กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 1

GL27-VA.indd 1 3/2/10 4:49 PM 2 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

บรรณาธิการที่ปรึกษา: อรพินท์ วงศ์ชุมพิศ, ธเนศ ดาวาสุวรรณ์, รัชนี เอมะรุจิ ฉบับที่ 27 กันยายน – ธันวาคม 2552 บรรณาธิการอำนวยการ: สากล ฐินะกุล No. 27 September - December 2009 บรรณาธิการบริหาร: สาวิตรี ศรีสุข กองบรรณาธิการ: ศรชัย มูลคำ, ภาวินี ณ สายบุรี, จงรักษ์ ฐินะกุล, จริยา ชื่นใจชน, ผู้พิมพ์ผู้โฆษณา นันทวรรณ เหล่าฤทธิ์, กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม ผกาภรณ์ ยอดปลอบ, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม นุชนารถ ไกรสุวรรณสาร 49 พระราม 6 ซอย 30 ถนนพระราม 6 กรุงเทพฯ 10400 โทรศัพท์ 02-298-5628 โทรสาร 02-298-5629 บรรณาธิการภาษาอังกฤษ: วสันต์ เตชะวงศ์ธรรม www.deqp.go.th, www.environnet.in.th ผู้ช่วยบรรณาธิการ: แม้นวาด กุญชร ณ อยุธยา เลขานุการกองบรรณาธิการ: ศิริรัตน์ ศิวิลัย PUBLISHER ผู้จัดทำ: หจก.สำนักพิมพ์ทางช้างเผือก Department of Environmental Quality Promotion 63/123 ซอยราษฎร์พัฒนา 5 Ministry of Natural Resources and Environment แยก 23 แขวง/เขตสะพานสูง 49 Rama VI Soi 30, Rama VI Rd., Bangkok 10400 กทม 10240 Tel. 02-298-5628 Fax. 02-298-5629 www.deqp.go.th, www.environnet.in.th โทรศัพท์ 02-917-2533, 02-517-2319 โทรสาร 02-517-2319 E-mail: [email protected]

Editorial Advisers: Orapin Wongchumpit, Thanate Davasuwan, Ratchanee Emaruchi

Editorial Director: Sakol Thinagul

Executive Editor: Savitree Srisuk ลิขสิทธิ์บทความ สงวนสิทธิ์โดยกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม Editorial Staff: Sornchai Moonkham, ลิขสิทธิ์ภาพถ่าย สงวนสิทธิ์โดยผู้ถ่ายภาพหรือเจ้าของภาพ Pavinee Na Saiburi, Chongrak Thinagul, การพิมพ์หรือเผยแพร่บทความซ�้ำโดยไม่ใช่เพื่อการพาณิชย์ สามารถท�ำได้โดยอ้างอิงถึงกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม Jariya Chuenjaichon, การพิมพ์เพื่อเผยแพร่ภาพถ่ายซ�้ำ ต้องได้รับอนุญาตจากเจ้าของลิขสิทธิ์ Nantawan Lourith, ก่อนเท่านั้น Pagaporn Yodplob, บทความที่ตีพิมพ์ในวารสารนี้ เป็นความคิดเห็นของผู้เขียน เพื่อเผยแพร่ Nuchanard Kraisuwansan การแลกเปลี่ยนความคิดเห็นที่หลากหลาย English Edition Editor: Wasant Techawongtham

Text copyright by the Department of Environmental Assistant Editor: Maenwad Kunjara Na Ayuttaya Quality Promotion, Ministry of Natural Resources and Editorial Secretary: Sirirat Siwilai Environment. Photographs copyright by photographers or right owners. Producer: Milky Way Press Limited Aricles may be reproduced or disseminated for non- Partnership commercial purposes with cited credit to the Department 63/123 Soi Rat Pattana 5, of Environmental Quality Promotion. Sub-soi 23, Saphan Sung, Bangkok 10240 Reproduction of photographs must be by permission of right owners only. Tel: 02-917-2533, 02-517-2319 Fax: 02-517-2319 Opinions expressed in the articles in this journal are the authors’ to promote the exchange of diverse points of view. e-mail: [email protected]

GL27-VA.indd 2 3/2/10 4:49 PM บรรณาธิการ EDITORIAL ก่อนหมอกเช้าจะจางหาย เด็กชายก็ แบกกระด้งที่มีห่อหมกอยู่ราว 30 ห่อ มาวางขายในตลาดมอญแล้ว ห่อหมกใบเท่าฝ่ามือเหล่านี้เป็นยายที่ลุกขึ้นมาเก็บผักพื้นบ้าน เข้าครัวท�ำตั้งแต่พระอาทิตย์ยังไม่ขึ้น ข้างในใบตองที่ห่อหุ้มและกลัด ด้วยไม้ไผ่เล็กๆ อย่างปราณีตมีผักมีปลารสชาติเอร็ดอร่อยราคาซื้อหา เพียงห่อละ 5 บาท หากวันนี้ขายได้ทั้งหมดจะได้เงิน 150 บาท เท่านั้น เงินจ�ำนวนนี้ไม่อาจน�ำมาเปรียบเทียบกับรายได้ของคนค้าขายใน ตลาดใหญ่หรือผู้ประกอบการท่องเที่ยวในจังหวัดกาญจนบุรีอันเลื่อง ชื่อ แต่เด็กชายกับคุณยายดูมีความสงบสุขและพึงพอใจในชีวิต แม้ พวกเขาจะถูกย้ายถิ่นฐานเดิมจากการสร้างเขื่อนศรีนครินทร์ แต่พวก เขายังยืนยันจะใช้ชีวิตที่ใกล้ชิดและเป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติในถิ่น ใหม่ โดยไม่อนาทรร้อนใจไปกับความรวนเรของระบบเศรษฐกิจกระแส หลัก พวกเขาพอมีพอกินและใช้ชีวิตอย่างเป็นสุขไปตามอัตภาพ ปีเศษที่ผ่านมา เด็กชายยังคงขายห่อหมกด้วยรอยยิ้มเช่นทุกวัน ในขณะที่โลกต้องตกตะลึงกับข่าว “โรคแฮมเบอร์เกอร์” จากวิกฤต ชีวิตเรียบง่ายและมีสุขของเด็กชายขายห่อหมกในหมู่บ้านมอญ อ.สังขละบุรี จ.กาญจนบุรี ทางการเงินในอเมริกาที่ฉุดเศรษฐกิจทั่วโลกให้ดิ่งวูบจนรัฐบาลประเทศ A boy, leading a simple and contented life, sells steamed fish curry paste ต่างๆ ต้องทุ่มเงินงบประมาณ เพื่อให้เกิดการใช้จ่ายและบริโภค ด้วย custard at a Mon village in Sangkhla Buri district of Kanchanaburi province หวังว่าในช่วงระยะหนึ่งจะพยุงระบบเศรษฐกิจของตนเอาไว้ได้ นักคิดปัญญาชนและนักเศรษฐศาสตร์หลายคนเชื่อว่าระบบ คล้ายกันคือการพัฒนาเศรษฐกิจที่ยั่งยืนกว่า โดยมีผลกระทบต่อ ทุนนิยมที่เผาผลาญทรัพยากรธรรมชาติอย่างมากมายตั้งแต่ยุคปฏิวัติ ธรรมชาติน้อยที่สุด อุตสาหกรรมก�ำลังถึงคราวเสื่อมสลาย หลายคนและกลุ่มคณะได้ ซึ่งหากมนุษย์สามารถเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างวิถีชีวิตของ เสนอแนวคิดอื่นๆ เช่น เศรษฐกิจสีเขียว เศรษฐกิจพอเพียง เศรษฐกิจ ตนเองกับวิถีทางตามธรรมชาติได้อย่างสมดุล ความหวังว่าผู้คนใน แนวพุทธ หรือผลิตภัณฑ์มวลรวมแห่งประชาชาติ โดยมีจุดมุ่งหมาย โลกจะมีความสุขเพิ่มขึ้นก็อาจจะเป็นจริงขึ้นมาได้

ven before the morning mist had dissi- The boy still tended to his business unfailingly pated, the boy was already sitting beside everyday even as the world was all shook up with the a threshing basket containing some 30 news from the economic superpower USA about the so- packs of haw mok (steamed fish with called “Hamburger Disease”, a financial bubble burst, curry paste) in the Mon market. over a year ago. Nearly all countries have dumped huge His grandma rose before sunrise to amounts of money into their own economies to stimulate prepare the ingredients, cook and wrap them neatly with E consumption, hoping to fend off the shock wave. banana leaves. The tasty steamed fish sold for five baht Many intellectuals and economists believe that the (14 US cents) a pack. The boy would make about 150 capitalist system that has plundered natural resources to baht if they sold out. His earning could not compare to that made by the a great degree since the Industrial Revolution is facing merchants in the big market or business operators in the its own demise. Many have already proposed alternative tourist town of Kanchanaburi where he stays. But the economic models, such as the green economy, sufficiency boy and his grandma seem happy and content with their economy, Buddhist economy, and the Gross National lives even though they had been uprooted when the Sri- Happiness Index, with a similar goal of attaining a more nagarindra Dam was built. Living close to and being one sustainable economy with minimum impact on nature. with nature, they are unworried by the wildly fluctuating If man could seamlessly weave his way of life with economy. They are happy enough with their sufficient the way of nature, the hope that people in this world way of life. would lead a happier life may just well come true.

GL27-VA.indd 3 3/2/10 4:49 PM 4 สารบัญกันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 CONTENTS

ลอดรั้วริมทาง: ซื้อ-ขาย อย่างเป็นธรรม ON AN UNBEATEN PATH: 6 Fair Trade at Organic Weekend Markets 6

เส้นทางสู่เศรษฐกิจเขียว Towards Green Economy 12

ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกิจ ในวิกฤตสิ่งแวดล้อม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis 22 12

เส้นทางสายใหม่: “เงิน” ไม่ใช่ค�ำตอบที่ ตลาดร้อยปี สามชุก ON A NEW PATH: Money is Not the Answer… The Samchuk Market’s Story 32 12

เส้นทางสีเขียว: เมื่อชุมชน ไม่ต้องใช้เงินตรา GREEN LINE: Currency of Hope 38

22

GL27-VA.indd 4 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 5

43 เส้นทางเดียวกัน: อาศรมวงศ์สนิท หนึ่งใจ ในความสุข ON A SAME PATH: One Happy Heart at the Wongsanit Ashram 43 สัมภาษณ์พิเศษ SPECIAL INTERVIEWS: • จิตวิญญาณในเศรษฐกิจ ในทัศนะของ ส.ศิวรักษ์ • Spirituality in Economics According to 47 S. Sivaraksa 47 • เศรษฐกิจสีเขียว: เปิดโลกกว้างแห่งทัศนะ ศ.ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ • Green Economy: Expanding the Horizon Nithi Eawsriwong 54 สี่แยกไฟเขียว: ดัชนีโลกมีสุข: เศรษฐศาสตร์กู้โลก #1 GREEN INTERSECTION: Happy Planet Index: Save-the-World Economics 101 59 ข้ามฟ้า: ฮิปปี้ – เส้นทางคืนสู่ธรรมชาติ และอนาคต 54 ACROSS THE SKY: The Hippies: Journey Back to Nature and Forward 63 มหิงสา: จากวัชพืชน�้ำ...สู่วิถีแห่งการเพิ่มมูลค่า LITTLE MAHINGSA...YOUNG RESEARCHERS Add Values to Floating Weeds 68 กิจกรรมกรม: เศรษฐกิจเขียว เศรษฐกิจเรา DEPARTMENT ACTIVITIES Green Economy, Our Economy 71 เรื่องจากผู้อ่าน: มาบตาพุดผู้โชคร้าย FROM THE READERS: Poor Map Ta Phut 75 ล้อมกรอบ: เงินทองเป็นของมายา ข้าวปลาเป็นของจริง VIEWFINDERS Ngoen Thong Pen Khong Maya; 78 Khao Pla Pen Khong Jing 78

GL27-VA.indd 5 3/2/10 4:49 PM 6 ลอดรั้วริมทางกันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009on an unbeaten path

ซื้อ-ขาย อย่างเป็นธรรม เรื่อง/ภาพ บานตะไท เก้าโมงเช้าแล้ว ผู้คนยังคงแวะเวียน เคยรู้จัก ไม่เคยเห็น มาเจอที่นี่แม่ค้าก็ให้ข้อมูลว่าคืออะไร เอาไปปรุง อาหารแบบไหนถือว่าได้ความรู้ไปด้วย อีกอย่างมั่นใจว่าปลอดภัยจาก เข้ามาตลาดนัดเจเจ หรือ “กาดนัด สารเคมี รสชาติดี สดใหม่แน่นอน เพราะแม่ค้า พ่อค้า คือคนปลูก เจเจ” ในจังหวัดเชียงใหม่เพื่อซื้อหา คนท�ำให้เรา” เธอกล่าว อาหารที่ต้องการอย่างไม่ขาดสาย “นอกจากนี้ไม่ต้องกลัวเรื่องการโก่งราคา เพราะจะมีป้ายบอก ลูกค้าหน้าใหม่รายหนึ่งเพิ่งเข้ามาเป็นขาประจ�ำในตลาดแห่งนี้มา ราคากลางอยู่ตรงกลางตลาด ไว้ให้ลูกค้าได้ส�ำรวจตรวจสอบ การ ได้ 2-3 เดือนจากค�ำแนะน�ำของเพื่อนแม่บ้าน และก็ติดใจในเสน่ห์ บริหารจัดการจะมีการประชุมประจ�ำเดือน ส่วนใหญ่พูดถึงราคาสินค้า ของตลาดนัดแห่งนี้ และสิ่งที่ต้องพัฒนาเพิ่มคุณภาพมากขึ้นไปอีก ทั้งๆ ที่ส่วนใหญ่ทุกร้าน “ชอบความหลากหลายที่มีพืชผักและผลไม้ บางอย่างหายาก จะมีป้ายองค์กรมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ภาคเหนือ (มอน.) รับรอง ในตลาดทั่วไป แต่มาที่นี่ได้หมด อย่างผักพื้นเมืองบางอย่างเราไม่ อยู่แล้ว”

GL27-VA.indd 6 3/2/10 4:49 PM on an unbeaten path กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 7 (หน้าซ้าย) ลูกค้าก�ำลังเลือกซื้อกล้วยหอม และมะละกอในกาดนัดเจเจ ตลาดนัดที่ขายแต่ ผลผลิตเกษตรอินทรีย์ (Left page) Shoppers buy bananas and papayas at a stall at the JJ weekend market which offers only organic produce.

ป้ายรณรงค์ที่ติดอยู่ทั่วไปในตลาด นัด เพื่อให้ผู้ซื้อลดใช้ถุงพลาสติก และลดขยะด้วยการใช้ตะกร้าจาก ภูมิปัญญาท้องถิ่น Campaign posters against plastic bags are spotted throughout the weekend market in favor of locally- made baskets.

t is 9 a.m. and shoppers are still streaming into the JJ Weekend Market in Chiang Mai. “I love the vast varieties of fruits and veg- etables here. Some are unavailable at conven- tional markets. Many local vegetables are new Fair Trade to me and the vendors give me some cooking Itips,” said a woman shopper who only recently was urged by a friend to shop at the market. She said she has since come to trust shopping here. “I am confident that the products sold here are chemical-free and fresh, and taste good because the ven- at Organic dors are the growers themselves. “Moreover, a sign in the middle of the market list- ing average prices gives me a peace of mind that I would not be over-charged. The market administrators meet monthly to discuss product prices and quality upgrade. Most stalls already carry a certificate of the Northern Weekend Organic Agricultural Standard Institution.” The JJ Weekend Market or “Gad Nad JJ” as locally known and the MCC market or ‘’Gad Nad Kaset’’ in ซื้อ-ขาย อย่างเป็นธรรม this northern city are examples of how ‘’marketing’’’ can solve economic problems at the household level. Through a new social system that ensures fairness for producers, Markets sellers, buyers and nature, the markets have strengthened communities that had in the past been beset by chemical- based monoculture, unfair trade, back-breaking debts, Story/Photo by Bantatai consumers’ preference for blemishless products, and middlemen taking advantage of farmers and consumers. Since 1993, various organic farmers groups, con- sumers groups, schools, non-governmental organiza- tions, academics and government officials in Chiang Mai have joined hands to develop a ‘’Fair Trade Sys- tem.’’ The aim is to forge cordial ties between farmers and consumers; raise community’s self-reliance and food security; and create a new society where people help one another. Seasonal products from natural production pro-

GL27-VA.indd 7 3/2/10 4:49 PM 8 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

แผงขายสินค้าในตลาดนัดในจะมีการแจ้งข้อมูลแหล่งที่มาของผลผลิต กลุ่มเกษตรกร รวมถึงป้ายคุณประโยชน์ต่างๆ ของพืชผักแต่ละชนิด Stalls at the weekend market display posters giving details of product origin, farmers’ group and benefits of fruits and vegetables.

กาดนัดเจเจและตลาดเอ็มซีซี (MCC) หรือ “กาดนัดเกษตร” ชุมชน จ�ำหน่ายสินค้าตามฤดูกาลจากเกษตรกรใช้กระบวนการผลิต เป็นตลาดนัดเกษตรอินทรีย์ของเชียงใหม่ ที่เป็นความพยายามใหม่ใน ทางธรรมชาติ ใช้หีบห่อจากวัสดุทางธรรมชาติ การใช้ “การตลาด” เพื่อแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจในระดับครัวเรือนให้ ตลาดที่เกิดขึ้นนี้ จะมีกลุ่มเกษตรกรที่เป็นสมาชิกเป็นผู้ก�ำหนด กับชุมชนเกษตรที่ประสบผลกระทบมาอย่างยาวนาจากระบบเกษตร ราคาสินค้า และบริหารจัดการโดยกลุ่มเกษตรกรและผู้บริโภค มีการ เคมีเชิงเดี่ยว การตลาดไม่เป็นธรรม หนี้สินชั่วที่ท่วมท้น รสนิยมของ ส่งเสริมและจัดกิจกรรมให้ผู้บริโภคการไปเยี่ยมเยือนไร่นา ให้ได้เห็น ผู้บริโภคที่เคยชินกับการซื้อผักปลาแค่รูปกายภายนอก การเอาเปรียบ ได้เรียนรู้ ได้ทราบกระบวนการผลิต เกิดความเชื่อใจซึ่งกันและกัน กันระหว่างคนซื้อ-คนขายโดยมีพ่อค้าคนกลางเป็นผู้ชักใยเบื้องหลัง และเข้าใจปัญหาของเกษตรกรอย่างต่อเนื่อง การค้าขายไม่เน้นก�ำไร นอกจากนี้ รูปแบบตลาดในลักษณะนี้ยังน�ำไปสู่ความเข้มแข็งของชุมชน สูงสุด สร้างความเป็นธรรมให้ทุกฝ่ายทั้งตัวเกษตรกร ผู้บริโภค สังคม สามารถสร้างระบบสังคมใหม่ที่มีความเป็นธรรมระหว่าง ผู้ผลิต ผู้ขาย ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ผู้ซื้อ และธรรมชาติ ระบบตลาดดังกล่าวนี้ในปัจจุบันนี้มีหลายรูปแบบ เช่น ตลาด ตั้งแต่ปี 2536 เป็นต้นมา กลุ่มเกษตรกรเกษตรอินทรีย์ กลุ่ม ชุมชน ตลาดนัดเกษตรอินทรีย์ ศูนย์รวบรวมและกระจายผลผลิต ผู้บริโภค โรงเรียน องค์กรพัฒนาเอกชน นักวิชาการและข้าราชการ เกษตรอินทรีย์ โดยเฉพาะตลาดนัดเกษตรอินทรีย์นั้นได้รับความนิยม ในจังหวัดเชียงใหม่บางส่วน ได้ร่วมกันพัฒนา “ระบบตลาดการค้า จากเกษตรกรและผู้บริโภคมาก ในจังหวัดเชียงใหม่เองมีมากกว่า 15 ที่เป็นธรรม (Fair Trade)” ขึ้น โดยหวังจะสร้างความสัมพันธ์ที่ดี แห่ง ทั้งในโรงเรียน มหาวิทยาลัย โรงพยาบาล หรือในหมู่บ้านจัดสรร ระหว่างเกษตรกรและผู้บริโภค สร้างความสามารถในการพึ่งตนเอง ตลาดนัดเจเจมีทุกวันพุธและวันเสาร์ เป็นตลาดซุ้มไม้ไผ่ใต้ และทรัพยากรในชุมชน สร้างสังคมใหม่ที่ไม่เอาเปรียบแต่หันมา ชายคาใบตองตึง ตั้งแต่เช้าตรู่พ่อค้าแม่ขายสวมใส่เสื้อหม้อห้อม ช่วยเหลือเกื้อกูลกันและกัน เน้นการจ�ำหน่ายเพื่อให้เกิดการบริโภค นั่งขายสินค้าประเภทพืชผักพื้นบ้านและผลไม้จากไร่-สวนและริมรั้ว ภายในชุมชนและชุมชนใกล้เคียง สร้างความมั่นคงด้านอาหารของ ของแต่ละบ้าน รวมถึงขนมและอาหารพื้นบ้านที่แปรรูปจากผลผลิต

GL27-VA.indd 8 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 9

cess and in natural packages have been sold within the Mae Tang district of Chiang Mai, said families in many participating communities themselves and to neighbor- villages have grown organic vegetables with support from ing communities. various sectors, including Maejo University and the Sus- Prices are fixed by members of the farmers groups tainable Agriculture Institute, giving rise to this organic and the markets are jointly managed by farmers and con- commodity weekend market and an organic commodity sumers. Promotional activities include providing oppor- warehouse in 2006. tunity for consumers to visit member farms to learn first- The warehouse, as the market lessee and administra- hand production processes so that they learn to trust and tor, charges vendors between 20 and 40 baht per stall for understand problems farmers have to go through. Under rent. The proceeds go back to market improvement and the fair trade system, maximization of profit is not the repair. Each day, members from Samoeng, Mae On, San bottom line; rather, fairness for all — farmers, consum- Kamphaeng, Doi Saket and Phrao districts of Chiang ers, society, natural resources and the environment — is. Mai and Mae Tha district of Lamphun send their pro- The system comes in many forms, including organic duce to the warehouse. weekend markets, community markets and organic “The market relocated from J. Imboon after the con- commodity distribution centers. Organic weekend mar- tract expired. It is not far from the previous location so kets are so popular that there are almost 20 of them in loyal customers can follow and new customers come by schools, universities, hospitals and housing estates across word of mouth,” Mae Kiangkham said. Chiang Mai. “The market is bustling around 5-6 am. Custom-

The market is divided into two sections. The first section offers organic products, including vegetables, fruits, seeds, sprouts and local vegetables. The other sells local foods and sweets. Ready-to-eat foods are cooked with organic ingredients sold there...... ตลาดแบ่งบริเวณเป็น 2 ส่วนใหญ่ๆ ส่วนแรก เป็นผลผลิตเกษตรอินทรีย์ ประกอบด้วยผัก ผลไม้ เมล็ดพันธุ์ ต้นกล้า พืชผักพื้นบ้าน อีก ส่วนคือผลผลิตที่แปรรูปเป็นอาหาร พื้นเมืองทั้งคาวและหวาน... ข้าวแดงแกงหม้อเหล่านี้แปรรูปมาจากผลผลิตเกษตรอินทรีย์ของกลุ่มเกษตรกรที่เป็น สมาชิกของตลาดนัดเช่นกัน ers include teachers, foreign residents or tourists and Ready meals are prepared with organic produce by farmers groups who Japanese students. I am here on Saturdays and will be are market members. at Nakornping hospital on Wednesdays. Members from Samoeng district will use my stall on Wednesdays. When The JJ weekend market opens only on Wednesdays there is no produce for sale, I sell fertilizers. I have grown and Saturdays. Farmers in indigo shirts called Maw Hom vegetables before adopting organic farming; the organic offer their produce on bamboo stalls under banana-leave training taught me how to put extra care and attention roof. Products range from homegrown fruits and vegeta- in farming and made me feel more secure in my career.” bles to local foods and sweets. Examples are rice sheaf with banana filling, steamed fish with curry paste, pea MEANWHILE, THE MCC MARKET AT CHIANG moth, wrapped and steamed chicken and jackfruit salad. MAI UNIVERSITY is located in the Multiple Cropping Vendors arrive around 3 to 4 am on pick-up trucks. Centre compound with beds of organic vegetables on Some travel in group on a hired six-wheeler from remote display nearby. The market is open on Wednesdays and or hilly areas. Each farmer has more than one product Fridays from 6 am to 1 pm. to offer as they grow fruits or vegetables along with cash The market is divided into two sections. The first crops, such as rice, corn, tapioca, potato and soybean. section offers organic products, including vegetables, An organic warehouse is the center for gathering mem- fruits, seeds, sprouts and local vegetables. The other sells bers’ organic produce for sale and processing in retail local foods and sweets. Ready-to-eat foods are cooked and wholesale. with organic ingredients sold there. Most customers are Mae Kiangkham, a vendor from Ban Don Jian in teachers, doctors, nurses, students and foreign residents.

ลอดรั้วริมทาง on an unbeaten path

GL27-VA.indd 9 3/2/10 4:49 PM 10 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ไม่ว่าจะเป็นข้าวต้มมัดห่อกล้วย แอ็ป (ห่อหมก) ถั่วเน่า ห่อนึ่ง ถั่วลันเตา มีโปรตีน มะระเป็นยาดับร้อน เป็นต้น เอาไว้เป็นแนวทาง แอ็ปบอน ต�ำขนุน บรรจุใส่เข่งใส่ลังขนมาตั้งแต่ตี 3 ตี 4 บ้างก็ใส่ ให้กับผู้บริโภคได้เลือกตามความต้องการ รถกระบะ บ้างก็รวบรวมเงินเหมารถโดยสาร เนื่องจากบางพื้นที่ระยะ เฉลิม อรุณโรจน์ ชาวบ้าน ต.สันผีเสื้อ อ.เมือง จ.เชียงใหม่ ทางค่อนข้างไกลหรือมาจากดอยสูง ประธานกลุ่มตลาดนัดเกษตรปลอดสารพิษแม่ปิง เล่าว่า การริเริ่มตลาด ผลผลิตของเกษตรกรมิได้มีเพียงพืชผักอย่างเดียว ยังปลูกพืช แห่งนี้เกิดจากศูนย์วิจัยเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร คณะเกษตรศาสตร์ ไร่อย่าง ข้าว ข้าวโพด มันส�ำปะหลัง มันฝรั่ง ถั่วเหลือง ควบคู่กันไป มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เข้าไปส่งเสริมให้ชาวบ้านในหลายพื้นที่ท�ำการ โดยจะมีคลังเกษตรอินทรีย์เป็นศูนย์กลางรองรับผลผลิตของชาวบ้าน เพาะปลูกแบบเกษตรอินทรีย์ แต่ตลาดในแต่ละพื้นที่ยังไม่สามารถ ที่เป็นสมาชิก เพื่อจ�ำหน่ายผลผลิตเกษตรอินทรีย์และผลผลิตแปรรูป รองรับผลผลิตได้ทั้งหมด ทั้งในราคาปลีกและส่ง ในขณะที่กระแสการบริโภคแบบปลอดภัยเริ่มได้รับความสนใจ แม่เกี๋ยงค�ำ แม่ค้าจากบ้านดอนเจียง อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่ เล่า แนวคิดเรื่องการเปิดตลาดนัดเกษตรอินทรีย์จึงเกิดขึ้น ตอนแรก ถึงที่มาที่ไปของตลาดนัดเจเจว่า นับแต่มีการเข้าไปสนับสนุนให้ปลูกพืช เหมือนเป็นการลองผิดลองถูก แต่หลังจากมีการอบรม การปลูก และ เกษตรอินทรีย์จากหลายภาคส่วน เช่น จากมหาวิทยาลัยแม่โจ้ สถาบัน ท�ำปุ๋ยแบบเกษตรอินทรีย์อย่างแพร่หลาย ทางศูนย์วิจัยเพิ่มผลผลิต เกษตรกรรมยั่งยืน จนการเพาะปลูกขยายไปในหลายครอบครัว หลาย และสมาชิกจากหลายอ�ำเภอในเชียงใหม่ได้ประชุมหารือและได้ริเริ่ม อ�ำเภอ จึงเกิดตลาดนัดเกษตรอินทรีย์ และมีการก่อตั้งคลังเกษตร ท�ำตลาด เพื่อกระจายผลผลิตของกลุ่ม สร้างความเชื่อมั่นในแนวทาง อินทรีย์ขึ้นในปี พ.ศ. 2549 เพื่อรองรับผลผลิตของชาวบ้าน เกษตรอินทรีย์ให้กับสมาชิกขึ้นเมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2547 ด้านการเช่าพื้นที่ตลาด คลังเกษตรอินทรีย์จะท�ำหน้าที่ มาถึงปัจจุบัน ตลาดเติบโตขยายตัวในระดับที่น่าพึงพอใจ จาก เป็นผู้เช่าและบริหารงานของตลาด สมาชิกจะเป็นผู้จ่ายค่าเช่า 7 กลุ่มแรกเริ่มปัจจุบันมี 11 กลุ่ม ขายผัก-ผลไม้สด และอาหาร ซุ้มละ 20-40 บาท เพื่อน�ำไปใช้ในการบริหารปรับปรุงซ่อมแซม ส�ำเร็จรูป คนท�ำอาหารก็คือสมาชิกที่ขยายตัวออกโดยน�ำผลผลิตที่ ซุ้มร้านค้า สมาชิกเกษตรกรจะมีทั้ง อ.สะเมิง อ.แม่ออน อ.สันก�ำแพง ได้จากเพื่อนสมาชิกไปแปรรูป ทุกๆ วันเสาร์จะมีการประชุมสมาชิก อ.ดอยสะเก็ด อ.พร้าว จ.เชียงใหม่ และ อ.แม่ทา จ.ล�ำพูน ทุกๆ วัน ในตลาด เพื่อแก้ไขปัญหาการฝ่าฝืนข้อตกลง การตรวจสอบเรื่องการ สมาชิกเกษตรกรจากทุกพื้นที่จะส่งผลผลิตเข้าสู่คลังแห่งนี้ ใช้เคมีและการตั้งราคาผลผลิตที่สูงเกินข้อก�ำหนด รวมถึงการพัฒนา “แต่ก่อนตลาดเดิมอยู่ที่เจอิ่มบุญ แต่หมดสัญญาเช่า จึงได้ย้าย ผลผลิตตามความต้องการของตลาด สมาชิกแต่ละคนจะปลูกพืชผัก มาที่นี่ ซึ่งไม่ไกลจากที่เดิมมากนัก ลูกค้าที่มาก็จะมีทั้งลูกค้าประจ�ำ ที่หลากหลายตามฤดูกาล บ้างก็ปลูกไว้เพื่อบริโภคในครัวเรือน บ้างก็ ที่เคยซื้อตั้งแต่อยู่ที่เจอิ่มบุญและติดตามมาที่นี่ เป็นลูกค้าหน้าใหม่ก็ ปลูกไว้ขายอยู่แล้ว เพื่อให้มีผลผลิตออกสู่ตลาดตามความต้องการ เยอะที่รู้จากการบอกต่อๆ กันไป ของผู้บริโภค เรียกได้ว่ามาแล้วไม่ผิดหวัง “ตลาดจะคึกคักประมาณ ตี 5 ถึง 6 โมงเช้า ลูกค้าที่นี่มีหลาย ส�ำหรับร้านค้าเกษตรของเฉลิม ปกติจะมีผักตามฤดูกาลขาย ประเภท บ้างก็เป็นครู อาจารย์ เป็นชาวต่างชาติที่มาอยู่หรือมาเที่ยว ช่วงไหนต้องรอผลผลิตทางร้านก็มีผลิตภัณฑ์อื่น เช่น น�้ำมันมะพร้าว รวมถึงนักศึกษาญี่ปุ่นก็มี แม่จะมาขายทุกวันเสาร์ วันพุธจะย้ายไปขาย ข้าวกล้องประเภทต่างๆ ที่สมาชิกกลุ่มผลิตขึ้น มีทั้งข้าวกล้องงอก ที่ โรงพยาบาลนครพิงค์ ที่ตรงนี้จะมีสมาชิกจากสะเมิงมาขายแทน ข้าวกล้องหอมมะลิ กระบวนการทุกอย่าง ตั้งแต่ปลูก เกี่ยว สีข้าว สับเปลี่ยนหมุนเวียนกันอย่างนี้ ช่วงที่ผลผลิตยังไม่ออกตลาด ก็จะ มาจากหยาดเหงื่อแรงงานของเกษตรกรที่เป็นสมาชิกทั้งสิ้น ท�ำปุ๋ยขายด้วย การปลูกผักขายมันเป็นอาชีพเดิมของเราอยู่แล้ว แต่ ถ้าถามคนในตลาดเหล่านี้ว่า กระแสการผลิตแบบเกษตรอินทรีย์ เมื่อมีการเข้ามาอบรมให้ความรู้ ท�ำให้เราเกิดความเข้าใจเรื่องเกษตร และบริโภคผลผลิตเกษตรอินทรีย์เป็นเพียงการสร้างทางเลือกให้ อินทรีย์มากขึ้น ระมัดระวัง ใส่ใจในผลผลิตและมั่นใจในอาชีพของ กับเกษตรกรและผู้บริโภค พวกเขาจะให้ค�ำตอบที่ก้าวไกลไปกว่านั้น เรามากขึ้น” แม่เกี๋ยงค�ำ พูด เพราะวันนี้เป็นที่ประจักษ์ว่าเกษตรกรปลดหนี้ปลดสิน มีข้าวปลา อาหารที่สมบูรณ์และปลอดภัย ตลาดที่ก�ำลังเติบโตยังบ่งบอกถึง ทางด้านของตลาดเอ็มซีซี หรือกาดนัดเกษตรมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ความเข้มแข็งของชุมชน การรู้จักใช้องค์ความรู้และทรัพยากรอย่าง ตั้งอยู่ในบริเวณศูนย์วิจัยเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร มหาวิทยาลัย เหมาะสมกับการผลิต และการเลือกบริโภคสิ่งที่ดีต่อสุขภาวะ เชียงใหม่ ด้านข้างของตลาดมีบรรยากาศของแปลงผักอินทรีย์ให้ การค้นหาทางเลือกร่วมกันของเกษตรกรรวมถึงหน่วยงานต่างๆ ชื่นชมแทนสวนไม้ประดิษฐ์ ตลาดนัดจะมีทุกวันพุธและเสาร์ เวลา ที่เกี่ยวข้อง ภายใต้กรอบคิดเรื่องการผลิตที่สอดคล้องกับระบบนิเวศ ท�ำการประมาณ 6.00 - 13.00 น. วัฒนธรรม การพึ่งตนเองของเกษตรกรรายย่อย ชุมชน และผู้บริโภค ตลาดแบ่งบริเวณเป็น 2 ส่วนใหญ่ๆ ส่วนแรกเป็นผลผลิต ได้รับความปลอดภัย เป็นทางเลือกที่น่าสนใจในการเผชิญกับภาวะ เกษตรอินทรีย์ ประกอบด้วยผัก ผลไม้ เมล็ดพันธุ์ ต้นกล้า พืชผัก วิกฤตทั้งด้านเศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อม และการพัฒนา พื้นบ้าน อีกส่วนคือผลผลิตที่แปรรูปเป็นอาหารพื้นเมืองทั้งคาวและ สุดท้ายตลาดเกษตรอินทรีย์ที่เกิดตามชุมชนต่างๆ เหล่านี้ หาก หวาน ลูกค้าส่วนใหญ่จะเป็นครู อาจารย์ หมอ พยาบาล นักศึกษา สามารถเกิดขึ้นและกระจายตัวอยู่ทั่วประเทศ คงสร้างความคึกคัก รวมถึงชาวต่างชาติ มีป้ายบอกชื่อกลุ่มและจ�ำนวนสมาชิกกลุ่มอยู่ ให้การเกษตรไทย และสร้างความเข้มแข็งให้ชุมชนสามารถพึ่งตนเอง ด้านหลังของแต่ละร้าน รวมถึงป้ายแนะน�ำคุณประโยชน์ของผัก ผล และทรัพยากรในท้องถิ่น โดยไม่ต้องอาศัยเครื่องมือจากหน่วยงาน ไม้ แต่ละชนิด อาทิ มะเขือเทศ มีกรดอะมิโนลดอาการมะเร็งล�ำไส้ ราชการหรือต่างชาติมาควบคุมมาตรฐานเลยก็ได้

GL27-VA.indd 10 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 11

A sign is put up behind each stall, displaying the name of แผงขายผัก-ผลไม้พื้นบ้าน แม้จะไม่หลากหลายเท่าแผงค้าในตลาดทั่วไป แต่สินค้าเหล่านี้ the group it belongs to and the number of group mem- เกษตรกรปลูกเอง เก็บเกี่ยวเอง ขายเอง จึงมั่นใจได้ในความปลอดภัย bers. Another sign lists health benefits of different kinds Stalls at organic weekend markets may not have as wide a variety of fruits and vegetables as at other fresh markets. But product safety is assured. of vegetables, such as tomato containing anti-colon can- cer amino acid, green garden peas providing a valuable source of protein and bitter gourd helping to prevent brown rice, including germinated brown rice and jas- canker sore. mine brown rice. Rice was grown, harvested and milled Chalerm Arunroaj, a Chiang Mai native and presi- by group members themselves. dent of the Mae Ping chemical-free agricultural week- For market members, organic products are more end market group, said the MCC market sprung from than an alternative for farmers and consumers, but an the Multiple Cropping Centre’s promotion of organic end to their vicious debt cycle and the means to bring farming and an increasing demand for safe products. abundant and safe foods on the table. The market’s suc- Following extensive trainings on organic farming and cess story points to community strength, appropriate fertilizer making, the center and members from many application of knowledge and resources for production, districts met and decided to open a market to distrib- and an option for healthy consumption. ute their products and boost their confidence in organic The success stems from a decision jointly made by farming on February 21, 2004. farmers and related agencies to try different ways of The market operations have expanded satisfactorily doing things that are harmonious with the ecosystem and from seven to 11 member groups. Market members meet consonant with local culture and the principle of self- every Saturday to address any violations and inspect reliance for small farmers, communities and consumers. chemical use and inflated prices as well as discuss how It turns out to be an apt alternative in coping with cur- to meet changing demand. Each member grows various rent economic, environmental and development crises. seasonal vegetables, either for household consumption or Should organic markets mushroom throughout the sale. country, farmers will be active and communities can Chaloem’s own stall offers seasonal products. When rely on themselves and local resources, and offer quality these are not available, he sells products made by other products, without the need for standard control by public members, such as coconut oil and a wide selection of or foreign agencies.

ลอดรั้วริมทาง on an unbeaten path

GL27-VA.indd 11 3/2/10 4:49 PM 12 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 เส้นทางสู่เศรษฐกิจเขียว แม้นวาด กุญชร ณ อยุธยา

วิกฤตธรรมชาติที่กระทบต่อการด�ำเนินชีวิตของมนุษย์อย่าง ขึ้นมาบ้าง และยังเป็นโอกาสที่จะน�ำแนวคิดใหม่เรื่อง“เศรษฐกิจ ซ�้ำๆ ซ้อนๆ ได้เปิดโลกทรรศน์ใหม่ผ่านการยกระดับความ สีเขียว” หรือ Green Economy เชื่อมโยงไว้ในการแก้วิกฤต ตื่นตัวทางสิ่งแวดล้อม เมื่อประชาคมโลกเริ่มมองปรากฏการณ์ เศรษฐกิจที่เกิดขึ้นด้วย และรับรู้ปัญหาที่มีความสัมพันธ์ของปัจจัยต่างๆ เชื่อมโยง “เศรษฐกิจสีเขียว” หมายถึง? กันเป็นลูกโซ่ และได้เริ่มแสวงหาทางเลือกใหม่ๆ ในการจัดระบบ “เราไปเข้าใจว่าเศรษฐกิจเป็นเรื่องของการร�่ำรวยทรัพย์สิน ทางเศรษฐกิจ การพัฒนา และสังคมที่มีหลักจริยธรรมทาง เงินทอง แต่ภาษาอังกฤษค�ำว่าเศรษฐกิจคือ Economy มาจาก สิ่งแวดล้อม ค�ำว่า eco ซึ่งเป็นภาษากรีกแปลว่า บ้าน...” สุลักษณ์ ศิวรักษ์ โดยเฉพาะในสถานการณ์ล่าสุดที่สร้างความหวาดหวั่นให้ นักปราชญ์และนักวิจารณ์สังคม อธิบาย ประชากรโลกอย่างกว้างขวาง เมื่อพิษเศรษฐกิจในอเมริกาลุกลามข้าม เป็นค�ำอธิบายเดียวกันกับ ธเนศ กิตติพรพาณิชย์ เด็กหนุ่มใน ทวีปมายังยุโรปและเอเชีย แต่ในทางหนึ่งปรากฏการณ์นี้ก็ยังถูกมอง ตลาดสามชุก ที่กล่าวว่า “เราพัฒนาตลาดสามชุกด้วยจิตส�ำนึกว่าที่นี่ เป็นโอกาสให้ธรรมชาติและระบบนิเวศได้ฟื้นตัวจากความเสื่อมโทรม เป็น ‘บ้าน’ ของเรา นี่คือเศรษฐกิจสีเขียวในความเห็นของผม”

GL27-VA.indd 12 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 13 Towards Green Economy Maenwad Kunjara Na Ayuttaya

EPEATED NATURAL DISASTERS HAVE RAISED AWARENESS of ailing environmental health and its domino effects, starting a quest for alternative economic, Rdevelopment and social orders which incorporate a code of environmental ethics. In the latest wakeup call, the Hamburger Crisis in the U.S. has reached across the globe to grip Europe and Asia. The global economic downturn, however, provides a respite for the ailing nature and ecosystem. At the same time, an opportunity has opened itself up to introduce a new concept of “Green Economy” as a long-term eco- nomic prescription.

WHAT IS “GREEN ECONOMY”?

“We tend to think economy means wealth. But the word ‘economy’ comes from the Greek word ‘eco’ which means ‘home’,” explains Sulak Sivaraksa, a scholar and prominent social critic. The explanation is echoed by Thanit Kittipornpa- nit of Sam Chuk Market who said: “We have developed Sam Chuk Market with the realization that it is our home. This is my vision of a green economy.” The two men’s view of green economy as rooted in the “home” has given it a deep meaning that is more than clean technology and environment-friendly produc- tion and consumption. It reflects community resistance to capitalism and consumerism through an economic system driven by the needs of home dwellers to go back to their root and strike a new balance between society, way of life, culture, environment and ecosystem.

RISE OF COMMUNITY

Sam Chuk Market won an Award of Merit from UNESCO (United Nations Educational, Scientific and ชีวิตประจ�ำวันของคนงานและชุมชนที่อยู่อาศัยอยู่ในบริเวณนิคมอุตสาหกรรม มาบตาพุดที่ฝากท้องไว้กับตลาดนัดยามเย็นที่ตั้งอยู่ติดกับโรงงานอุตสาหกรรมหนัก Workers and locals in a Map Ta Phut community mingle at an evening market adjacent to heavy industrial plants.

