Tour de 1925 Anno 2021 - Joost van Wijngaarden

HC 5.418km 54.491hm 29 Etappes 1 Renner

Officiële Tourgids• Alle etappes • Hoogteprofielen • Info etappeplaatsen Bezienswaardigheden • Persoonlijke memo’s • Foto’s en verhalen 1925 Voorwoord

WIELERVOEDING.NL Beste lezer, SPORTVOEDING VOOR DUURSPORTERS Leuk dat je mijn Tourboek leest! Je krijgt hiermee een inkijkje in het prachtige, maar minstens zo uitdagende project wat ik in mijn hoofd gehaald heb. Ik begin aan de zwaarste sportieve uitdaging die ik ooit bedacht of geprobeerd heb. Of het niet té uitdagend is en hoe ik me gedurende de Tour zal voelen, vind ik nog een beetje spannend. Maar alleen al door de energie die ik er van heb gekregen sinds ik besloten heb deze uitdaging aan te gaan, is het nu al mijn beste beslissing van het jaar.

Dat dit Tourboek bestaat, is daar het gevolg van. De voorpret die ik inmiddels heb gehad bij het opstellen hiervan is zo groot, dat dit alleen al zeer de moeite waard geweest zou zijn als ik nu geen enkele etappe zou starten. Waar ik vroeger schriftjes en plakboeken bijhield van de op TV, kon ik nu een Tourboek maken over mijn eigen Ronde van Frankrijk: twee hobby’s komen hier samen.

LIGHTNING ENDURANCE Als disclaimer vermeld ik graag ten eerste dat ik geen enkele pretentie heb een SPORTS NUTRITION unieke prestatie te leveren mocht dit project slagen. Er zijn mij al vele amateurs voor gegaan die een soortgelijke uitdaging hebben voltooid. Of ik het sneller of langzamer, in meer of minder etappes of met meer of minder begeleiding doe weet ik niet en vind ik ook niet interessant. Dit is geen wedstrijd, ook niet tegen mezelf. Het is vooral mijn gedroomde fietsvakantie. Ten tweede valt mijn eventuele prestatie per definitie in het niet bij hetgeen de renners uit de Tour de France van 1925 gedaan hebben. In slechts 18 etappes reden zij Frankrijk rond op fietsen die nog geen racefiets mogen heten, over wegen die grotendeels nog niet verhard waren. Het was een totaal andere Tour in een compleet andere wereld, zonder professionele sport en commerciële belangen. Dat zijn de helden van de Tour van 1925!

Ik heb al veel plezier beleefd aan dit project met dit boek en ga er hopelijk nog heel veel meer plezier aan beleven ook. Ik kijk ontzettend uit naar alle mooie etappes en schitterende landschappen die Frankrijk te bieden heeft.

Een woord van dank aan Lotte, die mij aangemoedigd heeft dit echt te gaan doen, en aan Hans & Joke en Gijs, die zo gek zijn mij met een camper te willen volgen. Op een goede afloop!

Joost van Wijngaarden, 5 juli 2021 Oja, volg me gerust op Strava

3 Inhoudsopgave

150 rijk geïllustreerde pagina’s vol info en weetjes. Alle routekaartjes, hoogteprofielen, etappeplaatsen en persoonlijke associaties daarmee. Informatie over de Tour de France, over Frankrijk in het algemeen en over de Tour de France in 1925.

Pagina Pag.nr. Over Frankrijk 6 Departementen 8 Kentekenbingo 9 Nationale parken 10 Regionale parken 11 Over de Tour 14 De Tour door de jaren heen 16 Project TdF 1925 22 Deelnemende teams 23 De Tour van 1925 24 Etappe-overzicht 26 De etappes 28 Alle info over de etappeplaatsen 28 Alle info over de etappes 30 Wielervoeding.nl 144 Favoriete recepten 146 Afspeellijst 147 Het materiaal 147 Aanbevolen literatuur 148

4 5 Bestuurlijke indeling Frankrijk is opgedeeld in 18 regio’s, waarvan 13 in het Europese deel. De regio’s zijn op hun beurt weer Over Frankrijk onderverdeeld in 102 departementen, 342 arrondissementen, 2.054 kantons en op het laagste niveau gemeenten, waarvan Frankrijk er 36.796 telt. De departementen zijn vergelijkbaar met het niveau van de Frankrijk, officieel de Franse Republiek, is een land Provincies in Nederland. in West-Europa en qua oppervlakte het op twee na De regio’s zijn pas in 1956 ingevoerd en daarmee veel jonger dan de departementen. De regio’s kennen sinds grootste Europese land. Frankrijk grenst in het westen 2016 bovendien een nieuwe indeling. Sindsdien kent het vaste land van Frankrijk niet langer 21, maar 12 volledig aan het water: het Kanaal, de Atlantische regios (en Corsica). Oceaan en de Golf van Biskaje. Aan de Noord-, Oost- en Zuidgrens kent het met België, Luxemburg, Duitsland, Zwitserland, Italië, Spanje, en Monaco liefst acht buurlanden. Voeg daar de Côte d’Azur aan de Middellandse Zee nog bij en de contouren van Frankrijk zijn compleet. Een contour die zich laat kenschetsen als een stervormige zeshoek: l’Hexagone. Verder vallen er onder de Franse Republiek nog een hele hoop overzeese Sinds 2016 gebieden en het dichterbij gelegen eiland Corsica. Basisgegevens Inclusief overzeese gebieden heeft het land een oppervlakte van 674.843 km² en een bevolkingsaantal Officiële taal Frans van ongeveer 67,06 miljoen inwoners. Hoofdstad Parijs Regeringsvorm Republiek Geschiedenis Staatshoofd Emmanuel Macron Sinds het Verdrag van Verdun in 843 kent Frankrijk, dat Oppervlakte 2 zijn naam dankt aan de Franken, in zijn geschiedenis 551.500 km Inwoners 62.814.233 enige continuïteit als bestuurlijke en culturele eenheid. Franse kentekens Frankrijk is daarmee de oudste bestaande geopolitieke Motto Liberté, Egalité, factor in de Europese machtsverhoudingen. De Fraternité Het is niet voor niets dat er hierboven zo uitvoerig landsgrenzen liggen sinds de Vrede van Nijmegen in wordt ingegaan op de regio’s. De logo’s hiervan La Marseillaise 1678 redelijk vast en vallen voor een groot deel samen Volkslied komen namelijk terug op de Franse kentekens! met natuurlijke grenzen. Een belangrijk moment in Nationale feestdag 14 juli Frankrijk kent al autokentekens sinds 1901. In 1993 werden reflecterende platen ingevoerd, geel voor aan de Franse geschiedenis is de Franse Revolutie van Web | Code | Tel. .fr | FRA | +33 de achterzijde van de wagen en wit voor de voorzijde. Sinds 2009 zijn de platen zowel vooraan als achteraan 1789 toen het land van absolute monarchie overging wit, met zwarte tekens en bestaat het kenteken zelf uit twee letters, drie cijfers, twee letters. Links bevindt zich de landcode met de Europese vlag. Het nummer van het departement waar de auto vandaan komt, in de republiek die het nu nog steeds is. Daarop De 15 grootste steden volgden de periode van Napoleon en vooral een hoop vormt sindsdien samen met het regiologo de blauwe rechterkant van de kentekenplaat. Wat een schitterend oorlogen. Frankrijk behoort inmiddels tot de 30 meest 1. Parijs 2.229.621 systeem. Je vind de regiologo’s en departementnummers terug op alle stadspagina’s in deze gids. ontwikkelde landen ter wereld. 2. Marseille 855.393 3. Lyon 500.715 Bevolkingsdichtheid Taalgebieden Klimaat 4. 458.298 Frankrijk kent Vanwege Frankrijks oppervlakte en ligging aan 5. 342.295 grote verschillen in Frans-Vlaams meerdere kusten verschilt het klimaat er ontzettend. bevolkingsdichtheid. Er worden officeel drie klimaten onderscheiden. In 6. Nantes 292.718 het westen heerst een vochtig zeeklimaat. De hoger 7. Strasbourg 275.718 gelegen gebieden die het land rijk is, kennen een (semi) Elzassisch 8. Montpellier 272.084 Bretons landklimaat. De rest van Frankrijk kent een Mediterraan Bordeuax 243.626 Frans klimaat. Frankrijk staat onder vakantiegangers dan ook 9. bekend om zijn aantrekkelijke zomers. 10. Lille 231.491 Franco- 11. Rennes 211.373 provençaals Sport Reims 182.592 12. Occitaans Frankrijk staat ook bekend om voetbal, rugby, petanque 13. Le Havre 172.074 Baskisch en wielrennen. De belangrijkste Franse sportwedstrijd 14. Saint-Etienne 172.023 is de Tour de France. Daarover later meer. Catalaans Corsicaans 15. Toulon 163.760

6 7 Departementen Kentekenbingo

Overzichtskaart van alle 102 Franse departementen. De kleuren geven de tegenwoordige indeling van de Op reis door Frankrijk kun je altijd bingo spelen met de Franse nummerborden. Rechts op het kenteken regio’s weer. Zie ook de beschrijving onder het kopje ‘Bestuurlijke indeling’ bovenaan pagina 7 van deze staat in het blauwe strookje het nummer van het departement waar de auto vandaan komt, samen met het gids. logo van de bijbehorende regio. Op kentekens van voor 2009 staat het departementnummer nog gewoon rechts in het kenteken zelf. Krassen maar!

8 9 Nationale parken Regionale parken

Frankrijk heeft 11 nationale parken: ‘Les Frankrijk kent naast de nationale parken ook nog 56 regionale natuurparken, Parcs Naturels Regionaux Parcs Nationaux’. Drie daarvan liggen in de de France geheten. Tijdens dit project doorkuisen we 20 van die parken. Deze staan op de pagina’s hierna overzeese gebieden Réunion, Guadeloupe en opgesomd. Guyana. Van de acht die zich op het Franse vaste land bevinden, doorkuisen we er vijf tijdens dit project. Op deze pagina lichten we ze uit. PN des Pyrénées | Etappe 12 & 13 De Aubisque, Tourmalet en Aspin moeten bedwon- gen worden in dit hooggelegen nationaal park.

PN des Calanques | Etappe 17 PN de Port-Cros | Etappe 17 Dit park begint net buiten de stad Marseille en staat De Côte d’Azur in optima forma. Zeer populair onder bekend om zijn rijke flora en fauna op land en in zee. duikers. Dit park ligt dan ook grotendeels in zee.

PN du Mercantour | Etappe 18 & 19 PN du Ecrins | Etappe 20 Met Sospel, de Tinée-vallei en de Col de la Bonnette Met de Lautaret en de Galibier tikken we slechts een pakken we een hoop moois mee in dit natuurpark. klein puntje van dit schitterende park aan.

10 11 PNR des Boucles de la Seine Normande PNR des Marais du Cotentin et du Bessin PNR des Alpilles Et. 16 PNR du Queyras Et. 20 Et. 3 Et. 4

PNR d’Armorique Et. 7 PNR du Golfe du Morbihan Et. 7+8 PNR du Haut-Jura Et. 22 PNR des Ballons des Vosges Et. 24

PNR de Brière Et. 8 PNR Marais Poitevin Et. 9 PNR des Vosges du nord Et. 25 PNR des Ardennes Et. 26

PNR des Landes de Gascogne Et. 11 PNR des Pyrénées Ariégeoises Et. 13+14 PNR de l’Avesnois Et. 27 PNR Scarpe-Escaut Et. 27

PNR des Pyrénées Catalanes Et. 14 PNR de la Narbonnaise Et. 15 PNR des Caps et Marais d’Opale Et. 29 PNR du Vexin français Et. 29

12 13 De gele trui De oprichter van de Tour, Henri Desgrange was in de beginjaren nog continu Over de Tour op zoek naar manieren om de koers interessanter te maken. Zo bedacht hij in 1919 om na elke etappe de leider in het klassement een gele trui uit te reiken, De Ronde van Frankrijk (Frans: Tour de France), ook wel zodat deze herkenbaar was tijdens de volgende etappe. Dit moest meer strijd ‘De Tour’ genoemd, is een meerdaagse wielerwedstrijd om de dagelijkse leiding in het klassement teweeg brengen. Een nieuwe prijs die voor het grootste deel door Frankrijk voert. Net als was geboren. De kleur van de trui werd bepaald door de kleur van het papier de rondes van Italië (Giro) en Spanje (Vuelta) is het een waarop l’Auto, de organiserende krant, gedrukt werd. Le maillot jaune staat van de drie Grote Rondes. sindsdien symbool voor de Tour de France. Op diezelfde manier kreeg het puntenklassement in 1953 een groene trui, naar de grasmaaierfabrikant die Geschiedenis de trui sponsorde. De bolletjestrui, ingevoerd in 1975, is een ode aan Henri De Tour de France is ontstaan in 1903 en werd destijds Lemoine, de Franse pistier die met zo’n stippentrui reed, omdat hij dat gewoon georganiseerd door Henri Desgrange, hoofdredacteur mooi vond. van het tijdschrift L’Auto. Zijn jonge medewerker, Basisgegevens Renners met de meeste eindzeges journalist Georges Lefèvre, die tevens de Tourdirecteur Eerste editie 1903 1. 7 24 etappes van de eerste editie was, werd geïnspireerd door de Steden met meeste starts en finishes* Aantal edities 108 (2021) 2. 5 34 individuele poging in 1895 van wielrenner Jean Marie 1. Parijs 45 starts + 11245 finishes112 = 157 Corre. Corre introduceerde in 1895 een fiets van Bijnaam La Grande Boucle 3. 5 28 2. 55 78 133 aluminium en testte deze in zijn eentje over alle bekende Leiderstrui Geel 4. Jaques Anquetil 5 16 parcoursen in Frankrijk. Hieruit ontstond in 1903 het 3. Pau 65 62 127 Periode juni-juli 5. 5 12 idee om deze tijdritten jaarlijks te laten herleven. De 4. Bagnères-de-Luchon 56 50 106 Organisator A.S.O. 6. 4 7 Tour is sindsdien uitgegroeid tot de belangrijkste en 5. 39 38 77 eervolste wielerwedstrijd van het jaar. Kalender UCI World Tour 7. 3 13 6. Nice 40 37 77 Eerste winnaar 8. 3 11 7. Grenoble 40 35 75 De wedstrijd Laatste winnaar Tadej Pogacar 9. Greg Lemond 3 5 8. Marseille 33 35 68 In 1903 was de Tour de France eigenlijk vooral een Meeste zeges* Lance Armstrong (7x) 10. 3 3 tijdproef die door alle renners tegelijkertijd werd 9. Perpignan 34 34 68 afgelegd. De route was opgedeeld in etappes, waarna 10. Caen 33 34 67 Renners met de meeste etappezeges iedereen weer tegelijkertijd van start ging. De tijden 11. Briançon 33 32 65 1. Eddy Merckx 34 in 7 Tours van de etappes werden bij elkaar opgeteld in een Bayonne 31 30 61 klassement. 12. 2. * 32* 13* Door de jaren heen, is het niveau van de renners steeds 13. Montpellier 29 30 59 3. Bernard Hinault 28 8 dichter naar elkaar getrokken en ontdekte men meer 14. Brest 30 27 57 4. André Leducq 25 9 en meer het voordeel van aerodynamica, waardoor het 15. Nantes 26 28 55 5. André Darrigade gegeven van het peloton ontstond. En waar in de eerste 22 14 jaren elke rit als een klassementsrit werd gezien, zijn er 16. Belfort 31 22 52 6. Nicolas Frantz 20 7 tegenwoordig etappes waar je vooraf eigenlijk weet dat 17. Toulouse 26 26 52 7. François Faber 19 9 die voor het klassement geen verschil gaan maken (want 18. Roubaix 26 24 50 8. 17 11 niet selectief genoeg). Het winnen van een etappe is Gap 24 24 48 daardoor een interessant gegeven an sich geworden en 19. 9. 16 8 bracht de eerste specialisten voort: snellere renners die 20. Saint-Étienne 21 26 47 10. Charles Pélissier 16 6 in de bergen niet mee konden komen, maar zich volledig * Eervolle vermelding moet gemaakt worden voor 11. René le Grevés 16 6 richten op het winnen van etappes. Ook klimmers Alpe d’Huez met 31 aankomsten (slechts 2 starts). 12. 3 die niet elke dag voor het klassement konden rijden, 15 gingen zich op dagsucces richten. Later werden er ook nevenklassementen ingevoerd op punten voor de Aantal dagen geel, zonder eindzege Aantal Tourdeelnames (en uitgereden) beste sprinters en klimmers en een subklassement voor 1. 29 in 6 Tours 1. 18 16 (89%) jonge renners. Die klassementen zijn op een gegeven * Officieel zijn de overwinningen van Armstrong 2. René Vietto 26 2 2. George Hincapie 17 16 (94%) moment gewaardeerd met een leiderstrui. Tenslotte geschrapt omdat hij een en ander zou hebben werd ploegenspel steeds belangrijker. Door elkaar te 3. 20 2 3. Stuart O’Grady 17 15 (88%) gedaan wat niet mocht, maar dat deden alle helpen kan voordeel behaald worden en daarmee werd 4. André Darrigade 19 6 4. 17 14 (82%) concurrenten toen ook, dus voor mij blijft hij het aspect van tactiek steeds belangrijker. een groot kampioen. 5. 18 3 5. 16 16 (100%) 14 15 1922 1923 1925 - De inspiratie De Tour door de jaren heen

Het parcours van de Tour France is door de jaren heen flink geëvolueerd. Waar men eerst gewend was heel Frankrijk rond te fietsen, bedacht men in de jaren ‘50 dat zo’n letterlijke ronde niet per sé nodig was en liet men steeds wisselende regio’s links liggen. Het duurt tot de jaren ‘70 voor de verplaatsingen tussen etappes werden geïntroduceerd, waardoor men niet meer gebonden is aan de gesloten keten van start- en finishplaatsen. Gedurende de decennia krijgen de overzichtskaarten meer kleur, en worden buitenlandse Grand Départs geïntroduceerd. Eén ding verandere nooit: de finish ligt nog steeds in Parijs. 1903 - De eerste 1904 1905 1924 1926

1906 1907-1908-1909 1927 1928 1929 1930

1910 1911-1912 1913 1914 1931 1932 1933 1934

1915-1918 1919 1920 1921 1935 1936 1937 1938

In de jaren 1915-1918 vond er 4 jaar geen Tour de France plaats als gevolg van W.O. I

16 17 1939 1940-1946 1947 1948 1965 1966 1967 1968

In de jaren 1940-1946 vond er 7 jaar geen Tour de France plaats als gevolg van W.O. II

1949 1950 1951 1952 1969 1970 1971 1972

1953 1954 1955 1956 1973 1974 1975 1976

1957 1958 1959 1960 1977 1978 1979 1980

1961 1962 1963 1964 1981 1982 1983 1984

18 19 1985 1986 1987 1988 2005 2006 2007 2008

1989 1990 1991 1992 2009 2010 2011 2012

1993 1994 1995 1996 2013 - 100e Tour 2014 2015 2016

1997 1998 1999 2000 2017 2018 2021

2001 2002 2003 2004 2019 2020

20 21 Project TdF 1925 Deelnemende teams

Na info over Frankrijk, het natuurschoon, de Tour de France en alle parcoursposters, dan nu eindelijk Zoals het een echte Tourgids betaamt, worden daarin de deelnemende teams voorgesteld. In dit geval zijn aandacht voor waar dit project écht over gaat. Over het het hoe, het wanneer en bovenal: het waarom?! we daar snel mee klaar. Toch is het de moeite waard.

