Cynnwys Contents
#amdani
Y Gymraeg: Amdani! Defnyddio’r Gymraeg mewn chwaraeon Welsh: Give it a go! Using the Welsh language in sport Cynnwys Contents ‘Mae defnydd naturiol o’r iaith ‘Making natural use of the Welsh yn hollbwysig boed mewn language is vitally important in cynhadledd i’r wasg neu ar raising awareness be it as part grysau T yn mynegi “Diolch” am of a press conference or on a gefnogaeth yn ystod yr ymgyrch T-shirt saying “Diolch” for your i gyrraedd Ewro 2016. support during the Euro 2016 qualifying campaign. Mae’n beth naturiol i’w wneud ac yn dangos yn bennaf i’n It’s a natural thing to do and cefnogwyr selog ein bod ni’n primarily it demonstrates to our ceisio cyfathrebu â phawb most ardent supporters that we drwy’r Gymraeg neu’r Saesneg. are trying to communicate with Roedd y ffaith i Gymru gyrraedd everyone through either Welsh cystadleuaeth Ewro 2016 yn or English. The fact that Wales gyfle i godi ymwybyddiaeth reached Euro 2016 was an o’r iaith ledled Ewrop, a hynny opportunity to raise awareness mewn cystadleuaeth ryngwladol of the language across Europe sy’n rhan o gamp sy’n cael ei in a sport which is played in chwarae ymhob gwlad yn y byd.’ every country throughout the world.’
Ian Gwyn Hughes Ian Gwyn Hughes Cymdeithas Bêl-droed Cymru Football Association of Wales Cynnwys Contents
Cyflwyniad Introduction Cynnwys Contents
‘Mae chwaraeon yn amlwg ym ‘Sport is prominent in the lives mywyd pobl yng Nghymru – boed of people in Wales – be it on ar y llwyfan rhyngwladol, neu yn the international stage or in our ein cymunedau trwy glybiau sy’n communities through clubs which cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr are run by enthusiastic volunteers. brwdfrydig. Yr wyf eisiau i’r I want the Welsh language to Gymraeg chwarae rôl gynyddol ym play an increasing role in sport, myd y campau, ac i fwy o bobl cael and for more people to have the cyfle defnyddio’r iaith pan fyddant chance to use it while training and yn hyfforddi a chystadlu. competing.
Yr wyf wedi cysylltu â nifer I have contacted many clubs, o glybiau, hyfforddwyr a coaches and associations across chymdeithasau ym mhob rhan Wales to hear their stories, and the o Gymru i glywed eu profiadau, benefits using Welsh has brought a’r buddion sydd wedi dod o them. This pack brings together ddefnyddio’r Gymraeg. Mae’r examples of good practice and pecyn hwn yn casglu esiamplau o gives advice on the next steps you arferion da, ac yn rhoi arweiniad ar can take. I hope it inspires you – y camau nesaf gallwch eu cymryd. give it a go! Rwy’n gobeithio y bydd yn eich ysbrydoli – ewch amdani!
Meri Huws Meri Huws Comisiynydd y Gymraeg Welsh Language Commissioner Cynnwys Contents
‘Mae ein hangerdd dros chwaraeon ‘Much as our passion for sport yn gwneud i Gymru sefyll allan marks Wales out on the world ar lwyfan y byd, ac mae hyn yn stage, so too does our bilingual wir am ein diwylliant dwyieithog. culture. Sport is an ideal Mae chwaraeon yn amgylchedd environment for encouraging the delfrydol ar gyfer annog defnydd formal and informal use of of the ffurfiol ac anffurfiol o’r Gymraeg. Welsh language.