GL27-VA.indd 13 3/2/10 4:49 PM 14 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ตามความคิดเห็นของคนไทยสองคนที่ใช้ค�ำว่า “บ้าน” มาอธิบาย หรือหมู่บ้านตัวอย่างหลายรูปแบบที่มีเอกลักษณ์โดดเด่นในหลายๆ เศรษฐกิจสีเขียว ไม่เพียงให้ความหมายต่อแนวคิดเรื่องเศรษฐกิจ ด้าน เช่น การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ การอนุรักษ์พลังงาน วัฒนธรรม สีเขียวที่ลึกซึ้งเกินกว่าเรื่องของเทคโนโลยีสะอาด หรือการผลิต-การ ภูมิปัญญาท้องถิ่น ปรากฏกระจายอยู่ทั่วประเทศ บริโภคที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมเท่านั้น เพราะค�ำว่าบ้านของคนไทย แม้แต่คนในเมืองก็พยายามแสวงหาทางเลือกใหม่ๆ ในการ ยังสะท้อนถึงรูปแบบของกระบวนการพัฒนาในชุมชนต่างๆ ที่พยายาม ด�ำเนินชีวิต โดยสร้างชุมชนแห่งการเรียนรู้ สร้างสรรค์กิจกรรมร่วมกัน ต้านกระแสทุนนิยมและบริโภคนิยม ด้วยการขับเคลื่อนภายใต้ระบบ ตามหลักปรัชญา ศาสนา ธรรมชาติ มาเป็นแนวทางต่างๆ เช่น อาศรม เศรษฐกิจที่เป็นความต้องการของคนในบ้าน จนสามารถคืนสู่รากเหง้า วงศ์สนิท สันติอโศก หรือสามารถแสวงหาแนวทางใหม่ที่มีสมดุลระหว่างสังคม วิถีชีวิต ในมิติปัญหาชุมชนแออัดในกรุงเทพและหัวเมืองใหญ่ ที่ผ่านมา วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม และระบบนิเวศ ได้อีกครั้ง มีแนวคิดในการแก้ปัญหาด้วยโครงการบ้านมั่นคง ในความรับผิดชอบ ของสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) หรือ พอช. ก็เป็น ก�ำเนิดในชุมชน ช่องทางหนึ่งที่เป็นทางเลือกในการพัฒนาที่อยู่อาศัยและพัฒนาคุณภาพ ตลาดสามชุกได้รับรางวัลในโครงการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรม ชีวิตของคนจนเมืองให้มั่นคงมากขึ้น แม้โครงการนี้จะติดอุปสรรคใหญ่ ในภูมิภาคเอเชียและแปซิฟิกจากสหประชาชาติหรือยูเนสโก คือ เจ้าของที่ดินมักจะเป็นนายทุนและหน่วยงานของรัฐ ซึ่งส่วนใหญ่ (UNESCO) ในปี 2552 ความส�ำเร็จนี้เป็นเพียงผลพลอยได้จาก มักไม่อนุญาตให้มีการปรับปรุงสร้างบ้านใหม่ที่มั่นคงถาวร ซึ่งแนวทาง ความพยายามนับ 10 ปีของชุมชนในตลาดที่ต้องการจะฟื้นฟูตลาด นี้การเคหะแห่งชาติเป็นหน่วยงานบุกเบิกแต่สุดท้ายก็ไม่สามารถ ที่เงียบเหงาให้กลับมาค้าขายคึกคัก ผู้คนมีความสัมพันธ์ต่อกันอย่าง แก้ปัญหาชุมชนแออัดได้ มีความสุขเช่นในอดีต ในขณะที่แรงขับเคลื่อนที่สั่นสะเทือนภายนอกเพียงบางเบา ...ผมว่าคนเล็กคนน้อยก็เริ่ม เข้าใจเขาจะเริ่มพึ่งตัวเอง และพึ่ง ธรรมชาติ เขาจะผลิตของเขาเองและของที่ เขาผลิตนั้นมีความเป็นเลิศ มีเอกลักษณ์พิเศษ – สุลักษณ์ ศิวรักษ์ ...I’d say the common folks have started to recognize that if they rely on themselves and nature, they can achieve excellence and uniqueness in anything they produce. – Sulak Sivaraksa เหมืองถ่านหินลิกไนต์ อ.แม่เมาะ จ.ล�ำปาง เป็นการท�ำเหมืองแร่ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดใน ประเทศ และท�ำลายทรัพยากรธรรมชาติอย่างร้ายแรง แต่ถ่านหินก็เป็นเชื้อเพลิงที่ส�ำคัญใน แต่ความสั่นสะเทือนภายในกลับปะทุลุกโชนเป็นพลังให้ชาวชุมชน การผลิตไฟฟ้าเพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมของประเทศ แออัดหันมาปรับตัวเองในการพัฒนาที่อยู่อาศัยให้มีสิ่งแวดล้อมที่ดี The open lignite mine in Lampang’s Mae Moh district, the largest of its kind in the country, has destroyed much of the surrounding natural area. In มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ท�ำให้เป็นที่ประจักษ์ต่อสังคมว่า คุณค่าคนจน return, the lignite coal has been an important fuel for power production in support of the country’s industrial development. คือ แรงงานหลักของเมือง การพัฒนาเมืองที่แท้จริงต้องท�ำให้เป็น เมืองที่น่าอยู่ส�ำหรับทุกชนชั้น และการย้ายชุมชนแออัดออกนอก หมู่บ้านแม่ก�ำปอง จ.เชียงใหม่ ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวาง เมืองก็ไม่ใช่การแก้ปัญหา พลังในการปรับเปลี่ยนตนเองและชุมชนที่ ว่าเป็นหมู่บ้านต้นแบบโครงการพัฒนาไฟฟ้าพลังน�้ำขนาดเล็ก แสงไฟ เข้มแข็งนี้ มีตัวอย่างที่น่ายกย่อง เช่น ชุมชนเพชรคลองจั่น กรุงเทพฯ สว่างขึ้น ณ หมู่บ้านแห่งนี้เริ่มคิดเริ่มสร้างโดยชุมชนทุรกันดาร หลัง ชุมชนบางปะรอก จ.ปทุมธานี ชุมชนคลองแม่ข่า จ. เชียงใหม่ ชุมชน เขา ไฟฟ้าเข้าไม่ถึง จนพัฒนาต่อเนื่องมาด้วยการบริหารจัดการของ เก้าเส้ง จ.สงขลา ชุมชนหนองผ�ำ จ.อุบลราชธานี ชุมชนอย่างเต็มรูปแบบ กล่าวถึงเศรษฐกิจสีเขียวที่ให้ความส�ำคัญต่อระบบการเกษตร หมู่บ้านคีรีวงศ์ จ.นครศรีธรรมราช ชุมชนที่เคยเสียหายยับเยิน ที่ยั่งยืน ซึ่งจะเป็นหนทางคืนสู่ความสมดุลและเป็นธรรมระหว่าง จากดินถล่ม แต่ทุกคนก็ร่วมกันพัฒนาชุมชนขึ้นมาใหม่จนกลายเป็น สิ่งแวดล้อมและสุขภาพ ภาพเหล่านี้เห็นได้ชัดเจนจากเกษตรกร ชุมชนต้นแบบในการจัดการธุรกิจท่องเที่ยวเชิงนิเวศ หรือ โฮมสเตย์ มากมายที่ลุกขึ้นมาต้านกระแสเชี่ยวกรากของเกษตรสารเคมี เกษตร ต้นแบบของหมู่บ้านบุไทร จ.นครราชสีมา ที่สะท้อนภาพการจัดการ เชิงเดี่ยวที่เริ่มระบาดมาตั้งแต่ยุคปฏิวัติเขียว การท่องเที่ยวโดยชุมชนได้เป็นอย่างดี การพลิกระบบเกษตรกรรมของประเทศด้วยการหวนคืนวิถีเดิม นอกจากนี้ยังมีหมู่บ้านพึ่งพาตนเอง หมู่บ้านพอเพียง หมู่บ้าน นี้มีตัวอย่างที่สัมฤทธิ์ผลอยู่มากมาย อาทิ วนเกษตร ผู้ใหญ่วิบูลย์ เข้มแข็ง หมู่บ้านอยู่ดีมีสุข หมู่บ้านพิทักษ์ป่า หรือ หมู่บ้านต้นแบบ เข็มเฉลิม จ.ฉะเชิงเทรา ข้าวหอมมะลิอินทรีย์ จ.สุรินทร์ ที่มีชื่อเสียง

GL27-VA.indd 14 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 15

ร้านค้ายามค�่ำคืนบนถนนสุเทพหลังมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ขายอาหาร เครื่องนุ่งห่มและ เครื่องประดับนานาชนิด ในรูปแม่ค้าร้านเครื่องประดับส�ำหรับหญิงสาวก�ำลังจัดร้านรอ Street stalls along Suthep road behind Chiang Mai University sell food, clothes and various decorative items. The photo shows a vendor organizing her ware which, though non-essential, draws a constant stream of buyers.

In dealing with the problem of slums and squatters in Bangkok and other major cities, the National Hous- ing Authority (NHA) has implemented the Baan Mank- hong Housing Project aiming at improving the quality of house and life for the urban poor. However, it ran into strong resistance from landlords, most of whom are gov- ernment agencies, who were fearful of seeing their land ตลาดนัดชนเผ่าที่ อ.ปางมะผ้า จ.แม่ฮ่องสอน ก�ำลังมีการณรงค์ให้ลดการใช้ถุงพลาสติก occupied by slum communities on a permanent basis. หรือใช้ถุงพลาสติกที่ย่อยสลายได้ในธรรมชาติ While the NHA’s efforts have not met with much Vendors from various hill tribes man their stalls at the morning market success, they have sparked a drive by the slum residents in Pang Ma Pha district of Mae Hong Son where municipality officials urge residents to use fewer plastic bags in a campaign to reduce global themselves to improve their housing and the environ- warming ment around where they live as a way to improve their quality of life. It was to demonstrate the worth of the Cultural Organization) for cultural heritage conserva- urban poor as the main labor force and to make a point tion, the fruit of a decade of the community’s hard work that urban development must aim at improving the life to inject life into the once-abandoned market. of all classes of people and that slum relocation is not the Mae Kampong village situated on a mountain slope solution. Petch Khlong Chan community in Bangkok, out of reach of the electrical grid in Chiang Mai for Bang Parok community in Pathum Thani, Khlong Mae many years managed to get by with micro hydropower Kha community in Chiang Mai, Kao Seng community plants. in Songkhla and Nong Pham community in Udon Thani Khiriwong village of Nakhon Si Thammarat has have won praise for their self development. emerged from a landslide tragedy and repositioned Green economy prescribes sustainable agriculture itself in a map of homestay destinations. Bu Sai village as a way to restore natural balance and health. Many of Nakhon Ratchasima shared a similar success story, farmers have now stood up against the flood of chemical thanks to the active community. agriculture and monoculture which have been in wide- Self-reliant villages, sufficiency villages, strong vil- spread practice since the Green Revolution. lages, good governance villages, eco forest villages or The revival of traditional farming has witnessed villages of other names, such as conservation tourism, many success stories — agroforestry by Viboon Khem- power conservation, culture, and local wisdom, have chalerm in Chachoensao, the world-renowned organic scattered nationwide. jasmine rice in Surin, and about 120,000 rai of organic Even city folks are in pursuit of alternative living. farming on land that was formerly chemically farmed Learning communities have been formed based on phi- (Green Net, 2007). Sustainable agriculture has been losophy, religions and nature as guiding principles, for given different names, such as mixed farming, Suan example, the Wongsanit Ashram and the Santi Asoke Somrom, Suan Duson, forestry plantation, integrated Buddhist movement. agriculture, new-theory agriculture and natural agricul-

เส้นทางสู่เศรษฐกิจเขียว Towards Green Economy

GL27-VA.indd 15 3/2/10 4:49 PM 16 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

น�้ำขาว จ.ตราด หรือการรวมกลุ่มสัจจะออมทรัพย์แบบพัฒนาครบวงจร ชีวิต น�ำโดย ครูชบ ยอดแก้ว จ.สงขลา ระบบนี้ท�ำให้เงินของชาวบ้าน หมุนเวียนอยู่ในชุมชนและสร้างประโยชน์ให้กับชุมชนเอง โดยไม่ต้อง (บน, บนขวา) ขนมอุตสาหกรรมและวงจรหนี้สิน คือรูปแบบหนึ่งของลัทธิบริโภค พี่งพาสถาบันที่หวังผลก�ำไรอื่นๆ นิยมที่ได้ลุกลามเข้าไปยังหมู่บ้านชนเผ่า เช่น เผ่าลีซู ใน อ.ปางมะผ้า จ.แม่ฮ่องสอน ส่วน “เบี้ยกุดชุม” สื่อกลางแลกเปลี่ยนในชุมชนของ 5 หมู่บ้าน (Above, above right) Mass-produced snack and a sign promoting loans are but some of the elements of consumerism that has spread as far-away as ใน อ.กุดชุม และ อ.สันทรายมูล จ.ยโสธร เป็นผลพวงความพยายาม remote hilltribe villages such as this Lisu village in Pang Ma Pha district of ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อสร้างสัญลักษณ์ที่จะน�ำมาใช้ซื้อขายแลก Mae Hong Son. เปลี่ยนสินค้ากันภายในชุมชน ให้เงินหมุนเวียนภายในชุมชน รูปแบบ เลื่องลือในระดับโลก หรือเกษตรอินทรีย์ที่สามารถมองได้จากตัวเลข การพึ่งตนเองนี้เป็นปรากฏการณ์ที่ถูกกล่าวขวัญมายาวนาน โดย ประมาณ 120,000 ไร่ในประเทศที่เปลี่ยนจากเกษตรเคมีมาเป็น เฉพาะในยุคที่เศรษฐกิจและค่าเงินถูกก�ำหนดด้วยระบบเศรษฐกิจที่ เกษตรอินทรีย์ (กรีนเน็ต-ข้อมูลในปี 2550) อีกทั้งรูปแบบของเกษตร เรรวนของโลก ยั่งยืนในประเทศไทยยังปรากฏอยู่ใต้ชื่อเรียกอีกหลายประเภท แต่ละ ตัวอย่างเด่นชัดในกิจกรรมของประชาสังคมทุกภาคส่วนใน ประเภทก็เป็นรูปแบบการเกษตรที่นอกจากจะหันกลับสู่ยุคภูมิปัญญา ประเทศเหล่านี้ กล่าวได้ว่า เกิดขึ้นในรั้วบ้านรอบชุมชน เป็นระบบ อาทิ ไร่นาสวนผสม สวนสมรม สวนดูซน สวนป่า เกษตรผสมผสาน เศรษฐกิจเพื่อสร้างความสุขให้สมาชิกในบ้าน เป็นวิถีแห่งการเติบโต เกษตรทฤษฏีใหม่ เกษตรธรรมชาติ ยังมีการคิดค้นเรียนรู้จากธรรมชาติ ทางปัญญาของคนในชุมชน และการเติบโตของวัฒนธรรมแห่งความ เกิดขึ้นใหม่อยู่เสมอ ดังกรณีของ ข้าวล้มตอ จ.ปทุมธานี รู้และเทคโนโลยีที่เกิดจากการเรียนรู้ “ภูมิปัญญา” จากโลกธรรมชาติ ในสวนยางพารา จ.นครศรีธรรมราช คนในชุมชนไม้เรียงที่ก�ำลัง เป้าหมายก็เพื่อสร้างสังคมโลกที่ทุกชีวิตสามารถเติบโต เกื้อกูลกัน เป็นหนี้เป็นสิน ประสบกับปัญหาราคายางพาราตกต�่ำและผันผวน พวก อยู่ร่วมกันอย่างได้อย่างมีความสุข ไม่ใช่ปรับเปลี่ยนรูปแบบหรือ เขารวมกลุ่มกันต่อสู้ให้ราคายางพาราสูงขึ้น โดยการจัดกิจกรรมกลุ่มใน คิดสรรสร้างผลผลิตขึ้นมาเพียงเพื่อตอบสนองความกินดีอยู่ดีของ ชุมชน เช่น โรงงานแปรรูปยางพารา เพื่อปรับปรุงคุณภาพยางพาราให้ คนในชุมชนเท่านั้น เป็นที่ต้องการของตลาด ลดต้นทุนการผลิต ต่อมาได้ตั้งศูนย์ศึกษาและ หัวใจส�ำคัญของระบบเศรษฐกิจที่สร้างความสุขให้สมาชิกในบ้าน พัฒนาชุมชนไม้เรียงขึ้น โดยมีแผนการด�ำเนินงาน 8 ด้าน คือ แผน จึงนับได้ว่าเป็นการขับเคลื่อนตามแนวคิดใหม่เรื่องเศรษฐกิจสีเขียวมา พัฒนาเกษตรยั่งยืน แผนการจัดการผลผลิตของชุมชน แผนพัฒนา เนิ่นนานแล้ว ก่อนที่แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติสองฉบับ เศรษฐกิจวิสาหกิจชุมชน แผนพัฒนาด้านสุขภาพ แผนพัฒนาทุนและ หลังจะก�ำหนดวิสัยทัศน์การพัฒนาสู่สังคมอยู่เย็นเป็นสุขโดยใช้แนว หนี้สิน แผนพัฒนาการท่องเที่ยว แผนพัฒนาจิตใจ แผนพัฒนาการ ปฏิบัติตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และก่อนยุคที่นักคิดนักวิชาการ เรียนรู้ของชุมชน วันนี้ชุมชนไม้เรียงเป็นหนึ่งในชุมชนต้นแบบเรื่อง ของไทยพยายามผสานเชื่อมโยงเศรษฐกิจสีเขียวไปกับหลักปรัชญา แผนชีวิตชุมชน อีกทั้งยังพิสูจน์ให้เห็นว่า เศรษฐกิจในชุมชน การพึ่ง เศรษฐกิจพอเพียง ดัชนีชี้วัดความอยู่ดีมีสุข รวมทั้งการแสวงหาเครื่อง ตนเอง หรือความเข้มแข็ง คนในชุมชนมีพลังเพียงพอที่จะสร้างสรรค์ ชี้วัดสังคมคุณภาพ ระบบขึ้นเพื่อบริหารจัดการด้วยตนเองได้ “ผมว่าคนเล็กคนน้อยก็เริ่มเข้าใจเขาจะเริ่มพึ่งตัวเอง และพึ่ง ยังมีตัวอย่างความก้าวหน้าในการใช้ประโยชน์ที่ดินในพื้นที่เอื้อ ธรรมชาติ เขาจะผลิตของเขาเองและของที่เขาผลิตนั้นมีความเป็นเลิศ อ�ำนวย ซึ่งเป็นกุศโลบายในการท�ำงานอนุรักษ์ของชุมชน แต่ในขณะ มีเอกลักษณ์พิเศษไม่ว่าจะเป็นข้าว ไม่ว่าจะเป็นผัก ผลไม้ จะไม่ฉีด เดียวกันก็ก่อให้เกิดคุณค่าทางเศรษฐกิจขึ้น เช่น ธนาคารต้นไม้ ที่ ผงเคมี จะไม่ใส่ของปลอม ยากลับไปใช้ภูมิปัญญาดั้งเดิมแล้ว ไม่ใช่ จ.ชุมพร หรือกรณีของการปลูกสวนป่าสัก ที่ จ.สกลนคร ซึ่งนับเป็น ถอยหลังเข้าคลอง แต่มนุษย์เราต้องมีราก เราจะเดินข้างหน้าต้องมีราก ครั้งแรกในประเทศไทยที่มีการซื้อขายคาร์บอนเครดิตแบบสมัครใจ “แต่ระบบเศรษฐกิจกระแสหลักเกิดจากการถอนรากถอนโคน ในภาคป่าไม้ เมื่อคราวปฏิวัติอุตสาหกรรมใหญ่ในอังกฤษ มันถอนรากถอนโคน หากกล่าวถึงระบบการเงินที่มั่นคงก็มีตัวอย่างรูปแบบของสถาบัน หมด เราต้องกลับมาหารากกลับมาหาโคน แล้วเราจะเติบโตงอกงาม การเงินชุมชนที่น่าสนใจอีกเช่นกัน อาทิ ธนาคารชุมชน ต�ำบลห้วง อย่างถูกต้อง” อาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ พูด

GL27-VA.indd 16 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 17

ture, all based on local wisdom. New innovations, mean- while, continue to be discovered such as lodge ratoon rice in Pathum Thani. In Nakhon Si Thammarat, rubber planters in Mai Riang community were debt-ridden due to fluctuating and plunging rubber prices. The planters joined hands to upgrade product and cut cost by setting up their own processing plant. Community development and study center was later formed to put into action eight operation plans — development of sustainable agriculture, com- munity product management, community enterprise development, community health development, capital and debt management, tourism development, psycho- logical development, and community learning develop- ment. Since then, the community has been a model for community life planning and a testament of community ability to instill self-reliance. Land utilization is a great ploy to fuel conserva- tion drive in a community and raise economic value of land as evidenced in the success of the Trees Bank in Chumphon and a teak forest plantation in Sakhon Nakhon. The latter gave rise to a carbon credit trade on a voluntary basis in the forestry sector for the first time in Thailand. Financial security is also within a community’s reach. Examples are a community bank in Tambon Huang Nam Khao in Trat and a contractual (Sajja) sav- ings group for life-cycle development under the leader- ship of Chob Yodkaew in Songkhla. Community finan- cial institutions such as these keep savings within the community and revenue generated from them is used for the community’s benefits with no need to rely on for- profit institutions. “Bia Kut Chum” is the attempt of five villages in Kut Chum and San Sai Mun districts of Yasothon to create a medium of exchange for use within the local- ity. It was designed to help promote self-reliance in place of the system where the national and local economy and currency value were tied with the fluctuating global (บน) ชาวหลวงพระบางก�ำลังตักบาตรในประเพณีตักบาตรข้าวเหนียวของชาวลาว ในขณะ economy. ที่นักท่องเที่ยวชาวต่างชาติต่างพากันชมและถ่ายรูปอย่างสนใจ All these activities in communities around the coun- (Above) Luang Prabang residents offer alms to monks in a Laos’ traditional alms offering ceremony while foreign tourists observe and take pictures try point to an economic system that is aimed at creat- with much interest. ing happiness for families and communities. It demon- strates the growth of wisdom of people at the grassroots (ล่าง) ชาวบ้านก�ำลังนั่งล้อมวงกันปิ้งข้าวจี่ ซึ่งเป็นอาหารพื้นบ้านของภาคอีสาน and the growth of a culture of knowledge and technol- วัฒนธรรมเรื่องอาหาร (Below) A group of villagers gather to roast sticky rice, a traditional snack ogy derived from knowledge within nature. The goal is of the northeastern region. The traditional culinary culture is put on public to create a world in which all lives grow on a mutually exhibition in an attempt to conserve it. dependent basis with happiness, not just to change the pattern of production or create products to satisfy the ciency economy, the National Happiness Index and the well-being of people in the community. quest for social quality indictors. Such an economic system is in essence a green econ- “I’d say the common folks have started to recog- omy that has been practiced long before the drafting of nize that if they rely on themselves and nature, they can the last two national economic and social development achieve excellence and uniqueness in anything they pro- plans, which envisioned a happy society based on His duce, be it rice, vegetable or fruit. They need not use Majesty the King’s theory of sufficiency economy. Com- chemicals or artificial stuff. All they need is traditional munities have developed their own system even before wisdoms. This is not a step backward. But people need to the intellectuals have linked green economy to suffi- have roots. If we are going forward, we need roots.

เส้นทางสู่เศรษฐกิจเขียว Towards Green Economy

GL27-VA.indd 17 3/2/10 4:49 PM 18 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

บนชายหาดทุ่งวัวเล่น จ.ชุมพร เวิ้งว้างปราศจากสิ่งปลูกสร้าง มี เพียงป่าชายหาดและหญ้าทะเลขึ้นอยู่เรียงรายเท่านั้น นี่คือข้อตกลง ร่วมกันในการอนุรักษ์ระบบนิเวศชายหาดของชุมพรคาบาน่า รีสอร์ต และผู้ประกอบการท่องเที่ยวในละแวกข้างเคียง โดยเฉพาะการ บริหารกิจการของชุมพรคาบาน่านั้นได้ท�ำให้รีสอร์ตแห่งนี้กลายเป็น แหล่งเรียนรู้ธุรกิจพอเพียง วิถีเกษตรอินทรีย์ การจัดการขยะ และ ต้นแบบอาคารอนุรักษ์พลังงานและสิ่งแวดล้อม เรียกได้ว่าเป็นชุมชน แบบอย่างที่ธุรกิจ สถานประกอบการ พนักงาน นักท่องเที่ยว ชุมชน รอบข้าง สังคม และธรรมชาติอยู่ร่วมกันด้วยความสงบสุข หรือตัวอย่างที่โรงแรมบ้านท้องทราย บนเกาะสมุย จ.สุราษฎร์ธานี ก็ได้รับการยอมรับว่าเป็นโรงแรมอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมต้นแบบที่โดดเด่น ไม่แพ้กัน นี่คือรูปแบบของธุรกิจที่เกิดขึ้นจากจิตส�ำนึกสิ่งแวดล้อม ซึ่ง ก�ำลังปรับเปลี่ยนโฉมหน้าของธุรกิจการท่องเที่ยวที่เป็นรายได้ส�ำคัญ ของประเทศ การหาความสมดุลและเป็นธรรมในธุรกิจที่เกิดจากแรงกดดัน ในฐานะที่เป็นผู้ก่อผลกระทบโดยตรงให้ชุมชนและสิ่งแวดล้อมก็มี แนวโน้มที่ดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัด ดังเช่น ปัญหาฟาร์มสุกรจ�ำนวนมาก ที่ส่งกลิ่นเหม็น เป็นที่เพาะพันธุ์แมลงวัน และปล่อยน�้ำเสีย เพื่อให้ หญิงสาวชนเผ่าใน จ.แม่ฮ่องสอน ก�ำลังรดน�้ำในไร่มันฝรั่งด้วยระบบสปริงเกอร์ สามารถอยู่ร่วมกับชุมชนรอบข้างฟาร์มสุกรทั้งขนาดใหญ่-กลาง-เล็ก การเกษตรบนดอยสูงก�ำลังถูกพัฒนาเพื่อให้สามารถปลูกพืชนอกฤดูกาลและเพิ่มผลผลิตได้ มากขึ้น ในขณะที่แหล่งน�้ำที่มีเริ่มไม่เพียงพอต่อการอุปโภคบริโภค ด้วยการสนับสนุนจากหน่วยงานต่างๆ ฟาร์มหลายแห่งน�ำน�้ำเสียไป A hilltribe woman tends to her potato farm while the sprinkler waters the ผลิตก๊าซชีวภาพ และในบางแห่งยังเอื้อเฟื้อแจกจ่ายให้ชุมชนที่ได้รับ plants. Highland farming has undergone great change, enabling off-season ผลกระทบจากฟาร์มใช้ก๊าซฟรี เพื่อสร้างสัมพันธ์อันดีระหว่างฟาร์ม planting and increasing yields while water is becoming inadequate for consumption. กับชุมชนให้ความสุขคืนมาอีกครั้ง รูปแบบการจัดการของเสียโดยน�ำมาเปลี่ยนเป็นพลังงานยังเห็น ธุรกิจต้องปรับตัว ได้จากการน�ำขยะ วัสดุเหลือทิ้งในภาคการเกษตรมาเป็นวัตถุดิบ เช่น แรงเหวี่ยงจากโลกาภิวัตน์ไม่เพียงโยกคลอนทุนนิยมในจิตส�ำนึก การผลิตความร้อนจากน�้ำเสีย ผลิตไฟฟ้าจากกากอ้อย มันส�ำปะหลัง ของชุมชนรากหญ้าเท่านั้น องค์กรธุรกิจที่เคยมีภาพของการแสวงหา ขยะที่ถูกฝังกลบ น�้ำเสียอุตสาหกรรมน�้ำมันปาล์ม น�้ำเสียจากการ ประโยชน์ให้กับตัวเอง มุ่งสู่ก�ำไรสูงสุดโดยละเลยเรื่องอื่นๆ ก็ถูก ผลิตแป้งมันส�ำปะหลัง ผู้ประกอบการหลายรายน�ำโครงการเข้ากลไก ผลักดันให้เข้าสู่ยุคที่ต้องค�ำนึงถึงสิ่งแวดล้อมมากขึ้น ไม่ก่อมลพิษ พัฒนาที่สะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) จน ต่อสภาพแวดล้อม ท�ำให้คุณภาพชีวิตของผู้บริโภคดีขึ้น ซึ่งการค�ำนึง สามารถขายคาร์บอนเครดิตให้กับประเทศที่มีพันธกรณีในการลดการ ถึงผลกระทบของธุรกิจต่อสภาพแวดล้อมนั้นจะส่งผลกระทบต่อการ ปล่อยก๊าซเรือนกระจก ซึ่งนอกจากจะเกิดรายได้จากการขายคาร์บอน ตัดสินใจเลือกซื้อสินค้าและบริการของผู้บริโภคด้วยเช่นกัน เครดิต ยังเป็นการรักษาสิ่งแวดล้อม ลดโลกร้อน ลดผลกระทบที่เกิด เครื่องมืออันหนึ่งที่ธุรกิจใช้ในการรับมือกับโลกที่เปลี่ยนไปวัน จากการท�ำธุรกิจ และเป็นการใช้ทรัพยากรให้เกิดคุณค่าสูงสุดอีกด้วย นี้เป็นแนวคิดจากฝั่งตะวันตก เรียกว่า CSR (Corporate Social ความตื่นตัวทางสิ่งแวดล้อมยังส่งผลเชิงบวกในหลายวงการ Responsibility) ซึ่งก�ำลังก่อร่างวิถีใหม่ให้การท�ำธุรกิจมีความโปร่งใส เพราะนอกจากชุมชนจะมีสุขภาพอนามัยดีขึ้น วงการธุรกิจเองก็ได้ เป็นธรรม ดูแลสวัสดิการให้พนักงานมีคุณภาพชีวิตที่ดี ผลิตสินค้า ประโยชน์ตามมา โดยเฉพาะกับการที่ธุรกิจสาขาหนึ่งต้องลงทุนใช้จ่าย คุณภาพเพื่อผู้บริโภค ใส่ใจต่อกระบวนการผลิตที่ไม่ส่งผลกระทบต่อ เพื่อสร้างระบบการจัดการทางสิ่งแวดล้อม ธุรกิจอื่นๆ ก็สามารถผลิต สิ่งแวดล้อม ไปจนถึงการดูแลพัฒนาสังคมในวงกว้างโดยมีเป้าหมาย นวัตกรรมทางสิ่งแวดล้อม เช่น การผลิตเทคโนโลยีบ�ำบัดมลภาวะ เพื่อสร้างความยั่งยืนให้กับองค์กรธุรกิจไปพร้อมๆ กับสังคมและ เทคโนโลยีสะอาด เทคโนโลยีก�ำจัดมลพิษ อุตสาหกรรมรีไซเคิล ให้ สิ่งแวดล้อม เติบโตขึ้นได้ แต่ในสายตาของนักเศรษฐศาสตร์และประชาสังคมในขบวนการ ดังเช่นการมองไกลของผู้ประกอบธุรกิจโรงงานคัดแยกขยะเพื่อ สีเขียว ได้แต่มองเครื่องมือนี้ด้วยความเสียดาย เพราะ CSR ส่วนใหญ่ รีไซเคิล ที่ปัจจุบันมีเครือข่ายกระจายอยู่ทั่วประเทศ และยังเป็นธุรกิจ เพียงถูกใช้เป็นกลยุทธ์ในการประชาสัมพันธ์เพื่อสร้างภาพลักษณ์ให้ ที่มีแนวโน้มจะเติบโตขึ้นได้อีกมาก กับธุรกิจเท่านั้น อย่างไรก็ตาม สัญญาณด้านอื่นๆ ยังคงท�ำให้เชื่อได้ ว่า ภาคธุรกิจที่เคยโต้พายุเศรษฐกิจมาแล้วหลายระลอกได้เริ่มเปลี่ยน โลกทัศน์ใหม่ในภาคอุตสาหกรรม และบทบาทของรัฐ ทิศทางปรับตัวเข้าสู่เศรษฐกิจสีเขียวมากขึ้น ล่าสุดของการขับเคลื่อนเรื่องระบบเศรษฐกิจสีเขียวที่เห็นได้

GL27-VA.indd 18 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 19

“The mainstream economic system arose out of the wreckage of society even since the Industrial Revolution in Britain. It has uprooted everything. So we need to go back to our roots so that we can grow in a proper way,” said Mr. Sulak.

CORPORATES MUST CHANGE

Not only has the wrecking ball of globalization shat- tered the perception of capitalism among the grassroots, business organizations which are used to maximizing profits over and above all else have also been forced to look at the environmental aspect and the consumers’ quality of life. Such considerations on the part of busi- nesses will undoubtedly influence the consumers’ deci- sion to buy. A tool that businesses use to cope with today’s chang- หญิงชนเผ่าชาวลาวก�ำลังเดินผ่านร้านค้าแห่งหนึ่งในตลาดใหญ่ในแขวงห้วยซายของลาว ing world is Corporate Social Responsibility (CSR). A สินค้าที่วางขายส่วนใหญ่คือสินค้าที่ไม่ได้มีความจ�ำเป็นในชีวิตประจ�ำวันอีกแล้ว business model originated in the western world, CSR is A hilltribe woman walks by a shop in a large market in Laos’s Huay Xai designed to help businesses to operate more transparently province, where most shops display merchandise not essential for daily life. and fairly, take good care of employees, produce quality products, install production process that is not harmful to generated from sugarcane bagasse and tapioca, garbage the environment as well as contribute to sound develop- from landfills, wastewater in palm oil industry and tapi- ment of society, with an aim to sustain the business as oca starch industry. Several operators have been able to well as society and the environment. sell carbon credits resulting from the conversion under But, to many, such a lofty tool has often been mis- the Clean Development Mechanism (CDM) to developed used for public relations purposes. In spite of that, there countries which have committed to reducing greenhouse are signs that a wave of economic crises has steered gases. Such a scheme, besides earning extra revenue for enterprises towards a green economy. the operators, also contributes to reducing global warm- NO CONCRETE STRUCTURES DISTURB ing, lessening environmental impact and using resources THE PICTURESQUE Thung Wua Laen beach in more efficiently. Chumphon. This is a result of a “no development’ deal Environmental awareness among businesses, which for the beaches shared by Chumphon Cabana Resort leads to investment in environmental management, also and nearby tourism operators. The resort has established contributes directly to the creation and growth of associ- itself as a model of sufficiency business undertaking, ated green industries such as those in clean technology, organic farming, waste management and low impact pollution management and recycling. An example of a constructions. This is a model of community where busi- far-sighted business is a well-known recycling company ness establishments, employees, tourists, surrounding that now has a nationwide network. communities, the society at large and nature can co-exist peacefully. INDUSTRY AND THE ROLE OF THE STATE Another example is Ban Thong Sai Hotel in the resort island of Samui in Surat Thani which is noted for The latest push of green economy in Thailand is its outstanding environmental concern. Environment the fight to designate all areas near and in Map Ta Phut conservation has turned a new page in tourism business municipality in Rayong province a pollution control zone which is the country’s main income generating industry. after the pollution has taken a severe toll on the health Businesses, as polluters, may be driven externally to of the local population and the environment for decades. treat communities and the environment more fairly as in The Supreme Administrative Court, meanwhile, ordered the case of pig farms which release foul odors, discharge 76 heavy industrial projects which pose serious environ- wastewater into public waterways and become breeding mental threat, such as petrochemical, in Map Ta Phut grounds for flies. With help from state agencies, many Industrial Estate suspended for failure to fulfill environ- farms use wastewater to produce biogas and some go mental regulatory requirements under the law. as far as offering the gas for their neighbors to use for The landmark rulings have raised the bar on the free to restore formerly good relationship strained by the country’s industrial development for social justice. How- pollution. ever, the government which plays a crucial role in push- The waste-to-energy conversion scheme has also ing for sustainable economic development is obligated to been used by others in the agro-business sector using assist the industrial and business sectors in their invest- agricultural waste as raw material. Electricity can be ment in clean technology and production, chemical sub-

เส้นทางสู่เศรษฐกิจเขียว Towards Green Economy

GL27-VA.indd 19 3/2/10 4:49 PM 20 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

อย่างชัดเจนในประเทศไทย คือ การประกาศเขตควบคุมมลพิษที่ ความสัมพันธ์ของเรากับธรรมชาติ: หลักคิดพื้นฐานของเศรษฐกิจ มาบตาพุด จ.ระยอง และค�ำสั่งของศาลปกครองสูงสุดที่สั่งระงับ สีเขียว 65 โครงการอุตสาหกรรมหนัก ที่มีผลกระทบรุนแรงต่อคุณภาพ แนวคิดเศรษฐกิจสีเขียวที่เสนอโดยโครงการสิ่งแวดล้อมแห่ง สิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ สุขภาพและชีวิตของชุมชน เช่น สหประชาชาติ (United Nations Environment Programme: ปิโตรเคมี เนื่องจากไม่ปฏิบัติตามข้อบังคับด้านสิ่งแวดล้อมใน UNEP) มีเป้าหมายให้มนุษย์ต้องปรับเปลี่ยนรูปแบบการผลิตขึ้นมา รัฐธรรมนูญ เพื่อตอบสนองความกินดีอยู่ดีของสังคมมนุษย์ อันเป็นแนวคิดที่มี ค�ำสั่งของศาลปกครองสูงสุดในครั้งนี้กล่าวกันว่าเป็นการสร้าง กล่าวว่าจะน�ำไปสู่การพัฒนาเศรษฐกิจอย่างยั่งยืน บรรทัดฐานใหม่ในการพัฒนาอุตสาหกรรมของประเทศให้มีความ หากน�ำแนวคิดนี้มาต่อยอดกับฐานคิดแบบภูมิปัญญาตะวันออก เป็นธรรมทางสังคมสูงขึ้น ดังนั้น การปรับเปลี่ยนและก้าวย่างของ ที่ให้ความส�ำคัญกับการพึ่งพาอย่างประสานสอดคล้องกับวิถีธรรมชาติ เศรษฐกิจที่ยั่งยืน รัฐบาลที่เป็นส่วนส�ำคัญในการขับเคลื่อนต้องเร่ง และคุณธรรมแห่ง “ความพอเพียง” ก็จะได้รูปแบบเศรษฐกิจที่ไม่ได้เน้น วางแผนและหาเงินสนับสนุนให้ภาคอุตสาหกรรมและภาคเอกชน เฉพาะความเติบโตทางเศรษฐกิจเพียงอย่างเดียว แต่ยังผสานไว้ซึ่งการ มีการลงทุนในการผลิตที่สะอาดและเกิดผลกระทบน้อยที่สุด มี เติบโตทางปัญญาและทางวัฒนธรรมแห่งการใช้ความรู้และเทคโนโลยี เทคโนโลยีสะอาดและมีประสิทธิภาพ การจัดการสารเคมีและกาก เพื่อเรียนรู้ภูมิปัญญาจากโลกธรรมชาติ เพื่อสร้างสังคมโลกที่ทุกชีวิต ของเสีย รวมทั้งเทคโนโลยีที่ใช้ลดมลพิษ สามารถเติบโตอยู่ร่วมกันอย่าง “อยู่ดีมีสุข” ได้อย่างเกื้อกูลด้วย ในภาคพลังงานต้องเน้นพลังงานทางเลือก พลังงานหมุนเวียน หากเราเชื่อมั่นว่าหลักการเศรษฐกิจสีเขียวที่ผสมผสานกับวิถี พลังงานงานทดแทน เช่น พลังงานลม พลังงานแสงอาทิตย์ พลังงาน ตะวันออกสามารถสร้างโลกที่สงบสุขส�ำหรับทุกชีวิตได้จริง เส้นทาง ใต้ดิน พลังงานงานชีวมวล สร้างสังคมคาร์บอนต�่ำ โดยการสร้างระบบ ที่เราเลือกจะก้าวต่อไปคงต้องมีการพิจารณาปรับเปลี่ยนสิ่งต่างๆ ขนส่งมวลชนที่เพียงพอ และเมืองสีเขียว คือ อาคาร การก่อสร้าง อย่างเชื่อมโยง เพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงที่มีพลัง และหากคิดจะ และระบบการขนส่ง ที่เป็นมิตรกับระบบนิเวศ สนับสนุนจูงใจให้ผู้คน เปลี่ยนระบบการผลิตและบริโภคสู่สังคมดังข้างต้น เราต้องคิดถึงการ ในสังคมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมไปสู่การใช้ทรัพยากรธรรมชาติและการ เปลี่ยนแปลงวิธีการศึกษาของเยาวชนและพลเมืองซึ่งเป็นรากฐาน รักษาสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน โดยการใช้เครื่องมือเช่นมาตรการภาษี ของการแสดงออกซึ่งปฏิสัมพันธ์ของคนเราต่อโลกรอบตัว เพื่อสร้าง สีเขียว และออกกฎหมายที่เอื้ออ�ำนวย “ทัศนะของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และโลกธรรมชาติ” ใหม่ นอกจากนั้นรูปแบบการใช้ชีวิตของเราก็ควรต้องเปลี่ยนด้วย มีตัวอย่างดีๆ ของความก้าวหน้าในภาครัฐ เมื่อแนวคิดของ วิถีบางอย่างของ “บุปผาชน” เช่น ระบบคอมมูน อาจเป็นเรื่อง นโยบายการจัดซื้อจัดจ้างสีเขียวกระโดดเข้าสู่ความจริงขึ้น หลังจาก สอดคล้องเหมาะเจาะกับยุคสมัยยิ่งกว่ายุคใดๆ เพราะนี่คือกระบวนการ คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบให้หน่วยงานรัฐด�ำเนินการจัดซื้อจัดจ้าง “โลกาภิวัฒน์” จากชุมชนที่ไม่ได้เกิดจากการใช้ชีวิตเพื่อหลีกหนีสังคม สินค้าและบริการสีเขียวเท่านั้น โดยเริ่มตั้งแต่ปีงบประมาณ 2554 ภายนอก แต่เป็นระบบที่สรรสร้างการผลิตและบริโภคอย่างเกื้อกูล เป็นต้นไป นอกจากนั้น ยังมีการออกสัญลักษณ์ขึ้นมาอีกหลาย ขนาดเล็กๆ ที่สามารถเกิดขึ้นได้ในทุกพื้นที่ทุกแห่งบนโลก และสามารถ ประเภทเพื่อเป็นมาตรฐานในการรองรับผู้ประกอบการ ผลิตภัณฑ์ เชื่อมโยงแบ่งปันความรู้กันได้ผ่านทางระบบเทคโนโลยีการสื่อสาร และบริการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เช่น สัญลักษณ์ผลิตภัณฑ์ที่ท�ำ ออนไลน์ที่เกิดขึ้นแล้วกับหลายๆ ชุมชนทั่วโลก รวมทั้งประเทศไทย มาจากวัสดุรีไซเคิล ฉลากคาร์บอน ฉลากเขียว มาตรฐานใบไม้เขียว ซึ่งเป็นค�ำตอบว่าการใช้ชีวิตอย่างมีคุณธรรมจริยธรรมก�ำกับการผลิต หรือล่าสุด สัญลักษณ์ G (Green Production) คือการผลิตที่เป็น และบริโภคของตน ไม่ใช่เป็นเรื่องย้อนยุคสมัยแต่อย่างใด มิตรกับสิ่งแวดล้อม เพื่อรองรับนโยบายการจัดซื้อจัดจ้างสีเขียว และ สิ่งส�ำคัญอีกเรื่องในการสร้างระบบเศรษฐกิจสีเขียว ก็คือการใช้ สร้างทางเลือกในการตัดสินใจเพื่อให้ผู้บริโภคเลือกสินค้าและบริการ ความรู้ทางวิทยาศาสตร์มาพัฒนารูปแบบการใช้ชีวิตโดยเรียนรู้กลไก สีเขียวเหล่านั้นมากขึ้น ของธรรมชาติและสิ่งมีชีวิตบนโลก ซึ่งมีวิวัฒนาการต่อเนื่องยาวนาน ส�ำหรับโครงการด้านพลังงานที่เดินหน้าอยู่แล้ว ก็มีหน่วยงานรัฐ จนอยู่รอดมาได้นับหลายพันล้านปี ซึ่งองค์ความรู้นั้นสั่งสมอยู่ในทุก เป็นก�ำลังหลักในการขับเคลื่อน เช่น การสร้างโรงไฟฟ้าพลังน�้ำขนาด สรรพสิ่งบนโลกใบนี้เช่นกัน เล็ก ฟาร์มกังหันลม ระบบพลังงานแสงอาทิตย์ โรงงานผลิตไฟฟ้าจาก มีผู้กล่าวไว้ว่าในธรรมชาติไม่มีสิ่งใดเป็นของเสียหรือของเหลือใช้ ขยะ การพัฒนาเทคโนโลยีพลังงานสะอาดเชิงพาณิชย์เพื่อการบริโภค (waste) และหากฉลาดจริง มนุษย์ต้องรู้จักเรียนรู้และน�ำเทคโนโลยี ภายในประเทศ เป็นต้น ขั้นสุดยอดของธรรมชาติมาปรับใช้ให้ได้ เมื่อนั้นเราก็จะเป็นสิ่งมีชีวิต อย่างไรก็ตาม ตัวอย่างที่น�ำเสนอภาพของธุรกิจและภาค ที่ไม่แปลกแยกกับโลกธรรมชาติ และสามารถด�ำรงเผ่าพันธุ์อยู่รอดไป อุตสาหกรรมที่พยายามเน้นถึงกระบวนการผลิตและบริโภคที่ต้องเป็น ได้อย่างยาวนานบนโลกใบนี้ มิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้นนี้ แท้ที่จริงแล้วก็คือผลพวงที่คนเรายังไม่ ดังนั้น หัวใจส�ำคัญของการมุ่งสู่เศรษฐกิจสีเขียวที่แท้จริงจะเกิด ได้เปลี่ยนวิธีคิดเกี่ยวกับความสัมพันธ์ของเรากับธรรมชาติ และการ ขึ้นไม่ได้ หากมนุษย์ยังไม่เปลี่ยนวิธีคิดเรื่องความสัมพันธ์ของเรากับ แก้ปัญหาที่เน้นถึงการจัดการด้านการผลิตเพียงด้านเดียว ก็ไม่ได้น�ำ ธรรมชาติ เพื่อให้เราสามารถกลับไปอยู่ร่วมกับธรรมชาติด้วยความ ไปสู่ “การอยู่ดีมีสุขของคนและโลก” อย่างแท้จริงได้ อ่อนน้อมถ่อมตนได้อีกครั้ง

GL27-VA.indd 20 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 21

stances and waste management as well as anti-pollution ภาพวาดจากจินตนาการของเด็กๆ technology. จ.อุบลราชธานี สื่อถึงอารมณ์ มีทั้ง In the energy sector, development of alternative and ต้นไม้ ธรรมชาติ รถยนต์ และไอศครีม renewable energy, such as wind, solar, thermal and bio- A collage of paintings by mass energy, should take precedence. A low-carbon soci- a group of children in the northeastern province of Ubon ety should be the goal with an eye toward development Ratchathani shows their view of sufficient mass transit system and green city encom- of the world involving nature, passing ecologically-friendly buildings, construction trees, cars and ice cream. and transport system. Citizens should be encouraged to change their behaviors to conserve natural resources and the environment through tools such as green taxes and around us to create related laws. a new “vision of the The government sector also sees positive develop- relationship between ments. The Cabinet recently approved a proposed green man and nature”. procurement plan, requiring all state agencies to spend Inevitably, our life- on green goods and services by the 2011 fiscal year. In style will need to the meantime, many green labeling schemes have been change. introduced to certify green business operators, products Communal liv- and services, including recycling label which indicates ing in the grand the product is made from recycled materials, carbon experiment by the label, Green Label, Green Leaf Standard and the lat- “flower children” est G Symbol for green production. G stands for “Green of the 1960s era Production” that is tailored for the government’s green may be an apt procurement plan and as a green guide for consumers. example of a life- The State also plays a leading role in promot- style change for ing alternative energy, including construction of micro the current era. hydropower plants, wind farms, solar energy systems, It can be said to waste-fuelled power plants, and commercial development be a “globalized of clean power technology for domestic consumption. movement” at However positive the green development in the busi- the level of com- ness and industrial sectors may be, it is only a reflection munity that is far from dropping out of the fact that most people have yet to change their way from society but a socially and environmentally friendly of thinking regarding man’s relationship with nature. system of production and consumption. It is on scale Moreover, solving environmental problems by focusing small enough to be replicated anywhere on earth and the on production process alone will not truly lead to man’s small communities may be connected to share experi- and the earth’s well-being. ence and knowledge through the information technol- ogy. MAN’S RELATIONSHIP WITH NATURE Indeed, such micro communities have been formed in many countries around the world, including here in The concept of green economy as proposed by the Thailand. And it could be an answer of how to spend a United Nations Environment Programme is meant to life producing and consuming with morality and ethics steer the production process toward the goal of sustain- which is not a way backward at all. able development and human well-being Another important consideration in creating a A synergy of the green economy concept with ori- green economy is to use scientific knowledge from learn- ental wisdom which emphasizes the need for man’s har- ing about mechanisms of nature and all living things to monious co-existence with nature and an ethics of suffi- improve our way of life. Knowledge from millennia of ciency would lead to an economic system that would not evolution has surely accumulated in all living beings on put total emphasis on growth. Instead, weaving through this earth. it would be the growth of wisdom and culture of learn- It has been said that there is no waste in nature. If ing from nature to build a world where all lives can grow man is truly intelligent, he should know how to gain and and co-exist peacefully and with kindness. apply Nature’s supreme technology in such a way that For such synergy to be possible, the next step to be man will not be alienated from the natural world and taken is to consider changing many things that are con- be able to sustain his own species for millennia more on nected in order to create energetic change. If we think this earth. about changing the production system and consumption Green economy could not be realized so long as pattern as a part of change, we have to consider reform- people do not change the way they view man’s relation- ing the educational system for our children, which is the ship with nature so that we may live with nature with foundation of our manifest relationship with the world humility again.

