 1 kwietnia 2019 - strona 65 czypospolitej coroczne zjazdy Kresowian odby- puścić do tekstu słowa „ludobój- przed protestanc- wają się na Jasnej Górze ma swoją stwo” zapewne w strachu przed kimi wojskami wymowę. Każdego roku Kreso- obecnym na obradach ambasado- szwedzkimi i wę- wianie oddają się pod Jej Obronę. rem Ukrainy w Polsce. W terminie gierskimi. W tym Tak było 5 lipca 2009 roku gdy późniejszym tę zbrodnię ludobój- dniu doszło do obradował XV Światowy Zjazd i stwa (genocide) dokonanego przez skutecznej obro- Pielgrzymka Kresowian pod pa- OUN – UPA w latach II wojny ny Krosna przed tronatem Jego Ekscelencji Prezy- światowej parlament III RP na- wojskami Rako- denta RP Lecha Kaczyńskiego. zwał „znamionami ludobójstwa”, czego. Pragnę przypomnieć w tym co oczywiście nie utożsamia się z „Śluby lwow- miejscu, iż to właśnie na Ja- definicją ludobójstwa. skie” powtórzone snej Górze w czasie obrad XV Zmanipulowane zostały śledztwa zostały 26 sierp- Zjazdu Kresowian prof. Lech Katynia i Smoleńska przy pełnej nia 1956 r. w Kaczyński jako prezydent RP aprobacie rządzących. „Jasnogórskich określił zbrodnie popełnione na Czego mogą oczekiwać Kresowia- Ślubach Narodu Polakach na Kresach II RP jako nie w sprawach które ich nurtują. Polskiego” na- ludobójstwo, a przecież rządzą- Zapewne dalszej całkowitej obo- pisanych przez cy kierujący się tzw. poprawno- jętności rządzących podporządko- kardynała Stefana ścią polityczną nie nazywają tak wanych obcym interesom agentu- Wyszyńskiego 16 okrutnych morderstw dokona- ralnym. maja 1956 r. nych na Polakach, którzy z rąk Uczestnicy owego XVI Zjazdu OUN-UPA ponieśli okrutną i Kresowian wysłuchali Mszy św. Śluby Jana Ka- męczeńską śmierć. w kaplicy Matki Boskiej Często- zimierza wiernie „Nie o zemstę, lecz o pamięć wo- chowskiej odprawionej przez ks. „ku pokrzepieniu łają ofiary”; „ojczyzna to ziemia Tadeusza Isakowicza – Zaleskiego serc” opisał w i groby – narody tracąc pamięć w intencji Ojczyzny, ofiar Katynia „Potopie” polski tracą życie” ; dla narodowej pa- 1940, Katynia 2010, poległych i laureat literackiej mięci, oraz w hołdzie ofiarom lu- pomordowanych na Kresach, o Nagrody Nobla dobójstwa, którego dopuściły się jedność w narodzie i błogosła- Henryk Sienkie- w latach drugiej wojny świato- wieństwo dla Kresowian i do- wicz, a w 350 wej na Polakach – mieszkańcach broczyńców w kraju i poza jego rocznicę ślubów południowo-wschodnich woje- granicami. Homilię jak każdego Jana Kazimierza wództw Rzeczypospolitej Pol- roku wygłosił duszpasterz Ormian – Prezydent RP skiej - Organizacja Ukraińskich w Polsce ks. Tadeusz Isakowicz – Lech Kaczyń- Nacjonalistów i Ukraińska Po- Zaleski. ski w Katedrze wstańcza Armia”(OUN – UPA). Okolicznościowe wystąpienia na- Lwowskiej w leżały do Jana Skalskiego - preze- 2006 roku odno- Taka inskrypcja widnieje na po- sa Światowego Kongresu Kreso- wił śluby, jako mniku posadowionym na kra- wian i jego małżonki red. Danuty jedyny z prezy- kowskim Cmentarzu Rakowickim Skalskiej – spełniającej każdego dentów RP po upamiętniająca 60 rocznicę ma- roku obowiązki rzecznika praso- 1989 roku. W sowej rzezi Polaków zamieszku- wego Światowego Zjazdu Kreso- czasie uroczysto- jących kresowe województwa II wian. ści przed obrazem Rzeczypospolitej. Twórcą i funda- Tematyka XVI Zjazdu Kresowian: Matki Boskiej Ła- torem pomnika jest Towarzystwo Dyskryminacja polskiego szkol- ” Wielka człowieczeństwa Bo- wieckie, Żmudzkie, Inflandzkie skawej modlili się Pamięci Narodowej im. Pierwsze- nictwa na Wileńszczyźnie, sprawa skiego Matko i Panno! Ja, Jan i Czernihowskie, wojsko obojga Prezydent RP prof. Lech Kaczyń- go Marszałka Polski Józefa Pił- własności polskiej i języka pol- Kazimierz, Twego Syna, Króla narodów i pospólstwo wszystko ski wraz z małżonką, ofiary Katy- sudskiego staraniem jego prezesa skiego na Litwie, dyskryminacja królów i Panamojego i Twoim Twojej osobliwej opiece i obro- nia 2010, a kardynał – metropolita Jerzego Korzenia. Polaków na Białorusi i Ukrainie, zmiłowaniem się król, do Twych nie polecam, Twojej pomocy i lwowski Marian Jaworski zakoń- Obecnie rządząca ekipa pod kie- niszczenie polskiego dorobku na Najświętszych Stóp przycho- miłosierdzia w teraźniejszym czył homilię: „…obieramy Cię runkiem Donalda Tuska stara Kresach, zakłamywanie historii – dząc, tę oto konfedyracyję czy- utrapieniu królestwa mego prze- ponownie naszą Królową. Bądź się w imię poprawności politycz- szczególnie dotyczącej przebiegu nię: Ciebie za Patronkę moją i ciwko nieprzyjaciołom pokornie naszą Panią. Prowadź nas…”. nej ukryć prawdę ludobójstwa na II wojny światowej i wydarzeń z państwa mego Królową dzisiaj żebrzę.” W dniu 4 lipca 2010 roku na Jasnej Wołyniu, Katynia 1940, Katynia nią związanych. Upamiętnienie obieram. Mnie, Królestwo moje 16 marca 1657 roku król Jan Ka- Górze odbył się coroczny Zjazd 2010. Na posiedzeniu Sejmu RP miejsc kaźni naszych Rodaków na Polskie, Wielkie Księstwo Li- zimierz przybył na Jasną Górę i Kresowian – XVI Światowy Zjazd wówczas jego marszałek Broni- Kresach i należytego miejsca dla tewskie, Ruskie, Pruskie, Mazo- tam modlił się o uratowanie Rze- i Pielgrzymka Kresowian. To, iż sław Komorowski nie chciał do- tych tematów w naszych mediach i programach szkolnych, postępu- jąca ukrainizacja kościoła rzym- sko-katolickiego, będącego do tej pory ostoją polskości na dawnych Kresach Południowo – Wschod- nich II RP, sprawa powołania Mu- zeum Kresów.

