Fax Historica Periodyk Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu Śląskiego
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
FAX HISTORICA PERIODYK STUDENCKIEGO KOŁA NAUKOWEGO HISTORYKÓW UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO Wydawca: Studenckie Koło Naukowe Historyków Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 11, p. 026 40-007 Katowice Redakcja Kamil Brela (redaktor naczelny), Konrad Balcarek (zastępca redaktora naczelnego), Karol Chwastek (sekretarz redakcji), Patrycja Tomiczek, Justyna Nieszporek Rada Naukowa dr Agnieszka Bartnik, dr Wacław Gojniczek, dr Jacek Kaniewski, dr Miłosz Skrzypek, dr Jacek Szpak, dr Mirosław Węcki Recenzenci prof. zw. dr hab. Idzi Panic, dr hab. prof. UŚ Dariusz Nawrot, dr hab. Aleksandra Skrzypietz, dr Jacek Ka- niewski, dr Adam Krawczyk Korekta Patrycja Tomiczek, Justyna Nieszporek Projekt logo Agata Krzon-Król Publikacja będzie dostępna w wersji internetowej: http://prac.us.edu.pl/~sknh/fax-historica-2/ Copyright © by Kamil Brela; Studenckie Koło Naukowe Historyków UŚ Uniwersytet Śląski w Katowicach ISSN 2391-7237 Katowice 2015 2 SPIS TREŚCI Słowem wstępu 5 ARTYKUŁY Wioletta Smosna 8 Kancelarie kościelne średniowiecznej Małopolski w „Zbiorze dokumentów mało- polskich” Kinga Grzegorzewska 21 Inez Suarez – zdobywczyni Chile Patrycja Tomiczek 29 Wojaże polskiej doktorki medycyny w świetle Procederu podróży i życia mojego awantur Angelika Blinda 42 Wychowanie panien na dworach magnackich w czasach stanisławowskich w świetle literatury pamiętnikarskiej Mateusz Siembab 54 Księstwo Siewierskie w epoce stanisławowskiej (1764-1795). Spory-polemiki- inkorporacja Konrad Balcarek 69 Paryż widziany oczami polskich żołnierzy w latach 1807-1814 3 Konrad Balcarek 77 W niewoli u Imama Szamila, czyli przypadki Karola Kalinowskiego Grzegorz Racinowski 90 Brytyjski sprinter ze Szczecina. Historia Wiesława Maniaka Alicja Bartnicka 101 Próby zastosowania impeachmentu na przykładzie prezydentury Richarda Nixo- na i Billa Clintona Joanna Morawska 118 Ślady upirzy i wąpierzy na polskich cmentarzyskach. Próba analizy zjawiska po- chówków antywampirycznych 4 Słowo wstępu Drodzy czytelnicy. Z przyjemnością oddaję, wraz z redakcją, drugi tom biuletynu nauko- wego Fax Historica, w Wasze ręce. Jest mi osobiście miło, iż na łamach Faxa publikować możemy teksty młodych badaczy z różnych ośrodków akademickich w całej Polsce. Niezwykle szeroki jest zakres problemów poruszanych przez Autorów. Całość artykułów podlega cezurze chronologicznej, a rozpoczynają się artykułem Wioletty Smosny, która przyglą- da się pracom kancelarii kościelnych w średniowiecznej Małopolsce. Następne cztery artykuły przenoszą czytelników do epoki nowożytnej. Kinga Grzegorzewska opisuje życie i działalność Inez Suarez, zwracając uwagę na jej rolę w podboju Chile. W kolejnym artykule, także dotykają- cym biografistyki, Patrycja Tomiczek opisuje barwną postać Reginy Salomei z Rusieckich. Dwa ostatnie artykuły z epoki nowożytnej, autorstwa Angeliki Blindy oraz Mateusza Siembaba, pod- noszą dwie jakże różne od siebie kwestie, ale, co znamiennie, tyczące się tej samej epoki, a mia- nowicie czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego – pierwszy mówi o procesach wychowania panien na dworach