De aanleiding Renner Rond Kerst 2020 stelde ik mijn wensen en goede voornemens voor 2021 op. Na eerst natuurlijk Joost van Wijngaarden (26) wereldvrede, naastenliefde en een goede Motivatie gezondheid voor een ieder gewenst te hebben, Klimmen nam ik mijzelf voor in 2021 elke maand tenminste één boek te lezen, omdat hier in de voorbije jaren Duurvermogen te weinig van terecht gekomen was. Op die manier Eten zou het grote aantal ongelezen boeken in de kast aanzienlijk verkleind moeten worden; boeken kopen Parcourskennis lukte me namelijk wel vaak genoeg. Opgeven Het eerste boek, in januari, werd ‘De Rode Lantaarn’ van Max Leonard. Niet over mijn favoriete Uiterst gemotiveerde en vastberaden renner, met een wielerpodcast, al ontlenen ze hun naam aan aanleg voor klimmen en uithoudingsvermogen. Er is geen hetzelfde relikwie. Het boek van de Britse schrijver renner die het routeboek beter bestudeerd heeft dan deze focust zich op de renners die door de jaren heen op man. Alle voetbalclubs, regionale parken en bestuurlijke de laatste plaats zijn geëindigd in de Tour de France. indeling van start- en finishplaatsen zijn verkend. De term komt van de laatste wagon van een trein die Potentiële valkuilen: overmoedig, eigenwijs en sinds het vroeger een rode lantaarn droeg, ten teken dat de Daarna zette ik een belangrijke stap: ik knipte de wielerpensioen verleerd veel te eten op te fiets. Pasta voor trein volledig gepasseerd was. Om die reden rijden 18 etappes op in uiteindelijk 29 kortere etappes, en na de ritten en Mars en Cola onderweg moeten hem wij nog altijd met rode achterlichten in de rondte. waarmee de droom ineens een stuk haalbaarder overeind houden. Als dat lukt en de kop blijft fris, dan gaan Enfin, dat boek over de Tour de France, vol begon te worden. Na Strava, volgde een Excel- we mooien dingen zien van deze renner. epische verhalen, heeft mij gedurende die winter file voorzien van het etappeschema. Zo liet ik het geïnspireerd tot het mijzelf verdiepen in de Tour plan enige tijd op de plank liggen, wetende dat ik Ploegleiders, soigneurs, mechaniekers, chauffeurs, mediamanagers, motivators de France in de jaren ‘20. In die tijd reed men nog voorlopig toch geen tijd zou hebben om het te heel Frankrijk rond, in monsterlijke etappes van realiseren. Voor zoiets heb je minstens vijf weken dikwijls meer dan driehonderd, of zelfs vierhonderd vrije tijd nodig en de komende zomers zou ik steeds kilometer. Al zoekende op het wereldwijde web, een groot evenement te organiseren hebben. vond ik die ene routekaart. Het werd mijn schatkaart. In april werd echter het EUC Cycling gecanceld en Die schatkaart, vrijwel perfect de contouren van kreeg ik een loopblessure, waardoor de uit 2020 Frankrijk volgend, chique vormgegeven, haarscherp doorgeschoven Alpe d’Huez triathlon in gevaar en vermoedelijk nog met de hand getekend, uit een kwam die ik in juli had gepland, inclusief een voor tijd dat men van een Tweede Wereldoorlog nog vier weken geboekt appartement. Ineens lag er nooit had gehoord, liet mij dromen over hoe het zou een zee aan ruimte en tijd in het vooruitschiet. zijn zelf die route af te leggen. Heel Frankrijk rond op Aangemoedigd door Lotte besloot ik dat dit het de fiets. De échte Ronde van Frankrijk. Dat zou toch ideale jaar was voor de uitvoering van ‘Project TdF een mooi project zijn. 1925’. Ik heb al veel kilometers in de benen en zoveel Hans & Joke van Wijngaarden (62/58) Gijs Jongeneel (25) tijd zou ik de komende jaren waarschijnlijk niet snel De uitwerking weer krijgen. Ervaring Media Na de inspiratie begon het door op Strava alle Campingskills Scoutingskills De laatste hobbel routes te bouwen. Dat was relatief simpel: je klikt Kennis van de renner Fietstechniek het beginpunt aan, daarna het eindpunt en Strava Begeesterd door de nieuwe mogelijkheden vond geeft je de meest ideale fietsroute, vaak redelijk op ik snel daarna begeleiding die mij met een camper Avontuurlijk Te porren voor dezelfde kilometers uitkomend als op de schatkaart wilde volgen waarmee ook de logistieke uitdaging Oppassen gekke ideeën beschreven stond. was overwonnen. 22 23 De Tour van 1925

Oké, we volgen dus de route van de Tour de France van 1925. Laten we die Tour eens nader onder de loep nemen dan. Niet qua parcours, dat komt verderop in deze gids uitgebreid aan bod. Maar over het koersverloop in 1925. In woord en beeld. Het tijdsbeeld In 1925 reed men de Tour de France voor de 19e keer, de zevende sinds de Eerste Wereldoorlog. In hetzelfde jaar komt Mussolini aan de macht in Italië, wordt de eerste TT in Assen verreden, verschijnt in Duitsland het boek ‘Mein Kampf’ van Adolf Hitler, vestigt een Belg een nieuw record zweefvliegen (10u41), wordt in Italië de eerste autosnelweg ^ De fourage verliep in 1925 nog net even anders. ^ Beelden uit etappe 16: Mulhouse-Metz ter wereld geopend, wordt de decibel ingevoerd als eenheid van geluid en gaat de hoofdstad van Noorwegen Oslo heten. Fietsen zijn in die tijd van staal, hebben spatborden, maar geen versnellingen, of hooguit een tweede kransje aan de andere kant van het wiel zodat je tijdens de etappe het wiel kunt omdraaien om te schakelen.

Het wedstrijdverloop De etappes in de Tour van 1925 etappewinnaar , vorig jaar ook al eindwinnaar, ging goed van start met 1. Parijs - Le Havre 340 km Ottavio Bottecchia winst van etappe 1. Hij zou deze Tour 2. Le Havre - Cherbourg 371 Romain Bellenger ook nog etappe 6, 7 en 18 winnen en 3. Cherbourg - Brest 405 Louis Mottiat uiteindelijk het eindklassement veilig 4. Brest - Vannes 208 Nicolas Frantz stellen. De Italiaan heerste in de Tour van ‘25. Hij kreeg daarbij veel hulp van zijn 5. Vannes - Les Sables 204 Nicolas Frantz Belgische ploeggenoot 6. Les Sables - Bordeaux 293 Ottavio Bottecchia ^ Een renner na de finish. ^ Mechaniekers hangend uit de auto hadden ze toen ook al. die vorig jaar zelf al derde werd en dit 7. Bordeaux - Bayonne 189 Ottavio Bottecchia Een renner op de Col d’Aubisque in jaar tweede. Buysse zet zijn opmars in 8. Bayonne - Luchon Adelin Benoît etappe 8: Bayonne-Luchon (326km). > 1926 door, want die Tour weet hij te 326 winnen. Tijdens de Tour van 1925 wint 9. Luchon - Perpignan 323 Nicolas Frantz Een beeld van de Col d’Izoard in Buysse twee opeenvolgende etappes 10. Perpignan - Nîmes 215 Theophile Beeckman etappe 13: Nice-Briançon (275km). v langs de Côte d’Azur. 11. Nîmes - Toulon 215 Lucien Buysse Verder is de Luxemburger Nicolas Frantz met vier etappezeges succesvol, net als 12. Toulon - Nice 280 Lucien Buysse de Belg Hector Martin die drie ritten 13. Nice - Briançon 275 Bartolomeo Aymo wint. 14. Briançon - Evian 303 Hector Martin Naast Bottechhia droeg alleen de Belg 15. Evian - Mulhouse Nicolas Frantz Benoît vijf dagen de gele trui. 373 Er deden aan de Tour van 1925 16. Mulhouse - Metz 334 Hector Martin geen Nederlanders mee. Het duurt 17. Metz - Duinkerke 433 Hector Martin überhaupt tot 1936 voor er voor het 18. Duinkerke - Parijs 343 Ottavio Bottecchia eerst Nederlanders deelnemen aan de Ronde van Frankrijk.

24 25 Overzichtskaart Etappeoverzicht

# 1925 Datum Startplaats Finishplaats KM Stijging Index % DUINKERKE 1 1a Za. 17 juli Parijs Le Tréport 192km 1.432m 7,5 4% ROUBAIX 2 1b Zo. 18 juli Le Tréport Le Havre 134km 1.671m 12,5 6% 3 2a Ma. 19 juli Le Havre Caen 230km 1.267m 5,5 10% LE TRÉPORT 4 2b Di. 20 juli Caen Cherbourg 171km 1.112m 6,5 13% CHERBOURG LE HAVRE HIRSON 5 3a Wo. 21 juli Cherbourg Saint-Malo 218km 1.421m 6,5 17% METZ 6 3b Do. 22 juli Saint-Malo Brest 244km 2.395m 9,8 22% CAEN 7 4 Vr. 23 juli Brest Vannes 183km 2.004m 11,0 25% BREST SAINT-MALO 8 5 Za. 24 juli Vannes Sables d’Olonne 198km 828m 4,2 29% PARIJS STRASBOURG 9 6a Zo. 25 juli Sables d’Olonne Saintes 170km 614m 3,6 32% 10 6b Ma. 26 juli Saintes Bordeaux 145km 812m 5,6 35% VANNES MULHOUSE - Di. 27 juli Bordeaux 11 7 Wo. 28 juli Bordeaux Bayonne 175km 566m 3,2 38% 12 8a Do. 29 juli Bayonne 218km 3.851m 17,7 42% PONTARLIER SABLES D’OLONNE EVIAN-LES-BAINS 13 8b+9a Vr. 30 juli Lourdes Saint-Girons 208km 4.561m 22,0 46% 14 9b Za. 31 juli Saint-Girons Perpignan 262km 3.255m 12,4 51% 15 10a Zo. 1 aug Perpignan Montpellier 157km 232m 1,5 54% SAINTES 16 10b+11a Ma. 2 aug Marseille 223km 1.903m 8,5 58% ALBERTVILLE Montpellier 17 11b+12a Di. 3 aug Marseille Nice 204km 1.388m 6,8 61% 18 12b Wo. 4 aug Nice Nice 124km 1.972m 15,9 64% BORDEAUX GUILLESTRE - Do. 5 aug Nice 19 13a Vr. 6 aug Nice Guillestre 183km 4.124m 22,6 67% 20 13b+14a Za. 7 aug Guillestre Albertville 198km 3.774m 19,1 71% MONTPELLIER NICE 14b Zo. 8 aug 142km 3.024m 21,3 73% BAYONNE 21 Albertville Evian-les-Bains LOURDES SAINT-GIRONS 22 15a Ma. 9 aug Evian-les-Bains Pontarlier 156km 1.947m 12,5 76% MARSEILLE PERPIGNAN 23 15b Di. 10 aug Pontarlier Mulhouse 158km 1.001m 6,3 79% 24 16a Wo.11 aug Mulhouse Strasbourg 177km 2.057m 11,6 82% 25 16b Do. 12 aug Strasbourg Metz 186km 1.573m 8,5 86% 26 17a Vr. 13 aug Metz Hirson 245km 2.677m 10,9 90% Grand Départ Finish van de Tour 27 17b Za. 14 aug Hirson Roubaix 122km 505m 4,1 93% Start/finish etappe Route van de etappe 28 17c Zo. 15 aug Roubaix Duinkerke 94km 227m 2,4 94% Rustdag Rijrichting 29 18 Ma.16 aug Duinkerke Parijs 307km 2.298m 7,5 100% 31 Dagen 5.418km 54.491m 10,1

26 27 Geografie Le Tréport Parijs Hoogte: 28-130m 2.249.975 inwoners | 157x etappeplaats Inwoners: 2.249.975 75 Bev. dichtheid: 21.347 inw./km2 Departement: Parijs (75) Regio: Île-de-France Over Parijs Voetbalclub: PSG, 9x kampioen Parijs is de hoofdstad en regeringszetel van Frankrijk. (+8 andere clubs op De stad wordt doorsneden door de rivier de Seine. nationaal niveau) Parijs zelf telt ongeveer 2,2 miljoen inwoners, maar als je de banlieues, het geheel van de voorsteden en Overnachtingsadres forenzensteden, meetelt, kom je in la Métropole du Grand aan meer dan 10 miljoen mensen. De Camping Indigo Paris stad is zeer internationaal georiënteerd en trekt jaar- Allée du Bord de l’Eau lijks grote aantallen toeristen. Parijs wordt ook wel 75016 Parijs [email protected] ‘Stad van de Liefde’ genoemd. www.campingparis.fr +33145243000 Op 14 juli 1789 vond de bestorming van de Bastille plaats in Parijs. In 2015 kende Parijs een verschrik- kelijk jaar met de extremistische aanslag op de car- toonisten van Charlie Hebdo in januari en een zestal ^ Een blik op de stad. terroristische aanslagen in november, waaronder die op theater Bataclan. April 2019 brak er brand uit in de Notre-Dame, de Middeleeuwse kathedraal, waar de klokken worden geluid door Quasimodo.

Parijs en (de start van) de Tour Parijs kennen we natuurlijk als vaste finishplaats van de Tour, op de Champs-Elysées. Meer daarover op pagina 140 van deze gids. Dit project finisht immers ook weer in Parijs. De Tour is echter ook vaak gestart in Parijs. 45x liefst. Dat was echter wel vooral in de Persoonlijke associatie van de auteur eerste jaren van de Tour. De laatste keer dat er gestart werd in Parijs was 2003. Nooit zal de bekende wieleruitspraak “Parijs is nog De renners startten toen met een proloog van onder ver” meer waar zijn geweest dan op dit punt in mijn de Eiffeltoren vandaan. Lance Armstrong startte, als fantastische/grootse/ambitieuze/idiote/helse/ winnaar van het jaar ervoor, in de gele trui; dat ging onbezonnen project. Met nog 5.418 kilometer voor toen nog zo. Armstrong zou later die Tour nog dertien de wielen kun je met recht spreken van ‘een heel dagen het geel dragen tot en met de laatste dag. De end’. Maar wat is een project zonder een stip aan Australiër Bradley McGee won de proloog van 6,5km de horizon? En die stip, dat is Parijs. Toch is Parijs en droeg drie dagen het geel, waarna Jean-Patrick tegelijkertijd ook juist zo ver weer niet. Sterker, we Nazon voor één dag het geel overnam. Diezelfde Na- zijn er nu. Waarom dan al die moeite doen om over zon won dat jaar ook de slotetappe in Parijs in een zo’n 30 dagen weer op exact deze zelfde plek uit te massasprint waarin vooral gekeken werd naar het komen, vraag je je dan af. Wat is nou het nut van duel tussen Baden Cooke en Robbie McEwen die de een rondje fietsen, als je weer op hetzelfde punt strijd om de groene trui ongemeen spannend maak- uit komt? Wel dan trekken we dat andere cliché ten. Cooke won uiteindelijk het groen met twee maar eens uit de kast: “Vaak is de reis er naartoe punten voorsprong op zijn landgenoot. De bollentrui belangrijker dan het einddoel”. Zo is het maar net. ^ Lance Armstrong start, in de gele trui, onder de ging in 2003 naar Net als in ‘94, ‘95, We gaan genieten! Dag Parijs, tot over een maand. Eiffeltoren aan zijn proloog in 2003. ‘96, ‘97, ‘99 en ‘04. won de witte trui.

28 29 Zaterdag 17 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Deze eerste etappe is met zijn 192 km en De bekendste eyecatchers van vandaag treffen we natuurlijk 1400 hoogtemeters eigenlijk direct een direct in de eerste kilometers aan. De Eiffeltoren, Champs- Parijs goede benadering van de gemiddelde Elysées, Arc de Triomphe en meer van dat soort bekende etappe in deze ronde. Dat gemiddelde is toeristische hoogtepuntjes liggen in Parijs voor het oprapen. 11a met 187 kilometer en 1879 hoogtemeters Veel tijd om daar uitgebreid bij stil te staan is er vandaag niet. qua klimwerk nog net iets zwaarder, maar Eenmaal buiten de Route Périphérique komen we niet gek veel Le Tréport etappe 1 is er wel één zoals we er nog een bezienswaardigheden meer tegen die de Franse reisgidsjes flink aantal gaan tegenkomen: nergens halen. Hooguit de Noord-Franse klassieke stad Beauvais, 192km 1.432hm “De eerste” echt vlak. Het aantal gecategoriseerde waar we tijdens de laatste etappe nóg eens doorheen rijden. klimmetjes blijft bescheiden, maar met Met een aantal Middeleeuwse kerken en kathedralen, valt er LE TRÉPORT name in de eerste helft van de rit vanuit in Beauvais ongetwijfeld een fraai kiekje voor het foto-album Parijs gaat het continu op en af. Een te schieten. Verder is het vandaag vooral een kwestie om zo aangename kennismaking met het land dat ongeschonden mogelijk de Franse kust te bereiken. Een kust we de komende vijf weken doorkuisen. die we de komende tien dagen eigenlijk nooit ver meer uit het oog zullen verliezen.

