Colette in Mannenkleding, Rond 1910. Spoil Yourself Inspirerend Leven

Colette in mannenkleding, rond 1910. Spoil yourself Inspirerend leven

Het anders-dan-anders-leven van

ZE WAS NIET ALLEEN EEN BEROEMD SCHRIJVER EN JOURNALIST,

MAAR OOK ACTRICE EN PANTOMIMESPELER. IN ALLES WAS COLETTE (1873-1954) EIGENZINNIG – OOK IN DE LIEFDE.

Haar leven lang trok Sidonie-Gabrielle Colette, later kortweg ouders komen ‘van buiten’ en doen weinig moeite om Colette genoemd, zich weinig aan van hoe het hoorde: zich aan het dorpse leven aan te passen: haar moeder, liever meed ze de gebaande paden. En dat zorgde niet Sido, zwaait in de kerk opzichtig met haar zakhorloge als alleen voor schandalen – in de Moulin Rouge speelde ze de preek te lang duurt en ontfermt zich over ‘bezwangerde een kusscène met haar vrouwelijke geliefde – maar, zo dienstmeisjes’. Colette krijgt veel bewegingsvrijheid en schrijft Kiki Coumans in het boek De eerste keer dat ik Sido neemt kinderen even serieus als volwassenen. In mijn hoed verloor, ook voor een sprankelend oeuvre. een verhaal over haar kindertijd beschrijft Colette hoe ze Behalve dat er boeken verschenen over afwijkende relaties, als een soort ‘Blauwkapje’ (vanwege de grote blauwe strik schreef ze duizenden artikelen, verslagen, recensies en in haar haar) ’s morgens vroeg met een mandje aan elke columns. En behalve dat ze een druk sociaal leven leidde arm het bos in trekt. vol diners en soirees, had Colette ook een introverte kant ‘Zelf kijken en zelf denken’ is het credo van Sido. ‘Werd en verlangde ze naar alleen-zijn. Als geen ander wist ze er in de krant dooi aangekondigd?’ schrijft Colette later, met aandacht te leven: wanneer ze ergens was, was ze er ‘dan haalde mijn moeder haar schouders op en lachte helemaal. Met al haar zintuigen op scherp. ‘Waren Goethe misprijzend. “Dooi? Daar kunnen Parijse meteorologen of Shakespeare onverwacht ergens opgedoken, dan had mij niks over vertellen! Kijk eens naar de pootjes van de dit Colette niet kunnen afleiden van het bestuderen van poes!” De kouwelijke kat had haar pootjes inderdaad een spin die haar web aan het weven was,’ schreef haar onder zich gevouwen zodat ze onzichtbaar waren en derde echtgenoot na haar dood. Ze schreef over de kneep haar ogen stevig dicht. “Bij voorbijgaande, niet al ogenschijnlijk onbeduidendste dingen: over as, over te grote kou,” ging Sido verder, “rolt de poes zich op tot eieren, over sneeuw (een tekst die grappig genoeg een een tulband, met haar neusje tegen het begin van haar recordaantal kleurbeschrijvingen bevat). ‘Meestal is het staart. Bij bittere kou stopt ze de zooltjes van haar het alledaagse dat me prikkelt en me bezielt,’ schreef ze voorpoten weg en rolt ze op tot een mofje.”’ ooit. En in een tekst die geheel aan mussen was gewijd Colettes latere beeldende en zinnelijke schrijfstijl wordt merkte Colette op: ‘Zulke grote woorden over een mus? beïnvloed door de zintuiglijke opvoeding die ze van haar Ja, over een mus. In de liefde bestaan geen onbeduidende moeder krijgt. Niet alleen de geur en smaak van vers onderwerpen.’ brood moet worden ervaren, maar ook de textuur van voedsel, het knapperende geluid van eten op de grill en KLEURRIJK GEZIN de kleurenrijkdom van fruit. Regarde! roept Sido regel Eigenzinnigheid krijgt Colette met de paplepel ingegoten: matig wanneer ze in de tuin aan het werk is: ‘Gebogen ze wordt in 1873 geboren in een atypisch, kleurrijk gezin over een plant, gebukt om een veenmol te verjagen die en groeit met twee oudere broers en een zus op in het in de slakroppen had huisgehouden […] wanneer heb ik Bourgondische dorp Saint-Sauveur-en-Puisaye. Haar haar níet over enig wonder gebogen gezien?’ >

Colettes ouderlijk huis, inclusief de prachtige tuin, is opengesteld voor bezoek. Maisondecolette.fr _ 101 Met ontblote borst speelt Colette een hoofdrol in een toneelstuk – nog niet eerder vertoond op het Franse toneel