เส้นทางสู่เศรษฐกิจเขียว Towards Green Economy

GL27-VA.indd 21 3/2/10 4:49 PM 22 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

คุณยายขี่ซาเล้งที่เต็มไปด้วยขยะรีไซเคิลไปบนถนนใน เมืองที่คนทุกชนชั้นต้องใช้สัญจรในชีวิต An elderly scavenger rides a tricycle laden with recycling garbage, sharing the road with others from all walks of life. ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกิจ ในวิกฤตสิ่งแวดล้อม รัญจวน ทวีวัฒน์

ลายปีที่ผ่านมามนุษยชาติได้เผชิญมหันตภัย เศรษฐกิจ-การเมืองกระแสหลัก ที่โน้มเอียงเข้าหาผล หลายครั้ง ไม่ว่าจะเป็นมหันตภัยทางธรรมชาติ ประโยชน์ของธุรกิจและอุตสาหกรรม โดยมองข้ามปัญหา วิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจ การขาดความ ระบบนิเวศและความเป็นธรรมทางสังคม ซึ่งเป็นการ มั่นคงทางอาหาร การระบาดร้ายแรงของโรค ท�ำลายรากฐานในการด�ำรงชีวิตทั้งของมนุษย์และสัตว์ อุบัติใหม่และโรคอุบัติซ�้ำ ฯลฯ นักคิดนักวิชาการในฝั่ง โลก วัฒนธรรมที่เป็นอยู่มานี้ก�ำลังอยู่ภายใต้โลกทัศน์ ตะวันตกได้ยอมรับว่า มหันตภัยทั้งหลายนี้เกิดจากระบบ และระบบคุณค่าที่ผิดพลาดอย่างร้ายแรง

GL27-VA.indd 22 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 23 The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis Ranjuan Thaweewat

hroughout history, mankind has suf- tions as a part of Roosevelt’s economic re-stabilization fered from numerous crises including program during 1933-1935. Subsequently, the program food shortages, epidemics and wars. It became the prototype for economic rehabilitation plans is generally regarded among western initiated by governments in many countries. scholars that most of these disasters On the other hand, a group of western intellectu- stemmed from unwholesome political- als maintained that the current economic crisis is not Teconomic systems that uphold business interests over merely about the contraction of economic growth as ecology and social justice. This paradigm gives rise to a signified by empirical indicators such as the rising unem- false value system and a distorted popular culture as is ployment, but it is a direct consequence of a misguided evident in the present day. Consequently, the livelihood social and economic development program that has been of human beings and all earth species are left at risk. followed throughout the 20th Century. Therefore, the With the looming global disaster as a backdrop, most logical solution would be to revise the global eco- the Green Movement puts forth a new perspective that nomic mechanism. To achieve the goal of sustainability, systematically integrates various green economic poli- the “Green New Deal” was launched. This deal proposes cies to support a new world economic order. Unlike the to link sound policies that will solve the pressing prob- conventional paradigm, this new perspective specifically lems of the credit crisis, climate change and escalating addresses social and ecological injustices. oil prices. In short, the Green New Deal promotes sus- In the west, there is hope that the Green New Deal tainable social and economic development without over- with its sustainable development concept will bring in a taxing nature and the ecosystem. As a result, the Green new era – an era that will restore global economy and New Deal will not only avert natural disasters such as save the earth from disaster. climate change in the next century, but will also prevent man-made financial meltdown, soaring energy costs and A New Deal amidst the Economic Downturn food prices. The term “New Deal” was first coined during Presi- The Green New Deal makes several new proposals. dent Franklin D. Roosevelt’s administration to cope with Among them are that governments take active roles in the 1929 economic crisis. The “deal” promised increas- implementing such initiatives as industrial investment ing employment and restructuring of financial institu- with energy efficiency such as building pollution-free

ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกิจในวิกฤตสิ่งแวดล้อม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

GL27-VA.indd 23 3/2/10 4:49 PM 24 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

เมื่อเส้นทางแห่งการด�ำรงอยู่เป็นหนทางสู่การท�ำลาย ขบวนการ ในเรื่องการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมให้เป็นไปอย่างยั่งยืนโดยไม่ สีเขียวจึงต้องค้นหาทฤษฎีใหม่ๆ มาสังเคราะห์และเชื่อมร้อยนโยบาย เบียดเบียนธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เพื่อป้องกันการล่มสลายที่ก�ำลัง เศรษฐกิจสีเขียวด้านต่างๆ เข้าด้วยกันอย่างเป็นระบบ และพัฒนา จะเกิดขึ้นในศตวรรษที่ 21 คือ การล้มลงของระบบการเงินของโลก ทฤษฎีเศรษฐศาสตร์ของตนเองขึ้นมาใหม่ เพื่อเป็นรากฐานรองรับ ทุนนิยม (financial meltdown), การถีบตัวสูงขึ้นของราคาพลังงานและ นโยบายเศรษฐกิจที่ครอบคลุมตั้งแต่ผลกระทบต่อสังคม จนถึงการ อาหาร (soaring energy prices and food) และการเปลี่ยนแปลง ล่มสลายของระบบนิเวศ สภาพภูมิอากาศ (Climate Change) ที่ผ่านมามีแนวคิดในโลกตะวันตกที่กล่าวกันว่า Green Green New Deal มีข้อเสนอใหม่ๆ เช่น รัฐบาลจะต้องเป็นผู้น�ำ New Deal (ข้อตกลงใหม่สีเขียว) จะช่วยกู้วิกฤตธรรมชาติและ การลงทุนในภาคอุตสาหกรรมที่เน้นการใช้พลังงานอย่างมีประสิทธิภาพ เศรษฐกิจโลกได้ภายใต้แนวคิดของการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable (energy efficiency) อาทิ การสร้างโรงไฟฟ้าที่ไม่ก่อให้เกิดมลภาวะกับ Development) ชุมชน สนับสนุนให้มีการใช้พลังงานอย่างเต็มประสิทธิภาพ ซึ่งจะช่วย ลดปรากฏการณ์เรือนกระจก (Green House Effect) สาเหตุหนึ่งที่ ข้อตกลงใหม่ในพายุเศรษฐกิจ ท�ำให้เกิดปัญหาโลกร้อน (Global Warming) นอกจากนี้รัฐบาลจะ อเมริกา – ราวทศวรรษ 1930 (ช่วงระหว่าง พ.ศ. 2473-2483) ต้องควบคุมดูแลกิจกรรมทางเศรษฐกิจให้มีคุณธรรมและจริยธรรมโดย ค�ำว่า New Deal เกิดขึ้นมาในช่วงที่สหรัฐอเมริกาก�ำลังเผชิญวิกฤต ไม่ให้กิจกรรมทางเศรษฐกิจก่อให้เกิดมลภาวะจนไปท�ำลายสิ่งแวดล้อม เศรษฐกิจครั้งส�ำคัญ รัฐบาลประธานาธิบดีแฟรงคลิน ดี รูสเวลต์ (green jobs) เรียกว่าเป็นระบบเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (Creative (Franklin D. Roosevelt) ใช้ค�ำว่า New Deal (ข้อตกลงใหม่) ใน Economy) หรือ เศรษฐกิจคาร์บอนต�่ำ (Low Carbon Economy) แผนการฟื้นฟูเศรษฐกิจ และน�ำมาใช้ครั้งแรกในช่วงปี ค.ศ.1933- รวมถึงข้อเสนอเรื่องมาตรการเก็บภาษีย้อนหลัง (windfall tax) จาก 1935 (พ.ศ. 2476-2478) โดยเน้นแก้ปัญหาการว่างงาน และการ บริษัทน�้ำมันหรือธุรกิจพลังงานที่ท�ำให้สภาพแวดล้อมเสื่อมโทรมลง ปฏิรูประบบการเงินการธนาคารของสหรัฐใหม่ให้มั่นคงขึ้น กระทั่งแผน รายได้จากภาษีเหล่านี้ รัฐอาจจะน�ำมาลงทุนเพื่อพัฒนาพลังงานสะอาด นี้กลายมาเป็นต้นแบบในการวางแผนฟื้นฟูเศรษฐกิจให้กับประเทศ เอาไว้ใช้ในอนาคต ตลอดจนข้อเสนอให้มีการใช้มาตรการทางภาษีเป็น ต่างๆ โดยมีรัฐบาลเป็นผู้น�ำในการแก้ปัญหา แรงจูงใจให้ภาคอุตสาหกรรมหันมาลงทุนในธุรกิจที่ปลอดมลพิษและ แต่อีกด้าน นักคิด นักหนังสือพิมพ์ และนักวิชาการตะวันตก ประหยัดพลังงาน (green investment) เป็นต้น อีกกลุ่มหนึ่งมองว่า วิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจครั้งนี้ไม่ได้เป็นแค่เรื่อง ตัวเลขการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจหดตัว หรือตัวเลขว่างงานที่เพิ่ม รอยยิ้มของลูกทะเลแห่งชุมชนขุนสมุทรจีน เขาก�ำลังแบกถุงลูกหอยแครงที่งมขึ้นมา จากหาดโคลนที่เพิ่งฟื้นตัวจากปัญหากัดเซาะชายฝั่ง เพื่อให้กับผู้เลี้ยงหอยแครงอีก สูงขึ้นเพียงอย่างเดียว แต่เป็นผลพวงมาจากการพัฒนาเศรษฐกิจและ ต่อหนึ่งเป็นรายได้เลี้ยงชีวิต สังคมที่ผิดพลาดมาตลอดศตวรรษที่ 20 พวกเขาเสนอแนวทางในการ A fisherman flashes a smile as he carries baby แก้ปัญหาด้วยแผนการกู้วิกฤตฟื้นฟูเศรษฐกิจโลกอย่างยั่งยืนที่เรียก blood cockles collected from the mud beach that has just recovered from soil ว่า Green New Deal (A Green New Deal: Joined-up erosion. He will sell his catch to a cockle policies to solve the triple crunch of the farm. credit crisis, climate change and high oil prices) ซึ่งมีจุดยืนร่วมกัน

GL27-VA.indd 24 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 25

Since then, various governments have attempted to implement economic development that also pro- motes quality of life and social welfare as well as natural resource and environmental conservation as spelled out in the Agenda 21, encompassing forestry, fisheries, agri- culture, industry, energy, natural resource management and tourism.

Sustainable development is development that takes into account environmental impacts with necessary measures to prevent its degradation to the minimum. Therefore, sustainable development concerning natural resources and the environment emphasizes the monitoring of natural resources so that the rate of usage is maintained within the scope that the resources can be restored to its natural level.

Green Economy to Save the World Economy During the 25th meeting of the United Nations Environment Programme (UNEP) that coincides with the annual ministerial meeting on the global environ- ment in Nairobi, Kenya, on February 16, 2009, a num- ber of issues were discussed. They included the global financial crisis, opportunity and risk mitigation for food security and ecosystem. The outcome of the meeting was to look for new directions to save the world from the ครกกระเดื่องยังคงเป็นภูมิปัญญาที่ชาวบ้านในป่าทุ่งใหญ่นเรศวรหรือชุมชนชนบทใช้ต�ำข้าว worsening crisis. อยู่ในชีวิตประจ�ำวัน แม้จะมีโรงสีในพื้นที่แล้วก็ตาม In that meeting, UNEP called on all nations to invest A mortar is still in use at a village in Thung Yai Naresuan Wildlife Sanctuary in the green economy as an alternative mechanism to as well as many rural villages despite the presence of rice mills. push forward the global economy. The goal is to achieve sustainability within two years in the belief that the green economy will create more green jobs and savings and power plants and promoting efficient use of energy to protect the disadvantaged with an aim to reduce poverty, reduce the green house effect which causes global warm- carbon emissions and environmental degradation by the ing. In addition, the governments will closely monitor year 2015. economic ventures to ensure ethical and moral practices However, the green economy as proposed by the so that they do not cause pollution. More “green jobs” western world has raised concerns about increasing will be created as a result. In short, a “Creative Econ- global unemployment resulting from the required shift omy” or “Low Carbon Economy” will be established. of production base while the global economy is facing The deal also proposes that a “windfall tax” be imposed a slowdown in industrial production and mega-project on oil and energy enterprises that damage the ecosys- implementation involving various industries, for exam- tem. Revenues from this tax will be used by the govern- ple, automobile, dam and nuclear energy. ments to invest in clean energy for future usage. The In response to such concerns, it was argued that governments should also promote “green investment” green economy may instead stimulate global employ- by providing tax incentives for companies that invest in ment if businesses and corporations invest in carbon pollution-free and energy saving ventures. emission management. Similarly, more new jobs will be created if governments and businesses invest in projects New Global Operation Plan in 21st Century and enterprises that are friendlier to the environment, On June 4, 1992, the United Nations organized a such as renewable energy, wind and solar energy to summit meeting among world leaders called the “Earth replace coal-firing and nuclear power plants, public mass Summit” in Rio De Janeiro, Brazil. The summit pro- transportation systems including electric train or rapid duced a joint operation plan called Agenda 21 that sets rail that are powered by renewable energy, garbage recy- out actions for the next century (2001-2100) for global cling, sustainable agriculture and integrated water man- sustainable development. agement.

ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกิจในวิกฤตสิ่งแวดล้อม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

GL27-VA.indd 25 3/2/10 4:49 PM 26 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ศตวรรษที่ 21แผนปฎิบัติการใหม่ของโลก เมืองรีโอเดอจาเนโร บราซิล – 4 มิถุนายน 2535 องค์การ สหประชาชาติ (United Nations) จัดการประชุมสุดยอดผู้นําระดับ โลก หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า “Earth Summit” ผลจากการประชุม ครั้งนี้ได้มีการร่วมกันกําหนดแผนปฎิบัติการ 21 (Agenda 21) ซึ่ง ถือเป็นแผนปฎิบัติการของโลกในศตวรรษที่ 21 (ค.ศ. 2001-2100) ที่มีหลักการพัฒนาที่ยั่งยืนเป็นสาระสําคัญ ณ เวลานั้นจวบจนปัจจุบัน รัฐบาลทั่วโลกพยายามอย่างมากที่ จะผลักดันการพัฒนาเศรษฐกิจให้ผสานควบคู่ไปกับการพัฒนาสังคม คุณภาพชีวิต รวมทั้งการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ให้มีความสมดุลตามหลักการของความยั่งยืนในการใช้ประโยชน์ ทรัพยากรป่าไม้ ประมง เกษตร การพัฒนาอุตสาหกรรม การใช้ พลังงาน การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และการพัฒนาการ ท่องเที่ยวแบบยั่งยืน

การพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development) คือการ พัฒนาที่มีการค�ำนึงถึงความเสียหายของสิ่งแวดล้อม มีการ ป้องกันปัญหาที่เกิดแก่สิ่งแวดล้อม หรือถ้าจ�ำเป็นจะต้องเกิด หญิงสาวก�ำลังคัดเศษข้าวเปลือกออกจากข้าวสาร ความเสียหาย ก็จะต้องท�ำในขอบเขตที่เสียหายน้อยที่สุด การ A girl is removing husk from rice grains that had been milled by a mortar. พัฒนาที่ยั่งยืนในมิติทางด้านทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมนี้จึงเป็น รูปแบบการใช้ทรัพยากรที่มีการบ�ำรุงรักษา และมีอัตราการใช้ที่ ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ หรือสามารถปรับเปลี่ยนการลงทุนของรัฐ อยู่ในขอบเขตการอ�ำนวยให้หรือศักยภาพที่ทรัพยากรนี้จะคืนสู่ และภาคเอกชนให้หันไปลงทุนกับโครงการหรือธุรกิจที่เป็นมิตรกับ สภาพปกติได้ สิ่งแวดล้อมมากขึ้น เช่น โครงการพลังงานหมุนเวียน อาทิ ไฟฟ้า ที่ได้จากพลังงานน�้ำ ลม แสงอาทิตย์ ทดแทนการใช้พลังงานจาก เศรษฐกิจสีเขียวกู้เศรษฐกิจโลก ถ่านหินหรือนิวเคลียร์ การลงทุนในภาคการขนส่งมวลชนอย่างยั่งยืน กรุงไนโรบี เคนย่า - 16 กุมภาพันธ์ 2552 การประชุมกรรมการ อาทิ การใช้รถราง รถไฟฟ้าจากพลังงานหมุนเวียน โรงงานแยกขยะ ของส�ำนักโครงการสิ่งเเวดล้อมเเห่งสหประชาชาติ ครั้งที่ 25 เเละการ โรงงานก๊าซชีวภาพ การท�ำระบบเกษตรกรรมยั่งยืน และการจัดการ ประชุมประจ�ำปีของเวทีอภิปรายระดับรัฐมนตรีว่าด้วยสิ่งเเวดล้อมโลก น�้ำอย่างผสมผสาน มีการอภิปรายเกี่ยวกับวิกฤตการเงินของโลก โอกาสเเละความเสี่ยง รวมถึงการสร้างระบบภาษีที่ส่งเสริมให้สร้างระบบเศรษฐกิจ จากวิกฤตความมั่นคงทางอาหารและระบบนิเวศ เพื่อเเสวงหาหนทาง สีเขียว การก�ำหนดนโยบายการใช้ที่ดินและการวางผังเมืองที่ส่งเสริม ใหม่ๆ เพื่อช่วยโลกให้รอดพ้นจากวิกฤตเหล่านี้ ให้เกิดพื้นที่สีเขียว ตลอดจนสร้างระบบเศรษฐกิจสีเขียว แต่นโยบาย องค์การสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติได้เรียกร้องให้ประเทศ ของการปฏิรูปเศรษฐกิจสีเขียวจะด�ำเนินการได้นั้นต้องมีการประสาน ต่างๆ หันมาลงทุนในอุตสาหกรรม เพื่อสร้างระบบ “เศรษฐกิจสีเขียว” งานในระดับระหว่างประเทศ โดยองค์กรสหประชาชาติควรสนับสนุน (Green Economy) เป็นกลไกในการผลักดันเศรษฐกิจของโลกให้ และสร้างกลไกหน้าที่เพื่อน�ำไปสู่การบรรลุเป้าหมาย พัฒนาไปยังทิศทางสีเขียวเเละยั่งยืนในสองปีข้างหน้า โดยเชื่อมั่น หากมาตรการเศรษฐกิจเขียวในแผนพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ ว่าเศรษฐกิจสีเขียวจะสามารถสร้างงาน การออมเงิน และปกป้อง ต่างๆ ด�ำเนินไปได้ ก็จะน�ำไปสู่สังคมที่มีความยั่งยืนในมิติการเมือง ผู้ด้อยโอกาสซึ่งต้องลดปัญหาความยากจนภายใน พ.ศ. 2558 เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และสุขภาพ บนฐานศักยภาพของพื้นที่ รวมทั้งลดคาร์บอนและลดการท�ำลายสิ่งแวดล้อม ภูมิปัญญา วัฒนธรรมของท้องถิ่น และความเป็นธรรมด้วย แนวคิดจากซีกโลกตะวันตกที่พยายามผลักดันจะระบบเศรษฐกิจ อย่างไรก็ตาม ในปรัชญาแนวคิดของการพัฒนาที่ยั่งยืนในฝั่ง สีเขียวนี้ น�ำมาซึ่งความกังวลถึงปัญหาการตกงานทั่วโลกจากการปรับ ตะวันออก ทฤษฎี แนวคิด หรือมาตรการใหม่ๆ ไม่ว่าจะด้านเทคโนโลยี เปลี่ยนฐานการผลิตทางด้านอุตสาหกรรมอีกครั้ง ในขณะที่เศรษฐกิจ การพัฒนา หรือแม้แต่เศรษฐกิจสีเขียวที่เกิดขึ้น เป็นทางออกของ ของโลกก�ำลังเผชิญกับสภาพลดการผลิตสินค้า หรือแม้แต่การชะลอ วิกฤตโลกจริงหรือ? ตัวของโครงการพัฒนาขนาดใหญ่ อาทิ อุตสาหกรรมรถยนต์ เขื่อน ส�ำหรับจิตวิญญาณและปรัชญาในฝั่งตะวันออกแล้ว เรื่องราว โรงงานพลังงานนิวเคลียร์ ซึ่งส่งผลกระทบกับแรงงานอยู่แล้ว เหล่านี้ยังเป็นการพูดถึงพลังของการลงทุนทางเทคโนโลยีใหม่ๆ และ อย่างไรก็ตามมีแนวคิดเพื่อคลี่คลายความกังวลเหล่านี้ว่า การปรับเปลี่ยนระบบอุตสาหกรรมเพื่อสร้างสรรค์ระบบเศรษฐกิจโลก มาตรการเศรษฐกิจเขียวจะกระตุ้นให้เกิดการจ้างงานในตลาดโลก ที่เป็นมิตรต่อโลกมากขึ้น ไม่ใช่การชะลอเศรษฐกิจ และไม่ใช่การหยุด ได้ หากธุรกิจหรือบริษัทต่างๆ หันมาลงทุนกับการจัดการลดปล่อย สังคมแห่งการบริโภค

GL27-VA.indd 26 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 27

...หากมาตรการเศรษฐกิจเขียวในแผน พัฒนาเศรษฐกิจของประเทศต่างๆ ด�ำเนินไปได้ ก็จะน�ำไปสู่สังคมที่มีความยั่งยืนใน มิติการเมือง เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และ สุขภาพ บนฐานศักยภาพของพื้นที่ ภูมิปัญญา วัฒนธรรมของท้องถิ่น และความเป็นธรรมด้วย...

...If green economy is adopted in the social and economic development plan in each country, it will bring about a more sustainable global society with stable eco-political environment...

กังหันพลังน�้ำเพื่อน�ำมาใช้กับครกต�ำข้าว ในล�ำธารของหมู่บ้านสะเนพ่อง ทุ่งใหญ่นเรศวร in macro economics. It is based on Buddhist theology A hydro turbine generator powers a motor at a creek in Saneh Pong village and on the belief that happiness is the supreme aim for in the Thung Yai Naresuan forest. all humanity. A national development plan that upholds Furthermore, the governments can design a tax sys- its citizens will focus its effort on the contentment both tem that promotes green economy and mobilize a new physical and mental of the people. This is in contrast to policy directive that encourages appropriate land use and “Gross National Product” or GNP that is the typical way urban planning to increase green areas. To make green of measuring economic progress in western convention. economy work, there must exists a tight international co- operation network preferably under the supervision of Leading Thai Philosophy the United Nations to carefully design a set of guidelines In 1974, His Majesty the King of Thailand and organizational mechanism to guide it to success. bestowed the principle of “Sufficiency Economy” to the If green economy is adopted in the social and eco- Thai people in order to immunize them from the rap- nomic development plan in each country, it will bring idly changing economy from agriculture to industrializa- about a more sustainable global society with stable eco- tion. The Thai populace, most of whom were farmers, political environment. With the combined efforts among had been suffering from fluctuating market prices and the localities incorporating indigenous knowledge and unseasonal weather. The sufficiency economy stresses traditional culture, the new global order will promise to moderation and self-reliance in line with the Buddhist be more just. principle of the Middle Path. However, the practice of But, looking at it through the eastern philosophi- sufficiency economy is not limited just to individuals, cal glasses raises a question whether the proposed ideas but also to families, communities, societies and nations. or theories or new measures involving technological Hence, it can be said to be based on Buddhist economics advancement – even the green economy – can lead to and Gandhian economics. sustainable development. Are they truly a solution to the Sufficiency economy aims to achieve “sustainabil- world crisis? ity” in all aspects of society including politics and eco- In an eastern spiritual framework, the implementa- nomics. It adheres to the law of equilibrium and the tion of modern technology, the initiation of new invest- balanced interaction among the human population and ments and the restructuring of industrial systems do not between man and nature. Sufficiency economy values contribute to economic slow-down; neither will it stop communal and mutual benefits more than an individ- people from over-consumption. ual’s gain. In addition, the benefits must be obtained based on morality, ethics and good governance. There- People Happiness as the Core Issue fore, it can be said that sufficiency economy is a middle The term “Gross National Happiness” or GNH path between capitalism and self-sufficiency economy. It was first used by King Jigme Wangchuck of Bhutan in can be accomplished through moderation, rationale and 1972. GNH implies the gross happiness of the people in a sense of equilibrium that will push economic activities the nation as the ultimate development goal. It is a shift to advance sustainably with human beings and nature as from conventional development paradigm on economic the joint center of development. indicators to put people at the center of development Unlike the free-market economy that encourages and to make their happiness the aim of all undertak- excessiveness, sufficiency economy stresses modera- ings. GNH is academically considered a new indicator tion and propagates non-violence not just towards oth-

ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกิจในวิกฤตสิ่งแวดล้อม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

GL27-VA.indd 27 3/2/10 4:49 PM 28 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ตลาดสดของชาวมอญในอ�ำเภอสังขละบุรียังคงขายสินค้าพื้นบ้าน ชาวมอญที่นี่ยังรักษาวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิตไม่เปลี่ยนไปจากอดีตแม้เมืองกาญจนบุรีจะเปลี่ยนแปลง มากมายแค่ไหนก็ตาม Ethnic Mon villagers sell produce in a fresh market in Sangkhla Buri district, conserving their culture, tradition and way of life despite the fast changing pace of Kanchanaburi province.

ความสุขของคนคือศูนย์กลาง ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมุ่งเน้นพัฒนาไปสู่ “ความยั่งยืน” ภูฏาน – พ.ศ.2515 ความสุขมวลรวมประชาชาติ (Gross ของทุกมิติทางสังคม ทั้งเศรษฐกิจ การเมือง และสังคม โดยยึดหลัก National Happiness: GNH) ได้รับการประกาศเป็นครั้งแรก โดย ของความสมดุลและดุลยภาพของมนุษย์กับมนุษย์ และมนุษย์กับ กษัตริย์จิกมี ชิงเย วังชุก หมายถึง ความสุขมวลรวมของคนในชาติ สิ่งแวดล้อม มีผลประโยชน์ของส่วนรวมเป็นที่ตั้ง และตั้งอยู่บนหลัก เป็นการเปลี่ยนกระบวนทัศน์การพัฒนาและเป้าหมายการพัฒนาโดย ของศีลธรรม คุณธรรม ธรรมาภิบาล จึงเสมือนศูนย์กลางของความ มุ่งให้ประชาชนเป็นศูนย์กลางของการพัฒนา และท�ำให้ประชาชนมี สมดุลระหว่าง เศรษฐกิจทุนนิยม (Capitalism) กับ เศรษฐกิจแบบ ความสุข GNH จึงเป็นแนวความคิดใหม่ในทางเศรษฐศาสตร์มหภาค พึ่งตัวเอง (Self - sufficiency Economy) โดยท�ำงานผ่านกลไกของ (Macro Economics) ซึ่งตั้งอยู่บนฐานคิดของพุทธศาสนา และตั้ง ความพอประมาณ ความสมเหตุสมผล ความสมดุล และภูมิคุ้มกันที่ อยู่บนความเชื่อว่าความสุขคือเป้าหมายหรือความต้องการสูงสุดใน ขับเคลื่อนกิจกรรมทางเศรษฐกิจและระบบเศรษฐกิจให้ก้าวเข้าสู่การ ชีวิตของมนุษย์ ถ้าการพัฒนาประเทศจะเน้นมนุษย์เป็นศูนย์กลาง เจริญเติบโตอย่างยั่งยืน โดยมีมนุษย์และธรรมชาติเป็นศูนย์กลางของ แล้ว การพัฒนาก็ควรจะน�ำไปสู่การบรรลุความพึงพอใจของมนุษย์ การพัฒนาร่วมกัน ทั้งทางร่างกายและจิตใจ ซึ่งแตกต่างอย่างเด่นชัดกับ “ผลิตภัณฑ์มวล เศรษฐกิจพอเพียงเป็นเศรษฐกิจที่มุ่งเน้นความพอประมาณ ท�ำ รวมประชาชาติ” (Gross National Product หรือ GNP) อันเป็น อะไรไม่เกินตัว กินพอดี อยู่พอดี ไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น รวม แนวคิดเก่าของเศรษฐศาสตร์ตะวันตกหรือเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก ทั้งไม่เบียดเบียนสิ่งแวดล้อม ใช้หลักความสมเหตุสมผลในการจัด ล�ำดับความส�ำคัญ รวมทั้งค�ำนึงถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้นในด้านต่างๆ ปรัชญาน�ำไทย จากการด�ำเนินเศรษฐกิจ และเป็นการสร้างความสมดุลให้เกิดขึ้นทุก ประเทศไทย – พ.ศ.2517 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรง ภาคส่วนของกิจกรรมทางเศรษฐกิจ จนสามารถสร้างภูมิคุ้มกันเมื่อ พระราชทานหลัก ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง (Sufficiency Economy) ประเทศไทยเผชิญกับวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจในปี พ.ศ. 2540 ให้ผสกนิกรชาวไทยซึ่งส่วนใหญ่เป็นเกษตรกรให้สามารถสร้างภูมิคุ้มกัน มาจนปัจจุบันปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงได้รับการกล่าวขานอย่าง ทางเศรษฐกิจและปรับเปลี่ยนการผลิต เพื่อลดทอนความเสี่ยงอันเกิด กว้างขวางว่า เป็นทางเลือกส�ำหรับการพัฒนาและสามารถเป็นทางออก จากความแปรปรวนทางธรรมชาติ และความผันผวนทางเศรษฐกิจ ให้ เพื่อแก้ไขวิกฤตโลก ยืนอยู่บนขาของตัวเองได้ ซึ่งปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงสอดคล้องกับ ปรัชญาของพุทธศาสนาในประเด็นการยึดหลักทางสายกลางในการ วิถีเอเชีย เศรษฐกิจในอนาคต ด�ำเนินชีวิต ทั้งระดับปัจเจกชน ระดับครอบครัว ระดับชุมชน และระดับ ประเทศไทย - 29 มกราคม 2552 จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ภาครัฐ อีกทั้งยังสอดคล้องกับหลัก พุทธเศรษฐศาสตร์ (Buddhist ขณะที่อเมริกาก�ำลังเร่งรัดปัญหาเศรษฐกิจที่ค่อยๆ ลุกลามข้าม Economics) และเศรษฐศาสตร์แบบคานธี (Gandhian Economics) ทวีปมายังยุโรปและเอเชีย มีการเปิดบทสัมภาษณ์ 13 นักวิชาการ ที่เน้นการอยู่พอดี กินพอดี และการพึ่งตนเอง นักเศรษฐศาสตร์ และบุคคลที่มีชื่อเสียงจากทุกมุมโลกเรื่องมิติ

GL27-VA.indd 28 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 29

ers, but to oneself as well as to the environment. Suf- to the current global problem. ficiency economy promotes critical reasoning and strict On the other hand, the forum agreed that the east- prioritization of economic transactions to avoid harmful ern way or oriental wisdom that is rooted in the harmo- consequences, but to achieve harmony with all involved nious coexistence with nature through moderation will stakeholders. It is believed that sufficiency economy lead to sustainability and, therefore, is the way to global played a substantial role for Thailand to have recovered survival. In particular, His Majesty the King’s sufficiency from the 1997 economic crisis. Since then, sufficiency economy and Bhutan’s Gross National Happiness both economy has been widely accepted as an alternative to respect nature and treat the ecosystem in such a way development and as one potential solution to cope with that its capacity is not exceeded. Such philosophy and the global economic crisis. approach have the potential to provide the highest value system and moral integrity to the political, social and The Oriental Wisdom: Economy of the Future economic infrastructure that will restore equilibrium to While the US and its western allies are busy sort- nature and society once more. ing out the most recent economic mess that gradually encumbers Europe and the rest of the world, a forum Nature as Foundation of the World Society of 13 international scientists, economists and respected Nature, spirituality, philosophy and religion form scholars was held at Chulalongkorn University, Thai- the foundation of oriental wisdom in the living and cre- land, on January 29, 2009, to discuss “sufficiency econ- ating of society. Orientals constantly strive to study the omy in a global context.” They analyzed and compared world around them and live their lives with the ultimate various economic theories and approaches that could aim of ending suffering and seeking peace and content- remedy the global crisis including green economics, ment in life. They are inclined to work cooperatively and green economy that stress non-violence and non-exces- live interdependently. Most importantly, oriental wisdom sive consumption similar to sufficiency economy, solidar- regards human beings as a part of nature and seeks to ity economy that emphasizes a new production system to influence consumption patterns based on the concept of co-ownership and co-production among producers with ชาวนากุ้งธรรมชาติในชุมชนขุนสมุทรจีน จับกุ้งที่เลี้ยงไว้ขึ้นมาตากแห้งบนกระดานในเรือ a fair distribution network of manufactured goods, and Natural shrimp farmers in Samut Chin community dry their catch on boats. Gandhian economics that stresses self sufficiency, con- tentment and self-reliance. In the forum, elaboration of and comparison between eastern and western development paradigms were widely discussed. In short, it is said that western school of thought that gave birth to capitalism is mis- aligned with and at times counter to the natural law. Capitalism disrupts the state of equilibrium of the natu- ral world which is the foundation of all economic activi- ties. It is said to be the single most serious occurrence in human history. Therefore, capitalism is not the solution

เรือจ้างในคลองขุนสมุทรไทย จ.สมุทรปราการ คิดค้นปรับเปลี่ยนเครื่องยนต์จาก การใช้น�้ำมันมาใช้แก๊ซหุงต้มกันแล้ว Hired boats in Khun Samut Thai canal in Samut Prakan province have been modified to use cooking gas as fuel instead of diesel.

ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกิจในวิกฤตสิ่งแวดล้อม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

GL27-VA.indd 29 3/2/10 4:49 PM 30 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ร่วมกับธรรมชาติอย่างสมดุลและใช้อย่างพอเพียง วิถีเช่นนี้จึงจะน�ำ ไปสู่ความยั่งยืนและเป็นทางรอดของโลก โดยเฉพาะหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยู่หัว นโยบายความสุขมวลรวมประชาชาติในภูฏาน ที่มีความ คล้ายกันในจุดที่เน้นการให้ความเคารพต่อธรรมชาติ ระบบนิเวศ และ ไม่ไปไกลเกินขีดความสามารถของทรัพยากรที่มี ปรัชญาและแนวทาง เหล่านี้ได้ให้คุณค่าสูงสุดกับการยกระดับจริยธรรมทางสิ่งแวดล้อมทั้ง ในด้านการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ซึ่งจะช่วยฟื้นฟูธรรมชาติและ สังคมที่เสื่อมลงให้เกิดสมดุลขึ้นมาใหม่อีกครั้ง

ธรรมชาติคือรากฐานของสังคมโลก วิถีเอเชียมีธรรมชาติ จิตวิญญาณ ปรัชญา ศาสนา เป็นรากฐาน ส�ำคัญแห่งการด�ำเนินชีวิตและสร้างสรรค์สังคม ชาวตะวันออกจึงมุ่ง แสวงหาเรียนรู้หาเหตุผลเกี่ยวกับโลกและชีวิตเพื่อการพ้นทุกข์ มุ่ง แสวงหาความสงบสุขให้แก่ตนและหาความเรียบง่ายพอดีให้กับชีวิต มีการรวมตัวกันท�ำงานร่วมกัน พึ่งพาอาศัยกัน ที่ส�ำคัญคือ วีถีเอเชีย มองมนุษย์ว่าเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ จึงปรับตัวให้ชีวิตกลมกลืน กับธรรมชาติด้วยภูมิปัญญา ไม่ขัดแย้ง ไม่เอาชนะ แต่โลกทรรศน์แบบทุนนิยมตั้งอยู่บนความเชื่อว่า มนุษย์มีความ สามารถในการประดิษฐ์คิดค้นในการใช้เทคนิควิทยาศาสตร์ สามารถ จัดการเพื่อแสวงหาประโยชน์จากธรรมชาติได้อย่างไม่มีขอบเขต และ มีอํานาจมหาศาลทางเทคโนโลยีที่ทาให้มนุษย์สามารถควบคุมจัดการํ เด็กๆ ก�ำลังให้อาหารหมูพื้นบ้านในคอกที่เลี้ยงไว้เป็นอาหารกลางวันของนักเรียน โรงเรียนบ้านท่าล้ง จ.อุบลราชธานี ทรัพยากรธรรมชาติได้ School children help feed pigs being raised as part of the Ban Thalong อีกทั้งทุนนิยมยังมีลักษณะเด่นในการหมุนเวียนสินค้าจากการ School’s lunch program in Ubon Ratchathani. แลกเปลี่ยนโดยอาศัยเงินตราเป็นตัวกลาง ความมั่งคั่งจะรวมศูนย์ เศรษฐกิจพอเพียงในทรรศนะโลก วิเคราะห์และเปรียบเทียบหลัก อยู่กับชนชั้นนายทุนที่ควบคุมปัจจัยการผลิตไว้ในมือ นอกจากค่าแรง จากการขายแรงงานที่ได้ ประชาชนจ�ำนวนมากจะไม่มีปัจจัยท�ำมาหา ทฤษฎีในสังคมต่างๆ ที่ถูกน�ำมาประยุกต์ใช้ท่ามกลางวิกฤตโลก เช่น เลี้ยงชีพ การขยายตัวของระบบทุนนิยมที่ความมั่งคั่งให้กับเจ้าของ เศรษฐศาสตร์สีเขียว (Green Economics) เศรษฐกิจสีเขียว (Green ทุนจนสามารถเชื่อมระบบเศรษฐกิจในโลกด้วยกิจกรรมทางการค้า นี่ Economy) ที่ยึดหลักไม่เบียดเบียนโลก ไม่บริโภคเกินความจ�ำเป็น กับ คือหนทางไปสู่ความหายนะของสังคมมนุษย์และทรัพยากรทั้งหลาย การไม่สร้างความเสี่ยงเกินก�ำลังซึ่งเป็นหลักการคล้ายคลึงกับปรัชญา ในโลก เศรษฐกิจพอเพียง (Sufficiency Economy) เศรษฐกิจ-สมานฉันท์ วันนี้วิกฤติการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นได้ท�ำให้สังคมในวงกว้างยอมรับ (Solidarity Economy) คือการมุ่งไปที่การสร้างระบบการผลิต แล้วว่า ทุกสิ่งที่มนุษย์กระทาขึ้นย่อมมีผลกระทบต่อบุคคลํ สังคม และ แบบใหม่ โดยการเปลี่ยนวิถีแห่งการผลิต ซึ่งจะท�ำให้วิถีการบริโภค สิ่งมีชีวิตทั้งหมดในโลกธรรมชาติโดยไม่สามารถพยากรณ์ได้ เปลี่ยนแปลงไปด้วย โดยการผลิตร่วมกันและเป็นเจ้าของร่วมกัน และ หากสามารถเปลี่ยนโลกทรรศน์และจริยธรรมที่ดารงอยู่ในระบบํ การกระจายสินค้าด้วยกลไกการค้าที่เป็นธรรม หรือ เศรษฐศาสตร์ เศรษฐกิจจากการมองโลกด้วยวิถีทางใหม่ที่เชื่อว่า โลกเป็นระบบที่ แบบคานธี (Gandhian Economics) คือ เศรษฐกิจแบบพึ่งตนเอง มีชีวิต มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตหนึ่งเดียวกับธรรมชาติ เป็นสมาชิกของ สมถะ ไม่พึ่งคนอื่น ประชาคมโลกธรรมชาติซึ่งเต็มไปด้วยสิ่งมีชีวิตหลากหลายที่มีความ การเปิดบทสัมภาษณ์ในครั้งนี้ มีการอธิบายและเปรียบเทียบถึง เชื่อมโยงกัน มนุษย์จึงไม่อาจเติบโตขึ้นอย่างเดียวดาย และยิ่งไม่อาจ วิถีตะวันออกและวิถีตะวันตกที่สะท้อนภาพของการพัฒนาในสอง แยกจากธรรมชาติ ด้านของสังคมโลก กล่าวโดยสรุป คือ วีถีตะวันตกที่ให้ก�ำเนิดระบบ นอกจากการพัฒนาเทคโนโลยีที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น เศรษฐกิจแบบทุนนิยมขึ้นมานั้น เกิดจากความไม่เข้าใจธรรมชาติและ การเรียนรู้กฎนิเวศวิทยาอย่างเป็นระบบ การเคารพนอบน้อมเพื่อ พยายามฝืนธรรมชาติ ทุนนิยมได้ทําลายดุลยภาพในโลกธรรมชาติ ที่จะเข้าใจปรากฏการณ์พื้นฐานทางธรรมชาติ เพื่อด�ำรงตนอย่าง ซึ่งเป็นพื้นฐานสนับสนุนระบบเศรษฐกิจ และการขาดดุลยภาพทาง สอดคล้องกับกฎธรรมชาติอย่างกลมกลืน นั่นคือเงื่อนไขสําคัญ ธรรมชาติ ซึ่งเป็นการขาดสมดุลที่ยิ่งใหญ่และร้ายแรงที่สุด ที่สุดของการดํารงอยู่อย่างหลากหลายและมีเสถียรภาพของโลก ระบบทุนนิยมจึงไม่ใช่ทางออกของโลกยุคใหม่ แต่วีถี แล้วสิทธิ-หน้าที่ของบุคคลในสังคมจะขยายขอบเขตจากสิทธิมนุษย์ ตะวันออก หรือวิถีเอเชีย (Oriental Wisdom) เกิดขึ้นจากการอยู่ ไปสู่สิทธิของสิ่งมีชีวิตทั้งหมดในโลกได้ด้วย

GL27-VA.indd 30 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 31

วิถีชีวิตของชาวประมงในลุ่มน�้ำทะเลสาบสงขลา ด้านหนึ่งคือจับปลา อีกด้านหนึ่งเป็นนัก อนุรักษ์ที่พยายามจะแก้วิกฤตน�้ำตื้นเขินและน�้ำเสียทั้งลุ่มน�้ำ เพื่อรักษาธรรมชาติและอนาคต ของลูกหลานประมงไว้อย่างแข็งขัน Fishermen at Songkhla Lake also act as conservationists to tackle the problems of the lake becoming shallow and water pollution affecting the entire basin.

coupled with greed will only lead to relentless exploita- tion of the world’s natural resources. It will eventually end in disaster for the world and its inhabitants. The succession of crises nowadays confirms that fact that mankind is causing damages to nature and it will in turn affect individuals, society and all living creatures in the world in an unimaginable manner. However, we can change our paradigm and the eth- ics of economic engagement into one which views the earth as a living being and human beings as being one live in harmony with nature with indigenous wisdom and with it. We are all members of a global community that does not seek to confront or conquer nature. consists of different species of living beings and we are On the other hand, capitalism promotes the belief all connected. Human beings cannot survive in isolation that man is entitled to use technologies to harvest as and apart from nature. much as possible from nature and modern technologies Not only must technology be made more eco- empower him to control and harness natural resources friendly, humans must also learn the rules of the ecosys- for his own gain. tem systematically and with humility in order to under- Capitalism uses the monetary system to distribute stand all the natural phenomena around us. We must goods, resulting in wealth accumulating in the hands of strive to live in accordance with the natural law. This is a few who control the production apparatus. The rest of the main condition for the world to continue to survive in the people are forced to rely on meager wages to survive. stability and in all its diversity. From there the concept of The rapid mobilization of capital enables the capitalists human rights that we so much cherish will be extended to form production networks and advance their profits to to cover and respect the rights of all other creatures in an unprecedented scale. This massive capital build-up the world as well.

ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกิจในวิกฤตสิ่งแวดล้อม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

GL27-VA.indd 31 3/2/10 4:49 PM 32 เส้นทางสายใหม่กันยายน - ธันวาคม 2552 September - DecemberON 2009 A NEW PATH

GL27-VA.indd 32 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 33

(จากซ้าย) อรุณลักษณ์ อ่อนวิมล, เมธี สรรพคุณานนท์, ธเนศ กิตติพรพาณิชย์ (From left) From left, Arunlak Onwimol, Methee Sappakunanond, and Thanet Kittipornpanit “เงิน” Money is ไม่ใช่ค�ำตอบ... Not the ที่ตลาดร้อยปี Answer… สามชุก The Samchuk กิตติกาญจน์ หาญกุล Market’s Story Kittikarn Hankun หลังจากข่าวคราวที่องค์การการศึกษาวิทยา ศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติหรือ SINCE BEING HONORED WITH AN ASIA- ยูเนสโก (UNESCO) ประกาศให้ตลาดสามชุก PACIFIC HERITAGE AWARD from the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organiza- ได้รับรางวัลในโครงการอนุรักษ์มรดกทาง tion (UNESCO) in September 2009, the Samchuk Mar- วัฒนธรรมในภูมิภาคเอเชียและแปซิฟิกประจ�ำ ket in Suphanburi has seen an influx of visitors together with the revival of the local economy. ปี 2552 ดูเหมือนว่าตลาดแห่งนี้จะมีผู้คนมาก “Samchuk”, a small district in Suphanburi, sat on หน้าหลายตามาเยี่ยมเยือนเพิ่มขึ้นหลายเท่า the bank of the Thachin River. In the past, the waterway was the province’s major trading route, with the Sam- ตัว ท�ำให้ระบบเศรษฐกิจในตลาดสามชุกแห่ง chuk Market as its hub for the trading of rice, salt and นี้ดีขึ้นตามไปด้วย other food stuff. However, following the construction of

เส้นทางสายใหม่ On a new path

GL27-VA.indd 33 3/2/10 4:49 PM 34 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

หมวกสานราคาถูก อาหารอร่อยๆ และห่อหมกในหม้อดินเผาสูตรดั้งเดิมของชาวสามชุก จากของใช้และอาหารในบ้านกลายเป็นสินค้าเลื่องชื่อ Cheap hats made of reed, delicious food and steamed fish curry paste custard in earth pots, common household items in Samchuk district, have become some of the favorite merchandise among tourists.

