Regionalna razvojna agencija za regiju Centralna BiH REZ Zenica Zenica, Štrosmajerova 11/3 www.rez.ba [email protected]
SOCIOSOCIO EKONOMSKAEKONOMSKA ANALIZA REGIJE CENTRALNA BiH
2011
ZA AŽURIRANJE DOKUMENTA REGIONALNA STRATEGIJA EKONOMSKOG RAZVOJA REGIJE CENTRALNA BiH 20092009 20152015
Zenica, decembar/prosinac 2011.
Sadržaj
Popis skraćenica 4 UVOD 5 Profil ekonomske regije Centralna BiH 6 1. GEOGRAFIJA I TOPOGRAFIJA EKONOMSKE REGIJE BiH 7 1.1. Prostor i veličina regije Centralna BiH 7 1.2. Klima 9 1.3. Reljef regije Centralna BiH 9 1.4. Vode 11 1.4.1. Rijeke 11 1.4.2. Jezera 13 1.5. Komunikacije 13 1.5.1. Putna infrastruktura 13 1.5.2. Željeznice 15 1.6. Geostrateški položaj regije CBiH 15 2. PRIRODNI RESURSI 18 2.1. Poljoprivredno zemljište 18 2.2. Šume 21 2.3. Minerali i rude 22 3. STANOVNIŠTVO I DEMOGRAFIJA 24 3.1. Demografske promjene 24 3.2. Roñeni i umrli; brakovi 24 3.2.1. Prirodno kretanje 25 3.2.2. Brakovi 26 3.3. Starosna struktura 27 3.4. Gustina naseljenosti 27 4. LJUDSKI RESURSI I TRŽIŠTE RADA 29 4.1. Radno sposobna populacija i radna snaga 29 4.2. Zaposlenost 29 4.3. Neto plate 30 4.4. Nezaposlenost 31 4.5. Usporedni indikator: Zaposlenost Nezaposlenost 33 5. INFRASTRUKTURA 35 5.1. Putna i željeznička infrastruktura 35 5.2. Poslovna infrastruktura 35 5.3. Tehničko tehnološke institucije 37 5.4. Vodo snabdijevanje i upravljanje odlaganjem otpada 37 5.5. Telekomunikacijska infrastruktura 37 5.6. Mediji 37 5.7. Edukacijska infrastruktura u regiji 39 5.7.1. Visoko obrazovanje 39 5.7.2. Osnovno i srednje obrazovanje 41 5.8. Zdravstvene ustanove 42 5.9. Sport i rekreacija 43 5.10. Nevladine organizacije 44 6. EKONOMIJA REGIJE 45
6.1. Bruto domaći proizvod po stanovniku 45 6.2. Uvoz i izvoz 46 6.3. Sektori privrede 47 6.4. Mala i srednja preduzeća 48 6.5. Finansijske institucije 50 Zaključci 53 SWOT ANALIZA 55
Popis skraćenica
AFIP Agencija za finansijske, informatičke i posredničke usluge Sarajevo APIF Agencija za posredničke, informatičke i finansijske usluge Banja Luka BDP Br uto domaći proizvod BIHAMK Bosanskohercegovački auto moto klub BSC Business Start Up Centre (Centar za pomoć u početku poslovanja) CBiH Centralna Bosna i Hercegovina EU European Union (Europska unija) EURED European Union Regional Economic Development (Program Europske unije za regionalni ekonomski razvoj) FBiH Federacija Bosne i Hercegovine FISIM Financial Intermediation Services Indirectly Measured (U sluge finansijskog posredovanja indirektno mjerene) GDP Gross Domestic Product (Bruto domaći proiz vod ) IPI Institut za privredni inženjering IRBRS Investiciono razvojna banka Republike Srpske KM Konvertibilna marka MEP Market Economic Profile ( Tržišni ekonomski profil ) Database (baza podataka) MSP Mala i srednja preduzeća/poduzeća PLUD Participat ory Land Use Development (Sudjelovanje korištenja zemljišta u razvoju) REZ Regionalna ekonomska zajednica (REZ Agencija) RS Republika Srpska SBK Srednjobosanski kanton SEA Socio ekonomska analiza SWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats ( Ana liza snage, slabosti, prilika i prijetnji SWOT analiza) UN FAO United Nations Food and Agriculture Organization (Organizacija Ujedinjenih naroda za hranu i poljoprivredu) UNDP United Nations Development Program (Razvojni program Ujedinjenih naroda) VGI Vojnogeografski institut ZE -DO Zeničko dobojski kanton
4 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
UVOD
Proces ažuriranja socio ekonomske analize regije Centralna BiH (CBiH) je nastavak kontinuiranog procesa započetog od strane EURED 1 iz 2004. godine. Sukladno tome, REZ Agencija je zadržala unaprijed, od strane EURED a, definiran metodološki okvir u kojemu je odreñen i postupak izrade regionalnih strategija razvoja u kojima su socio ekonomska analiza i SWOT analiza najvažniji segmenti potrebni za definiranje ili ažuriranje smjernica regionalne razvojne strategije. Dakle, prethodno ažuriranje SEA (Socio ekonomske analize) regije Centralna BiH obavljeno je neposredno prije izrade dokumenta pod nazivom "Regionalna strategija ekonomskog razvoja regije Centralna BiH 2009 2015", u kojemu je SEA bila integrirana svojim punim sadržajem. U inicijalnoj verziji gore navedenog dokumenta, period na koji se podaci odnose završavao se 2006. godinom. U januaru 2009. godine, nakon razmatranja dokumenta na "Završnoj sesiji Partnerske grupe za izradu strategije ekonomskog razvoja regije CBiH za period 2009 2015" u Zenici, odlučeno je da se, zbog potrebe za ažurnijim uvidom u stanje regije, proširi period obuhvata podataka uključujući tako i 2007. godinu, gdjegod je to bilo potrebno i moguće. Ovaj dokument objavljen je na web stranici REZ Agencije i štampan u dva izdanja. Prvo izdanje objavljeno je u martu 2009. godine, a drugo (koje sadrži samo manje korekcije prvoga) u septembru 2010. godine. U razdoblju nakon navedenog ažuriranja SEA, nije bilo promjena uočenih za podatke koji se odnose na statičke tipove socio ekonomskih indikatora, jer su takvi podaci, logično, ovisni o administrativnom statusu općine i rijetko se mijenjaju. Takvi su, na primjer, geografski i topografski indikatori. Zato je kod ovog ažuriranja SEA puna pažnja morala biti posvećena dinamičkim tipovima socio ekonomskih indikatora, odnosno onih indikatora čiji se podaci stalno mijenjaju kroz godine, te se njihova konsolidacija ili pripadajuće referentne vrijednosti odnose na nivo jedne godine. Takvi indikatori su, primjerice: demografija (vitalna statistika), radna snaga, obrazovanje, pravna lica, zatim podaci o nevladinim organizacijama, financijskim institucijama, medijima, zdravstvu, itd. Dakako, još uvijek postoje poteškoće naglašene uz izradu prethodne verzije socio ekonomske analize, a vezane su za prikupljanje podataka, odnosno za nedostatak informacija i meñusobnu neusklañenost statističkih sistema u dva bh. entiteta. Takoñer, stalni problem je nedostupnost podataka koji se odnose na mala i srednja preduzeća (MSP) za općine u regiji. Nastojeći ublažiti potonji problem, te ažurirati uvid u stanje MSP sektora barem za dvogodišnje razdoblje (2008 2009), REZ Agencija je nabavila podatke o pravnim licima za svih 16 općina regije od ovlaštenih Agencija za finansijske, informatičke i posredničke usluge APIF iz Sarajeva i APIF iz Banja Luke. Meñutim, unatoč činjenici da je takav potez u općinama dočekan s nepodijeljenim odobravanjem, nabavka sličnog seta tih (skupih) podataka u kontinuiranom smislu iz razumljivih i objektivnih razloga nije moguća. Zato se općinama preporučuje pojedinačna nabavka podataka o pravnim licima općine (npr. svake druge godine, jer podaci za odreñenu godinu sadrže i podatke o prethodnoj). Imajući u vidu sve naprijed navedeno, ažuriranje socio ekonomske analize izvršeno je za period koji uključuje najmanje 2007. godinu, a nastavljajući tako hronologiju ustanovljenu pri ažuriranju prethodne socio ekonomske analize. Takoñer, odreñene korekcije urañene su za podatke iz perioda 2003 2006. Podaci korišteni u ovom procesu izrade socio ekonomske analize, temeljeni su na zvaničnim podacima Federalnog zavoda za statistiku FBiH i Zavoda za statistiku Republike Srpske. Korišteni su i izvještaji koje je moguće generirati iz MEP Baze podataka, kao i podaci iz drugih zvaničnih izvora, dostupnih pri obradi podataka.
1 Projekt Europske unije za regionalni ekonomski razvoj
5 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Profil ekonomske regije Centralna BiH Tabela 1.0.1. Profil ekonomske regije Centralna Bosna i Hercegovina 2
Službeni naziv Ekonomska regija Centralna Bosna i Hercegovina – CBiH
Površina 5.295,91 km 2
Iz Federacije BiH Op ćine iz Kantona 4 (ZE-DO): Doboj Jug, Kakanj, Maglaj, Tešanj, Usora, Zavidovi ći, Zenica i Žep če Administrativne jedinice u Op ćine iz Kantona 6 (SBK/KSB): Regiji CBiH Bugojno, Busova ča, Donji Vakuf, Gornji Vakuf-Uskoplje, Novi Travnik, Travnik, Vitez Iz Republike Srpske Opština Tesli ć
Klima u Regiji Kontinentalno-planinska
Broj stanovnika (procjena za 2010.) 566.695
0 -14 godina 108.194 (19,09%) Starosna struktura stanovništva (procjena za 2010.) 15-64 godine 387.443 (68,37%) > 65 godina 71.058 (12,54%)
Religijske skupine Islam, katolicizam, pravoslavlje
Službeni jezici Bosanski, hrvatski, srpski
Konvertibilna marka (KM) Nacionalna valuta 1 KM = 0,51051 Euro 1 Euro = 1.95883 KM
Stopa zaposlenosti 2010 50,64%
Stopa nezaposlenosti 2010 49,36%
2 Podaci za 2010. godinu
6 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
1. GEOGRAFIJA I TOPOGRAFIJA EKONOMSKE REGIJE BiH
1.1. Prostor i veličina regije Centralna BiH Regija CBiH je prirodno, klimatski, geografski, te ekonomski jedinstvena i konzistentna cjelina koja obuhvata 16 meñusobno povezanih i integriranih općina/opština, lociranih u dva kantona Federacije BiH (FBiH): Zeničko dobojski i Srednjobosanski/Kanton Središnja Bosna (uzimajući u obzir administrativni aspekt), dok je jedna općina/opština (Teslić) locirana u Republici Srpskoj.
Slika 1.1.1. Pet ekonomskih regija Bosne i Hercegovine 1. Sjeverozapadna; 2. Centralna BiH; 3. Sjeveroistočna; 4. Sarajevska; 5. Hercegovina Cjelokupna regija zauzima površinu od 5.295,91 km 2, što je 10,36% od ukupne površine BiH.
Slika 1.1.2. Ekonomska regija Centralna BiH i u češ će u ukupnom teritoriju BiH
7 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
900 846,00
800
700
563,00 600 558,50 521,00
500 402,00 400 361,00 377,00 323,70 300,00
Površina Površina u kvadratnim km 260,00 300 242,00
163,00 200 157,50 158,00
100 53,00 10,21
0
Slika 1.1.3. Veli čina op ćina u sastavu regije Centralna BiH (u km 2)
Općine/opštine se znatno razlikuju po površini. Dvije su (Usora i Doboj Jug) izrazito male, dok četiri općine/opštine (Zenica, Zavidovići, Travnik i Teslić) imaju površinu veću od 500 km 2. Od navedenih, najveća je općina/opština Teslić sa površinom od 846 km 2.
Tabela 1.1.2. Op ćine regije CBiH – Administrativna pripadnost i veličina 3
Op ćina/opština Entitet Kanton/Regija km 2 Srednjobosanski kanton/ Bugojno Federacija BiH 361,00 Kanton Središnja Bosna Srednjobosanski kanton/ Busova ča Federacija BiH 157,50 Kanton Središnja Bosna Doboj Jug Federacija BiH Zeni čko-Dobojski kanton 10,21
Srednjobosanski kanton/ Donji Vakuf Federacija BiH 323,70 Kanton Središnja Bosna Srednjobosanski kanton/ Gornji Vakuf-Uskoplje Federacija BiH 402,00 Kanton Središnja Bosna
Kakanj Federacija BiH Zeni čko-Dobojski kanton 377,00
Maglaj Federacija BiH Zeni čko-Dobojski kanton 260,00
Srednjobosanski kanton/ Novi Travnik Federacija BiH 242,00 Kanton Središnja Bosna
Tesli ć Republika Srpska Regija Doboj 846,00
Tešanj Federacija BiH Zeni čko-Dobojski kanton 163,00
3 MEP Baza podataka
8 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Srednjobosanski kanton/ Travnik Federacija BiH 563,00 Kanton Središnja Bosna Usora Federacija BiH Zeni čko-Dobojski kanton 53,00
Srednjobosanski kanton/ Vitez Federacija BiH 158,00 Kanton Središnja Bosna
Zavidovi ći Federacija BiH Zeni čko-Dobojski kanton 521,00
Zenica Federacija BiH Zeni čko-Dobojski kanton 558,50
Žep če Federacija BiH Zeni čko-Dobojski kanton 300,00
Ukupno regija Centralna BiH (km 2) 5.295,91
1.2. Klima Kontinentalno planinska klima regije odreñena je njenim geografskim položajem. U višim područjima (preko 1.000 metara nadmorske visine) vlada kontinentalno planinska klima alpskog tipa. Osnovna karakteristika klime je oštra zima (temperature do 34 o C), dok su ljeta topla (sa temperaturama koje zadnjih godina dostižu 39 o C). Prosječna godišnja količina padavina je od 1.000 do 1.200 litara po m 2. Snježne padavine su obilne, pogotovo u višim područjima. Ovakva klima pogoduje razvoju poljoprivrede, posebno voćarstva i povrtlarstva, te stočarstva.
1.3. Reljef regije Centralna BiH Uzvišenja razlikujemo po nadmorskoj visini. Brežuljak (hum ili gorica) je najmanje uzvišenje iznad ravničarskog zemljišta niže od 200 metara. Brdo je uzvisina izmeñu 200 i 500 metara visine. Gora je uzvišenje iznad 500 metara visine, obraslo šumom, a planina je uzvišenje iznad 1.000 metara nadmorske visine, prostrano i razgranato.
Reljef regije Centralna BiH karakterizira odreñeni stepen raznolikosti, mada je on pretežno brdsko planinski. Vrhovi planina su tipični primjeri nenaseljenih područja, s bogatom florom i faunom.