Yn Chwaraeon Cymru rydym At Sport Wales we are committed wedi ymrwymo i chwarae ein to playing our part in delivering this rhan i wireddu’r weledigaeth vision. Whether providing coaching hon. Drwy ddarparu cyfleoedd opportunities both bilingually and hyfforddi dwyieithog a thrwy through the medium of Welsh or gyfrwng y Gymraeg, neu drwy through using both languages as a ddefnyddio’r ddwy iaith fel elfen natural element of participation, we naturiol o gyfranogiad, gallwn ni in the sport sector can provide the yn y sector chwaraeon gynnig opportunities for Welsh to flourish cyfleoedd i’r Gymraeg ffynnu yn in our communities.’ ein cymunedau.’
Sarah Powell Sarah Powell Prif Weithredwr Sport Wales Chwaraeon Cymru Chief Executive Cynnwys Contents Y Gymraeg: Amdani! Welsh: Give it a go! Defnyddio’r Gymraeg mewn Using the Welsh language chwaraeon. in sport.
Pecyn ymarferol i glybiau a A practical pack for sports chymdeithasau chwaraeon ar clubs and associations on how sut i ddatblygu gweithgareddau to develop a bilingual, Welsh chwaraeon yn ddwyieithog, yn y and English approach to sports Gymraeg a Saesneg yng Nghymru. activities in Wales.
Mae’r pecyn hwn yn seiliedig ar This pack is based on research ymchwil ac adborth gan gyrff and feedback from sports bodies chwaraeon ledled Cymru. across Wales.
Y Buddion The Benefits Sut all y Gymraeg fod o fudd How can the Welsh language i chi? be of benefit to you?
1. Denu aelodau a 1. Attracting new members gwirfoddolwyr newydd and volunteers to the club i’r clwb 2. Strengthening links with 2. Cryfhau cysylltiadau ag schools and Welsh speakers ysgolion a’r gymuned in your community Gymraeg leol 3. Recognising and meeting 3. Adnabod a chyrraedd the needs of your members. gofynion eich aelodau.
‘Mae’r Gymraeg yn gallu bod ‘The Welsh language can yn adnodd marchnata gwych i be a great marketing tool for ddenu aelodau newydd.’ attracting new members.’
Gareth Lanagan Gareth Lanagan Hyfforddwr Criced Gwirfoddol Volunteer Cricket Coach Cynnwys Contents Diolch i’r canlynol am rannu Thank you to the eu profiadau ar gyfer y following for sharing their pecyn hwn: experiences for this pack:
Clwb Achub Bywydau o’r Môr Llantwit Major Surf Life Llanilltud Fawr Saving Club Clwb Criced Caernarfon Caernarfon Cricket Club Clwb Criced Dolgellau Dolgellau Cricket Club Clwb Criced Llandysul Llandysul Cricket Club Clwb Hoci Llandysul Llandysul Hockey Club Clwb Jiwdo Kanokwai, Kanokwai Judo Club, Porth-y-rhyd, Porth-y-rhyd, Caerfyrddin Carmarthen Clwb Pêl-droed Llanberis Llanberis Football Club Clwb Rygbi Caernarfon Caernarfon Rugby Club Clwb Rygbi Castellnewydd Emlyn Newcastle Emlyn Rugby Club Clwb Rygbi Llanybydder Llanybydder Rugby Club Criced Cymru Cricket Wales Cymdeithas Bêl-droed Cymru Football Association of Wales Chwaraeon Cymru Sport Wales Valleys Gymnastics Academy Valleys Gymnastics Academy Plas Heli, Pwllheli Plas Heli, Pwllheli Ymddiriedolaeth Bêl-droed Cymru Welsh Football Trust Ysgol Cwng Ffw & Qi Gong Hafan Hafan Shaolin Cymru School of Shaolin Cymru, Wrecsam Kung Fu & Qi Gong, Wrexham
‘Mae’r iaith Gymraeg yn gymorth ‘The Welsh language helps to i’n gwneud yn unigryw mewn make us unique in comparison cymhariaeth â chlybiau eraill with other clubs and we a chredwn bod hyn wedi ein believe this has allowed us to galluogi i ddenu aelodau o attract members from a wider ddalgylch ehangach.’ catchment area.’