“สามชุก” อ�ำเภอเล็กๆ ในจังหวัดสุพรรณบุรี ตั้งอยู่ริมแม่น�้ำ เพื่อสร้างความสัมพันธ์ของคนในตลาดให้แน่นแฟ้น เปิดโอกาสให้คน ท่าจีน แต่เดิมแม่น�้ำสายนี้เป็นเส้นทางการค้าขายที่ส�ำคัญของเมือง เฒ่าคนแก่ในชุมชนได้เข้ามาท�ำกิจกรรมร่วมกับลูกหลาน รื้อฟื้นฝีมือใน สุพรรณบุรี มี “ตลาดสามชุก” เป็นแหล่งเศรษฐกิจส�ำคัญในการค้าขาย การปรุงอาหารท้องถิ่นขึ้นมาใหม่ ชักชวนคนในอ�ำเภอใกล้เคียงให้เข้า เกลือ ข้าว และอาหารนานาชนิด แต่เมื่อมีการตัดถนนผ่านด้านหน้า มาร่วมจับจ่ายใช้สอยในตลาด ทางเข้าตลาด ความส�ำคัญของการคมนาคมทางน�้ำจึงลดลง ส่งผลให้ กิจกรรมเหล่านี้ด�ำเนินเรื่อยมาจนได้รับการสนับสนุนจากมูลนิธิ ตลาดซบเซาอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ชุมชนไทในการปรับปรุงและดูแลศิลปะการปลูกสร้างอันเก่าแก่มี อรุณลักษณ์ อ่อนวิมล หนึ่งในคณะกรรมการพัฒนาตลาด คุณค่าทางสถาปัตยกรรม ท�ำกิจกรรมการดูแลความสะอาดของตลาด สามชุกซึ่งเดิมเคยใช้ชีวิตในตลาด เล่าบรรยากาศของตลาดผ่านวัน และเริ่มสื่อสารการท�ำงานสู่สาธารณะ ในที่สุดน�ำมาสู่การเป็นแหล่ง เวลา “เมื่อก่อนตลาดจะคึกคักมาก เป็นแหล่งท�ำมาค้าขาย แต่หลัง ท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมที่เชิดหน้าชูตาให้จังหวัดสุพรรณบุรี จากตัดถนน ตลาดมันตายเลย จนเรียกว่านอนขาย คนไม่มาก็ยังต้อง การพลิกฟื้นตลาดที่เคยซบเซาจนกลายเป็นตลาดที่มีความ ขาย ขายเล็กขายน้อยก็ต้องขาย เรากลับเข้ามาที่นี่หลังจากที่ออกไปใช้ คึกคัก นอกจากจะท�ำให้ชาวตลาดและทีมท�ำงานพัฒนาตลาดมั่นใจ ชีวิตข้างนอก พอเห็นก็รู้สึกว่าบ้านเราท�ำไมเป็นได้ขนาดนี้ เงียบมาก” ในแนวทางการท�ำงานของตนเองแล้ว ยังท�ำให้ได้รับความสนใจทั้ง จากตลาดที่เคยคึกคักกลับกลายเป็นตลาดที่เงียบเหงา ประกอบ จากการท่องเที่ยว ราชการในท้องถิ่น ภาคเอกชน ที่เสนอตัวจะเข้า กับความเก่าแก่ของตัวอาคารยังผลให้ทางกรมธนารักษ์มีแผนรื้อตลาด มาร่วมจัดการตลาด แต่การท�ำงานที่เคยล้มลุกคลุกคลานผ่านความ มาตั้งแต่ปี 2530 เพื่อสร้างอาคารพาณิชย์ในแบบที่สังคมสมัยใหม่ ยากล�ำบากท�ำให้ชาวตลาดสามชุกยืนยันการเป็นแกนน�ำหลักในการ ชื่นชม และกันพื้นที่บางส่วนเพื่อสร้างสวนสาธารณะ ข่าวคราวนี้ท�ำให้ จัดการตลาดแห่งนี้เอง โดยมีคนรุ่นแรกที่เริ่มต้นท�ำงานพัฒนาตลาด คนกลุ่มเล็กๆ ในชุมชนที่หวงแหนตลาดในฐานะที่เป็นบ้านเป็นความ เป็นแกนหลักและมีลูกหลานแกนน�ำรุ่นใหม่ข้ามาร่วมดูแลอีกแรง ผูกพันของคนในชุมชนพยายามเริ่มต้นท�ำกิจกรรมพลิกฟื้นชีวิตชีวา ธเนศ กิตติพรพาณิชย์ ลูกหลานของชาวตลาดสามชุกที่ได้เข้ามา ให้ตลาดกลับมาคึกคักใหม่อีกครั้ง ร่วมดูแลตลาดด้วย เห็นการท�ำงานของคนรุ่นป้า น้า อา เล่าถึงบทบาท เหล่าแม่บ้านในชุมชนเริ่มชักชวนกันรวมกลุ่มเต้นแอโรบิกออก การท�ำงานของทีมคนรุ่นใหม่นับ 10 คนที่เข้ามาเรียนรู้และช่วยงาน ก�ำลังกาย เริ่มมีการปรึกษาหารือจนเกิดการจัดงาน “อร่อยดีสามชุก” ผู้ใหญ่ด้วยแววตาที่มุ่งมั่น

GL27-VA.indd 34 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 35

...“We took on the planning for future development, making sure it stay true to our commitment that the market can be managed by ourselves.. – Thanet Kittipornpanit

...“พวกเราเข้ามาช่วยเรื่องการคิดค้นแผนการ พัฒนาในอนาคต เรื่องการดูแลไม่ให้หลุดจาก เป้าหมายที่เราวางกันเอาไว้ว่าจะเป็นตลาดของ พวกเราที่เราสามารถจัดการเองได้... – ธเนศ กิตติพรพาณิชย์

a road that passes by the market, the river trade had lost out to land transportation, resulting in its decline. Recalled Arunlak Onwimol, a member of the Sam- chuk Market’s development committee, who once lived in the area: “The market was so lively then, a popu- lar trading post. After the new road came, it just died. Things got so quiet the vendors could just sleep the day away. Still they stuck around, even when no customers ข้าวห่อใบตอง อาหารโบราณ เอกลักษณ์ของตลาดสามชุก came and they earned a pittance. I came back to live Fried rice in lotus leave wrapping is an authentic cuisine Samchuk here around that time and was shocked to see how it Market is famed for. became so deserted.” Adding insult to the injury was the dilapidation of the old buildings. As a result, the Treasury Department, which has ownership of the property, had made known in 1987 its plan to tear the place down to make way for modern commercial buildings, saving just a slice of land for a park. Upset, a group of residents who treasured the market and its way of life, banded together to bring life back to the market. Local housewives formed an aerobic exercise group, which then led to the birth of the Aroy Dee Samchuk Fair (Delicious Samchuk Fair). Organizing the event brought together residents of three generations. Rising to the chal- lenge of offering hard-to-find traditional dishes, aunties and grandmas brushed up on their culinary skills. Resi- dents of nearby districts were invited to visit and sample the best the Samchuk Market had to offer. The ongoing activities that followed eventually ชุมชนสามชุก หน้าบ้านเป็นตลาดร้านค้า ด้านหลังติดแม่น�้ำท่าจีน ซึ่งในอดีตคือเส้นทาง earned the support of the Chumchonthai Foundation in สัญจรสายหลัก the conservation and care for the market’s architectural Left) Samchuk Market is situated on the bank of Tha Chin River, which heritage. The community’s revival effort became national was once a major transportation route. news, and the area soon became one of Suphanburi’s must-visit sites for tourists. A member of the latter group, Thanet Kittipornpanit, The market’s transformation not only boosted con- told about the role the 10+-strong team played. fidence among its residents and development committee, “We took on the planning for future development, it also attracted attention from the Tourism Authority making sure it stay true to our commitment that the mar- of Thailand, local authority as well as the private sector. ket can be managed by ourselves. We want to create the Some offered to help “manage” the market. However, the ‘Samchuk Brand’, preserving the place’s essence. The struggle they have gone through led the local residents following year we brainstormed and came up with the to insist on being at the core of its management. While ‘Gifts from Samchuk’ project, also with such essentials founding members lent their wisdom and resources, the as quality control, garbage management, campaign for younger generation added vigor and modern know-how. environmental care.

เส้นทางสายใหม่ On a new path

GL27-VA.indd 35 3/2/10 4:49 PM 36 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

“พวกเราเข้ามาช่วยเรื่องการคิดค้นแผนการพัฒนาในอนาคต เรื่องการดูแลไม่ให้หลุดจากเป้าหมายที่เราวางกันเอาไว้ว่าจะเป็นตลาด ของพวกเราที่เราสามารถจัดการเองได้ เราจะสร้างแบรนด์ของสามชุก รักษาความเป็นสามชุกเอาไว้ และในปีต่อไปก็ช่วยกันคิดเรื่องของฝาก จากสามชุก เรื่องมาตรฐานของแบรนด์ คิดค้นเรื่องการจัดการขยะ รณรงค์เรื่องการดูแลสิ่งแวดล้อม จากเรื่องเล็กที่ชาวบ้านในตลาด เห็นรูปธรรมและสามารถท�ำได้จริง เช่น การลดการใช้พลาสติกหรือ โฟม แล้วให้มาใช้ใบตองแทน เหมือนช่วยอุดรอยรั่วต่างๆ ที่เกิดขึ้น หลังจากการท�ำงานที่ผ่านมาของรุ่นลุง ป้า น้า อา หลังจากที่คิดแล้ว ก็ลงมือท�ำกันเลย ช่วยกันท�ำ ไม่รอเงินไม่รออะไรทั้งสิ้น ท�ำอะไรได้ ก่อนก็ลงมือท�ำเลย” จากส่วนผสมการท�ำงานระหว่างคนรุ่นบุกเบิกสานต่อความคิดใน การพัฒนาตลาดมาสู่รุ่นลูกหลานที่เอาจริงเอาจังกับการท�ำงาน และ มีองค์กรภายนอกเป็นเพียงหน่วยงานให้การสนับสนุนในเชิงทักษะ และองค์ความรู้ท�ำให้การจัดการตลาดแห่งนี้เต็มไปด้วยเสน่ห์ที่ชวน หลงใหล ทั้งสถาปัตยกรรมดั้งเดิม พิพิธภัณฑ์ และมิตรภาพจากการ ต้อนรับของชาวตลาดสามชุก แต่ก็ต้องยอมรับการเติบโตของระบบ เศรษฐกิจในตลาดสามชุกที่มาพร้อมกับกระแสการท่องเที่ยว ท�ำให้ บรรยากาศของตลาดแห่งนี้เปลี่ยนไปมาก ผู้คนมาเที่ยวที่นี่หนาตา โดยเฉพาะช่วงวันหยุด พ่อค้าแม่ค้าจากนอกตลาดเริ่มมีมากขึ้น ปัญหา ย่อมมากขึ้นตามล�ำดับ เมธี สรรพคุณานนท์ สมาชิกสภาเทศบาลและคณะกรรมการ บริหารตลาดสามชุก เป็นอีกหนึ่งเรี่ยวแรงส�ำคัญในการพัฒนาตลาด มาอย่างต่อเนื่อง เขาให้ความเห็นต่อกระแสการท่องเที่ยวและระบบ เศรษฐกิจที่เติบโตขึ้นของตลาดสามชุกว่า ที่ผ่านมาการท�ำงานที่ส่งผล บรรยากาศในตลาดสามชุกก่อนมีการฟื้นฟู ให้เศรษฐกิจของตลาดดีขึ้นถือเป็นผลพลอยได้ Samchuk Market before the restoration. “ตอนที่เริ่มท�ำงานไม่ได้คาดหวังเรื่องนี้ เราคิดแค่อยากให้ตลาด กลับมาคึกคัก มีคนในท้องถิ่นเข้ามาจับจ่ายกันในตลาดกันเหมือนเดิม Programme: UNDP) มีข้อสรุปส�ำคัญว่า การเจริญเติบโตทาง ท�ำให้เกิดระบบเศรษฐกิจที่ดูแลกันภายในอ�ำเภอของเราเอง แต่เมื่อ เศรษฐกิจที่ท�ำความเสียหายในระยะยาวมีทั้งหมด 5 รูปแบบ คือ การ กระแสการท่องเที่ยวเข้ามามันจะท�ำให้เหมือนเดิมก็ล�ำบาก เคยมีคนที่ เติบโตที่ไม่สร้างงานให้กับประชาชน (jopless growth) การเติบโต เคยมาเที่ยวในช่วงสามสี่ปีก่อนบอกว่า สามชุกเปลี่ยนไปเยอะ อยาก ที่ทิ้งระบบประชาธิปไตย (voiceless growth) การเติบโตที่ท�ำลาย ให้เหมือนเมื่อก่อนที่คนน้อยกว่านี้ แต่เราคิดว่าคนเยอะขึ้นก็ดี ขอให้ อัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมจนสูญสิ้น (rootless growth) การเติบโตที่ มาเถอะ ถึงจะมีปัญหาเกิดขึ้นทุกวัน เราก็แก้ไขกันทุกวัน พยายามจะ ท�ำลายสิ่งแวดล้อม (futureless growth) และการเติบโตที่ประโยชน์ จัดระเบียบให้ดีขึ้น เพราะว่าเราอยู่ที่นี่” ส่วนใหญ่ตกอยู่ในมือคนรวยเท่านั้น (ruthless growth) เป็นการเติบโต แนวคิดของคนสามชุกสะท้อนให้เห็นว่าการเริ่มต้นจากพลังของ ทางเศรษฐกิจที่ไม่ยั่งยืนและไม่สมควรจะยั่งยืน คนในชุมชนที่เริ่มท�ำจากสิ่งเล็กๆ ที่ตนเองสามารถท�ำได้ การท�ำงานร่วม วันนี้ตลาดสามชุก คือกรณีตัวอย่างของการสร้างระบบเศรษฐกิจ กันท�ำให้เกิดบทเรียน-ประสบการณ์ที่ช่วยสร้างความมั่นใจให้เกิดขึ้น ที่เกิดจากการมีส่วนร่วมของชาวตลาด เน้นดูแลคนในพื้นที่ คนใน ทั้งในระดับบุคคลและระดับกลุ่ม และเกิดความพร้อมที่จะเผชิญกับ ชุมชนสามารถจัดการและตัดสินใจได้ด้วยกระบวนการประชุมหารือ ปัญหาที่จะตามมาในอนาคต ของคณะกรรมการพัฒนาตลาด มีการรักษาสถาปัตยกรรม วิถีชีวิต ขณะที่ระบบเศรษฐกิจของโลกก�ำลังประสบภาวะย�่ำแย่ล้มลุก ของผู้คน อัตลักษณ์ของคนสามชุก คลุกคลาน แต่เศรษฐกิจในตลาดเล็กๆ กลับเติบโตไปพร้อมๆ กับการ รูปธรรมชัดเจนของการท�ำงานโดยผู้คนในตลาดสามชุกที่ยัง เรียนรู้ของผู้คน เป็นระบบเศรษฐกิจยั่งยืนของชุมชน ที่ไม่ได้เพียงแค่ ยืนหยัดและเติบใหญ่ขึ้นได้ท่ามกลางระบบเศรษฐกิจของโลกที่ วัดกันด้วยเม็ดเงินหมุนเวียนในตลาดเท่านั้น แต่ยังประกอบด้วยการ เปลี่ยนแปลงนี้ ยังชี้ให้เห็นถึงเรื่องที่กล่าวกันมาเนิ่นนานว่า การเติบโต สร้างความสัมพันธ์ระหว่างระบบสังคมและสิ่งแวดล้อมภายในชุมชน ของระบบเศรษฐกิจชุมชนที่เกิดจากความต้องการของชุมชน ชุมชน แห่งนี้ด้วย สามารถจัดการได้เองทั้งหมด จะเกิดขึ้นหรือเป็นไปได้อย่างไร จาก Human Development Report ประจ�ำปี 1996 ใน คนสามชุกสรุปร่วมกันว่า “หัวใจส�ำคัญในการขับเคลื่อนงานมา โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (United Nations Development จากจิตส�ำนึกว่าที่นี่เป็นบ้านของพวกเรา”

GL27-VA.indd 36 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 37

หัวใจส�ำคัญในการพัฒนาตลาดสามชุก คือ การฟื้นฟูร้านค้าร้านบริการดั้งเดิม ร้านถ่าย รูป “ศิลป์ธรรมชาติ” คือหนึ่งในนั้น At the heart of Samchuk market success is the restoration of old shops and stores. Silp Thammachart photo shop is one of them.

ขนมห่อใบตอง ทอดมันปั้นย่าง ภาพสะท้อนของความพยายามในการใช้วัสดุธรรมชาติ when fewer people came. We feel, though, that we wel- และการสร้างสรรค์รูปโฉมของอาหารให้น่าสนใจขึ้น come all visitors, even with the problems that come with Desserts wrapped with banana leaf and roast fish cakes show an attempt of Samchuk vendors to use natural product and create new ways of them, we’ll manage them as they arise day by day. We’ll cooking to draw tourists’ interest. make it work, because we live here.’’ The Samchuk success story reflected the fact that “We also worked on curbing the use of plastic and when people team up for a mission they truly care for, styrofoam containers, replacing them with those made of and stick to it, they would learn and grow strong, both banana leaves. We corrected flaws we saw in past prac- individually and collectively, enough to overcome any tices. We brainstormed, decided, and then got the ball obstacles that come their way. rolling, not waiting for any funding. Whatever we could While the global economy is staggering, the econ- tackle first, we did.’’ omy of this small market has flourished. It is a success The hard work of both generations and external measured not in term of mere monetary gains, but also support paid off. Samchuk regained, and recreated, its in a growing sense of community and environmental charms, among them delightful architecture of yester- care. years, museum and hospitality of the residents. However, According to the 1996 Human Development Report the new liveliness did come with a price, the influx of issued by the United Nations Development Programme, tourists, especially on weekends, attracted many vendors there are five types of economic “progress’’ that is actu- from outside, and management problems ensued. ally harmful in the long run – the growths described as “When we started out, we didn’t make financial gain jobless, voiceless, rootless, futureless, and ruthless. Under- our top priority. We just wanted to breathe life back to standably, these cannot, and should not, be sustained. the market, to make it again our trading hub, and to sus- Avoiding such pitfalls, the Samchuk Market of today tain the local economy,’’ said Methee Sappakunanond, is a case study of an economy born of local participation, member of the Municipal Council and the Samchuk with an emphasis on taking care of local people, self reli- working group. ance, democratic processes and preservation of cultural “When tourists poured in, it became difficult to stay roots. Its residents have shown the rest of us that it could true to those goals. A few years back, several visitors told be done, beautifully, and the key to their success, they say, me the market changed too fast and they preferred it is their renewed sense of belonging.

เส้นทางสายใหม่ On a new path

GL27-VA.indd 37 3/2/10 4:49 PM 38 กันยายนเส้นทางสีเขียว - ธันวาคม 2552 September - DecemberGREEN 2009 LINE

“เขาหาว่าพวกเราเป็นพวกโจร แบ่งแยกดินแดนคิดแยก ประเทศ เป็นกลุ่มกบฏ เขาเชื่ออย่างนั้นเพราะเดิมพื้นที่นี้เคยเป็น พื้นที่คอมมิวนิสต์ ซึ่งตอนนั้นพวกเราชาวบ้านไม่ได้คิดอะไรไปไกล เมื่อชุมชน กว่าปัญหาของตนเอง คิดเรื่องราคาผลผลิต ปัญหาหนี้สิน คิดเรื่อง การแลกเปลี่ยนผลผลิตภายในชุมชน คิดเรื่องการออม เราคิดเรื่อง การพึ่งตนเองเป็นหลัก ไม่ได้คิดว่าเจ้านาย คนที่มีวิชาความรู้มากๆ จะคิดไปไกลกันขนาดนั้น” พ่อใหญ่สุวิทย์กล่าว แนวคิดระบบเงินตราชุมชนไม่ได้เกิดขึ้นครั้งแรกในโลกที่ อ.กุดชุม ประเทศไทย หากแต่ปัจจุบันมีชุมชนที่ใช้ระบบเงินตราชุมชน ไม่ต้องใช้ ของตนเองประมาณ 2,000 ระบบ ใน 40 ประเทศทั่วโลก เช่น แคนาดา สหรัฐอเมริกา อังกฤษ เนเธอแลนด์ เยอรมันนี ออสเตรเลีย เม็กซิโก อาร์เจนติน่า ฯลฯ รูปแบบของระบบเงินตราชุมชนที่มีอยู่ใน ปัจจุบันสามารถจ�ำแนกได้เป็น 4 รูปแบบคือ (1) ระบบจดบันทึกใน สมุดบัญชี หรือระบบ LETS (2) ระบบธนบัตรท้องถิ่น (คูปอง) หรือ เงินตราพรทิพย์ ถาบรรแก้ว ระบบ HOURS (3) ระบบผสมระหว่าง ระบบจดบันทึกในสมุดบัญชีกับ เมื่อ 9 ปีที่ผ่านมา ปรากฎการณ์ “เบี้ยกุดชุม” ได้ ระบบคูปอง (4) ธนาคาร เขย่าขวัญสร้างความตื่นตระหนกให้แก่ภาครัฐ ทั้ง บริการชุมชน หรือระบบ Time Dollars ฝ่ายความมั่นคง เจ้าหน้าที่ต�ำรวจ และธนาคาร ส�ำหรับมูลค่าของ แห่งประเทศไทย สาเหตุเพียงเพราะชาวนา 15 คน เงินตราชุมชนนั้นจะถูก จาก 5 หมู่บ้าน คือ บ้านสันติสุข บ้านโสกขุมปูน ก�ำหนดโดยสมาชิกในชุมชน บ้านท่าลาด บ้านกุดหิน อ.กุดชุม และบ้านโคกกลาง อ.สันทรายมูล จ.ยโสธร มีแนวคิดต้องการจะสร้าง เชน คุ้มเลา บ้านหัวงัว จากที่เป็นหนุ่มกินเหล้าเมา ยากลายมาเป็นผู้ร่วมก่อตั้งโครงการข้าวคุณธรรม ระบบแลกเปลี่ยนเงินขึ้นใช้เอง และหมู่บ้านปลอดเหล้าปลอดบุหรี่ พ่อใหญ่สุวิทย์ ธนาคุณ อายุ 56 ปี ที่ปรึกษาสหกรณ์การเกษตร Chen Khumlao of Ban Hua Ngua, formerly a heavy drinker, has ธรรมชาติอินทรีย์หนองยก จ�ำกัด ซึ่งตั้งอยู่บ้านกุดหิน ผู้เป็น 1 ใน 15 turned into a founding member of Khao Khunnatham (moral rice) and คน เล่าย้อนถึงวันที่เจ้าหน้าที่ต�ำรวจทั้งจาก อ.เมือง และ อ.กุดชุม cigarette-and-alcohol free village ระดมกระจายก�ำลังลงพื้นที่จับตาความเคลื่อนไหวของชาวบ้านกลุ่มนี้ projects.

GL27-VA.indd 38 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 39 Currency of Hope

Pornthip Thabankaew

ine years ago, the “Bia Kut Chum” phenom- enon shook the nerves of the law enforcement and security agencies and the Bank of Thailand. Fifteen farmers from Nfive villages of Ban Santisuk, Ban Soak Khumpoon, Ban Tha Lad and Ban Kut Hin of Kut Chum district and Ban Koak Glang of San Sai Mun district of Yasothon had just started to use their own currency. Suwit Thanakhun, 56, an advisor of Nong Yok Organic Farming Association, located in Ban Kut HIn, was one of the 15. He recalled the time when police offi- cers descended on the area to keep a close watch on them. “They branded us thieves, separatists and rebels because the areas were once communist-dominated, when all we villagers were only worried about were commodity prices, debts, how to barter among ourselves, saving and tional medicine practitioners and herbal enthusiasts, a Bud- self-reliance. We had never imagined the highly-educated dhist development volunteers group, a project to donate big bosses would interpret our idea so far out,” he said. tree saplings to northeastern people, a community forest Kut Chum was not alone in using a local currency conservation project, a traditional medicine center at Tha system. All over the world, there are around 2,000 active Lad community, and a rice mill run by a nature conserva- alternative community currencies in 40 countries, includ- tion club. ing Argentina, Australia, Canada, Germany, Mexico, the In addition, they also run a small-scale community Netherlands and the United States. Four community cur- enterprise group which produces herbal shampoo and rency systems are currently in use: LETS system or Local dishwashing liquid, natural-dyed fabric, sticky-rice bam- Exchange Trading System, an interest-free local credit boo containers or katip and triangular pillows for household system; HOURS system of community coupons based on use and sales. There’s also the Hed Yoo Hed Kin group of an hour’s work; a combination of the LETS and HOURS organic and toxic-free farmers. All these formed the basis systems; and, Time Dollars system of credit for time spend for the community currency system. rendering a service and operating more or less like a com- The idea for Bia Kut Chum arose out of meetings munity bank. of core groups from many villages, including housewives, The value of a community currency, as determined the various clubs, rice millers, local health center officials, by members, may be tied to the national currency, equal to youths, monks, local administration officials, teachers and hours of work, or be fixed in the course of bartering. local entrepreneurs as well as a number of non-govern- mental organizations. The meetings culminated in the PRIOR TO THE CURRENCY EXPERIMENT, Kut formation of a 15-member committee made up of three Chum locals have long teamed up on many development representatives from five villages. They were tasked with efforts ranging from economics to the environment, social designing and establishing the community currency system. issues, religion and public health. They have a fund for The committee adopted the concept of food court community shops, a fund for medication, a club of tradi- coupons to be used for exchange of products, mainly

เส้นทางสีเขียว Green Line

GL27-VA.indd 39 3/2/10 4:49 PM 40 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ร่วมประชุมในที่ต่างๆ ที่ใช้คูปองแลกอาหาร มติที่ประชุมครั้งนั้นให้ พิมพ์เป็นคูปองเพื่อใช้แลกเปลี่ยน ส่วนสินค้าที่จะน�ำมาแลกเปลี่ยน คือ พืชผักสวนครัวทุกชนิด ผลไม้ในท้องถิ่น รวมถึงอาหารธรรมชาติ ที่มีอยู่ในแปลงนา อาทิ กบ ปู ปลา หอย ฯลฯ โดยคณะกรรมการได้ เสนอแนะว่า ควรพิมพ์ตัวเลขก�ำหนดค่าระบุราคาคูปอง ซึ่งจะท�ำให้ สมาชิกเข้าใจได้ง่ายขึ้น และเพื่อสื่อให้คนข้างนอกรับรู้ด้วย ส่วนที่มาของชื่อที่จะใช้เรียกสื่อในการแลกเปลี่ยนนี้ สมาชิก ต่างเสนอชื่อเรียกอย่างหลากหลาย เช่น แอก หมาก กิโล เบี้ย บุญ หน่วย ถัง เป็นต้น ในที่สุดที่ประชุมก็ได้มีมติใช้ชื่อว่า “เบี้ย” ซึ่งเป็น ความหมายที่ดี แม่กองศรี เทศไทย อายุ 50 ปี ชาวบ้านกุดหิน หนึ่งในคณะ กรรมการกลุ่มเบี้ย เล่าว่า “เบี้ยเป็นภาษาอีสานที่หมายถึงต้นกล้าไม้ เมื่อน�ำมาใช้จึงหมายถึง ต้นกล้าไม้ที่รอการเจริญเติบโตเป็นต้นไม้ใหญ่ เพื่อเก็บรักษาไว้ให้ลูกหลาน เบี้ยกุดชุมที่หลายๆ คนได้สัมผัสจากภาพ หรือข่าวจากสื่อต่างๆ เมื่อหลายปีที่ผ่านมา ท�ำให้หลายคนมองว่าเบี้ย แม่กองศรี เทศไทย อธิบายความเป็นมาของเบี้ยกุดชุม กุดชุมหมายถึงเงินตรา แท้จริงแล้วเบี้ยกุดชุมเป็นเพียงสื่อกลางในการ Kongsri Tetthai relates the rise of Bia Khut Chum. แลกเปลี่ยนภายในชุมชน ซึ่งผู้น�ำกลุ่มที่เริ่มให้แนวคิดนี้คือ พ่อมั่น ซึ่งจะต่างกันไปตามแต่ละชุมชน มูลค่าของเงินตราชุมชนอาจจะผูกกับ สามสี และพ่อวิจิตร บุญสูง ที่ต้องการให้ชุมชนเกิดความเข้มแข็ง ค่าเงินประจ�ำชาติ เท่ากับชั่วโมงการท�ำงาน หรือถูกก�ำหนดในระหว่าง คือพึ่งตนเองได้ ทั้งด้านสุขภาพและการออม ท�ำอย่างไรชาวบ้านจึงจะ การแลกเปลี่ยนของสมาชิก ลดต้นทุนค่าใช้จ่าย พืชผักในสวนครัว ปูปลาที่มีอยู่ในหนอง เหลือกิน จะท�ำอย่างไร จึงเป็นที่มาของการเกิดเบี้ยกุดชุม” ก่อนที่จะมีแนวคิดเงินตราชุมชน ชาวกุดชุมได้มีการรวมกลุ่ม พ่อใหญ่วิจิตร บุญสูง ประธานมูลนิธิวัดป่าสวนธรรมร่วมใจ พัฒนาตนเองมายาวนาน ซึ่งครอบคลุมหลายด้าน ทั้งด้านเศรษฐกิจ อ.ป่าติ้ว จ.ยโสธร เล่าเบื้องหลังของความคิดเบี้ยกุดชุมว่า เรื่องใหญ่ สิ่งแวดล้อม สังคม ศาสนา สาธารณสุข ฯลฯ อาทิ กองทุนร้านค้า ของคนในสังคมปัจจุบันคือเรื่องสิทธิ ช่วงเวลาที่คิดท�ำเรื่องเบี้ยกุดชุม ชุมชน, กองทุนยาประจ�ำหมู่บ้าน, ชมรมหมอยาพื้นบ้านและผู้สนใจ มองว่าเบี้ยกุดชุมเป็นแค่กระดาษแผ่นหนึ่ง ที่เป็นสื่อกลางระหว่างกลุ่ม สมุนไพร อ�ำเภอกุดชุม, กลุ่มสังฆอาสาพัฒนา, โครงการทอดผ้าป่า สมาชิก ชุมชน คนซื้อ คนขาย จะต้องมีสิทธิในการก�ำหนดราคาสิ่งของ พันธุ์ไม้สู่ชาวอีสาน, โครงการอนุรักษ์ป่าชุมชน, ศูนย์สุขภาพแผน ตนเองได้ด้วยตนเอง โดยใช้เบี้ยเป็นสื่อกลางในการแลกเปลี่ยน มูลค่า ไทยในชุมชนท่าลาด, โรงสีข้าวชมรมรักษ์ธรรมชาติ, กลุ่มธุรกิจชุมชน ที่มีมากกว่าเงิน คือคนเข้าถึงสิทธิขั้นต้น มูลค่าที่มีมากกว่าสิ่งของ ขนาดเล็ก ได้ท�ำการผลิตแชมพูสมุนไพรและน�้ำยาล้างจาน รวมกลุ่ม คือการพึ่งตนเอง คิดเองได้ เช่น แตงโมลูกใหญ่ๆ คนปลูกสามารถ กันทอผ้าสีธรรมชาติ สานกระติ๊บ ท�ำหมอนขิดเพื่อใช้ในครัวเรือน ก�ำหนดราคาเองได้ ผู้ซื้อสามารถต่อรองได้ เกิดการแลกเปลี่ยนพูดคุย และจ�ำหน่ายนอกหมู่บ้าน, กลุ่มเฮ็ดอยู่เฮ็ดกิน ที่เน้นการท�ำเกษตร น�ำไปสู่มูลค่าที่เป็นมากกว่าเงินคือคุณค่าทางด้านจิตใจ ความสัมพันธ์ อินทรีย์และเกษตรปลอดสารพิษ ฯลฯ และนี่คือต้นทุนในการคิดระบบ ของคนในชุมชน ความเอื้ออาทรกัน ซึ่งคุณค่าของความรู้สึกนี้มิอาจ แลกเปลี่ยนของท้องถิ่น ประเมินค่าได้ด้วยเงิน เบี้ยกุดชุมเกิดจากวงประชุมแลกเปลี่ยนกันของกลุ่มแกนจาก เดือนมีนาคม พ.ศ.2543 ธนาคารเบี้ยกุดชุมถูกจัดตั้งขึ้นและ หลายหมู่บ้าน ทั้งที่เป็นแกนน�ำชาวบ้าน กลุ่มแม่บ้าน กลุ่มเฮ็ดอยู่ ท�ำพิธีเปิดอย่างเป็นทางการ มีที่ท�ำการอยู่ที่บ้านสันติสุข โดยสมาชิก เฮ็ดกิน เจ้าหน้าที่โรงสี เจ้าหน้าที่ศูนย์สุขภาพวัดท่าลาด กลุ่มเยาวชน 1 คน สามารถเบิกถอนได้ไม่เกินครั้งละ 300 บาท และเมื่อต้องการ กลุ่มพระสงฆ์ อบต.นาโส่ ครูโรงเรียนบ้านโสกขุมปูน ร้านค้าชุมชน ร่วม น�ำเบี้ยมาคืนสามารถคืนได้โดยไม่มีดอกเบี้ย เบี้ยกุดชุมไม่สามารถใช้ กับชมรมศิษย์เก่าบูรณะชนบทและเพื่อน มูลนิธิสุขภาพไทย ชมรม หนี้ได้ เพราะไม่ใช่เงินตรา จะใช้ได้เฉพาะในกลุ่มสมาชิกเบี้ยกุดชุม ใช้ รักษ์ธรรมชาติ และโครงการระบบเงินตราชุมชน หลังจากนั้นจึงมีการ แลกเปลี่ยนสินค้าหรือาหารการกินที่มีในชุมชนเท่านั้น เช่น แม่ใหญ่ รวมกลุ่มของผู้สนใจตั้งขึ้นเป็นคณะกรรมการ หมู่บ้านละ 3 คน จาก สอนมาขายเห็ดฟางที่ปลูกเองในแปลงนา เสนอขายราคากองละ 10 5 หมู่บ้าน รวม 15 คน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นสมาชิกกลุ่มเฮ็ดอยู่เฮ็ดกิน บาท ผู้ซื้อถามผู้ขายขอใช้เบี้ย 5 และเงินอีก 5 บาท ได้ตามความ เพื่อท�ำหน้าที่ออกแบบและวางระบบเงินตราชุมชน ตั้งแต่การก�ำหนด พึงใจของทั้งสองฝ่าย วัตถุประสงค์ รูปแบบ ชื่อเรียกสื่อกลางที่ใช้แลกเปลี่ยน และการ การใช้เบี้ยกุดชุมครั้งแรกเริ่มต้นขึ้นโดยมีคณะกรรมการ 15 คน บริหารจัดการระบบ ฯลฯ น�ำไปทดลองใช้ ภายหลังจากนั้น 1 สัปดาห์ ข่าวเบี้ยกุดชุมก็ถูกตีแผ่ สิ่งที่คณะกรรมการนึกถึงในวันนี้ก็คือ คูปองแลกอาหารตามที่ ตามสื่อต่างๆ แล้วหมู่บ้านที่สงบสุขก็คลาคล�่ำไปด้วยเจ้าหน้าที่ต�ำรวจ เคยเห็นจากร้านค้า ศูนย์อาหารต่างๆ ในเมืองและเรียนรู้จากการเข้า เจ้าหน้าที่ฝ่ายความมั่นคงและใครต่อใครต่างมุ่งหน้ามากุดชุม

GL27-VA.indd 40 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 41

(บน, ขวาบน, ขวาล่าง) วิถีชีวิตของชาวกุดชุมนอกจากจะปลูกข้าวอินทรีย์ มีโรงสีข้าว ของตัวเอง ยังมีการทอผ้าใช้เองด้วย (Top, top right, bottom right) Khut Chum villagers grow organic rice and have their own rice mill in addition to weaving cloths to use themselves.

homegrown vegetables, local fruits and catches from paddy farms, such as frogs, crabs, fishes and clams. The coupons In March 2000, the Bia Kut Chum bank was officially bore different values for better understanding among mem- opened for business at Ban Santisuk. A member was enti- bers and outsiders. tled to an interest-free loan of 300 baht at the maximum. Many names for the coupons had been suggested, such The loan could not be paid back with real money nor could as Aek, Mak, Kilo, Bia, Bun, Unit and Bucket. Eventually, it be used to pay off debt. Bia Kut Chum was only used for Bia was adopted. bartering of products or food among community members. Kongsri Tetthai, a 50-year-old native of Kut Hin and a However, money could be used together with the Bia to pay committee member, said: “Bia is the northeastern word for for goods. saplings. By adopting it, it was hoped that it would grow for A week after the local currency was circulated, the the younger generations. People might think of it as money, media began playing up the story. After that police and but it was simply a mean of exchange within the commu- security officers blanketed the once peaceful villages. nity.” She added that it was the brainchild of Man Samsi TODAY BIA KUT CHUM IS NO MORE. But the idea and Vijit Boonsung, two local leaders, who wanted to see and the way of living that it inspired did not die with it. the community gain strength with self-reliance in health The locals still strive to attain self-reliance, improve care and savings. Bia Kut Chum was intended to cut costs production process, live in harmony with the environment and manage excess homegrown vegetables and catches and nature around them, and obtain contentment from life. from waterways. They have the four basic necessities and share what’s left To Mr. Vijit, chairman of Suan Tham Ruam Jai Forest with neighbors. This is the legacy of welfare and security Temple Foundation in Yasothon, the big issue that gave rise for life, now and in the future. to the idea of the Kut Chum currency was citizens’ rights. Mr. Suvit concluded: “The aim of Bia Kut Chum was While Bia Kut Chum was merely pieces of paper, he said, to change people’s mindset. Human development is a com- it afforded local people, both the producers and the buyers, plex matter that rests on a solid foundation of self under- the right to fix the values of products being traded. In the standing, righteousness and fairness. Money is not the goal. process, it led to an increase of interaction among the locals We as farmers would never get rich no matter how hard we and helped strengthen their relationship. In that regard, Bia try. What could be attained is abundance, better living free Kut Chum is more than money; it attains spiritual value of worries, good health, good family, and mutual depen- that mere money could not match. dency which is the most important aspect of Isan people.”

เส้นทางสีเขียว Green Line

GL27-VA.indd 41 3/2/10 4:49 PM 42 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ปัจจุบันชาวบ้านที่นี่ไม่มีใครใช้เบี้ยกุดชุมกันแล้ว ทางเศรษฐกิจข้าวยากหมากแพงแบบนี้ ชาวบ้านคงไม่ต้องดิ้นรนเพื่อ แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าหลักคิดและวิถีปฏิบัติของคนที่นี่จะ หาเงินมาใช้จ่ายซื้อกินมากมายขนาดนี้” เปลี่ยนไป พวกเขายังคงยึดมั่นในสิ่งที่ท�ำ นั่นคือการพึ่งตนเอง ปรับเปลี่ยน ระบบเงินตราชุมชนและระบบแลกเปลี่ยนท้องถิ่นเป็นเครื่องมือที่ วิถีการผลิตของตนเอง จัดระบบชีวิตให้สัมพันธ์กับสิ่งต่างๆ อย่าง ส�ำคัญที่จะช่วยสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชนในแต่ละท้องถิ่น ซึ่ง เหมาะสมทั้งกับคน กับสังคม กับธรรมชาติรอบๆ ตัว มีความพอใจ เป็นการสะสมทุนทางสังคมพร้อมกันไปด้วยถ้าชุมชนไม่ต้องการใช้เงิน ในชีวิตที่เป็นอยู่ มีปัจจัยสี่ที่เพียงพอส�ำหรับทุกคนในครอบครัวและ ตราเป็นปัจจัยหลักในการด�ำรงชีวิตก็ไม่น่าจะมีความผิดต่างแต่ประการ แบ่งปันให้กับคนรอบข้าง เพราะนั่นคือสวัสดิการและความมั่นคงใน ใด คนกุดชุมก็ใช่ว่าจะไม่ใช้เงิน และไม่เคยปฏิเสธว่าเงินไม่ส�ำคัญ ชีวิตในปัจจุบันถึงอนาคต พวกเขาเพียงคิดใช้สื่อกลางในการแลกเปลี่ยนรูปแบบ พ่อใหญ่สุวิทย์กล่าวทิ้งท้ายว่า “เป้าหมายส�ำคัญของเบี้ยกุดชุมคือ “เบี้ยกุดชุม หรือบุญกุดชุม” เป็นเครื่องมือฝึกจิตใจคนที่เกี่ยวข้องให้ การเปลี่ยนแนวคิดคน การพัฒนาคนเป็นเรื่องละเอียดอ่อน เพราะฉะนั้น ก่อนที่คนจะก้าวข้ามไปนั้นต้องอยู่บนพื้นฐานการรู้จักตนเอง ความถูก ยึดหลัก พออยู่ พอกิน พอใช้ รู้จักประหยัด ตัดทอนค่าใช้จ่าย ลด ต้อง และเป็นธรรม เป้าหมายจึงไม่ได้อยู่ที่เงิน พวกเราชาวนาซึ่งท�ำนา ความฟุ่มเฟือยในการด�ำรงชีพ ประกอบอาชีพด้วยความถูกต้องและ ให้ตายก็ไม่มีทางร�่ำรวย แต่สิ่งที่เป็นไปได้คือความอุดมสมบูรณ์ มีความ สุจริต ละเลิกการแก่งแย่งผลประโยชน์และแข่งขันในการค้าขาย มุ่ง เป็นอยู่ที่ดีขึ้น คือไม่ทุกข์ใจ มองบนพื้นฐานความเป็นอยู่ คือการมีอยู่ เน้นหาข้าวหาปลาก่อนมุ่งเน้นหาเงินหาทอง ท�ำมาหากินก่อนท�ำมา มีกิน มีสุขภาพที่ดี มีครอบครัวที่อยู่ครบพร้อมหน้ากัน และมีวิถีความ ค้าขาย เน้นการใช้ภูมิปัญญาชาวบ้านและที่ดินท�ำกินคือทุนทางสังคม เป็นเครือญาติพึ่งพาอาศัยกัน ซึ่งนั่นเป็นสิ่งส�ำคัญที่สุดของคนอีสาน” เหล่านี้คือกระท�ำการด้วยสติที่มั่นคงเพื่อการพึ่งตนเองในอนาคต โดย พ่อใหญ่วิจิตรบอกว่า “ยังอยากสานต่อแนวทางเบี้ยหรือ เริ่มต้นจากเปลี่ยนฐานครอบครัวและชุมชน บุญกุดชุม เพราะเป้าหมายส�ำคัญคือการอยากเห็นชุมชนพึ่งตนเองได้ สิ่งที่พวกเขาคิดและลงมือท�ำเมื่อ 9 ปีที่แล้ว ล้วนด�ำเนินตาม เมื่อสมาชิกเข้าใจและเห็นคุณค่านั่นจะน�ำไปสู่ทางรอดของชุมชนใน ครรลองแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งหากได้รับการส่งเสริมและ สภาพเศรษฐกิจในปัจจุบัน” สนับสนุนต่อไป แนวคิดนี้อาจพัฒนาไปสู่การสร้างรากฐานที่มั่นคงใน แม่กองศรีตัดพ้อว่า “หากวันนี้มียังใช้เบี้ยกุดชุมได้ ในสถานการณ์ ระบบเศรษฐกิจชุมชนในระดับประเทศก็ได้

Mr. Vijit said: “I still want to see Bia Kut Chum revived in their living. They have used money and never denied to reach the aim of self-reliance in our communities. Only that money is important. when members see and value self-reliance can our commu- They simply wanted a new medium of exchange as nities survive in a bad economy as this.” a tool to help train people to be contented with a life of Mrs. Kongsri, meanwhile, expressed disappointment sufficiency and to learn how to save, reduce expenses and excesses, do honest work, turn their back on competition with the discontinuation of the currency system saying: “If and exploitation, and use their wisdom to make good use it’s still around, we would not have to struggle so hard to of their land. This should lead them to a life of self-reliance pay for all the upkeep in this tough times.” and security. What the Kut Chum villagers had thought up and COMMUNITY CURRENCY AND EXCHANGE SYS- done nine years ago happened to be consonant with the TEMS ARE POWERFUL TOOLS to create strong com- sufficiency economy philosophy. The idea, if it had received munity and accumulate social capital. There’s nothing proper support, could have blossomed into a foundation for wrong if the Kut Chum villagers did not want to use money a solid community economy throughout the country.