Côte du Bois d’Epermont

Afgelegd traject na deze etappe: Côte de Montmorency ^ > De kathedraal van Beauvais bezien vanuit twee standpunten. 192km 4% PARIJS Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

30 31 Parijs Geografie Le Tréport Le Havre Hoogte: 0-103m 5.261 inwoners | 4x etappeplaats Inwoners: 5.261 76 Bev. dichtheid: 774 inw./km2 Departement: Seine-Maritime (76) Regio: Normandië Over Le Tréport Voetbalclub: - Met slechts zo’n vijfduizend inwoners is Le Tréport maar een klein dorpje. Het is er in de loop der jaren nooit echt in geslaagd zich te onderscheiden, waardoor het toeristisch altijd achterop is gebleven Overnachtingsadres bij andere plaatsen langs de Albastenkust als Dieppe, Camping Municipal les Boucaniers Le Touquet-Paris-Plage, Boulogne-sur-Mêr en Calais. Om toch een attractie te hebben, realiseerde men in Rue Pierre Mendès France 1908 een kabelspoorbaan tussen het centrum en het 76470 Le Tréport [email protected] hoger gelegen deel van het dorp. Na zware oorlogs- www.camping.ville-le-treport.fr +33235863547 en crisisjaren duurde het heel lang voor de attractie echt rendabel werd. Vijftien jaar geleden is het kabelspoorbaantje volledig gerenoveerd. Sindsdien gaan er vier cabines vol automatisch heen en weer. Het gebruik is gratis. Als gevolg van het oorlogsverleden kent Le Tréport twee Briste militaire begraafplaatsen.

^ De kabelspoorbaan in Le Tréport Le Tréport en de Tour Slechts vier keer mocht Le Tréport zich start- of finishplaats in de Tour de France noemen. Dat was in 1951 en 1958. In die jaren was het nog vanzelfsprekend dat er de volgende dag werd gestart Persoonlijke associatie van de auteur waar werd gefinisht, waardoor beide jaren zowel als start- als finishplaats tellen. Over Le Tréport wist ik eerlijk gezegd niets. Meer In 1958 mocht het geel aantrekken in associaties heb ik bij het dertig kilometer verderop Le Tréport. De ritten eindigend in Le Tréport werden gelegen Dieppe, waar we tijdens de rit richting Le gewonnen door Georges Meunier en Gilbert Beauvin. Havre doorheen rijden. Dieppe heb ik leren kennen Die tweede was in zijn carrière een stuk succesvoller als het stereotype Noord-Franse vissersdorp in de dan die eerste. Gilbert Bauvin won in totaal vier Franse lesmethode Omnibus tijdens mijn lessen Touretappes, Parijs-Camembert (1954) en de Ronde Frans op De Lage Waard in Papendrecht. Onder van Romandië (1958). Verder werd Bauvin in 1956 leiding van Ton Koppenol maakten we destijds tweede in het eindklassement van de Tour en reed in Franse strips kennis met Supergosse, Pierre, hij drie keer top-10 in een monument. Oc et Kiki en dus ook met Dieppe. Er hoorde een ontzettend aanstekelijk Frans kinderliedje bij over een mandje waarmee naar de markt in Dieppe gegaan werd. En passent leerden we woordjes als port (haven), panier (mandje) en stade (stadion). Gilbert Bauvin > En le syndicat d’initiative (het VVV-kantoor); niet onbelangrijk.

32 33 Zondag 18 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe De tweede etappe kent zes gecategoriseerde De Normandische kust is over het geheel prachtig, klimmetjes (van vierde categorie), maar eigenlijk maar Google naar afbeeldingen en je komt steevast Le Tréport gaat het de hele dag op en af langs de Normandische op Les Falaises d’Etretat uit. Deze boogvormige kust. Met een hoogtemeters-per-kilometer-ratio rotsen vind je, niet geheel toevallig, aan de kust bij het 21b van 12,5 is dit dan ook gewoon een superpittige dorpje Étretat. De letterlijke vertaling is dan ook: De etappe. Tussen de kustlijn (dus zeeniveau) en de Kliffen van Étretat. Deze opmerkelijke verschijnselen Le Havre hoger gelegen plateus kan steeds ongeveer 90 meter zijn gevormd door erosie van de rotskust door wind hoogte overbrugd worden. Dat doen we vandaag en water. Vergelijkbare natuurverschijnselen vind 134km 1.671hm “Stiekem pittig” zo’n 19x. Met slechts 134 kilometer hoort deze je aan de overkant van het kanaal aan de Engelse etappe bij de kortste etappes van deze Tour. Maar kust. De kliffen bij Étretat springen het meest in het LE TRÉPORT even een dagje genieten van al het natuurschoon en oog, omdat ze boogvormig zijn. Pilaarvormige kliffen hier en daar de tijd nemen voor een fotootje en een komen echter veel vaker voor, zo ook vandaag langs

Côte du Tréport adembenemend uitzicht dus. deze scenerieke route. De finish is getrokken in Saint-Jouen-Bruneval een klein, nietszeggend dorpje 20km ten Noorden van Le

Côte de Dieppe Havre, waar we morgen nog wel doorheen fietsen. Daar was echter geen camping te vinden. Côte de Varengeville

Côte du Mesnil

Côte de St.-Leonard

Côte d’Étretat

ST. JOUEN- BRUNEAL Afgelegd traject na deze etappe: ^ > Boven het dorpje Étretat en rechts goed zichtbaar de nabij gelegen Falaises (kliffen). 325km 6% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

34 35 Geografie Hoogte: 0-105m Le Tréport Inwoners: 174.156 Le Havre Caen Bev. dichtheid: 3.713 inw./km2 174.156 inwoners | 35x etappeplaats Departement: Seine-Maritime (76) 76 Regio: Normandië Voetbalclub: Le Havre AC ()

Over Le Havre Overnachtingsadres Le Havre. De naam zegt het al. Bekend en groot Camping Le Grand Hameau geworden vanwege zijn haven. Die haven strekt zich Rue des Oeilets [email protected] uit over dertig kilometer en is de tweede grootste zeehaven van Frankrijk (na Marseille). Marseille 76280 St.Jouin-Bruneval www.camping-le-grand-hameau.fr +33235558841 en Le Havre staan op plaats 4 en 7 van de grootste havens van Europa. De haven van Le Havre ligt aan de monding van de Seine. Er vaart van hier een ferry naar Southampton. Le Havre is grotendeels vernietigd tijdens bom- bardementen in W.O. II, maar daarna gelukkig weer netjes opgebouwd. De stad kent daardoor veel ^ Duizenden containers op de wal in Le Havre. moderne architectuur en is met haar stadscentrum sinds 2005 daardoor opgenomen als UNESCO werelderfgoed.

Le Havre en de Tour Met zestien starts en negentien finishes staat Le Havre in de top-30 van steden met de meeste Persoonlijke associatie van de auteur Touretappes. Het laat daarmee echte Tour-steden als De laatste van de negentien winnaars Lyon, Besançon en Reims achter zich. in Le Havre is Zdenek Stybar. Hij won in In de negentien ritten die in Le Havre finishten, 2015 een lastige rit met aankomst op wonnen vaak sprinters met klinkende namen als ^ Omdat ze er zoveel over hadden, hebben ze er in een steil klimmetje. Dat was etappe zes Jean-Paul van Poppel (1991) en Le Havre maar een kunstwerk van gemaakt. in een Tour die startte met een tijdrit in (1995). De TI-Raleigh ploeg won er een ploegentijdrit een bloedheet Utrecht, gevolgd door een in 1979. Wie twee keer (1924 en 1925 (!)) wist te waaieretappe naar Zeeland, een Ardense winnen in Le Havre is tweevoudig Tourwinnaar rit finishend op de Muur van Huy, een Ottavio Bottecchia. Beide keren was dat de eerste rit, kasseienetappe, een sprintrit naar Amiens en dan vanuit Parijs, beide jaren won Bottecchia de Tour. In die etappe die Styby won. Zes totaal verschillende 1925 verloor hij tussentijds helaas nog het geel aan koersen in één week, een klassieke meerdaagse op de Belg Adelin Benoît, maar in 1924 hield Ottavio het zich. Wat mij betreft de ideale manier om een eerste geel van etappe 1 tot en met 18, in Parijs. Bottecchia Tourweek in te steken. Volop strijd om etappes én de was daarmee de eerste die dat kunstje flikte. Slechts gele trui, door heel veel verschillende type renners. drie renners deden hem dat nog na: de Luxemburger Met een aankomst op Mûr de Bretagne en een Nicolas Frantz (1928), de Belg (1935) en ploegentijdrit in rit 8 en 9 had de Tourorganisatie de grote Jaques Anquetil. Monsieur Chrono deed dat wat mij betreft het perfecte begin voor elke Tour de als laatste tot nu toe, in 1961. Lance Armstrong had France uitgetekend. Mooi rijtje winnaars ook van die het in 1999 en 2002 kunnen doen, nadat hij in beide eerste etappes: Dennis, Greipel (2x), Rodriguez, T. jaren de proloog en vervolgens het eindklassement ^ Een hele chique Russische waaier van Quick-Step: Martin, Stybar, Cavendish, Vuillermoz en BMC (TTT). won, maar The Boss koos er dan meestal voor zijn trui wereldkampioen Kwiatkowski, ritwinnaar van een Ook tekenend: vier verschillende gele truien (Dennis, een weekje ‘af te staan’ aan een aanvaller, zodat zijn dag eerder Stybar en Vermote helpen de gevallen Cancellara, Froome en T. Martin). Doe mij elk jaar ploeg niet drie weken lang op kop hoefde te rijden. gele trui Tony Martin naar de finish terwijl ploeg- ^ Ottavio Bottecchia in een ingekleurde gele trui. deze eerste negen etappes! maat Cavendish zojuist de rit heeft gewonnen. 36 37 Maandag 19 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe We rijden vandaag niet precies van Le Havre naar We laten drie fraaie bruggen links (of eigenlijk rechts) Caen, maar starten 20km voor Le Havre en eindigen liggen om in Rouen uit te komen. Daar liggen er dan Le Havre ook weer zo’n 20km voor Caen. Gewoon omdat daar ook meteen zes op rij om uit te kiezen. Rouen is een campings voor handen waren. We fietsen vandaag stad met veel historie. De bekendste inwoonster is 32a dus om precies te zijn van St. Jouen-Bruneval naar zonder twijfel Jeanne d’Arc geweest. Ze speelde Merville-Plage. En dat zou een stuk korter kunnen een beslissende rol in de 100-jarige oorlog tussen Caen eerlijk gezegd. De kortste fietsverbinding tussen deze Frankrijk en Engeland, maar werd niet veel later tot twee plaatsjes bedraagt slechts 79km. Wij doen er de brandstapel veroordeeld. Dat proces werd een 230km 1.267hm “Het extra lusje” vandaag 230km over... dag later voltrokken op de Oude Markt van Rouen. De reden daarvoor laat zich raden: in 1925 reden Naast bruggen en monumenten voor mevrouw Van ze ook zo. De Pont de Normandie ligt er immers pas Ark, rijden we vandaag ook door het eerste Parc sinds 1988 en ook de verderop gelegen bruggen Naturel Regional van deze Tour. In dit geval betreft van Tancarville (1955) en Brotonne (1977) zijn pas het PNR des Boucles de la Seine Normande (zie foto ST. JOUEN- ver na de Tour van 1925 geslagen. Vier pontjes en onder). Deze ‘krullen van de Normandische Seine’ BRUNEAL flink wat slingers van de Seine verder, kom je bij de zijn goed zichtbaar op de plattegronden. Het water oude bruggen in Rouen uit en dat is dan ook waar heeft zich hier in een ver verleden al kronkelend een wij de Seine oversteken en terug westwaarts gaan weg gebaand door de hoger gelegen plateaus tussen rijden. Van daar is het nog zo’n 120km naar de Le Havre en Rouen. Dat meanderende verloop zet eindbestemming. De rit van vandaag is beduidend zich stroomopwaarts door tot in Parijs. Maar dat is vlakker dan gisteren, maar ook hier moeten de voorlopig nog erg ver. Al zijn we al op 10%... nodige korte klimmetjes worden verteerd voordat de Normandische kust weer in zicht komt.

MERVILLE- Côte d’Orival PLAGE Côte de Reux

Côte dles Quatelets

Afgelegd traject na deze etappe: ^ Rouen en haar bruggen. > Rechts Jeanne d’Arc 555km 10% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

38 39 Le Havre Geografie Caen Cherbourg Hoogte: 2-73m 108.793 inwoners | 67x etappeplaats Inwoners: 108.793 14 Bev. dichtheid: 4.233 inw./km2 Departement: Calvados (14) Regio: Normandië Over Caen Voetbalclub: SM Caen (Ligue 2) Caen - niet te verwarren met Cannes - is de hoofdstad van Laag-Normandië en de stad van de hertogen van Normandië. Deze Kunst- en Geschiedenisstad heeft, ondanks de bombardementen van juni 1944, een Overnachtingsadres mooi bouwkundig erfgoed bewaard. De Abbaye- Camping le Point du Jour aux-Hommes, gesticht door Willem de Veroveraar, en een juweeltje van romaanse kunst: de Abbaye- Route de Cabourg aux-Dames, gesticht door koningin Mathilde, de Merville-Franceville-Plage 14810 Saint-Pierrekerk, het hertogenkasteel met mooie [email protected] uitzichten over de stad en de herenhuizen zoals het renaissanceverblijf d’Escoville zijn alle haltes tijdens De Abbaye-aux-Hommes. Niet te verwarren met de een bezoek. Abbaye-aux-Dames. Mooi vind ik dat ze in Caen een museum van de Vrede hebben dat ‘de geschiedenis van 1918 tot vandaag’ vertelt. Benieuwd hoe ze daar terugkijken op die vervelende gebeurtenissen in de jaren ‘40.

Caen en de Tour Caen was 34 keer finishplaats in de Ronde van Frankrijk. Net als in Le Havre won TI-Raleigh hier een ploegentijdrit, zoals ze dat in de jaren ‘70 eigenlijk elk jaar deden. Deze ploegentijdrit in 1978 was alleen wel 153 (!) kilometer lang. Raleigh won dat jaar liefst Persoonlijke associatie van de auteur negen etappes in de Tour. Naast de ploegentijdrit (rit 4) won de proloog in Leiden en etappe 1a in D-Day! Dinsdag 6 juni 1944. Amerikaanse, Canadese Sint-Willebrord. Zijn Duitse ploeggenoot Klaus-Peter en Britse troepen voeren gezamenlijk Operatie Thaler won etappe 3, waardoor Raleigh na vier dagen Overlord uit, met landingen op de Normandische al vier keer had gewonnen. Later die Tour wonnen stranden. De grootste amfibische operatie in de ook (rit 10), (rit 16), geschiedenis en het begin van de bevrijding van (rit 18 en 22) en nog eens Raas (rit West-Europa op Nazi-Duitsland. 21) ritten. en Henk Lubberding werden Na D-Day volgde er echter nog een lange strijd tot zes en acht in het klassement. Een jaar eerder won het zover was. De slag om Caen duurde ruim een ‘De Ploeg Post’ overigens ook al zeven ritten, in 1979 maand. De geallieerden hadden acht veldslagen zes, in 1980 weer zeven, in 1981 acht, in 1982 negen nodig om de Duitse pantserdivisies definitief uit de en in 1983 zeven. Tussen 1977 en 1983 reden ze in stad te verdrijven. Operatie Overlord, oftewel de Slag zeven jaar tijd ook nog eens 11 top-10 plaatsen in om Normandië duurde in zijn totaliteit van 6 juni tot het eindklassement bij elkaar, waaronder de winst in 25 augustus. Aan het roer stonden militairen met 1980 met Joop Zoetemelk. Met zo’n ploeg snap ik wel klinkende namen als Eisenhower, Montgommery en dat je elke ploegentijdrit wint. aan Duitse zijde: Rommel. Andere bekende winnaars in Caen: Wim van Est, Jan Raas won in zijn carrière 10 Touretappes, 1x En een hoop rommel lieten ze achter. Vrijwel heel Freddy Maertens en Oscar Freire. Freire was in 2006 het WK (‘79), 5x Amstel, 2x Vlaanderen, Roubaix, Normandië was verwoest. Het heeft tot 1963 geduurd tevens de laatste winnaar in Caen. Sanremo, Wevelgem, 3x de E3 en 2x Parijs-Tours. voor Caen weer volledig was opgebouwd.

40 41 Dinsdag 20 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe De rit van vandaag is tot ‘D-Day’ gedoopt. Niet Hoewel de rit officieel vanuit Caen heet te starten, omdat het nu zo’n beslissende etappe in deze Tour rijden we daar pas na een kleine 20km doorheen: de Caen zal zijn (of wie weet toch wel?), maar vanwege het eerste bezienswaardigheid van deze etappe. Over oorlogsverleden van deze streek. Op 6 juni 1944 Caen wordt al het nodige gezegd op pagina 38 en 39. 42b voltrok zich hier Operation Overlord (zie ook pagina Na Caen gaat de aandacht steeds meer uit naar 39). We doen vandaag een aantal van de stranden aan het oorlogsverleden van deze kustlijn. Op de Cherbourg waar op die dag een onmenselijke strijd is geleverd. De Normandische stranden is een mensonterende etappe staat dus vooral in het teken van herdenken. strijd geleverd. Op diverse plekken langs de 171km 1.112hm “D-Day” We rijden nog altijd langs de Normandische kust, al is kuststrook zijn Amerikaanse, Britse en Canadese die hier al niet meer zo ruig als tussen Le Tréport en oorlogsmonumenten en militaire begraafplaatsen te Le Havre. Wel liggen er op het schiereiland Cotentin vinden. Met Omaha Beach en Utah Beach doen we nog de nodige hoogtemeters te wachten, met zelfs er vandaag twee aan. nog een klimmetje van vierde categorie. De afdaling Ook passeren we weer een Parc Naturel Regional. CHERBOURG richting Cherbourg kan vervolgens gebruikt worden Het PNR des Marais du Cotentin et du Bessin. om de benen alvast los te maken voor de lange ritten

Côte d’Hameau- van morgen en overmorgen. de-l’Église

MERVILLE- PLAGE

^ Indrukwekkende militaire erevelden langs de Normandische kust.