Tabela 1.3.1. Vrhovi uzvišenja (brežuljaka, brda, gora i plan ina) u regiji CBiH 4 Op ćina Uzvišenje N. Visina (m) Gornji Vakuf-Uskoplje Vranica (Nadkrstac) 2.110 Gornji Vakuf-Uskoplje Raduša 1.955 Travnik Vlaši ć (Paljenik) 1.933 Donji Vakuf Velika Plazenica (Demirovac) 1.765 Bugojno Stožer (Vrana) 1.758 Donji Vakuf Semešnica 1.724 Travnik Kruš čica (Luška) 1.673 Busova ča Crni vrh (Busova čka planina) 1.619 Vitez Kruš čica 1.578 Bugojno Ravašnica 1.565 Donji Vakuf Dekala 1.535 Bugojno Kalin 1.530 Donji Vakuf Crni vrh 1.514 Donji Vakuf Komar (Kamenjaš) 1.510 Busova ča Suha voda 1.502
4 MEP Baza podataka; Topografske karte 1:25000, VGI Beograd, 1975.g
9 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Donji Vakuf Stolovaš 1.476 Donji Vakuf Bukova ća 1.475 Donji Vakuf Javorak 1.473 Kakanj Lipni čko brdo 1.458 Tesli ć Meukrinje (dio Vlaši ća) 1.425 Travnik Gor čevica 1.405 Bugojno Radovan 1.394 Bugojno Rudina 1.385 Donji Vakuf Kriva jelika 1.385 Tesli ć Očauš 1.384 Tesli ć Vu čja planina 1.378 Donji Vakuf Veliki osredak 1.376 Kakanj Ravno javorje 1.367 Žep če Mahnja ča 1.360 Novi Travnik Kalin 1.331 Žep če Palašnica 1.322 Donji Vakuf Svrzinac 1.310 Busova ča Modri kamen 1.308 Zenica Tvrtkovac 1.304 Kakanj Tvrtkovac 1.304 Zavidovi ći Tajan 1.297 Donji Vakuf Radalje 1.291 Donji Vakuf Vra čac 1.286 Kakanj Hum 1.281 Donji Vakuf Suva lokva 1.267 Donji Vakuf Sovi ć 1.261 Donji Vakuf Pandurica 1.251 Busova ča Hum 1.241 Novi Travnik Vilenica 1.235 Donji Vakuf Vis 1.211 Kakanj Teševo 1.204 Žep če Mala Mahnja ča 1.202 Donji Vakuf Kik 1.173 Busova ča Pridolci 1.171 Tesli ć Smolin 1.148 Busova ča Dola čko brdo 1.128 Donji Vakuf Junuzovac 1.112 Zenica Vepar 1.083 Zenica Lisac 1.080 Tesli ć Borja 1.078 Donji Vakuf Rasavci 1.074 Donji Vakuf Topala 1.074 Donji Vakuf Vukovo 1.051 Donji Vakuf Dobro brdo 1.046 Donji Vakuf Sovi ći 1.040 Donji Vakuf Ćemerikovac 1.017 Donji Vakuf Rudina 993 Kakanj Ponijeri 987 Žep če Oglavak 981 Kakanj Ki čeva 975 Zavidovi ći Ravte 960 Busova ča Sara čevica 957 Kakanj Piljevina 945 Zenica Smetovi 940 Donji Vakuf Blagaj 935 Kakanj Krevnik 926 Zenica Klopa čke stijene 918 Zavidovi ći Velež 915 Travnik Vilenica 900 Travnik Bukovica 850 Donji Vakuf Mali osredak 846
10 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Donji Vakuf Strahinja ća 823 Busova ča Javor 820 Zavidovi ći Udrin 789 Zavidovi ći Klek 777 Žep če Tetera ča 755 Žep če Bukovik 749 Tesli ć Javorova 734 Maglaj Ozren (Rabov vis) 706 Tešanj Crni vrh 702 Zenica Golubak 700 Zenica Vu čijak 639 Zenica Zmajevac 638 Žep če Varda 613 Zenica Volovska glava 585 Doboj Jug Jezerce-Drum 356 Usora Bandera 336 Doboj Jug Strane 250 Doboj Jug Vis 120
Skoro svaka od 16 općina ima odreñene potencijale za lov i turizam. Kao što je vidljivo iz tabele 1.3.1., regiju karakterizira veliki broj planina, sa prosječnom nadmorskom visinom od oko 1.100 metara.
1.4. Vode
1.4.1. Rijeke Regiju karakterizira razgranata rječna mreža.
Tabela 1.4. 1.1. Rijeke u regiji CBiH 5 Tok kroz Op ćina/Opština Rijeka op ćinu/opštinu (km) Veso čnica 5,00 Bunta 6,00 Pori čnica 9,00 Bugojno Vileška Rijeka 9,00 Vitinska Rijeka 11,00 Duboka 16,00 Vrbas 30,00 Ivan čica 7,00 Klokotnica 8,00 Busova ča Lašva 10,00 Kozica 16,00 Usora 2,00 Doboj Jug Bosna 5,00 Donji Vakuf Vrbas 30,00 Kruš čica 3,00 Volji čka Rijeka 3,00 Gornji Vakuf-Uskoplje Trnova ča 4,00 Bistri čka Rika 14,00 Vrbas 30,00 Bijele Vode 6,00 Zgoš ća 15,00 Kakanj Ribnica 21,00 Bosna 22,00 Trstionica 27,00
5 MEP Baza podataka
11 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Bistrica 7,00 Megara 7,00 Maglaj Jablanica 11,00 Liješnica 15,00 Bosna 31,00 Jaglenica 20,00 Novi Travnik Grlovnica 22,00 Usora 3,00 Blatnica 8,00 Studena 12,00 Tesli ć Mala Ukrina 14,00 Mala Usora 22,00 Velika Usora 50,00 Bosna 5,00 Tešanj Usora 10,00 Tešanjka 17,00 Bila 30,00 Travnik Lašva 50,00 Usora Usora 2,00 Bila 6,00 Vitez Kruš čica 15,00 Lašva 52,00 Bosna 16,00 Zavidovi ći Gostovi ć 18,00 Krivaja 38,00 Lašva 1,50 Orahova čka Rijeka 6,70 Zenica Ko čeva 17,30 Bistri čak 19,25 Bosna 47,95 Bistri čka Rijeka - Krajnja ča - Liješnica - Ljubna - Ograjina - Žep če Pepelarska Rijeka - Rakovica - Žele ćka Rijeka - Željeznica - Papratnica 8,00 Bosna 27,00
Rijeke gotovo u cjelosti pripadaju slivovima rijeka Bosne i Vrbasa, odnosno velikom Crnomorskom rječnom slivu. Vodno područje rijeke Bosne je najveće u regiji, potom slijede područja rijeka Lašva i Vrbas.
Slika 1.4. Rijeka Bosna kod Vranduka
12 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 1.4. 1.2. Vodna podru čja 6
Podru čje Sliv rijeke Op ćine/Opštine Ukupni tok (km) Bila Travnik, Vitez 36,00 Kakanj, Maglaj, Tešanj, Zavidovi ći, Zenica, Bosna 153,95 Žep če, Doboj Jug Lašva Busova ča, Travnik, Vitez, Zenica 113,50 Usora Doboj Jug, Tesli ć, Tešanj, Usora 17,00 Vrbas Bugojno, Donji Vakuf, Gornji Vakuf-Uskoplje 90,00 Napomene 1. Ukupna dužina svih ostalih rijeka (koje izviru i završavaju unutar podru čja iste op ćine – ne protežu se kroz dvije ili više op ćina) u op ćinama Regije iznosi 507,25 km. 2. Rijeku Usoru tvore rijeke Mala Usora (22 km) i Velika Usora (50 km) koje izviru u opštini Tesli ć.
Niti jedna od rijeka u regiji nije plovna, te je isključena mogućnost uspostavljanja riječnog saobraćaja.
1.4.2. Jezera U šest općina regije CBiH locirano je osam jezera, uglavnom male površine. Niti jedno jezero nema predispozicije za značajniji razvoj turizma.
Tabela 1. 4.2.1. Jezera 7
Op ćina/Opština Jezero Površina (km 2) Bugojno Zanesovi ći 0,12 Gornji Vakuf-Uskoplje Pasije 0,01 Gornji Vakuf-Uskoplje Ždrima čko 0,01 Gornji Vakuf-Uskoplje Pihavi čko 0,05 Maglaj Nekolj 0,20 Novi Travnik Radovan 1,00 Zavidovi ći Mašica 0,01 Tesli ć Gomjenica 0,01 Ukupna površina jezera u regiji Centralna BiH (km 2) 1,41
1.5. Komunikacije
1.5.1. Putna infrastruktura Općine unutar regije CBiH povezane su mrežom lokalnih, regionalnih i magistralnih putova. Iz pravca sarajevske regije izgradnja koridora Vc ušla je u regiju CBiH do općine Kakanj. Koridor Vc će imati značajnu razvojnu ulogu za regiju CBiH i BiH.
Tabela 1.5.1 .1. Zbirni pregled putova po tipu i stanju 8
Tip puta Kroz regiju Stanje (km) ć Dobro Zadovoljavaju e Loše Km % km % km % Auto cesta (Vc) 7,00 7,00 100,00 0,00 0,00 0,00 0,00
6 MEP Baza podataka 7 MEP Baza podataka 8 MEP Baza podataka; BIHAMK
13 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Magistralni 308,40 11,00 5,71 297,40 94,29 0,00 0,00 Regionalni 495,85 0,00 0,00 252,25 50,87 243,60 49,13 Lokalni 2.186,97 0,00 0,00 1.026,47 46,94 1.160,50 53,06 Ukupno 2.998,22 18,00 0,60 1.576,12 52,57 1.404,10 46,83 Napomena Stanje putova – prema procjeni op ćinskih/opštinskih administratora MEP Baze podataka (nije utvr đena zvani čna namjenska klasifikacija)
Slika 1.5.1.1. Cestovna mreža (regije Centralna BiH) 9
Tabela 1.5. 1. 2. Magistralni putovi u regiji CBiH
Magistralni put Kroz regiju CBiH (km) M4 Doboj-Banja Luka 48,00 M5 Lašva-Biha ć 59,00 M16 Donji Vakuf-Šuica (Tomislavgrad) 40,00 M16-2 Bugojno-Jablanica 22,00 M16-4 Nova Bila (Travnik)-Bugojno 35,00 M17 Doljani-Bosanski Brod 104,40 Ukupno (km) 315,40
Detaljni pregled svih putova u regiji CBiH raspoloživ je u MEP Bazi podataka.
9 Isječak iz mape cestovne mreže Bosne i Hercegovine (BIHAMK)
14 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Slika 1.5.1.2. MEP Baza podataka – Dio rezultata “Napredne pretrage“ pri pretraživanju indikatora “Putne veze“
1.5.2. Željeznice Pet općina regije povezano je željezničkom mrežom. Radi se o općinama koje se nalaze na željezničkom pravcu Šamac Sarajevo Ploče: Maglaj, Zavidovići, Žepče, Zenica i Kakanj.
Kao dio navedenog koridora, postavljen je i drugi kolosijek, na dionici Zenica Doboj.
Tabela 1.5.2.1. Željeznice u regiji CBiH 10 Pruga Kroz regiju (km) Šamac-Sarajevo-Plo če 116,70 Zenica-Doboj (2. kolosijek) 96,70 Ukupno 213,40
1.6. Geostrateški položaj regije CBiH Pretpostavljeno, geostrateški položaj regije je jedna od najbitnijih pogodnosti za razvoj regije. Smještena u središnjem dijelu BiH, te posmatrana u svjetlu Evropskih integracija i meñunarodnih komunikacija, može se zaključiti da regija CBiH ima odlične geostrateške
10 MEP Baza podataka
15 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010 predispozicije jer se nalazi na prirodnom putu koji spaja Centralnu i Istočnu Evropu sa Jadranskim morem i Mediteranom. Južno granično područje regije (u općini Kakanj) udaljeno je od glavnog grada BiH – Sarajeva samo tridesetak kilometara. Udaljenost sjevernog graničnog područja (općine Usora i Doboj Jug) od auto puta Zagreb Beograd je približno 70 km. Relativna blizina Sarajeva omogućava i odgovarajuću avio vezu sa svim dijelovima svijeta.
Tabela 1.6.1. Razdaljina od glavnih centara razvoja i mjesta sa najve ćom naseljenoš ću (u km) 11
Op ćina/Opština Banja Luka Mostar Sarajevo Tuzla Bugojno 121 124 136 235 Busova ča 164 170 63 161 Doboj Jug 108 282 154 63 Donji Vakuf 109 136 124 223 Gornji Vakuf-Uskoplje 141 120 156 255 Kakanj 231 174 46 140 Maglaj 220 260 130 90 Novi Travnik 187 150 119 220 Tesli ć 85 273 175 86 Tešanj 118 292 164 73 Travnik 115 150 95 191 Usora 118 292 164 73 Vitez 149 196 85 170 Zavidovi ći 163 252 124 80 Zenica 185 202 74 149 Žep če 149 238 110 113
Tabela 1.6.2. Udaljenost od aerodroma (u km)
Op ćina /Opština Beograd Sa rajevo Split Zagreb Srbija BiH Hrvatska Hrvatska Bugojno 414 130 170 271 Busova ča 348 70 240 440 Doboj Jug 289 145 337 270 Donji Vakuf 402 118 158 283 Gornji Vakuf-Uskoplje 434 150 190 291 Kakanj 341 56 242 364 Maglaj 268 130 316 310 Novi Travnik 373 125 237 425 Tesli ć 312 168 360 293 Tešanj 299 170 346 280 Travnik 300 90 220 320 Usora 299 170 346 280 Vitez 352 85 220 341 Zavidovi ći 306 130 306 324 Zenica 328 80 256 346 Žep če 292 116 292 310
11 MEP Baza podataka
16 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 1.6.3. Udaljenost od grani čnih prijelaza i morskih luka (u km)
Grani čni prijelazi Morske luke Op ćina/Opština Doljani Iza čić Bar Koper Plo če Crna Gora Slovenija Hrvatska Bugojno 172 206 460 537 204 Busova ča 224 292 322 593 255 Doboj Jug 307 293 473 563 334 Donji Vakuf 184 194 472 549 192 Gornji Vakuf-Uskoplje 192 226 440 549 184 Kakanj 185 263 304 572 205 Maglaj 300 212 394 482 315 Novi Travnik 285 247 379 548 247 Tesli ć 330 270 496 540 357 Tešanj 330 303 424 573 345 Travnik 282 230 450 531 230 Usora 330 303 424 573 345 Vitez 294 251 444 577 221 Zavidovi ći 290 250 384 551 305 Zenica 240 272 334 573 255 Žep če 172 206 370 537 291
17 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
2. PRIRODNI RESURSI Prirodne resurse regije predstavljaju poljoprivredno zemljište, šume, minerali i rude.
Ostalo 8,28% Poljoprivredno zemljište 33,87%
Šuma 57,85%
Slika 2.1. Procentualno u češ će osnovnih kategorija zemljišta u ukupnoj površini regije CBiH
Učešće osnove tri kategorija zemljišta (u km 2) po općinama regije Centralna BiH prikazano je u slijedećoj tabeli.
Tabela 2.1. Struktura zemljišta u km 2 po op ćinama 12 Op ćina/Opština Poljoprivredno Šuma Ostalo zemljište Bugojno 132,94 214,53 13,53 Busova ča 49,09 100,58 7,83 Doboj Jug 5,72 3,40 1,09 Donji Vakuf 111,90 210,00 1,80 Gornji Vakuf-Uskoplje 161,30 212,00 28,70 Kakanj 118,94 194,80 63,26 Maglaj 73,63 179,55 6,82 Novi Travnik 52,42 169,51 20,07 Tesli ć 291,82 522,72 31,46 Tešanj 107,09 54,81 1,10 Travnik 227,74 283,64 51,62 Usora 12,46 11,31 29,23 Vitez 47,93 100,87 9,20 Zavidovi ći 138,94 320,00 62,06 Zenica 165,42 307,62 85,46 Žep če 96,23 178,44 25,33 Ukupno (km 2) 1.793,57 3.063,78 438,56
2.1. Poljoprivredno zemljište Od površine regije CBiH (5.295,91 km 2), ukupno 1.793,57 km 2 kategorizirano je kao poljoprivredno zemljište, odnosno kao pašnjaci, ribnjaci, trstici i bare (33,87 % teritorija regije). Od toga je 1.486,81 km 2 ili 82,90% obradivo zemljište, kojeg čine oranice i bašte/vrtovi, voćnjaci, vinogradi i livade.