magnackich, drugi o księstwie Siewierskim i jego stosunku do Rzeczypospolitej. Dwa kolejne artykuły, autorstwa Konrada Balcarka, dotyczą XIX w. Pierwszy z nich przytacza opinie i wspomnienia polskich żołnierzy odwiedzających Paryż, drugi skupia uwagę na postaci Karola Kalinowskiego. Dwa ostatnie artykuły przenoszą czytelników do XX wieku - Grzegorz Racinowski przedstawia osobę Wiesława Maniaka, sprintera ze Szczecina, a Alicja Bartnicka przygląda się prezydenturom Richarda Nixona i Billa Clintona, biorąc pod uwa- gę procedurę impeachmentu. Ostatni artykuł, który gości na łamach drugiego numeru Faxa, a którego autorką jest Joanna Morawska, dotyczy zagadnienia pochówków antywampirycznych i skali tego zjawiska w Polsce. Warto też wspomnieć o zmianach. Powiększył się skład Faxa, co znacznie podnosi jego wymiar merytoryczny. Do naszego zespołu dołączyły Patrycja Tomiczek i Justyna Nieszporek. Biuletyn został także objęty opieką naukową, dr hab. Aleksandry Skrzypietz z Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego. Mam nadzieję, iż artykuły zamieszczone na łamach biuletynu spotkają się z Państwa za- interesowaniem i życzliwością. Bardzo chciałbym w tym miejscu podziękować wszystkim tym, dzięki którym numer mógł ujrzeć światło dzienne, zwłaszcza Autorom referatów, recenzentom tego numeru, Pani dr hab. Aleksandrze Skrzypietz za wskazówki i dobre rady. Na końcu dziękuję moim koleżankom i kolegom z redakcji, za ich wkład, pracę i związane z tym obowiązki. Kamil Brela 5 I. ARTYKUŁY 6 Wioletta Smosna Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Kancelarie kościelne średniowiecznej Małopolski w świetle Zbioru do- kumentów małopolskich Gwoli wyjaśnienia na wstępie tego zagadnienia, powtórzę za Stanisławem Kę- trzyńskim, który definiuje kancelarię jako zorganizowane miejsce spisywania dokumen- tów, w którym sprawy zakresu działania danej osoby, władzy lub instytucji bywają ubiera- ne w określone formy dokumentowe1. Nim powstała kancelaria, wpierw musiała zorganizować się władza państwowa, a co za tym idzie, także terytorialna. Zakres władzy panującego zmuszał go do dyspono- wania urzędem, przeprowadzającym jego polecenia, uwierzytelniania wszelkich czyn- ności na piśmie i przekazywania tego do wiedzy ogółu2. Centralny zarząd państwa za- czął funkcjonować wraz z przyjęciem w 966 r. przez Mieszka I chrześcijaństwa. Wiązało się to bowiem z nawiązaniem przez Polskę korespondencji z cesarstwem i papiestwem. Centralny zarząd państwa początkowo objął teren całego kraju, w okresie rozbicia dzielnicowego dotyczyło to pojedynczych księstw3. Początki Kościoła w Polsce przypadają na wiek X. Za umowną datę kształtowania się organizacji kościelnej, niezależnej od księcia, przyjmuje się rok 1211. Przyjęty wtedy grunt dał podstawę do jej rozwoju w następnych stuleciach, opartych jednakże na nie- zmiennych zasadach. Niezależną jednostką administracyjną była diecezja zarządzana przez biskupa. Jego ciało doradcze stanowiła kapituła, spośród której członków był wy- bierany. Na diecezje z kolei składały się prepozytury lub archidiakonaty. Te zaś - na de- kanaty. Wraz z pojawieniem się w XIII w. urzędu oficjała zaczęto dzielić diecezje na ofi- cjałaty okręgowe i generalne. Sądownictwo kościelne znajdujące się w kompetencjach biskupa było często sprawowane przez archidiakonatów. Kapituła mogła wpływać na sprawy diecezji. Jednym z głównych obowiązków biskupa było zwoływanie synodów diecezjalnych. Miał pełną władzę sądowniczą nad całym duchowieństwem. Ponad to 1 S. Kętrzyn ski, Zarys nauki o dokumencie polskim wieków średnich, t. 1, Warszawa 1934, s. 57. 