EERSTE PUBERMEISJE uitspraak is haar haar hele leven op het lijf geschreven. Als ze twintig is, trouwt Colette bij gebrek aan een bruids- 1907 wordt een jaar van schandalen: ze speelt met ontblote schat met de dertien jaar oudere Henry Gauthier-Villars, borst de hoofdrol in het stuk La chair, wat niet eerder op het bijgenaamd Willy, en verhuist naar Parijs. Willy is een flam- Franse toneel is vertoond, en ze krijgt in diezelfde tijd een boyante kunstcriticus en toneelschrijver en onder zijn hoede relatie met Mathilde de Morny, bijgenaamd Missy, de dochter schrijft Colette muziekrecensies. Hij brengt haar in contact van een hertog en een Russische prinses. Colettes moeder met schrijvers en musici rondom het café en tijdschrift Le kijkt niet vreemd op van deze lesbische verhouding en is zeer chat noir, en op een avond maakt ze in een matrozenoutfit op Missy gesteld: ‘Ik zou Missy maar wat graag ook uitnodi- haar entree in de salons waar ook schrijvers als Marcel gen, maar jullie kunnen je wel voorstellen hoe al die debielen Proust en componisten als Claude Debussy komen. Colette hier in het dorp naar buiten zouden komen en jullie zouden valt met haar landelijke inslag en gevatte opmerkingen goed aangapen.’ Missy en Colette spelen samen de hoofdrol in de in dit milieu, en hier ontstaat haar naam Colette: de achter- voorstelling Rêve d’Egypte, Colette als mummie en Missy als naam van haar vader wordt eenvoudigweg haar hele naam. egyptoloog. Ze veroorzaken een schandaal door een kus Op verzoek van haar man schrijft Colette een aantal jeugd scène. De zaal is in rep en roer – in het publiek zit zowel herinneringen op, maar Willy vindt ze niet goed genoeg om Missy’s adellijke familie als Willy, met wie Colette officieel nog te publiceren. Twee jaar later geeft hij ze toch uit – onder zíjn getrouwd is – en de bonbondozen, sinaasappelschillen en naam. De Claudine-reeks, over het vrijgevochten ‘eerste stukken knoflook vliegen door de zaal. De politie laat de zaal pubermeisje’ van de twintigste eeuw, wordt meteen een ontruimen en Missy krijgt een speelverbod voor het stuk. groot succes en Willy en Colette spelen er handig op in door Claudine-hoeden, -sigaren en -stropdassen op de markt te OMSTREDEN REPUTATIE brengen. Later zal ze schrijven dat ze niet van jongs af aan Na haar carrière als variétéartiest wordt Colette journalist: schrijver had willen worden: ‘Geboren in een gezin zonder ze gaat voor verschillende kranten en tijdschriften schrijven, fortuin, had ik geen vak geleerd. Ik kon klimmen, fluiten en waaronder La vie Parisienne en Le matin. In eerste instantie rennen, maar niemand die me een carrière als eekhoorn, doet ze dat onder pseudoniem, want haar reputatie is door vogel of hert aanbood.’ Willy blijkt niet alleen onbetrouwbaar alle schandalen omstreden. ‘Je moet kijken en niet verzinnen, met geld (zo verliest Colette haar buitenhuis door Willy’s speel je moet aanraken en niet bedenken, want pas als je goed schulden) maar ook met vrouwen: hij houdt er verschillende kijkt zie je dat het verse bloed op een bebloed laken een maîtresses op na en in 1906 gaan Colette en Willy na ruim kleur heeft die je niet had kunnen verzinnen,’ wordt haar tien jaar huwelijk uit elkaar. Waarna nog lang wordt geruzied credo als journalist. Net als in haar romans neemt ze haar over geld, onder andere omdat Willy zonder medeweten van eigen waarneming als uitgangspunt en zo merkt ze dingen Colette de rechten van de Claudines heeft verkocht. op die anderen ontgaan. Ze doet onder andere verslag van een ballonvaart, een tocht in een vliegtuig en de eerste over- TUMULT IN HET THEATER tocht van de Normandie (een schip groter dan de Titanic) Om als alleenstaande vrouw in haar levensonderhoud te naar New York. Met de hoofdredacteur van Le matin, baron kunnen voorzien, begint ze een carrière als mimespeler. Henry de Jouvenel, krijgt ze in 1911 een relatie en twee jaar > Dat ze haar literaire reputatie zo op het spel zet (de status van variétéartiest verschilt in die tijd weinig van die van een prostituee) deert haar niet: ze is liever (financieel) onafhan- 1. Colette als mimespeler in Bataclan in Parijs. kelijk dan zich aan te moeten passen aan de heersende 2. In 1935 in Vanity Fair. moraal. ‘Ik wil doen waar ik zin in heb. Ik wil pantomime en 3. Colette en haar geliefde Missy. 4. Gekleed als Claudine, rond 1907. zelfs komedies spelen. Ik wil naakt dansen als mijn maillot 5. Colette met haar eerste echtgenoot Willy. me niet lekker zit en mijn vormen onrecht doet,’ zegt een 6. Met haar ouders en haar twee broers. personage in haar novelle Les vrilles de la vigne en die 7. ‘Gabri’, zoals ze als kind werd genoemd, toen ze twee was.