12 MEP Baza podataka
18 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 2.1.1. Poljoprivredno zemljište regije CBiH u 2010. godini, po kategorijama korištenja 13
Op ćina/Opština Ukupno Obradivo zemljište Pašnjaci Ribnjaci Trstici i bare Ukupno Oranice Vo ćnjaci Vinogradi Livade i bašte Bugojno 13.294 11.307 5.872 568 0 4.867 1.986 1 0 Busova ča 4.909 4.385 1.130 449 0 2.806 524 0 0 Doboj Jug 572 539 457 80 0 2 33 0 0 Donji Vakuf 11.190 9.190 4.857 420 0 3.913 2.000 0 0 Gornji Vakuf-Uskoplje 16.130 10.130 4.900 1.030 0 4.200 6.000 0 0 Kakanj 11.894 10.950 2.860 1.280 0 6.810 944 0 0 Maglaj 7.363 6.357 5.360 763 0 234 1.006 0 0 Novi Travnik 5.242 4.490 2.089 350 0 2.051 752 0 0 Tesli ć 29.182 23.858 19.947 1.394 0 2.517 5.324 0 0 Tešanj 10.709 9.971 7.842 856 0 1.273 738 0 0 Travnik 22.774 17.378 8.468 1.007 0 7.903 5.396 0 0 Usora 1.246 1.117 947 11 0 159 93 0 36 Vitez 4.793 4.242 3.028 395 0 819 551 0 0 Zavidovi ći 13.894 10.920 6.856 1.431 0 2.633 2.974 0 0 Zenica 16.542 15.364 5.112 1.816 0 8.436 1.178 0 0 Žep če 9.623 8.483 6.961 768 0 754 1.140 0 0 Regija CBiH 179.357 148.681 86.686 12.618 0 49.377 30.639 1 36
Svojevremeno je, a kao rezultat potrebe za detaljnim inventarom zemljišta u BiH i njegovog korištenja, UN FAO (Food and Agriculture Organization) finasirao projekt “Inventar stanja zemljišnih resursa u Bosni i Hercegovini u poslijeratnom periodu“ (period 2000 2007). Za primjenu projektne metodologije usvojen je PLUD (Participatory Land Use Development), a četiri općine regije Centralna BiH bile su uključene u taj ogledni projekt (od ukupno deset odabranih općina iz BiH). Dvije od odabranih općina (Bugojno i Travnik) protežu se područjem koji je pretežno brdovito planinskog tipa, dok preostale dvije općine (Doboj Jug i Tešanj) raspolažu zemljištem čiju konfiguraciju terena tvore niska brda ili ravni predjeli. Prema sumarnim podacima iz analiza u gore navedenom projektu (pojedinačno urañenih za svaku od četiri općine), ukupno je tek 23% zemljišta kategoriziranog kao “Oranice i bašte/vrtovi“ bilo zaista obrañeno. Pretpostavljeno, situacija u ostalim općinama regije CBiH nije mogla biti bitno povoljnija. Sukladno podacima za 2010. godinu, ukupno je 86.686 ha kategorizirano kao “Obradivo zemljište – Oranice i bašte/vrtovi“. Od toga je 81.976 ha stvarno obradivo zemljište, a ukupna stvarno obrañena površina iznosi 33.828 ha ili 41,27%, dok je 48.148 ha ili 58,73% neobrañenog obradivog zemljišta u regiji Centralna BiH. Na slijedećoj slici prikazan je odnos obrañene i neobrañene površine unutar kategorije “Oranice i bašte/vrtovi“ poljoprivrednog zemljišta po općinama regije Centralna BiH za 2010. godinu.
13 Federalni zavod za statistiku (za općine iz Federacije BiH) i Republički zavod za statistiku Republike Srpske (za Opštinu Teslić); MEP Baza podataka
19 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Bugojno 2.593 3.151
Busova ča 1.171 7
Doboj Jug 450 4
Donji Vakuf 573 5.085
Gornji Vakuf-… 3.710 1.190
Kakanj 1.319 1.491
Maglaj 811 4.549 Obra đeno Novi Travnik 720 1.289 Neobra đeno Tesli ć 5.143 13.797
Tešanj 5.826 2.016
Travnik 1.307 7.130
Usora 888 51
Vitez 2.453 669
Zavidovi ći 1.601 5.255
Zenica 2.415 2.409 2010 Žep če 2.848 55
Slika 2.1.1. Oranice i bašte/vrtovi u ha: Odnos obra ñene i neobra ñene površine po op ćinama regije CBiH 14
Iako se gornji podaci čine dosta povoljnijim u odnosu na podatak iz testnog projekta UN FAO “Inventar stanja zemljišnih resursa...“ imajući u vidu svojevrsno sistemsko zapostavljanje poljoprivrede kao privredne grane u vremenu nakon drugog svjetskog rata, te potaknuti današnjem stalnom povećavanju količina i, posljedično, troškova za uvoz hrane, nameće se jasna strateška potreba stimuliranja njene proizvodnje na niti polovično iskorištenom obradivom zemljišnom resursu regijeregije.
Slika 2.1.2. Procentualno u češ će poljoprivrednog zemljišta op ćina u ukupnom poljoprivrednom zemljištu regije Centralna BiH (179.357 ha)
14 Federalni zavod za statistiku (za općine iz Federacije BiH) i Republički zavod za statistiku Republike Srpske (za Opštinu Teslić)
20 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
2.2. Šume
Jedan od najznačajnijih prirodnih resursa regije je drvo. Šume pokrivaju 57,85% regije Centralna BiH (3.063,78 km 2). Stoga bi drvna industrija trebala biti prirodna osnova strateškog razvoja čitave regije. Tipične šume se sastoje od bukve i hrasta u nižim područima i crnogoričnih šuma u višim područjima. Tabela 2. 2.1. Zastupljenost vrsta u čistim šumskim sastojinama (u BiH)
Vrsta % Bukva 57,5 Ostali tvrdi liš ćari 16,0 Hrast 15,0 Crni bor 6,0 Smr ča 3,0 Ostali meki liš ćari 1,0 Ostali četinari 1,0 Jela 0,5
Iako drvna industrija u poslijeratnom periodu nije pratila suvremene tehnološke trendove, mogućnosti za poduzetničke poduhvate i visokoakumulativnu proizvodnju s većim stepenom dodane vrijednosti su evidentne. Drvna industrija u regiji i dalje se uglavnom fokusira na primarne faze obrade kao što su oblovina i prerada do polu proizvoda. Primjerice, broj preduzeća iz pomenutog pod sektora, u koji su svrstana preduzeća sa osnovnim djelatnostima tipa 20.10x – “Proizvodnja rezane grañe, osim nesastavljenog materijala za podove“ ili “Impregnacija drveta“, je 2009. godine iznosio 95 preduzeća sa ukupno 1.135 zaposlena. S druge strane, broj preduzeća iz drvo prerañivačkog sektora sa osnovnim djelatnostima tipa “Proizvodnja namještaja...“, “Proizvodnja grañevinske stolarije i elemenata“, ili slično, iznosio je 75 preduzeća sa ukupno 854 zaposlena, pri čemu je 5 većih preduzeća (s brojem zaposlenih 50 i više) učestvovalo sa ukupno 492 zaposlena 15 .
Slika 2.2.1. Detalj iz op ćine Travnik
15 Podaci agencija AFIP Sarajevo i APIF Banja Luka za 2009. godinu
21 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 2. 2.2. Površine šuma i drvna masa po op ćinama 16 Šuma Drvna masa Drvna masa Op ćina/Opština 3 3 u ha u m u m po ha Bugojno 21.453 3.690.000 172 Busova ča 10.058 1.468.000 146 Doboj Jug 340 30.000 88 Donji Vakuf 21.000 3.780.000 180 Gornji Vakuf-Uskoplje 21.200 3.816.000 180 Kakanj 19.480 3.039.000 156 Maglaj 17.955 1.975.000 110 Novi Travnik 16.951 2.678.000 158 Tesli ć17 52.272 8.364.000 160 Tešanj 5.481 373.000 68 Travnik 28.364 4.623.000 163 Usora 1.131 77.000 68 Vitez 10.087 1.917.000 190 Zavidovi ći 32.000 5.088.000 159 Zenica 30.762 4.891.000 159 Žep če 17.844 2.855.000 160 Regija Centralna BiH 306.378 48.664.000 159
Obrazovanje adekvatnog stručnog kadra i uspostavljanje tehnoloških centara za izvrsnost u drvopreradi (koji bi pojačali konkurentnost MSP u sektoru) je od ključne važnosti za strateški razvoj regije.
2.3. Minerali i rude Regija, takoñer, ima i značajne mineralne resurse, kao što su:
• Mrki ugalj, procijenjen na oko 2,3 milijarde tona u području Zenice, Kaknja, Travnika, i Bugojna, te značajne, mada neprocijenjene, količine u Teslićkom bazenu. • Lignit, procijenjen na preko 28,5 miliona tona na području Bugojna i G. Vakufa Uskoplja, te neprocijenjene količine na području općine Maglaj. • Dolomit, procijenjen na 7 miliona m 3 u bazenu Viteza. • Lapor (vapnenac), procijenjen na površini od 300 ha, čija dubina još uvijek nije odreñena, u Kakanjskom bazenu i neprocijenjena količina u Tesliću. • Krečnjak (tehnički kamen), procijenjen na 10.000.000 m 3 na području općine Doboj Jug (Mravići). • Željezna ruda, procijenjena na preko 100.000 tona u bazenu Bugojna i značajne količine na području općine Novi Travnik. • Ostalo, u neprocijenjenim količinama, su: granit (N. Travnik, G. Vakuf Uskoplje), kvarc (D. Vakuf, G. Vakuf Uskoplje), kamen (Tešanj, Travnik), grañevinski kamen (D. Vakuf), tehnički kamen (D. Vakuf), mermer (N. Travnik), vapnenac (Zavidovići, Žepče, Busovača), rudnici gline za cigle i materijale otporne na vatru (Busovača), gips (D. Vakuf, G. Vakuf Uskoplje), dijabaz (Žepče), bakar (Tesliću), magnezijum (Teslić). • Regija CBiH, takoñer, nudi značajne, ali neprocijenjene količine mineralnih voda iz izvora u Tešnju i Žepču, kao i termalne mineralne vode u području Kaknja i Teslića, procijenjene na 1.800.000 m 3 godišnje. Podaci pokazuju da regija CBiH ima značajne depozite raznovrsnih mineralnih resursa, koji predstavljaju osnovu za razvoj većine općina u regiji, posebno ako se uzme u obzir da su
16 Federalni zavod za statistiku za 2010. godinu (osim za Opštinu Teslić) 17 Republički zavod za statistiku Republike Srpske za 2009. godinu
22 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010 nedovoljno iskorišteni ili (u nekim slučajevima) uopće nisu iskorišteni, a koji, uz odgovarajuće mehanizme ekonomske politike zemlje, mogu postati osnova privrednih aktivnosti.
Tabela 2. 3.1. Minerali i rude 18 Op ćina/Opština Tip Lokacija Lignit Bugojno Gra čanica Mrki ugalj Glina Granice Busova ča Kre čnjak (tehni čki kamen) Medvid-situlija Doboj Jug Kre čnjak (tehni čki kamen) Mravi ći Gips Elezovac Donji Vakuf Kvarcni pijesak La đevi ći Gornji Vakuf-Uskoplje Lignit Gra čanica Kre čnjak (tehni čki kamen) Kvarcni pijesak Kakanj Šire podru čje op ćine Laporac Mrki ugalj Kre čnjak (tehni čki kamen) Jandrošac Maglaj Lignit Brezove Dane Granit Stajišta Novi Travnik Pe ćine Željezna ruda Radovan Bakarna ruda Planina Borja Kre čnjak (tehni čki kamen) Kamenica Kvarcni pijesak Bu čja, Bri ć Tesli ć Laporac Očauš Magnezit Blatnica Mrki ugalj Tesli ćki bazen Travnik Mrki ugalj Podru čje Bile Vitez Kvarcni pijesak Mošunj – Vitez Kre čnjak (tehni čki kamen) Sokolica Zavidovi ći Magnezit Bajvati Zenica Mrki ugalj Rudnik Zenica Bljuva Duga kosa Azbest Ozimica Ravna rijeka Visoka Rudina Kaolin Ljeskovica Žep če Bukovik Kre čnjak (tehni čki kamen) Markovo Brdo Bljuva Ozimica Magnezit Ruda Visa Selište Vitlaci
Slika 2.3.1. Tradicija u rudarstvu - Separacija uglja u Kaknju 1923. godine
18 MEP Baza podataka
23 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
3. STANOVNIŠTVO I DEMOGRAFIJA
3.1. Demografske promjene U regiji CBiH žive tri dominantne nacionalne grupacije: Bošnjaci, Hrvati i Srbi. U religijskom smislu, stanovništvo se najčešće opredjeljuje za neku od dominantno prisutnih: islam, katoličanstvo i pravoslavlje. Rat u BiH je rezultirao demografskim promjenama u odnosu na popis iz 1991. godine, kada je, prema posljednjem popisu, u regiji bilo 685.651 stanovnika. Procijenjeni broj stanovnika regije CBiH za 2010. godinu je 566.695, što predstavlja 17,35% manje od broja stanovnika utvrñenog popisom iz 1991. godine. Broj stanovnika regije CBiH za 1991. godinu izračunat je radi reference. Za općine koje tada nisu postojale u danas važećoj strukturi, broj stanovnika ustanovljen je zbrajanjem broja stanovnika naseljenih mjesta od kojih su takve općine formirane. Da je regija CBiH postojala 1991. godine u današnjem obliku, brojem stanovnika učestvovala bi sa 15,66% u ukupnom broju stanovnika BiH. Danas je to učešće približno isto (14,87%), što je i očekivano s obzirom na činjenicu da se ista metodologija procjene broja stanovnika primjenjuje za različite statističke nivoe (BiH, općine). Treba napomenuti da je Federalni zavod za statistiku (FZS Sarajevo) od 2005. godine prestao objavljivati podatke o nacionalnoj strukturi stanovništva. Za potrebe ove analize (uz korištenje metodologije FZS primjenjene za ranije godine), izračunata je nacionalna struktura stanovništva u regiji.
Tabela 3.1.1. Nacionalna struktura regije CBiH 19
Godina Ukupno Bošnjaci Hrvati Srbi Ostali 685.651 337.853 171.878 123.882 52.038 1991 100% 49,27% 25,07% 18,07% 7,59% 2003 555.446 393.630 102.373 55.987 3.456 2004 563.715 400.106 104.129 56.018 3.462 2005 568.011 403.748 104.710 56.082 3.471 2006 568.113 403.725 104.870 56.054 3.464 2007 569.917 405.312 105.038 56.090 3.477 2008 567.506 403.326 104.744 55.966 3.470 2009 567.115 403.142 104.618 55.886 3.469 566.695 402.878 104.554 55.793 3.469 2010 100% 71,09% 18,45% 9,85% 0,61%
3.2. Roñeni i umrli; brakovi Broj novoroñenih u regiji je u padu, dok je broj umrlih u porastu. Dugoročno, ovakav trend može oslabiti regiju i, eventualno, rezultirati depopulacijom područja.