GL27-VA.indd 42 3/2/10 4:49 PM เส้นทางเดียวกัน ON THE SAME PATHกันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 43

วงแลกเปลี่ยนสนทนาเรื่องราวต่างๆ จากผู้คนหลากหลายอาชีพเป็นบรรยากาศที่เกิดขึ้น เป็นปกติในอาศรมวงศ์สนิท People from all walks of life exchanging views is the charm of อาศรม Wongsanit Ashram. วงศ์สนิท One Happy หนึ่งใจ Heart at the ในความสุข Wongsanit อาณัติ แสนโท Ashram หลายคนรู้จักคลอง 15 ในฐานะเป็นแหล่ง Anat Saento any knows Khlong Rangsit 15 for its vast รวมพันธุ์ไม้นานาชนิด และหลายคนเช่นกัน selection of trees for sale, but it is also a ที่รู้ว่า ณ ที่แห่งนี้เป็นฐานปฏิบัติการทาง destination for spiritual sojourn among many thinkers, idealists, social activists ชีวิต จิตวิญญาณ ของนักคิด นักอุดมคติ Mand students who travel to ‘’Wongsanit Ashram.’’ In the times when youths dreamed of a utopia, one นักกิจกรรมทางสังคม นักแสวงหา และ group called Ahingsa Sehwana Wisasa lived their dream นักศึกษา รู้จักกันนามว่า ‘อาศรมวงศ์สนิท’ of simple living with a quest for hidden potentials to

GL27-VA.indd 43 3/2/10 4:49 PM 44 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

...ความสุขในใจของพี่อ้อย อาจ เป็นเพียงมุมสะท้อนหนึ่งของ คนอีกหลายคนที่ค้นพบจิตวิญญาณ ของตนเอง โดยการเข้ามาใช้ชีวิตแบบ Alternative ในชุมชนเล็กๆ แห่งนี้ และ ที่นี่อาจเป็นทางเลือกหนึ่งในการค้นหา ความสุขที่แท้จริง ความหมายแห่งชีวิตและ ความมั่นคงทางจิตใจ เพื่อการเข้าใจตนเอง เข้าใจรากเหง้า เท่าทันกับกระแสสังคมที่ การด�ำรงชีวิตอยู่ร่วมกันในสังคม มนุษย์ให้คุณค่าเงินตราเป็นพระเจ้า

ผ่านมา 25 ปี อาศมวงศ์สนิทต้อนรับผู้คนหลากหลายตั้งแต่ ปัญญาชน นักศึกษา ชาวบ้าน ฯลฯ นับไม่ถ้วน ภายใต้บรรยากาศ ร่มครึ้มด้วยต้นไม้หลากหลายชนิด ธรรมชาติร่มรื่น ที่นี่มีเสียงนก ร้องตลอดวัน ไก่โก่งคอขันรับอรุณทุกเช้า สายลมเย็นโชยชื่นมาเป็น ระยะๆ กบ เขียด นก หนู แมลงกางคืนกรีดปีกร้องเพลงให้ฝูงหิ่งห้อย ร่ายร�ำเหนือสระบัว ถ้าใครไม่เคยรับรู้ถึงเรื่องราวแต่หนหลังอาจไม่เชื่อ ว่าที่นี่เคยมีปัญหาดินเปรี้ยวปลูกอะไรก็ตายหมดมาก่อน และนอกจาก อาภาภร คำ�เจริญ Apaporn Khamcharoen นั้นที่นี่ยังมีหนังสือกองโตให้เลือกคบเป็นเพื่อนทางความคิดมากมาย อาศรมฯ ได้เปิดเอื้ออ�ำนวยบริการให้ทั้งนักกิจกรรมทางสังคม ในยุคแสวงหา คนหนุ่มสาวจ�ำนวนมากใฝ่ฝันถึงชีวิตและสังคม ด้านต่างๆ นักศึกษาและบุคคลทั่วไปที่สนใจท�ำกิจกรรมทางเลือก เข้า อุดมคติ หนุ่มสาวกลุ่มเล็กๆ เลือกฝันที่จะสร้างอุดมคติให้เป็นจริง มาใช้สถานที่ส�ำหรับประชุม สัมมนา จัดคอร์สอบรมภาวนา อบรมการ ด�ำรงชีวิตเรียบง่าย ไม่ต้องใฝ่หาความร�่ำรวย หรือคอยเลื่อนสถานภาพ ดูแลฟื้นฟูสุขภาพด้วยวิธีธรรมชาติบ�ำบัด และจัดกิจกรรมพัฒนาชีวิต ทางสังคม ค้นให้พบศักยภาพที่ซ่อนเร้นอยู่ในตน และเจียรนัยออกมา ด้านในด้วยการศึกษาปฏิบัติธรรม เจริญสมาธิภาวนา ตลอดจนพบปะ รับใช้สังคมวงกว้างอย่างดีที่สุด ผสานแรงกาย แรงสมอง และสมาธิ พูดคุยกับนักอุดมคติ แลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกัน รวมไปถึงเปิด ภาวนาให้เป็นหนึ่งเดียวกัน ฝึกตัดสินใจร่วมกัน บริหารงานอย่างทุกคน โอกาสให้คนท�ำงานทางสังคมผู้เหนื่อยล้าสามารถเข้ามาพักกาย พักใจ มีส่วนร่วม ขณะนั้นพวกเขาเรียกตัวเองว่ากลุ่มอหิงสาเสวนาวิสาสะ แม้เพื่อรักษาโรคภัยหรือเพื่อฟื้นไข้ ใกล้ชิด ส. ศิวรักษ์ ผู้กระตุ้นให้เห็นคุณค่าของสันติวิธี ตลอดจนศึกษา ภายใต้กิจกรรมที่หลากหลายของอาศรมวงศ์สนิท อาภาภร ชีวิต และขบวนการของมหาตมะคานธี รวมถึงศึกษาแนวความคิดของ ค�ำเจริญ หรือที่ใครๆ รู้จักเรียกติดปากว่า “พี่อ้อย” นักกิจกรรมวัย ชาวเควกเกอร์ (Quaker) ที่สร้างชุมชนทวนกระแสขึ้นกลางเมืองฟิลา สาวรุ่นใหญ่ ผู้มีบทบาทในชุมชนอาศรมวงศ์สนิทมานับ 10 ปี บอกเล่า เดลเฟีย เพื่อเป็นฐานในการสร้างสังคมใหม่ขึ้นในอเมริกา จากนั้นก็น�ำ ให้ฟังถึงชีวิตในอาศรมฯ ว่า เข้ามาท�ำงานกับอาศรมวงศ์สนิทครั้งแรก มาแปรสู่การปฏิบัติที่ปรับประยุกต์ คิดค้น สร้างสรรค์ให้สอดคล้องเข้า เมื่อปี 2535 ด้วยความที่เคยท�ำกิจกรรมมาก่อน จึงเริ่มจากมีค�ำถาม กับการด�ำเนินแบบแผนแบบไทยๆ ท�ำไมต้องให้ฉันมาท�ำความสะอาด ปูที่นอนส�ำหรับแขกผู้มาพักอาศัย ต่อมาปี 2527 มูลนิธิเสฐียรโกเศศ–นาคะประทีป ได้รับบริจาค ด้วย จนวันหนึ่งได้อ่านหนังสือของท่าน มหาตมะคานธี เขียนไว้ตอน ที่ดินจ�ำนวน 34 ไร่ 2 งาน จากทายาท ม.จ.ศุภสวัสดิ์วงศ์สนิท และ หนึ่งว่า การท�ำงานขัดห้องน�้ำเป็นงานบริการที่สูงสุด หม่อมเสมอ สวัสดิวัตน์ คือ ม.ร.ว.สายสวัสดี สวัสดิวัตน์ มูลนิธิจึง “พี่ก็เลยขัดห้องน�้ำไป ขัดใจไป หมายความว่าเราก็สามารถท�ำงาน ได้ตั้งชื่อ อาศรมวงศ์สนิทตามสร้อยพระนามของบิดาผู้บริจาค โดย ใช้แรงได้ ไม่เสมอไปที่เราจะต้องนั่งท�ำงานบนโต๊ะหรือท�ำแค่เพียงการ ก�ำหนดให้สถานที่แห่งนี้เป็นที่แสวงหามิติที่ลึกซึ้งทางจิตวิญญาณของ สอนหนังสือ” คนรุ่นใหม่ และเป็นที่พักในยามเหนื่อยล้าของนักกิจกรรมทางสังคม พี่อ้อยเป็นคนสงขลา เกิดที่ อ.สะทิงพระ จบจากมหาวิทยาลัย นับแต่นั้นเป็นต้นมานักฝันจึงมีสนามที่จะสัมผัสความจริง และสร้าง ศรีนครินทรวิโรฒ วิทยาเขตสงขลา ระหว่างเรียนท�ำกิจกรรมกับค่าย ความจริงตามอุดมคติด้วยหัวใจ สมอง และสองมือ อาสาพัฒนาชนบทกระทั่งส�ำเร็จการศึกษา จากนั้นได้เริ่มต้นท�ำงาน

GL27-VA.indd 44 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 45

...Apaporn has found spiritual peace from this alternative community. At the Ashram, people come to find real happiness, meaning of life, spiritual strength so as to find the strong footing in the material world.

soil. Besides all these, a mountain of books is available for the visitors to take a journey of the mind. At the Ashram, social activists, students and the general public hold various activities. It serves as venue for meetings, seminars and workshops, particularly on dharma practice, meditation and alternative therapeu- tic practices. It is where idealists get together and share ideas and where social activists unwind. Apaporn Khamcharoen, aka “Pee Oy,” an activist who has over a decade been part of the Ashram, recalled how Gandhi’s book cleared her doubt about why she ended up cleaning and making beds there for visitors. (บน) ศาลาริมน�้ำอันสงบร่มเย็นและคงความเป็นธรรมชาติภายในอาศรมฯ ’’Gandhi said cleaning toilet is the greatest service of (Top) Peaceful waterside gazebo blends with the ashram’s natural setting. all. Since then, I clean my soul whenever I wash toilets. (ล่าง) สถานที่แห่งนี้เป็นที่แสวงหามิติที่ลึกซึ้งทางจิตวิญญาณของคนรุ่นใหม่ We can also make a difference with laborious work, not (Bottom) The ashram serves the youth’s quest for spiritual development. only through desk job or teaching,’’ she said. The native of Songhla’s Sathing Phra district has been active in rural development activities since her years at the Songhla Campus of Srinakharinwirot University. serve society through meditation and cooperative work- After her graduation, she landed a job at the Foundation ing. Sulak Sivaraksa, a prominent social thinker, served for Children’s homeless children project. Her work took as their mentor who taught them the way of non-vio- her to the Ashram that offered refuge to the needy chil- lence, urging them to contemplate their lives and study dren and where she set up activities. Having exchanged the work of Mohandas Karamchand Gandhi and Quak- views with then Ashram director Pracha Hutanuwat, she ers, a faith-based community in Philadelphia, so as to was inspired to live and work at the Ashram in 1992. develop practice that fit the Thai context. After a year at the Ashram, Apaporn left for the In 1984, the Sathirakoses-Nagapradipa Foundation northern province of Tak to teach Karen children at received a donation of more than 34 rai of land from Huay Jague. She got by with the Ashram’s financial aid MR Saisawasdi Svasti, a child of Prince Suphasawadi of 3,000 baht a month in the first few years. After six Wongsanit and Samoh Svasti. The Ashram got its name years, she returned to the Ashram and has since worked from the father of the land donor. It has since become as its academic training coordinator. Her first assign- a destination for in-depth spiritual search of the young ment was to hold workshop on Plum Village meditation. generation and a retreat for social activists. Dreamers She later organized training on natural cure, having Dr. thus have the stage to turn their ideals into reality using Jacob Vadakkanchery, India-based Ayurvedic healer, as a their heads, hearts and hands. guest lecturer. The Ashram’s training courses have been For the past 25 years, the Ashram has welcomed warmly received by people of various professions. people from all walks of life, including academics, stu- Apaporn reflected on health activities saying: “Phys- dents and locals. Under a forest-like canopy, visitors ical healing has a spiritual aspect where participants listen to birds sing throughout the day and rise in the can apply in their daily lives. They find happiness from morning at the crow of the roosters. Toads, birds, rats, caring and understanding themselves. Such happiness nocturnal insects and fireflies populate the place and returns to Ashram staff, putting a smile on our faces.’’ around the lotus pond. It is hard to believe that before Apaporn said her free time was spen”reflecting on this almost nothing grew on the land because of the acid my inner self. Living in the Ashram allows me to grow

เส้นทางเดียวกัน On the same path

GL27-VA.indd 45 3/2/10 4:49 PM 46 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

กับมูลนิธิเด็ก ในโครงการเด็กเร่ร่อน ซึ่งต้องประสานงานกับอาศรม ดูสิ่งที่เป็นไป ดูปัญหาแล้วก็ทบทวน เธอบอกว่า ความสุขในการใช้ วงศ์สนิทเพื่อเป็นสถานที่พักพิงอาศัยและจัดกิจกรรมต่างๆ จากการ ชีวิตที่อาศรมเป็นเรื่องการเติบโตจากข้างใน การใช้เวลาส่วนตัวท�ำงาน ที่ได้พบปะแลกเปลี่ยนความคิดกับประชา หุตานุวัตร ผู้อ�ำนวยการ อยู่กับธรรมชาติท�ำให้เกิดสมดุลทางจิตใจ ชีวิตก็จะเริ่มนิ่ง ไม่ทุกข์กับ อาศรมวงศ์สนิท(ขณะนั้น) ความสนใจในการใช้ชีวิตแบบอาศรมค่อยๆ อะไรมาก และไม่สุขกับอะไรมาก เห็นฝนตกต้นไม้สดชื่นก็มีความสุข ซึมซับเรื่อยมา จนกลายเป็นจุดเปลี่ยนที่ท�ำให้เข้ามาอาศัยและท�ำงาน ได้ และอาศรมมอบโอกาสในการพัฒนาตนเอง ให้พื้นที่ทดลองท�ำงาน ที่อาศรมแห่งนี้ ที่ตัวเองชอบและไม่ชอบ ได้คิด สร้างสรรค์ จัดการและเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ พี่อ้อยท�ำงานในอาศรมได้เพียงปีเดียว ก็ขึ้นภูดอยไปสอนหนังสือ จากการท�ำงานหลายๆ ส่วน จนกระทั่งค้นพบความต้องการตนเอง เด็กกะเหรี่ยงที่ห้วยจะกือ จ.ตาก โดยมีอาศรมสนับสนุนความอยู่รอด อาศรมวงศ์สนิทเป็นเบ้าหลอมพื้นฐานทางจิตวิญญาณที่มั่นคง เป็นเงินส�ำหรับใช้จ่ายเดือนละ 3,000 บาทใน 2–3 ปีแรก เธออยู่กับ ให้แก่คนรุ่นแล้วรุ่นเล่า จากยุคบุกเบิกนักอุดมคติอย่าง ศิริพร เด็กๆ ที่ห้วยจะกือ 6 ปี พอปี 2542 จึงกลับมาปักหลักที่อาศรมอีกครั้ง โชติชัชวาลกุล มาสู่ยุคนักกิจกรรมเพื่อสังคมอย่างประชา หุตานุวัฒน์ ท�ำหน้าที่เป็นผู้ประสานงานจัดการฝึกอบรมของเสมสิกขาลัยในส่วน วิศิษย์ วังวิญญู อวยพร เขื่อนแก้ว ฯลฯ จนมาถึงคนหนุ่มสาวยุค งานตลาดวิชา และงานแรกคือจัดอบรมเรื่องการภาวนาของหมู่บ้าน ปัจจุบัน ด้วยการฝึกฝนตนเองใช้ชีวิตแบบเรียบง่าย อยู่กับธรรมชาติ พลัม ต่อมาก็จัดอบรมธรรมชาติบ�ำบัด โดยมีหมอ เจค๊อบ วาทักกันเชรี พึ่งตนเอง ใช้แรงงาน ฝึกการเข้าใจตนเอง และพัฒนาตนเอง โดยยึด จากอินเดียเดินทางมาเป็นวิทยากร ซึ่งการจัดอบรมแต่ละครั้งมีบุคคล หลักศาสนธรรม วัฒนธรรมและมนุษยธรรมเป็น แกนหลัก จากนั้นก็ จากหลากสาขาอาชีพให้ความสนใจเยอะมาก เธอมองการท�ำงานด้าน เริ่มต้นเปลี่ยนวิถีปฏิบัติของตนเองอย่างจริงจัง สุขภาพว่า “เป็นเรื่องที่มีความส�ำคัญเพราะมีมิติด้านจิตวิญญาณ และผู้ ความสุขในใจของพี่อ้อย อาจเป็นเพียงมุมสะท้อนหนึ่งของคนอีก เข้าร่วมอบรมสามารถน�ำความรู้ไปใช้ในวิถีชีวิตประจ�ำวันได้ พวกเขาค้น หลายคนที่ค้นพบจิตวิญญาณของตนเอง โดยการเข้ามาใช้ชีวิตแบบทาง พบความสุขจากการดูแลและเข้าใจตนเอง ความสุขเหล่านั้นก็วนกลับ เลือก ในชุมชนเล็กๆ แห่งนี้ และที่นี่อาจเป็นทางเลือกหนึ่งในการค้นหา มาหาเราด้วย เป็นความสุขเล็กๆ ที่ท�ำให้คนท�ำงานยิ้มได้” ความสุขที่แท้จริง ความหมายแห่งชีวิตและความมั่นคงทางจิตใจ เพื่อ ในเวลาว่างนอกเหนือจากการท�ำงานจัดอบรมให้กับอาศรม การเข้าใจตนเอง เข้าใจรากเหง้า เท่าทันกับกระแสสังคมที่การด�ำรง วงศ์สนิท พี่อ้อยใช้เวลาอยู่เงียบๆ เริ่มทบทวนตัวเอง เฝ้ามอง เฝ้าดูจิต ชีวิตอยู่ร่วมกันในสังคมมนุษย์ให้คุณค่าเงินตราเป็นพระเจ้า

(บน, บนขวา) เรือนร้อยฉน�ำ และวรรณาคาร เรือนไม้อันเป็นที่ประชุมคิดค้นกิจกรรม from the inside. Working in natural settings has put my และเป็นที่พักในยามเหนื่อยล้าของนักกิจกรรมทางสังคม mind in balance. My life is settled now. Suffering and (Top, top right) Wooden buildings serve as a venue for seminars and happiness can no longer sway my heart. I feel happy just activities as well as a rest area for hard-working social activists. seeing trees blossom in the rain. This is where I have tried my hands on various jobs and learned new things humanitarian bases, Ashram visitors practice simple and eventually found what I have been looking for.’’ living close to nature, self reliance, menial works, self The Wongsanit Ashram has offered strong spiri- understanding and self improvement. tual fundamentals for generations, ranging from ideal- Apaporn has found spiritual peace from this alterna- ist Siriporn Chotchachawalkul; social activists Pracha tive community. At the Ashram, people come to find real Hutanuwat, Wisit Wangwinyu and Uayporn Kuenkaew happiness, meaning of life, spiritual strength so as to find to the present generation. With religious, cultural and strong footing in the material world.

GL27-VA.indd 46 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 47 สัมภาษณ์พิเศษ SPECIAL INTERVIEW จิตวิญญาน ในเศรษฐกิจ ในทัศนะของ ส.ศิวรักษ์ อาณัติ แสนโท ภาพ สุรพงษ์ เงินถม

สุลักษณ์ ศิวรักษ์ หรือที่ลูกศิษย์ลูกหา และคนทั่วไปเรียกกันว่าอาจารย์ ส. ศิวรักษ์ เป็นทั้งนักเขียน นักคิด ปัญญาชนและนักวิพากษ์สังคมที่รู้จักกัน อย่างกว้างขวางไม่เพียงในประเทศไทย แต่ในหลายๆ ประเทศทั่วโลก Spirituality in Economics Sulak Sivaraksa, or as his According to students and others call Ajaan Saw Sivaraksa, is a writer, S. Sivaraksa thinker, scholar and social critic well known not just in Thailand Anat Saentho but also in many countries Photo Surapong Ngeonthom around the world.

GL27-VA.indd 47 3/2/10 4:49 PM 48 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

n อาจารย์มีมุมมองเรื่องเศรษฐกิจในวิกฤตสิ่งแวดล้อมตอนนี้ มองไม่เห็น ที่ออสเตรียเขาเลิกมานานแล้ว เยอรมันก็เพิ่งจะเลิก แล้ว อย่างไรบ้าง ฝรั่งก็เอาสิ่งที่เลิกมาโยนให้เรา เราก็รับ นี่แหละมันน่าเศร้า วิกฤตเศรษฐกิจในเวลานี้ก็เพราะนักเศรษฐศาสตร์กระแสหลักยัง เชื่อว่าทุกอย่างจะต้องเพิ่มปริมาณ ไปเน้นที่ใช้ค�ำว่า Growth (การเติบ n อาจารย์มองเรื่อง เศรษฐกิจสีเขียว อย่างไร ใหญ่) ทุกอย่างจะต้องเพิ่มปริมาณ หมายความว่าจะได้มีทรัพยากร มี คือตอนนี้ค�ำว่าสีเขียวก็เป็นที่ฮือฮากัน อย่าเอายี่ห้อนี้มาใช้เป็น ทรัพย์มากขึ้น จะได้ร�่ำรวยมากขึ้น จะต้องขยายตลาดมากขึ้น ต้องการ เครื่องอ�ำพราง ตอนนี้ไม่มีใครรังเกียจสีเขียว เหมือนสมัยหนึ่งพวก ให้คนซื้อมากขึ้นก็แข่งขันกันทางตลาด อย่างเวลานี้จีนถือว่าชนะ ฝ่ายซ้ายก็ไม่รังเกียจสีแดง สีแดงก็มีหลายสีในนั้น สีเขียวก็มีหลาย อเมริกา เพราะสามารถผลิตของถูกมาขาย สามารถให้อเมริกันมาเป็น สีในนั้น แต่ความส�ำคัญเศรษฐกิจสีเขียวหมายความว่าต้องเขียวจริงๆ หนี้จีนได้ ถือว่าเป็นความส�ำเร็จ แต่ความส�ำเร็จอันนี้เป็นมายา เป็น ไม่ใช่เขียวปลอม ไม่ใช่เขียวเล่นๆ เขียวจริงๆ หมายความว่าคุณจะ ความส�ำเร็จที่หลอกลวง เพราะคุณยิ่งผลิตมากเท่าไหร่ คุณก็ยิ่งท�ำลาย ต้องเคารพธรรมชาติและเคารพคนยากไร้ เคารพคนส่วนใหญ่ คนที่ ทรัพยากรมากขึ้นเท่านั้น ทรัพยากรที่มีอย่างจ�ำกัด ฝรั่งเคยเชื่อว่า ถูกเอาเปรียบ แล้วค่อยๆ เคารพเพื่อนมนุษย์ทั้งหมดและสัตว์ทั้งหมด ทรัพยากรไม่จ�ำกัด เพราะเมื่อปฏิวัติใหญ่อุตสาหกรรมในอังกฤษนั้น พรรค Green เป็นพรรคซึ่งมีความหวังมากในสมัยหนึ่ง แต่แล้วพอ เป็นครั้งแรกเลยที่ใช้ทรัพยากรธรรมชาติในอังกฤษหมด จึงต้องไปตี พรรค Green เข้ามาเป็นใหญ่ในเยอรมันก็เริ่มทะเลาะกัน เขียวมาก อินเดีย ไปตีประเทศอื่นๆ เกิดจักรวรรดิขึ้นมา ผลิตของมากเท่าไหร่ก็ เขียวน้อย จะปรับตัวขนาดไหน ยิ่งต้องหาตลาดมากขึ้นเท่านั้น อันนี้ถือว่าเป็นความส�ำเร็จ Economics growth (การเติบใหญ่ทางเศรษฐกิจ) ยิ่งใช้ทรัพยากรมาก มีตลาดมาก ...ต้องพูดให้ชัดว่าการเติบโตคือ ร�่ำรวยมาก แต่การร�่ำรวยนี่คนจ�ำนวนน้อยเท่านั้นที่รวย คนจ�ำนวนน้อย อะไร เติบโตไม่ได้หมายความว่ามี ในเวลานี้คือบรรษัทข้ามชาติ ซึ่งหากินอยู่กับจักรวรรดิที่ยิ่งใหญ่สอง เงินมากขึ้น ดัชนีของหุ้นดียิ่งขึ้น อันนี้มัน แห่งคือ สหรัฐและจีน ในเมืองจีนเองคนก็ยากจนมาก โอลิมปิกคราว ที่แล้วคนถูกไล่ที่ไม่รู้กี่ล้านคน ถ้าดูผิวเผินปักกิ่งงดงาม สวยหรูแต่คน เป็นมายากลทั้งนั้น เศรษฐกิจเติบโตก็น่า เดือดร้อนมาก อเมริกาเองประชากรหนึ่งเปอร์เซ็นต์ติดคุก ขยายคุก จะเป็นเศรษฐกิจพอเพียงที่ในหลวงท่าน มากขึ้นทุกที แล้วคนที่ติดคุกคือคนยากคนจน คนผิวด�ำ คนเชื้อสาย รับสั่ง แต่ว่าคนที่ท�ำเศรษฐกิจพอ แมกซิกัน คนอเมริกันอินเดียน หรือคนผิวขาวที่ยากจน เพราะฉะนั้น สิ่งซึ่งเรียกว่าความส�ำเร็จ ความร�่ำรวย ความยิ่งใหญ่ ความงอกงาม เพียงนั้นก็ตีฝีปากเท่านั้นเอง... การเพิ่มปริมาณทางเศรษฐกิจนั้นมันให้พิษภัยเกินกว่าจะมองเห็นได้ เพราะฉะนั้นประการที่ส�ำคัญก็คือว่าเศรษฐกิจสีเขียว พูดในแง่ของ n เหมือนที่ตอนนี้เริ่มมาส่งผลกระทบต่อเรื่องสิ่งแวดล้อม? เราที่เป็นชาวพุทธก็ต้องพยายามมองว่าเศรษฐศาสตร์แนวพุทธ ก็แน่นอนสิ อย่างบ้านเรา มาบตาพุดนี่เป็นตัวอย่าง ได้ชื่อว่า ด้วย ไม่ใช่เขียวอย่างเดียว อีกนัยยะหนึ่งก็คือเศรษฐศาสตร์นั้นจะ มาบตาพุดจะก่อให้เกิดเศรษฐกิจ จะร�่ำรวย จะใช้ทรัพยากรให้มาก ต้องมีมิติทางจิตวิญญาณด้วย ไม่ใช่คิดแต่เพียงตัวเลข เช่นบอกว่า อาจจะลดความร�่ำรวย อาจจะมาหนุนต้นหมากรากไม้ แต่ถ้าคุณยัง บรรษัทต่างชาติจะมาลงทุน ก็ท�ำลายทะเล-สิ่งแวดล้อมแถวนั้นทั้งหมด คิดว่า ต้นหมากรากไม้เป็นเพียงวัตถุ คุณก็ไปไม่รอด ต้นหมากราก คนเป็นโรคภัยไข้เจ็บเป็นแถว แล้วไม่มองถึงปัจจัยอื่นๆ ปัจจัยที่ส�ำคัญ ไม้นั้นมีจิตวิญญาณเหมือนกับมนุษย์ มีลมหายใจเหมือนกับมนุษย์ ที่สุดคือปัจจัยของมนุษย์ที่กระทบ และมนุษย์ที่กระทบส่วนใหญ่คือคน เพราะถ้าไม่มีต้นไม้ มนุษย์ก็อยู่ไม่ได้ ไม่มีแผ่นดินมนุษย์ก็อยู่ไม่ได้ ยากคนจนและธรรมชาติ ถ้าไม่แก้ประเด็นนี้ผิดพลาดมาก นิมิตดีก็คือ หมายความว่าต้องอิงอาศัยซึ่งกันและกัน ถ้าเศรษฐกิจสีเขียวจะต้อง คนเริ่มเห็น มาบตาพุดตอนนี้ก็ถูกต่อต้านมาก จนกระทั่งศาลปกครอง เป็นเศรษฐกิจที่แท้ มนุษย์ที่คิดถึงเรื่องนี้จะเป็นคนอ่อนน้อมถ่อมตน ชั้นต้นสั่งให้ระงับคดี สั่งให้ระงับโครงการชั่วคราว แต่คนส่วนใหญ่ที่ จะระลึกถึงภราดรภาพ ซึ่งขาดหายมากในโลกปัจจุบัน เมื่อปฎิวัติใหญ่ เป็นชนชั้นบน คนที่เป็นรัฐบาล เป็นพ่อค้าม้าขาย ส่วนใหญ่ก็ยังเชื่อว่า ในฝรั่งเศสพูดถึง Liberté, Éqalité, Fraternité (อิสรภาพ, เสมอภาค, จะต้องมีความเจริญ จะต้องมีอุตสาหกรรมหนักๆ ทุกแห่งเลย ที่อุดรฯ ภราดรภาพ) แต่ตอนนี้ทุนนิยม Eqality หายไปเลย พวกสังคมนิยม เหมืองแร่โปแตส จะไปขุดออกมาจากใต้ดิน หมดเลย อุดรฯ จะพัง ชาว เขาต้องการเอา Eqality กลับมา Liberty เวลานี้ เศรษฐศาสตร์ บ้านจะชิบหายหมด เช่นเดียวกับที่ปากมูล ที่อุบลฯ ยโสธร ประเด็นนี้ กระแสหลัก คุณเลือกจะซื้อ Coca-Cola หรือ Pepsi-Cola คุณจะ คือชนชั้นบนมองไม่เห็น เพราะมีผลประโยชน์เกี่ยวข้อง นักการเมือง เลือก Kentucky Chicken หรือคุณจะเลือก McDonald’s มันเป็น สมัยนี้เกี่ยวข้องโดยตรงกับบรรษัทข้ามชาติ พ่อค้าม้าขาย พวกนี้เห็น Liberty ปลอม Liberty ที่ว่านี่มันต้องเป็นอิสรภาพจากความโลภ อย่างเดียว ความร�่ำรวยทางเศรษฐทรัพย์ ไม่เห็นเลยว่าผลกระทบทาง โกรธ หลง อิสรภาพจากความมอมเมา แต่ที่ส�ำคัญที่สุดคือ ทุกค่าย ด้านเลวร้ายจะเป็นอย่างไรบ้าง คือเห็น แต่นึกว่าจะแก้ได้ เหมือนกัน ในที่นี้ไม่มี Fraternity ภราดรภาพ ตอนนี้พลังงานไม่พอ สร้างเขื่อนกันมา ตอนนี้ถ้าจะเลิกสร้างเขื่อนก็ ภราดรภาพหมายความว่า มนุษย์กับมนุษย์ก็ต้องเคารพซึ่ง ต้องใช้พลังงานนิวเคลียร์ ซึ่งอันตรายยิ่งกว่าเขื่อนร้อยเท่าพันเท่า ด้วย กันและกัน มนุษย์จะต้องเคารพธรรมชาติ เคารพสัตว์ทั้งหมดเป็น

GL27-VA.indd 48 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 49

n What do you think about the role of economy and the current environmental crisis? ...We need to clarify what The current economic crisis happens because most mainstream economists believe too much in quantita- ‘growth’ is. Growth does tive ‘growth’. They are too concerned with having more not mean having more money or – more resources, more incomes, more markets, more stock keep rising. It’s all an wealth, more consumers, which leads to more competi- illusion. The kind of growth tion. People are saying that China now has an edge over you talk about can be found the US, because China can manufacture stuff cheaper in His Majesty’s sufficiency and get to sell more to the Americans. So people say it’s China’s success. But this success is just an illusion; economy. However, people who it’s fake because the more things you produce, the more are advocating sufficiency natural resources you destroy. The western world is used economy these days are to the idea that natural resources are unlimited. But after only good at talking.... the Industrial Revolution, the British used up their own resources. So then they had to invade India and other countries and set up an empire. impacts would be. Or they see but think they can fix it. To be able to produce more and sell more is regarded Just like there’s an energy shortage now, they want to as a success because it means richness. But the richness build dams. And if it’s not possible to build dams, they belongs to a very few people, mainly the multinational want nuclear power which is a thousand times more corporations that deal with the two big empires of China dangerous than dams but the dangers can’t be seen. In and America. China itself has a lot of poor people. Dur- Austria they gave up on nuclear long time ago. Germany ing the last Olympic Games, millions of people were also just put a stop to it. So, you see, the farangs just displaced. Beijing may look beautiful from the outside throw what they don’t want our way and we just take it. but a lot of people suffered for it. In America about one Isn’t that sad? percent of the population are imprisoned and they have to keep adding more prisons. Most of the prisoners are n What is your view on Green Economy? poor people, blacks, Mexicans, American Indians or Nowadays, ‘green’ is such a fashionable word. Don’t poor whites. Therefore, what you call success, wealth, use it as a facade. Nobody objects to being green just like greatness, growth is more destructive than meets the eye. at one time the leftists had no objection to being red. But the main point is that if you talk about green economy, n Just like what is happening now to the envi- you have to be really green. It means you must truly have ronment? respect for nature, the poor, and the majority of people Definitely. Take Map Ta Phut (industrial estate who are taken advantage of. And then you extend your in the eastern province of Rayong) for example. They respect to all beings. The Green Party used to give us said Map Ta Phut would boost the economy and create hope at one time. But when it came to power in Ger- wealth. We should spend a lot of resources so the multi many, things fell apart. They got into an argument about -nationals would come and invest. But then the sea and being light green or dark green. the environment around there were destroyed; a lot of Therefore, the main issue of the green economy is, people got sick. They never consider other factors (than we as Buddhists, we must incorporate Buddhist princi- the economy) and the most important factors are the ples into it. That means the economy must have a spiri- people, who are affected and most of whom are poor, tual dimension to it, not just a focus on numbers. For and nature. If we don’t fix this issue, it’ll be a big mistake. example, if you want to reduce wealth accumulation, A positive sign is that people are beginning to real- you have to promote tree planting. But you should not ize that now. That is why we are seeing widespread pro- think of trees as mere objects. That would not work. tests against Map Ta Phut and the court has issued an Trees have spirit just like human beings. If we do not injunction against many projects there. But the upper have trees, we cannot survive. And so is land without class people and those in the government and business which we can’t live. That means we must depend on one are still caught in the notion that we need modernization another. For the green economy to be a true economy, and heavy industry. Look at the potash mining opera- man must remain humble and constantly be thinking of tion in Udon Thani. They’re going to dig it all out of equality, which is sorely missing nowadays. During the the ground. The area and the people will be devastated French Revolution, Liberté, Éqalité, Fraternité was the just like Pak Moon in Ubon Ratchathani and Yasothon. key slogan. In this time of capitalism, equality has all People higher up don’t see the issue because they have but disappeared while the socialists yearn for its return. vested interests. Politicians nowadays are closely involved As for liberty, in the mainstream economy, you have with multinational corporations and businesses. All they the liberty to choose between Pepsi or Coke, Kentucky see are monetary riches; they don’t see how horrible the Fried Chicken or McDonald’s. But this kind of liberty is

สัมภาษณ์พิเศษ: สุลักษณ์ ศิวรักษ์ Special Interview: Sulak Sivaraksa

GL27-VA.indd 49 3/2/10 4:49 PM 50 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

เพื่อนกัน เป็นอิทัปปัจจยตา โยงใยซึ่งกันและกัน ถ้าเช่นนี้ละก็เศรษฐกิจ สีเขียวก็จะเป็นสีเขียวที่ออกมาจากหัวใจ ซึ่งอาจจะไม่มีสีเลยก็ได้ ...ยกตัวอย่างปีนี้เราตั้งอาศรม n การที่จะรักษาระบบเศรษฐกิจให้มีความมั่นคง แต่ในขณะ วงศ์สนิทครบ 25 ปี อาจจะ เดียวกันให้ไปด้วยกับเศรษฐกิจสีเขียวหรือเศรษฐศาสตร์แนวพุทธ เป็นเรื่องเล็กๆ แต่อาศรมวงศ์สนิทก็ จะเป็นไปได้อย่างไร เป็นส่วนหนึ่งที่เกี่ยวพันโดยตรงกับ คือมั่นคงของคุณนี่หมายความว่าอย่างไร มั่นคงของคุณคือพวก คนลงทุนจะต้องมากขึ้นใช่ไหม คุณหมายความว่านักลงทุนชั้นน�ำจะ ทั่วโลกเลยที่เรียกว่า Ego-village ต้องหากินอยู่กับพวกบรรษัทข้ามชาติใช่ไหม คุณต้องแก้อวิชานี้ ต้อง ต้องกลับมาอยู่แบบหมู่บ้าน อยู่พึ่ง คิดถึงความมั่นคงใหม่ ความมั่นคงจะต้องหมายความว่าไทยจะต้อง ธรรมชาติ ไม่ใช้ผงเคมีในการผลิต เอาชนะเขมรให้ได้ใช่ไหม ไทยจะต้องเอาชนะลาวให้ได้ใช่ไหม ชนะ พม่าให้ได้ใช่ไหม อเมริกาจะต้องเป็นใหญ่ในโลกใช่ไหม ความมั่นคงนี้ อาหารต่างๆ อะไรเหล่านี้ มันจะต้องมี มันผิดไง security (ความมั่นคง) อันนี้สภาความมั่นคงที่สหประชาชาติ โครงการอย่างนี้โยงใยซึ่งกันและกัน ถ้า อภิมหาอ�ำนาจ 5 ประเทศคุมความมั่นคง อังกฤษ ฝรั่งเศส สหรัฐ เราผลิตเองไม่ได้ก็อุดหนุนคนที่ผลิต จีน รัสเซีย ทั้ง 5 ประเทศนี้ค้าอาวุธมากที่สุดเลย นี่คือความมั่นคง หรือเปล่า นี่คือการฆ่า การตาย เพื่อประโยชน์ในการที่จะได้อะไรใน อุดหนุนสิ่งเหล่านี้ผ่านตลาดใหญ่ๆ ไม่ เศรษฐศาสตร์ ในเศรษฐกิจ เป็นความมั่นคงที่เหลวไหล ความมั่นคง ผ่านบรรษัทข้ามชาติ ปัญหาที่ส�ำคัญ ที่แท้จะต้องสร้างอย่างที่ผมบอก สร้างภราดรภาพให้มนุษย์เคารพซึ่ง ที่สุดนะ เศรษฐกิจพอเพียงต้องพึ่ง กันและกัน ลดอาวุธลงไป ลดความฟุ่มเฟือยลงไป ผลิตสิ่งซึ่งมีความ จ�ำเป็นต่อชีวิตมากกว่าสิ่งที่ฟุ้มเฟ้อฟุ่มเฟือย ตัวเอง สมมุติว่าคุณบอกว่าเราปลูกผัก n หมายถึงมั่นคงในเชิงที่เศรษฐกิจมีการเติบโตและก็กระจายความ ปลูกหญ้าไม่ได้ ก็อดหนุนคนที่เขาปลูก กินดีอยู่ดี? ตอนนี้ในเมืองไทยก็มี Green ต้องพูดให้ชัดว่าการเติบโตคืออะไร เติบโตไม่ได้หมายความว่ามี เงินมากขึ้น ดัชนีของหุ้นดียิ่งขึ้น อันนี้มันเป็นมายากลทั้งนั้น เศรษฐกิจ Net ไปอุดหนุนเลย... เติบโตก็น่าจะเป็นเศรษฐกิจพอเพียงที่ในหลวงท่านรับสั่ง แต่ว่าคนที่ท�ำ เศรษฐกิจพอเพียงนั้นก็ตีฝีปากเท่านั้นเอง เศรษฐกิจพอเพียงก็คือว่าให้ ผมก�ำลังจะไปประชุมที่อินเดียร่วมกับองค์ดาไลลามะ ผู้ที่จัดคือ คนเล็กคนน้อยเขามีรายได้เพิ่มขึ้น เพราะเขาก็มีศักดิ์ศรีไม่แพ้คนใหญ่ ซัมด้อง รินโปเช นายกรัฐมนตรีทิเบตนอกประเทศ จัดในโอกาสที่ครบ คนโต คนใหญ่คนโตก็ต้องลดรายได้ลง ที่สหรัฐอเมริกาประธานบริษัท 100 ปี ของหนังสือชื่อ “ฮินสวาราช” ท่านมหาตมะ คานธี เขียนเรื่อง ได้เงินเดือนมากกว่ากรรมกรไม่รู้กี่พันเท่า นี่หรือเศรษฐกิจที่ร�่ำรวย นี้ เมื่อท่านอยู่แอฟริกาใต้ ฮินก็คืออินเดีย ฮินดี-สุหราช คือการพึ่งตัว ญี่ปุ่นได้เปรียบสหรัฐ เพราะเหตุว่าญี่ปุ่นแพ้สงคราม สหรัฐไปก�ำหนด เอง เศรษฐกิจพอเพียงที่แท้คือการพึ่งตัวเอง ต้องเข้าใจอันนี้ ตราบใด รัฐธรรมนูญให้ญี่ปุ่น ก�ำหนดแนวทางพัฒนาญี่ปุ่น ประธานบริษัทได้เงิน ที่คุณพึ่งเศรษฐกิจ พึ่งตลาด ระบบที่เป็นอยู่ในเวลานี้ คุณไม่สบายไป เดือนมากกว่าคนงานชั้นต�่ำได้ไม่เกิน 15 เปอร์เซ็นต์ หาหมอ คุณต้องการอะไรไปซื้อ จะหาความงาม ความดี เปิดโทรทัศน์ นี่ถ้าคุณคิดในแง่พวกนี้ หมายความว่าการงอกงามทางเศรษฐกิจ ดู เปิดอินเตอร์เน็ตดู คุณพึ่งอย่างอื่นหมดเลยในเวลานี้ พึงเครื่องยนต์ จะต้องมีความยุติธรรมขั้นพื้นฐานมาเกี่ยวข้อง ช่องว่างระหว่างคนรวย กลไกมากเสียเหลือเกิน พึ่งสิ่งซึ่งบรรษัทข้ามชาติทั้งนั้นคุม ไปหาหมอ คนจนจะต้องน้อยลง สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติจะต้องยั่งยืนมากขึ้น ปั๊บ บรรษัทยามี 4-5 บริษัทนี่คุมทั้งนั้นเลยครับ สินค้าก็เหมือนกัน ในเมืองไทยก็มีตัวอย่างพวก SVN (Social Venture Network) พวก เกือบจะไม่กี่บริษัทแล้ว เมืองไทยคุณดูสิตอนนี้เต็มไปหมดเลย เซเวน เครือข่ายนักธุรกิจ พวกนี้เขาอาจจะไม่ประกาศว่าเป็นเขียว แต่พวกนี้ อิเลฟเวนเต็มไปหมดเลย เทสโก้โลตัสอะไรต่างๆ แล้วก็ถูกหลอกให้ เขาเน้นในการไม่ท�ำลายทรัพยากรธรรมชาติ ไม่เอาเปรียบลูกค้า ไม่ ไปอย่างนี้ พึ่งตนเองบ้าง พยายามเถอะครับพยายามปลูกผักหักหญ้า โฆษณาสินค้าในทางหลอกลวง ไม่เอาเปรียบกรรมกรที่ท�ำงานอยู่ด้วย เอง ยาสมุนไพรท�ำเอง ถ้าท�ำไม่ได้ก็มีเครือข่ายที่อุดหนุนซึ่งกันและกัน เขาพยายามสร้างภราดรภาพในการท�ำงาน ให้มีความรักกันเอาใจซึ่งกัน ยกตัวอย่างปีนี้เราตั้งอาศรมวงศ์สนิทครบ 25 ปี อาจจะเป็น และกัน พวก SVN ก็ตั้งมา 12 ปีแล้ว คุณปรีดา เตียสุวรรณ เคย เรื่องเล็กๆ แต่อาศรมวงศ์สนิทก็เป็นส่วนหนึ่งที่เกี่ยวพันโดยตรงกับ เป็นประธาน ก็อาจจะไม่ได้บอกว่าเขาเป็นสีเขียว แต่น่าจะเป็นแนว ทั่วโลกเลยที่เรียกว่าต้องกลับมาอยู่แบบหมู่บ้าน อยู่พึ่งธรรมชาติ ไม่ โน้มเดียวกับเศรษฐกิจสีเขียว ใช้ผงเคมีในการผลิตอาหารต่างๆ อะไรเหล่านี้ มันจะต้องมีโครงการ n อาจารย์พูดถึงเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง อาจารย์มีมุมมองต่อเรื่อง อย่างนี้โยงใยซึ่งกันและกัน ถ้าเราผลิตเองไม่ได้ก็อุดหนุนคนที่ผลิต เศรษฐกิจพอเพียงอย่างไรบ้าง อุดหนุนสิ่งเหล่านี้ผ่านตลาดใหญ่ๆ ไม่ผ่านบรรษัทข้ามชาติ ปัญหาที่

GL27-VA.indd 50 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 51

deceiving. The real liberty is to be liberated from greed, is a rich economy for you. Japan has an edge over the US anger and lust. That means liberty from disillusions. because after the Second World War the US drafted a But have you noticed that nobody talks about frater- constitution for Japan dictating her economic direction. nity? Fraternity means that we must respect one another. So a Japanese CEO cannot earn more than 15% over Human beings must respect nature and all creatures as the lowest paid worker. fellow beings. This is Itapppajjayata (Buddhism’s Law of Economic growth must be accompanied by funda- Causal Effect) – all things are connected. As such green mental social justice so that the gap between the rich and economy must be green from the heart and, in fact, may the poor will decrease. The natural environment must be be colorless. more sustainable. We have an example in Thailand. The business people in the Social Venture Network (SVN) do n Is it possible to have a green economy or a not declare themselves green but they are committed to Buddhist economy while maintaining security not harming the environment and not taking advantage in the conventional economy? of their customers. They do not use misleading adver- It depends on what you mean by security. Does it tisements or exploit their workers. They try to establish a mean security of the investors’ capital and earnings? feeling of fraternity in their work place to forge love and Do you imply that smart investors need only to trade care for one another. It has been 12 years now since their with multi-national corporations as it is the surest way founding. Khun Preeda Tiasuwan used to be the chair- to secure financial security? It is this kind of ignorance man of the network. He may not call himself ‘green’. But that must be challenged. We must question the mean- his actions are very much in line with the green economy. ing of security. Does security mean that Thailand must have advantage over Cambodia, Laos and Myanmar? n What is your perspective on sufficiency econ- Does it mean the US must remain the sole superpower? omy?

