HART VOOR VISSEN
Aanbellende vissen
Vergeet Netflix en stop met Videoland en Pathé thuis: vanaf nu kun je 24 uur per dag live op je scherm zien wat er onderwater gebeurt in de gracht van Utrecht.
TEKST Sinds 29 maart heeft de Weerdsluis vervolgen. De visdeurbel is een Mark van Heukelum, OAK Consultants in Utrecht een ‘visdeurbel’; een gezamenlijk initiatief van gemeente Anne Nijs, Gemeente Utrecht Nikki Dijkstra, Hoogheemraadschap De Stichtse onderwatercamera die een livestream Utrecht, HDSR en waterschap Rijnlanden uitzendt op de website visdeurbel.nl. Amstel, Gooi en vecht. FOTOGRAFIE Wanneer je daar een vis voorbij OAK Consultants ziet zwemmen, kun je op de rode Voor een dichte sluisdeur digitale deurbel drukken zodat de De grachten en singels van Utrecht sluiswachter weet dat er vis voor vormen de verbinding tussen twee ligt te wachten. Hij kan vervolgens rivieren; aan de zuidzijde stroomt de oude sluisdeuren openen, waarna de Kromme Rijn de stad binnen, de vissen hun migratietocht door aan de noordzijde stroomt het de grachten en singels van Utrecht water via de Vecht de stad weer uit.
VISIONAIR NR. 60 JUNI 2021 17 HART VOOR VISSEN
De sluiswachter bleek bereid dit Ook in het naastgelegen Westriool vaker te doen, mits hij zou weten is een camera geplaatst. De aanname wanneer de vis ligt te wachten. Zo is dat het water in deze 500 meter ontstond het idee van de visdeurbel. lange ondergrondse buis te hard stroomt voor vissen om er tegenin Werking te zwemmen. Deze hypothese wordt Om te weten of er vis voor de binnen het project onderzocht. sluisdeuren ligt te wachten, heeft De plaatsing van de camera in de bureau KBTS een onderwatercamera buis was geen gemakkelijke opgave geplaatst die een livestream uitzendt in de oude binnenstad. Er moesten op de website visdeurbel.nl. Hier kan twee duikers worden ingeschakeld iedereen meekijken onderwater en om de cameraopstelling op zijn op de digitale deurbel drukken bij het plaats te krijgen. spotten van een vis. Op dat moment wordt een screenshot gemaakt Tezamen laten de camera’s zien in waarop je kunt aangeven welke vis hoeverre het gebied rondom de jij denkt te zien. Na versturen komt Weerdsluis een vismigratieknelpunt de foto terecht in de database en is. Uit visstandonderzoek van 2020 krijgt de sluiswachter een seintje. blijkt dat vooral zogenaamde Wanneer hij ziet dat er weer vissen limnofiele (plantminnende) en de liggen te wachten kan hij vervolgens rheofiele (stromingsminnende) de sluis openen. soorten in de grachten van Utrecht Het openen van de sluis gebeurt ontbreken. Opvallend, omdat deze vooral in de ochtend en avond. soorten in direct aangrenzende Juist in de schemering is de vis watergangen wél zijn aangetroffen. namelijk actief, omdat daarmee Deze gegevens en de data van de Met een onderwatercamera worden de wachtende vissen gefilmd. roofdieren (vogels en roofvissen) visdeurbel maakt dat er meer De beelden zijn te zien op de website Visdeurbel.nl. zoveel mogelijk worden vermeden. gericht maatregelen kunnen worden Het volledig schutten van de sluis genomen die passen bij de doel Dit maakt de grachten en singels neemt al snel 30 tot 40 minuten in soorten en het benodigde leefgebied. onderdeel van een stromend beslag. Met nog eens 30 minuten om riviersysteem en daarmee van de vissen rustig de tijd te geven de sluis Onderwaternatuur in de stad vismigratieroute die hier doorheen uit te zwemmen kost het visvriende Natuur in de stad krijgt steeds meer loopt. Elk voorjaar trekken vele lijk schutten ruim een uur. aandacht en speelt ook in Utrecht honderden vissen stroomopwaarts een belangrijke rol. De stad kent net op zoek naar plekken om zich voort Onderzoek & monitoring als veel andere steden uitdagingen te planten. De camerabeelden geven ook inzicht waarin natuur een belangrijke rol Op die trektocht moeten zij onder in welke soorten vissen doorgaans kan spelen, zoals hittestress, (regen) meer de Weerdsluis passeren. Deze op welk dagdeel liggen te wachten. water afvoer, schone lucht en een ruim 200 jaar oude bootsluis wordt Vissoorten, aantallen en lengte fijne leefomgeving voor mensen. nog met de hand bediend. De sluis klassen worden geregistreerd. Ga maar na: wie wordt niet blij van wordt voornamelijk gebruikt door recreatievaart en is daarmee in het Screenshot van een wachtende snoek. Wie drukt op de bel? (vroege) voorjaar – buiten het vaarseizoen – gesloten. In het voorjaar van 2020 stonden initiatiefnemer Mark van Heukelum (OAK Consultants) en de sluis wachter op de kade en zagen zij grote scholen vis in de (lok)stroom van de stuw, die parallel aan de sluisdeuren ligt en het waterpeil in de stad reguleert. Nadat Mark had uitgelegd dat deze vissen hier vast zaten en graag stroomopwaarts willen, ging de sluiswachter direct over tot actie en heeft hij samen met Mark meerdere avonden de sluis visvriendelijk geschut.