2 M. Bielin ska, Kancelaria Władysława Łokietka w latach 1296-1299. Ze studiów nad kancelarią Wielkopolską, „Studia z ro dłoznawcze”, t. 6, 1961, str. 8. 3 S. Nawrocki, Rozwój form kancelaryjnych na ziemiach polskich od średniowiecza do końca XX wieku, Poznan 1998, str. 11. 7 egzekwował postanowienia kurii rzymskiej. Oprócz tego nadzorował majątki kościelne i instytucje kościelne w diecezji, a także obsadzał beneficja. Pomocni byli mu przy tym archidiakoni, oficjałowie i wikariusze generalni. Jego tytuł uprawomocniał go do posia- dania w dożywocie dobra stołowego. Był panem ludności poddańczej i załatwiał wszel- kie między nią spory. Oprócz obowiązków pastersko-administracyjnych kierował także polityką, jako funkcjonariusz książęcy czy królewski. Biskup miał przy boku spore grono urzędników, zarówno nadwornych: marszałek, kanclerz, podskarbi, stolnik, sędziowie i kapelani, jak i zadwornych: archidiakonów, oficjałów i wikariuszy generalnych, sufraga- nów. W obu urzędach kurii biskupiej narastała dokumentacja, sprawnie zarządzana przez kancelarie. Sprawy duchowieństwa były przedstawiane na synodach prowincjonalnych, die- cezjalnych i legackich. Dzięki wydawanym kanonom i prawidłom, stanowiły one pod- stawę istnienia kościoła w Polsce4. Dużą rolę w stosunku do biskupów i diecezji odgrywali archidiakoni. Znakomicie przygotowani pod względem prawniczym, wielokrotnie obejmowali stanowiska już jako doktorzy czy magistrzy teologii bądź prawa. Ich szerokie uprawnienia wynikały także z faktu rozszerzania sieci parafialnej, w związku z tym sprawowanie przez nich pieczy nad proboszczami. Swoje rezydencje mieli zazwyczaj przy katedrach bądź w kolegiatach. Wizytowanie przez nich kościołów zmuszało niejako do prowadzenia własnej kancelarii gromadzącej narastające akta, które następnie przekazywano do kancelarii biskupiej. Urząd oficjała i wikariusza generalnego zatwierdzony w XIII w. dotyczył przede wszystkim władzy administracyjnej i sądowniczej. Zazwyczaj była to jedna osoba, wy- bierana przez biskupa. W przypadku kościoła parafialnego wiejskiego byli to probosz- czowie. Zakres ich obowiązków określały statuty synodów. Z racji tego, iż były one bar- dzo zbliżone do biskupich, można się było od nich odwołać apelując bezpośrednio do metropolity. Kancelarie oficjałów zwane konsystorzami miały być miejscem prowadze- nia spraw należących do zakresu ich obowiązków, wielokrotnie odnosiły się do admini- stracji całej diecezji. Do niższych urzędników biskupa, a podległych archidiakonom i ofiacjałom, nale- żeli dziekani wiejscy lub foralni. Powoływani przez biskupa pełnili zazwyczaj probostwo w stolicy dekanalnej. Mieli przede wszystkim doskonale orientować się w środowisku podległego duchowieństwa, co miały im zapewnić liczne wizytacje, a także zwoływane 4 K. Maleczyn ski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa, 1971, str. 31-34. 8 synody dekanalne. Przesyłali rozporządzenia idące od biskupa i innych wyższych funk- cjonariuszy