19 MEP Baza podataka, na temelju podataka od Federalnog zavoda za statistiku (Sarajevo) i Republičkog zavoda za statistiku RS (Banja Luka)
24 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 3.2.1. Ro ñeni i umrli prema spolu; ukupni broj sklopljeni h i razvedenih brakova 20
Ro đeni Umrli Brakovi Godina Ukupno Muški Ženski Ukupno Muški Ženski Sklopljeni Razvedeni 2003 5.846 3.044 2.802 4.217 2.170 2.047 3.326 169 2004 5.609 2.887 2.722 4.251 2.196 2.055 3.384 131 2005 5.579 2.853 2.726 4.405 2.289 2.116 3.347 145 2006 5.461 2.774 2.687 4.326 2.234 2.092 3.203 146 2007 5.386 2.840 2.546 4.510 2.386 2.124 3.617 165 2008 5.747 2.981 2.766 5.161 2.704 2.457 4.690 214 2009 5.632 2.953 2.679 4.689 2.458 2.231 3.300 134 2010 5.462 2.806 2.656 4.770 2.428 2.342 3.165 249
3.2.1. Prirodno kretanje Vitalni index (odnos izmeñu broja živoroñenih i umrlih) je, takoñer, u padu.
Tabela 3.2. 1.1. Vitalna statistika regije Godina Ro đeni Umrli Prirodno Stopa Op ća stopa Vitalni kretanje nataliteta mortaliteta index 2003 5.846 4.217 1.629 10,52 7,59 1,39 2004 5.609 4.251 1.358 9,95 7,54 1,32 2005 5.579 4.405 1.174 9,82 7,76 1,27 2006 5.461 4.326 1.135 9,61 7,61 1,26 2007 5.386 4.510 876 9,47 7,93 1,19 2008 5.747 5.161 586 10,13 9,09 1,11 2009 5.632 4.689 943 9,93 8,27 1,20 2010 5.462 4.770 692 9,64 8,42 1,15
11,0
10,5 10,52 9,93 10,0 10,13 9,95 9,82 9,5 9,61 9,64 9,47 9,09 9,0
8,5
8,42 8,27 8,0 7,76 7,61 7,93 7,59 7,54 7,5
7,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Natalitet Mortalitet Linear (Natalitet) Linear (Mortalitet)
Slika 3.2.1.1. Usporedni prikaz stopa nataliteta i mortaliteta
20 Federalni zavod za statistiku (Sarajevo) i Republički zavod za statistiku RS (Banja Luka); MEP Baza podataka
25 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
1,45
1,40 1,39
1,35 1,32
1,30 1,26 1,27 1,25
1,20 1,20 1,19
1,15 1,15 1,11
1,10 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Slika 3.2.1.2. Vitalni index regije u razdoblju 2003-2010
3.2.2. Brakovi Predstavljeni grafikoni pokazuju linije trenda koje, promatrano za dulji vremenski period, mogu u krajnjem slučaju ukazivati na svojevrsno smanjeno zanimanje stanovništva za instituciju braka. Takoñer: mogući negativni utjecaj ekonomskog stanja u ovom sociološkom području, odnosno na nespremnost stanovništva u pogledu promjene bračnog stanja.
Slika 3.2.2.1. Broj sklopljenih brakova u regiji Centralna BiH (s linijom trenda)
26 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
300
275 262 249 250
225 214
200
175 165
150 131 134 125
100 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Slika 3.2.2.2. Broj razvedenih brakova u regiji Centralna BiH
3.3. Starosna struktura Iz tabele koja prikazuje sumarni pregled starosne strukture stanovništva regije, evidentan je procentualni porast učešća starosne skupine preko 65 godina, te smanjenja učešća starosne skupine do 14 godina. Starosna skupina 14 64 godine starosti, ujedno, predstavlja radno sposobnu populaciju.
Tabela 3.3.1. Starosna struktura stanovništva - sumarni pr egled 21 Ukupno Godina 0-14 15-64 65> stanovnika 555.446 112.579 385.671 57.196 2003 100% 20,27% 69,43% 10,30% 2004 563.715 114.968 390.762 57.985 2005 568.011 108.395 388.319 71.297 2006 568.113 108.433 388.394 71.287 2007 568.484 108.514 388.644 71.325 2008 567.506 108.336 387.983 71.187 2009 567.115 108.266 387.725 71.124 566.695 108.194 387.443 71.058 2010 100% 19,09% 68,37% 12,54%
3.4. Gustina naseljenosti Gustina naseljenosti u regiji je 107,01 stanovnika/km 2 (2010. godina), što je značajno manje u odnosu na stanje u 1991. godini kada je iznosila 128,26 stanovnika/km 2. Općina sa ubjedljivo najvećom gustinom naseljenosti u regiji je Doboj Jug sa 443,58 stanovnika/km 2.
21 MEP Baza podataka
27 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 3.4.1. Gustina naseljenosti u regij i C BiH
Regija CBiH Dio u FBiH Dio u RS Godina Stanovnika Po km 2 Stanovnika Po km 2 Stanovnika Po km 2 1991 685.651 129,47 625.797 139,07 59.854 70,75 2003 555.446 104,88 502.274 112,87 53.172 62,85 2004 563.715 106,44 510.535 114,73 53.180 62,86 2005 568.011 107,25 514.812 115,69 53.199 62,88 2006 568.113 107,27 514.938 115,72 53.175 62,85 2007 568.484 107,34 515.299 115,80 53.185 62,87 2008 567.506 107,16 514.414 115,60 53.092 62,76 2009 567.115 107,09 514.115 115,53 53.000 62,65 2010 566.695 107,01 513.808 115,46 52.887 62,51
Tabela 3.4.2. Gustina naseljenosti (broj stanovnika po km 2) po op ćinama
Površina 2003 2010 Op ćina/Opština km 2 Stanovnika Po km 2 Stanovnika Po km 2 Bugojno 361,00 37.425 103,67 37.209 103,07 Busova ča 157,50 11.451 72,70 16.068 102,02 Doboj Jug 10,21 4.798 469,93 4.529 443,58 Donji Vakuf 323,70 13.388 41,36 13.992 43,23 Gornji Vakuf-Uskoplje 402,00 19.999 49,75 19.112 47,54 Kakanj 377,00 44.124 117,04 43.300 114,85 Maglaj 260,00 21.474 82,59 23.381 89,93 Novi Travnik 242,00 25.198 104,12 24.884 102,83 Tesli ć 846,00 53.172 64,94 52.887 62,51 Tešanj 163,00 48.673 298,61 48.266 296,11 Travnik 563,00 51.369 91,24 54.878 97,47 Usora 53,00 7.116 134,26 6.938 130,91 Vitez 158,00 21.354 135,15 25.109 158,92 Zavidovi ći 521,00 36.692 70,43 37.983 72,90 Zenica 558,50 128.495 230,07 127.103 227,58 Žep če 300,00 30.718 102,39 31.056 103,52
28 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
4. LJUDSKI RESURSI I TRŽIŠTE RADA
4.1. Radno sposobna populacija i radna snaga Prema podacima za 2007. godinu, radno sposobna populacija (15 64 godine starosti) iznosi 68,37% od ukupnog broja stanovnika regije. Meñutim, ista bilježi trend pada u odnosu na 2003. godinu, kada je ta populacija činila 69,43% od ukupnog broja stanovnika regije. Radna snaga predstavlja broj osoba koje su zaposlene ili traže posao, dakle prijavljene su kao zaposleni ili su evidentirani kod institucija koje posreduju pri zapošljavanju (Federalni zavod za zapošljavanje i Zavod za zapošljavanje Republike Srpske sa svojim ograncima u općinama/opštinama). Ovdje se uočava gotovo stalni porast procenta u odnosu na broj stanovnika regije. Meñutim, unutar ove populacije, broj nezaposlenih osoba je dominantan u odnosu na broj zaposlenih.
Tabela 4.1.1. U češ će radno sposobne populacije i radne snage u broju stanovnika
Broj Radno sposobna populacija Radna snaga Godina stanovnika Broj % Broj % 2003 555.446 385.671 69,43 162.276 29,22 2004 563.715 390.762 69,32 169.449 30,06 2005 568.011 388.319 68,36 176.073 31,00 2006 568.113 388.394 68,37 179.165 31,54 2007 568.484 388.644 68,36 181.188 31,87 2008 567.506 387.983 68,37 175.180 30,87 2009 567.115 387.725 68,37 177.531 31,30 2010 566.695 387.439 68,37 179.482 31,67
4.2. Zaposlenost Na temelju raspoloživih podataka o broju osoba iz populacijskih kategorija, moguće je izračunati stopu zaposlenosti za svaku kategoriju, po godinama. Stopa se računa na slijedeći način: STOPA ZAPOSLENOSTI = (BROJ ZAPOSLENIH / BROJ OSOBA IZ POPULACIJSKE KATEGORIJE) X 100 Primjerice, stopa zaposlenosti u odnosu na ukupni broj stanovnika za 2010. godinu računa se:
BS2010 UKUPNA STOPA ZAPOSLENOSTI = (90.897 / 566.695) x 100 = 16,04%
Tabela 4.2 .1. Stope zaposlenosti po populacijskim kategorijama Godina Broj Stope zaposlenosti zaposlenih u odnosu na Broj Radno Radnu stanovnika sposobne snagu 2003 83.666 15,06 21,69 51,56 2004 86.271 15,30 22,08 50,91 2005 86.628 15,25 22,31 49,20 2006 86.524 15,23 22,28 48,29 2007 90.283 15,88 23,23 49,83 2008 93.508 16,48 24,10 53,38 2009 91.129 16,07 23,50 51,33 2010 90.897 16,04 23,46 50,64
29 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
4.3. Neto plate I pored stalnog rasta prosječnih neto plata tijekom perioda 2003 2010. godina, iznos i rast prosječne neto plate u regiji je i dalje manji u odnosu na prosjek BiH, FBiH i RS.
Tabela 4.3. 1. Prosje čne neto plate u KM – usporedni pregled 22 Godina Regija Federacija Republika Bosna i Centralna BiH Srpska Hercegovina BiH 23 2003 415,48 524,18 379,00 484,00 2004 417,39 533,52 423,00 505,00 2005 430,41 557,55 465,00 538,00 2006 464,62 603,21 521,00 586,00 2007 514,96 662,10 585,00 630,00 2008 587,59 751,30 755,00 752,00 2009 632,25 792,08 788,00 790,00 2010 650,47 804,37 784,00 798,00 Index 2010/2003 1,57 1,53 2,07 1,65
850
800
750
700 650,47 650 632,25 600
KM 587,59 550 514,96 500
450 415,48 417,39 464,62 430,41 400
350
300 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
FBiH RS BiH Regija CBiH
Slika 4.3.1. Usporedni grafi čki prikaz kretanja prosje čnih plata u Bosni i Hercegovini
Tabela 4.3. 2. Op ćine /opštine s najvišim i najnižim prosje čnim neto platama Godina Najviša u regiji Najniža u regiji (KM) Op ćina/Opština (KM) Op ćina/Opština 2003 501,51 Kakanj 331,09 Maglaj 2004 505,98 Kakanj 344,36 Maglaj 2005 532,49 Kakanj 359,54 Usora 2006 577,35 Kakanj 379,96 Usora 2007 673,25 Kakanj 423,35 Usora 2008 794,32 Kakanj 476,33 Zavidovi ći 2009 845,05 Kakanj 528,28 Zavidovi ći 2010 865,23 Kakanj 531,93 Zavidovi ći
22 Federalni zavod za statistiku; Baza socio ekonomskih indikatora IRBRS 23 Prosječne plate u općini/opštini Teslić za godine 2002. 2005 izračunate su na temelju procenta od 88,24% (odnos iz 2006. godine) od prosječne plaće ostalih općina/opština regije.
30 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
4.4. Nezaposlenost Iako je nakon kraja 2007. godine ustanovljeno smanjenje stope nezaposlenosti (na 46,62%), već slijedeće godine započeo je trend rasta stope. Dakle, nezaposlenost je i dalje jedan od ključnih regionalnih problema, jer je krajem 2010. godine stopa nezaposlenosti bila 49,36% što znači da je gotovo polovica radne snage u regiji CBiH bilo nezaposleno. Na temelju raspoloživih podataka o broju osoba iz populacijskih kategorija, moguće je izračunati stopu nezaposlenosti za svaku kategoriju, po godinama. Stopa se računa na slijedeći način: STOPA NEZAPOSLENOSTI = (BROJ NEZAPOSLENIH / BROJ OSOBA IZ POPULACIJSKE KATEGORIJE) X 100 Primjerice, stopa nezaposlenosti u odnosu na radnu snagu za 2010. godinu računa se:
STOPA NEZAPOSLENOSTI RS2010 = (88.585 / 179.482) x 100 = 49,36%
Tabela 4. 4.1. Stope nezaposlenosti po populacijskim kategorijama Godina Broj Stope nezaposlenosti nezaposlenih u odnosu na Broj Radno Radnu stanovnika sposobne snagu 2003 78.610 14,15 20,38 48,44 2004 83.178 14,76 21,29 49,09 2005 89.445 15,75 23,03 50,80 2006 92.641 16,31 23,85 51,71 2007 90.905 15,99 23,39 50,17 2008 81.672 14,39 21,05 46,62 2009 86.402 15,24 22,28 48,67 2010 88.585 15,63 22,86 49,36
Slijedi prikaz broja nezaposlenih po općinama/opštinama regije Centralna BiH.
Tabela 4. 4.2. Pregled broja nezaposlenih po op ćinama /opštinama u decembru 2003 -20 1024
Op ćina/Opština 12/2003 12/2004 12/2005 12/2006 12/2007 12/2008 12/2009 12/2010 Bugojno 3.871 4.644 4.894 5.228 5.398 5.186 5.267 5.434 Busova ča 3.131 3.276 3.322 3.369 3.401 2.933 2.988 3.105 Doboj Jug 1.101 1.019 1.008 1.049 1.022 966 994 1.030 Donji Vakuf 1.761 2.043 2.170 2.362 2.391 2.407 2.588 2.673 Gornji Vakuf-Uskoplje 2.840 3.230 3.242 3.432 3.364 3.064 3.123 3.082 Kakanj 4.736 5.060 5.422 5.691 5.408 5.315 5.913 6.126 Maglaj 5.451 5.627 6.191 6.251 5.745 5.335 5.433 5.440 Novi Travnik 2.871 3.319 3.860 4.079 3.999 3.434 3.839 3.828 Tesli ć 4.386 4.197 4.841 3.818 3.672 3.643 4.198 4.202 Tešanj 8.573 8.434 8.259 8.434 8.313 7.102 7.675 7.788 Travnik 6.794 7.056 7.303 7.987 8.336 6.946 6.859 7.178 Usora 1.190 1.207 1.173 1.179 1.099 1.000 990 964 Vitez 3.234 3.620 3.839 4.124 4.226 3.748 3.859 4.035 Zavidovi ći 6.728 7.043 7.266 7.503 7.449 6.408 6.562 6.962 Zenica 17.312 18.643 21.595 23.052 22.019 19.814 21.427 22.051 Žep če 4.631 4.760 5.060 5.083 5.063 4.542 4.687 4.687 Ukupno 78.610 83.178 89.445 92.641 90.905 81.843 86.402 88.585
Prateći statističke podatke o nezaposlenosti, činila se ohrabrujućom činjenica o značajnom smanjenju broja nezaposlenih u regiji, osobito u 2008. godini. Takoñer, ostavljena je zadrška, odnosno vrijeme za analizu kretanja ukupnog broja nezaposlenih u godinama nakon 2008. Drugim riječima, postavljeno je pitanje je li nezaposlenost bila smanjena vladinim
24 Federalni zavod za zapošljavanje (Sarajevo); Baza podataka ekonomskih indikatora Republike Srpske (IRBRS Banja Luka)
31 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010 administrativnim mjerama u poboljšanju sistema verifikacije stvarno nezaposlenih osoba kod zavoda za zapošljavanje ili je bila smanjena radi povećanog zapošljavanja. Na žalost, a što je dodatno “potpomognuto“ i globalnom recesijom i stalnim prilivom svršenih srednjoškolaca i diplomanata, ispostavilo se da je ukupni broj nezaposlenih u ponovnom i stalnom porastu.