...We have to try to do things ourselves. Grow your own vegetables. Make your own herbal cures. For things that you cannot do by yourself, there are networks to support you. Take for example Asharm Wongsanit which is 25 years old this year. It may seem a small matter. But the Asharm is a part of a global network of “eco- villages”...

Such security is misleading. We all know that the United I will be going to a meeting in India with the Dalai Nations Security Council is ruled by the five superpowers Lama. The organizer of the meeting is Samdong – Britain, France, the US, China, and Russia. You know, Rinpoche, the prime minister of Tibet in exile. The these five nations are the top arms traders in the world. occasion is the 100th year anniversary of the publication Is this security? This is killing and death for the sake of of a book called Hind Swaraj authored by Gandhi when economic gains. This kind of security is absurd. Real he lived in South Africa. Hind means India. Hind Swaraj security is fraternity; we need to respect one another. We means self reliance. Sufficiency economy is self reliance. must strive to reduce arms stockpiling and extravagance. We must understand this point. As long as you rely on We can then produce those that are truly essential to our the economic system, you rely on the market. You go to lives rather than things of vanity. see a doctor when you are sick. You make purchases for whatever you need. When you want to see pretty things n I mean security in the sense that the economy or even look for virtues, you turn on the TV or internet. can keep growing while distributing the wealth You see, you rely on others all the time. Your life that is generated? is dependent on machines and amenities that are pro- We need to clarify what ‘growth’ is. Growth does not vided by multinational corporations. When you see a mean having more money or stock keep rising. It’s all an doctor and he prescribes medications, all the medicines illusion. The kind of growth you talk about can be found are under the control of four or five multinational phar- in His Majesty’s sufficiency economy. However, people maceutical companies. Almost all the goods are under who are advocating sufficiency economy these days are the monopoly of a few corporations. In Thailand, you only good at talking. Sufficiency economy helps the com- see 7-Eleven and Tesco-Lotus stores everywhere, and we mon people to earn more because they are just as honor- have been duped to go there. able as the social elite. At the same time, the upper class We have to try to do things ourselves. Grow your must reduce their earnings. In the US, the CEO of a own vegetables. Make your own herbal cures. For things company earns enormously more than a worker. So this that you cannot do by yourself, there are networks to sup-

สัมภาษณ์พิเศษ: สุลักษณ์ ศิวรักษ์ Special Interview: Sulak Sivaraksa

GL27-VA.indd 51 3/2/10 4:49 PM 52 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

...คือมันจะมีเอกลักษณ์ของมันเองนะ แม่ฮ่องสอนก็มีเอกลักษณ์แบบ แม่ฮ่องสอน ปัตตานีก็มีเอกลักษณ์แบบปัตตานี แต่ในฐานะอยู่ประเทศ เดียวกัน บ้านเมืองเดียวกันก็ยังโยงใยซึ่งกันและกัน และของไทยเราก็จะโยงใยถึง ลาว เขมร พม่า มันไม่ใช่เป็นชาตินิยมแบบเห็นแก่ตัว มันจะเป็นเอกลักษณ์แห่งชนชาติ เอกลักษณ์แห่งภาษา เอกลักษณ์แห่งท้องถิ่น แต่จะโยงใยถึงกันและกัน และมันก็จะตัด บรรษัทข้ามชาติ ตัดการเอารัดเอาเปรียบ เวลานี้เศรษฐกิจของเราเอา เปรียบลาวเป็นที่สุด แม้เขมรเราก็เอาเปรียบเขา...

ส�ำคัญที่สุดนะ เศรษฐกิจพอเพียงต้องพึ่งตัวเอง สมมุติว่าคุณบอกว่า ว่าเราไปพึ่ง พึ่งใคร พึ่งตลาดที่ใหญ่กว่าเรา พึ่งอ�ำนาจที่ยิ่งใหญ่กว่า เราปลูกผักปลูกหญ้าไม่ได้ ก็อดหนุนคนที่เขาปลูก ตอนนี้ในเมือง เรา ถ้าเรารู้จักพึ่งตัวเอง เราก็จะไม่ต้องรังเกียจอเมริกัน และไม่ต้อง ไทยก็มี Green Net ไปอุดหนุนเลย ใครที่ปลูกข้าวโดยไม่มีสารพิษ รังเกียจจีน แต่เขาจะมาบังคับขู่เข็ญเราไม่ได้ไม่ว่าทางใดทางหนึ่ง เช่น เขาซื้อโดยตรงไม่ผ่านคนกลาง ที่สุรินทร์นี่ก็ผลิตข้าว เริ่มจากท่าน เดียวกันลาวกับไทยก็จะเป็นพี่น้องกันมากขึ้น เราก็จะไม่มีทีวีน�้ำเน่าไป อาจารย์น่าน (หลวงพ่อนาน สุทธสีโล) เลย ตอนนี้ผลิตแล้วขายตรง ล้างสมองพวกลาวเขา ใช่ไหม เขาทั้งชอบเพราะเราผลิตได้ดีกว่า เพราะ ไปสวิตเซอร์แลนด์เลยครับ ไม่มีพ่อค้าคนกลาง พวกสวิตเซอร์แลนด์ เรารวยกว่า เทคโนโลยีดีกว่า แต่ขณะเดียวกันเขาก็รู้ว่าเราล้างสมอง ก็มีกลุ่ม Fair Trade (การค้าอย่างเป็นธรรม) เป็นกลุ่มที่ไม่เอาเปรียบ เขา พิธีการเหล่านี้ต้องเลิกทั้งหมด แต่การจะเลิกทั้งหมด คุณจะต้อง กันในการค้าขาย กลุ่มอย่างนี้เปิดขึ้นแทบทุกหนแห่งเลย ในเมืองไทย เห็นว่าอะไรเป็นมิจฉาทิฐิ อะไรเป็นสัมมาทิฐิ ต้องกล้าตัดสินใจ กล้า ก็มีตอนนี้ เครือข่ายผักหญ้า ซื้อกันมาให้สตังค์เขาไป แล้วเขาก็ส่งผัก เลือก กล้าเปลี่ยนแนวทาง ส่งหญ้ามาให้โดยไม่ต้องผ่านตลาดพ่อค้าคนกลาง ถ้าอย่างนี้มันมีมาก ขึ้นนี่มันจะช่วย เช่นที่ยโสธรเขาก็ผลิต “เบี้ยกุดชุม” ไม่ใช้ธนบัตรของ n ทิศทางหรือความสัมพันธ์ของโลกในเชิงเศรษฐกิจที่ก�ำลังเป็น รัฐบาล เพราะการที่คุณใช้เบี้ยกุดชุม คุณก็จะซื้อของที่คุณผลิตกันเอง ไปแบบกระแสหลักเหมือนวันนี้ อาจารย์คิดว่ามันจะน�ำไปสู่อะไร คุณจะใช้ธนบัตรรัฐบาลก็ต่อเมื่อคุณจะต้องซื้อของนอกชุมชนของคุณ อันนี้มันเป็นที่ยอมรับกันทั่วไปแล้วนะครับ ว่ามันไปไม่รอด อย่างนี้มันจะพึ่งตัวเองมากขึ้น แม้กระทั่ง World Bank (ธนาคารโลก), WTO (World Trade สมัยหนึ่งเมื่อมหาเธร์ (มหาธีร์ โมฮัมหมัด) ปิดประเทศ Organization หรือ องค์การการค้าโลก) เองก็เริ่มรู้สึกแล้ว คุณต้อง ไม่ยอมรับดอลล่าร์ เงินมาเลเซียก็มีค่าทันทีเลย ไม่ต้องเอาไปผูกกับ ดอลล่าร์ ดอลล่าร์ขึ้น ดอลล่าร์ตก ธนบัตรก็ขึ้นก็ตกตามมันหมดเลย เข้าใจนะครับที่สวิตเซอร์แลนด์ที่เมืองดาวอส ทุกปีนักเศรษฐศาสตร์ หมายความว่าไม่ใช่เศรษฐกิจพอเพียง ไม่พึ่งตัวเองไปพึ่งคนอื่น แล้ว ชั้นน�ำเขาจะประชุมกันที่นั่น เขาถือว่าเขาก�ำหนดทิศทางของเศรษฐกิจ พึ่งใคร พึ่งสหรัฐจักรวรรดิที่ยิ่งใหญ่และเลวร้าย เต็มไปด้วยความ ให้ร�่ำรวยงอกเงยอย่างไร เขาเริ่มรู้สึกว่ามันผิด ปีนี้นะครับนิมนต์ รุนแรงเต็มไปด้วยความเอาเปรียบ แต่เราก็หลับตาเดินตามหมดเลย พระแมทธิว ริการ์ด เป็นพระฝรั่งเศส บวชในนิกายวัชรยาน เป็น อเมริกันก�ำหนดจะต้องกินยาอย่างนั้น จะต้องอยู่อย่างนั้น กระทั่ง นักวิทยาศาสตร์ชั้นน�ำ งานของท่านมีแปลมาเป็นไทยสองเล่มแล้ว หัวส้วมก็ต้องเป็นแบบอเมริกันสแตนดาร์ด ท่านไปพูดเรื่อง Gross National Happiness (ความสุขมวลรวม ประชาชาติ: GNH) พวกนักเศรษฐศาสตร์ที่ไม่เคยรู้เรื่อง Happiness n เศรษฐกิจพอเพียงจะสามารถกลายเป็นรากฐานของระบบ เลย รู้อย่างเดียวว่าจะท�ำเงินให้มากขึ้นอย่างไร แข่งกันอย่างไร พวกนี้ เศรษฐกิจไทยที่ยั่งยืนในกระแสโลกได้ไหม เวลาให้ลูกให้เมียก็ไม่มี พวกนี้หลายต่อหลายคนเป็นโรคสมองเสื่อม คือมันจะมีเอกลักษณ์ของมันเองนะ แม่ฮ่องสอนก็มีเอกลักษณ์ เป็นโรคเครียด เป็นโรคสารพัดเลย เพราะฉะนั้นมันเริ่มเปลี่ยนแล้ว แบบแม่ฮ่องสอน ปัตตานีก็มีเอกลักษณ์แบบปัตตานี แต่ในฐานะอยู่ คนก็เริ่มเห็นแล้วว่าระบบเศรษฐกิจกระแสหลักมันไปไม่รอด ขนาด ประเทศเดียวกัน บ้านเมืองเดียวกันก็ยังโยงใยซึ่งกันและกัน และของ เมืองไทยเองยังเชิญโจเซฟ อี. สติกลิทซ์ (Joseph E Stiglitz) ไทยเราก็จะโยงใยถึงลาว เขมร พม่า มันไม่ใช่เป็นชาตินิยมแบบเห็นแก่ นักเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก ได้รับรางวัลโนเบลทางเศรษฐศาสตร์ ตัว มันจะเป็นเอกลักษณ์แห่งชนชาติ เอกลักษณ์แห่งภาษา เอกลักษณ์ มาพูดเร็วๆ นี้ โจเซฟ อี. สติกลิทซ์เขามาชี้เลยว่าผิด เขาเริ่มเห็นแล้ว แห่งท้องถิ่น แต่จะโยงใยถึงกันและกัน และมันก็จะตัดบรรษัทข้ามชาติ ซึ่งคนที่เห็นก่อนหน้านี้คือ อมาตยา กูมาร์ เซน (Amartya Kumar ตัดการเอารัดเอาเปรียบ เวลานี้เศรษฐกิจของเราเอาเปรียบลาวเป็น Sen) ซึ่งได้รับรางวัลโนเบลเศรษฐศาสตร์ สอนอยู่ที่ Harvard สอน ที่สุด แม้เขมรเราก็เอาเปรียบเขา เห็นไหมครับ แล้วเราก็ถูกใครเอา อยู่ที่ Cambridge เขาเห็นแล้ว ตอนนี้คนเริ่มเห็นแล้ว คนดังๆ เริ่ม เปรียบ ถูกจีนเอาเปรียบ ถูกอเมริกันเอาเปรียบ เพราะอะไร เพราะ เห็น บางทีคนไทยอาจจะตาสว่างบ้าง

GL27-VA.indd 52 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 53

port you. Take for example Asharm Wongsanit which is 25 years old this year. It may seem a small matter. But the Asharm is a part of a global network of “eco- Sufficiency economy will villages” that tries to rejuvenate community living. We have an identity of its try to live with nature. We do not use chemicals of any own. You see, Mae Hong Son kind in cooking or anything else. We need to have such has a unique identity and so a network of organizations to help one another. If there does Pattani. But as both are is something we cannot produce, then we support those in the same country, they are who can without turning to the multinationals. Let’s say you cannot grow vegetables, you can sup- inter-connected. Thailand is also port those who can. In Thailand we have Green Net connected to Laos, Cambodia ready for you to support. You can buy organic rice directly and Myanmar. It will not be the from the farmers without dealing with the middlemen. same as selfish nationalism but They grow this kind of rice in Surin. The project was the recognition of our initiated by Ajaan Nan Suthasilo and they sell it directly unique ethnic, linguistic to Switzerland which has a “Fair Trade” group that is against exploitation in international trading. You can and local identity. find this kind of groups everywhere now. Here we have a network which would deliver vegetables to you without China but we would not be bullied by them in one way going through the middlemen. If we have more groups or another. At the same time, Laos and Thailand will like this, it would help. Like a group in Yasothon, they become ever closer and we would not broadcast non- used their own currency called Bia Kut Chum instead sense soap operas on television to brainwash the Lao of the official currency. Using their own currency, they people. They like our TV programs because we are bet- ensure that they buy stuff that they produce themselves. ter at producing them and we are richer and have bet- Only when they needed to buy things outside their com- ter technology, but they also know that we are trying to munities did they use the official banknotes. This is their brainwash them. All these attempts must end. But to end way of becoming self-reliant. them all, you have to understand what is morally right or There was a time when (former Malaysian prime wrong. You must have the courage to make decisions, to minister) Mahathir Mohammad closed the country and make a choice and to change. refused to accept US dollars. The Malaysian Ringit rose in value overnight by not being tied to the dollar. The n Where do you think the current economic sys- Thai baht, on the other hand, swung with the dollar. tem will take us? This is not sufficiency economy. We are reliant on others. I think it is generally accepted that it leads to And who do we rely on? The imperialistic and evil USA nowhere. It will not survive. Even the World Bank and whose history is full of exploitation and violence. And the World Trade Organization realize that. As you may yet we blindly follow the Americans in every aspect of know, world leading economists meet in Davos, Switzer- our lives. Even our toilet bowl has to be an “American land, every year to assess the global economy. They have Standard”. begun to realize that something has gone wrong. This year, they invited Phra Matthieu Ricard, a French monk n Can sufficiency economy become the founda- ordained in Tibetan tradition, to speak about Gross tion of a thriving Thai economic system in the National Happiness. This monk happens to be a scien- global context? tist and has written two books that have been translated Sufficiency economy will have an identity of its own. into Thai. These economists know nothing about hap- You see, Mae Hong Son has a unique identity and so piness. All they are concerned about was making money does Pattani. But as both are in the same country, they and competition. They have no time for their families. are inter-connected. Thailand is also connected to Laos, A number of them have suffered from memory loss or Cambodia and Myanmar. It will not be the same as self- depression and many other diseases. ish nationalism but the recognition of our unique ethnic, So, you see, things are changing. People are start- linguistic and local identity. Still we are very much inter- ing to see that the mainstream economic system is des- connected. This idea will keep out multinational corpo- tined to doom. Thailand even invited Joseph E. Stiglitz, a rations and exploitation. These days we have been taking Nobel Laureate in economics, to give a talk recently. He advantage of Laos, even Cambodia. pointed out that the current economic order is wrong. Now who is taking advantage of us? It is China and But the one who realized this before him was Amartya America. Why do we rely too much on them? Because Kumar Sen, another Nobel Laureate in economics we rely on what we think is a big market for us. They teaching at Harvard and Cambridge. Many people now are more powerful than we. If we know how to rely on start to realize the truth. Perhaps, Thai people will have ourselves, then we do not need to put down the US or their eyes opened.

สัมภาษณ์พิเศษ: สุลักษณ์ ศิวรักษ์ Special Interview: Sulak Sivaraksa

GL27-VA.indd 53 3/2/10 4:49 PM 54 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 สัมภาษณ์พิเศษ SPECIAL INTERVIEW เศรษฐกิจสีเขียว: เปิดโลกกว้างแห่งทัศนะ ศ.ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ มุกดา โล่พิรุณ Expanding the Horizon Green Economy: Nithi Eawsriwong Mukda Lohpirun

Nithi Eawsriwong, a former history professor at Chiang Mai University, is a prolific social commentator whose writing has appeared in many media. He urges that the various economic models be viewed holistically, not with a tunnel vision. He currently runs the alternative Midnight University in Chiang Mai.

GL27-VA.indd 54 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 55

n ความคิดเห็นต่อแนวคิดเศรษฐกิจสีเขียว ศ.ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์เป็นอดีต ผมได้ยินแนวความคิดเรื่องเศรษฐกิจสีเขียวมานาน พอๆ กับ อาจารย์สอนประวัติศาสตร์ที่ การเมืองสีเขียว แนวความคิดเรื่องระบบเศรษฐกิจสีเขียวนั้น จริงๆ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่และนักวิจารณ์ ควรจะมองทั้งระบบ ไม่ใช่มองเป็นการแยกส่วนว่า ภาคการผลิตสีเขียว หรือภาคการบริโภคสีเขียว มันต้องไปด้วยกัน น่าจะมองทั้ง informal สังคมที่มีผลงานเขียนในหลากหลาย sector (นอกระบบ) ไม่ใช่แค่ formal sector (ในระบบ) เพียงเพราะ สื่อ อาจารย์นิธิแนะให้มองแนวคิด ว่ามันปรากฏตัวเลขเข้าไปที่ GDP (Gross Domestic Product: เศรษฐกิจต่างๆ ในองค์รวมด้วยมุม ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศ) หรือเพราะว่าเป็นอุตสาหกรรม ขนาดใหญ่เพียงอย่างเดียวที่ได้เสียภาษี มีมูลค่าการผลิตที่พอนับได้ มองที่ไม่คับแคบ ปัจจุบันอาจารย์ ชัดเจน มากกว่าปัจเจกรายย่อย บริหารมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนที่เชียงใหม่ การส่งเสริมให้เป็นเศรษฐกิจสีเขียวควรจะท�ำตั้งนานแล้ว เพราะ ส่วนใหญ่เรามักไม่มองคนตัวเล็ก ทั้งที่คนตัวเล็กเป็นคนที่กระตุ้นให้ ระบบของเศรษฐกิจการค้าขายหมุนไปได้ ซึ่งในขั้นแรกเราต้องมอง ว่าทฤษฎีทุนนิยมกระแสหลักมักจะโน้มเอียงเข้าหาผลประโยชน์ของ ธุรกิจ อุตสาหกรรม เช่น การถือว่าสินค้าทุกชนิดล้วนมี “มูลค่า” (Value) นิยามเช่นนี้ย่อมหมายรวมถึงสินค้าที่ไร้ประโยชน์ต่อคุณภาพ ชีวิต หรือแม้แต่สินค้าที่อาจท�ำอันตรายถึงชีวิตอย่างเช่น บุหรี่ ในทฤษฎีเศรษฐศาสตร์สีเขียว สินค้าที่มี “มูลค่า” จะต้องน�ำ ไปสู่ความเป็นอยู่ที่ดีของมนุษย์ (human well-being) อย่างชัดเจน ส�ำหรับด้านตรงข้ามของ “คุณค่า” คือ “ต้นทุน” (Cost) ทฤษฎี กระแสหลักมุ่งเน้นเพียง “ค่าเสียโอกาส” (Opportunity Cost) ซึ่ง จ�ำกัดมุมมองอยู่แค่การเสียโอกาสทางเศรษฐกิจ (เมื่อใช้ทรัพยากร ไปผลิตสินค้าชนิดหนึ่ง ย่อม “เสียโอกาส” ที่จะใช้ทรัพยากรนั้นไป

n What’s your thought on the “green economy” idea? I’ve heard about green economy as long as about green politics. If you want to talk about green economy, you need to look at the whole system, not its separate parts – green production or green consumption. They must go together. You have to look at the informal sector, not only the formal one just because the Gross National Product can show a number or just because the big industries pay more taxes and are able to more clearly enumerate the value of their production than individual citizens. Green economy should be promoted long time ago because most of us overlook the little people even though they are the ones who keep the wheel of our economy turning. First of all, we need to understand that the mainstream capitalist system is biased toward business and industry interests, for instance, it regards all goods as having “value”. Such a definition would have included goods that are useless for quality of life or even goods harmful to health such as cigarettes. According to the green economics theory, “valu- able” goods must lead to well-being for humans. The opposite of value is cost, and the conventional economic theory talks only about “opportunity cost”, meaning that when a resource is using it to produce one type of goods, the opportunity is lost in using to produce other goods.

GL27-VA.indd 55 3/2/10 4:49 PM 56 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ตลอดเวลาเพื่อให้คนงานได้ใส่ถ่านหินเพิ่ม ซึ่งคนงานไม่ได้มองจุด ...ผมว่าเบี้ยกุดชุมที่จังหวัด นี้ เค้าขี้เกียจเพราะอีกเดี๋ยวเค้าก็ต้องเปิดเตา เพื่อใส่ถ่านหินต่อแล้ว ยโสธร เป็นตัวอย่างที่ดีของ คนเรามักมองไม่เห็นเทคโนโลยีที่ตนเองมีอยู่เดิมนั้นมีความ ชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง เพราะมันมีการ ส�ำคัญและมีคุณค่า จึงได้แต่ลอกเลียนมาจากต่างประเทศ การศึกษา ของคนเรานั้นยกระบบการศึกษาของฝั่งตะวันตก แนวอาณานิคม พอ ผลิตในชุมชนได้เอง ไม่จ�ำเป็นต้องพึ่งพา จบการศึกษามาต้องเป็นลูกน้องเท่านั้น ไม่ได้สอนให้คนเป็นอิสระ ไม่ ภายนอก จึงมีแนวคิดในการต่อรอง ได้สอนให้มีการปรับตัว นอกจากการเอาของมาต่อของ ชาวบ้าน หากเป็นภูมิปัญญาสมัยดั้งเดิม ถามว่าจ�ำเป็นไหมที่จะต้องอนุรักษ์ ได้ก�ำหนดว่าใช้ผ่านตัวกลาง ไว้ทั้งหมดไม่เปลี่ยนแปลง เมื่อเปรียบเทียบการทอผ้าลายขิต หากว่า ยังคงเป็นลายขิตเหมือนเดิม ไม่มีลายอื่นเลย ไม่มีการย้อมสี ไม่มี ที่เรียกว่า “เบี้ยกุดชุม”... พัฒนาการใหม่ ภายในเวลาไม่นานการทอผ้าแบบนี้ก็ตาย ไร้คุณค่าไป เพราะตอบสนองต่อสภาพสังคมไม่ได้ ผลิตสินค้าอื่นๆ) มุมมองอันคับแคบนี้ท�ำให้ความสูญเสียด้านอื่นๆ เราสามารถน�ำระบบการพึ่งพาตนเอง ใช้ภูมิปัญญาของเรากลับมา ถูกมองข้ามไป ดังนั้น “ต้นทุน” หรือ Cost ในทฤษฎีสีเขียวจึงต้อง ใช้ได้ แต่ต้องไปทั้งระบบไม่ใช่เหมือนในระบบปัจจุบัน ...แล้วน่าจะมอง พิจารณาอย่างครอบคลุมตั้งแต่ความทุกข์ยากของแรงงานจนถึงการ ในระยะยาว คือมีการพัฒนาทั้งกระบวนการ ไม่ใช่แค่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ล่มสลายของระบบนิเวศ แนวคิดเศรษฐกิจสีเขียวของ UNEP เน้นความสมดุลระหว่าง n มีแบบอย่างที่แสดงให้เห็นถึงความเสมอภาค คุณธรรม และ การปกป้องสิ่งแวดล้อม การลดปัญหาความยากจนและการเติบโตทาง เศรษฐกิจหรือไม่? เศรษฐกิจ โดยสรุปเศรษฐกิจสีเขียวจะเป็นทางออกของวิกฤติการณ์ ผมว่าเบี้ยกุดชุมที่จังหวัดยโสธร (อ่าน “เส้นทางสีเขียว: เมื่อ ทางเศรษฐกิจ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ พลังงาน น�้ำ และ ชุมชนไม่ต้องใช้เงินตรา” หน้า 38) เป็นตัวอย่างที่ดีของชุมชน อาหาร ดีมากนะ ระบบทุกอย่างมันเชื่อมเข้าด้วยกัน แยกกันไม่ออก เศรษฐกิจพอเพียง เพราะมันมีการผลิตในชุมชนได้เอง ไม่จ�ำเป็นต้อง คุณอย่ามองแยกกัน เศรษฐกิจไปอย่างมั่นคงและไม่ชะลอตัว มัน พึ่งพาภายนอก จึงมีแนวคิดในการต่อรอง นอกจากการเอาของมา ไปด้วยกันกับการอนุรักษ์ได้ แต่คนส่วนใหญ่มักมองว่า การพัฒนาที่ดี ต่อของ ชาวบ้านได้ก�ำหนดว่าใช้ผ่านตัวกลางที่เรียกว่า “เบี้ยกุดชุม” มันจะสวนทางกับการอนุรักษ์ แต่ท�ำไมไม่มองว่าการพัฒนานั้นไปควบคู่ ตอนที่เบี้ยกุดชุมได้เติบโตในระยะแรกนั้น ธนาคารแห่งประเทศไทย กับการอนุรักษ์ได้ ท�ำไมไม่ใช้เทคโนโลยีที่ก่อให้เกิดการอนุรักษ์ไปด้วย มองข้ามไม่ให้ความส�ำคัญและมองว่าผิดกฎหมาย ไม่สามารถท�ำได้ การอนุรักษ์ก็ดี เช่น ภูมิปัญญาท้องถิ่น ถ้าการทอผ้า สานกระบุง ยัง จึงท�ำให้เกิดการชะงักงัน น่าเสียดายมาก แต่ว่าในขณะนี้ชุมชนก็อยู่ คงซ�้ำซากอยู่อย่างเดิม อีกไม่นานก็คงตาย รอดได้ ถือว่ามีความเข้มแข็งน่าเรียนรู้ แต่ถ้ามีการปรับปรุงไปเรื่อยๆ มีการเลือกใช้เทคโนโลยี ไม่ได้ CSR (Corporate Social Responsibility: นโยบายการแสดง หมายความว่าเราจะต้องละทิ้งอย่างใดอย่างหนึ่ง ไม่งั้นจะไม่มีการ ความรับผิดชอบต่อสังคม) ก็เป็นตัวอย่างที่ดีของภาคเอกชน แต่ พัฒนา คือ มันเป็นการมองความหมายที่คับแคบมาก พัฒนาคือต้องไป บริษัทมักจะด�ำเนินการผ่านการประชาสัมพันธ์เพียงอย่างเดียว ไม่ได้ ข้างหน้าอย่างเดียวไม่หันกลับมามองข้างหลัง อย่างเช่น การสร้างเขื่อน ค�ำนึงถึงการผลิต หรือการบริโภค จริงๆ มันควรจะอยู่ในฝ่ายของ นี่เป็นสัญลักษณ์ของการพัฒนาที่น่ากลัวมาก เพราะนั่นหมายความ การผลิตตั้งแต่ต้นแล้ว ถึงจะเรียกว่าเป็นการผลิตเขียว น�ำผลไปสู่ ถึงการท�ำลายล้างทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่เดิมอย่างมหาศาล ทุก การบริโภคเขียวด้วย วันนี้ไทยใช้ประโยชน์จากเขื่อนในด้านของพลังงานมากกว่าเรื่องของ ผมไม่อยากเรียกว่าเป็นการคืนก�ำไรสู่สังคม แต่อยากเรียกว่าเป็น ชลประทานการเพาะปลูก แต่ข้ออ้างในการสร้างเขื่อนแต่ละครั้งคือ ความรับผิดชอบต่อสังคมมากกว่า มันเป็นการสื่อความหมายออกมา การเกษตรกรรม การกระจายการเข้าถึงเรื่องทรัพยากรน�้ำ การจัดการ ทางประชาสัมพันธ์ เช่น ปูนซีเมนต์ไทยที่เน้นมาส่งเสริมการท�ำเขื่อน ชลประทาน ท�ำฝาย จะท�ำไปเพื่ออะไร ในเมื่อเค้าก็มีหน้าที่อยู่แล้ว ปล่อยให้คน อื่นเข้ามาท�ำสิ บริษัทน�้ำมันก็ผลิตน�้ำมันอยู่แล้ว จะมาส่งเสริมการ n ท�ำอย่างไรถึงจะน�ำเทคโนโลยีที่เป็นการเรียนรู้จากระบบ ปลูกป่า ปลูกป่าชายเลน จะท�ำสิ่งเหล่านี้ไปเพื่ออะไร ท�ำไมไม่ลดค่า ธรรมชาติ หรือการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมโดยเรียนรู้จากวิถี ใช้จ่ายด้านพลังงานลงไป ธรรมชาติและภูมิปัญญาท้องถิ่น มาใช้ในระบบเศรษฐกิจของ ประเทศให้มากขึ้น n รัฐบาลจะสามารถผสมผสานนโยบายเศรษฐกิจสร้างสรรค์ เราหลงลืมเทคโนโลยีพื้นบ้านไป ลืมภูมิปัญญาของเราเอง แทนที่ (Creative Economy) กับแนวคิดเศรษฐกิจสีเขียว (Green จะลดต้นทุน มองเห็นความส�ำคัญของสิ่งแวดล้อม เช่น จากผลวิจัย Economy) แบบมีปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเป็นฐานคุณธรรม ไป หากมีการปิดหน้าเตาบ้างเพียง 5 นาที โรงงานสามารถลดการเผา สู่การปฏิบัติที่เป็นกระแสหลักของประเทศได้หรือไม่ อย่างไร ผลาญพลังงานไปอย่างสิ้นเปลือง เมื่อเปรียบเทียบกับการเปิดเตา เศรษฐกิจสีเขียวและเศรษฐกิจพอเพียงไม่ได้ต่างกันตรงไหนนะ

สี่แยกไฟเขียว Green Intersection

GL27-VA.indd 56 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 57

...I think Bia Kut Chum in Yasothon province (see “Green Line: Currency of Hope”, page 39) is a good example of a community with sufficiency economy model because it relies on local production and barter trade. The villagers did this through a medium called Bia Kut Chum...

Such a restrictive view overlooks losses in other aspects. we keep producing traditional cloths with the same old Green economy, therefore, must have a holistic view and designs without evolving into different patterns or using considers issues ranging from the laborers’ hardship to different colors, pretty soon that technology will die out the collapse of the ecosystem. because it will not be able to respond to the changing The green economy model advocated by the UNEP social environment. (United Nations Environment Programme) emphasizes We can resort to the self-reliance system using our the balance of environmental protection, poverty reduc- native wisdom but the whole system needs to move in the tion and economic growth. In short, green economy is same direction with a long-term view. We should not do a solution to the economic crisis, climate change, and it in a piecemeal fashion. energy, water and food shortages. It’s good. All the sys- tems are connected and inseparable. n Is there any example that demonstrates the But you must not look at the two aspects as separate. link between equality, morality and the econ- Most people think good development cannot go together omy? with environmental conservation, but they can. Why I think Bia Kut Chum in Yasothon province (see can’t we use technology to enhance conservation? If tra- “Green Line: Currency of Hope”, page 39) is a good ditional wisdom such as cloth or basket weaving contin- example of a community with sufficiency economy ues to march in place, soon it will die. But if you have model because it relies on local production and barter sustained improvement using technology, it doesn’t mean trade. The villagers did this through a medium called Bia we have to abandon our traditional wisdom; otherwise Kut Chum. It’s too bad that the Bank of Thailand failed we won’t have development. to appreciate it and saw it as an illegal system which led By the same token, it would be a narrow definition to the collapse of that system. However, the community of development if it only looks forward without looking itself managed to learn how to empower itself and sur- back. For example, dam building is a symbol of scary vive which makes it a good case to study. development because it destroys a great deal of natural Corporate social responsibility is a good example for resources. Nowadays, dams provide electricity more than the private sector. Unfortunately, most companies choose serving irrigation purposes even though the often-cited to use it as a public relations tool and fail to employ it to reason for building dams is for agriculture, to provide affect production or consumption. It should in fact be access to water resource, which is irrigation. part of production from the start which would be called green production and which would lead to green con- n How do we apply technology or economic sumption. and social development inspired by the natural I don’t want to call it “the return of profit to the system and traditional wisdom in our national society” (as many companies are wont to do). I would economy? rather call it “responsibility to society”. But most compa- We have forgotten our native technology and knowl- nies only do it for public relations reason. For example, edge. We could reduce cost by paying attention to the Siam Cement chooses to promote dam or dyke build- environment. For example, a study found that by closing ing. What’s for? There’re already agencies responsible the doors of a boiler for just a few minutes between the for that. Why not let them do it? Some oil companies times to put coal into it, a factory could realize a con- promote reforestation. Why? Why don’t they just try to siderable saving. But the workers are usually too lazy to reduce energy expenditure? do that because they figure why shutting the doors when they have to open them to put coal in anyway. n Should the government integrate its creative We often forget or fail to see the value of our own economy policy with the concept of green econ- technology, and that’s why we just copy it from other omy based on the moral foundation of suffi- countries. Our education system teaches us to value west- ciency economy and put it into practice as the ern education more. But it only teaches us to become country’s mainstream economic model? workers, not to be free-thinking individuals or to be able Actually, there is little difference between green to adapt what we have to the changing world. economy and sufficiency economy but we choose to look If you ask if it’s necessary to conserve all traditional at them differently. Creative economy is also part of green ways of living or technologies, we need only to see, if economy because it calls for creative adaptation to fit our

สัมภาษณ์พิเศษ: ศ.ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ Special Interview: Nithi Eawsriwong

GL27-VA.indd 57 3/2/10 4:49 PM 58 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

แต่ว่าคนเรามองกันคนละจุด ทั้งที่ Creative Economy เป็นส่วน basic social system. Again, we take a narrow conserva- หนึ่งของ Green Economy เพราะว่ามันเป็นการคิดประยุกต์อย่าง tion view and look at them as separate concepts. Why do สร้างสรรค์ ปรับใช้ให้เข้ากับระบบสังคมพื้นฐาน ถือว่าเป็นส่วนหนึ่ง แต่ we keep stifling our own thinking and imagination and get stuck with our own narrow view? Another thing is คนเรามักจะมองแยก และคับแคบว่าต้องรักษาสิ่งแวดล้อมเพียงอย่าง I’m not sure whether we all understand sufficiency econ- เดียว ท�ำให้คนปิดกั้นไป ปิดกั้นความคิด ติดกับความคิดของตนเอง omy and green economy correctly. Most of us, when we อีกอย่างหนึ่งผมเองก็ไม่แน่ใจเรื่องของเศรษฐกิจพอเพียง หรือ talk about sufficiency economy, often have farmers in our ทฤษฏีใหม่ กับเศรษฐกิจสีเขียว ว่าเราเข้าใจถูกหรือไม่ เพราะเราส่วน mind. Why don’t we think big industry can also get along ใหญ่ถ้าหากเป็นเศรษฐกิจพอเพียง ก็มักจะนึกถึงเฉพาะคนท�ำนา ท�ำไร่ with sufficiency economy if they provide wide access to resources, production and consumption? There’s noth- ท�ำไมไม่นึกว่าภาคอุตสาหกรรมขนาดใหญ่จะเป็นเศรษฐกิจพอเพียง ing wrong with a business thinking about the bottom line. ไม่ได้ หากเขามีการกระจายให้เข้าถึงทรัพยากร การผลิต และการ Thinking that sufficiency economy is only about บริโภคแล้ว มันเป็นเรื่องธรรมดาที่การท�ำธุรกิจต้องมองเรื่องก�ำไรเป็น farming or rice growing is a narrow view. Look at all the เป้าหมายหลัก ไม่มีธุรกิจใดไม่หวังผลก�ำไร pig farms in Nakhon Pathom. The waste from the pigs หากคุณมองว่าเศรษฐกิจพอเพียงคือการท�ำนา ท�ำไร่ ปลูกข้าว caused quite a foul odor that disturbed their neighbors. So the operators invested in technologies that turn the ผมว่าคับแคบ แต่มองว่าที่นครปฐมมีฟาร์มเลี้ยงหมู เลี้ยงวัวจ�ำนวน waste into bio-energy and recouped the investment in มาก มูลของสุกรจ�ำนวนมากได้สร้างกลิ่นรบกวนต่อชาวบ้านใกล้เคียง three years. While it takes quite a large investment in the แล้วผู้ผลิตก็ได้ลงทุนในการปรับแต่ง ใส่เทคโนโลยีเอามูลของสุกรมา technologies, it is worthwhile because it reduces produc- ท�ำเป็นพลังงานเชื้อเพลิงผลิตเป็นพลังงานไฟฟ้าแบบชีวมวล ไม่น่าเชื่อ tion cost and enables the re-use of waste. This is called ว่าจะคืนทุนได้ภายใน 3 ปี แต่ต้องมีการใช้เทคโนโลยีและการลงทุนพอ “green production”. Solving the (economic and environmental) crisis สมควร แต่ว่ามันคุ้มค่าในการลดต้นทุนการผลิต สามารถน�ำทรัพยากร requires changing our lifestyle. A little bit can lead to quite ที่เหลือใช้มาใช้ได้ นี่ล่ะที่เรียกว่าการผลิตเขียว a bit of change. We should reduce consumption which will การแก้ไขอาจจะต้องมีการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต ไลฟ์สไตล์ แค่ lead to reduced production.… Social tuning can catalyze เปลี่ยนนิดเดียว อะไรก็เปลี่ยนได้อีกเยอะแล้วลดการบริโภคลง การ the changing of lifestyle but it takes a long time. ผลิตก็ลดลงตามความต้องการของประชาชน … กระบวนการขัดเกลา n How can we achieve economic development ทางด้านสังคมนั้นมีผลต่อแนวความคิด ต่อวิถีชีวิตของคนมาก ใช้เวลา that ensures a balance between human demand นานมากในการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต and natural resources? We need to reform the media and better manage the n การพัฒนาทางเศรษฐกิจที่มีความสมดุลระหว่างความต้องการ education system that turns people into mere labor and ของมนุษย์กับธรรมชาติ ควรด�ำเนินอย่างไรให้แนวคิดนั้นบรรลุ cost of production, and rote learners instead of indepen- dent thinkers. เป้าหมาย Consumerism or neo-liberalism stimulates con- เราน่าจะมีการจัดการสื่อใหม่ จัดการกับระบบการศึกษา ที่ท�ำให้ sumption through advertising media, focusing on the คนกลายเป็นแค่แรงงาน เป็นทุนในการผลิตเพียงมิติเดียว สอนให้ consumption of brands, not the goods themselves. For ท่องจ�ำ ไม่ได้เป็นอิสระ example, if you buy a Honda motorcycle, you don’t just ลัทธิบริโภคนิยมนั้น หรือลัทธิเสรีนิยมใหม่ (Neo Liberalism) get a vehicle but you also get fun and sex appeal. That’s what the advertisers tell you, and Thai people have fallen ท�ำให้เกิดการกระตุ้นการบริโภค ผ่านทางสื่อโฆษณา ให้บริโภคแบรนด์ victims to the intoxication. We need to reform this type ไม่ใช่ตัวสินค้า แต่ท�ำให้เรายึดติดกับวาทกรรมที่ผู้ผลิตได้ตีตราลงไป of media. เช่น หากคุณมีรถจักรยานยนต์ฮอนด้า คุณไม่ได้มีแค่ยานพาหนะ แต่ All in all, I think Thai people are more aware of นั่นหมายความว่าคุณสามารถขับขี่รถไปเที่ยว ไปจีบสาว สังสรรค์เฮฮา their democratic rights. For example, the protest at Bo มีความสนุก ได้เหมือนในโฆษณาสื่อออกมา ซึ่งคนไทยโดนสื่อมอมเมา Nok-Hin Krut (in the southern province of Prachuap เราก็ต้องจัดการกับสื่อด้วยอีกทางหนึ่ง Khiri Khan where local villagers were able to force two power plant projects to move out of the area on environ- ผมว่าทุกวันนี้สังคมไทย ตื่นตัวมาก มีจิตส�ำนึกทางด้านพลเมือง mental grounds) and also at Map Ta Phut (see Poor Map มากขึ้น มีความเป็นประชาธิปไตยมากขึ้น เช่น การคัดค้านที่บ่อนอก Ta Phut, page 75)where private businesses have better - หินกรูด กรณีที่มาบตาพุดที่ธุรกิจเอกชนได้เข้าถึงทรัพยากรอากาศ access to the air resource than the local people. The local ได้มากกว่าประชาชนทั่วไป (ดูเรื่อง “มาบตาพุดผู้โชคร้าย” หน้า 75) people have no right to the air. But when problems arise, แต่คนตัวเล็กเข้าไม่ถึงอากาศเลย แต่เมื่อเกิดปัญหา รัฐยังคงเข้าข้าง the government chooses to take the side of the private sector. It puts more value on the large production base อุ้มเอกชนผู้บิดเบือนไว้มากกว่า คือ ให้ความส�ำคัญกับหน่วยผลิต for its ability to boost the country’s economic index at the ใหญ่ที่ส่งผลต่อตัวเลขทางเศรษฐกิจ ไม่ได้ให้ความส�ำคัญกับชาวบ้าน detriment of the local people who suffer from pollution ผู้ได้รับผลกระทบจากละอองฝุ่น จนเหลือปอดข้างเดียว and some must live with a single lung.

GL27-VA.indd 58 3/2/10 4:49 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 59 สี่แยกไฟเขียว GREEN INTERSECTION ดัชนีโลกมีสุข: เศรษฐศาสตร์กู้โลก #1 ปัจจุบันโลกเรามีชุดความคิดและเครื่องมือใหม่ๆ ในเมื่อวิธีคิดแบบ ‘แยกส่วน’ ของเศรษฐศาสตร์กระแสหลักนับวันยิ่ง จากเศรษฐศาสตร์และวงการที่เกี่ยวข้องจ�ำนวน ได้รับการพิสูจน์และตอกย�้ำมากขึ้นเรื่อยๆ ว่าทั้งไม่เป็นความจริง ทั้ง ท�ำให้สถานการณ์ในอนาคตแย่ลงแทนที่จะดีกว่าเดิม จึงไม่น่าแปลกใจ มากขึ้นเรื่อยๆ ที่ก�ำลังถูกพัฒนาเพื่อมาช่วย ที่เราจะเห็นนักเศรษฐศาสตร์จ�ำนวนมากขึ้นเรื่อยๆ ที่มุ่งพัฒนาชุดความ ประเมิน ป้องกัน และแก้ปัญหาด้านสิ่งแวดล้อม คิดและเครื่องมือใหม่ๆ เพื่อผลักดันให้ผู้มีอิทธิพลในสังคม ทั้งในภาค และสังคม สองมิติที่เกี่ยวพันอย่างแนบแน่นกับ รัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน เปลี่ยนวิธีคิดเป็นแบบ ‘องค์รวม’ มากขึ้น คือค�ำนึงถึงมิติเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมไปพร้อมๆ เศรษฐกิจ แต่ที่ผ่านมานักเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก กัน ในโครงการพัฒนาทุกระดับ ยังไม่มองมิติต่างๆ อย่างเป็น ‘องค์รวม’ แต่มอง เพราะการพัฒนาใดๆ ก็ตามในศตวรรษนี้และศตวรรษต่อๆ ไป อย่าง ‘แยกส่วน’ ออกจากกัน และมองว่ามิติทาง จะต้องสอดคล้องกับแนวคิด ‘การพัฒนาที่ยั่งยืน’ เท่านั้น มนุษย์ถึง จะอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างเป็นสุข เศรษฐกิจต้องมาก่อน เช่น บอกว่าทุกประเทศควร สถาบันวิจัยอิสระแห่งหนึ่งที่ผู้เขียนชอบมากคือ New มุ่งพัฒนาเศรษฐกิจให้รุ่งเรืองก่อน มิติสิ่งแวดล้อม Economics Foundation (www.neweconomics.org) ได้พัฒนา เอาไว้รวยแล้วค่อยมาแก้ไขภายหลังก็ได้ ดัชนีทางเลือกชุดหนึ่งที่สะท้อนแนวคิดการพัฒนาแบบ ‘องค์รวม’ ได้อย่างดีเยี่ยมและใช้ประโยชน์ได้จริง ดัชนีชุดนี้ชื่อ Happy Planet Index (HPI) หรืออาจแปลเป็นไทยว่า “ดัชนีโลกมีสุข” มีการตีพิมพ์ ผลการประเมินครั้งแรกออกมาในปี ค.ศ. 2006 HPI เป็นดัชนีชุดแรกในโลกที่น�ำดัชนีวัดผลกระทบทาง สิ่งแวดล้อมมาสังเคราะห์เข้ากับดัชนีวัดความอยู่ดีมีสุขของประชากร เพื่อค�ำนวณ “ประสิทธิภาพเชิงนิเวศ” (ecological efficiency) ของ แต่ละประเทศในการใช้ทรัพยากรธรรมชาติเพื่อส่งมอบชีวิตที่ “น่าพึง พอใจ” และ “ยืนยาว” ให้กับประชากรในประเทศ

คุณยายนั่งรอคอยคนมาซื้อล็อตเตอรี่ริมก�ำแพงวัดใกล้ตลาดใหญ่ในจังหวัดเชียงใหม่ An elderly lottery seller waits for buyers by a temple wall in Chiang Mai.