Plas Heli Plas Heli Academi Hwylio Pwllheli Pwllheli Sailing Academy Cynnwys Contents ‘Mae ein sesiynau dwyieithog yn agored i bawb, ac rydym wedi ennill aelodau newydd oherwydd y sesiynau dwyieithog hyn.’
Valleys Gymnastics Academy Crymlyn
‘Our bilingual sessions are accessible to all and we have gained new members because of these bilingual sessions.’
Valleys Gymnastics Academy Crumlin Cynnwys Contents Buddion 1 Benefits
Denu aelodau a gwirfoddolwyr newydd i’r clwb
Attracting new members and volunteers to the club Straeon • Stories Cynnwys Contents Gall cynyddu eich defnydd o’r Increasing your use of the Welsh Gymraeg ddenu mwy o aelodau language can attract more a gwirfoddolwyr i’r clwb. Mae nifer members and volunteers to the o glybiau wedi treialu sesiynau club. Many clubs have trialled dwyieithog. bilingual training sessions.
‘Mae adborth gan rieni wedi ‘Feedback from parents has bod yn hynod o bositif gyda been extremely positive llawer yn croesawu cyfleoedd with many welcoming fel hyn i ddefnyddio’r opportunities like this to use Gymraeg tu allan i ffiniau’r Welsh outside of the school.’ ysgol.’ Llantwit Major Surf Life Clwb Achub Bywydau o’r Saving Club Môr Llanilltud Fawr
‘Dim ond yn ddiweddar ‘Our club is newly established, cafodd y clwb ei sefydlu, but within 6 months all the ond o fewn 6 mis mae’r holl sessions are full and we now sesiynau yn llawn ac mae have a waiting list.’ gennym restr aros.’ Kanokwai Judo Club Clwb Jiwdo Kanokwai Porth-y-rhyd, Carmarthen Porth-y-rhyd, Caerfyrddin Ffeithiau • Facts Cynnwys Contents Arolwg Oedolion Egnïol Active Adults Survey 2014 Chwaraeon Cymru 2014 Sport Wales
Pwy sy’n gwirfoddoli ym maes Who is volunteering in sport? chwaraeon?
Siaradwyr Cymraeg 11% Welsh Speakers
Siaradwyr di-Gymraeg 8% Non-Welsh Speakers
Arolwg Chwaraeon School Sport Survey 2015 Ysgol 2015 Sport Wales Chwaraeon Cymru A sample of 116,000 children and Holwyd 116,000 o blant a phobl young people were asked about ifanc am eu barn ar chwaraeon sport and welfare. a’u lles.
Siaradwyr Cymraeg sydd ‘wedi % Welsh speakers gwirioni ar chwaraeon’ 53 ‘hooked on sports’ Siaradwyr di-Gymraeg sydd % Non-Welsh speakers ‘wedi gwirioni ar chwaraeon’ 42 ‘hooked on sports’
Mae siaradwyr Cymraeg There are Welsh speakers ym mhob rhan o Gymru in every part of Wales Pwllheli 3,092 Pwllheli 3,092 Y Bari 5,459 Barry 5,459 Y Rhyl 3,345 Rhyl 3,345 Llanelli 5,732 Llanelli 5,732
Ffynhonnell: Cyfrifiad 2011 Source: Census 2011 Cynnwys Contents
‘Roedd galw amlwg yn yr ardal leol am glwb gymnasteg dwyieithog ac rydym wedi ymateb i’r galw.’
Valleys Gymnastics Academy Crymlyn
‘There was a definite demand in the local area for a bilingual gymnastics club and we’ve responded to this demand.’