Tabela 4. 4.3. Nezaposlenost – Po kategorijama obrazovanja i spolu
Sve kategorije Visoko i više Srednje Osnovno Godina Ukupno Žene Žene Ukupno Žene Žene Ukupno Žene Žene Ukupno Žene Žene (%) (%) (%) (%) 2003 78.610 32.424 41,25 2004 83.178 34.733 41,76 2005 89.445 38.214 42,72 2006 92.641 40.325 43,53 1.579 853 54,02 55.180 22.990 41,66 35.882 16.482 45,93 2007 90.905 40.628 44,69 1.602 913 56,99 52.522 22.506 42,85 36.781 17.209 46,79 2008 81.672 38.804 47,51 1.613 966 59,89 47.096 21.907 46,52 32.963 15.931 48,33 2009 86.402 40.577 46,96 2.215 1.314 59,32 51.462 23.395 45,46 32.725 15.868 48,49 2010 88.585 41.276 46,59 2.702 1.691 62,58 53.450 23.890 44,70 32.433 15.695 48,39
Kao dodatno znakovit podatak, može se izdvojiti stalni porast procentualnog učešća žena u ukupnoj nezaposlenosti stanovništva regije.
50
48 46,96 47,51
46 46,59
44 44,69 % 43,53
42 42,72 41,76 41,25 40 40,63
38 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Slika 4. 4.1. Procentualno u češ će žena (s prikazanom linijom trenda) u ukupnoj nezaposlenosti regije Centralna BiH) 25
Tabela 4.4.4. Nezaposlenost – Spolna i kvalifikacijska struktura Godina Ukupno Spol Po spolu VSS Viša SSS NSS VKV KV PKV NKV Muški 52.316 791 788 16.697 315 968 37.200 3.267 32.615 2006 92.641 Ženski 40.325 402 451 9.650 270 77 12.993 865 15.617 Muški 50.272 841 761 16.047 281 867 35.327 3.307 33.474 2007 90.905 Ženski 40.633 458 455 9.467 265 86 12.693 896 16.313 Muški 42.868 968 645 14.788 236 704 31.368 2.991 29.972 2008 81.672 Ženski 38.804 557 409 9.180 218 76 12.433 833 15.098
25 Federalni zavod za zapošljavanje Sarajevo; Baza podataka ekonomskih indikatora Republike Srpske
32 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Muški 45.825 1.538 677 16.181 211 737 34.333 3.019 29.706 2009 86.402 Ženski 40.577 910 404 9.760 193 71 13.371 889 14.979 Muški 47.309 1.953 749 17.177 199 801 35.273 2.980 29.453 2010 88.585 Ženski 41.276 1.222 469 10.279 183 76 13.352 873 14.822
Slika 4. 4.2. Procentualno u češ će kvalifikacijskih kategorija u strukturi ukupne nezaposlenosti regije Centralna BiH u 2010. godini
4.5. Usporedni indikator: Zaposlenost Nezaposlenost Iako je krajem 2007. godine ustanovljeno statističko smanjenje stope nezaposlenosti (na 46,62%), već slijedeće godine započeo je trend rasta stope. Dakle, nezaposlenost je i dalje jedan od ključnih regionalnih problema, jer je krajem 2010. godine stopa nezaposlenosti bila 49,36% što znači da je gotovo polovica radne snage u regiji CBiH bilo nezaposleno.
Tabela 4. 5.1. Regija Centralna BiH – Stope zaposlenosti i nezaposlenosti
Godina Stope u odnosu na Radnu snagu Radno sposobnu populaciju Ukupni broj stanovnika Zaposlenosti Nezaposlenosti Zaposlenosti Nezaposlenosti Zaposlenosti Nezaposlenosti 2003 51,56 48,44 21,69 20,38 15,06 14,15 2004 50,91 49,09 22,08 21,29 15,30 14,76 2005 49,20 50,80 22,31 23,03 15,25 15,75 2006 48,29 51,71 22,28 23,85 15,23 16,31 2007 49,83 50,17 23,23 23,39 15,88 15,99 2008 53,38 46,62 24,10 21,05 16,48 14,39 2009 51,33 48,67 23,50 22,28 16,07 15,24 2010 50,64 49,36 23,46 22,86 16,04 15,63
33 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
95.000 93.508 92.641 93.000 90.897 91.000
88.585 89.000
87.000
85.000 83.666
83.000
81.000 81.672
79.000 78.610 77.000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Zaposleni Nezaposleni
Slika 4. 5.1. Regija Centralna BiH: Kretanje broj zaposlenih i broja nezaposlenih po godinama
Slika 4. 5.2. Index: Broj zaposlenih/Broj nezaposlenih po op ćinama regije Centralna BiH za 2010. godinu
34 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
5. INFRASTRUKTURA
5.1. Putna i željeznička infrastruktura Kao što je zaključeno u poglavlju 1.5.1, putna infrastruktura je nezadovoljavajuća, što se dijelom može popraviti intenziviranjem izgradnje koridora Vc koji je jedan od preduvjeta za strateški razvoj regije. Premda dio regije ima željezničku infrastrukturu, ipak je riječ o zastarjeloj željezničkoj mreži koja zahtijeva velika ulaganja u rekonstrukciju. Korištenje željeznice, kao sredstva za prijevoz roba po prihvatljivim cijenama, za sada nije na zadovoljavajućem nivou, kada se poredi sa sve skupljim cestovnim prometom. Modernizacija i intenzivnije korištenje željezničkog prometa bi omogućilo da proizvodi iz regije postanu konkurentniji, kako unutar države, tako i u inozemstvu. Detaljni pregled putne i željezničke mreže obrañen je u poglavlju 1.5.
5.2. Poslovna infrastruktura I pored činjenice da je u regiji CBiH do sada identificirana 61 lokacija za uspostavu potencijalnih poslovnih/industrijskih, poduzetničkih, stambenih i van poreznih zona, još uvijek ne postoji zakon koji regulira ovo pitanje na nivou BiH. Definirane površine regulirane prostornim i urbanističkim planovima ne postoje, dok je proces pretvorbe ovog zemljišta i dalje spor i kompliciran proces. Od iznimne je važnosti donošenje zakona o poslovnim zonama i drugoj poslovnoj infrastrukturi. Rješavanju ove problematike trebalo bi se pristupiti sistemski (na nivou države), kako je to, već, riješeno u susjednim državama (Hrvatska i Srbija). Planski pristup u uspostavi zona predstavlja podršku razvoju regije, te su neke općine/opštine u svojim strategijama razvoja specificirale projekte uspostave poslovnih zona, a postoje i namjenski poticaji na federalnom i kantonalnom nivou. U svome djelovanju regionalne razvojne agencije daju veliki značaj konceptu razvoja industrijskih/poslovnih zona. Razvojne agencije imaju u svojim programima aktivnosti vezane za uspostavljanje i razvoj industrijskih/poslovnih zona u općinama koje pokrivaju. Većina postojećih industrijskih/poslovnih zona u uspostavljena je na lokacijama bivših velikih državnih preduzeća, pa je organiziranje tih zona bio način da se raspoložive nekretnine privedu efikasnijoj namjeni. Zato je vladajući tip industrijske/poslovne zone restrukturirana zona sa nerazvijenom infrastrukturom i ograničenim kapacitetima apsorbcije novih investicija, te je kao takva nisko atraktivna za potencijalne investitore. Prema namjeni, industrijsko/poslovne zone dijele se na: zanatske, industrijske, poduzetničko industrijske, poduzetničko zanatske, uslužne, poljoprivredne, turističke, tehnološke i razvojne. Osnovna podjela industrijskih/poslovnih zona može se vršiti po osnovu vrste ulaganja, odnosno pripremljenosti za ulaganje, i to na smeñe (kreirane od već korištenog zemljišta i objekata u urbanim/industrijskim centrima, s potpuno ili djelomično izgrañenom infrastrukturom) i zelene (zone na potpuno novim lokacijama).
35 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 5.2.1. Broj industrijskih/poslovnih zona u regiji CBiH po op ćinama 26
Op ćina/Opština Ukupno Sme đe Zelene
• Bugojno I Bugojno 2 • Bugojno II • Kasarna Draga Busova ča 2 • Tvornica mediapan plo ča • Mravi ći Doboj Jug 2 • Matuzi ći • Donji Vakuf Donji Vakuf 1 • Batuški Lug Gornji Vakuf/Uskoplje 2 • Kamenica • Bare Kakanj 2 • Vrtilište • Liješnica • Misuri ći • Kosova • Čakalovac • Maglaj - Stadion • Poljice Maglaj 10 • Moševac • Novi Šeher • Liješnica II • Tukovi • Bratstvo • Neobarje (IP) 27 Novi Travnik 3 • Sebeši ć • Industrijski kompleks drvne industrije Tesli ć 4 • Ruževa čka polja • Radno-komunalna • Žarkova ćka polja • Bukva II
• Medakovo • Glinište • Mekiš Tešanj 9 • Mrkoti ć • Šije • Ljeskovac - Rosulje • Ljetni ć • Kraševo • Nova Bila
• Turbe Borac • Polje Travnik 6 • Han Bila • Vitovlje (Vlaši ć) • Mudrike (Vlaši ć) • Tešanjka - Žabljak Usora 2 • Srednja Omanjska • PC-96 • Poslovni sistem Vitezit Vitez 4 • Šanti ća polje • Po čulica - Šljiv čica • Batvice
Zavidovi ći 3 • Majdanska polja • Krivaja (IP) • Zenica 1 • Drivuša Zenica 4 • Nemila • Antena • XP Žep če (IP) • Polja • Donja Golubinja Žep če 5 • Ljeskovica • Begov Han Ukupno 61 52 9
26 Web portal „BestInvest“ http://www.bestinvest.ba/ 27 IP = Industrijsko poslovna
36 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
5.3. Tehničko tehnološke institucije U regiji postoje tri tehničko tehnološke institucije: Metalurški institut "Kemal Kapetanović" (sa svojim organizacijskim jedinicama: Zavod za fizičku metalurgiju, Zavod za metaluršku hemiju, Zavod za zaštitu i ekologiju, Zavod za toplotehniku i mjerenja, Zavod za zavarivanje, Zavod za topljenje i livenje metala, Zavod za plastičnu preradu metala, Zavod za mašinstvo, Zavod za elektrotehniku i automatizaciju, Zavod za rude i gvožñe), u sklopu Univerziteta u Zenici, "Institut za privredni inženjering" Zenica (IPI za istraživanje i eksperimentalni razvoj, planiranje i projektovanje, konsalting i edukaciju) i "Agroinkubator Žepče" (podrška poljoprivrednom razvoju regiji Centralna BiH). Uspostavljen je Centar za izvrsnost u drvopreradi "Drvokvalitet BiH" i smješten je na Mašinskom fakultetu u Zenici koji, radi uvoñenja novih tehnologija u obradi drveta, organizira program praktične nastave za studente Univerziteta u Zenici. Potreba za ustanovama tehničko tehnološkog tipa u regiji je evidentna, što bi doprinijelo bržem i kvalitetnijem razvoju preduzeća koja se naslanjaju na ovaj tip institucija. Radi poboljšanja konkurentnosti bosanskohercegovačkih drvnih proizvoda na domaćem i stranom tržištu kroz dodanu vrijednost proizvoda certificiranjem, kroz implementaciju EU projekta MENTOR (Modern Economy through New Technology Oriented Research) u procesu je uspostave Tehnološki park smješten u industrijskoj zoni (PS Zenica 1), u sklopu kojega je u osnivanju prvi laboratorij za ispitivanje kvalitete i certificiranje namještaja i proizvoda od drveta.
5.4. Vodo snabdijevanje i upravljanje odlaganjem otpada U većini općina regije sistemi vodo snabdijevanja su loše održavani, uglavnom od strane javnih preduzeća koja imaju problema u upravljanju unutar sektora, te je reforma u ovom sektoru od izuzetne važnosti. Odlaganje krutog, industrijskog, medicinskog, kao i otpada životinjskog porijekla, predstavlja ogroman problem za regiju. Teškoće u pronalaženju odgovarajućih lokacija i skupa izgradnja modernih deponija navodi na zaključak kako je nužno raditi na stalnom povećanju iskorištenosti kapaciteta novoizgrañene regionalne deponije Mošćanica, unatoč time prouzročenom povećanju transportnih troškova koje općine imaju. Cjelokupna problematika odlaganja otpada uključuje i strogi nadzor nad implementacijom odgovarajućih zakona (kao što su Zakon o vodama, Zakon o zaštiti okoliša, Zakon o zaštiti zraka, i sl.). U regiji ne postoje postrojenja za preradu otpadnih voda, zbog čega se one neprečišćene slijevaju u okolinu. Broj kanalizacijskih sistema u regiji je nedovoljan. Uglavnom, ima ih u urbanim područjima, dok se u većini ruralnih područja regije kanalizacija direktno ispušta u vodene tokove.
5.5. Telekomunikacijska infrastruktura Regija je dobro pokrivena telekomunikacijskim mrežama različitog tipa: fiksne, mobilne i internetske. Operateri koji vrše telekomunikacijske usluge u regiji su: BH Telecom d.o.o. Sarajevo (mreže: fiksna, BiH Line, BiH Net), HT d.o.o. Mostar (mreže: fiksna i Eronet), Telekom Srpske a.d. Banja Luka (mreže: fiksna i m:tel), IN TEL.NET d.o.o. Kiseljak (internetska mreža) i Telekabel d.o.o. Zenica (kablovska internetska mreža). Kvalitet usluga je zadovoljavajući, ali su cijene usluga visoke u poreñenju sa cijenama usluga sličnih operatera u zemljama Europske unije.