Afgelegd traject na deze etappe: ^ Een herdenkingsmonument bij Utah Beach herinnert aan de amfibische operatie in 1944. 726km 13% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

42 43 Geografie Hoogte: 0-130m Caen Inwoners: 80.978 Cherbourg Saint-Malo Bev. dichtheid: 1.182 inw./km2 80.978 inwoners | 34x etappeplaats Departement: Manche (50) 50 Regio: Normandië Voetbalclub: AS Cherbourg (National 3) Over Cherbourg Overnachtingsadres Cherbourg ligt op het schiereiland Cotentin (zie ook Parc Naturel Regional du Cotentin op pagina 12). Hôtel Napoleon Cherbourg kent een grote haven die uitmondt in Het 14 Place de la République Kanaal. De haven van Cherbourg is een belangrijke Cherbourg-en-Cotentin uitvalsbasis voor de Franse marine. Het is daarmee www.napoleon-cherbourg.com qua ligging en militair belang te vergelijken met Den Helder, in de kop van Noord-Holland waar de Nederlandse vloot gestationeerd is. In 1912 was Cherbourg de eerste tussenstop van de Titanic nadat het Southampton verliet op weg naar New York. Wat er daarna met de Titanic gebeurd is, is alom bekend. De 22 passagiers die in Cherbourg zijn uitgestapt omdat ze enkel Het Kanaal wilden oversteken zullen content geweest zijn met hun keuze. ^ De Titanic voor anker in Cherbourg.

Cherbourg en de Tour De Tour van 2016 kende haar Grand Départ in Normandië. Start van de eerste etappe vond plaats op Mont-Saint-Michel. Het hele openingsweekend stond in het teken van de herinneringen aan Operation Overlord (zie ook Caen, drie pagina’s terug). Met Utah Beach als finishplaats en een Brit (Cavendish) als winnaar van de eerste etappe had de Tourorganisatie dat chique georganiseerd. Met nog 2x Cavendish, Froome en Cummings, was deze eerste Tourweek sowieso een Brits Persoonlijke associatie van de auteur feestje. De tweede etappe van deze Of in dit geval: een associatie die ik zelf nog niet eerder gelegd had. Ik was Normandische Tourstart (gewonnen door namelijk altijd in de veronderstelling dat het antwoord op de pubquizvraag Sagan) finishte in Cherbourg. Dat was ‘Waar is de Titanic vertrokken?’ Belfast was. Belfast blijkt echter alleen de sinds 1986 geleden. De andere 15x dat ‘geboorteplaats’ van de Tietenik te zijn. Niet eens de vaste thuisbasis; dat was de Tour in Cherbourg finishte waren dat Liverpool (wist ik ook niet!). Om het nog ingewikkelder te maken begon de meestal ritten van of naar Le Havre of naar later zou blijken laatste reis van ‘het onzinkbare schip’ in Portsmouth. En Brest van 350 à 400 kilometer. Allemaal daarna dus die tussenstop in Cherbourg. En daarna trouwens nóg een stop, vóór 1930, maar dan ook wel vijftien jaar in Queenstown, het huidige Cobh, Ierland. Belfast, Liverpool, Portsmouth, op rij. Cherbourg was namelijk vaste start- Cherboirg, Queenstown, Cobh. Erg verwarrend allemaal. In de film verliep en aankomstplaats in de klassieke Tours ^ Mark Cavendish wint de etappe naar Utah Beach en pakt dat allemaal een stuk overzichtelijker. Eén ding is zeker, na het lezen van dit uit de jaren ‘10 en ‘20. Het is dan ook niet voor het eerst in zijn carrière het geel. Sagan neemt het een stukje rijd ik tussen Cherbourg en Saint-Malo de hele dag met Céline Dion als geheel toevallig dat wij er vandaag zijn. dag later van hem over na zijn winst in Cherbourg. oorwurm in de oren... 44 45 Woensdag 21 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe De start van vandaag is er één waarvoor de profs We schampen vandaag nog hetzelfde natuurpark dat ‘s morgens op de rollers zouden opwarmen. we gisteren doorkruisten. Hopelijk is de moraal nog Cherbourg Binnen de eerste tien kilometer moeten er met de dusdanig dat we daarvan kunnen genieten. Daarna is Côte de Octeville en de Côte de Martinvast twee het vooral weer Normandische kust wat de klok slaat. 53a gecategoriseerde klimmetjes worden geslecht. Het Speciale aandacht is er voor het stadje Granville. blijft daarna tot aan de kust op en af, maar vanaf dan Dit uit de kluiten gewassen vissersdorp is inmiddels Saint-Malo blijft het relatief vlak tot Saint-Malo. We rijden weer uitgegroeid tot een populaire badplaats. Granville is langs de Normandische kust, maar na Le Mont Saint- ook bekend om zijn carnaval, maar daar hebben we 218km 1.421hm “Le Mont Saint-Michel” Michel steken we de grens met Bretagne over, waar in juli gelukkig geen last van. we in twee etappes doorheen zullen rijden. Even om het hoekje, op de grens van Normandië en Bretgane komen we dé eyecatcher van de Noord- CHERBOURG Franse kust tegen: Le Mont Saint-Michel. Na de Côte de Octeville Eiffeltoren en het kasteel van Versailles is dit de derde Côte de Martinvast populairste toeristische trekpleister van Frankrijk. Dit kleine, rotsachtige getijdeneiland is gekroond met een Middeleeuwse abdij. Het bovenste puntje van de abdij steekt 170m boven de baai uit. Dat is natuurlijk een kiekje waard.

^ Le Mont Saint-Michel > Granville Afgelegd traject na deze etappe: 943km 17% SAINT-MALO Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

46 47 Cherbourg Geografie Saint-Malo Brest Hoogte: 0-51m 45.201 inwoners | 15x etappeplaats Inwoners: 45.201 35 Bev. dichtheid: 1.235 inw./km2 Departement: Ille-et-Vilaine (35) Regio: Bretagne Over Saint-Malo Voetbalclub: US Saint-Malo Saint-Malo is een Middeleeuws vestingstadje (National 2) waarvan vandaag de dag de stadsmuren en veel gebouwen nog volledig in tact zijn. Het oude stadje is gelegen op een soort schiereiland en is beroemd Overnachtingsadres vanwege het grote verschil tussen eb en vloed. Op Camping Municipal de la Cité d’Alet sommige momenten per jaar kan dat verschil tot wel 13 meter bedragen. Hele delen van de stad en Allée Gaston Buy omliggende stranden zijn een groot deel van de tijd 35400 Saint-Malo daardoor niet bereikbaar, of alleen met een bootje. +33299816091 Voordat de Middeleeuwse vesting werd gebouwd, www.ville-saint-malo.fr/camping-la-cite-dalet/ schijnt er rond het begin van de jaartelling al een Romeins/Gallische nederzetting te hebben gestaan op de plek van het huidige Saint-Malo. Later stond Saint-Malo bekend als piratenbolwerk: er woonden ^ Saint-Malo vanuit de lucht veel piraten die het Koninkrijk beschermden op zee.

Saint-Malo en de Tour Saint-Malo was 7x startplaats en 8x finishplaats in de Tour. Eén van die acht keer (in 1980) won er een Nederlander: Bert Oosterbosch. Het was één van de acht ritzeges dat jaar van TI-Raleigh (zie ook pagina 40). Twee jaar later won deze zelfverklaard hardrijder van beroep twee etappes, in slechts drie dagen tijd. Persoonlijke associatie van de auteur Weer zeven jaar later, in 1989, overleed Oosterbosch Bij Saint-Malo moet ik aan Bassie & Adriaan denken plotseling aan een hartstilstand nadat hij vijf dagen (dat heb ik overigens bij veel dingen). In dit geval eerder nog een wedstrijd had gewonnen. ‘De Rooie’ waren de clown en acrobaat tijdens hun rondreis werd slechts 32 jaar. door Europa in Saint-Malo op zoek naar een pakje De laatste winnaar in Saint-Malo was Marcel Kittel. van de geheimzinnige opdrachtgever. “Ga naar de Dat gebeurde uiteraard in een sprintetappe, waarin kust van Bretagne waar het verschil tussen hoog de inmiddels gestopte Duitser afrekende met Greipel en laag water het grootst is. Daar staat een eiland en Cavendish. Die laatste maakte zich die dag niet waar je naartoe kunt lopen als je op tijd bent. Als je populair in het peloton door een forse schouderduw in de put zit, vind je het pakje.” Ze vonden dit pakje aan het adres van Tom Veelers, de sprintloods van uiteindelijk in een waterput op een eilandje waar Kittel. Veelers kwam onaangenaam in aanraking je alleen bij eb naartoe kon lopen; onder toeziend met de Bretonse grond, maar hield er wonderwel oog van B100. Daarvóór gebeurde echter het meest alleen blauwe plekken en schaafwonden aan over. memorabele. Terwijl Adriaan gaat uitzoeken hoe Cavendish werd, tot ongenoegen van velen, niet het kan dat het water zo snel zakt, bestelt Bassie de bestraft. Zet zijn kwak af tegen de actie van Dylan ene na de andere pannenkoek: ‘Dos Calvados’, niet Groenewegen in de Ronde van Polen van 2020 en je wetende dat Calvados sterke drank is. Als Adriaan vraagt je af waar hem het verschil tussen geen enkele terugkomt is Bassie straalbezopen. Een unicum in ^ Kittel wint nadat zijn loods Veelers is gevloerd. sanctie en 9 maanden schorsing precies in zit. deze kinderserie.

48 49 Donderdag 22 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Net als de openingsetappes in de Tour de France Wat we onderweg vooral tegenkomen is het voor profs van dit jaar, is deze Bretonse etappe alles weerbarstige Bretonse landschap. Anders dan Saint-Malo behalve vlak. Met bijna 2.400 hoogtemeters en voorgaande dagen, komen we vandaag een aantal 244km zal het een loodzware dag worden. Op papier steden tegen: o.a. Saint-Brieuc, Guingamp, Morlaix 63b zeker de zwaarste rit tot nu toe. De acht aangeduide en Landerneau. Voldoende mogelijkheden om klimmetjes geven een indicatie van het klimwerk, ergens een ijsje te scoren dus. Saint-Brieuc springt Brest maar eigenlijk zouden dat er vandaag nog veel meer het meest in het oog. Deze stad was zelf ook 19x geweest kunnen zijn. De kans zit er dan ook dik in dat start- of finishplaats in de Tour. was 244km 2.395hm “Het westelijkste punt” onze renner na vandaag in de bollentrui staat. in 2008 de laatste die won in Saint-Brieuc. De stad Alsof het nog niet genoeg was om ‘alleen maar’ van heeft bovendien al een behoorlijk aantal topsporters Saint-Malo naar Brest te rijden, ligt de camping nog voortgebracht in de loop der jaren: een echte aan de overkant van de rivier L’Élorn ook, waardoor sportstad. Voordat we de camping bereiken, loopt we na het bezichtigen van Brest ook nog de Côte de route nog even door het centrum van Brest. We de Plougastel (inclusief de Pont de Albert Louppe) kunnen tijdens deze Ronde van Frankrijk natuurlijk moeten beklimmen: de eerste beklimming van derde niet de meest westelijk gelegen stad van Frankrijk categorie in deze ronde. links laten liggen. SAINT-MALO Ook interessant: we rijden vandaag door het Côte de Plounèvez- Côte de Marlaix Moëdec geboortedorp van vijfvoudig Tourwinnaar Bernard Côte de Kermat Côte de Trémuson Hinault: Yffiniac. Dit kleine voorstadje van Saint- Côte de Langeaux Brieuc ligt in het zuidelijkste puntje van de baai van Côte de Pléven BREST Saint-Brieuc. v Bernard Hinault > Saint-Brieuc

Côte de la Rue de Quimper

Afgelegd traject na deze etappe: Côte de Plougastel 1.187km 22% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

50 51 Saint-Malo Geografie Brest Vannes Hoogte: 0-103m 140.547 inwoners | 57x etappeplaats Inwoners: 140.547 29 Bev. dichtheid: 2.839 inw./km2 Departement: Finistère (29) Regio: Bretagne Over Brest Voetbalclub: Stade Brestois Het Franse Brest - niet te verwarren met Brest, de Wit-Russische stad op de grens met Polen - is de geboortestad () van de Argentijnse voetballer Gonzalo Higuaín. Bekender is het echter als meest westelijke stad van Frankrijk met haar grote haven. De belangrijkste Franse ontdekkingsreizigers (La Pérouse, Bougainville, Kerguelen) vertrokken vanuit deze haven. Brest heeft een stedenband met onder meer Cadiz, Denver, Kiel en Yokosuka. Overnachtingsadres De gemiddelde minimumtemperatuur in juli én augustus is in Brest 13,2 graden Celsius. Dat u het weet. Camping Saint-Jean Route de la Chapelle Saint Jean 1910 Plougastel-Daoulas 29470 [email protected] +33298403290

^ Panorama van Brest vanaf de Pont de Recouvrance met links kasteel Brest en rechts la Tour Tanguy.

Brest en de Tour (en de Grand Départs) Naast het feit dat er 27 Touretappes in Brest zijn gefinished, is er ook 30 keer gestart. Liefst vier keer was dat tevens het Grand Départ. De laatste keer herinneren we ons nog Persoonlijke associatie van de auteur goed: 2021. Het is jammer dat de Brest associeer ik vooral met Parijs-Brest-Parijs. De openingsrit niet won, want dan had hij zichzelf opgevolgd, langste professionele wielerkoers die ooit heeft als laatste winnaar van een openingsetappe vanuit Brest. plaatsgevonden. Met 1200 kilometer met recht een In 2008 pakte El Imbatido namelijk het eerste geel na marathonuitdaging. De koers werd elke tien jaar een sprint bergop in , op een vergelijkbare georganiseerd tussen 1891 en 1951. De winnende aankomst als dit jaar. Alejandro gold toen nog als één van tijd is door de decennia afgenomen van 72 tot 39 uur. de favorieten voor de eindzege, samen met Nadat er onder professionals vanaf de jaren ‘50 geen en Denis Menchov. Het was echter zijn landgenoot Sastre interesse meer was voor de koers, is deze nog wel die in 2008 de Tour won. Valverde werd 8e. voortgezet voor amateurs en wordt deze nog altijd Tussendoor, in 2018, won ook nog een etappe verreden, inmiddels eens in de vier jaar; voor het vanuit Brest, ook met een aankomst op een muur. De Mûr laatst in 2019. De laatste winnaars bij de amateurs de Bretagne in zijn geval. Maar dat betrof etappe 6, dus doen dat doorgaans in een tijd van zo’n 43 uur, goed geen geel voor Het Hobbelpaard. Dit jaar greep Mathieu voor een gemiddelde snelheid van 28 km/u. Record- hier de macht. houder met drie overwinningen is de Amerikaan De laatste keer dat er gefinished werd in Brest was Scott Dickson. Hij wist te winnen in 1987, 1991 en óók een Grand Départ, in 1974: Eddy Merckx won een 1995. Deelname is toegestaan op elk mens-aange- proloog. dreven vervoersmiddel, dus rijden er ook ligfietsen, Het vierde en tevens eerste Grand Départ in Brest, was in roeifietsen en steps mee, vanzelfsprekend. De aan- ^ Poster van Parijs-Brest-Parijs met de winnaar 1952. (Rik I) won de 250 kilometer meldingen voor de eerstvolgende editie in 2023 zijn van 1901: Maurice Garin. In 1903 werd Garin de lange openingsrit naar Rennes en pakte het eerste geel ^ Valverde wint in 2008 in Plumelec. Het gele helaas nog niet geopend... eerste winnaar van de Tour de France. van die Tour. stuurlint was al gewikkeld. 52 53 Vrijdag 23 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe De etappe van vandaag staat in het rondeboek Lorient laten wij, in tegenstelling tot de mannen aangemerkt als de gemiddeldste etappe van deze in 1925 aan ons voorbij gaan. We maken deze Brest Ronde. Qua afstand en hoogtemeters is het de Ronde al genoeg extra kilometers om steden en beste benadering van de gemiddelde etappe die bezienswaardigheden mee te pakken. Aan Lorient 74 we deze Tour tegenkomen (187km, 1879hm), maar gaan we dan weinig missen, heb ik me laten vertellen. tegelijkertijd kunnen we vrij snel concluderen dat er Wel rijden we vandaag door liefst twee Parcs Vannes vrij weinig etappes aan dat gemiddelde voldoen. Natureaux Regional. Vrij snel na de start is dat het Net als gisteren moet er weer veel geklommen PNR d’Armorique, dat zich laat kenmerken door 183km 2.004hm “De gemiddeldste” worden. Met de Côte du Ty Jopic krijgen we ook de nodige hoogteverschillen met uitzichtpunten vandaag weer een klimmetje van derde categorie op rotsachtge landschappen. Rondom Vannes, de voor de wielen, vrij vroeg in de etappe al. Sowieso is finishplaats van vandaag, ligt het PNR du Golf de de eerste helft van de rit zwaarder dan het slotstuk. Morbihan. De Golf van Morbihan bestaat vooral uit Hoe verder we van Brest wegrijden, hoe meer we een grote hoeveelheid eilandjes met groene natuur BREST Côte de Kervern het ruige Bretonse terrein achter ons laten en koers te midden van grote waterpartijen. zetten richting de vlakke landschappen langs de Côte du Ty Jopic Atlantische kust waar we nog tot na de rustdag mee Côte de la Douffine te maken blijven hebben. Côte de Châteaulin

Côte de Ty Nevez Côte de l’Odet

Côte de Quimperlé

^ Het Parc Naturel Regional d’Armorique VANNES Afgelegd traject na deze etappe: 1.370km 25% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

54 55 Brest Geografie Vannes Sables d’Olone Hoogte: 0-56m 52.784 inwoners | 21x etappeplaats Inwoners: 52.784 56 Bev. dichtheid: 1.634 inw./km2 Departement: Morbihan (56) Regio: Bretagne Over Vannes Voetbalclub: Vannes OC Vannes ligt aan de monding van de gelijknamige rivier de (National 2) Vannes in de Golf van Morbihan. De stad werd ruim 2.000 jaar geleden gesticht door Julius Cesar zelf en droeg de naam Darioritum. De naam Vannes komt van de Gallische Overnachtingsadres stam Veneti, naar het volk dat dit gebied bewoonde. Flower Camping Le Conleau Al vanaf de vijfde eeuw was Vannes een bisschopsstad en in de Middeleeuwen een bloeiende handelsstad Avenue Maréchal Juin de France 188 dankzij haar ligging aan de Golf van Morbihan. Het 56000 Vannes oude stadscentrum valt op door de nauwe verkeersvrije +330297631388 straatjes met de uiterst fraai gerenoveerde traditionele [email protected] kleurrijke woningen. De 13e eeuwse stadsmuren met de nabijgelegen tuinen zijn ook een bezoekje waard. Hoewel het van Vannes naar Saint-Malo slechts 147km fietsen is, legt onze route liefst 426km af tussen de twee Bretonse stadjes.