102 _ 2

Haar man geeft haar jeugdherinneringen uit onder zijn naam 5

6 7 TEKST CAROLINE BUIJS BRON ‘DE EERSTE KEER DAT IK MIJN HOED VERLOOR’, KIKI COUMANS FOTOGRAFIE GETTY IMAGES, SHUTTERSTOCK, ©CENTRE D’ÉTUDES COLETTE (PAGINA 103, FOTO 3 EN 6) Ze stelt hartstocht boven deugdzaamheid, ook als dat haar niet in dank wordt afgenomen

de jaren dertig zijn werk als juwelenhandelaar moet op- geven, is Colette weer even inventief als altijd. Ze opent een institut de beauté, voert zelf de behandelingen uit en verkoopt schoonheidsproducten met haar naam. Colette was Maar de klanten zijn niet tevreden: Colette maakt nooit dol op katten. twee ogen op dezelfde manier op omdat ze halverwege de behandeling alweer van gedachten is veranderd. In de laatste decennia van haar leven is haar status als ‘groot schrijver’ definitief gevestigd. Nadat er in 1940 later wordt hun dochter Colette Renée de Jouvenel artritis wordt vastgesteld en ze geleidelijk aan bed ge- geboren. Colette brengt haar dochter al vrij snel kluisterd raakt, blijft ze met aandacht leven. Zo beschrijft onder bij een Engelse nanny: ze schrijft haar brieven, ze haar pijn op een opmerkelijk positieve manier: ‘Vooral maar ze zien elkaar alleen tijdens vakanties. Colette is is er de pijn, die altijd jonge en actieve pijn, die een namelijk bang dat een keuze voor het moederschap inspiratiebron is voor verbazing, woede, ritme en ten koste zal gaan van haar schrijverschap. ‘Wees uitdaging, pijn die hoopt op een wapenstilstand maar maar blij dat je geen grande personne als moeder hebt niet op het einde van het leven bedacht is, gelukkig is

gehad!’ hoort Colette haar dochter een keer tegen er de pijn.’ Pijnstillers slikt ze niet, dat zou haar maar haar pop zeggen. Toch komen ze op latere leeftijd afstompen, en ze schrijft door tot kort voor haar dood. wat dichter bij elkaar en zal Colette de Jouvenel zeer ‘De bekendste schrijfster ter wereld is overleden,’ kopt loyaal aan haar moeder blijven. een Amerikaanse krant. Frankrijk eert haar met een Wanneer Henry in de Eerste Wereldoorlog naar het staatsbegrafenis (de eerste voor een vrouw), duizenden front moet, zoekt Colette hem incognito op en doet staan in de rij om haar de laatste eer te bewijzen en haar verslag van haar ervaringen: zo wordt ze een van de graf op Père Lachaise is op 7 augustus 1954 nauwelijks eerste vrouwelijke oorlogsverslaggevers. Na de oorlog zichtbaar vanwege een immense bloemenzee. verslechtert hun relatie; net als Willy blijkt ook Henry er meerdere vriendinnen op na te houden. Als Henry haar in 1920 in hun buitenhuis achterlaat MEER LEZEN met zijn zestienjarige zoon Bertrand, begint de dan 47-jarige Colette een relatie met de jongen die vijf jaar ‘De eerste keer dat ik mijn hoed zal duren. Hun verhouding vertoont opvallend veel verloor – Zelfportret in verhalen’, Colette overeenkomsten met de relatie die wordt beschreven – gekozen, vertaald, geannoteerd en van in haar roman die in diezelfde tijd uitkomt, Chéri, uit- een inleiding voorzien door Kiki Coumans eindelijk een van haar bekendste boeken. Ook nu trekt (De Arbeiderspers, privé-domein) Colette zich weer weinig aan van de heersende moraal ‘Colette – Een zinnelijk leven’,

‘DE EERSTE KEER IK DAT MIJN HOED VERLOOR’, KIKI COUMANS en stelt ze hartstocht boven deugdzaamheid, ook als Judith Thurman (De Bezige Bij – alleen haar dit niet altijd in dank wordt afgenomen. En tweedeh a n ds) Bertrand? Die noemt de tijd met Colette achteraf ‘Sido – Het huis van mijn moeder’, Colette ‘de mooiste liefdesgeschiedenis van mijn leven.’ (Uitgeverij Atlas – alleen tweedehands) ‘Het ochtendgloren’, Colette (Uitgeverij GETTY IMAGES, SHUTTERSTOCK, ©CENTRE D’ÉTUDES COLETTE (PAGINA 103, FOTO 3 EN 6) PIJN ALS INSPIRATIEBRON Atlas – alleen tweedehands) En dan ontmoet Colette in 1925 haar derde echtgenoot, ‘Chéri’, Colette (Uitgeverij Atlas – alleen CAROLINE BUIJS BRON Maurice Goudeket, met wie ze tot haar dood samen zal tweedeh a n ds) FOTOGRAFIE TEKST blijven. Ze reizen veel en als Maurice door de crisis in

In 2018 komt er een film uit over de eerste jaren van Colette en Willy in Parijs. Met Keira Knightley in de rol van Colette en geregisseerd door Wash Westmoreland (‘Still Alice’). _ 105