18 VISIONAIR NR. 60 JUNI 2021 bloeiende bloesembomen, fluitende maatregelen om de onderwater Maar kan dit niet gewoon worden vogels, zoemende bijen en vissen in natuur te verbeteren. Bijvoorbeeld geautomatiseerd? Die vraag is de gracht? De gemeente zet zich door het plaatsen van meer regelmatig gesteld, want met daarom in voor het verbeteren van structuur onderwater zoals water artificial intelligence (AI) en leefgebieden in de stad en voor het planten, dood hout of kunstriffen. machine learning zijn beelden verbinden ervan, bijvoorbeeld met Einddoel is de terugkeer van de inderdaad automatisch te analyseren. faunapassages. De visdeurbel is in otter in de Utrechtse grachten. Het punt is dat daarmee ook voor mensen de noodzaak verdwijnt om te participeren. Zo mis je de kans om 350.000 mensen een blik onder water te geven. Automatisering kan in veel gevallen tot meer efficiëntie leiden, maar laten we niet vergeten dat het betrekken van mensen ook leidt tot bewustwording en eigenaarschap. Dit is de kracht van participatie projecten; de bereidheid van burgers om een klein beetje tijd en inspanning te leveren blijkt groot, zeker als het voor de natuurlijke leefomgeving in ‘eigen achtertuin’ is. Participatieprojecten brengen de natuur heel dichtbij, waardoor mensen er meer om gaan geven en ervaren dat het ook van hen is. Onbekend maakt onbemind. Juist de onderwaterwereld is voor veel mensen geheel onbekend en al helemaal in de stad. Een veel
Volgens initiatiefnemer Mark van Heukelum betrekt de vissendeurbel Utrechtse burgers bij het leven in de stadsgrachten. Na drie weken hadden al meer dan 350.000 mensen de website Visdeurbel.nl bezocht en bleek er ruim 52.000 keer op de bel te zijn gedrukt
feite een onderwater-faunapassage. Kracht van participatie gehoorde reactie op social media is Juist op gebied van onderwater De opening van de visdeurbel kreeg dat Utrechters zelf niet beseften dat natuur is in de stad nog veel te veel aandacht in de media. Na drie er zoveel vissen in de binnenstad winnen. Daar waar tegenwoordig weken was de website door meer leven – laat staan die enorme voor bijna elke boom gestreden dan 350.000 mensen bezocht en snoeken en prachtige baarzen die wordt, is deze wereld onder het bleek er ruim 52.000 keer op de bel veelvuldig op de gestreamde beelden wateroppervlak voor de meeste te zijn gedrukt. Geen vis ontging voorbijkwamen. Deze aandacht en mensen onbekend. Zeker voor het alziend oog van de menigte en trots die onder de burgers leeft, Utrecht – dat de Vecht en Kromme zelfs in de nacht waren deelnemers creëert tevens (bestuurlijk) Rijn verbindt – is het belangrijk dat actief. Zo wordt met een relatief momentum om kansen te verkennen de onderwaternatuur op orde is. eenvoudig project gewerkt aan voor het verder verbeteren van het De visdeurbel is hopelijk de aftrap monitoring en onderzoek, mitigatie leefmilieu in de grachten en singels om de Weerdsluis als vismigratie van een vismigratieknelpunt en van Utrecht. knelpunt aan te pakken. Daarnaast wordt aandacht en draagvlak zijn HDSR en de gemeente Utrecht gecreëerd voor de onderwaternatuur. gestart met een verkenning van
VISIONAIR NR. 60 JUNI 2021 19