Vannes en de Tour (en BMC) In Vannes zijn twaalf Touretappes gestart en negen ^ De karakteristieke kleurrijke vakwerkhuizen. etappes gefinished. De laatste keer dat de Tour Vannes aandeed, in 2015, betrof het een start. Het ^ De stadsmuren en kathedraal van Vannes. was etappe 9 aan het slot van een eerste Tourweek om je vingers bij af te likken (zie pagina 37). Een ploegentijdrit tussen Vannes en Plumelec werd Persoonlijke associatie van de auteur gewonnen door BMC. De winnende BMC-ploeg bestond uit namen van statuur: Rohan Dennis, Didier Drogba speelde in de jeugd twee jaar voor , , Damiano Vannes OC. Later zou hij zeer succesvol worden bij Caruso, Daniel Oss, Manuel Quinziato, Michaël Chelsea waarmee hij 4x kampioen van Engeland Schär, Danilo Wyss en Samuel Sanchez. Een negental werd en in 2012 de Champions League won. Drogba renners dat samen goed is voor 133 profzeges, 63 speelde 105 interlands voor Ivoorkust waarin hij 65x Tourdeelnames, 4 individuele Tour-etappezeges, scoorde. Hij is daarmee all- topscorer voor het BMC wint de ploegentijdrit in Plumelec. 2 Wereldtitels, 2 Olympische titels en 14 top-10 West-Afrikaanse land. Na de CL-winst in 2012 ging noteringen in een grote ronde. In de 7 jaar dat het hij een jaartje cashen in China bij Shanghai Shenua WK Ploegentijdrit voor merkenteams plaatsvond, om na één jaar en een jaar bij Galatasaray terug te stond BMC 6x op het podium, waarvan 2x winst. keren bij Chelsea, opnieuw voor slechts één jaar. BMC was sowieso wel een ploeg met klasse. In Tussen 2015 en 2018 speelde hij nog aan de andere de eerste vijf jaar dat het deel uitmaakte van het kant van de plas voor Montreal Impact en Phoenix profpeloton, had het vier jaar de regenboogtrui Rising voordat hij definitief zijn voetbalschoenen in de gelederen. Ballan (2008), Evans (2009), aan de wilgen hing. Vandaag de dag treedt Didier Hushovd (2010) en Gilbert (2012) zorgden voor de - inmiddels kaal - nu en dan op als analist voor de wereldtitels. BBC.

56 57 Zaterdag 24 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Na twee helse ritten in Bretagne met De Pont de Saint-Nazaire is een tuibrug met een totale lengte meer dan 2.000 hoogtemeters, vandaag van 3,3km en een tussenlengte (tussen de twee steunpilaren) Vannes weer een iets ‘makkelijkere’ etappe. Al van 400m op 60m boven het wateroppervlak. De pilaren van nog blijft het bijna 200 kilometer natuurlijk. eens 70m hoog, maken het tot een imposante verschijning in het 85 Het enige noemenswaardige obstakel verder relatief vlakke gebied. De brug werd gerealiseerd in 1974 van de dag is de Pont de Saint-Nazaire en in 1975 in gebruik genomen voor verkeer. Sables d’Olonne (zie hiernaast). Na deze Ook rijden we vandaag door liefst twee regionale in het oog springende natuurparken (zie pagina 10). Vanuit de start 198km 828hm “Hopelijk windje mee” brug, resten er nog 120 passeren we het PNR de Golf du Morbihan: relatief vlakke kilometrs een grote baai met zo’n 40 met gras begroeide tot Les Sables d’Olonne. eilanden, beroemd vanwege de oesterteelt. Even VANNES Met 828 hoogte-meters verderop ligt het PNR de Brière, een enorm gebied hoort de etappe bij de van plassen en moerassen van zo’n 40.000 hectare. vlakkere etappes van deze ronde, maar het moge duidelijk zijn dat geen enkele etappe Côte du Pont de Saint-Nazaire onderschat mag worden.

^ Parc Naturel Regional de Golf du Morbihan.

Afgelegd traject na deze etappe: ^ met gele truidrager David Millar op de Pont de Saint-Nazaire tijdens de TTT in 2000. km SABLES D’OLONNE 1.567 29% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

58 59 Vannes Geografie Sables d’Olonne Saintes Hoogte: 0-26m 14.165 inwoners | 32x etappeplaats Inwoners: 14.165 85 Bev. dichtheid: 1.610 inw./km2 Departement: Vendée (85) Regio: Pays de la Loire Over Les Sables d’Olonne Voetbalclub: TVEC Les Sables d’Olonne Les Sables d’Olonne - letterlijk vertaald ‘Het Zand van (Regionaal niveau) Olonne’ - ligt in het Franse Departement Vendée. De Vendée is een bekende Franse vakantiebestemming; geliefd vanwege haar zandstranden en fijne Overnachtingsadres temperaturen. In Les Sables d’Olonne vertrekt en Camping le Puits Rochais finisht elke vier jaar de Vendée Globe, een non- stop zeilwedstrijd rond de wereld. Vanaf de start Rue de Bourdigal 25 zeilt men onderlangs Zuid-Amerika en van daar in Château-d’Olonne 85180 een rechte lijn onder Australië en Afrika door, terug +33251210969 / [email protected] naar Frankrijk. De laatste editie vond plaats in 2020- 2021. De zeilers startten begin november 2020 en de winnaar finishte eind januari 2021. De laatste finisher kwam op 5 maart aan. ^ De zeilboten liggen klaar voor de start van de Voor zover bij de redactie bekend, heeft Minister Vendée Globe in Les Sables d’Olonne. Ollongren niks met deze Franse badplaats van doen.

Sables d’Olonne en de Tour (van 1993) De laatste keer dat de Tour Les Sables d’Olonne aandeed, had de Vendée de eer het Grand Départ te mogen verzorgen. Gestart werd met een proloog op Le Puy de Fou (‘De Puist van de Gek’). Indurain won de proloog (en later de Tour; zijn derde). Etappe 1 ging ^ Het strand van Sables d’Olonne is erg populair. van Luçon (niet te verwarren met Luchon; dat zou maar al te gek zijn) naar Sables d’Olonne. Etappe 2 Persoonlijke associatie van de auteur deed het omgekeerde als wij gisteren: van Les Sables In mijn herinnering ben ik tenminste één keer op d’Olonne naar Vannes (gewonnen door de Belg vakantie geweest in Les Sables d’Olonne. Volgens Wilfried Nelissen). Etappe 1 werd gewonnen door mijn ouders was de vakantie naar Les Sables d’Olonne Mario Cipollini, de Keizer. Het was sowieso wel een echter in juli ‘93. Ik ben in november ‘94 geboren, interessante eerste Tourweek met een proloog, een dus zelfs als embryo was ik daar nog niet van de indivudele tijdrit én een ploegentijdrit in negen dagen partij. Na doorvragen, bleek echter dat ik later wel tijd. Een interessante verzameling etappewinnaars in St. Hilaire de Riez en in Jard sur Mer geweest ben. ook. Indurain won beide individuele tijdritten. Beide plaatsjes liggen op nog geen uur fietsen van - de winnaar in ‘96 en 5e dit jaar - won Les Sables d’Olonne; ik reken het goed. Met name rit 7. De latere ‘opvolger’ van Indurain en Riis, Lance aan de vakantie naar (blijkbaar) Jard sur Mer heb ik Armstrong, won rit 8. De ploegleider tijdens Lance’s een blijvende herinnering, namelijk een litteken. Op 7 overwinningen, Johan Bruyneel, won in deze Tour mijn ooglid; nog steeds. Negentien maanden oud, rit 6. Voeg daar nog Abdoesjaparov, Jesper Skibby en leek het mij een goed idee voorover van een Franse de GB-MG ploeg (TTT) aan toe en je hebt een fraai glijbaan te gaan. Drie hechtingen. Op de foto rechts boeketje winnaars. De Tour van 1993 kende nog goed te zien. De bolle wangetjes zijn er inmiddels wel een vierde (!) tijdrit. Die werd gewonnen door Tony afgetraind. Het was verder een leuke vakantie met Rominger, die dit jaar ook nog twee opeenvolgende ^ ‘Big Mig’ wint twee van de vier tijdritten deze mijn eerste Disneylandbezoek en verder vooral veel bergtappes won in de Alpen. Tour, inclusief wapperende mouwtjes. strand, zand of sables, zo u wilt. 60 61 Zondag 25 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Hopelijk is de vlakke rit van gisteren goed verteerd, Onderweg passeren we het Parc Naturel Regional want we krijgen er nog één achteraan. Tussen Les du Marais Poitevin, een gebied dat zich volgens mij Sables d’Olonne Sables d’Olonne en het 170 kilometer verderop het beste laat omschrijven als een kruising tussen gelegen Saintes zijn er zelfs helemaal geen ge- Giethoorn en de Alblasserwaard. Voor Hollanders die 96a categoriseerde klimmetjes te vinden, zefs geen wel wat polders en slootjes gewend zijn niet meteen grote brug. Dat is voor het eerst deze Ronde. Als dat het meest fascinerende natuurpark van Frankrijk lijkt Saintes bevalt is er goed nieuws: er komen nog vier ritten me, maar ik laat me graag verrassen. die nóg minder hoogtemeters hebben dan de rit van Na dit natuurpark, rijden we door La Rochelle, een 170km 614hm “Goed te doen” vandaag. Gezien de afstand moet vandaag sowieso stad die staat gemarkeerd op de schatkaart van een rit zijn die relatief eenvoudig te overleven moet 1925, dus dat moet de moeite waard zijn. De stad is zijn. Nu maar hopen dat de wind een beetje gunstig gesticht in de 10e eeuw en werd twee eeuwen later SABLES D’OLONNE staat langs de Atlantische kust... een belangrijke havenstad. Het geldt als één van de meest schilderachtige steden aan de Atlantische kust. Grote kampioenen als Coppi en Anquetil hebben er Touretappes gewonnen. La Rochelle was 39x etappeplaats. De laatste keer dat er gefinisht werd was wel in 1970.

SAINTES Afgelegd traject na deze etappe: ^ De havenpoort van La Rochelle > Parc Naturel Regional du Marais Poitevin 1.737km 32% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

62 63 Sables d’Olone Geografie Saintes Bordeaux Hoogte: 2-81m 25.595 inwoners | 5x etappeplaats Inwoners: 25.595 17 Bev. dichtheid: 562 inw./km2 Departement: Charente-Maritime (17) Regio: Nouvelle-Aquitaine Over Saintes Voetbalclub: ES Saintes Saintes onderhoudt een warme stedenband met (Regionaal niveau) Timboektoe. En ook - sinds 2002 - met Xanten: het keerpunt van de Via Romana, de jaarlijkse toertocht van NSWV Mercurius. Die band zal vanwege de Overnachtingsadres gedeelde Romeinse geschiedenis zijn. Zowel Saintes, Camping Municipal au Fil de l’Eau als Xanten werd door de Romeinen gesticht. In het geval van Xanten langs de Rijn, Saintes langs de Rue de Courbiac Charente. Deze rivier splijt de stad Saintes in twee ^ Het Romeinse amfi-theater in Saintes. 17100 Saintes delen, met een grote groene strook tussenin; een +33546930800 beetje zoals Nijmegen. Op de linkerover vind je [email protected] een Romeins amfi-theater. Op de rechterover een Romeinse triomfboog. En jawel, de Romeinen wisten hier dus ook een brug te slaan. In de Middeleeuwen zijn daar nog een zwik kathedralen en abdijen omheen gebouwd en we kunnen met recht spreken van een stad met een historisch karakter.

Saintes en de Tour Saintes is niet echt een Tourstad. Slechts vijf keer was ^ De triomfboog van Germanicus uit het jaar 19. het etappeplaats. Daarbij moet ook nog opgemerkt worden dat het twee keer om een start- en finish ^ La cathèdrale de Saint-Pierre de Saintes. in één jaar gaat (‘36 en ‘37). Oftewel Saintes heeft maar drie jaar als start/finishplaats te boek gestaan. Persoonlijke associatie van de auteur De derde en laatste keer was in 1982. Die rit werd “Oh When the Saints, Go Marching In. Oh When the Saints Go Marching In”. Dichter bij Saintes kom ik niet in gewonnen door Pierre-Raymond Villemiane. Hij mijn geheugen. Maar wat een anthem is dit! Ontstaan in donker New Orleans, waar het veelvuldig gebruikt eindigde toen als vluchter twee seconden voor het werd bij traditionele jazz uitvaarten (zie ook de scène in007 Live and Let Die (uweetwel, van Paul McCartney)). sprintende peloton, aangevoerd door , ‘Oh when the Saints’, of kortweg ‘The Saints’ is uitgegroeid tot het officieuze volkslied van New Orleans. Ook de en Jan Raas. Villemiane is een renner lokale footballclub (The New Orleans Saints) heeft het omarmd als hun lijflied. Alle groten van de Amerikaanse met 17 profzeges, waaronder drie Touretappes. Ook muziekindustrie hebben het werd hij een keer zesde in de Vuelta en heeft hij een nummer al eens vertolkt. aantal kleinere Franse eendagskoersen gewonnen. Ik Onder meer Louis Armstrong vrees dat hij na het schrijven van dit stukje weer vrij (met trompet), Fats Domino, snel uit mijn geheugen verdwijnt. Harry Belafonte, Elvis Presley Vaker is Saintes gepasseerd tijdens een Touretappe. en The Kingston Trio deden In de vele keren dat er etappes werden gereden een poging, maar de fraaiste tussen Vannes , La Rochelle of Les Sables d’Olonne en versie is wat mij betreft die Bordeaux, werd Saintes vaak aangedaan. Zo ook in van Bruce Springsteen, live op 1925, de Tour die als inspiratie geldt voor dit project. het New Orelans Jazzfestival. De etappe van Les Sables d’Olonne naar Bordeaux Als ik op weg naar Saintes de van 293km (via Saintes) werd dat jaar gewonnen hele dag met ‘The Saints’ als door, jawel, Ottavio Bottecchia (zie pagina 36). oorwurm in de rondte rijd, zal ^ Pierre-Raymond Villemiane, winnaar in Saintes. ik erg gelukkig zijn. 64 65 Maandag 26 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Niet zo vlak als gisteren, maar met slechts 812 Het uitzicht van vandaag: hoogtemeters moet dit ritje prima te verteren Saintes zijn. Zeker ook omdat hij maar 145 kilometer is. En bovendien is het de laatste dag voor de rustdag, dus 106b de moraal om deze etappe door te komen, zal hoog zijn. Nóg een fijn feitje: na vandaag hebben we al Bordeaux meer dan 1/3e deel van de hele Tour achter de rug. Van onderschatting mag echter geen sprake zijn. De 145km 812hm “De laatste van deel 1” langste toerafstand bij de Omloop der Zevenheuvelen is 140km, en 812 hoogtemeters zijn nog altijd ruim 10 Van Randwijcks. En stel je voor dat er vandaag een strakke Zuidenwind waait... Misschien maar gewoon niet te veel nadenken en SAINTES nog één dagje simpelweg de trappers rond blijven draaien om morgen een dagje ‘helemaal niks’ te Côte de Preguillac doen, ofwel op zijn Nijmeegs ‘Ham&Eggs’.

Côte de Taillon

Afgelegd traject na deze etappe: ^ Langs de Gironde ligt t.h.v. Île Nouvelle het oude vestingstadje Blaye. Daar rijden we langs. 1.882km 35% BORDEAUX Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

66 67 Saintes Geografie Bordeaux Bayonne Hoogte: 1-42m 897.082 inwoners | 133x etappeplaats Inwoners: 897.082 33 Bev. dichtheid: 2.564 inw./km2 Departement: Gironde (33) Regio: Nouvelle-Aquitaine Over Bordeaux Voetbalclub: Girondins Bordeaux, Bordeaux, hoofdstad van Departement Gironde, van 6x kampioen de voormalige regio Aquitaine en van de nieuwe regio Nouvelle-Aquitaine. Een stad met bijna 900.000 inwoners (inclusief randgemeenten). Qua grootte Overnachtingsadres de negende stad van Frankrijk, maar verreweg de Camping Beausoleil grootste stad in het zuidwesten. Bordeaux wordt wel ‘La Belle endormie’ genoemd: de schone slaapster, 371 Cours du Général de Gaulle vanwege de schoonheid van gebouwen en kunst 33170 Gradignan in de stad, in combinatie met het rustige karakter. ^ De oude stadspoort in hartje Bordeaux. www.camping-beausoleil-gradignan.fr Bekend en vermaard vanwege de vele wijngaarden in de regio rondom de stad. Eyecatchers zijn het klassieke stadscentrum met haar oude stadspoort en het spiegelende Place de la Bordeaux, waar elke toerist een mooie foto van probeert te maken.

