(Bankacilik) Yüksek Lisans Programi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ANA BİLİM DALI İŞLETME EĞİTİMİ (BANKACILIK) YÜKSEK LİSANS PROGRAMI BANKALARDA ÖZ DİSİPLİN SÜREÇLERİNİN ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Yener COŞKUN 051765612 Tez Danışmanı Doç. Dr. Ganite KURT ANKARA-2007 i T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ANA BİLİM DALI İŞLETME EĞİTİMİ (BANKACILIK) YÜKSEK LİSANS PROGRAMI BANKALARDA ÖZ DİSİPLİN SÜREÇLERİNİN ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Yener COŞKUN 051765612 Tez Danışmanı Doç. Dr. Ganite KURT ANKARA-2007 ii EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ' ne Yener COŞKUN’a ait “Bankalarda Öz Disiplin Süreçlerinin Etkinliğinin Değerlendirilmesi” adlı çalışma, jürimiz tarafından Bankacılık Eğitimi Bilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Jüri: Danışman: Doç. Dr. Ganite KURT ......................................... Üye: Prof. Dr. Rauf ARIKAN ........................................... Üye: Doç. Dr. Mehmet ARSLAN ............................................. i ÖZET Bankaların diğer finansal aracılara nispetle ekonomik alanda oynadığı önemli roller, bankacılık krizlerinin olumsuz sonuçları ve finansal aracılığın ve istikrarın kamu malı niteliği göstermesi bankacılık faaliyetinden kaynaklanan risklerin etkin bir biçimde yönetilmesini zorunlu kılmaktadır. Öz disiplin, resmi disiplin ve piyasa disiplini içsel ve dışsal araçlarla banka risklerini disipline etmektedir. Resmi disiplin ve piyasa disiplininin banka risklerinin disipline edilmesindeki etkinliklerinin, hukuk ve piyasa kuralları çerçevesinde, öz disiplinin yönlendirilmesine dayalı olduğu dikkate alındığında, öz disiplinin en önemli disipline edici etken olduğu görülmektedir. Öz disiplin sürecinin temel yönlendiricisi ise risk yönetimidir. Tezimizde, öz disiplin sürecinin etkinlik seviyesinin, resmi disiplin ve piyasa disiplininin etkin olarak uygulanmasından kaynaklanacak pozitif dışsallıklarla geliştirilmesi gerektiği savı, Türk bankacılığındaki durum da değerlendirilmek suretiyle, inceleme konusu edilmiştir. İnceleme yöntemi olarak, literatür taraması, veri analizi ve mevzuat incelemesi gerçekleştirilmiştir. Tezimizin örnek olayların irdelendiği 4. bölümünde, iflas eden banka ve katılım bankalarına ilişkin yayın kısıtı nedeniyle 4 adet örnek olaya yer verilmiştir. İncelememiz sonucunda; öz disiplinin unsurlarından kaynaklanan zayıflıkların bankaların disiplin ve kontrol süreçlerini olumsuz etkilediği, bankacılık risklerini mükemmel olarak disipline eden bir çerçeve öngörmek mümkün olmasa da, öz disiplinin etkinlik seviyesinin hem mevcut mekanizmanın etkinleştirilmesi, hem de içsel sorunlarına rağmen resmi ve piyasa disiplininin etkin olarak uygulanmasından kaynaklanacak pozitif dışsallıklarla geliştirilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan, Türk bankacılığında da, 2000-2001 krizi sonrası resmi disiplin ve öz disiplinin yeterliliğinin geliştirildiği ancak, piyasa disiplininin resmi disiplinin ve özellikle de öz disiplinin etkinliklerini geliştirici işlevlerinin gerek düzenleme gerekse uygulama itibarıyle sınırlı olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Risk Yönetimi, Resmi Disiplin, Piyasa Disiplini, Muhasebe ve Raporlama Sistemi, İç Kontrol, İç Denetim, Kurumsal Yönetim. ii ABSTRACT Finance literature underlines that banks are special, due to systemic risk concerns and public good features in the banking business. Therefore, disciplining the banking risks should be accepted as the core business for all participants of the discipline process. In this context, official discipline, market discipline and self discipline are the disciplinary mechanisms and aim to direct bank level risk management. Taking into account that official and market discipline need self discipline to direct bank level discipline process, we should note that self discipline is the essential tool in the disciplinary environment. Self discipline is the bank level control mechanism and risk management system is at the centre of this mechanism. Research question of the thesis is that weaknesses and inefficiencies of self discipline framework should be improved by positive externalities arising from the effective use of the market and official discipline despite their inherent weaknesses. As methodology, we used national and international data and literature for theoretical reasearch, case studies and regulations. Information and data problem of the failing banks has the limitation of the thesis. Therefore, we could analyze 4 Turkish banking institutions in the chapter 4 which are sufficient enough to clarify our argument. Finally, in terms of both theory and in the case of four failing Turkish banking institutions, the conclusion of our study is that although it is not easy to reach