Valleys Gymnastics Academy Crumlin
24 Cynnwys Contents Buddion 2 Benefits
Cryfhau cysylltiadau ag ysgolion a’r gymuned Gymraeg leol
Strengthening links with schools and Welsh speakers in your community Straeon • Stories Cynnwys Contents Gall defnyddio’r Gymraeg Using the Welsh language can gryfhau eich cysylltiadau â strengthen your links with Welsh siaradwyr Cymraeg o fewn speakers in your community eich cymuned ac ysgolion lleol. and in local schools. Giving Mae rhoi amlygrwydd i’r iaith ar the language prominence on ddeunyddiau marchnata, cyfryngau marketing materials, social media cymdeithasol a’ch logo yn meithrin and your logo builds members’ hyder aelodau a gwirfoddolwyr and volunteers’ confidence in the yn y brand, ac yn atgyfnerthu’r brand, and reinforces that fact ffaith bod y Gymraeg yn bwysig that Welsh is important to the i’r sefydliad. organisation.
‘Rydym bob amser yn ‘We always use Welsh defnyddio’r Gymraeg wrth on social media posts like on wneud sylwadau ar y cyfryngau Facebook and Twitter.’ cymdeithasol, fel Facebook a Twitter.’ Caernarfon Rugby Club
Clwb Rygbi Caernarfon Strengthening links with Cryfhau cysylltiadau â community organisations sefydliadau cymunedol Welsh-medium community organisations such as the Bydd sefydliadau cymunedol Mentrau Iaith and the Urdd Cymraeg fel y Mentrau Iaith a’r will know about current Welsh Urdd yn gwybod am ddarpariaeth provision in the local area. bresennol yr iaith yn yr ardal leol. These organisations could put Gall y sefydliadau hyn eich rhoi you in touch with potential mewn cysylltiad ag aelodau a members and trainers. hyfforddwyr posibl. Caernarfon Rugby Club Cafodd Clwb Rygbi Caernarfon received a grant of £4,500 grant o £4,500 ym mis Awst from the Welsh Government 2015 gan Lywodraeth Cymru in August 2015 to run Welsh i redeg gwersylloedd rygbi yn language rugby camps during Gymraeg yn ystod gwyliau’r haf. the summer holidays. Ffeithiau • Facts Cynnwys Contents ‘Mae 40% o’n haelodau iau ‘40% of our junior members yn mynychu ysgolion cyfrwng attends Welsh medium Cymraeg, mae bron pawb yn schools, and almost everyone deall ychydig bach.’ understands a little.’
Ysgol Cwng Fw & Qi Gong Hafan Shaolin Cymru School Hafan Shaolin Cymru of Kung Fu & Qi Gong Wrecsam Wrexham
Arolwg gan yr Urdd 2015 Research by the Urdd 2015
Mewn arolwg gan yr Urdd yn In a 2015 survey by the Urdd, 2015, dywedodd 53% o’r bobl 53% of the young people aged ifanc 11-19 mlwydd oed a 11-19 who participated stated gymerodd ran nad oedd digon o that not enough activities are weithgareddau yn cael eu cynnig offered through the medium of trwy gyfrwng y Gymraeg yn Welsh in their area. eu hardal.
...am weld mwy o ...want to see weithgareddau % more sports chwaraeon trwy activities offered gyfrwng y Gymraeg 53 through the yn cael eu cynnig medium of Welsh Cynnwys Contents ‘Mae’r holl sesiynau yr ydw i’n eu rhedeg yn ddwyieithog. Nid wyf o reidrwydd yn cyfieithu gair am air ond byddaf yn defnyddio termau syml y mae pawb yn eu deall.’
Gareth Lanagan Hyfforddwr Criced Gwirfoddol
‘All of the sessions that I run are bilingual. I don’t necessarily translate word for word but I use simple terms that everyone understands.’