GL27-VA.indd 59 3/2/10 4:49 PM 60 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 Happy Planet Index: Save-the-World Economics 101 Sarinee Achavanuntakul

MORE AND MORE MODELS AND TOOLS HAVE BEEN DEVELOPED by the economic and related dis- ciplines to assess, prevent and resolve environmental and social woes, which are closely tied to the economy. Main- stream economists used to look at the economy as a distinct entity separate from all other social dimensions rather than taking a holistic view. They assigned the economy the first priority, saying nations need to take care of the economy first before trying to solve environmental problems. Such “segregated” view has over time been proven wrong and the world’s future outlook has suffered for it. It’s no surprise then that an increasing number of economists have developed new models and tools to persuade society’s leaders in the public and private sectors and civil society to shift to “holistic” approach with attention to economic, social and environmental aspects in developmental proj- assess themselves on a scale of 0 to 10, where 0 is dissatis- ects at all levels. fied and 10 is very satisfied. The life satisfaction informa- Only with development, now and in the future, that is tion is partly derived from the World Values Survey (www. consonant with the “sustainable development” model shall worldvaluessurvey.org), produced by a global network of man live in harmony with nature. sociologists. One of my favorite research institutes, the New Eco- 2) Life expectancy is an objective data based on the nomics Foundation (www.neweconomics.org), has devel- United Nations Development Programme’s Human oped an alternative yardstick which is a true reflection of Development Index. holistic and practical approach. The Happy Planet Index 3) Ecological footprint refers to impact on nature (HPI) was first published in 2006. (including resource consumption and impacts on ecosys- The HPI is the world’s first index to integrate envi- tem) from human activities to satisfy their needs. It is like ronmental impacts with the well-being of citizens to come a “footprint” man leaves on nature. The footprint equals up with ‘’ecological efficiency’’ with which country uses to land and sea areas needed to regenerate the resources natural resources to ensure citizens “contentment” and a human population consumes and to absorb and render “longevity”. harmless the corresponding waste. Top-scoring countries may not be where the ‘’happi- In 2007, the World Wildlife Fund (WWF) summa- est’’ people on Earth live but provide for their citizens long rized ecological footprint information of all countries to and happy lives without constraints on the ecosystem or the effect that humanity is outstripping planet’s capacity excessive consumption of the Earth’s resources. by almost 50%. This means if people fail to change our consumption behaviors, we will need 1.50 planets to meet Calculating life satisfaction x life expectancy our demands. We need to control population growth, con- the HPI: HPI = ecological footprint sumption level, and excessive resource utilisation as well as adopt environment-friendly behaviors before there is no The HPI comprises three indicators. They are: Earth to live on. 1) Life satisfaction is a figurative representation of The New Economics Foundation’s compilation of the subjective answer to the question “How are you satisfied 2006 HPI of 178 countries showed no country achieved with your life at the moment?” Respondents are asked to the “good” (green) level in all three indicators. (See Table 1)

GL27-VA.indd 60 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 61

ประเทศที่มี HPI สูงอาจไม่ใช่ประเทศที่ประชากร “มีความ สุขที่สุด” แต่เป็นประเทศที่สามารถมอบชีวิตที่ยืนยาวและมีความ สุขให้กับประชากรได้โดยไม่ก่อความตึงเครียดต่อระบบนิเวศหรือใช้ ทรัพยากรธรรมชาติอย่างสิ้นเปลือง

องค์ประกอบในดัชนี HPI สามตัวได้แก่ 1) “ความพึงพอใจในชีวิต” เป็นตัวเลขแทนความเห็นที่เป็น อัตตวิสัย (subjective) จากการตอบค�ำถาม “ตอนนี้คุณรู้สึกพอใจกับ ชีวิตมากน้อยเพียงใด?” โดยให้ผู้ตอบประเมินความพอใจของตัวเอง ออกมาเป็นตัวเลข จาก 0 (ไม่พอใจเลย) ถึง 10 (พอใจมาก) ข้อมูล ด้านความพึงพอใจในชีวิตที่ใช้ในการค�ำนวณ HPI ส่วนหนึ่ง มาจาก รายงาน World Values Survey (www.worldvaluessurvey.org) ซึ่งจัดท�ำโดยเครือข่ายนักสังคมวิทยาทั่วโลก 2) ความยืนยาวของอายุ (life expectancy) เป็นตัวเลข รอยยิ้มอันบริสุทธิ์ของเด็กชนเผ่า ในหมู่บ้านที่มีการกล่าวกันมายาวนานเรื่องการ อัตตวิสัย (objective) หมายถึงอายุขัยที่ประชากรโดยเฉลี่ยน่าจะใช้ ให้ย้ายออกจากป่า Little hilltribe children smile innocently, unaware of a long-standing plan to ชีวิตได้ถึง ค�ำนวณจากอัตราการตายของประชากรในช่วงอายุต่างๆ evict their village from the protected forest. เป็นตัวเลขเดียวกันกับที่ใช้ในดัชนี Human Development Index ของ UNDP ตัว คือดัชนีความพึงพอใจในชีวิต และรอยเท้านิเวศ ผลการค�ำนวณ 3) รอยเท้านิเวศ (ecological footprint) หมายถึงระดับผล ของประเทศที่มี HPI สูงสุด 20 อันดับแรกสรุปออกมาตามตารางที่ 2 กระทบต่อธรรมชาติ (ทั้งทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้ และผลกระทบต่อ เมื่อน�ำ HPI มาพล็อตเปรียบเทียบกับรายได้ต่อหัวของประชากร ระบบนิเวศ) ที่มนุษย์กระท�ำเพื่อตอบสนองความต้องการของตัวเอง จะเห็นว่ารายได้ต่อหัวที่เพิ่มขึ้นไม่ได้แปลว่า HPI จะสูงขึ้นตามไปด้วย เปรียบเสมือน “รอยเท้า” ที่มนุษย์ประทับลงบนธรรมชาติ มูลค่าของ ดังแสดงในแผนภาพที่1 รอยเท้านิเวศมีค่าเท่ากับพื้นที่บนบกและในทะเลที่ต้องใช้ในการฟื้นฟู ข้อมูลดังกล่าวจาก HPI สะท้อนให้เห็นอย่างชัดเจนว่า ล�ำพัง (regenerate) ทรัพยากรธรรมชาติขึ้นมาใหม่เพื่อรองรับปริมาณการ ความเจริญทางเศรษฐกิจ ที่มักจะส่งผลให้ประชากรโดยเฉลี่ยมีสุขภาพ บริโภคของมนุษย์ ดูดซับของเสีย และท�ำให้ของเสียเหล่านั้นไม่เป็น ดีและอายุยืนนั้น ไม่อาจรับประกันได้ว่าประชากรในประเทศนั้นจะมี พิษภัย (render harmless) ความสุขกว่าในประเทศที่มีรายได้ต�่ำกว่า และซ�้ำร้ายความเจริญนั้นก็ ในปี 2007 World Wildlife Fund (WWF) สรุปข้อมูลรอย มักจะต้องแลกมาด้วยต้นทุนธรรมชาติที่สูงมาก (และความเสื่อมโทรม เท้านิเวศจากทุกประเทศในโลกว่า ประชากรทั่วโลกบริโภคเกินกว่า ของสิ่งแวดล้อมก็เป็นสาเหตุหนึ่งที่ท�ำให้คนรู้สึกไม่มีความสุข) ยก ศักยภาพของโลกไปเกือบร้อยละ 50 ตัวเลขนี้หมายความว่า ถ้าคนทั่ว ตัวอย่างเช่น ประชากรของสหรัฐอเมริกาและทวีปยุโรปตะวันตกมีอายุ โลกไม่ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภค เราจะต้องใช้โลกถึง 1.50 ใบ ยืนยาวและมีความพึงพอใจในชีวิตค่อนข้างดีก็จริง แต่ต้องแลกมาด้วย เพื่อรองรับความต้องการของมนุษย์ กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ มนุษย์จ�ำเป็น ‘ต้นทุน’ ที่สูงมากในแง่ของรอยเท้านิเวศ จะต้องควบคุมอัตราการเติบโตของประชากร ลดระดับการบริโภค เลิก ในโลกที่คนส่วนใหญ่ยังคิดแบบ ‘แยกส่วน’ ดัชนี HPI เป็นเครื่อง ใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างสิ้นเปลือง และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมให้ มืออันทรงพลังที่สะท้อนให้เห็นความผิดพลาดของวิถีการพัฒนาแบบ เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น ก่อนที่จะไม่มีโลกให้มนุษย์อาศัยอยู่ ‘แยกส่วน’ ที่ยังครอบง�ำวิธีคิดของผู้น�ำส่วนใหญ่ในโลก และกระตุ้นให้ ผลการค�ำนวณดัชนี HPI ของ New Economics Foundation คนมองเห็นความเชื่อมโยงที่แยกออกจากกันไม่ได้ระหว่างมิติเศรษฐกิจ ในปี 2006 ของ 178 ประเทศทั่วโลกแสดงให้เห็นว่า ไม่มีประเทศ (สะท้อนในตัวเลขความยืนยาวของอายุใน HPI) มิติสังคม (สะท้อน ใดที่ได้ระดับ “ดี” (สีเขียว) ในดัชนีทั้งสามตัวที่ประกอบกันเป็น HPI ในตัวเลขความพึงพอใจชีวิต) และมิติสิ่งแวดล้อม (สะท้อนในตัวเลข ตามหลักเกณฑ์ของคณะผู้จัดท�ำดังดังตารางที่ 1 รอยเท้านิเวศ) ผลลัพธ์ที่น่าสนใจคือ ประเทศที่มีดัชนี HPI สูงที่สุดในโลก 20 ปัจจุบัน คณะผู้จัดท�ำดัชนี HPI น�ำโดย นิค มาร์คส์ (Nic Marks) อันดับแรกส่วนใหญ่เป็นประเทศที่มีลักษณะเป็นหมู่เกาะ มี “รายได้ ก�ำลังพัฒนาวิธีวัดและค�ำนวณดัชนีตัวนี้อย่างต่อเนื่อง และเดินสาย ปานกลาง” ตามนิยามของธนาคารโลก และอยู่ในทวีปอเมริกากลาง บรรยายไปทั่วโลกเพื่อเกลี้ยกล่อมให้ผู้ก�ำหนดนโยบายน�ำดัชนีตัวนี้ ทะเลคาริบเบียน และอเมริกาใต้ ในบรรดาประเทศเอเชียสามประเทศ ไปใช้แทนที่หรืออย่างน้อยก็ควบคู่ไปกับดัชนีแบบ ‘แยกส่วน’ ที่มักจะ ที่ติด 20 อันดับแรก คือ เวียดนาม ภูฏาน และฟิลิปปินส์ ภูฏานเป็น มองเห็นแต่มิติเศรษฐกิจ (เช่น GDP) ในการก�ำหนดนโยบายพัฒนา ประเทศเดียวที่มีดัชนีองค์ประกอบระดับ “ดี” (สีเขียว) ถึงสองในสาม ในรอบหลายสิบปีที่ผ่านมา.

สี่แยกไฟเขียว Green Intersection

GL27-VA.indd 61 3/2/10 4:50 PM 62 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ตาราง 1 แดงเลือดหมู แดง เหลือง เขียว (Table 1) Blood Red Red Yellow Green ความพอใจในชีวิต < 5.5 (ไมพอใจ) 5.5-6.7(ปานกลาง) 6.7 > (พอใจ) Life satisfaction (dissatisfied) (medium) (satisfied) ความยืนยาวของชีวิต Life expectancy < 60 (ไมดี) 60-75 (ปานกลาง) 75 > (ดี) (poor) (average) (good) รอยเทานิเวศ (Footprint) > 5 โลก > 2 โลก 1-2 โลก < 1 โลก planets planets planets planet

An interesting finding of the study is that the top 20 countries with the highest HPI are island states with “medium income” as defined by the World Bank and located in Central and South America and the Caribbean. Only three Asian countries made it to the top 20. They are Bhutan, the Philippines and Vietnam. Bhutan is the only country which earned ‘’good’’ (green) rating in two of three components – life satisfaction and ecological foot- print. (See Table 2) When plotting the HPI against the Gross Domestic Product (GDP) per capita, the graph shows that a rise in GDP per capital does not translate into higher HPI. (See Illustration 1) The HPI findings indicate clearly that economic wealth of a country which normally leads to healthy and long-living population does not guarantee that they are happier than people in poorer countries. Worse still, modernization carries a high price tag in terms of natural capital (and degraded environment is a cause of people’s unhappiness). For instance, people in the U.S. and Western Europe enjoy long life expectancy and life satisfaction but that has been achieved with a high “capital cost” in terms of ecological footprint. In the world where most people still think in a “piece- meal” fashion, the HPI is a powerful mirror that reflects the mistakes of the “segregated” approach which domi- nates many world leaders. It inspires us to see the inter- connection of the economic (as reflected in the life expec- tancy), social (in life satisfaction) and environmental (eco- logical footprint) aspects. The HPI team, led by Nic Marks, continues to develop methodologies to measure and calculate the index. And the team members have been giving lectures around the world, hoping to convince policy makers to make use of this index in place of or at least along with the “segre- gated” index that reflects the economic dimension (such as GDP) over the past several decades.

GL27-VA.indd 62 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 63 ข้ามฟ้า ACROSS THE SKY ฮิปปี้ – เส้นทางคืนสู่ ธรรมชาติและอนาคต รัญจวน ทวีวัฒน์ The Hippies: Journey Back to Nature and Forward Ranjuan Thaweewat

MAGINE A WORLD WHERE HUMANS ถ้ามนุษย์บนโลกไม่ได้เกิดมาเพื่อแสวงหา ไฟจาก WERE BORN without curiosity, a will to น�้ำมือกองแรกคงไม่ถูกจุดขึ้น อาจไม่มีค�ำว่า experiment, or the urge to explore to mark new boundaries. The first fire might not have been สงครามและสันติภาพ ธรรมชาติและโลกอาจไม่เดิน lit. We might not have experienced war or come มาสู่วิกฤตเช่นวันนี้ to know peace. The earth and nature might not และแม้ประวัติศาสตร์ของมนุษย์จะเกิดการแสวงหาด้วยการขบถ Ihave a crisis that we face today. มิอาจนับครั้ง แต่จะมีขบถหนไหนที่บนเส้นทางแต่งแต้มสีสันเพริดแพร้ว And while the world’s history is full of rebellions in search of a better world, one would be hard-pressed to อยู่ท่ามกลางค�ำครหาว่าไร้ขอบเขต ไร้แก่นสาร ไร้ระเบียบ ไร้จุดหมาย find a rebellion that was as colorful and enlightened or, จากสายตาคนส่วนใหญ่ได้ถึงเพียงนี้ in the eyes of many, as purposeless and anarchical as the วัฒนธรรม “ฮิปปี้” จึงกลายเป็นปรากฏการณ์สะเทือนสังคมใน “Hippie” subculture. สหรัฐอเมริกา ยุโรป สังคมประเทศอื่น ๆ รวมทั้งในสังคมไทยด้วย Be that as it may, the Hippie rebellion had become a historic phenomenon that shook the United States, Europe and the world at large including Thailand.

GL27-VA.indd 63 3/2/10 4:50 PM 64 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

พลตรี ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช เคยวิจารณ์ในหนังสือพิมพ์ สยามรัฐ ปี 2514 ว่า “ฮิปปี้ คือลัทธิหนึ่ง...ระเบียบแบบแผนคือ วัฒนธรรมของโลก ฮิปปี้ไม่ยอมรับ จะหาอะไรที่เป็นสิ่งจงใจเจตนา ท�ำก็ไม่ได้ เพราะความจงใจเจตนานั้นเป็นวัฒนธรรมของโลก” ’รงค์ วงษ์สวรรค์ เคยจรดปากกาไว้ในหนังสือ “หลงกลิ่นกัญชา” ตีพิมพ์ปี 2512 นิยามฮิปปี้ว่า “ผู้เป็นศัตรูกับความเจริญทางวัตถุ ต่อ ภาพจาก eaobjets.files.wordpress.com-2 ต้านความละโมบและความอิจฉาริษยาอาฆาต เร่งเร้าเพื่อเกื้อกูลเพื่อน Photo from eaobjets.files.wordpress.com-2 มนุษย์ในโลก ปฏิเสธความฟุ้งเฟ้อ ความสะอาดและความเรียบร้อย การเป็นซ้าย ไม่ตัดสินด้วยความรุนแรงแต่รักสงบ นอบน้อมถ่อม ตนและเทิดทูนความเป็นเพื่อน เป็นปรปักษ์กับงานโดยประท้วงด้วย ความขี้เกียจ … น�ำตนเข้าถึงเสรีภาพแห่งความรัก และกามารมณ์ …” สมศักดิ์ เจียมธีรสกุล นักประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ อดีตแกนน�ำนักศึกษาธรรมศาสตร์ 1 ใน 18 ผู้ถูกจับกุมจากเหตุการณ์ เรียกร้องประชาธิปไตย 6 ตุลาคม 2519 เคยให้สัมภาษณ์ว่า “กระแส วรรณกรรม-แสวงหา ไล่ตั้งแต่พระจันทร์เสี้ยวของสุชาติ สวัสดิ์ศรี วิทยากร เชียงกูล สุรชัย จันทิมาธร นิคม รายวา จรัล ดิษฐาอภิชัย กลุ่มสภาหน้าโดมยุคแรก เสกสรรค์ (ประเสริฐกุล) มีพื้นฐานมาจาก ภาพจาก Earth Day-weblogs.baltimoresun.com การประท้วงเรียกร้องให้มีการปฏิรูป กระแสนี้ พวกนี้เขาโตขึ้นมาเอง ส่วนมากจะได้รับอิทธิพลจากฝรั่ง เรื่องสิ่งแวดล้อมในวันคุ้มครองโลก กระแสพวกฮิปปี้” Photo from Earth Day-weblogs.baltimoresun.com. Protesters call for นอกจากค�ำนิยามฮิปปี้เป็นศัพท์ไทยอันงดงามว่า “บุปผาชน” ยัง environmental protection on Earth Day. มีกลิ่นอายของบุปผาชนอีกมายมายในประเทศไทยที่ฉายภาพอิทธิพล แบบฮิปปี้ที่ขยายเข้ามาสู่สังคมและกลุ่มนักศึกษาผ่านการแต่งตัวเสื้อ และเพราะไม่สามารถเข้าใจถึงค่านิยมของพ่อแม่ที่เน้นความ ยับ กางเกงยีนส์ รองเท้ายาง สะพายย่าม แนวคิดเรื่องเสรีภาพ และ ส�ำคัญของเงิน สถานภาพทางสังคม และความส�ำคัญของการท�ำงาน ความต้องการสร้างวัฒนธรรมใหม่ให้กับสังคม หนัก ยิ่งไม่อาจปฏิรูปสังคมได้ดังใจนึก พวกเขาจึงประสานกับการ เคลื่อนตัวของชนชั้นกลางและชนชั้นล่างในเมือง เริ่มเคลื่อนไหว สังคม สงคราม การแสวงหา เศรษฐกิจ วิกฤตของโลก ฮิปปี้ เชื่อม ขบวนการต่อสู้ครั้งใหญ่โดยทยอยกันปลีกตัวออกนอกสังคม หลบ โยงกันอย่างไร หลีกออกจากอ�ำนาจรัฐ อ�ำนาจสื่อ อ�ำนาจเงิน และระบบการศึกษา แท้จริงอาจมองภาพใหญ่ๆ ผ่านความสัมพันธ์ในทุกมิติของโลก ต่อต้านสังคมอเมริกันที่คนรุ่นพ่อแม่ละทิ้งจิตวิญาณมุ่งสู่วัตถุนิยม คือการด�ำเนินชีวิตของคนต้องเผชิญหน้ากับการพลิกผันขึ้น-ลงของ ปฏิเสธระเบียบแบบแผนของสังคม ต่อต้านอ�ำนาจและความรุนแรง วัฏจักรทางเศรษฐกิจ และการเมืองในระดับประเทศ และยังต้องเผชิญ พยายามแสวงหาทางออกใหม่ สร้างวิถีชีวิตแบบใหม่ที่เป็นอยู่ง่ายๆ กับวงจรพลิกผันระดับโลก รักเพื่อนมนุษย์ รักธรรมชาติ นับตั้งแต่ศตวรรษที่ 14 ถึง 15 ระบบเศรษฐกิจโลกได้สถาปนา ฮิปปี้จับกลุ่มแสวงหาอิสรภาพอยู่ตามสวนสาธารณะและข้าง ตนขึ้นมาอย่างเป็นระบบมียุโรปเป็นศูนย์กลางด้วยการปฏิวัติด้านการ ถนนปะปนกันทั้งหญิงชาย ปล่อยกายให้เป็นไปตามธรรมชาติ ไม่ สื่อสาร การขยายตัวของการค้า วัฒนธรรม รวมถึงการท�ำสงคราม ตัดผม สวมเสื้อผ้าเก่า เสพยา ร้องร�ำท�ำเพลง ไม่สะสมทรัพย์สิน ปล้นชิงและล่าอาณานิคม จนถึงการเผชิญหน้าทางชนชั้นระหว่าง ท�ำงานพอประทังชีพ ขอทานให้พอกิน ด�ำรงชีวิตภายใต้ความคิดว่า กรรมมาชีพกับชนชั้นนายทุนในช่วงพัฒนาอุตสาหกรรม ผ่านมาหลัง สิ่งที่มนุษย์ต้องการไม่ใช่การสร้างระบบอารยธรรมที่ยิ่งใหญ่ สร้าง สงครามโลกครั้งที่ 2 เกิดระบบทุนนิยมและสังคมนิยมที่สามารถสร้าง กฎเกณฑ์ขึ้นมากมาย หรือสร้างรัฐสวัสดิการ แต่สิ่งที่มนุษย์ต้องการ ระบบอารยธรรมที่ประสานผลประโยชน์ทางชนชั้น เช่น การสร้างรายได้ จริงๆ คือ เสรีภาพ อิสรภาพ และความสุข ระบบรัฐสวัสดิการ จนท�ำให้การต่อสู้ทางชนชั้นเบาบางลง พวกเขาจึงถูกอธิบายว่าเป็นพวก “ฮิปปี้” มาจากค�ำว่า “ฮิปสเตอร์ กระทั่งในช่วงยุคทศวรรษ 60 จนถึง 70 ขณะที่โลกก�ำลังก้าว (hipster)” หมายถึงพวกที่ท�ำตัวต่างจากคนส่วนมากในสังคม กระโดดไปสู่ความวิวัฒนาการด้านอุตสาหกรรมและวิทยาศาสตร์ ในช่วงนั้นฮิปปี้พยายามสร้างชุมชนเล็กๆ ในอุดมคติให้เป็นจริง ขนานใหญ่ แต่หนุ่มสาวอเมริกันเริ่มเอือมระอาสังคมชนชั้นกลางและ โดยรับแนวคิดตะวันออก เช่น แนวคิดของกฤษณะมูรติ และแนวคิด ชนชั้นสูงกว่านั้น จากความฟุ้งเฟ้อฟุ่มเฟือยของวัตถุนิยมที่ท�ำให้คน แบบเซ็น พวกเขาจับกลุ่มกันอยู่แบบคอมมูน กินอยู่ใช้สอยร่วมกัน ตกเป็นทาสทั้งในด้านความคิดและการกระท�ำ ผลักดันคนห่างไกล ช่วยกันท�ำสวนครัวปลูกผัก แบ่งความรับผิดชอบ ทรัพย์สมบัติ และ จากธรรมชาติที่แท้จริงไปสู่สิ่งที่ปลอมแปลงหลอกลวงมากขึ้นจนหา ความรักกันอย่างทั่วถึง บางคนออกไปท�ำงานหาเงินนอกบ้านเพื่อเอา ตัวตนตนเองไม่เจอ มาใช้ร่วมกันในคอมมูน

GL27-VA.indd 64 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 65

ภาพจาก www.abc.net.au Photo from www.abc.net.au

SOCIETY, WAR, QUEST, ECON- OMY AND GLOBAL CRISIS – how do these interconnect with the hippies? We may look at this as a big pic- ture of relationships in all dimensions. That is, a person going through life must face the ups and downs of the economy and politics at the national as well as global level. Commercialism emerged for the first time during the period between the 14th and 15th centuries with Europe at the center of a commu- nication revolution, trade and cul- tural expansion, and colonization with one of the effects being a fierce confrontation between the “proletariat” and the “capitalist”. After the Second World War, socialism Former prime and capitalism both managed to find a compromise minister MR Kukrit Pramoj within their respective social order that provided income commented in his Siam Rath newspaper in 1971: and social welfare to their citizens, thus alleviating inter- “Hippie is a cult.… Orderliness is a global culture. But nal class conflicts. the hippies refuse to embrace it. They can’t find any Although during the period between 1960s to1970s purpose in anything they do because purposefulness is human have seen a great leap in advancement of tech- a world culture.” nology and science, young Americans began to express Writer extraordinaire ’Rong Wongsawan, in his their dissatisfaction with the dominant way of life propa- book “Long Klin Ganja” (Obsessed with the Ganja’s gated by the middle and higher classes. They began to Smell) published in 1969, defined “hippie” as “an arch recognize that their thought and action had become enemy to capitalism, a rebel to greed and lust, an instant slave to excessive materialism, which took them away savior to mankind, who rejects materialism, cleanliness, from nature, losing themselves in unnatural decadence. orderliness and adores the philosophy of the Left. They As they became alienated from their parents’ norms reject violence as a means to resolve conflicts, and values that stressed the importance of money, social are peace loving and humble, and value friend- standing and hard work, they joined with other disil- ships. They are opposed to everyday’s work and protest it lusioned middle-income and disenfranchised lower- with laziness as a pathway towards freedom of love and income people in a movement that took them away from sex.…” the mainstream society and all institutions and values Somsak Chiamthirasakul, a well respected histo- associated with it – the state, the media, money and edu- rian at Thammasart University and one of the 18 stu- cation. They rejected the prevalent social order, power dent protestors who were arrested on October 6, 1976, and violence and sought new way of life that was simpler, once said in an interview that the Thai literature in the more gentle and closer to nature. “quest-for-truth” genre by well-know personalities such Believing in peace, freedom, and happiness, the hip- as Suchart Sawadsri, Wittayakorn Chiangkul, Surachai pies gathered around parks and streets living as close to Janthimathorn, Nikom Raiwa, Jaran Dittha-apichai and the natural state as they could. They wore old clothes, Seksan Prasertkul “all have been influenced by this west- took drugs, sang and danced, refused to accumulate ern trend and hippie philosophy.” wealth by doing little work or begging to sustain them- In Thai, hippie is given an aesthetic definition as selves day by day under the notion that man did not “buppa chon” or “the flower people”. University stu- need a great “civilization” and a whole lot of rules; all he dents and teenagers readily embraced the idea of “flower needed were freedom, liberty and happiness. people” through their dress in jeans, wrinkled shirts and They were called “hippies” from the word “hipster”, sandals, and carried cloth satchels. They were fascinated which means people who behave differently from those by new ideas of freedom and social revolution. in the mainstream society.

ข้ามฟ้า Across the Sky

GL27-VA.indd 65 3/2/10 4:50 PM 66 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

มาในช่วงที่อเมริกาท�ำสงครามเวียดนาม ความรุนแรงครั้งนี้ได้ ฮิปปี้ยังเปี่ยมพลังแทรกซึมเข้าไปมีอิทธิพลต่อวัฒนธรรมหลัก ทั้งต่อ ผลักดันให้ชาวฮิปปี้ ซึ่งแสวงหาสันติภาพและเสรีภาพ เริ่มขบวนการ วงการวรรณกรรม ศิลปะ ดนตรี แฟชั่น บันเทิง ขบวนการบุปผาชน ต่อต้านสงคราม จนเกิดค�ำขวัญ “Make Love, Not War” ที่อยู่ยั้ง เหล่านี้ยังสืบต่อมาในสังคมอเมริกันและสังคมทั่วโลก กลุ่มชนฮิปปี้ ยืนยงมาจวบจนปัจจุบัน เปลี่ยนบทบาทไปเป็นกลุ่มชนนักอนุรักษ์ที่สร้างความตื่นตัวในเรื่อง แต่แรงต่อต้านของกลุ่มขบถฮิปปี้หาได้มีอ�ำนาจอย่างเพียงพอ นิเวศวิทยา ปัญหาสิ่งแวดล้อม สิทธิมนุษยชน และสร้างความสนใจ เงามืดแห่งสงครามได้ขยายความแปลกแยกต่อสังคมที่มีอุตสาหกรรม ต่อหลักปฏิบัติทางจิตสายต่างๆ ทั้งยังสร้างสังคมที่มีความระแวดระวัง และเทคโนโลยีเป็นแรงขับเคลื่อนมากยิ่งขึ้น จึงเกิดกระแส “ย้อนคืน ต่อความซื่อสัตย์สุจริตเจตนาดีร้ายของผู้น�ำทางเศรษฐกิจและการเมือง สู่ธรรมชาติ” (Back-to-Nature Movement) ซึ่งมีประกายมาก่อน …ทุกวันนี้ดอกไม้ที่ขบถยังได้รับการกล่าวขาน หน้านั้นยาวนาน ในวันที่กระแสโลกมุ่งสู่การท�ำลาย จริงหรือที่ทุกเศษเสี้ยวในชีวิต ภาวะมลพิษจากอุตสาหกรรมผลักดันให้ผู้คนจ�ำนวนมากหัน ผู้คนมีความหมายยิ่งใหญ่ในทางประวัติศาสตร์ และจะสามารถสร้าง ไปสู่วิถีความเป็นอยู่ที่ใกล้ชิดกับธรรมชาติมากขึ้น มีการท�ำเกษตร ความหมายได้ในอนาคต อินทรีย์ และก่อเกิดของร้านอาหารสุขภาพ รวมถึงความสนใจใหม่ที่ ดร.เทียนชัย วงศ์ชัยสุวรรณ ผู้อ�ำนวยการสถาบันวิถีทรรศน์ มุ่งสู่พลังงานทางเลือกอย่างแพร่หลาย เจ้าของนามปากกา “ยุค ศรีอาริยะ” หนึ่งในผู้หยิบยกแนวคิดเรื่อง ในปีค.ศ. 1970 “วันคุ้มครองโลก” (Earth Day) ก�ำเนิดขึ้นใน โลกาภิวัฒน์ และทฤษฎีระบบโลกเข้าสู่สังคมไทยตั้งแต่ปี 2537 มีค�ำ อเมริกา โดยมีวุฒิสมาชิกเกย์ลอร์ด เนลสัน เป็นผู้ผลักดัน เพื่อให้การ อธิบายที่เปี่ยมไปด้วยความหวังว่า ในโลกปัจจุบันมีสายธารใหญ่สอง มีสิ่งแวดล้อมที่ดีและยั่งยืนเป็นวาระแห่งชาติ สายที่ก�ำลังเคลื่อนตัวแบบสวนกระแสกันอย่างรุนแรง วันที่ 22 เมษายน วันคุ้มครองโลกที่เกิดขึ้นเป็นครั้งแรกนั้น คน สายธารยิ่งใหญ่สายหนึ่งเราเรียกว่า โลกาภิวัฒน์จากเบื้องบน อเมริกันกว่า 20 ล้านคนทั่วประเทศพร้อมใจกันออกมาเรียกร้องการ มีพลังครอบโลกด้วยการปล้นชิง-ท�ำลายล้างทรัพยากร และปล้นชิง

ภาพจาก goddessofcake.wordpress.com Photo from goddessofcake.wordpress.com

ปฏิรูปเรื่องสิ่งแวดล้อม หลังจากนั้นกระแสการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม ความมั่งคั่งจากประชาชนทั่วโลกในอัตราเร่ง เป็นสายธารแห่งสงคราม ก็แพร่กระจายไปทั่วโลก และวันคุ้มครองโลกก็กลายเป็นวันส�ำคัญ และจะน�ำโลกไปสู่ความตาย วันหนึ่งของสหประชาชาติ อีกสายธารหนึ่งคือ พลังประชาชนที่ต่อต้านกระแสโลกาภิวัฒน์ และการท�ำลายสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นพลังที่กระจัดกระจาย มีขนาดเล็กๆ บุปผาชนได้บานสะพรั่งตั้งแต่ยุคซิกตี้ (คริสตทศวรรษ 1960) แต่พอ ก่อตัวขึ้นตามจุดต่างๆ ทั่วโลก ซึ่งเรียกว่า โลกาภิวัฒน์จากเบื้องล่าง ย่างเข้ากลางทศวรรษที่ 70 ปลายยุคอุตสาหกรรม สงครามเวียดนาม สายธารสองสายนี้ก�ำลังก่อตัวขึ้นเผชิญหน้ากันในช่วงที่ระบบโลก สิ้นสุด สถานการณ์ภายในประเทศค่อยคลายความตึงเครียดลง การ ทั้งระบบวิกฤตใหญ่ รุนแรง และไร้ทางออก ซึ่งจะผลักให้เกิดการปฏิวัติ ต่อสู้เรื่องสิทธิมนุษยชนอ่อนก�ำลัง รวมถึงการเกิดขึ้นไม่หยุดยั้งของ ทางด้านภูมิปัญญาและการสร้างสรรค์วัฒนธรรมโลกครั้งใหม่ เพราะ เทคโนโลยีสมัยใหม่ท�ำให้พลังของชนชั้นกรรมาชีพถดถอยลง อ�ำนาจ ทฤษฎีระบบโลกเชื่อว่า ในยามที่โลกวิกฤตใหญ่และรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ ของสื่อและบันเทิงฉุดกระชากเยาวชนแม้กระทั่งปัญญาชนออกจาก วิกฤตเหล่านี้ในที่สุดจะท�ำให้ศูนย์ของระบบเศรษฐกิจโลกพังทลาย โลกของการต่อสู้ ดอกไม้ในช่วงทศวรรษ 60 ถึง 70 ค่อยๆ ปลิดกลีบ ลง และในทางกลับกันการปฏิวัติทางภูมิปัญญาและวัฒนธรรมโลก แห้งเฉา คอมมูนในอุดมคติสลายตัว ฮิปปี้ต่างแยกย้าย เหลือไว้เพียง ใหม่ รวมทั้งการประสานพลังชุมชนเล็กๆ ทั่วโลกเข้าด้วยกัน จะกลาย เมล็ดพันธุ์ในหัวใจที่หอบหิ้วกระจัดกระจายหยั่งรากไปทั่วทุกแห่งหน เป็นพลังที่ยิ่งใหญ่และน�ำมาซึ่งการสรรค์สร้างอารยธรรมโลกใหม่ได้ จากอดีตของชนกลุ่มหนึ่งที่กล้าละทิ้งวัฒนธรรมเกิดสู่การ ภายใต้โลกที่ธรรมชาติและจิตวิญญาณผู้คนยังถูกกดขี่บีบคั้น แสวงหา หลุดกรอบเสรีที่ถูกขีดกั้น และรุงรังได้ใจ ปัจจุบันวัฒนธรรม อาจจะมีกล้าใหม่ที่ร่วมกันแตกกิ่งแตกใบออกดอกผลิบานได้เสมอ

GL27-VA.indd 66 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 67

Hippies tried to embrace certain eastern philoso- phies element like that of Zen and Jiddu Krishnamurti’s way of thinking. They would live together almost like an extended family, growing their own food, sharing respon- sibilities, properties and belongings. Some of them even went out to work outside their communes and came back to share their incomes. The appeal for freedom and peace was very much ignited by America’s decision to go to war with Vietnam, leading to a mass anti-war movement and the famous phrase “Make Love, Not War” that is still being cited today. But their anti-war rallies had not stopped the sinister shadow of the war from expanding, further alienating them to the power of industrialization and technology, thus driving them to seek peace from nature. This cou- pled with the widespread threats of industrial pollution had convinced many to seek to live closer to nature and helped popularized the “Back to Nature Movement” that had long been practiced by a small number of fol- lowers until then. The movement had given birth to Earth Day in 1970 spearheaded by Senator Gaylord Nelson to push for bet- ter and sustainable environment as a national agenda. On April 22 of that year when the first Earth Day was cerebrated, 20 million Americans joined the nation- wide event to demand environmental reform. Since then ภาพจาก farm3.static.flickr.com Photo from farm3.static.flickr.com the environmental movement has spread across the earth and soon afterwards the United Nations made it one of the important days of observance. In this time of troubles when the world is inching toward destruction, are we the common people still play- BY THE MID-1970S AS THE WORLD ENTERED ers in shaping our history and building a better future? THE POST-INDUSTRIALIZATION ERA and the Thianchai Wongsuwan, a writer-intellectual known Vietnam War came to an end, the social tension had as “Yuk Sri-ariya”, was one of the first who talked about lessened and the human rights movement lost much of globalization and the theory of world system since 1984. its steam. The rapid development of new technology had He explains that the world today has two counter-forces. weakened the bargaining power of the working class. One is globalization that has dominated the world The media and entertainment industry took away the with its power to exploit and destroy natural resources will of the youth and intellectuals to fight on. The flow- and rob people of their wealth at an exponential rate. It is a force of wars, leading to Armageddon. ers that bloomed in the 60s and early 70s slowly wilted, Another force is the anti-globalization movement the utopian communes disintegrated and the flower chil- powered by people at the grassroots. The movement dren scattered, taking with them seeds of a new world in is small and scattered all over the world and may be their hearts to sow them once again in another place at regarded as globalization from bottom up. another time. These two forces are about to face off. As the world Although the Hippie Movement which had shown is facing a series of major crises and coming to a dead the world a culture that had no boundaries, the desire to end, it will lead to a revolution of human wisdom and live in peace, the people who were not afraid to change creation of a new world culture. This is based on the and break old traditions had stopped, its culture still exists theory of world system which states that as the crises strong and influential within our society in the form of become ever more critical, they would cause the collapse literature, arts, music, fashion, and entertainment. Many of the world economy while at the same time galvanize hippies have transformed themselves into activists work- and unite all the small pockets of grassroots power to ing for natural conservation, respect for human rights become a major power that will build a new civilization. and interest in the spiritual, and contributed to a society In a world where nature and people’s spirit are con- that is more politically aware. Today the flowers continue stantly under oppression, there will come a time when to live on. the buds of new creativity will break out and bloom.

ข้ามฟ้า Across the Sky

GL27-VA.indd 67 3/2/10 4:50 PM 68 มหิงสาน้อยกันยายน - ธันวาคม 2552 SeptemberLITTLE - December 2009 MAHINGSA จากวัชพืชน�้ำ...สู่วิถี

อภิชาติแห่งการเพิ่มมูลค่า ใจอารีย์ พี่เลี้ยงโครงการมหิงสาสายสืบ ชมรม อาสาสมัครพิทักษ์สิ่งแวดล้อม, โรงเรียนสาธิต แห่งมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตก�ำแพงแสน

ชมรมอาสาสมัครพิทักษ์สิ่งแวดล้อม โรงเรียนสาธิตแห่ง เจ้าอาวาสวัดและคุณตาแล่ม สามงามไพร (อายุ 94 ปี ปัจจุบัน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตก�ำแพงแสน จังหวัด เสียชีวิตแล้ว) เป็นผู้ให้ข้อมูลเชิงประวัติศาสตร์ ท�ำให้เด็กๆ ได้เข้าใจ นครปฐม เกิดจากการรวมตัวของเด็กๆ ที่มีใจรักและเห็นความ และเห็นถึงความส�ำคัญของคลองท่าสารต่อวิถีชีวิตของชุมชนยิ่งขึ้น ส�ำคัญของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยน�ำเอา คลองท่าสาร-บางปลา คาดว่ามีมาตั้งแต่สมัยทวารวดี เป็น กระบวนการของโครงการมหิงสาสายสืบ 4 ขั้นตอน มาเป็น ล�ำคลองธรรมชาติที่เชื่อมระหว่าง 2 แม่น�้ำใหญ่ของประเทศ คือ แนวทางในการเข้าไปสัมผัสและศึกษาสภาพแวดล้อม แม่น�้ำแม่กลองและแม่น�้ำท่าจีน ชาวบ้านจึงใช้ล�ำคลองเป็นเส้น เริ่มต้นด้วยการออกค้นหาพื้นที่ทางธรรมชาติในเขตอ�ำเภอ ทางสัญจรทางน�้ำ เป็นเส้นทางในการรบในอดีต และเป็นแหล่ง ก�ำแพงแสนที่อยู่โดยรอบโรงเรียนไม่เกิน 3 กิโลเมตร เมื่อเด็กๆ น�้ำส�ำหรับการด�ำเนินชีวิตของชาวชุมชนทั้งอุปโภค-บริโภคและ ได้เข้าไปส�ำรวจพื้นที่ คลองท่าสาร-บางปลา บริเวณวัดก�ำแพง ประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก แสน ต�ำบลรางพิกุล และบริเวณวัดสว่างชาติประชาราษฎร์บ�ำรุง การลงพื้นที่ส�ำรวจและตรวจสอบคุณภาพของน�้ำอย่างต่อ ต�ำบลก�ำแพงแสน ก็ได้รับความเมตตาเป็นอย่างดีจาก องค์การ เนื่องในช่วงเวลาประมาณ 2 เดือน ท�ำให้พวกเราพบว่า คลองท่า บริหารส่วนต�ำบลทั้งสองแห่ง โดยท่านนายกองค์การบริหารส่วน สาร-บางปลา จัดเป็นแหล่งน�้ำผิวดินประเภทที่ 3 คือ เป็นแหล่ง ต�ำบลรางพิกุลได้อ�ำนวยความสะดวกในการลงพื้นที่ชุมชน ส่วน น�้ำที่ได้รับน�้ำทิ้งจากกิจกรรมบางประเภท และใช้เพื่อการอุปโภค

GL27-VA.indd 68 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 69 Add Values to Floating Weeds Aphichart Jai-ari, Advisor to the Mahingsa Detectives Project of the Environmental Protection Volunteers Club at the Demonstration School of Kasetsart University’s Kamphaeng Saen Campus

A group of environmentally aware stu- dents at the Demonstration School of Kasetsart University’s Kamphaeng Saen Campus have got together to form the Environmental Protection Volunteers Club and adopted the four-step process of the We found that the canal was clogged with Mahingsa Detectives Project. floating weed, particularly morning glory and hya- They started off by exploring a three-square- cinth, hampering traveling and degrading water kilometer area around their school in Nakhon quality. The club held a meeting to discuss ways to Pathom’s Kamphaeng Saen district. They received restore water quality and explore sustainable use a helping hand from the local administration or- of the water resource. Everyone chipped in with ganizations when they conducted a survey of Ta their opinions in a democratic manner. It was de- San-Bang Phla canal along the Kamphaeng Saen cided that they would collect the weed and turn it temple in Tambon Rang Pigun to Sawangchart into something useful. Pracharatbumrung temple in Tambon Kamphaeng Following the meeting, the little club members Saen. The temple abbots and the late Lam Sam- put their resolution into action. They collected ngamprai (who recently passed away at the age of hyacinths, chopped them up into pieces (about 94) provided historical background of how the ca- nal has been intertwined with the communities. The canal, dated back to the Dvaravati period, connects two main rivers — the Mae Klong and Tha Chin. In the distant past, it served as a strategic route in battles but has since been used as a local travel route. Villagers also use its water for con- sumption and farming. After a two months’ survey and test of water quality, we classified the canal as Type 3 surface water source as it receives wastewater from a number of activities and its water requires treat- ment for consumption and agricultural activities. However, the canal is teeming with fish and aquatic animals, particularly around the piers at the two temples.