Kresowianie modlili się wów- czas do Matki Przenajświętszej o pomyślny dla Polski wynik wyborów, aby ostatni bastion polskości Pałac Namiestnikow- ski, który utrzymał się po Katy- niu 2010 nie padł i nie dostał się w ręce agenturalne. Matka Boża wysłucha nasze prośby o dobro Polski - Jej Królestwa, jakie wznieśliśmy do Niej w czasie ob- rad jubileuszowego XX Świato- wego Zjazdu Kresowian, który odbył się na Jasnej Górze 6 lipca 2014 roku.

Tekst publikowany Strona główna „Gazety Obywatelskiej” Kategorie Historia i Pamięć - Aleksander Szumański w 2015 roku. / Śluby Jana Kazimierza – Wikipedia, wolna encyklopedia 1 kwietnia - strona 66 www.ksi.btx.pl Zapraszamy na Marsz Pamięci w 77. rocznicę ludobójstwa - 11 lipca 2020

Nasze serwisy My gazety tak mamy - uwielbiamy reklamy www.27wdpak.btx.pl Ten numer gazety powstał dzięki Agencji Reklamowej BARTEXPO www.kresy.info.pl - targi, reklama, poligrafia - komputery i sieci internetowe, - hosting, konta internetowe www.wolyn.org -domeny i skrzynki pocztowe - nagłośnienie 02-670 Warszawa ul. Puławska 240/60 22 8534397 ; 501 153340 Poszukujemy wolontariuszy do prowadzenia serwisów. WYMAGANIA. Partnerzy medialni Znajomość CMS Joomla Znajomość obróbki grafiki Zostań PARTNEREM MEDIALNYM Znajomość edytora tekstowego Nie może Ciebie tutaj zabraknąć

Redakcja - Kontakt: Jesteś pasjonatem Kresów? Bogusław Szarwiło - Redaktor Naczelny Eugeniusz Szewczuk Koniecznie skontaktuj się z [email protected] [email protected] 607 565 427 607144741 Andrzej Łukawski - Wydawca [email protected] Kresowym Serwisem Aleksander Szumański 501 153 340 [email protected] 607 345 832; 664 773 118 Informacyjnym Anna Małgorzata Budzińska [email protected] [email protected] 660 159 143

Wydawca: Bartexpo Agencja Reklamowa; 02-670 Warszawa ul. Puławska 240 / 60 tel. 22 853 43 97; 602 397 844 ISSN 2083-9448; wpis do EDG: UD-IV-WDG-A-5415-PLE-2644-2-10 NR 352888 ; Red. Nacz. Bogusław Szarwiło. Dział „BARWY KRESÓW- KULTURA - TRADYCJA„ Aleksander Szumański [email protected] 607 345 832 ; 664 773 118, Redaktorzy: Andrzej Łukawski 501 153 340 , [email protected]; Anna Małgorzata Budzińska [email protected] 660 159 143; Maciej Prażmo [email protected] 602 319 309