Cynnwys Contents #amdani Y Gymraeg: Amdani! Defnyddio’r Gymraeg mewn chwaraeon Welsh: Give it a go! Using the Welsh language in sport Cynnwys Contents ‘Mae defnydd naturiol o’r iaith ‘Making natural use of the Welsh yn hollbwysig boed mewn language is vitally important in cynhadledd i’r wasg neu ar raising awareness be it as part grysau T yn mynegi “Diolch” am of a press conference or on a gefnogaeth yn ystod yr ymgyrch T-shirt saying “Diolch” for your i gyrraedd Ewro 2016. support during the Euro 2016 qualifying campaign. Mae’n beth naturiol i’w wneud ac yn dangos yn bennaf i’n It’s a natural thing to do and cefnogwyr selog ein bod ni’n primarily it demonstrates to our ceisio cyfathrebu â phawb most ardent supporters that we drwy’r Gymraeg neu’r Saesneg. are trying to communicate with Roedd y ffaith i Gymru gyrraedd everyone through either Welsh cystadleuaeth Ewro 2016 yn or English. The fact that Wales gyfle i godi ymwybyddiaeth reached Euro 2016 was an o’r iaith ledled Ewrop, a hynny opportunity to raise awareness mewn cystadleuaeth ryngwladol of the language across Europe sy’n rhan o gamp sy’n cael ei in a sport which is played in chwarae ymhob gwlad yn y byd.’ every country throughout the world.’ Ian Gwyn Hughes Ian Gwyn Hughes Cymdeithas Bêl-droed Cymru Football Association of Wales Cynnwys Contents Cyflwyniad Introduction Cynnwys Contents ‘Mae chwaraeon yn amlwg ym ‘Sport is prominent in the lives mywyd pobl yng Nghymru – boed of people in Wales – be it on ar y llwyfan rhyngwladol, neu yn the international stage or in our ein cymunedau trwy glybiau sy’n communities through clubs which cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr are run by enthusiastic volunteers. brwdfrydig. Yr wyf eisiau i’r I want the Welsh language to Gymraeg chwarae rôl gynyddol ym play an increasing role in sport, myd y campau, ac i fwy o bobl cael and for more people to have the cyfle defnyddio’r iaith pan fyddant chance to use it while training and yn hyfforddi a chystadlu. competing. Yr wyf wedi cysylltu â nifer I have contacted many clubs, o glybiau, hyfforddwyr a coaches and associations across chymdeithasau ym mhob rhan Wales to hear their stories, and the o Gymru i glywed eu profiadau, benefits using Welsh has brought a’r buddion sydd wedi dod o them. This pack brings together ddefnyddio’r Gymraeg. Mae’r examples of good practice and pecyn hwn yn casglu esiamplau o gives advice on the next steps you arferion da, ac yn rhoi arweiniad ar can take. I hope it inspires you – y camau nesaf gallwch eu cymryd. give it a go! Rwy’n gobeithio y bydd yn eich ysbrydoli – ewch amdani! Meri Huws Meri Huws Comisiynydd y Gymraeg Welsh Language Commissioner Cynnwys Contents ‘Mae ein hangerdd dros chwaraeon ‘Much as our passion for sport yn gwneud i Gymru sefyll allan marks Wales out on the world ar lwyfan y byd, ac mae hyn yn stage, so too does our bilingual wir am ein diwylliant dwyieithog. culture. Sport is an ideal Mae chwaraeon yn amgylchedd environment for encouraging the delfrydol ar gyfer annog defnydd formal and informal use of of the ffurfiol ac anffurfiol o’r Gymraeg. Welsh language. Yn Chwaraeon Cymru rydym At Sport Wales we are committed wedi ymrwymo i chwarae ein to playing