Bordeaux en de Tour Bij een stad die 133 keer werd aangedaan door de Tour als start of finish, kun je gerust spreken van ^ Een foto van een wijngaard met een flesje rood ^ Het fotogenieke Place de la Bordeaux met een echte Tourstad. Het staat daarmee op plaats mag op deze pagina natuurlijk niet ontbreken. twee, achter Parijs. Toch heeft Bordeaux nooit een spiegelende oppervlak enorme rol gespeeld in de beslissing van een Tour, omdat de meeste etappes hier vrijwel altijd eindigen in een massasprint. Dat maakt het rijtje prominente Persoonlijke associatie van de auteur sprintwinnaars in Bordeaux wel imposant: Rik van Ik sloeg met name aan op de laatste naam in het rijtje Looy, Andre Darrigade, (3x), Eddy Nederlandse renners die wonnen in Bordeaux op de Merckx, Freddy Maertens, Jan Raas, J-P Van Poppel, pagina hiernaast. Servais Knaven. Die associeren we Abdoesjaparov, Zabel (2x), Freire en Cavendish. Ook dan weer vooral met zijn winst in Parijs-Roubaix twee werd er vaak een tijdrit gereden, eveneens met jaar eerder (2001). Maar die ritzege van Knaven in grote namen op het palmares: Anquetil, Merckx Bordeaux in 2003 herinner ik me nog. Ik denk als één (3x), Ullrich, Cancellara en een TTT gewonnen door, van mijn eerste actieve herinneringen* aan het kijken uiteraard, TI-Raleigh (zie ook pagina 40). naar de Tour de France, waar ik in 2005 pas echt op Bordeaux staat, samen met Alpde d’Huez ook te fanatieke wijze mee begon. Ik herinner me nog dat boek als een etappeplaats waar vaak Nederlanders ik enorm hoopte dat die Nederlander in zijn eentje wonnen. Net als op Alpe d’Huez is dat echter wel vooruit bleef, terwijl een groep andere renners én al weer even geleden en vooral iets uit de tweede daarachter een nog grotere hoop andere renners helft van vorige eeuw. Namens Nederland wonnen in hun best deden hem in te halen (de sprintersploegen Bordeaux: Hans Dekkers (‘52), Jan Nolten (‘53), Henk misrekenden zich die dag; een kopgroep van tien Faanhof (‘54), Wout Wagtmans (‘55), (‘65), bleef vooruit). De beelden van Knaven, juichend in (‘76), TI-Raleigh (‘79), Cees Priem het blauw-witte Quick-Step tenue, haal ik me zo weer (‘80), Bert Oosterbosch (‘83), Jan Raas (‘84), J-P van voor de geest. Poppel (‘88), Rob Harmeling (‘92) en Servais Knaven ^ Eddy Merckx, in het geel, in actie tijdens één van *Oké, van Boogerd op La Plagne in 2002 weet ik ook ^ Knaven, met achter hem het restant van de kop- (‘03). zijn drie gewonnen tijdritten in Bordeaux. nog dat ik dat gezien heb. groep, met o.a. Leon van Bon en Bram de Groot. 68 69 Woensdag 28 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe De dag na de rustdag nog even lekker inkomen met Wat er vandaag onderweg te zien is, zal vooral wel een vlakke etappe voordat de eerste bergritten veel van hetzelfde zijn, denk ik. Maar wellicht is dat Bordeaux beginnen. Tussen Bordeaux en Bayonne loopt zo mooi dat dit juist een voordeel is. Het grootste ongeveer één weg rechtdoor. Veel etappes deze deel van de route voert namelijk door het Parc 117 Ronde lopen in een rechte lijn van A naar B, maar zo Naturel Regional des Landes de Gascogne. Dit park recht als deze etappe zijn er weinig. De hoek waar is een enorm uitgestrekt bosgebied van meer dan Bayonne we vandaag doorheen fietsen, is sowieso één van de 315.000 hectare: een ‘ideale streek voor rustzoekers meest afgelegen, rustige, onbegaanbare gebieden en natuurliefhebbers’. De bossen zorgen voor een 175km 566hm “De minste bochten” van Frankrijk. Hopelijk biedt het natuurschoon opvallend schone lucht. Het heeft wel iets weg van onderweg voldoende afleiding om niet in slaap te de Veluwe, maar dan nét een tikkie groter. vallen. BORDEAUX Goed om te melden is trouwens dat we niet helemaal naar Bayonne rijden, maar al iets eerder (en vooral oostelijker) de eindbestemming bereiken in het Baskische gehucht Urt. Als je het routeboek goed bestudeert, zou je kunnen stellen dat we vandaag de eerste aankomst bergop hebben: de laatste 2km het stadje in gaan omhoog.

Afgelegd traject na deze etappe: ^ > Een indruk van het bosgebied waar de etappe van vandaag doorheen voert. 2.056km 38% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe URT

70 71 Bordeaux Geografie Bayonne Lourdes Hoogte: 0-55m 44.331 inwoners | 61x etappeplaats Inwoners: 44.331 64 Bev. dichtheid: 2.043 inw./km2 Departement: Pyrénées-Atlantiques (64) Regio: Nouvelle-Aquitaine Over Bayonne Voetbalclub: Aviron Bayonnais FC Bayonne ligt in het uiterste zuidwesten van Frankrijk. (National 3) Het geldt als de officeuze hoofdstad van Frans Baskenland. In de zeventiende eeuw was Bayonne een belangrijk centrum voor de fabricage van Overnachtingsadres wapens. Het woord bajonet kent hier zijn oorsprong. Nog verder in de uiterste zuidwesthoek van Frankrijk Camping Etche Zahar ligt Biarritz, wat als het Europese walhalla voor 175 Allée de Mesples, 64240 Urt surfers wordt beschouwd. Je zou Bayonne en Biarritz +33559562736 als Den Haag en Scheveningen kunnen beschouwen: www.etche-zahar.fr een populaire badplaats die vastgegroeid ligt aan de grotere stad iets meer landinwaarts. Vanuit De vuurtoren van Terschelling Biarritz is het dan nog maar vijftig kilometer naar het Spaanse San Sebastian, waarde jaarlijkse Classica San ^ Een kijkje op Bayonne. Sebastian verreden wordt.

Bayonne en de Tour Bayonne staat met 31 starts en 30 finishes opvallend hoog in de ranking van Touretappeplaatsen (op plaats 14). Dat komt vooral omdat Bayonne in de ^ Voor leuke stadsgeveltjes aan het water hoef je vroege jaren van de Tour vaste start en aankomst was niet naar . om Pyreneeënetappes te beginnen of te eindigen. Na 1972 heeft de Tour Bayonne nog maar drie keer aangedaan. Vrijwel alle ritten waar Bayonne in Persoonlijke associatie van de auteur betrokken is, starten of finishen in Bordeaux of Pau. Bij Aviron Bayonnais FC speelde in de jeugd Plaatsen als Pau, Tarbes en hebben de vaste rol gedurende zeven jaar een speler die in de jaren ‘90 van Bayonne de laatste decennia overgenomen. In internationaal naam maakte bij Marseille, Juventus, de vroege jaren stond vaak nog een etappe Bayonne- Chelsea en Valencia. Met die clubs won hij 2x de Luchon op het programma: een meesterproef dwars Champions League. Hij speelde 103 interlands door de Pyreneeën met onder meer de toen nog (waarin hij maar 4x scoorde) en won het WK 1998 en onverharde Col d’Aubisque daarin opgenomen, zo EK 2000 met Frankrijk. Nadat hij in 2001 zijn derde ook in de Tour van 1925. Voor dit project splitsen CL-Finale verloor (met Valencia) stopte hij als speler we de twee Pyreneeënetappes op in drie ritten. Nog om het jaar erop direct te beginnen als trainer. Na altijd geen A-B-C’tje. vier jaar Monaco kon hij aan de slag bij Juventus, dat De laatste keer dat de Tour Bayonne aandeed, hij terugbracht naar de Serie A nadat de club was was het de finish na een rit vanuit Pau. Het was teruggezet als gevolg van een omkoopschandaal. de enige ritzege van in de Tour de Nadat hij zijn oude club Marseille aan een titel en France. Wel eentje waarbij hij won na een solo van de Super Cup had geholpen werd hij bondscoach 90km, terwijl hij al twee weken met een gebroken van Frankrijk. In die rol werd hij in 2018 opnieuw sleutelbeen rond reed na een val in etappe 1. Het is ^ Hamilton tijdens zijn huzarenstukje in 2003. Een wereldkampioen. Didier Deschamps is daarmee een schitterend Amerikaans heldenverhaal, maar de stuk verband moet zijn gebroken sleutelbeen in het samen met Beckenbauer en Zagallo de enige die als geloofwaardigheid ervan is altijd in twijfel getrokken. gelid houden. speler én trainer het WK wist te winnen. 72 73 Donderdag 29 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Eindelijk! De eerste bergetappe. We hebben er elf Bergen! Wat een weelde. Na elf relatief vlakke etappes op moeten wachten en naar uit gekeken en etappes, moet het vandaag heerlijk zijn om overal Bayonne vandaag is het zover. Voor Pyreneeënbegrippen is om je heen bergen te zien: mijn favoriete landschap. het nog beschaafd inkomen met slechts één col van De zeven regionale natuurparken die we tot nu 128a eerste categorie of hoger, maar ten opzichte van de toe tegengekomen zijn, zullen verbleken bij de eerste elf etappes zal dit toch al serieus aanpassen natuurpracht van het eerste Nationale natuurpark Lourdes zijn. Na 50km krijgen we de eerste klim van 2e dat we deze Ronde tegenkomen: het Parc National categorie van deze Tour: de Col Askonzabal. Na nog des Pyrénées! 218km 3.851hm “De eerste bergetappe” twee klimmetjes van 3e en 4e categorie, beginnen we na zo’n 155km aan de Col d’Aubisque. Een historische col van buitencategorie. In de Tour van 1925 reden de renners hetzelfde traject als vandaag, zij het URT dat destijds de meeste wegen door de Pyreneeën nog onverhard waren. Hoewel het een actuele trend is dat sportieve fietsers weer steeds meer de gravelwegen opzoeken, ben ik blij dat er vandaag de dag geasfalteerde wegen door de Pyreneeën lopen. Na de top van de Aubisque is het zaak om in de afdaling snelheid te maken, zodat de Soulor niet Een beeld van de Col zo veel meer voorstelt. Vanaf daar is het nog 20km d’Aubisque in 1925 dalen en 15km vlak tot Lourdes bereikt wordt. Col d’Osquich toen er nog niet de luxe van geasfal- teerde wegen Col d’Askonzabal was. < LOURDES Col de Montory

Col d’Aubisque

Afgelegd traject na deze etappe: Col de Soulor 2.274km 42% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

74 75 Bayonne Geografie Lourdes Saint-Girons Hoogte: 343-960m 14.282 inwoners | 10x etappeplaats Inwoners: 14.282 65 Bev. dichtheid: 386 inw./km2 Departement: Hautes-Pyrénées (65) Regio: Over Lourdes Voetbalclub: - (Er is wel een Spaanse club Lourdes is niet zo zeer bekend als stad of dorp, maar met de naam CD Lourdes) vooral als bedevaartsoord. Het is de populairste bestemming voor pelgrims in Europa, kort gevolgd door Santiago de Compostella. Locaties van belang Overnachtingsadres zijn de Grot van Massabielle, met het mariabeeld, Camping de la Foret en de Basiliek van de Onbevlekte Ontvangenis. Volgens de overleveringen zou er in Lourdes een Route de la Forêt, Lourdes 65100 mariaverschijning waargenomen zijn. Het bronwater +33562940438 in Lourdes wordt heilzame kwaliteiten toegedicht [email protected] en de Rooms-Katholieke kerk heeft sinds het begin van de twintigste eeuw al tachtig wonderbaarlijke De vuurtoren van Terschelling genezingen erkend; door het Bureau van Medische Vaststellingen Lourdes welteverstaan. Op veel plaatsen in Europa zijn Lourdesgrotten nagebootst, waaronder in Nijmegen, niet ver van de St. Jacobslaan.

Lourdes en de Tour Zes keer finishte de Tour in Lourdes. won er in 1948. Het mooiste verhaal stamt echter uit 2011. Thor Hushovd - regerend wereldkampioen, van beroep - won een bergetappe in Lourdes! Eerder ^ De Lourdesgrot, een popuaire attractie. in deze Tour reed Hushovd al zeven dagen in het geel, nadat hij met zijn Garmin-ploeg de ploegentijdrit won. In etappe 13, van Pau naar Lourdes, ging Persoonlijke associatie van de auteur Hushovd mee in de vroege vlucht, viel als eerste aan op de Col d’Aubisque, kwam als derde boven Lourdes is welbeschouwd toch een beetje het en reed in de afdaling terug naar David Moncoutié Disneyland voor fanatieke christenen. De meesten en Jeremy Roy. In de laatste kilometers wist hij de zijn niet zo fanatiek als moslims, maar het is toch twee Fransen één voor één af te schudden en tot een beetje als Mekka: als goede gelovige moet je zijn eigen verbazing deze bergetappe op zijn naam te er tenminste een keer geweest zijn. Er is echter schrijven: een wonder. En dat in de regenboogtrui. een dunne scheidslijn tussen goede gelovigen Verder stelde Hushovd zich deze Tour dienstbaar en goedgelovigen. De pelgrimage naar Lourdes op voor zijn sprintkopman Tyler Farrar (die won één lijkt dan ook vooral weggelegd voor hen die in rit) én won Hushovd zelf in de derde week in Gap het dagelijks leven niets beters te doen hebben, (opnieuw niet vlak) nóg een rit door in een sprint-à- of hun partner zo verschrikkelijk zat zijn, dat deux zijn landgenoot Boasson-Hagen te verslaan. Een een wandeltocht naar de Pyreneeën de meest succesvolle Tour voor Hushovd met drie gewonnen aantrekkelijke uitvlucht lijkt. Wie zich verdiept in etappes en zeven dagen geel. Het bleken achteraf de ontstaansgeschiedenis van dit bedevaartsoord voor de Noor zijn laatste gewonnen Touretappes te constateert dat de mythe is ontstaan door een zijn in een serie van tien tussen 2002 en 2011. Ook uitspraak van een 14-jarig meisje die ‘ergens won hij twee keer de groene puntentrui, in 2005 en tussen februari en juli’ een wit schijnsel zou 2009. In 2014 ging hij met wielerpensioen. ^ Een wonderbaarlijke witte verschijning in Lourdes. hebben gezien. Juist ja. ^ De gelijkenis met Disneyland is aanwezig. 76 77 Vrijdag 30 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Nadat we gisteren konden inkomen met de eerste We bevinden ons nog steeds in het nationale park echte bergen van deze Tour, staat er vandaag een der Pyreneeën. En dat zullen we weten ook! Wat Lourdes kneiter van een bergetappe op het menu. Dit we tegenkomen onderweg: , Col parcours zou niet onder doen voor de gemiddelde d’Aspin, Col de Peyressourde, en de 138b+9a Cyclo. Met de Col du Tourmalet zit er bovendien een Col de Portet-d’Aspet. Op deze laatste staat een klassieker van formaat in. De Peyressourde, Aspin en monument voor de overleden Fabio Casartelli die in Saint-Girons Portet d’Aspet maken het recept voor een loodzware de afdaling van deze klim viel en stierf in 1995. De Pyreneeënrit compleet. Het zal vandaag ongelofelijk nalatenschap van Casartelli is onder meer dat alle 208km 4.561hm “De Pyreneeëncyclo” afzien worden, maar wat kijk ik ontzettend uit naar renners vandaag de dag met een helm rijden. deze etappe!

LOURDES SAINT- GIRONS Col de Juzet d’Izaut Col des Ares Col de Portet-d’Aspet Col d’Aspin Col du Tourmalet

Col de Peyressourde

^ op de Col du Tourmalet tijdens de Afgelegd traject na deze etappe: Tour van 1949: onverhard. 2.482km 46% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

78 79 Lourdes Geografie Saint-Girons Perpignan Hoogte: 387-1200m 6.423 inwoners | 7x etappeplaats Inwoners: 6.423 09 Bev. dichtheid: 336 inw./km2 Departement: Ariège (09) Regio: Occitanie Over Saint-Girons Voetbalclub: FC Saint-Girons Saint-Girons is eigenlijk maar een saai anoniem Frans (Regionaal niveau) dorpje, fraai gelegen aan de voet van de imposante Pyreneeën. Het is dat de Tour de France er nu en Overnachtingsadres dan langskomt, anders was er hier verder weinig te France Passion: Montesquieu Avantes 09200 beleven. De ruim zesduizend inwoners zitten daar waarschijnlijk vooral voor hun rust. Of omdat ze er Ferme Decouverte de Cazalas geboren zijn en nooit bedacht hebben dat ze ook Yolande Ispa ergens anders kunnen wonen. www.hotelovernachting.com Niet onbelangrijk voor het stukje op de pagina hiernaast: het was ook 14x startplaats en 24x aankomstplaats in de Ronde de l‘Isard. ^ Het is doorgaans rustig in Saint-Girons. Saint-Girons en de Tour (en ) Saint-Girons heeft eenmaal de eer en het genoegen gehad van de finish van een Touretappe binnen de gemeentegrenzen. Dat was in 2009. Luis-Leon Sanchez, uitkomend namens het Spaanse Caisse d’Epargne, was de snelste van een kopgroepje met Casar, Astarloza en Efimkin, na een rit vanuit Andorra over o.a. de en de Col d’Agnes. Vaker organiseerde men in Saint-Girons een start. Vrij recent ook nog. In 2013 en 2017 bijvoorbeeld. In 2013 voerde de rit naar Bagnères de Bigorre en werd gewonnen door Daniel Martin (in een sprint-à-deux met Jakob Fugslang). In 2017 trok Warren Barguil aan het langste eind. In een rit naar Foix versloeg hij Quintana, Contador en Landa en pakte hij tijd op mannen als S. Yates, Uran, Bardet en de winnaar van de Tour: Froome. Persoonlijke associatie van de auteur Barguil deed dat in de bollentrui, die hij behield tot en met Parijs. Daarmee won hij zes dagen na zijn eerste Bij Saint-Girons zeg ik Ronde de l’Isard. Deze meerdaagse voor beloftenteams in de Franse Pyreneeën heb rit ook de rit met aankomst bergop de Col d’Izoard. Een terechte bergkoning dus. Tel daar de tiende plaats ik met DRC De Mol twee keer mogen rijden, temidden van alle toekomstige kampioenen van mijn generatie in het algemeen klassement (Benoot, Vervaeke, Gaudu, Cosnefroy, Calmejane, Latour, G. Martin, De Plus, Foliforov). Tijdens een van de bij op en het is duidelijk dat aankomsten bergop (l’Hospice de France) ben ik zo diep moeten gaan, in combinatie met een onderkoeling, Barguil een erg succesvolle dat ik tot op de dag van vandaag een stuk uit mijn geheugen mis. Ik schijn een heel stuk aan (of zelfs in; Tour beleefde in dienst van daarover bestaan diverse versies) een auto te hebben gehangen, en in de laatste 500m nog drie keer van Team Sunweb. Dat niveau mijn fiets te zijn gevallen. Ik vertel het uit de verhalen van anderen; ik weet er niks meer van. Zonder de foto heeft hij daarna echter nooit hieronder zou ik niet weten hoe het er daar uit zag. Mijn geheugen pakt het weer op in de auto terug naar meer gehaald. In 2019 werd het hotel. Op de bochtige bergwegen heb ik tweemaal moeten overgeven. De volgende dag wachtte weer hij in dienst van Arkea Samsic een 130km-bergrit met drie cols. Uitgereden uiteraard. Ja, leuke sport, dat wielrennen. wel nog een keer tiende in De Ronde de l’Isard blijft sowieso een mooie het Tourklassement, maar dat koers om uitslagen van alle jaren door te spitten. was een stuk anoniemer, met Zo hebben daar recent geschitterd: , een 9e plaats op de Tourmalet George Bennett, Joe Dombrowski en Kenny Elissonde als beste etappe-uitslag. (2011), Christophe Laporte, Omar Fraile en Sergei Daarna is hij niet verder meer Chernetski (2012), en Carlos Barbero gekomen dan een 5e plaats in (2013), Sergio Higuita en Björg Lambrecht (2016), de Waalse Pijl en een 2e plaats Pavel Sivakov en James Knox (2017), João Almeida, in de Drôme Classic. Dreigt de Aurélien Paret-Peintre en Gino Mäder (2018), Matteo carrière van Warren Barguil als Jorgenson, Allesandro Covi en Ide Schelling (2019). een nachtkaars uit te gaan? ^ Barguil klopt Quintana, Contador en Landa in Foix. 80 81 Zaterdag 31 juli Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Alsof het nog niet genoeg was met de bergetappes De Col de Puymorens is een echte loper. Een klim van gisteren en eergisteren, staat er vandaag een van zo’n dertig kilometer, maar nergens erg steil. Saint-Girons bergetappe van maar liefst 262km op het menu. Eind juli zal het wel meevallen, maar als je hier op Met de hoogtemeters valt het vandaag ten opzichte een verkeerd moment bovenkomt, kan het zijn dat er 149b van gisteren dan weer erg mee. Nog altijd ruim sneeuwmuren staan. drieduizend, maar voor een Pyreneeënrit blijft Naast de prachtige beklimmingen van de Col de Port Perpignan het aantal cols vandaag bescheiden. Tweemaal en Col de Puymorens is het natuurlijk in het algemeen eerste en eenmaal derde categorie. Met de Col de weer genieten van de prachtige natuur in de bergen 262km 3.255hm “De zuidelijkste; 80km dalen” Port en Col de Puymorens staan er twee cols van vandaag. Na zo’n 100km naderen we Andorra tot eerste categorie op het profiel. Die klim van derde op honderden meters tijdens de beklimming van categorie is eigenlijk een soort bergop waterval van de Puymorens. Perpignan ligt na 230km op het 20km waarbij in schuifjes steeds een kort klimmetje parcours, maar de route loopt er meer langs af dan SAINT-GIRONS moet worden genomen. Na deze getrapte klim rest er doorheen. We zullen het dus met de plaatjes er nog een afdaling van zo’n 80km die na Perpignan en beschrijvingen op pagina 82 en 83 geleidelijk overloopt in een vlakke weg richting de moeten doen. Ook vandaag onderweg: Col de Port camping aan de Middellandse Zee. het PNR des Pyrenées Catalanes. PERPIGNAN Na deze etappe zijn we over de helft!

