Fatsoen moest je toch doen? BART TROMP DE REGERINGSVERKLARING werd niet de bekroning van een van de kortste formaties van een nieuw kabinet. Dat de oppositie zich schamper opstelde, was te verwachten en de tamelijk pompeuze bewoordingen waarmee de nieuwe regering zich presenteerde, verschaften daartoe munitie van klein en groot kaliber. Het 'kabinet-Bentley-I' (SP-fractieleider Jan Marijnissen) was zo een gemakkelijke schietschijf.
Toch was voor Jan Peter Balkenende en zijn ploeg het optreden van VVD-fractieleider Gerrit Zalm veel pijnlijker dan dat van de oppositie. Zalm kwalificeerde de grote woorden in de regeringsverklaring als 'tegeltjeswijsheden'. Alleen de harde financiële afspraken uit het 'strategisch akkoord' tellen voor hem en zijn f ractie; de VVD zou het kabinet verder louter en alleen op zijn prestaties beoordelen.
Deze openbare belijdenis tot dualisme moet de nieuwe premier rauw op het dak zijn gevallen. Weliswaar zou de 'nieuwe politiek' na Paars meer dualistisch zijn, maar ernstig bedoeld was deze belofte niet, zoals de LPF ten overvloede in dit Kamerdebat demonstreerde. Fractieleider Mat Herben feliciteerde het nieuwe kabinet en hield verder zijn mond.
De VVD heeft, zoals Zalm triomfalistisch becijferde, programmatisch het meeste binnengehaald in het regeerakkoord, maar neemt tegelijk afstand van het kabinet. En ze kán dat doen, omdat haar politieke leider in d e Tweede Kamer zit. Ik vermoed dat Balkenende na het debat over de regeringsverklaring pas goed heeft beseft dat hij een zeer groot risico heeft genomen, persoonlijk zowel als voor het CDA, door premier te worden, in strijd met de CDA-wijsheid dat een politieke leider beter in de Kamer kan zitten. Dat geldt zeker voor een coalitie die zo raar is samengesteld.
Zo was een van de klachten van Pim Fortuyn (ex-CPN, ex-PvdA, ex-VVD, ex-CDA) dat je in Nederland politiek en bestuurlijk alleen maar kans maakt op basis van het lidmaatschap van een politieke partij. Dat moest anders! Maar de bewindslieden die door de LPF pas na de verkiezingen zijn gevonden, waren vrijwel allemaal leden van het CDA, de PvdA en de VVD, die pas tot de LPF toetraden nadat ze tot bewindspersoon waren verheven. LPF-minister Roelf de Boer (Verkeer en Waterstaat) blijft zelfs lid van de VVD. De overige LPF- bewindslieden zijn buurtgenoten van vice-fractievoorzitter Ferry Hoogendijk uit Het Gooi, een ex-aanhangster van Bouterse daargelaten.
Laatstgenoemde, Philomena Bijlhout, moest zeven uur na haar installatie alweer opstappen, wat de nieuwe premier presenteerde als een staaltje van daadkracht en besluitvaardigheid. Maar de affaire demonstreerde vooral zijn slordige haast, en het feit dat LPF en CDA doof en blind waren geweest voor wat binnen de Surinaamse gemeenschap in Nederland al dagenlang onderwerp van discussie was.
Het zwakste toonde de premier zich echter in de kwestie-Bomhoff. Deze PvdA-overloper had al vóór zijn be noeming aangekondigd directeur-generaal Peter van Lieshout op het departement van VWS te zullen ontslaan. Balkenende heeft hem daar niet van af kunnen brengen. Eduard Bomhoff deed het toch, om vervolgens publiekelijk op zijn nummer te worden gezet door zijn VVD-collega van Binnenlandse Zaken, Johan Remkes: ambtenaren op dit niveau maken deel uit van de algemene bestuursdienst, die onder Remkes' verantwoordelijkheid valt.
Het schijnt dat Bomhoff wraak wilde nemen op Van Lieshout, omdat deze een opdracht voor een onderzoek niet aan Bomhoffs instituut Nyfer had gegund (wat overigens niet het geval was). Verder kreeg Van Lieshout te horen dat hij twee jaar geleden op een congres de krant had zitten lezen en ten slotte waren er de plannen voor zorgverbetering waaraan Van Lieshout onder de vorige minister werkte - en die geheel in overeenstemming waren met wat Bomhoff betoogde vóórdat deze na de verkiezingen het licht zag en op zijn kn ieën het daarmee volstrekt in strijd zijnde 'gedachtegoed' van 'onze overleden leider' ging bejubelen.
Uiteraard is geen van deze redenen een grond voor ontslag. Wij hebben hier te maken met een combinatie van arrogantie en onkunde bij iemand met wie ik nog, inmiddels wel heel lang geleden, ten strijde ben getrokken tegen machtsmisbruik en regentendom aan de universiteit. Ik ben dan ook benieuwd welke opvatting van 'fatsoen, dat moet je doen' een nieuwbakken minister ertoe brengt een naar ieders mening voortreffelijk functionerende topambtenaar op basis van willekeur te ontslaan. Balkenende heeft Bomhoff niet tot de orde geroepen, hij ontkende zelfs dat sprake was geweest van een ontslagaanvrage voor Van Lieshout. Zalm moest eraan te pas komen om in alle duidelijkheid te stellen dat dit eens maar nooit weer was.
Van Lieshout wordt niet ontslagen, maar naar een ander departement overgeplaatst. Daarmee is een gevaarlijk precedent geschapen, want de enige reden voor deze overplaatsing is de rel die Bomhoff heeft geschopt. Zo begint dit kabinet zwak en stijlloos.
Perso(o)n(en): Lieshout, Peter van ; Zalm, Gerrit Rubriek: Bart Tromp