our part in delivering this rhan i wireddu’r weledigaeth vision. Whether providing coaching hon. Drwy ddarparu cyfleoedd opportunities both bilingually and hyfforddi dwyieithog a thrwy through the medium of Welsh or gyfrwng y Gymraeg, neu drwy through using both languages as a ddefnyddio’r ddwy iaith fel elfen natural element of participation, we naturiol o gyfranogiad, gallwn ni in the sport sector can provide the yn y sector chwaraeon gynnig opportunities for Welsh to flourish cyfleoedd i’r Gymraeg ffynnu yn in our communities.’ ein cymunedau.’ Sarah Powell Sarah Powell Prif Weithredwr Sport Wales Chwaraeon Cymru Chief Executive Cynnwys Contents Y Gymraeg: Amdani! Welsh: Give it a go! Defnyddio’r Gymraeg mewn Using the Welsh language chwaraeon. in sport. Pecyn ymarferol i glybiau a A practical pack for sports chymdeithasau chwaraeon ar clubs and associations on how sut i ddatblygu gweithgareddau to develop a bilingual, Welsh chwaraeon yn ddwyieithog, yn y and English approach to sports Gymraeg a Saesneg yng Nghymru. activities in Wales. Mae’r pecyn hwn yn seiliedig ar This pack is based on research ymchwil ac adborth gan gyrff and feedback from sports bodies chwaraeon ledled Cymru. across Wales. Y Buddion The Benefits Sut all y Gymraeg fod o fudd How can the Welsh language i chi? be of benefit to you? 1. Denu aelodau a 1. Attracting new members gwirfoddolwyr newydd and volunteers to the club i’r clwb 2. Strengthening links with 2. Cryfhau cysylltiadau ag schools and Welsh speakers ysgolion a’r gymuned in your community Gymraeg leol 3. Recognising and meeting 3. Adnabod a chyrraedd the needs of your members. gofynion eich aelodau. ‘Mae’r Gymraeg yn gallu bod ‘The Welsh language can yn adnodd marchnata gwych i be a great marketing tool for ddenu aelodau newydd.’ attracting new members.’ Gareth Lanagan Gareth Lanagan Hyfforddwr Criced Gwirfoddol Volunteer Cricket Coach Cynnwys Contents Diolch i’r canlynol am rannu Thank you to the eu profiadau ar gyfer y following for sharing their pecyn hwn: experiences for this pack: Clwb Achub Bywydau o’r Môr Llantwit Major Surf Life Llanilltud Fawr Saving Club Clwb Criced Caernarfon Caernarfon Cricket Club Clwb Criced Dolgellau Dolgellau Cricket Club Clwb Criced Llandysul Llandysul Cricket Club Clwb Hoci Llandysul Llandysul Hockey Club Clwb Jiwdo Kanokwai, Kanokwai Judo Club, Porth-y-rhyd, Porth-y-rhyd, Caerfyrddin Carmarthen Clwb Pêl-droed Llanberis Llanberis Football Club Clwb Rygbi Caernarfon Caernarfon Rugby Club Clwb Rygbi Castellnewydd Emlyn Newcastle Emlyn Rugby Club Clwb Rygbi Llanybydder Llanybydder Rugby Club Criced Cymru Cricket Wales Cymdeithas Bêl-droed Cymru Football Association of Wales Chwaraeon Cymru Sport Wales Valleys Gymnastics Academy Valleys Gymnastics Academy Plas Heli, Pwllheli Plas Heli, Pwllheli Ymddiriedolaeth Bêl-droed Cymru Welsh Football Trust Ysgol Cwng Ffw & Qi Gong Hafan Hafan Shaolin Cymru School of Shaolin Cymru, Wrecsam Kung Fu & Qi Gong, Wrexham ‘Mae’r iaith Gymraeg yn gymorth ‘The Welsh language helps to i’n gwneud yn unigryw mewn make us unique in comparison cymhariaeth â chlybiau eraill with other clubs and we a chredwn bod hyn wedi ein believe this has allowed us to galluogi i ddenu aelodau o attract members from a wider ddalgylch ehangach.’ catchment area.’ Plas Heli Plas Heli Academi Hwylio Pwllheli Pwllheli Sailing Academy Cynnwys Contents ‘Mae ein sesiynau dwyieithog yn agored i bawb, ac rydym wedi ennill aelodau newydd oherwydd y sesiynau dwyieithog hyn.’ Valleys Gymnastics Academy Crymlyn ‘Our bilingual sessions are accessible to all and we have gained new members because of these bilingual sessions.’ Valleys Gymnastics Academy Crumlin Cynnwys Contents Buddion 1 Benefits Denu aelodau a gwirfoddolwyr newydd i’r clwb Attracting new members and volunteers to the club Straeon • Stories Cynnwys Contents Gall cynyddu eich defnydd o’r Increasing your use of the Welsh Gymraeg ddenu mwy o aelodau language can attract more a gwirfoddolwyr i’r clwb. Mae nifer members and volunteers to the o glybiau wedi treialu sesiynau club. Many clubs have trialled dwyieithog. bilingual training sessions. ‘Mae adborth gan rieni wedi ‘Feedback from parents has bod yn hynod o bositif gyda been extremely positive llawer yn croesawu cyfleoedd with many welcoming fel hyn i ddefnyddio’r opportunities like this to use Gymraeg tu allan i ffiniau’r Welsh outside of the school.’ ysgol.’ Llantwit Major Surf Life Clwb Achub Bywydau o’r Saving Club Môr Llanilltud Fawr ‘Dim ond yn ddiweddar ‘Our club is newly established, cafodd y clwb ei sefydlu, but within 6 months all the ond o fewn 6 mis mae’r holl sessions are full and we now sesiynau yn llawn ac mae have a waiting list.’ gennym restr aros.’ Kanokwai Judo Club Clwb Jiwdo Kanokwai Porth-y-rhyd, Carmarthen Porth-y-rhyd, Caerfyrddin Ffeithiau • Facts Cynnwys Contents Arolwg Oedolion Egnïol Active Adults Survey 2014 Chwaraeon Cymru 2014 Sport Wales Pwy sy’n gwirfoddoli ym maes Who is volunteering in sport? chwaraeon? Siaradwyr Cymraeg 11% Welsh Speakers Siaradwyr di-Gymraeg 8% Non-Welsh Speakers Arolwg Chwaraeon School Sport Survey 2015 Ysgol 2015 Sport Wales Chwaraeon Cymru A sample of 116,000 children and Holwyd 116,000 o blant a phobl young people were asked about ifanc am eu barn ar chwaraeon sport and welfare. a’u lles. Siaradwyr Cymraeg sydd ‘wedi % Welsh speakers gwirioni ar chwaraeon’ 53 ‘hooked on sports’ Siaradwyr di-Gymraeg sydd % Non-Welsh speakers ‘wedi gwirioni ar chwaraeon’ 42 ‘hooked on sports’ Mae siaradwyr Cymraeg There are Welsh speakers ym mhob rhan o Gymru in every part of Wales Pwllheli 3,092 Pwllheli 3,092 Y Bari 5,459 Barry 5,459 Y Rhyl 3,345 Rhyl 3,345 Llanelli 5,732 Llanelli 5,732 Ffynhonnell: Cyfrifiad 2011 Source: Census 2011 Cynnwys Contents ‘Roedd galw amlwg yn yr ardal leol am glwb gymnasteg dwyieithog ac rydym wedi ymateb i’r galw.’ Valleys Gymnastics Academy Crymlyn ‘There was a definite demand in the local area for a bilingual gymnastics club and we’ve responded to this demand.’ Valleys Gymnastics Academy Crumlin 24 Cynnwys Contents Buddion 2 Benefits Cryfhau cysylltiadau ag ysgolion a’r gymuned Gymraeg leol Strengthening links with schools and Welsh speakers in your community Straeon • Stories Cynnwys Contents Gall defnyddio’r Gymraeg Using the Welsh language can gryfhau eich cysylltiadau â strengthen your links with Welsh siaradwyr Cymraeg o fewn speakers in your community eich cymuned ac ysgolion lleol.