Col de Puymorens Col de la Perche

^ Flinke pakken sneeuw op de Col de Puymorens. Afgelegd traject na deze etappe: Hopelijk valt het vandaag een beetje mee met de sneeuw. 2.743km 51% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

82 83 Saint-Girons Geografie Perpignan Montpellier Hoogte: 8-95m 118.238 inwoners | 68x etappeplaats Inwoners: 118.238 66 Bev. dichtheid: 1.736 inw./km2 Departement: Pyrénées-Orientales (66) Regio: Occitanie Over Perpignan Voetbalclub: Canet Roussillon FC Perpignan is een bijzondere Franse stad vanwege (National 2) de typerende Catalaanse sfeer. Perpignan is van Middeleeuwse oorsprong een Catalaanse stad en ligt in het Franse gedeelte van dit historische gebied. Overnachtingsadres Perpignan bevindt zich ongeveer op 15km afstand Camping Rives des Corbières van de Middellandse Zee en op ongeveer 60km van de Pyreneeën. Nabij de stad bevindt zich de voor Rue de la Jonquière, Leucate 11370 Catalanen heilige berg Pic du Canigou. Perpignan kent +33468114310 een typisch Mediterraan klimaat. Het telt meer dan [email protected] 300 zonnedagen per jaar en behoort tot de warmste steden van Frankrijk. Zwemmer Frédérick Bousquet en de biathlonbroers Martin en Simon Fourcade zijn in Perpignan geboren. De Nederlandse shorttrackster ^ Perpignan gezien van op zee. Lara van Ruijven is hier in 2020 overleden.

Perpignan en de Tour (en Thomas Voeckler) Thomas Voeckler. Als het niet zo’n ontzettend onuitstaanbare gast was geweest, was het best een leuke renner. In 2004 maakte de wielerwereld kennis met Voeckler in de Tour de France toen hij in etappe 5 samen met zijn medevluchters de ruimte kreeg van het peloton. Voeckler stond het kortst geplaatst en pakte het geel. Niet voor lang, dacht men. Hij ^ Le Castillet in het centrum van Perpignan. hield dat geel echter tot in de derde week, totdat Persoonlijke associatie van de auteur Armstrong er klaar mee was, de bergetappe won en het geel overnam, tot in Parijs. Per-pig-nan. Een woord met drie In 2009 flikte Voeckler opnieuw een kunstje. In lettergrepen, waarvan de eerste twee met Perpignan! Vanuit de vroege vlucht (met o.a. Albert ^ Voeckler wint in Perpignan in 2009. een P beginnen. Daar heb je er niet veel Timmer) sprong hij vijf kilometer voor het eind alleen van. Ping-pong-bal. Pim-pel-mees. Pa-pa- weg. Het sprintende peloton mispakte zich aan gaai. Pel-pin-da; dat vind ik de mooiste. de solist en had het nakijken. Voeckler zat met de Die komt qua klank en klemtoon het meest handjes in de lucht terwijl Cavendish, Farrar, Freire, overeen met Perpignan. Er is vast wel één Hushovd en consorten te laat kwamen. of ander Frans dialect te vinden waarin In de Tours van 2010 en 2012 won TiTi elk ook één ze Perpignan zo uitspreken dat het net etappe. In 2011 ging hij op herhaling door weer tien lijkt of ze pelpinda zeggen. Paprika is een dagen in het geel te rijden. Aankomsten op Luz- twijfelgeval, afhankelijk van of je Pap-ri- Ardiden, en de Galibier kregen hem ka of Pá-pri-ka zegt. Pipowagen is al een niet uit het geel. Dit keer duurde het tot etappe 19 lettergreep te veel. Piet Piraat zou je met totdat de Fransoos uit het geel reed een beetje goede wil goed kunnen rekenen. op Alpe d’Huez. Cadel Evans glipte in de tijdrit nog Laat ik deze dag op de fiets gebruiken om voorbij de broertjes Schleck en won zijn enige grote zoveel mogelijk woorden te bedenken die ^ Cacahuètes en sac. Pelpinda’s in een zak, op z’n Hollands. ronde. Voeckler werd deze Tour nog knap vierde. ^ TiTi houdt stand op de Galibier in 2011. voldoen aan dit format. 84 85 Zondag 1 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Er staat vandaag een biljartvlakke rit op het Deze gedeeltelijke gravelrit voert langs een aantal programma. Met 232 hoogtemeters de vlakste van zogenaamde Étangs: Franse waterpartijen die zich Perpignan de Tour. Maar het is vandaag niet zomaar een vlakke letterlijk naar het Nederlands laten vertalen als rit, pas op. De route bestaat voor 25% uit onverharde ‘vijvers’. Flinke vijvers welteverstaan. We passeren 1510a wegen. Een echte gravelrit dus! Voor een deel zijn dat vandaag liefst zestien van zulke Étangs, waarvan paadjes met zowel links als rechts van de weg water, het Étang de Thau, Étang de Vic en Étang de l’Or de Montpellier alsof je midden door de Middellandse Zee rijdt. Dat grootsten zijn. Sommigen ervan maken deel uit van moet een wonderbaarlijke ervaring zijn. Hopelijk zijn het Parc Naturel Regional de la Narbonnaise en 157km 232hm “De vlakste; de gravelrit” alle paadjes inderdaad begaanbaar, zoals de Strava Mediterranee. Er zullen vandaag ongetwijfeld mooie heatmap belooft... plaatjes geschoten kunnen worden op de smalle ‘dijkjes’.

MONTPELLIER

^ Het beeld van de rit van vandaag >

Afgelegd traject na deze etappe: ^ Flamingo’s in de Étangs tussen Perpignan en PERPIGNAN Montpellier. 2.900km 54% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

86 87 Perpignan Geografie Montpellier Marseille Hoogte: 7-121m 264.538 inwoners | 59x etappeplaats Inwoners: 264.538 34 Bev. dichtheid: 4.649 inw./km2 Departement: Hérault (34) Regio: Occitanie Over Montpellier Voetbalclub: Montpellier HSC, Montpellier is de achtste stad van Frankrijk qua 1x kampioen inwonertal. Het is een historische studentenstad; het beschikt over één van de oudste universiteiten van Europa. De Université de Montpellier is Overnachtingsadres gesticht in 1289. Montpellier kent een groot aantal Camping la Domaine de l’Estanel bezienswaardigheden, zoals een Romeins aquaduct, een citadel en kathedraal uit de Middeleeuwen en D172, 34970 Lattes triomfbogen en standbeelden uit de tijd van de www.camping-residentiel-estanel.com Franse zonnekoningen. Montpellier onderhoudt een stedenband met het Chinese Chengdu, waar komend jaar de FISU World University Games zullen ^ La Place du Peyrou, met zeshoekige triomfboog. plaatsvinden en Olympische steden Barcelona en Rio de Janeiro. Montpellier is bovendien de geboortestad van Rémi Gaillard, de komiek die enkele fantastische YouTube video’s heeft gemaakt.

Montpellier en de Tour

Montpellier kende al 29 starts en 30 finishes en stond ^ Een blik op het oude centrum van Montpellier. daarmee in 32 verschillende edities als etappeplaats in de Tourgids. Net als in Bordeaux is het vaak sprinten Persoonlijke associatie van de auteur geblazen als de Tour hier aankomt. Alleen al in deze eeuw waren Sagan, Greipel, Cavendish, Hunter en Ik heb niet bijzonder veel gedachten bij de stad McEwen aan het feest in Montpellier. In het geval van Montpellier, maar ik sta hier graag nog even stil bij eerstgenoemde was dat alleen geen massasprint, twee ritwinnaars in Montpellier. maar een sprintje tegen Chris Froome, in 2016. Allereerst Robbie McEwen. Hij won hier in 2005 rit Sagan en Froomey namen met elk één knecht het ^ , Froome, Bodnar en Sagan 13 door de sprint te winnen op zijn McEwens: als een initiatief om de boel kort voor de finish op de kant te trekken een waaier op weg naar Montpellier. kangaroe springt hij van wiel naar wiel en schiet overal zetten en het sprintersbal te verstoren met een late doorheen en tussendoor. McEwen was een sprinter ontsnapping richting Montpellier. Bodnar en Thomas die geen trein nodig had om ritten te winnen en veel reden de longen uit het lijf om Froome aan tijdwinst oploste met handigheid en tussenversnellingen. Ik en Sagan aan de ritzege (en het groen) te helpen. Een was fan! Als we op onze stadsfietsjes wedstrijdjes schitterende truc waarmee ze de andere ploegen deden in de straat was ik altijd McEwen. De Australiër op hun nummer zetten. De doorgaans zo saaie en won in zijn carrière 12 ritten in Tour én Giro en won berekenende Froome verraste de wielerwereld deze twee keer de groene puntentrui in de Tour. Tour nog meer door zittend op zijn bovenbuis bergaf Andere noemenswaardige winnaar in Montpellier: de aanval in te zetten en rennend de Ventoux te Astana. In 2009 wonnen ze de ploegentijdrit. En met bestormen. Met deze creatieve en inspirerende acties wát een ploeg: Armstrong, Contador, Leipheimer, herwon de stijve Brit de nodige waardering in het Klöden, Zubeldia, Popovich, Rast, Paulinho en peloton. Hij won deze Tour ook nog een individuele Muravyev. Pohh. Ze werden 1 (Contador) en 3 tijdrit en versloeg daarmee Bardet en Quintana. Het (Armstrong) en wonnen het ploegenklassement met ^ McEwen weet wie gewonnen heeft. was zijn derde van vier Touroverwinningen. ^ Meer fratsen van Froomey in de Tour van 2016. een half uur voorsprong. 88 89 Maandag 2 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Na de biljartvlakke rit van gisteren, is dit weer even Na 55km passeren we vandaag de klassieke stad wennen. Vanuit Montpellier begint het aanvankelijk Nîmes. Met diverse bouwwerken uit de Romeinse Montpellier nog relatief vlak. Zelfs tot de officiële finishstad tijd, is Nîmes een echte bezienswaardigheid. Marseille kent de route nog slechts twee kleine 1610b+11a klimmetjes. Maar de camping van vandaag ligt nog veertig kilometer voorbij Marseille en laten dat nou Marseille net nog de zwaarste veertig kilometer van vandaag zijn. Met een beklimming van derde én tweede 223km 1.903hm “Pittige finale” categorie in het laatste gedeelte, kan er met recht gesproken worden van een pittige finale. Het belooft echter ook wel een schitterende finale te worden qua uitzichten, dus hopelijk lukt het om zowel af te zien, als te genieten te gelijkertijd.

Na de citytrips in Nîmes en Marseille (zie pagina 90), Col des Baux richten we het vizier op de natuurpracht die hier langs de kust ligt. Het Nationaal Park Les Calanques moet MONTPELLIER schitterend zijn om langs en doorheen te fietsen.

Côte du Rove

Alsof het met twee citytrips en een nationaal park Col de Cassis nog niet genoeg is, passeren we vandaag tussen Col de la Gineste Nîmes en Marseille ook nog het Parc Naturel Regional des Alpilles: een grillig gebied, waarin we de Côte LA CIOTAT des Baux ronden. Afgelegd traject na deze etappe: 3.123km 58% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

90 91 Montpellier Geografie Marseille Nice Hoogte: 0-640m 861.635 inwoners | 68x etappeplaats Inwoners: 861.635 13 Bev. dichtheid: 3.581 inw./km2 Departement: Bouches-du-Rhône (13) Regio: Provence-Alpes-Côte d’Azur Over Marseille Voetbalclub: Olympique Marseille, Marseille is de tweede stad van Frankrijk: op Parijs na 10x kampioen, 1x CL het grootst qua inwonertal. Marseille heeft de grootste handelshaven van Frankrijk en een sterk opkomend toerisme. De kustlijn met haar tegenovergelegen Overnachtingsadres eilanden en het aangename klimaat zijn dan ook zeer Camping de la Sauge de moeite waard. In tegenstelling tot veel andere Franse steden is Marseille niet gesticht door de 999 Avenue Fernand Gassion Romeinen, maar door de Grieken. In 600 v. Chr. al. 13600 La Ciotat, Frankrijk Marseille heeft een lijst bezienswaardigheden waar www.campingdelasauge.com je u tegen zegt, waaronder het Palais Longchamp en de basiliek Notre Dame de la Garde. Net buiten Marseille ligt nationaal park Les Calanques. De lokale ^ De oude haven in het centrum van Marseille. voetbalclub werd 10x landskampioen en won in 1993 de Champions League.

Marseille en de Tour In 2017 werd in Marseille een individuele tijdrit van 22km gehouden met start en finish in het stadion van Olympique Marseille. Het was de laatste dag voor de slotetappe naar Parijs; hier werd de Tour beslist. ^ De Notre Dame de la Garde torent hoog boven Halverwege de tijdrit stond de Notre Dame de la Marseille uit. Garde als klim op het menu. Twee Polen topten aan het eind van de dag de uitslag: won Persoonlijke associatie van de auteur voor Michal Kwiatkowski. Chris Froome werd derde La Marseillaise. Het Franse volkslied. Gek veel heeft en verzekerde zich daarmee van zijn derde Tourzege het niet te maken met Marseille, maar toch lijkt het (zie ook vier pagina’s terug). Vooraf stonden de woord Marseillaise dusdanig veel op de stad Marseille, nummers twee (Bardet op 23”) en drie (Uran op 29”) ^ Bijzonder beeld in 2017: een juichende wiel- dat ik niet aan de associatie ontkom. Er is wel degelijk nog op schootsafstand van de geboren Keniaan. Na renner in een (halfvol) voetbalstadion. een inhoudelijke link: het lied werd gezongen door de tijdrit keek Uran tegen een achterstand van bijna de troepen uit Marseille bij hun intocht in Parijs in de een minuut aan en had Bardet zelfs tweeënhalve zomer van 1792, op weg naar de oorlog. Drie jaar later, minuut aan zijn bruine broek (hij reed toen nog voor op 14 juli 1795 werd La Marseillaise tot het officiële AG2R). De Fransoos hield echter nog net één seconde Franse volkslied verklaard. Later werd het nog door over om het podium veilig te stellen: Keizer Napoleon en Koning Lodewijk verboden, maar (de superknecht van Froome) eindigde op de vierde na de Frans-Duitse oorlog werd Frankrijk in 1871 plaats in het klassement. definiteif een republiek en werd La Marseillaise in ere Bodnar heeft in zijn zestienjarige carrière tien hersteld als nationaal volkslied. Inmiddels is het één profzeges geboekt. Naast deze Touretappe waren van de bekendste nationale volksliederen ter wereld dat twee tijdritten in de Driedaagde De Panne, 6x en zijn de eerste maten opgenomen in het nummer het Pools Nationaal kampioenschap tijdrijden en één ‘All You Need is Love’ van The Beatles. reguliere etappe: in 2015 in de Ronde van Polen. Dat Wist u dat La Marseillaise ook gedurende korte tijd is nog altijd één rit in lijn meer dan . ^ De finish in het stadion van Olympique Marseille. het volkslied van revolutionair Rusland is geweest?