perfect disciplinary environment, weaknesses and inefficiencies of self discipline framework should be improved by both improving the current self discipline framework and also using positive externalities arising from the effective use of market and official discipline. In the context of Turkish banking, it is also defined that official and self discipline framework were improved after 2000-2001 economic crisis, but market discipline has still important limitations in terms of both regulatory framework and market practice. Keywords: Risk Management, Banking Firms, Official Discipline, Market Discipline, Accounting and Reporting System, Internal Control, Internal Audit, Corporate Governance. iii ÖNSÖZ Gelişmekte olan ülkeler ve banka bazlı finansal sistemler başta olmak üzere, bankalar ekonomik sistemde önemli roller ifa etmektedir. Ekonomide işler yolunda giderken üzerinde fazla durulmayan bankaların finansal sistem için önemi, iflaslar ve bankacılık krizlerinde tekrar hatırlanmaktadır. Finansal aracılık ve istikrarın kamu malı niteliği göstermesi nedeniyle; öz disiplin, resmi disiplin ve piyasa disiplini araçları kullanılmak suretiyle, bankaların faaliyetlerinden kaynaklanan risklerin etkin şekilde disipline edilmesi gerekmektedir. Söz konusu risklerin disipline edilmesinde öz disiplin öncül bir role sahiptir. Öz disiplinin etkin olarak çalışması ise, söz konusu sürecin unsurları olan muhasebe ve raporlama, iç kontrol, iç denetim, risk yönetimi ve kurumsal yönetim sistemlerinin etkin biçimde çalışmasına bağlıdır. Bu yapıda, kurumsal yönetim uygulama sahasında risk yönetimine ihtiyaç göstermekte, diğer öz disiplin unsurları ise karşılıklı etkileşim ve eşgüdüm içinde risk yönetimine yardımcı bir fonksiyon üstlenmektedir. Dolayısıyla, öz disiplin sürecinin merkezinde risk yönetim sistemi bulunmaktadır. Çalışmanın araştırma sahası, yöntemi ve sınırlılıkları içinde, öz disiplin sürecinin unsurlarında bulunan zayıflıkların sonuçta öz disiplinin banka disiplin ve kontrol süreçleri üzerindeki etkinliğini azalttığı ve bankaların öz disiplin süreçlerinin etkinlik seviyesinin, mükemmel disipline edici araçlar olmamakla birlikte, resmi ve piyasa disiplininin etkin olarak uygulanmasından kaynaklanacak pozitif dışsallıklarla geliştirilmeye ihtiyacı olduğu savı, Türk bankacılığındaki durum da değerlendirilmek suretiyle, inceleme konusu edilmiştir. İnceleme yöntemi olarak, ulusal ve uluslararası yayın ve verilerden hareketle literatür taraması yapılmış ve ülkemizde yaşanan 3 adet banka ve 1 adet özel finans kurumu iflasları örnek olay olarak incelenmiştir. Ayrıca Türk bankacılığında disipline edici süreçlerin yeterliliğinin belirlenmesi kapsamında da, veri analizi ile iv ilgili mevzuat ve uygulamanın değerlendirilmesi yapılmıştır. Öte yandan, Tezimizin öz disiplinin Türkiye uygulamasına ilişkin örnek olayların irdelendiği 4. bölümünde, iflas eden banka ve katılım bankalarına ilişkin yayın kısıtı nedeniyle 4 adet örnek olaya yer verilmiştir. İncelememiz sonucunda; öz disiplin sürecinin unsurlarından kaynaklanan zayıflıkların bankaların disiplin ve kontrol süreçlerini olumsuz etkilediği, bankacılık risklerini mükemmel olarak disipline eden bir çerçeve öngörmek mümkün olmasa da, öz disiplin sistemindeki etkinlik seviyesinin hem mevcut mekanizmadaki eksikliklerin giderilmesi, hem de içsel sorunlarına rağmen resmi ve piyasa disiplininin etkin olarak uygulanmasından kaynaklanacak pozitif dışsallıklarla geliştirilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan, ülkemiz bankacılık mevzuatında yapılan düzenleme ve sektör uygulamalarının disipline edici etkenler açısından yeterliliği incelendiğinde ise; 2000-2001 krizi sonrası resmi disiplin ve öz disiplinin yeterliliğinin geliştirildiği ancak, piyasa disiplininin öz disiplin ve resmi disiplinin etkinliklerini geliştirici işlevlerinin gerek düzenleme gerekse uygulama itibarı ile sınırlı olduğu görülmüştür. Tezimizin tamamlanması sürecinde, akademik katkılarını ve desteğini esirgemeyen başta tez danışmanım Sayın Doç. Dr. Ganite KURT’a ve yapıcı eleştirileri ile Tezin son şeklini almasına önemli katkılar sağlayan jüri üyeleri Sayın Prof. Dr. Rauf ARIKAN ve Doç. Dr. Mehmet ARSLAN’a teşekkür ederim. v İÇİNDEKİLER ÖZET ........................................................................................................................................ i ABSTRACT............................................................................................................................. ii ÖNSÖZ ...................................................................................................................................iii İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................ v KISALTMALAR CETVELİ .................................................................................................