Gareth Lanagan Volunteer Cricket Coach
32 Cynnwys Contents Buddion 3 Benefits
Adnabod a chyrraedd gofynion eich aelodau
Recognising and meeting the needs of your members Straeon • Stories Cynnwys Contents
Adnabod gofynion eich Recognising the needs of aelodau your members
Gall casglu data ar ddefnydd iaith Collecting data on the language eich aelodau eich helpu i ganfod use of members could help you pa sgiliau iaith sydd o fewn eich find out what skills there are sefydliad. Byddai ychwanegu in your organisation. Adding a blwch am sgiliau iaith ar y ffurflen box about language skills on aelodaeth yn ystod y broses the membership form during gofrestru yn ffordd syml ac the sign up process would be effeithiol o fesur hyn. a simple and effective way to measure this.
‘Mae bob amser yn bwysig i ‘It’s always important to ganfod iaith aelod newydd o’r discover the language a cychwyn cyntaf.’ new member speaks right at the start.’ Ysgol Cwng Fw & Qi Gong Hafan Shaolin Cymru Hafan Shaolin Cymru School Wrecsam of Kung Fu & Qi Gong Wrexham Ffeithiau • Facts Cynnwys Contents
Mae rhai o’r cyrff llywodraethu Some of the sports’ governing chwaraeon wedi cymryd camau bodies have already taken positive positif yn barod. Gofynnodd Criced steps. Cricket Wales and the Cymru ac Ymddiriedolaeth Bêl- Welsh Football Trust asked their droed Cymru wrth eu haelodau members about their use of the am eu defnydd o’r Gymraeg a’u Welsh language and ideas on how syniadau ar sut i’w ddatblygu. to develop it. Here is what they Dyma beth ddarganfuwyd a’r found out and the plans to develop cynlluniau i ddatblygu darpariaeth. the provision.
38 Ffeithiau • Facts Cynnwys Contents
Arolwg Ymddiriedolaeth Welsh Football Trust Bêl-droed Cymru 2014 Survey 2014
Ymatebodd 800 o hyfforddwyr 800 coaches responded about am eu hyder yn siarad Cymraeg their confidence in speaking a sut mae’r iaith yn cael ei Welsh and how the language is defnyddio o fewn eu clybiau. currently used within their clubs.
Roedd yr ymddiriedolaeth yn The trust was very happy with hapus iawn ag agwedd bositif the positive attitude amongst the ymysg yr hyfforddwyr, ond coaches, but saw that help was yn nodi bod angen cymorth i needed to develop confidence ddatblygu hyder a’r defnydd and the natural use of Welsh naturiol o’r Gymraeg o fewn within the clubs. y clybiau.
40
40 Ffeithiau • Facts Cynnwys Contents
O ganlyniad i'r As a result of this arolwg, mae'r ymddiriedolaeth yn: survey the trust are:
Datblygu Developing deunyddiau Welsh medium Cymraeg materials
Cynnal Holding gweithdai bilingual hyfforddi coaching dwyieithog workshops
Gwella rhyngweithio Improving bilingual dwyieithog gyda interaction with hyfforddwyr coaches through drwy’r cyfryngau social media cymdeithasol
Defnyddio pencampwyr Using role models to i hyrwyddo’r Gymraeg promote the use of mewn pêl-droed Welsh in football Straeon • Stories Cynnwys Contents Gallwch gyrraedd gofynion eich You can meet the needs of aelodau drwy gymryd camau your members by taking simple syml i gynyddu eich defnydd o'r steps to increase your use of the Gymraeg mewn ffordd naturiol. Welsh language in a natural way.
‘Rydym yn cyflwyno’r iaith ‘We introduce the Welsh Gymraeg yn ein sesiynau drwy language in our sessions ddefnyddio enwau anifeiliaid, through using animal names, siapiau a rhifau. Does neb shapes and numbers. No one yn teimlo allan ohoni gan fod is left out as everything always popeth yn cael ei ailadrodd yn gets repeated in English.’ Saesneg.’ Valleys Gymnastics Academy Valleys Gymnastics Academy Crumlin Crymlyn
‘Mae nifer o’n haelodau yn ‘Many of our members are siaradwyr Cymraeg ac mae Welsh speakers and using the defnyddio’r iaith o fewn y clwb Welsh language within the club yn gwbl naturiol.’ is completely natural.’