มหิงสาน้อย Little Mahingsa

GL27-VA.indd 69 3/2/10 4:50 PM 70 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

บริโภคที่ต้องผ่านการฆ่าเชื้อโรค และเพื่อกิจกรรมทางการเกษตร รับโอกาสจากทางโรงเรียนให้บอกเล่าประสบการณ์ในการลงพื้นที่ แต่คลองแห่งนี้ก็ยังมีปลาและสัตว์ต่างๆ อาศัยอยู่อย่างมากมาย อุปสรรคที่สามารถฝ่าฟันมาได้ด้วยพื้นฐานของการเข้าใจซึ่งกันและ โดยเฉพาะปลาจอดและปลาตะเพียนหางแดง-หางขาวที่สามารถ กัน และองค์ความรู้ที่งอกเงยมาจากการงลงมือท�ำงานด้วยตนเอง พบเห็นได้มากมายมหาศาลที่ท่าน�้ำวัดก�ำแพงแสนและวัดสว่าง อย่างแท้จริงให้แก่คณาจารย์และเพื่อนนักเรียน โดยการออกไป ชาติประชาราษฎร์บ�ำรุง พูดหน้าเสาธง มีการสัมภาษณ์เสียงตามสาย การจัดป้ายนิเทศ/ เมื่อพบว่าล�ำน�ำแห่งนี้ก�ำลังประสบปัญหาเกี่ยวกับวัชพืชน�้ำ นิทรรศการ ซึ่งได้รับค�ำชมเชยและสร้างความสนใจอย่างมากจาก จ�ำพวกผักตบชวาและผักบุ้ง ซึ่งเป็นอุปสรรคต่อการสัญจรไปมา เพื่อนนักเรียนและคณาจารย์ ซึ่งผู้ใหญ่ใจดีของทางโรงเรียนที่เห็น และจะมีปัญหาต่อคุณภาพน�้ำได้หากปล่อยไว้ พวกเราจึงกลับมา ความส�ำคัญกับการท�ำงานลักษณะนี้ยังให้ชมรมของเราเป็นแก่น ประชุมและเรียนรู้ร่วมกันกับพี่เลี้ยงโครงการ เพื่อหาแนวทางใน แกน (ตัวจริงเสียงจริง) ในการท�ำงานด้านการจัดการสิ่งแวดล้อมใน การอนุรักษ์ล�ำน�ำแห่งนี้ให้สามารถคงคุณภาพและการใช้ประโยชน์ โรงเรียน จนมีส่วนผลักดันให้เกิดโครงการธนาคารขยะในโรงเรียน ได้อย่างยั่งยืน โดยการให้ความส�ำคัญกับทุกความคิดเห็น ใช้ ขึ้นมาได้ ในปีการศึกษา 2552 กระบวนการกลุ่มในการท�ำงาน และใช้วิถีแห่งประชาธิปไตยในการ การท�ำกิจกรรมเหล่านี้ได้สร้างความภาคภูมิให้แก่เด็กๆ ที่ หาข้อสรุป จนได้แนวทางการอนุรักษ์ล�ำน�้ำแห่งนี้โดยการน�ำเอาสิ่ง ได้เป็นส่วนหนึ่งในการเป็นผู้ดูแลรักษาธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ที่เราเห็นว่าไม่มีประโยชน์มาสร้างมูลค่า และการด�ำเนินการบนเส้นทางมหิงสาสายสืบยังต่อยอดและขยาย เด็กๆ จึงท�ำการเก็บผักตบชวาในล�ำน�้ำมาท�ำน�้ำหมักชีวภาพ งานของชมรมฯ สู่การด�ำเนินงานในลักษณะอื่นๆ ด้วย ทั้งนี้ก็เพื่อ โดยน�ำผักตบชวามาสับให้มีขนาดเล็กลง (ยาวประมาณ 1 นิ้ว) น�ำ จุดมุ่งหมายเดียวกันคือ การเก็บรักษาทรัพยากรธรรมชาติและ มาผสมคลุกเคล้ากับกากน�้ำตาลในอัตราส่วน 3 : 1 แล้วจึงเอาหัว สิ่งแวดล้อมให้สามารถคงอยู่ตามหลักการพัฒนาอย่างยั่งยืน เชื้อจุลินทรีย์ผสมน�้ำราดลงไปให้ชุ่ม หมักไว้ในถังพลาสติกปิดฝา สนิทนานประมาณ 1 – 1.5 เดือน แล้วจึงกรองแยกเอาน�้ำหมัก ชีวภาพออกมาส�ำหรับน�ำไปเติมลงแหล่งน�้ำ เพื่อการบ�ำบัดน�้ำ เมื่อน�้ำหมักของเด็กๆ ได้ที่แล้ว พวกเราได้ขออนุญาตเจ้า อาวาสวัดก�ำแพงแสนและขอความร่วมมือจากชาวบ้านที่มาท�ำบุญที่ วัด เพื่อน�ำน�้ำปุ๋ยชีวภาพหรือน�้ำจุลินทรีย์ชีวภาพไปเทลงล�ำน�้ำ ผล ที่ได้รับจากกิจกรรมอนุรักษ์ในครั้งนี้จะช่วยท�ำให้คุณภาพของน�้ำใน คลองท่าสานดีขึ้น มีทัศนียภาพน่ามอง ช่วยลดปริมาณวัชพืชน�้ำ เพิ่มมูลค่าให้แก่ผักตบชวาที่ใครๆ ต่างมองว่าเป็นตัวร้ายท�ำลาย แหล่งน�้ำไปได้ รวมทั้งยังสร้างความตระหนักและจิตส�ำนึกอันดี งามต่อแหล่งน�้ำ และการใช้ประโยชน์จากเศษเหลือใช้จากไร่นา และบ้านเรือนแก่ชาวชุมชนได้ด้วย เมื่อท�ำมาถึงขั้นตอนนี้แล้ว เด็กๆ ยังด�ำเนินงานกันต่อ โดย ขยายผลการปฏิบัติงานสู่เพื่อนๆ และผู้ใหญ่ใจดีทั้งหลาย โดยได้ 1” long), mixed them with molasses at the ratio This is not the end of the story. The children of 3:1, soaked them with leavening agent and left later shared their experience to friends and other them to ferment in a closed plastic bucket for over adults at school. They told them about the obsta- a month. Afterwards, the solid substances were cles they had faced, how they tackled them, and filtered out leaving what had become “bio-organic how they gained new knowledge. They also orga- liquid” that could be used to treat wastewater in nized an exhibition of their work which was received waterways. with interest and praise. Their club was later desig- The club members obtained permission from the abbot of Kamphaeng Saen temple to set up nated to lead the school’s environmental manage- an operation there and asked temple goers to help ment program, later resulting in the setting up of a them release the liquid into the canal. We believe garbage bank project during the 2009 school year. that our activity would help improve the quality of The students have been proud that their activ- the canal water and enhance the area scenery with ities helped protect the environment and conserve decreased hyacinths in the water. More impor- nature. They have also expanded their Mahingsa tantly, we added value to a weed that was deemed Detectives Project to cover other range of activi- useless and contributed to the locals’ increased ties with an aim to conserve natural resources and awareness of the importance of good environment the environment to achieve sustainable develop- and the usefulness of waste. ment.

GL27-VA.indd 70 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 71 กิจกรรมกรม ACTIVITIES OF THE DEPARTMENT เศรษฐกิจเขียว เศรษฐกิจเรา Green Economy, Our Economy Keynote speech titled “Green ปาฐกถา เรื่อง “Green Economy” โดย Economy” delivered by Natural นายสุวิทย์ คุณกิติ รัฐมนตรีว่าการกระทรวง Resources and Environment Minister Suwit Khunkitti on August 6, 2009, at ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เมื่อวันที่ 6 Novotel Lotus Hotel, Bangkok. สิงหาคม 2552 ณ โรงแรมโนโวเทล โลตัส กรุงเทพ

ภาวะโลกร้อนเป็นเรื่องที่ประเทศต่างๆ ทั่วโลกให้ความ lobal warming has received increas- ing attention around the world. Its ส�ำคัญและให้ความสนใจต่อปัญหานี้เป็นอย่างยิ่ง แต่ผล effects have become a perennial กระทบของสภาพ ภูมิอากาศที่เป็นวิกฤตของโลกในปัจจุบันเป็นวิกฤต global crisis which has contributed ซ�้ำซ้อน ซึ่งส่งผล กระทบต่อวิกฤติเศรษฐกิจของโลก ขณะที่ทุกคนหัน to the global economic crisis. But the public spotlight has only been turned มาสนใจทางด้านเศรษฐกิจมากกว่าปัญหารอบตัว ท�ำให้การป้องกันและ Gto the economic crisis, putting the hotter earth on the แก้ไขปัญหาโลกร้อนหยุดชะงักไป หรือว่าไม่ได้รับความสนใจเท่าที่ควร sidelines. The United Nations Development Programme ดังนั้นองค์การสิ่งแวดล้อมสหประชาชาติ หรือ UNDP ได้พยายามหา (UNDP) has recently come forwards and pointed out แนวทางแก้ไขปัญหาเรื่องวิกฤติเศรษฐกิจ โดยการใช้แผนการกระตุ้น that while economic stimulus plans are needed to jump start the ailing economy around the world, we cannot เศรษฐกิจของประเทศต่างๆ ทั่วโลก แต่เป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจ neglect the global warming crisis and the degrading nat- ที่จะมองข้ามปัญหาหรือการแก้ไขปัญหาภาวะโลกร้อน หรือสภาพ ural resources. สิ่งแวดล้อม ธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติที่มันเสื่อมโทรมลงไปไม่ได้ Consequently, the process of solving the on-going crises must be sustained by ensuring that the economic ดังนั้นกระบวนการในการแก้ไขปัญหานี้ จึงมีความส�ำคัญอย่าง stimulus plans play a role in promoting public participa- ยิ่งที่จะต้องด�ำเนินการอย่างต่อเนื่อง โดยการน�ำแผนการกระตุ้น tion in addressing the environmental crisis. เศรษฐกิจเข้ามามีบทบาทสร้างการมีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาวิกฤติ The key to solve the environmental woes is poverty ด้านสิ่งแวดล้อม eradication. How do we go about creating jobs, increas- ing income, reducing expenses and promoting better หัวใจส�ำคัญของการแก้ไขปัญหาวิกฤติด้านสิ่งแวดล้อม คือ การ quality of life for all? If people have better living, the แก้ไขปัญหาความยากจน จะท�ำอย่างไรที่จะสร้างอาชีพ สร้างรายได้ environment will improve. But many mechanisms are ลดรายจ่าย และท�ำให้ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ไม่ว่าจะอยู่ needed to do the job. The government’s economic stim-

GL27-VA.indd 71 3/2/10 4:50 PM 72 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ที่ไหนก็ตาม ถ้าประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ก็หมายถึงคุณภาพ เรื่องของการกีดกันทางการค้าเป็นเรื่องที่น่าเป็นห่วง เพราะใน สิ่งแวดล้อมที่ดีขึ้นนั่นเอง แต่กระบวนการในการแก้ไขปัญหานี้ต้อง ขณะนี้ทางสหรัฐอเมริกา ทาง EU ก�ำลังออกกฎหมาย ถ้าสินค้าที่มี อาศัยหลายกลไก กลไกหนึ่งเป็นเรื่องของการกระตุ้นเศรษฐกิจจาก ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมที่จะส่งไปขายยังประเทศของเขา สินค้าที่ ภาครัฐ วันนี้เราคงมองเห็นได้ง่ายๆ คือโครงการเรื่องระบบขนส่ง มีการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจก เขาจะคิดค�ำนวณออกมาแล้วเขา มวลชน ซึ่งจะลดการใช้พลังงาน โครงการการกระจายน�้ำออกไปให้ จะบวกเป็นภาษีในราคาสินค้า เขาไม่ได้คิดภาษีแบบแฟลตเรท (ภาษี พี่น้องประชาชน การบริหารจัดการน�้ำอย่างบูรณาการ การมีส่วนร่วม อัตราคงที่) แล้ว ต่อไปในอนาคตกระบวนการตรงนี้เป็นเรื่องน่าเป็น ของประชาชนจะเป็นอีกโครงการหนึ่งในการแก้ไขปัญหาและส่งผล ห่วง และเราเองก็ไม่ให้ความส�ำคัญ ไม่ได้ให้ความสนใจในการติดตาม กระทบถึงการกระตุ้นเศรษฐกิจได้ แต่ส่วนส�ำคัญที่เราจะต้องพูดจากัน ในเรื่องนี้ แต่ทางกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อม เราสนใจ หลายประเด็น คือการลดผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อม และการน�ำ และติดตามเรื่องนี้ มันจะมีผลกระทบต่อพวกเราอย่างไร และจะ กติกาในเรื่องกรีนนิวดิล (ความริเริ่มใหม่ด้านสิ่งแวดล้อม) ซึ่งป็นเรื่อง ป้องกันแก้ไขมาตรการเหล่านี้ได้อย่างไร ตรงนี้จะเป็นส่วนส�ำคัญ และ ของโกลเบิลกรีนดิล (ความริเริ่มใหม่ด้านสิ่งแวดล้อมในระดับโลก) ที่ เป็นเรื่องที่ภาคเอกชนสามารถที่จะด�ำเนินการได้ ยูเนพ (UNEP – United Nations Environment Programme) ตอนนี้ทางกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อมก�ำลังท�ำเรื่อง น�ำเสนอมาใช้ประโยชน์ได้ ผมคิดว่าทุกคนให้ความส�ำคัญให้ความ Green Tax (ภาษีสิ่งแวดล้อม) พอพูดเรื่องภาษีสีเขียว ทุกคนจะบอก สนใจเรื่องนี้กันทั่วโลก ว่า จะขึ้นภาษีอีกแล้วหรือ เปล่าเลยครับ เราก�ำลังจะลดภาษีให้กับท่าน ประการแรก ภาคเอกชน และภาคประชาชน จะเป็นกลไก ถ้าท่านสามารถปรับปรุงประสิทธิภาพหรือน�ำเอาเทคโนโลยีใหม่ๆ เข้า ส�ำคัญในเรื่องของการแก้ปัญหานี้ด้วยกระบวนการมีส่วนร่วม ผมใช้ มาใช้เพื่อที่จะลดเรื่องผลกระทบสิ่งแวดล้อม และผลิตผลิตภัณฑ์ที่ ค�ำว่าการมีส่วนร่วมของทุกคนทุกฝ่าย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ปัจเจก เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมออกมา เราจะหามาตรการทางด้านภาษีมา กับบุคคล คือตัวเราทุกคน แม้กระทั่งตัวผมเอง ตัวท่านเอง จะต้อง ช่วย ในเรื่องของการลดภาษี ลดค่าใช้จ่ายให้กับท่าน อย่างกรณีเรื่อง เริ่มปรับพฤติกรรมการบริโภคของท่านเพื่อลดผลกระทบสิ่งแวดล้อม ถุงพลาสติก เราเห็นว่าการรณรงค์ที่ผ่านมามันมีผล เราอยากจะให้มี โครงการรณรงค์ 45 วันร่วมพลังลดถุงพลาสติกลดภาวะโลกร้อน เป็น การเปลี่ยนจากการใช้ถุงพลาสติกซึ่งผลิตจากอุตสาหกรรมปิโตรเคมี อะไรที่ทุกคนท�ำได้ทุกที่ทุกเวลา ซึ่งกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม ไปใช้วัตถุดิบทางด้านชีวภาพมากขึ้น พลาสติกชีวภาพซึ่งสามารถผลิต กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อมกับภาคีอีก 10 กว่าองค์กร ได้จากมันส�ำปะหลังหรือผลิตได้จากอ้อยน�้ำตาล วัตถุดิบเหล่านี้อาจจะ ทั้งภาครัฐภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมกัน นั่นเป็นส่วนหนึ่งเท่านั้นที่ มีต้นทุนสูงกว่าการผลิตจากวัตถุดิบที่ได้จากปิโตรเคมี เราก็จะช่วยใน เราอยากจะกระตุ้นให้เห็นว่าทุกคนสามารถท�ำได้ ในขณะนี้สิ่งที่ท่าน เรื่องการลดค่าใช้จ่าย อย่างเช่น ห้างสรรพสินค้าถ้าจะเปลี่ยนไปใช้ถุง ท�ำได้อีกหลายอย่าง คือการลดใช้พลังงานในบ้านและในสถานที่ท�ำงาน พลาสติกชีวภาพในการให้บริการกับลูกค้า แต่เนื่องจากต้นทุนสูงกว่าถุง ที่ส�ำคัญก็คือโครงการใหญ่ๆ ของรัฐ ที่รัฐจะต้องด�ำเนินการลด พลาสติกทั่วไป เราจะดูว่าค่าใช้จ่ายตรงนี้ ท่านสามารถน�ำไปหักจากค่า ภาษีในการท�ำกิจกรรมหรือโครงการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ผม ยกตัวอย่างง่ายๆ อย่างภาคเอกชน สมัยผมเป็นรัฐมนตรีว่าการ ใช้จ่ายปกติของท่านได้ อาจจะหักได้ 1 เท่าครึ่ง หรือ 2 เท่า เพื่อให้ กระทรวงอุตสาหกรรม เราเคยบอกว่าท�ำไมถึงไม่เอาคลีนเทคโนโลยี มันคุ้มค่ากับการที่ท่านจะน�ำเอาพลาสติกชีวภาพมาใช้ โรงงานผลิตถุง (เทคโนโลยีสะอาด) เข้ามาใช้ ในช่วงวิกฤตเศรษฐกิจเราต้องหยุด พลาสติกชีวภาพก็ได้รับการส่งเสริมการลงทุน ได้รับการลดภาษี ได้รับ การผลิต ลดก�ำลังการผลิตลง เพราะฉะนั้นเราสามารถที่จะปรับปรุง การยกเว้นภาษี แล้วเพียงพอหรือไม่อย่างไร ตรงนั้นเป็นกระบวนการ กระบวนการการผลิตได้โดยการน�ำเอาเทคโนโลยีใหม่ๆ เข้ามาใช้ ขั้นตอนที่เราจะต้องเข้าไปดูในภาพรวมทั้งหมด นี้เป็นตัวอย่างหนึ่งที่ ปรับปรุงประสิทธิภาพการผลิตของเรา อาจจะเป็นการลงทุนแต่เป็นการ อยากจะยกให้เห็น ลงทุนที่คุ้มค่า ผมคุยกับประเทศต่างๆ หลายประเทศที่เขาสนใจ เขา รวมทั้งในเรื่องของพลังงานสีเขียว แก๊สโซฮอล์ เราผลิต จะมีเงินทุนมาช่วยเหลือในการศึกษาว่าธุรกิจของท่านสามารถจะลด อัลกอฮอลได้เอง ภายในประเทศเราเป็นบ่อน�้ำมันอยู่ทั่วไปหมด ค่าใช้จ่าย ถ้าหากมีการปรับเปลี่ยนปรับปรุงประสิทธิภาพการผลิต อาจ ที่ไหนปลูกมันส�ำปะหลัง ที่ไหนปลูกอ้อย ตรงนั้นคือบ่อน�้ำมันของ จะปรับเปลี่ยนเครื่องจักร มีการน�ำเทคโนโลยีสะอาดมาใช้ ท่านอาจจะ ประเทศไทย และเป็นบ่อน�้ำมันที่ไม่รู้จักหมดไป เป็นบ่อน�้ำมันที่มัน ลงทุนเท่านี้แต่ว่าผลที่จะได้รับจากการลงทุนในการลดการปล่อยก๊าซ อยู่บนดิน ซึ่งเราสามารถท�ำได้ ตรงนี้มันจะช่วยเหลือพี่น้องประชาชน เรือนกระจก เรื่องของน�้ำเสีย น�ำเอาน�้ำเสียกลับมาใช้ใหม่โดยผ่าน โดยเฉพาะเกษตรกรและภาคอุตสาหกรรมของไทย และลดเรื่องของ กระบวนการรีไซเคิล รียูส ก็ท�ำให้ท่านสามารถลดค่าใช้จ่าย ลดการ การน�ำเข้าน�้ำมันดิบจากนอกประเทศ ท�ำให้เราลดความเสี่ยงในเรื่อง ใช้พลังงานลง ลดการสูญเสีย ลดเศษวัสดุที่สูญเสียไปจากวัตถุดิบ ของอัตราแลกเปลี่ยนผลกระทบจากด้านเศรษฐกิจของต่างประเทศ ที่ท่านน�ำมาผลิตสิ่งต่างๆ เหล่านี้เป็นการลดต้นทุนการผลิตของท่าน ได้ ตรงนี้ผมคิดว่าเป็นหัวใจส�ำคัญ ตอนนี้เรายังมีปัญหาในเรื่องของ ทั้งสิ้น เป็นการเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของท่าน และท่าน ภาษี ภาษีสรรพสามิต ภาษีศุลกากร ภาษีต่างๆ ที่มันเกี่ยวข้องกับ จะกลายเป็นกรีนโปรดักส์ เป็นสินค้าที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ซึ่ง กระบวนการในการที่จะส่งเสริมให้เกิดการใช้พลังงานสีเขียว ซึ่งเรา สามารถส่งไปขายได้ ต่อไปในอนาคตท่านสามารถไปเคลมเรื่องของ สามารถผลิตได้เองภายในประเทศ คาร์บอนเครดิตได้ ฉะนั้นกระบวนการตรงนี้ผมถามว่าถ้าเราลดภาษีไป มันอาจจะ

GL27-VA.indd 72 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 73

การสัมมนา เรื่อง “Green Change: เส้นทางสู่เศรษฐกิจเขียว” Seminar on “Green Change: A Path towards Green Economy” on August 6, 2009.

ulus package is one of them. A concrete example is the and enhance competitiveness as a result. What’s more, mass transit system project which will help reduce energy green products can in the future claim carbon credits. use, and a holistic water management system with pub- Trade protectionism is worrying because the US lic participation is another project that will help tackle and the EU are drafting a law to levy taxes on carbon the environmental problem and stimulate the economy. polluting products imported into their countries and it Many issues are still on discussion table – how to reduce will not be a flat rate (but depends on the amount of environmental impacts and how to incorporate UNDP’s CO2 emitted during production). The natural resources proposed Global Green New Deal into our own Green and environment ministry has been monitoring the situ- New Deal. ation to see what kind of impact it will have on Thailand First and foremost, the private and the civil society and how we should react.. This is where the private sec- sectors will be a main mechanism in solving the problem tor can jump on board. through public participation. By public participation I Our ministry is now working on a Green Tax. This mean everyone of us – you and me. We must start by is not about tax hike, but a tax cut for businesses to changing our consumption habits to ease constraints on upgrade technology or apply new technology to reduce the environment. The 45-day Say No to Plastic Bags environmental impacts and produce green products. It campaign initiated by the Department of Environmental will help reduce costs for businesses. Take plastic bag as Quality Promotion, the Natural Resources and Environ- an example. We want to see the shift from plastic bags ment Ministry and a dozen more allies from the public made from petrochemicals to bio-plastic bags which can and private sectors is something we can all do. It’s part be produced from tapioca or sugarcane. It will be more of our efforts to show what a single person can do while expensive to produce but we will help defray the added you can do more such as reducing energy use at home costs. For example, if department stores use bio-plastic and at work. bags, we’ll see if they can deduct 1.5 or two times the The government has a big task lie ahead. We have actual cost as expenses. Bio-plastic bag producers will get to offer tax incentives to eco-friendly activities and proj- investment promotion privileges and tax cuts. We’ll have ects. When I was the industry minister, I told the private to work out an appropriate scheme, taking in the whole sector to adopt clean technology. The economy had hit picture. the bottom and production capacity was reduced. The Green energy also has our attention. Thailand can time was right to bring in new and green technology to produce alcohol for gasohol production. In fact, we have improve our production efficiency. It was a worthwhile oil fields everywhere. Tapioca and sugarcane plantations investment. Many countries expressed willingness to pro- are our oil fields on earth. Such alternative energy will vide funding to help study the benefits of green technol- help the public, particularly farmers and the industrial ogy and new machinery in cutting emissions and recy- sector. Less reliance on crude oil import will minimize cling or reusing waste water. Less energy consumption exchange rate risks and risks associated with foreign and raw materials will bring down the cost of production economies. This is the key. The government is strug-

กิจกรรมกรม Activities of the Department

GL27-VA.indd 73 3/2/10 4:50 PM 74 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

มีผลกระทบในเรื่องของรายได้ภาษี แต่มันเป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจ และสามารถเข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการดังกล่าวได้ และเอา เป็นการกระจายรายได้ ลดการน�ำเข้า ช่วยเหลือพี่น้องระดับรากหญ้า ประโยชน์ในส่วนนี้ได้ด้วย ขึ้นมาจนถึงระดับบนสุด การหมุนเวียนของเงินจากการเปลี่ยนแปลง การด�ำเนินการในเรื่องของเศรษฐกิจสีเขียว หรือว่าเศรษฐกิจที่ โครงสร้างภาษี จะท�ำให้รัฐบาลได้รับภาษีมากขึ้นจากกระบวนการใน เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ผมคิดว่าเป็นหัวใจส�ำคัญที่ทุกประเทศให้ การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวด้วยซ�้ำไป ฉะนั้นเมื่อเปรียบเทียบกับภาษี ความส�ำคัญ แต่ว่ากลไกและกระบวนการดังกล่าวต้องมีเรื่องของ ที่จะได้มากขึ้น กับสิ่งที่เราจะต้องลดไป ความได้เปรียบตรงนี้มีเยอะ นวัตกรรมใหม่ๆ เข้ามา มีการบูรณาการกัน เพื่อน�ำไปสู่กระบวนการ กว่า เราคงต้องมองตรงนี้ ในการที่จะจัดระบบแก้ไขระเบียบกฎหมายต่างๆ เพื่อที่จะส่งเสริม หลายคนเริ่มมองว่าธนาคารต้นไม้ การปลูกต้นไม้ เป็นการลด สนับสนุนให้เกิดการพัฒนาในเรื่องของ Green Economy อย่าง ภาวะโลกร้อน ถูกต้องครับ เป็นการลดภาวะโลกร้อน และสามารถที่ แท้จริงในประเทศไทย คิดเป็นคาร์บอนเครดิตได้ผ่านกระบวนการ CDM (กลไกการพัฒนา ที่สะอาด) ผมเรียนว่ามันมีเงื่อนไขกติกาเยอะมาก และบางอย่าง กระบวนการต่างๆ ที่จะท�ำให้เกิดการการพัฒนาเศรษฐกิจในเชิง ท�ำได้ บางอย่างท�ำไม่ได้ ฉะนั้นตรงนี้เราคงต้องมอง และต้องเข้าใจ นวัตกรรม เศรษฐกิจที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม กระบวนการในการ ด้วยว่ากระบวนการในเรื่องของ CDM การได้มาซึ่งคาร์บอนเครดิต แก้ไขระเบียบกฎหมายต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง เพื่อท�ำให้กระบวนการต่างๆ มันมีรายละเอียดค่อนข้างมากทีเดียว ท่านควรจะต้องศึกษาในเรื่อง ด�ำเนินได้ดีและมีประสิทธิภาพ จะท�ำให้ประเทศไทยเป็นประเทศที่น่า ของรายละเอียด และหน่วยงานของรัฐ ผู้ที่เกี่ยวข้องจะต้องท�ำการ อยู่ มีคุณภาพชีวิตที่ดี เพราะว่ามีคุณภาพสิ่งแวดล้อมที่ดี ลูกหลาน ประชาสัมพันธ์ในเรื่องนี้ให้มากขึ้นด้วย กระบวนการกลไกนี้จะเป็น เราเจริญเติบโตมาก็จะเป็นคนที่มีคุณภาพ จากคุณภาพชีวิตที่ดี จาก หัวใจส�ำคัญที่จะท�ำให้เกิดความเข้าใจตั้งแต่ระดับล่างจนถึงระดับบน คุณภาพสิ่งแวดล้อมที่ดี

...การด�ำเนินการในเรื่องของ ...The process to bring about a green economy or เศรษฐกิจสีเขียว หรือว่า environmentally-friendly economy เศรษฐกิจที่เป็นมิตรกับสิ่ง is an important thing that every แวดล้อม ผมคิดว่าเป็นหัวใจส�ำคัญที่ทุก country has paid interest. But we ประเทศให้ความส�ำคัญ แต่ว่ากลไกและ need innovation and integration that will lead to a process of กระบวนการดังกล่าวต้องมีเรื่องของ changing the legal and regulatory นวัตกรรมใหม่ๆ เข้ามา มีการบูรณาการ systems in order to promote กัน เพื่อน�ำไปสู่กระบวนการในการที่จะจัด the development of green ระบบแก้ไขระเบียบกฎหมายต่างๆ เพื่อที่ economy in our country... จะส่งเสริมสนับสนุนให้เกิดการพัฒนาใน เรื่องของ Green Economy also earn carbon credits through the Clean Develop- ment Mechanism (CDM). But you have to understand อย่างแท้จริงในประเทศไทย... that there are numerous conditions and criteria under this process. You should study it in detail and concerned public agencies need to carry out public information gling to work out the related taxes, including excise tax campaigns on this matter in order to create better under- and custom duties, to promote locally-produced green standing in the society and mobilize public participation. energy. The process to bring about a green economy or Some may question whether the proposed tax cut environmentally-friendly economy is an important thing would reduce the tax revenue. But what will happen is it that every country has paid interest. But we need innova- would stimulate the economy, reduce import, distribute tion and integration that will lead to a process of chang- income and help people from the grassroots to those in ing the legal and regulatory systems in order to promote the higher-income brackets. Changes in the tax structure the development of green economy in our country. in this regard will bring in more tax money for the gov- If we can achieve all that with efficiency, it will make ernment. Thailand a better place to live. With sound environment Many view Tree Banks and reforestation as help- and good quality of life, our children will grow up as ing to ease global warming. That’s correct and it can quality citizens.

GL27-VA.indd 74 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 75 เรื่องจากผู้อ่าน FROM THE READERS มาบตาพุด ผู้โชคร้าย หม้ายสาวสีม่วง Poor Map Ta Phut The Purple Widow

เมื่อชุมชนดั้งเดิมและอุตสาหกรรมต้องอยู่ร่วมกันในนิคมอุตสาหกรรมาบตาพุด Old communities co-exist uneasily with industrial plants in Map Ta Phut Industrial Estate.

GL27-VA.indd 75 3/2/10 4:50 PM 76 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

จมูกวันละหลายๆ รอบ ผู้คนที่นี่ไม่ว่าครู นักเรียน ชาวบ้านและคน งานก็ต่างมีประสบการณ์หนีตายจากสารพิษที่รั่วออกมา แน่นอนว่า หลายเหตุการณ์ไม่เป็นข่าว กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อม ระบุว่า จังหวัดระยองถือเป็นเมืองอุตสาหกรรมใหม่ ของประเทศ มีแหล่งก�ำเนิดมลพิษอุตสาหกรรมอยู่เป็นจ�ำนวนมากกว่า 1,700 แห่ง พื้นที่นิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุดมีเนื้อที่กว่า 10,000 ไร่ เป็นพื้นที่ส�ำหรับอุตสาหกรรม7,000 ไร่ มีอุตสาหกรรมหลัก คือ กลุ่มอุตสาหกรรมปิโตรเคมี เหล็ก เคมีภัณฑ์ ไฟฟ้า จากการเกิดนิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุดเป็นผลให้อุตสาหกรรม ขั้นต่อเนื่องเกิดขึ้นตามมา เช่น นิคมอุตสาหกรรมเหมราชตะวัน ออก (อุตสาหกรรมปิโตรเคมีและเคมีภัณฑ์) นิคมอุตสาหกรรม ผาแดง (อุตสาหกรรมผลิตเม็ดพลาสติก) นิคมอุตสาหกรรมเอเชีย (อุตสาหกรรมปิโตรเคมีและซิลิโคน) นิคมอุตสาหกรรมอีสเทอร์น สองพี่น้องในโรงเรียนบ้านหนองแฟบพยายามอธิบายสาเหตุของแผลตุ่มพองบนร่างกาย ซีบอร์ดและนิคมอุตสาหกรรมอมตะซิตี้ และนิคมอุตสาหกรรม ที่เธอไม่รู้ว่าเกิดจากมลพิษหรือว่าถูกยุงกัด Two sisters, students at Ban Nong Fab School, are hard-pressed to tell อาร์ ไอ แอล (อุตสาหกรรมเคมีภัณฑ์) นอกจากนี้ในพื้นที่อ�ำเภอ whether the infected blisters on their bodies are caused by pollution or mosquito bites . เมืองยังมีโรงงานอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ที่อยู่ภายนอกเขตนิคม อุตสาหกรรม เช่น โรงแยกก๊าซธรรมชาติ โรงไฟฟ้า และเขตประกอบ การเดินทางไประยองคราวนี้ จิตใจไม่รื่นรมย์เหมือนที่เคยเป็น อาจเป็น การอุตสาหกรรม ไอ อาร์ พี ซี (เดิมชื่อ บริษัท ทีพีไอ จ�ำกัด อยู่ใน เพราะจังหวะการเดินทางน�ำพาไปยังมุมที่ไม่เคยคิดว่าจะมีความจ�ำเป็น อ�ำเภอเมือง จังหวัดระยอง แต่อยู่นอกพื้นที่ต�ำบลมาบตาพุด) เป็นต้น ใดที่ท�ำให้ต้องแวะเวียนผ่านไป เพียงเห็นข้อมูลเหล่านี้ ครั้นลองหลับตานึกไปว่าอุตสาหกรรม ‘นิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุด’ ที่ผ่านมารับรู้เพียงว่าเป็นเมือง มากมายข้างต้นตั้งกระจายรายล้อมชุมชนหมู่บ้านของเรา บางชุมชน หลวงแห่งอุตสาหกรรมหลากชนิด และมีเพื่อนหลายคนเข้าไปท�ำงาน เรียกได้ว่ามีรั้วติดกันก็ดูจะไม่เกินไปนัก ไม่เพียงภูมิทัศน์จากไร่มัน เป็นช่างอุตสาหกรรมอยู่ที่นั่นกว่า 10 ปี แม้จะวนเวียนเข้าๆ ออกๆ ส�ำปะหลัง สวนผลไม้ ฯลฯ เปลี่ยนแปลงไป แม้แต่น�้ำฝนที่เคยกินวัน อยู่หลายโรงงานก็ตาม นี้ไม่มีใครหาญที่จะสัมผัสมัน ยามเมื่อฝนตกต้องหลบเข้าใต้ชายคา ค�ำบอกเล่าเกี่ยวกับการท�ำงานในโรงงานอุตสาหกรรมหนักขนาด ทันที น�้ำฝนจากฟ้ากลายเป็นกรดท�ำให้เกิดอาการคันและผิวหนังเปื่อย ใหญ่โตนั่นล้วนมีความเสี่ยงทั้งในแง่ความปลอดภัย เสียง ฝุ่น และ พืชการเกษตรมีใบเหลืองไหม้และให้ผลผลิตออกลูกหงิกงอ น�้ำใต้ดิน กลิ่นจากสารเคมีต่างๆ ที่ละเหยล่องลอยไปกับอากาศ หลายครั้งที่ต้อง ที่เคยขุดบ่อดินไว้ใช้กลายเป็นน�้ำสนิม หากใช้น�้ำรดต้นไม้ไม่นานพวก เจอกับเหตุการณ์สารเคมีรั่วท�ำให้มีอาการหน้ามืด ตาลาย อาเจียน บาง มันก็จะค่อยๆ เฉาเหลืองและตายในที่สุด คราวถึงขั้นต้องหามส่งโรงพยาบาล แต่คนท�ำงานอย่างพวกเขาก็ต้อง วันนี้จึงไม่มีใครมั่นใจ ล้วนหวาดระแวงสารเคมีที่เจือปนเป็นภัย ท�ำใจยอมรับ ทุกคนต่างตระหนักดีว่าร่างกายได้เก็บรับสะสมสารเคมี เงียบแฝงตัวกับอยู่น�้ำที่ใช้อุปโภคบริโภค อาหารที่กินอยู่ทุกวี่วัน อากาศ เหล่านั้นไว้ภายใน มากหรือน้อยนั้นก็มิอาจมองเห็นหรือตรวจวัดผล ที่สูดลมหายใจเข้าออกหรือแม้แต่ผืนแผ่นดินก่อเกิดสรรพชีวิต และนี่ อะไรได้ ร่างกายภายนอกแข็งแรงยังไม่ชี้ชัดถึงความเจ็บป่วย ท�ำให้ อาจเป็นชีวิตที่เหลืออยู่อย่างถาวรของคนมาบตาพุดและพื้นที่ใกล้เคียง รู้สึกว่าชีวิตที่เสี่ยงมันก็คุ้มค่ากับรายได้ แม้ว่าลึกในใจก็เกรงกับผลที่ จะเกิดขึ้นต่อสุขภาพในระยะยาว ขณะที่หน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้องต่าง แม้ว่าศาลปกครองจังหวัดระยองมีค�ำสั่งประกาศให้พื้นที่นิคม ออกมายอมรับและเปิดเผยข้อมูลว่า คนเทศบาลมาบตาพุดป่วยเป็น อุตสาหกรรมมาบตาพุดเป็นเขตควบคุมมลพิษ และต่อมาศาลปกครอง โรคทางเดินหายใจและโรคเกี่ยวกับผิวหนังเพิ่มขึ้น 3 เท่าเมื่อเทียบ กลาง มีค�ำสั่งให้ระงับ 76 โครงการ เมื่อวันที่ 29 กันยายน 2552 เพื่อ กับพื้นที่ปกติ ประชากรผู้ใหญ่ร้อยละ 50 เซลล์มีการแบ่งตัวผิดปกติ คุ้มครองชุมชน มาบตาพุดในด้านสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ ผู้บริหาร หมายความว่าเสี่ยงต่อมะเร็ง ประเทศและกลุ่มนักลงทุนต่างร้องเอะอะโวยวายว่า นั่นเป็นค�ำสั่งที่ เมื่อต้องไปยืนอยู่ท่ามกลางป่าอุตสาหกรรมในนิคมมาบตาพุด ส่งผลกระทบโดยตรงต่อบรรยากาศการลงทุนทางเศรษฐกิจและภาพ แต่ละโรงงานใหญ่โตราวกับภูเขา ความเงียบงันเกิดขึ้นในใจ บอกไม่ ลักษณ์ของประเทศต่อต่างชาติ ได้อธิบายไม่ถูกว่าเป็นเช่นไร ปล่องไฟตั้งตระหง่านสูงสุดคอแหงน แต่ทว่า...การพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ ไม่ใช่เรื่องของการ ท่อน�้ำขนาดใหญ่จนโอบไม่รอบ ถังคอนกรีตสร้างขึ้นใหญ่เกือบเท่า เลือกระหว่างความก้าวหน้าทางเศรษฐกิจกับคุณภาพชีวิตที่เลวร้าย สนามฟุตบอล ฯลฯ แม้ว่าเพียงผ่านไปและอยู่ที่นั่นไม่กี่วัน แต่ก็ยัง ของประชาชน ค�ำสั่งครั้งนี้ของศาลปกครอง คือความก้าวหน้าของ มีโอกาสได้ยินเสียงดังลั่นจากการล้างท่อของโรงงานอุตสาหกรรมที่ ประชาธิปไตยในประเทศไทย และความรับผิดชอบต่อสังคม คือสิ่ง ตั้งใกล้ๆ ชุมชนหนองแฟบ กลิ่นเหม็นที่ไม่ชวนให้เบิกบานใจลอยเข้า ที่ภาคอุตสาหกรรมต้องเลือกเดิน...

GL27-VA.indd 76 3/2/10 4:50 PM กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 77

A RECENT TRIP TO RAYONG FAILED TO REFRESH MY SPIRIT probably because I had steered clear of this corner of the country in my past journeys. Map Ta Phut, in my perception then, was an indus- trial capital. Many of my friends spent well over a decade there hopping from factory to factory. I was told of the hazards that heavy manufacturing plants pose in terms of safety, noise, dust and air-borne chemical odors. Frequent chemical leaks caused dizzi- ness and nausea that sometimes put them on stretchers to hospital. Most workers realize they have been exposed to dangerous chemicals, the level of which is invisible or immeasurable. Though their bodies remain strong, which somehow justifies their working there, deep inside they can’t help but fear for their health. Public agencies admitted that residents in Map Ta Phut municipality suffered from respiratory and skin diseases more than three times the normal level in the general population. Half of the adult population has been found to have abnormal cells growth and division, which means they are at risk of cancer. As I stood in this industrial jungle that is Map Ta Phut with plants rising as tall as mountains, silence filled my heart; it’s an indescribable feeling. Chimneys reached into the sky. Water pipes were so huge you could not put your arms around them. Concrete tanks were as big as a football field. During my brief stay, I heard loud bang- ing noises of pipes being washed from plants located just a stone’s throw from Nong Fab community. Foul smells hit my nose several times a day. Everyone has their own stories of how they sprinted for their lives from chemical leaks. Many incidents apparently never made it on the news page. โรงงานอุตสาหกรรมหนักที่ก�ำลังยึดพื้นที่จังหวัดระยองให้เป็นเมืองแห่งมลพิษ The Pollution Control Department under the Min- Heavy industrial plants turn Rayong into a city of pollution. istry of Natural Resources and Environment described Rayong as the country’s new industrial town. It has more than 1,700 pollution-generating sites. The Map Ta Phut misshaped fruits to crops. Underground water has rusty industrial estate covers an area of over 10,000 rai with residues and become toxic to plants. 7,000 rai taken over by industrial plants. Main industrial These days, the locals are terrified of chemical con- groups are petrochemical, metal, chemical product, and tamination that has become a silent threat in the water electricity. they drink and use, the food they eat, the air they breathe It has spawned more industrial estates and associ- or even the land which gives birth to living creatures. ated industries. They include Hemaraj Eastern Sea- Fear has become a part of their lives. board Industrial Estate (petrochemical and chemical industries), Padaeng Industrial Estate (plastic bead), Asia FOLLOWING THE RULINGS by the Rayong Admin- Industrial Estate (petrochemical and silicon), and RIL, istrative Court declaring the Map Ta Phut Industrial Eastern Seaboard and Amata City Industrial Estates Estate a pollution control zone and by the Central (chemical). Heavy manufacturing plants not in industrial Administrative Court ordering the suspension of 76 estates also occupy part of Muang district, including a heavy industry projects to safeguard the environment gas separation plant, a power plant and IRPC industrial and health of the Map Ta Phut community, both gov- zone (formerly known as TPI Co., Ltd.). ernment and business leaders complained loudly that the Imagine industrial plants sharing the walls with investment climate and the country’s image had been communities and fruit orchards. Not only the scenery ruined. has been changed, even rainwater has become some- Are the economic growth and wealth of a handful thing to be avoided. When it rains, villagers ran for cover of business people worth more than the lives of hundreds because they had seen how the acid water causes itchi- of thousands of people who are facing a slow death from ness and skin infection to people, and burnt leaves and the ever more fouling of the environment?

เรื่องจากผู้อ่าน From the Readers

GL27-VA.indd 77 3/2/10 4:50 PM 78 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

ล้อมกรอบ VIEWFINDER

GL27-VA.indd 78 3/2/10 4:50 PM Viewfinder

กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 79

เงินทองเป็นของมายา ข้าวปลาเป็นของจริง ม.จ.สิทธิพร กฤดากร อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตราธิการ กล่าวค�ำข้างบนไว้เมื่อหลายสิบปีก่อน แม้เวลาจะผ่านพ้นมานาน แต่ค�ำ พูดนั้นก็ยังคงความเป็นอมตะวาจาจนทุกวันนี้ เพราะมันสามารถน�ำมาอธิบายพัฒนาการของแนวคิดเรื่องทรัพยากรอาหาร ที่ถูกน�ำมาร้อยเรียงใหม่ อีกครั้งในแง่มุมทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ทั้งในระดับท้องถิ่น ระดับชาติ และระดับโลก ในขณะที่การพัฒนาทางเศรษฐกิจในระบบทุนนิยมเสรีแผ่กระจายครอบคลุมไปทั่วโลก การแก่งแย่งชิงดีเพื่อสร้างความร�่ำรวยให้แก่ตนเอง และประเทศของตนได้น�ำมาสู่วิกฤตนานาประการ ไม่ว่าจะเป็นความเสื่อมโทรมของระบบนิเวศ คุณภาพชีวิตที่ตกต�่ำ ปัญหาอาชญากรรมมากมาย ความยากจนของประชากรส่วนใหญ่ในโลก ไปจนถึงวิกฤตเรื่องโลกร้อนที่สุมรุมเร้าทุกวันนี้ ขบวนการเคลื่อนไหวแนวคิดเรื่องทรัพยากรอาหารจึงพยายามเปิดมุมมองใหม่ให้สาธารณชนตระหนักว่า วัตถุนิยม บริโภคนิยม เงินนิยม การ เพิ่มตัวเลขทางเศรษฐกิจขึ้นไปได้อย่างไม่มีที่สิ้นสุด ในขณะที่ทรัพยากรในโลกมีอยู่อย่างจ�ำกัด เป็นเพียง “เศรษฐกิจมายาคติ” เท่านั้น หากประเทศไทยสามารถรักษาทรัพยากรดิน น�้ำและป่าไว้ได้ ยามใดที่เศรษฐกิจของโลกล่มสลาย คนไทยยังสามารถเชื่อมั่นได้ว่าความเสื่อม ของเศรษฐกิจและเงินอันเป็นมายานั้นจะไม่ส่งผลกระทบร้ายแรงต่อประเทศไทยที่ยังคงเป็นอู่ข้าวอู่น�้ำ สามารถผลิตข้าวปลาอาหารได้เหลือกินและ ยังเผื่อแผ่ความมั่งคงทางอาหารไปถึงชาวโลกอีกด้วย Ngoen Thong Pen Khong Maya; Khao Pla Pen Khong Jing “Money is illusion; rice and fish are the real thing” – the famous wise words uttered by former Agricultural Minister Prince Sithiporn Kridakorn decades ago still hold true today. For it explains the evolution in the thinking regarding food security in the political, economic and social contexts at local, national and international levels. While free-market capitalism spreads across the world, competition to create wealth among individuals and countries alike has led to all kinds of crisis. The ecosystem and standard of living have deteriorated, followed by crimes and poverty among the majority of people in the world. Global warming has become an inconvenient truth. A movement has thus been formed to shed new light on food security to enlighten the public that materialism, consumerism, money centricity and attempts to drive up financial indices to the detriment of the world’s finite resources are mere “economic illusions.” If only Thailand can protect our land, water and forest resources in the face of collapsing world economy, Thai people can rest assured that the fate of economic and monetary illusions will not befall Thailand that will continue to stand tall as “the world’s kitchen and farmland”.

GL27-VA.indd 79 3/2/10 4:50 PM เกือบ 50 ปีที่ผ่านมา พื้นที่ซึ่งเป็นแหล่งรวมทรัพยากรธรรมชาติที่มี คุณค่ามหาศาลในทุกมิติของมนุษยชาติ 100 กว่าแห่งอยู่ภายใต้การ คุ้มครองดูแลโดยกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช แต่ทิศทางการพัฒนาและการใช้ประโยชน์อุทยานฯ เพื่อการท่องเที่ยว ในช่วงหลังท�ำให้คุณค่าทางธรรมชาติและองค์ความรู้จากธรรมชาติที่ สั่งสมมานับล้านปีถูกบดบัง หน้าที่ส�ำคัญของอุทยานฯ ในการรักษาสมดุลของระบบธรรมชาติ เสริมสร้างความมั่นคงให้ระบบน�้ำ ควบคุมสภาพภูมิอากาศ คุ้มครอง รักษาสายพันธุ์ธรรมชาติของพืชและสัตว์ รวมทั้งเป็นประโยชน์ในการ ศึกษาหาความรู้ จะถูกชูขึ้นมาใหม่ได้หรือไม่ และอย่างไร อีกทั้ง แนวคิด “คอมเพลกส์ป่า” จะน�ำไปสู่การรักษาพื้นที่อันทรง คุณค่า สามารถสร้างความร่วมมือและการมีส่วนร่วมที่แท้จริงระหว่าง ชุมชน รัฐบาลท้องถิ่น และผู้ถือครองประโยชน์ได้อย่างไร

ติดตามได้ใน “อุทยานแห่งชาติ อาณาจักร์แห่ง องค์ความรู้” ฉบับหน้า

For nearly five decades, more than 100 areas of natural resources that are invaluable to humanity have been under Read about the care of the Department of National Parks, Wildlife and Plant Conservation. these issues But the development and use of the national parks for tourism during the past several years has diminished their and more in natural value and the knowledge derived from nature that has been accumulated for millennia. the next edition How then can the national parks re-assert their important missions in maintaining natural equilibrium, of Green Line. enhancing the hydrological system, stabilizing the climate, conserving genetic resources and serving as an unfathomable well of knowledge? And how does the concept of “forest complexes” lead to forest conservation, promotion of cooperation and participation among communities, local governments and other stakeholders?

GL27-VA.indd 80 3/2/10 4:50 PM