5.6. Mediji Slijedeće medijske institucije imaju sjedišta na području regije CBiH:
37 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 5.6.1. Medijske institucije koje djeluju na podru čju regije 28
Op ćina/Opština Naziv Tip medija RTV BUGOJNO Bugojno 101,0 MHz Radio RTV BUGOJNO Bugojno Televizija Bugojno VRBASKA KABLOVSKA TELEVIZIJA - Televizija - kablovska NETWORK d.o.o. Bugojno Busova ča RADIO BUSOVA ČA Busova ča 101,9 MHz Radio ZOS d.o.o. Matuzi ći 107,0 MHz Radio Doboj Jug KTV E-G-E d.o.o. Matuzi ći Televizija - kablovska NAŠE NOVINE d.o.o. Matuzi ći Novine Donji Vakuf Radio DONJI VAKUF Donji Vakuf 88,0 MHz Radio RADIO KAKANJ d.o.o. Kakanj 87,9 MHz Radio IC NTV Kakanj Televizija Kakanj TELEKABEL d.o.o. Zenica Televizija - kablovska KAKANJSKE NOVINE d.o.o. Kakanj Novine Tiraž: 2.000 RTV MAGLAJ d.o.o. Maglaj 94,0 MHz Radio RTV MAGLAJ d.o.o. Maglaj Televizija Maglaj DIGIT d.o.o. Maglaj Televizija - kablovska DOM KULTURE "EDHEM MULABDI Ć" Maglaj Televizija - kablovska Radio postaja NOVI TRAVNIK 98,3 MHz Radio Novi Travnik CATV MV d.o.o. Novi Travnik Televizija - kablovska STUDIO M Tesli ć 93,0 MHz Radio Tesli ć ELING-KDS d.o.o. Tesli ć Televizija - kablovska RADIO TEŠANJ d.o.o. Tešanj 92,2 MHz Radio Tešanj AMNA NTV Tešanj Televizija AMNA NTV Tešanj Televizija - kablovska TNT Travnik 95,1 MHz; 93,4 MHz; 93,5 MHz Radio Travnik RTV TRAVNIK Travnik Televizija Usora RADIO POSTAJA USORA Usora 98,7 MHz Radio RADIO VITEZ Vitez 91,3 MHz Radio Vitez JASMIN Vitez Televizija RADIO ZAVIDOVI ĆI d.d. Zavidovi ći Radio Zavidovi ći KABLOVSKA TELEVIZIJA d.o.o. Zavidovi ći Televizija - kablovska RADIO Zenica 95,5 MHz; 103,0 MHz; 103,1 Radio MHz; 106,6 MHz RADIO BM d.o.o. Zenica 92,5 MHz; 94,6 MHz; Radio 99,3 MHz; 99,4 MHz; 101,6 MHz; 106,3 MHz RADIO Q d.o.o. Zenica 105.2 MHz Radio Zenica RADIO ZENIT d.o.o. Zenica 100,7 MHz Radio RTV ZENICA Zenica Televizija NAŠA RIJE Č d.o.o. Zenica Novine Tiraž: 3.000 SUPERINFO d.o.o. Zenica Novine Tiraž: 20.000
28 MEP Baza podataka.
38 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
RTV VAROŠ Žep če Televizija RADIO POSTAJA Žep če 95,9 MHz Radio Žep če DOM KULTURE Žep če Televizija - kablovska MARI Ć-ŽEP ČE d.o.o. Donje Ravne Televizija - kablovska RADIO ŽEP ČE Žep če 88,2 MHz Radio
5.7. Edukacijska infrastruktura u regiji Obrazovanje u regiji i BiH i dalje je neusklañeno sa potrebama tržišta, pa BiH i dalje zaostaje po pitanju standarda obrazovanja ne samo za zemljama EU, nego i zemljama u okruženju.
5.7.1. Visoko obrazovanje Tri univerziteta/sveučilišta imaju sjedište u regiji CBiH: Univerzitet u Zenici, Univerzitet "Travnik" u Travniku i Univerzitet "Vitez" u Travniku, sa ukupno 17 fakulteta.
Tabela 5.7.1. 1. Fakulteti regije Centralna BiH (2010. godina)
U sklopu univerziteta Sjedište Fakulteti (odsjeci i smjerovi) Web (sveu čilišta) Zenica Mašinski fakultet www.mf.unze.ba Zenica • Odsjek za inženjerski dizajn proizvoda • Odsjek za menadžment proizvodnim tehnologijama • Odsjek za inženjersku ekologiju • Odsjek za održavanje (Održavanje u rudarstvu, Održavanje u metalurgiji, Održavanje u energetici, Održavanje motorih vozila i gra đevinskih mašina) Zenica Fakultet za metalurgiju i materijale www.famm.unze.ba Zenica • Odsjek za metalurgiju (Crna metalurgija, Metalurgija neželjeznih metala, Ljevarstvo, Plasti čna prerada) • Odsjek za metalne materijale • Odsjek za nemetalne materijale • Odsjek za kemiju Zenica Pedagoški fakultet www.pf.unze.ba Zenica • Odsjek za razrednu nastavu • Odsjek za engleski jezik i književnost • Odsjek za njema čki jezik i književnost • Odsjek za turski jezik i književnost • Odsjek za matematiku i informatiku Zenica Ekonomski fakultet www.ef.unze.ba Zenica • Odsjek za menadžment preduze ća • Odsjek za ra čunovodstveni i revizijski menadžment
Zenica Pravni fakultet www.prf.unze.ba Zenica
39 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Zenica Zdravstveni fakultet www.zf.unze.ba Zenica • Smjer: internisti čki • Smjer: hirurški • Smjer: porodi čna medicina • Smjer: menadžment Zenica Politehni čki fakultet www.ptf.unze.ba Zenica • Odsjek: Gra đevinarstvo Zenica Islamski pedagoški fakultet www.ipf.unze.ba Zenica • Odsjek za islamsku vjeronauku • Odsjek za socijalnu pedagogiju • Odsjek za predškolski odgoj i obrazovanje
Travnik Fakultet za menadžment i poslovnu http://www.fmpe.ba “Travnik“ u Travniku ekonomiju
Travnik Pravni fakultet http://www.pfk.ba “Travnik“ u Travniku
Travnik Edukacijski fakultet http://eft.ba “Travnik“ u Travniku • Kineziologija , op ći smjer (sport) • Pedagogija i psihologija • Razredna nastava • Predškolski odgoj • B/H/S jezik i književnost • Matematika i informatika • Razredna nastava i b/h/s jezik i književnost • Sportski menadžment • Specijalne namjene (vojska, policija i zaštitari) • Sport (trenerska) Travnik Fakultet za tehni čke studije http://fts.ba “Travnik“ u Travniku • Grafi čko inžinjerstvo i dizajn • Arhitektura • Gra đevina • Inžinjerska informatika
Travnik Farmaceutsko - zdravstveni fakultet http://www.fzf.ba “Travnik“ u Travniku • Farmacija • Radiologija • Sestrinstvo • Stomatologija
Travnik Fakultet poslovne ekonomije http://fpe.unvi.edu.ba “Vitez“ u Travniku • Poduzetni čki menadžment • Menadžment financija, bankarstva i osiguranja • Menadžment javnog sektora i uprave • Marketing menadžment i trgovina • Menadžment turizma i ugostiteljstva • Menadžment ra čunovodstva i revizije • Agromenadžmet
Travnik Fakultet poslovne informatike http://fpi.unvi.edu.ba “Vitez“ u Travniku • Poslovna informatika • Nastavni čka informatika • Informacijske tehnologije
40 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Travnik Fakultet pravnih nauka http://fpn.unvi.edu.ba “Vitez“ u Travniku • Op će pravo • Poslovno pravo
Travnik Fakultet zdravstvene njege http://fznj.unvi.edu.ba “Vitez“ u Travniku
Vitez Ekonomski fakultet http://ef.sve-mo.ba Mostar
Na tržištu radne snage, meñutim, i dalje se osjeća deficitarnost odreñenih profila visoko obrazovanih kadrova (tehnički, medicinski, i sl.).
5.7.2. Osnovno i srednje obrazovanje U regiji djeluje ukupno 324 škole za osnovno i srednje obrazovanje u koje je početkom 2010/2011. godine upisano ukupno 80.660 učenika.
Tabela 5.7.2. 1. Osnovno i srednje obrazovanje u regiji Centralna BiH Sumarni pregled po četkom školske godine 2010/2011
Broj Osnovne Srednje Ukupno Škola 275 49 324 Odjeljenja 2.520 954 3.474 Učenika 56.562 24.098 80.660 Nastavnika 3.806 1.914 5.720 Učenika na 1.000 stanovnika 100 43 143
Tabela 5.7. 2.2 . Osnovno obrazovanje po op ćinama regije - Po četak 2010/2011 godine
Op ćina /Opština Stanovnika Škola Odjeljenja Učenika Nastavnika Uč.na 1.000 stanovnika
Bugojno 37.209 15 147 3.359 223 90 Busova ča 16.068 11 82 1.861 111 116 Doboj Jug 4.529 2 21 454 34 100 Donji Vakuf 13.992 7 73 1.775 119 127 Gornji Vakuf-Uskoplje 19.112 14 99 2.175 144 114 Kakanj 43.300 27 192 4.248 317 98 Maglaj 23.381 15 118 2.492 165 107 Novi Travnik 24.884 8 105 2.535 169 102 Tesli ć 52.887 33 216 3.878 319 73 Tešanj 48.266 20 224 5.205 344 108 Travnik 54.878 24 245 5.894 370 107 Usora 6.938 5 26 559 41 81 Vitez 25.109 12 131 3.065 187 122 Zavidovi ći 37.983 19 179 4.073 282 107 Zenica 127.103 44 502 11.746 746 92 Žep če 31.056 19 160 3.243 235 104
41 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tabela 5.7.2.3. Srednje obrazovanje po op ćinama regije - Po četak 2010/2011 godine
Op ćina/Opština Stanovnika Škola Odjeljenja Učenika Nastavnika Uč.na 1.000 stanovnika
Bugojno 37.209 4 72 1.855 112 50 Busova ča 16.068 2 32 684 56 43 Doboj Jug 4.529 0 0 0 0 0 Donji Vakuf 13.992 1 16 408 31 29 Gornji Vakuf-Uskoplje 19.112 2 29 733 66 38 Kakanj 43.300 3 60 1.602 137 37 Maglaj 23.381 3 39 997 73 43 Novi Travnik 24.884 3 55 1.198 87 48 Tesli ć 52.887 2 66 1.588 108 30 Tešanj 48.266 3 84 2.373 213 49 Travnik 54.878 6 114 3.002 224 55 Usora 6.938 1 14 311 38 45 Vitez 25.109 2 37 960 59 38 Zavidovi ći 37.983 3 60 1.547 130 41 Zenica 127.103 11 212 5.304 442 42 Žep če 31.056 3 64 1.536 138 49
5.8. Zdravstvene ustanove U regiji postoje zdravstvene ustanove slijedećeg tipa: bolnice, poliklinike, klinike, lječilišta i ambulante. Regija ima nerazvijenu infrastrukturu u zdravstvenom sektoru. Na kantonalnom nivou djeluju dvije bolnice: u Zenici i Travniku, dok općine uglavnom raspolažu domovima zdravlja i ambulantama. Po broju pacijenata na jednu bolničku postelju, općine iz federalnog dijela regije Centralna BiH zaostaju u odnosu na broj pacijenata po bolesničkoj postelji koji vrijedi za nivo Federacije BiH. Sukladno podacima iz slijedeće tabele, slično je i pri usporedbi broja stanovnika po jednom liječniku i broja stanovnika po jednom stomatologu.
Tabela 5.8.1. Zdravstvo 29 Op ćina/Opština Stanovnika Lije čnika Stomatologa Bolni čkiih Stanovnika po u 2010. postelja lije čniku stomatologu boln. postelji Bugojno 37.209 30 5 80 1.240 7.442 465 Busova ča 16.068 6 2 0 2.678 8.034 DobojJug 4.529 5 1 0 906 4.529 DonjiVakuf 13.992 8 2 0 1.749 6.996 Gornji Vakuf-Uskoplje 19.112 10 3 0 1.911 6.371 Kakanj 43.300 27 7 0 1.604 6.186 Maglaj 23.381 14 2 0 1.670 11.691 Novi Travnik 24.884 13 3 0 1.914 8.295 Tesli ć 52.887 22 4 0 2.404 13.222 Tešanj 48.266 60 5 215 804 9.653 224 Travnik 54.878 139 11 609 395 4.989 90 Usora 6.938 3 1 0 2.313 6.938 Vitez 25.109 13 3 0 1.931 8.370
29 Federalni Zavod za programiranje razvoja na temelju podataka Federalnog Zavoda za statistiku (za općine iz FBiH, 2010. godina), Institut za javno zdravstvo RS: Zdravstveno stanje stanovništva u 2009. godini (za Opštinu Teslić)
42 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Zavidovi ći 37.983 24 4 0 1.583 9.496 Zenica 127.103 350 23 838 363 5.526 152 Žep če 31.056 18 2 9 1.725 15.528 3.451 Regija Centralna BiH 566.695 742 78 1.751 764 7.265 324
Federacija BiH 2.337.660 4.117 476 8.198 568 4.911 285 Republika Srpska 1 435 179 2.374 189 4.386 605 7.594 327
Tabela 5.8. 2. Bolnice i lje čilišta po tipu i specijalizaciji 30
Op ćina/Opština Tip Specijalizacija Naziv Bugojno Bolnica Op ća Op ća bolnica Bugojno Kakanj Bolnica Op ća Dom zdravlja sa poliklinikom Tesli ć Lje čilište Fizijatrija ZTC "Banja Vru ćica" Tešanj Bolnica Op ća Bolnica Tešanj Travnik Bolnica Op ća Bolnica za plu ćne bolesti Travnik Bolnica Op ća Kantonalna bolnica Travnik Travnik Bolnica Op ća Hrvatska bolnica "Dr. Fra Mato Nikoli ć" Zenica Bolnica Op ća Kantonalna bolnica Zenica
Slika 5.8.1. Banja "Vru ćica" Tesli ć
Kvalitet zdravstvenih usluga nije na zadovoljavajućem nivou zbog ograničenosti budžeta, te niskog standarda stanovništva koje nije u mogućnosti plaćati relativno skupo liječenje u privatnim zdravstvenim ustanovama kojih ima sve više, ali su izvan sistema zdravstvene zaštite grañana.
5.9. Sport i rekreacija Na području regije koristi se najmanje 47 sportskih objekata različitog tipa i namjene: stadioni, sportske dvorane, bazeni zatvorenog i otvorenog tipa, kuglane, teniski tereni, skijališta, i sl.
30 MEP Baza podataka
43 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
U većim gradovima regije sportski objekti su organizirani u okviru sportskih centara, formiranih uglavnom sukladno tipu aktivnosti (dvoranski sportovi ili zimski sportovi). Kao podrška razvoju profitabilnog zimskog sportsko rekreativnog turizma, ubrzan je razvoj centara zimskih sportova (Babanovac, Tajan, Zabrñe, Lisac, Smetovi, Vranica i Ponijeri). Nedostatak finansijskih sredstava najveća je prepreka unapreñenju ovog sektora.
5.10. Nevladine organizacije Na području regije djeluje najmanje 565 nevladinih organizacija različitog tipa.
Tabela 5.10.1. Nevladine organizacije po tipu 31
Op ćina/Opština unarodna đ Fondacija Humanitarna organizacija Me organizacija Savez Udruženje Ostalo Ukupno Bugojno 2 1 4 56 1 64 Busova ča 1 1 1 20 23 Doboj Jug 2 18 20 Donji Vakuf 1 1 2 24 28 Gornji Vakuf-Uskoplje 1 29 30 Kakanj 46 46 Maglaj 1 2 1 39 43 Novi Travnik 9 9 Tesli ć 1 1 1 21 24 Tešanj 16 16 Travnik 1 2 1 1 45 50 Usora 16 16 Vitez 59 59 Zavidovi ći 2 4 41 47 Zenica 5 2 11 48 66 Žep če 2 20 2 24 Ukupno 2 16 10 27 507 3 565
Nevladine organizacije regije Centralna BiH imaju različite misije i fokusirane su na odreñene ciljne grupe (mladi, žene, osobe sa posebnim potrebama, i sl.), na različitim poljima djelovanja: obrazovanje, kultura, sport, ljudska prava, poduzetništvo, ravnopravnost spolova, i sl.
31 MEP Baza podataka
44 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
6. EKONOMIJA REGIJE Regija CBiH nije zvanična administrativna državna jedinica, te se, kao takva, suočava sa situacijom koja onemogćava prikupljanje statističkih podataka potrebnih za analizu, odnosno konsolidaciju općinskih podataka u regionalni oblik. Taj problem bi trebao biti premošten intenzivnijim održavanjem i ažuriranjem MEP Baze podataka, kao skupom socio ekonomskih indikatora – osnove za analitički pristup prikupljanju i sistematskom korištenju podataka. Podaci koji su bili dostupni za obradu odnose se na indikatore o bruto domaćem proizvodu (po stanovniku), zaposlenosti/nezaposlenosti (obrañeno u poglavlju 4. Ljudski resursi i tržište rada), vanjskotrgovinskoj razmjeni i finansijskim institucijama, te mogu poslužiti za ocjenu stanja o ekonomiji regije.