Clwb Hoci Llandysul Llandysul Hockey Club Ffeithiau • Facts Cynnwys Contents Arolwg Criced Cymru Cricket Wales Survey 2015 2015
Cymerodd holl glybiau criced All 199 cricket clubs in Wales took Cymru ran - 199 ohonynt. Mae part. There are 1,210 coaches, 1,210 o hyfforddwyr, a 202 o’r and 202 of them can speak Welsh rheiny’n gallu’r Gymraeg (17%). (17%).
Roedd 31 (16%) o’r clybiau’n 31 (16%) of the clubs offered cynnig sesiynau dwyieithog. Nid bilingual sessions. 44 (22%) oedd 44 (22%) o’r clybiau sydd â of the clubs that have Welsh hyfforddwyr sy’n medru’r Gymraeg speaking coaches were not yn cynnig hyfforddiant dwyieithog. offering bilingual coaching.
Mae Criced Cymru eisiau Cricket Wales want to make better gwneud gwell defnydd o’r use of the Welsh language among Gymraeg ymhlith hyfforddwyr coaches by developing Welsh trwy ddatblygu deunyddiau a medium coaching materials and chanllawiau hyfforddi cyfrwng guidance. They have appointed Cymraeg. Maent wedi penodi a volunteer Welsh language pencampwr iaith Gymraeg champion to drive the project gwirfoddol i arwain ar y prosiect. forward.
Gall cyflwyno geiriau ac Introducing simple Welsh ymadroddion Cymraeg syml words and phrases can get greu sefyllfa lle mae aelodau’n members used to hearing dod i arfer â chlywed yr iaith the language during yn ystod hyfforddiant. Gall training. This can increase hyn gynyddu hyder ymhlith confidence amongst aelodau a gwirfoddolwyr sy’n members and volunteers siarad Cymraeg yn ogystal who are Welsh speakers, â dysgwyr. as well as learners. Cynnwys Contents Offer Tools
Gallwn weld o’r arolygon ac We can see from the surveys and astudiaethau achos bod llawer o case studies that there is enough botensial ac ewyllys da, ond bod potential and good will, but hyder ac adnoddau yn her. Mae’r confidence and resources are a clybiau angen cefnogaeth gan challenge. The clubs need support y cymdeithasau i ddefnyddio’r from the associations to develop Gymraeg a’r Saesneg mewn an inclusive way to use Welsh ffordd gynhwysol. and English.
Rhestr o'r adnoddau... List of resources...
Posteri: Posters: • Defnyddio'r Gymraeg i ddenu • Using the Welsh language to aelodau a gwirfoddolwyr newydd gain new members and • Brandio dwyieithog volunteers • Sut mae defnyddio'r Gymraeg • Bilingual branding mewn sesiwn hyfforddi? • How can we use the Welsh language during a training • Cardiau fflach i hyfforddwyr session? a gwirfoddolwyr • Flashcards for coaches and Mae mwy o adnoddau volunteers defnyddiol fel posteri a fideos ar gael. Cysylltwch â There are more useful Chomisiynydd y Gymraeg trwy resources such as posters hybu@comisiynyddygymraeg. and videos available. Contact cymru, neu ymwelwch â the Welsh Language comisiynyddygymraeg.cymru/hybu Commissioner through hybu@ welshlanguagecommissioner. wales or visit welshlanguagecommissioner. wales/hybu Cynnwys Contents Cysylltiadau • Contacts
Mentrau Iaith Cymru Urdd mentrauiaith.cymru [email protected] 01443 493715 02920 635 691
Chwaraeon Cymru Sport Wales 0300 300 3111 [email protected]
#amdani
50 Cynnwys Contents
52 #amdani Creative Dyluniwyd gan Waters Creative Designed by Waters Cynnwys Contents Cynnwys Contents Cynnwys Contents