6.1. Bruto domaći proizvod po stanovniku Bruto domaći proizvod (BDP) je za nivo općine 32 najvažniji ekonomski pokazatelj. Meñutim, Federalni zavod za statistiku još je 2004. godine prestao objavljivati podatke po općinama za ovaj indikator. Isto vrijedi i za podatke o broju i poslovanju poslovnih subjekata. Imajući u vidu gore izrečeno, a cijeneći potrebu za pružanjem barem orijentacijske slike vrijednosti i pozicije koje općine imaju u meñusobnim ili širim relacijama, izračunat je bruto društveni proizvod za općinski i regionalni nivo po uproštenoj metodi, na temelju jedino raspoloživih podataka. Statistički zavodi FBiH i RS izračunavaju BDP za entitetski nivo u relacijama sa podacima o proizvodnji, meñufaznoj potrošnji, dodanoj vrijednosti (bazne cijene) i porezima na proizvode i subvencijama. BDP po stanovniku (GDP per capita), izračunat za entitetski nivo na temelju gore navedenih podataka, još uvijek je neprecizan zbog nedostupnosti valjanih podataka o broju stanovnika, koji je nakon 1991. godine stalno utemeljen na procjenama. Dakle, jedini raspoloživi i verificirani podaci za općinski nivo su podaci o (procijenjenom) broju stanovnika, te podaci o broju zaposlenih i njihovim neto plaćama. Za potrebe ovako pojednostavljene metodologije izračuna BDP po stanovniku, odabrana je vrijednost koja se dobije množenjem broja zaposlenih i broja stanovnika entiteta (Federacije i RS). Ta vrijednost učestvuje u odreñenom procentu ukupne vrijednosti bruto domaćeg proizvoda entiteta.
Tabela 6.1. 1. BDP po stanovniku – Usporedba sa razli čitim administrativnim nivoima
BDP po stanovniku [KM] Jedinica 2006 2007 2008 2009 2010 Regija Centralna BiH 3.648,59 3.858,02 4.457,98 4.534,12 4.544,90 Federacija BiH 33 5.224,20 5.644,00 6.480,00 6.516,00 6.582,00 Republika Srpska 34 4.532,58 5.106,01 5.905,69 5.729,58 5.796,76 ZE-DO Kanton 35 - 4.645,00 5.342,00 5.754,00 5.460,00 SBK/KSB 36 - 3.896,00 4.483,00 4.579,00 4.593,00
32 Zbog metodoloških postavki datih u SNA/93 i uvoñenja korektivnih stavki pri obračunu Bruto domaćeg proizvoda (usluge finansijskog posredovanja indirektno mjerene – FISIM i neto indirektnih poreza), nije moguće izvršiti obračun GDP i GDP per capita na nivou općina i kantona (Federalni zavod za statistiku Sarajevo, 16.10.2007.) 33 Federalni Zavod za programiranje razvoja 34 Investiciono razvojna banka RS 35 Federalni Zavod za programiranje razvoja 36 Federalni Zavod za programiranje razvoja
45 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Bruto doma ći proizvod u KM 7.000
6.480 6.582 6.500
6.000 5.797 5.906 5.500 5.224
5.000 4.533 4.458 4.545 4.500
4.000 3.649
3.500
3.000
2.500 2006 2007 2008 2009 2010
CBiH FBiH RS
Slika 6.1.1. BDP regije Centralna BiH po godinama 37
Po takvoj metodologiji izračunata je orijentacijska vrijednost BDP po stanovniku općina regije. Tabela 6. 1.2. Bruto doma ći pr oizvod po stanovniku za op ćine regije 38
BDP po stanovniku [KM] Op ćina/Opština 2006 2007 2008 2009 2010 Bugojno 2.333,74 2.565,67 2.966,92 3.205,81 3.516,77 Busova ča 2.498,94 2.498,15 2.998,46 3.048,25 3.159,65 Doboj Jug 3.684,82 4.457,32 5.106,37 5.208,13 5.330,95 Donji Vakuf 2.587,79 3.120,66 3.708,77 3.577,74 3.468,31 Gornji Vakuf-Uskoplje 3.187,97 2.758,20 3.294,82 3.754,08 4.213,01 Kakanj 4.728,70 5.399,33 6.349,75 6.470,62 7.578,83 Maglaj 2.534,17 3.292,76 3.617,46 3.494,54 3.583,30 Novi Travnik 3.157,64 2.529,10 3.059,89 3.026,50 3.782,61 Tesli ć 2.492,65 2.890,35 3.048,64 3.007,57 3.078,03 Tešanj 3.343,79 3.965,49 4.611,16 4.451,96 4.223,67 Travnik 4.864,92 4.859,55 5.758,46 5.887,28 5.737,34 Usora 4.045,38 4.413,18 5.047,55 4.910,75 3.703,26 Vitez 4.405,69 4.368,07 5.325,16 5.042,89 4.949,13 Zavidovi ći 3.261,38 3.096,31 3.307,55 3.420,06 3.025,60 Zenica 5.265,51 5.608,98 6.689,26 6.780,52 6.193,76 Žep če 2.067,53 2.349,34 2.706,81 2.663,15 2.911,13 Regija Centralna BiH 3.648,59 3.858,02 4.457,98 4.534,12 4.544,90
6.2. Uvoz i izvoz Uvidom u stanje vanjskotrgovinske razmjene, odnosno u podatke o uvozu i izvozu, uočljiva je nedovoljna pokrivenost uvoza izvozom (trgovinski deficit), što je (recimo) mogući rezultat velikog
37 Na temelju podataka Federalnog zavoda za programiranje i Investiciono razvojne banke RS 38 Centralna banka BiH; Federalni zavod za statistiku; Investiciono razvojna banka RS
46 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010 učešća nerazvojnih sektora (trgovina) u razmjeni i smanjenje obima ukupne razmjene, što je posljedica globalne recesije.
Tabela 6. 2. 1. Regija Centralna BiH - Uvoz i izvoz po godinama 39
Uvoz i izvoz po godinama ( u 000 KM ) Godina Uvoz Izvoz Saldo Uvoz+Izvoz Pokrivenost uvoza izvozom (%) 2006 437.477 151.181 -286.296 588.658 34,56 2007 1.596.916 952.041 -644.875 2.548.957 59,62 2008 1.969.803 1.078.558 -891.245 3.048.361 54,75 2009 1.402.554 1.059.758 -342.796 2.462.312 75,56 2010 1.450.366 1.124.392 -325.974 2.574.758 77,52
Tabela 6. 2.2 . Regija Centralna BiH - Uvoz i izvoz po stanovniku regije
Uvoz i izvoz po stanovniku ( u KM ) Godina Stanovnika Uvoz Izvoz Uvoz+Izvoz 2006 568.113 770 266 1.036 2007 568.484 2.809 1.675 4.484 2008 567.506 3.471 1.901 5.372 2009 567.115 2.473 1.869 4.342 2010 566.695 2.559 1.984 4.543
6.3. Sektori privrede Regija raspolaže prirodnim i ljudskim resursima za povoljan ekonomski razvoj (šume, minerali i rudna bogatstva, vode, obradivo zemljište, i sl.). Detaljni podaci o prirodnim bogatstvima regije obrañeni su u prethodnim poglavljima. Meñutim, stepen iskorištenja tih resursa, iz različitih razloga, nije na zadovoljavajućem nivou. To otvara mogućnosti za domaća i inozemna ulaganja u odreñene grane privrede. Imajući na umu nedovoljnu iskorištenost obradivog zemljišta, poljoprivreda je jedan od sektora koji nudi razvojnu mogućnost, jer su klimatski uslovi povoljni, a zemljišni potencijali značajni. Rudarstvo i elektroprivreda i dalje predstavljaju resurse za strateške predispozicije razvoja u budućnosti.
Slika 6.3.1. Tradicija u obradi drveta i metala Tradicionalno, razvoj regije (sadašnje područje regije CBiH) bio je temeljen uglavnom na sektorima rudarstva, metalurgije, metaloprerade i drvoprerade. Navedeni sektori bi i dalje trebali biti osnova strateškog razvoja, uz nužnu potrebu profiliranja preduzeća u prerañivačkoj
39 Centralna banka BiH; Federalni zavod za statistiku; Investiciono razvojna banka RS
47 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010 industriji u preduzeća koja obuhvataju cjelokupan proizvodno prerañivački ciklus do finalnog proizvoda, umjesto zadržavanja do nivoa poluproizvoda bez dodane vrijednosti. Za poduzetnike je prereñivačka industrija još uvijek neatraktivna, uglavnom zbog poslovnog okruženja koje je u odnosu na susjedne zemlje nekonkurentno. Jedan od glavnih faktora je manjak ljudskih potencijala odreñenih profila zanimanja (koji bi doprinijeli stvaranju dodane vrijednosti), kao i zakonska regulativa koja je, u sadašnjem obliku, nepovoljna u odnosu na susjede. Zbog toga se poduzetnicima sektor trgovine čini daleko sigurnijim, privlačnijim i manje rizičnim za poslovanje nego proizvodni sektor koji zahtijeva veću alokaciju znanja i resursa. Trgovina je i dalje u porastu, meñutim, aktivnosti u ovom sektoru su koncentrirane na uvoz, što utječe na istovremeni rast trgovinskog deficita. Poslijeratni period karakterizira više ili manje uspješna privatizacija velikih, te nastanak velikog broja mikro, malih i srednjih preduzeća (prema kriterijima EU: preduzeća do 10, 50 ili 250 zaposlenih, respektivno). Meñutim, globalna tržišna situacija zahtijeva visoku produktivnost, inovativnost, tehnološku modernizaciju i fleksibilnost ovih sektora da bi se dostigla konkurentnost na globalnoj razini.
6.4. Mala i srednja preduzeća O malim i srednjim preduzećima obično se govori kao o okosnici zdrave privrede, odnosno kao o najvažnijim subjektima koji kreiraju nova radna mjesta i podstiču privredni rast. Sukladno, potrebe malih i srednjih preduzeća trebale bi biti u fokusu moderne privredne politike, a najkraće vrijeme uspostavljanja i održavanja kvalitetnog poslovnog okruženja (osobito finansijski i pravni aspekt) morao bi biti najviši prioritet. Statistički podaci o preduzećima ne vode se na nivou općine. Tako je teško konsolidirati podatke o stvarnom broju i vrsti pravnih subjekata, kako za regionalni, tako i za druge, službeno ustanovljene statističke nivoe. Za regionalni nivo, problem je trebao biti ublažen uvoñenjem indikatora "Poslovni subjekti" kao modula u MEP Bazi podataka. Tu su se, očekivano, pojavile poteškoće koje općinski MEP administratori imaju u prikupljanju podataka na terenu, pa uspješnost prikupljanja podataka ovisi o načinu i razini organiziranosti Općine/Opštine, odnosno njezinih nadležnih odjeljenja. Kao ilustracija za gore navedeno, mogu poslužiti rezultati istraživanja pod nazivom "MSP Sektor 2008. – Procjena stanja i prepreke sa kojima se suočava lokalni sektor malih i srednjih preduzeća u Zeničko dobojskom kantonu". Istraživanje je obavljeno za BSC Zenica 40 . Treći dio objavljene publikacije naslovljen je sa "Pregled prepreka za MSP". Bilansi stanja i uspjeha preduzeća, podaci koje su pravna lica zakonski obavezna dostavljati entitetskim djelatnim agencijama (AFIP u Federaciji BiH i APIF u Republici Srpskoj), ne vraćaju se, nakon obrade, u konsolidiranom obliku na općinski nivo. Podaci su za općine dostupni na godišnjem nivou, ali nisu besplatni. Posljedično, općine nemaju ustanovljen sistem kupovine izvještaja o obuhvatu podataka (za vlastitite poslovne subjekte) od navedenih agencija. Sukladno dostupnim podacima za 2009. godinu 41 , u regiji Centralna BiH djelovalo je ukupno 4.015 pravnih lica.
Tabela 6.4.1. Pravna lica po obliku organizacije Oblik organizacije Broj 12 - Javne ustanove 56 20 – Ustanove 48 41 - Javna preduze ća 29 50 - Privredne komore 2 51 – Dioni čarska/akcionarska društva 124
40 Business Start Up Centre (BSC Zenica): http://bh.bsczenica.org 41 AFIP Sarajevo; APIF Banja Luka
48 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
52 - Društva sa ograni čenom odgovornoš ću 3.012 55 - Samostalni poduzetnici – obrtnici 3 64 - Strukovne asocijacije 7 70 – Zadruge 29 71 - Tijela zakonodavne i izvršne vlasti 1 73 - Mjesne zajednice 2 76 - Upravne ustanove 1 81 - Politi čke organizacije 29 82 - Humanitarne organizacije 34 83 - Udruženja gra đana 442 85 - Sportska udruženja 166 86 - Fondacije, zaklade 7 88 - Predstavništva stranih osoba 2 90 - Ostala udruženja 18 94 - Mikrokreditne organizacije 3 Ukupno 4.015
Prema broju zaposlenih u 2009. godini, ogromna većina preduzeća iz prethodne tabele spada u grupe mikro, malih i srednjih preduzeća. Velikih preduzeća, odnosno onih sa najmanje 251 zaposlenih, bilo je 31, od čega su 4 javne ustanove i 27 dioničarskih/akcionarskih društava i društava sa ograničenom odgovornošću. Prema sektoru privrede, najveći procent pripada pravnim licima iz sektora trgovine (1.206 pravnih lica ili 30,04%), zatim prerañivačke industrije (776 ili 19,33%) i sektora O “Ostale javne, društvene, socijalne i lične uslužne djelatnosti“ (716 ili 17,83%).
Slika 6.4.1. Pravna lica regije Centralna BiH po sektorima privrede za 2009. godinu Unutar sekcije (modula) "Poslovni subjekti" MEP Baze podataka 42 , ukupno je na lokacijama 16 općina regije uneseno 1.826 poslovna subjekta (pravna lica i obrti). Posmatrano po privrednim
42 Decembar 2011. godine
49 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010 sektorima, najviše subjekata je iz sektora G – Trgovina (ukupno 786 ili 43,04%), zatim iz sektora D – Prerañivačka industrija (332 ili 18,18%), H – Ugostiteljstvo (136 ili 7,45%), A – Poljoprivreda, lov i šumarstvo (113 ili 6,19%), itd.
6.5. Finansijske institucije Regija je dobro pokrivena mrežom finansijskih institucija koja je sačinjena od bankovne i mreže mikrokreditnih organizacija/fondacija. U periodu od prethodnog ažuriranja SEA, slijedeće banke su nakon izvršene reorganizacije prestale raditi pod starim nazivom: • ABS BANKA d.d. Sarajevo Od 10. jula 2009. godine posluje pod nazivom “SPARKASSE d.d. BiH“ • HVB CENTRAL PROFIT BANKA Sarajevo Pripojena “UniCredit Bank d.d. Mostar“ • NOVA BANJALUČKA BANKA a.d. Banja Luka Od 01. juna 2008. godine posluje pod nazivom “UniCredit Bank Banja Luka“ • PAVLOVIĆ INTERNATIONAL BANKA a.d. Bijeljina Posluje pod nazivom “Pavlovic International Bank a.d. Slobomir, Bijeljina“ • UNICREDIT ZAGREBAČKA BANKA d.d. Sarajevo Pripojena “UniCredit Bank d.d. Mostar“
U regiji djeluje ukupno 22 banke (od kojih jedna ima sjedište u regiji) sa 30 podružnica filijala, 55 poslovnica agencija, 17 ispostava ekspozitura i 8 bankovnih šaltera, što čini ukupno 111 operativnih poslovnih jedinica koje pružaju ovu vrstu usluga.
Tabela 6.5.1. Banke u regiji 43
Naziv banke Sjedište Podružnica- Filijala Poslovnica- Agencija Ispostava- Ekspozitura Bankovni šalter Ukupno SPARKASSE d.d. BiH 1 8 9 http://www.sparkasse.ba BBI BOSNA BANK INTERNATIONAL d.d. Sarajevo 3 3 http://bbibanka.com.ba BOBAR BANKA a.d. Bijeljina 1 1 2 http://www.bobarbanka.com MOJA BANKA d.d. Sarajevo 1 1 1 3 www.moja-banka.ba UNICREDIT BANK d.d. Mostar 17 17 www.unicreditbank.ba HYPO ALPE -ADRIA -BANK a.d. Banja Luka 1 1 http://www.hypo-alpe-adria.rs.ba HYPO -ALPE -ADRIA -LEASING d.o.o. Sarajevo 1 1 http://www.hypo-alpe-adria.rs.ba HYPO ALPE -ADRIA -BANK d.d. Mostar 1 8 1 10 http://www.hypo-alpe-adria.ba INTESA SANPAOLO BANKA d.d. BiH 1 9 10 http://www.intesasanpaolobanka.ba
43 MEP Baza podataka
50 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
INVESTICIONO KOMERCIJALNA BANKA d.d. Zenica 1 1 5 7 http://ikbze.com.ba NLB RAZVOJNA BAN KA a.d. Banja Luka 1 1 http://www.razvojnabanka.com NLB TUZLANSKA BANKA d.d. Tuzla 2 2 4 http://www.nlbtuzlanskabanka.ba NOVA BANKA a.d. Banja Luka 1 1 http://www.novabanka.com UNICREDIT BANK Banja Luka 1 1 http://www.unicreditbank-bl.ba PAVLOVI Ć INTERNATIONAL BANK Slobomir 1 1 http://www.pavlovic-banka.com PRIVREDNA BANKA SARAJEVO d.d. Sarajevo 3 3 6 http://www.pbs.ba PROCREDIT BANK d.d. Sarajevo 3 3 http://www.procreditbank.ba RAIFFEISEN BANK d.d. Bosna i Hercegovina 6 7 1 14 http://www.raiffeisenbank.ba TURKISH ZIRAAT BANK BOSNIA 2 2 http://www.ziraatbosnia.com UNION BAN KA d.d. Sarajevo 2 2 4 http://www.unionbank.ba VAKUFSKA BANKA d.d. Sarajevo 2 2 1 2 7 http://vakuba.ba/ VOLKSBANK BH d.d. Sarajevo 2 2 4 http://www.volksbank.ba Regija Centralna BiH 1 30 55 17 8 111
Pored banaka, u regiji posluje i 13 mikrokreditnih organizacija ili fondacija, sa slijedećom mrežom od 68 poslovnih jedinica:
Tabela 6. 5.2. Mreža mikrokreditnih organizacija/fondacija 44
Naziv Sjedište Podružnica - Poslovnica/ Ured Ukupno Filijala agencija
Mikrokreditna organizacija Bugojno, Maglaj, Tesli ć, EKI Sarajevo Tešanj (Jelah), Travnik, 7 www.mkoeki.com Vitez, Zenica Mikrokreditna organizacija Zenica Bugojno, Kakanj, Travnik LIDER Sarajevo 6 http://www.lider.ba Zavidovi ći Maglaj Zenica Maglaj, Usora Mikrokreditna organizacija Busova ča, Bugojno, Donji LOK Sarajevo Vakuf, Gornji Vakuf- 10 Travnik http://www.lok.ba Uskoplje Novi Travnik, Vitez
44 MEP Baza podataka
51 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Mikrokreditna organizacija Maglaj, Tesli ć, Zavidovi ći, MI-BOSPO Tuzla 4 Žep če http://www.mi-bospo.org Mikrokreditna fonda cija Kakanj, MIKRA Sarajevo Travnik, Maglaj 5 http://www.mikra.ba Zenica, Tešanj Mikrokreditna organizacija Bugojno, Kakanj, Maglaj, MIKROFIN Banja Luka Tesli ć, Tešanj, Travnik, 7 www.mikrofin.com Zenica Jelah Maglaj, Tesli ć, Zavidovi ći Mikrokreditna organizacija PARTNER Tuzla Bugojno Travnik 8 http://www.partner.ba Zenica Kakanj Bugojno, Busova ča, Mikrokreditna organizacija Tešanj (Jelah), Kakanj, PRIZMA Sarajevo Zenica Novi Travnik, Travnik, 10 http://www.prizma.ba Vitez, Zavidovi ći, Zenica – Centar Mikrokreditna organizacija SINERGIJA PLUS Banja Luka Tesli ć 1 http://www.mkdsinergijaplus.org Bugojno, Doboj Jug Mikrokreditna fondacija (Matuzi ći), Maglaj, Tešanj SUNRISE Sarajevo 7 (Jelah), Vitez, Zenica, http://www.microsunrise.ba Žep če Mikrokreditna fondacija Prva islamska Sarajevo Travnik 1 www.mfi.ba Mikrokreditna organizacija Zenica 1 SANI Zenica Mikrokreditna organizacija ŽENE ZA ŽENE Zenica 1 INTERNATIONAL Sarajevo www.zenezazene.ba Regija Centralna BiH 1 5 8 54 68
Može se zaključiti da u regiji postoji više nego zadovoljavajuća infrastruktura finansijskih institucija koja stoji na raspolaganju sa svojih ukupno 179 poslovnih jedinica, kako za fizička (u 2010. godini jedna poslovna jedinica opsluživala je prosječno 3.166 stanovnika regije), tako i za pravna lica.
52 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Zaključci o Nezaposlenost i dalje ostaje jedan od ključnih problema za općine regije. Ulaganjem u strateške privredne sektore, te educiranjem kadrova sukladno potrebama privrede – problem nezaposlenosti bi se u dogledno vrijeme ublažio, odnosno približio nivou nezaposlenosti u zemljama EU. o Razvoj i promocija poduzetništva ostaje jedna od mogućnosti kako bi se smanjio broj nezaposlenih, no razvoj MSP će umnogome zavisiti od spremnosti lokalnih zajednica da promoviraju i poboljšaju poslovno okruženje za domaće i strane investitore. o Nužno je unaprijediti promociju privrednih potencijala regije, kako bi se malim i srednjim preduzećima omogućilo uspostavljanje poslovne saradnje sa inozemnim partnerima, te tako povećao izvoz, što bi, opet, imalo direktan utjecaj na razvoj regije. Kao rezultat povećanog protoka novca kroz regiju, stvorile bi se mogućnosti za nova investiranja, daljnje unaprijeñenje privrede, tako i standarda stanovništva regije. o Izgradnja poslovnih poduzetničkih zona i inkubatora za razvoj novih firmi, takoñer bi trebala doprinijeti stvaranju povoljnijih uvjeta za razvoj privrede. o Izgradnja poslovno razvojne infrastrukture u velikoj mjeri će doprinijeti bržem i intenzivnijem razvoju regije. Od posebne važnosti je ubrzana izgradnja auto ceste (koridor Vc) u dijelu koji će prolaziti kroz regiju CBiH. o Stvaranje mogućnosti za prekvalifikaciju, u skladu sa potrebama privrede, jedan je od najvažnijih faktora razvoja, koji treba biti u stanju odgovoriti potrebama tržišta. Tako bi se direktno povećavao nivo dodane vrijednosti u privredi. Takoñer, potrebno je modernizirati proizvodne procese uvoñenjem savremenih tehnologija, usklañenih sa svjetskim trendovima. o Prihvatanje europskih standarda i priključenja Europskoj uniji će za cijelu BiH, pa samim time i za regiju CBiH, otvoriti mogućnosti za, meñusobno uvjetovane, ekonomski razvoj i stabilniju političku situaciju. o Praćenje statističkih podataka o socio ekonomskim indikatorima je od izuzetne važnosti. Dakle, potrebno je da općine više koriste MEP Bazu podataka u svrhu analize, kako bi se periodična socio ekonomska analiza mogla raditi na općinskom nivou, što bi omogućilo redovito ažuriranje regionalne razvojne strategije, koja bi, onda, ekonomski razvoj regije usmjerila u željenom, općeprihvaćenom pravcu.
53 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Bugojno Busova ča
opcina-bugojno.ba opcina-busovaca.com
Doboj Jug Donji Vakuf
dobojjug.ba donji-vakuf.ba
Gornji Vakuf - Uskoplje Kakanj
gornjivakuf-uskoplje.ba kakanj.com.ba
Maglaj Novi Travnik
maglaj.ba novi-travnik.com
54 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
SWOT ANALIZA
U cilju izdvajanja unutarnjih karakteristika regije (snage i slabosti), kao i faktora koji dolaze iz okruženja (mogućnosti i prijetnje) – korišten je standardni metod SWOT analize 45 za kreiranje ili procjenu strategije. Na osnovu rezultata SWOT analize, očigledno je da su razvojne mogućnosti regije Centralna BiH zasnovane na njenim jakim stranama, odnosno potvrñeno je da su metaloprerañivačka i drvoprerañivačka industrija, proizvodnja grañevinskog materijala, papira i zdravih poljoprivrednih proizvoda, te trgovina i turizam sektori koji najviše obećavaju u pogledu uvoñenja modernizacije i transfera novih tehnologija. Uvoñenje novih tehnologija u proizvodnju energije i povećanjem udjela proizvodnje iz obnovljivih izvora, pridržavajući se principa održivog razvoja, takoñer je jedna od razvojnih mogućnosti za regiju CBiH. Iskorištenje geostrateškog položaja regije CBiH za izgradnju saobraćajne i druge komunikacijske infrastrukture, može se upotrijebiti kao daljnji generator za jačanje uloge regije kao mjesta razmjene roba, usluga i znanja, u kontekstu cijele BiH. Navedene razvojne mogućnosti trebaju omogućiti ostvarenje vizije regije:
Regija Centralna BiH će biti moderna evropska regija ugodna za život, rad i odmor .
45 SWOT je akronim za model strateške procjene mogućnosti i prijetnji kojima su subjekti strateškog planiranja i njihovo poslovanje izloženi u okruženju, kao i njihove snage i slabosti kojima može odgovoriti na mogućnosti ili prijetnje.
55 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
S W Strengths Weaknesses
Snage Slabosti
• Prirodni resursi (šuma, obradivo zemljište, rude, • Zastarjeli sistemi korištenja i loše upravljanje minerali, vode) prirodnim bogatstvom • Povoljan geostrateški položaj • Loše stanje putne, željezni čke i druge javne • Potencijal za razvoj energetskog sektora infrastrukture • Povoljni klimatski uslovi za razvoj poljoprivrede • Zastarjeli metodi i kapaciteti za eksploataciju • Ekonomski resursi (infrastruktura, tradicija), vezani resursa za proizvodnju energije za prera ñiva čke industrije, poljoprivredu i trgovinu • Nedovoljno uspješan i još uvijek spor proces • Veliki broj malih i srednjih preduze ća privatizacije • Izvozno orijentirani proizvodni sektori • Zastarjele tehnologije (drvoprerada, metaloprerada...) • Nizak nivo investiranja u proizvodnju • Kvalificirana radna snaga • Nizak nivo konkurentnosti doma ćih preduze ća • Konkurentna cijena radne snage • Nepovoljni uslovi kreditiranja • Razvijen sistem obrazovnih institucija • Veliki izvoz sirovina i poluproizvoda • Tradicija, historijsko i kulturno naslije ñe • Nepotreban i neopravdan uvoz • Prirodni potencijali za razvoj turisti čkih, sportskih, • Nedovoljna i neadekvatna promocija doma ćih rekreacionih i kulturnih centara proizvoda • Razvijen NVO sektor • Visoka stopa nezaposlenosti sa neuskla ñenom obrazovnom strukturom nezaposlenih u odnosu na potrebe tržišta rada • Kapaciteti obrazovnih institucija, vezani za nivo primjenjivanja savremenih metoda u edukativnom procesu i ja čanje prakti čnog znanja su veoma loši • Nedostatak adekvatnih obrazovnih programa za stru čnu prekvalifikaciju • Nizak nivo korištenja informati čkih tehnologija • Nedovoljno ulaganje u nau čno-istraživa čki rad • Loše stanje infrastrukture lokacija pogodnih za razvoj kulturno-historijskog i sportskog turizma
56 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
O T Opportunities Threats
Mogu ćnosti Prijetnje
• Izgradnja auto-puta Vc • Nepovoljno poslovno okruženje u BiH • Institucionalne i zakonske reforme u BiH • Nedostatak povjerenja u doma će proizvo ñače • Podrška Me ñunarodne zajednice i viših nivoa vlasti • Nabavka stare i zastarjele opreme ja čanju privatnog sektora, posebno malih i srednjih • Visoka cijena elektri čne energije, što pove ćava preduze ća cijenu doma ćih proizvoda • Brendiranje BiH proizvoda • Neiskorištenost i daljnje propadanje • Usavršavanje poslovnih vještina poljoprivrednog zemljišta • Transfer nau čnih i tehnoloških dostignu ća, kao i • Prekomjerno pretvaranje obradivog zemljišta u edukativnih mogu ćnosti druge namjene • Podsticanje istraživa čkog rada, razvoja i kreativnih • Komplicirane, skupe i neefikasne strukture vlasti u potencijala unutar kompanija BiH • Strane investicije • Inertnost vlasti u pogledu upravljanja ljudskim • Strateška partnerstva resursima • Ja čanje postoje ćih institucija, naro čito onih koje se • Komplicirane procedure, složena i neuskla ñena bave kontrolom kvaliteta proizvoda zakonska legislativa iz oblasti poduzetništva i • Implementacija BiH strategije za zaštitu okoliša gra ñenja • Implementacija strategije razvoja turizma u FBiH • Politi čko-ekonomska nestabilnost regije (Balkana) • Usmjerenost BiH ka infrastrukturnom razvoju i • Dugoro čno prisustvo spoljnotrgovinskog deficita učeš će u me ñuregionalnim infrastrukturnim • Dugoro čna ne-implementacija monetarnih politika projektima (Odbor za monetarnu politiku) • Dosljedna i blagovremena izrada i implementacija • Nepostojanje strategije razvoja BiH razvojne strategije BiH će imati pozitivan utjecaj na • Zanemarivanje razvoja infrastrukture i zaštite ubrzanje razvoja regije Centralna BiH okoliša u BiH; aerozaga ñenje u nekim podru čjima • Rad Me ñunarodne zajednice na ja čanju regije demokratskih društvenih mehanizama će • Nedovoljan pristup svježem finansijskom kapitalu poboljšati partnerstvo izme ñu javnog i privatnog pod povoljnim uvjetima sektora u regiji Centralna BiH. • Pove ćanje društvenog nezadovoljstva u BiH • Korištenje raspoloživih razvojnih fondova, • Opšta finansijska kriza (recesija) prvenstveno fondova EU • Tradicionalna ekonomska suradnja sa zemljama u okruženju • Ulazak u Evropsku uniju (širenje tržišta)
57 Socio ekonomska analiza regije Centralna BiH 2008 2010
Tesli ć Tešanj
teslic.ba opcina-tesanj.ba
Travnik Usora
opcinatravnik.com.ba opcina-usora.com
Vitez Zavidovi ći
opcinavitez.info zavidovici.ba
Zenica Žep če
zenica.ba opcina-zepce.com
58