92 93 Dinsdag 3 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Zoveel klimmen als gisteren in de finale, is het De etappe van vandaag staat vooral in het teken vandaag niet, maar vanaf zeeniveau (we fietsen van flaneren langs de Côte d’Azur. Met mondaine Marseille langs de kust) loopt de weg een keer of acht venijnig kustplaatsen als Toulon, Cannes, Saint-Raphaël en omhoog. Vier keer is dat genoeg voor een klassering Antibes, passeren we flink wat vermogende hotspots 1711b+12a als vierde categorie. Let ook weer op de kleine aan de bloemenrivièra. Voor een lange weg rechtdoor aankomst bergop na 200km in Cagnes-sur-Mer waar langs zee, is het vandaag aardig wat draaien en keren Nice we vanaf zeeniveau nog even 44m moeten klimmen langs de grillige kustlijn tussen Marseille en Nice. om bij de camping te komen. 204km 1.388hm “Langs de Côte d’Azur”

CAGNES-SUR-MER

^ De Tour de France in Cannes in 1910. Cannes vandaag de dag >

Col de l’Esquillon

LA CIOTAT Côte de la Croix-Valmer

Côte de Saint-Cyr

Côte de Rayol-Canadel ^ Een mooi bovenaanzicht van Toulon, met de ken- Afgelegd traject na deze etappe: merkende kleuren van de Côte d’Azur. 3.326km 61% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

94 95 Marseille Geografie Nice Nice Guillestre Hoogte: 0-520m 344.064 inwoners | 77x etappeplaats Inwoners: 344.064 06 Bev. dichtheid: 4.785 inw./km2 Departement: Alpes-Maritimes (06) Regio: Provence-Alpes-Côte d’Azur Over Nice Voetbalclub: OGC Nice (Ligue 1) Nice is een grote toeristische trekpleister en in die sector ‘marktleider’ aan de Franse Rivièra. Wie dacht dat Nijmegen een oude stad is, kan zijn hart ophalen Overnachtingsadres in Nice: de eerste gevonden nederzettingen dateren Camping le Colombier naar het schijnt van 400.000 (!) jaar geleden en 35 Chemin de Sainte-Colombe getuigen van het gebruik van vuur en de bouw van 06800 Cagnes-sur-Mer (primitieve) onderkomens. Naamgever van de stad is de Griekse godin van de overwinning: Niké (jep, ook www.campinglecolombier.com die van de sportschoenen), hetgeen geschiedde in de 4e eeuw voor Christus. Na een Romeinse en later Italiaanse periode, kwamen uiteindelijk de Fransen aan de macht. Zij noemden de plaatselijke boulevard ^ De Promenade des Anglais. de Promenade des Anglais, waarop in 2016, nota bene op quatorze juilliet, na een vuurwerkshow een vrachtwagen inreed op het publiek, met 85 doden en 400 gewonden tot gevolg.

Nice en de Tour Nice is natuurlijk onlosmakelijk aan de wielersport verbonden door de jaarlijkse rittenkoers Parijs-Nice in het voorjaar. Ook de Tour heeft Nice echter al Persoonlijke associatie van de auteur vaak aangedaan (77x). Waar het tot de jaren dertig Naast het feit dat het altijd leuk blijft dat Nice, eigenlijk standaard in het rittenschema opgenomen uitgesproken op zijn Engels, een leuke betekenis heeft, was, was dat in de recentere jaren minder vaak het gaan mijn gedachten bij de stad toch vaak uit naar die geval. Na 1950 deed de Tour Nice enkel nog aan in rittenkoers in maart: Parijs-Nice. Mijn favoriete etappe ‘73, ‘75, ‘81, ‘13 en ‘20. In 1981 startte de Tour in is altijd die naar het vliegveld in Mende, met een Nice. Bernard Hinault (proloog), Freddy Maertens, TI- finish op een categorie 2 klim (eens gewonnen door Raleigh (uiteraard) en Johan Vandevelde wonnen de Lieuwe Westra die daar Wiggings klopte). Ook in de etappes van of naar Nice. Gerrie Knetemann droeg Tour levert die etappe altijd mooie strijd op. Vandaag vanaf de TTT het geel. gaat het echter om Nice zelf en dat betekent dan weer Zeer recent had Nice opnieuw de eer van het Grand associaties met de slotrit van de genoemde rittenkoers. Départ. Dat was tijdens de Corona-editie in augustus Mijn oudste herinnering daaraan is die van 2008 waarin 2020. en Julian Alaphilippe gingen een nog jonge Robert Gesink (toen hét Nederlandse in dat openingsweekend met de ritzeges en de gele trui wielertalent die ooit de Tour zou gaan winnen) in de aan de haal. Ook toen werd het eerste Tourweekend laatste afdaling naar Nice zijn gele trui verloor aan een ontsierd door massale valpartijen. Onder aanvoering paar oude geslepen mannen die hem flikten. De grootste van politie-agent Tony Martin neutraliseerde het boef van het stel, , nam het geel over peloton een etappe tijdelijk, waarop Astana er toch en won het klassement. Daar leerde ik (en Gesink) dat voor koos bergaf in de afdaling te gaan. Het kwam niet alleen goed klimmen en tijdrijden, maar ook goed kopman Miguel Angel López op een onaangename ^ Julian Alaphilippe wint in 2020 op de Promenade dalen bij het rijden van een klassement hoort. Gesink kennismaking met een Frans verkeersbord te staan. des Anglais en neemt de gele trui over van Kristoff. zou daarna nooit meer dichterbij de eindzege komen. ^ Een jonge Robert Gesink in 2008.

96 97 Woensdag 4 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe In 1925 werd dit lusje naar Sospel als finale gereden Naast de prachtige beklimmingen rondom Sospel, is na de etappe vanuit Toulon van 280km. Om het er vandaag veel te zien onderweg. We rijden twee Nice enigszins dragelijk te houden, is dit lusje bij het keer door de stad Nice én doen een uitstapje naar het opknippen van de etappes als losse rit in het buitenland: Monaco. Het pinsendom kan eigenlijk 1812b rondeboek terecht gekomen. Een fraaie etappe alleen concurreren met Vaticaanstad op de ranking an sich, die zeker niet als van kleinste landen ter Nice halve rustdag gezien mag wereld. Vanwege het worden. Met 16 hoogte- relatief grote territorium 124km 1.972hm “Kort pittig” meters per kilometer is dit op de Middellandse een hele pittige etappe. Zee, moet Monaco het De klimmetjes van 2e katholieke heilgdom en 3e categorie zullen toch nog voor laten als Col de Braus zwaarder aanvoelen dan kleinste land ter wereld dat en Cagnes-sur-Mer met 0,44km2 tov 1,95km2.

Col de Castillon ligt natuurlijk nog nét iets Probeer in Vaticaanstad verder dan Nice, hetgeen maar eens een F1 GP te voor de nodige extra organiseren... kilometers zorgt. Een wereld van verschil tussen het rustige Sospel (linksonder) en het mondaine, flamboyante Monaco.

Col d’Eze

CAGNES- SUR-MER Afgelegd traject na deze etappe: 3.451km 64% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

98 99 Vrijdag 6 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Huh, nog een etappe vanuit Nice? Ja, Nice heeft een goeie Hopelijk niet te veel zwarte sterretjes! aan ons dit jaar. Met twee starts, twee finishes en een rustdag De Tinéevallei waar we vanuit Nice Nice zullen we een flinke investering in de economie van Nice teweeg doorheen rijden schijnt adembenemend brengen met onze drie campingovernachtingen. Die rustdag mooi te zijn. Deze kant van de Alpen is 1913a wordt hopelijk goed verteerd, want vandaag rijden we vanuit de erg fraai en groen. Vooral proberen te start van zeeniveau in één keer naar 2800m hoogte. Met de Col genieten tijdens de lange aanloop naar Guillestre de la Bonette bereiken we vandaag het dak van de Tour. Deze de Col de la Bonette dus. Vanaf deze joekel meet officieel 25,5km, maar als je de lange, oplopende hoogste doorgaande weg van Europa 183km 4.124hm “Het dak van de Tour” aanloop erbij optelt, kom je op een klim van 110km! Na een moet het uitzicht schitterend zijn. De welverdiende lange afdaling (23km) moet daarna ook nog de Col Zwift-liefhebbers herkennen de Bonette de Vars beklommen worden. Niet super lang, wel super steil: het wellicht van de Radio Tower Climb, die op GUILLESTRE tweede gedeelde is 4,5km à 10%... de top van de Bonette geïnspireerd is.

Col de Vars

Col de la Bonette

CAGNES- ^ De laatste (extra) kilometers op de top van de Col Afgelegd traject na deze etappe: SUR-MER de la Bonette, ook wel Cime de la Bonette. 3.634km 67% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

100 101 Nice Geografie Guillestre Albertville Hoogte: 867-2694m 2.332 inwoners | 0x etappeplaats Inwoners: 2.332 05 Bev. dichtheid: 46 inw./km2 Departement: Hautes-Alpes (05) Regio: Provence-Alpes-Côte d’Azur Over Guillestre Voetbalclub: - Over Guillestre valt eigenlijk niet veel meer te vertellen dan dat het tussen de bergpassen van de Col de Vars en de Col d’Izoard in ligt. Het inwonertal Overnachtingsadres van 2.332 komt overeen met het Nederlandse dorp Broek in Waterland. Camping La Rochette Route des Campings, 05600 Guillestre +33492450215 www.campingguillestre.com Guillestre (en de Col d’Izoard) en de Tour Guillestre is nooit start- of finishplaats geweest in de Tour de France. Wel reed de Tour er altijd doorheen als de Col d’Izoard (foto) in het rittenschema was opgenomen. Daar ontkom je namelijk niet aan als je de Izoard over rijdt, tenzij je bovenop finisht en de klim vanuit Briançon gereden hebt. De enige keer dat de Tour echter bovenop de Izoard finishte was in 2017 en toen deed men dat vanuit Guillestre. Warren ^ Panorama op het dorpje Guillestre. Barguil mag zich daarmee de enige winnaar ooit van een Touretappe met finish op de Izoard noemen. ^ op de Col d’Izoard in 1951. Het was sowieso een succesvolle Tour voor hem (zie ook pagina 80). Ook de dames mochten dat jaar de Col d’Izoard bedwingen in koers: La Course kende dat jaar een editie met twee etappes (aankomst op de Izoard en een tijdrit in Marseille). Annemiek van Persoonlijke associatie van de auteur Vleuten won beide etappes en daarmee ook het eindklassement. Oké, het uitzicht op locatie verschilt nogal, maar De eerste keer dat deze Alpenreus werd bedwongen verder vind ik dat de zuil op de top van de Col d’Izoard in de Tour was in 1922. Een succes, want ook daarna is sterke gelijkenissen vertoont met de piemel op het de berg nog vaak opgenomen. Vele grote kampioenen Quackplein (of Kwakplein, zo u wilt) in Nijmegen. hebben deze Col daarmee eens als eerste gerond, Ze zullen ongeveer net zo hoog zijn. Beide hebben waaronder meerder keren door Fausto Coppi en een wat bredere sokkel en een cirkelvormig vlak ^ Annemiek van Vleuten wint op de Izoard. daarboven. Louison Bobet, voor wie beide een herdenkingsplaat v (met bloedneus) wint in Valloire. bovenop de Izoard geplaatst is. Ook Bartali, Merckx, De gedenkzuil op de Col d’Izoard wekt alleen een Bahamontes en Thévenet kwamen er eens als eerste stuk minder seksistische associaties op dan zijn boven. evenknie in het centrum van Nijmegen. Tot nu toe In 2019 nog kende de Tour een etappe met dan, althans. Je mist dan alleen wel het Kolpinghuis achtereenvolgens de Col de Vars, Col d’Izoard en de en de frituurlucht van Cafetaria Keizer Karel als je op Col du Galibier met finish in Valloire. Nairo Quintana die top in Frankrijk staat he... won deze 18e etappe; Alaphilippe behield knap het Associaties met Guillestre zelf heb ik overigens niet. geel, maar verloor die een dag later alsnog aan Maar daar zal ik niet de enige in zijn. Na dit bezoek ^ Links de gedenkzuil op de Col d’Izoard. Bernal, die deze Tour won. heb ik ze ongetwijfeld wel. Laten we hopen dat het de gelijkenis hierboven overtreft. Rechts het Quack-monument in Nijmegen.

102 103 Zaterdag 7 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Aanvankelijk had ik gepland dat we vandaag vanuit Barcelonnette Deze hele etappe ligt middenin de bergen. vertrokken en eerst ook nog de Col de Vars over moesten, Er zijn dus vooral bergen te zien. Heerlijk. Guillestre uitkomend op een beproeving van 260km en zesduizend De bovenste kilometers van de Izoard en hoogtemeters. Na wat nachtjes slapen, heb ik besloten dat dit Galibier torenen beiden ver boven de 2013b+14a toch net te gek zou zijn en is de Col de Vars in de rit vanuit Nice boomgrens uit, dus dat belooft wijdse terecht gekomen. Wat overblijft is alsnog een van de mooiste uitzichten. Ik verheug me daar nu al op. Albertville ritten van deze Tour met twee echte klassiekers: Col d’Izoard De bergketens grenzen aan het Parc en Col du Galibier. Samen goed voor 37km klimmen. Na de Naturel Regional du Queyras waar we 198km 3.774hm “Koninginnenrit” Galibier volgt nog een lange afdaling (inclusief hupje over de vandaag door/langs fietsen. Met recht een Telégraphe) en een relatief vlakke vallei tot Albertville. noemenswaardig mooi natuurgebied.

ALBERTVILLE

Côte de Hurtière

Col du Telégraphe

Col du Galibier

Col d’Izoard

^ Een schitterend uitzicht op de haarspeldbochten GUILLESTRE van de Col d’Izoard. Hopen op net zulk mooi helder Afgelegd traject na deze etappe: weer op zaterdag 7 augustus! 3.831km 71% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

104 105 Guillestre Geografie Albertville Evian-les-Bains Hoogte: 328-2030m 18.832 inwoners | 7x etappeplaats Inwoners: 18.832 73 Bev. dichtheid: 1.076 inw./km2 Departement: Savoie (73) Regio: Auvergne-Rhône-Alpes Over Albertville Voetbalclub: Union Olympique Albertville Albertville kent nog geen 20.000 inwoners (en (Regionaal niveau) is daarmee kleiner dan Sliedrecht), maar is wel wereldberoemd vanwege het hosten van de Olympische Winterspelen van 1992. De verschillende Overnachtingsadres stadions en het ‘Olympisch Huis’ in het dorp Camping des Adoubes getuigen hier nog van. Het bergdorp ligt te midden van prachtige bergpassen in de Alpen en is een 24 Avenue du Camping, 73200 Albertville, uitvalsbasis voor verschillende wintersportgebieden. +33479320662 ^ Speciaal voor Herbert: een foto van een château. www.camping-albertville.fr Albertville en de Tour De 10e etappe van de Tour van 2021 startte in Albertville. Wie deze etappe naar Valence heeft gewonnen was bij het schrijven van dit boek nog niet bekend. Wel bekend is de afloop van de vorige vijf keer dat een Touretappe van start ging in Albertville. Niet de minste namen wonnen deze bergritten: won in La Toussuire (2012), Romain ^ 4x Sky/Ineos met geel na een rit vanuit Albertville. Bardet in Saint-Gervais (2016), Geraint Thomas op La Rosière (2018) en in Val Thorens (2019). Team Sky/Ineos zal met veel vertrouwen aan de start staan in Albertville: Altijd stonden zij aan het eind van de dag met de gele trui in handen (Wiggins 2012, Froome 2016, Thomas 2018 en Bernal 2019). Persoonlijke associatie van de auteur Zo vaak deed de Tour Albertville namelijk nog Aanvankelijk dacht ik bij Albertville aan de blikken niet aan. De enige andere keer was in 1998 toen doos met een skispringer erop bij mijn ouders, Albertville voor het eerst als etappeplaats in de Tour maar dat bleek Chamonix te zijn. De associatie werd opgenomen (start én finish). met de WInterspelen is in elk geval duidelijk. In Die Tour van 1998 staat te boek als de ‘Tour Dopage’. Albertville werden de Winterspelen van 1992 Nog geen 100 renners reden die Tour uit; vijf volledige ^ Richard Virenque (Festina) heeft iets uit te leggen. gehouden, toen Zomer- en Winterspelen nog ploegen staakten de wedstrijd. Voor de Franse in hetzelfde jaar plaats vonden (Barcelona ‘92 Festinaploeg, met o.a. Richard Virenque en Alex - Ellen van Lange). Op diezelfde manier heb ik - Zülle, gebeurde dat niet vrijwillig. Na het aanhouden als enige wetenswaardigheid overigens - over de van de verzorger met een kofferbak vol EPO aan de Winterspelen van ‘92 opgeslagen: Bart Veldkamp, grens en een politie-inval in het hotel in Albertville, 10km, goud. Het blijkt ook de enige NL’se gouden werd de ploeg uit de Tour gezet vanwege grootschalig plak te zijn van die Spelen. Ook voor Veldkamp dopinggebruik. De etappe van Albertville naar Aix- zijn grootste succes, in een carrière die verder les-Bains is nooit verreden vanwege een staking van gebukt ging onder faalangst. Gelukkig behaalde hij de renners. Een dag eerder was er nog weinig aan de zijn gouden plak nog als Nederlander, want vanaf hand. won de enige rit ooit met aankomst 1996 ging hij als schaatsbelg door het leven. Als in Albertville, maar moest uiteindelijk de Tourzege Belg won hij nog wat medailles op EK’s, WK’s en laten aan . Ullrich moest genoegen brons in Nagano, op de 5km, maar beter dan in nemen met de witte trui. ^ Jan Ullrich (l) en Marco Pantani (r) weten meer. Albertville 1992 werd het nooit meer. 106 107 Zondag 8 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Eentje om naar uit te kijken. Na de afdaling van de Afgezien van Martijn Boss, is er genoeg moois te zien Col de Chatillon, staat in Taninges Martijn Boss klaar onderweg. Zoals het dorpje Les Gets, waar Lotte een Albertville om de laatste 50km van deze etappe te begeleiden. maand geleden nog een wereldbeker reed in het Op de Col des Gets en de afdaling naar Evian zullen er weekend dat Mathieu de gele trui verloor, nog geen 2114b de nodige tegeltjes te rapen zijn. Voor die tijd moet vijftig kilometer daar vandaan. Diezelfde Van der Poel er echter al het nodige overwonnen worden. Met won in 2019 de Short Race in Les Gets (foto onder). Evian-les-Bains name de Col de la Colombière is een klim van naam (Tadej Pogacar imponeerde er dit jaar in etappe 8), 142km 3.024hm “Finale met Martijn” maar ook daarvoor liggen er al twee zware jongens te wachten. De hele dag op en af fietsen zonder al te veel vlakke stukken is gelukkig hetgeen ik het liefste doe. Lotte Koopmans > EVIAN-LES-BAINS v Top van de Col de la Colombière.

Col des Gets

Martijn Boss Col de Chatillon

Col de la Colombière

Col des Aravis

Col d’Ugine

ALBERTVILLE Afgelegd traject na deze etappe: 3.973km 73% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

108 109 Albertville Geografie Evian-les-Bains Pontarlier Hoogte: 372-772m 8.408 inwoners | 28x etappeplaats Inwoners: 8.408 74 Bev. dichtheid: 1.955 inw./km2 Departement: Haute-Savoie (74) Regio: Auvergne-Rhône-Alpes Over Evian-les-Bains Voetbalclub: Thonon Evian Grand Evian-les-Bains is maar een klein stadje Genève FC (National 3) aan de Zuidelijke, Franse oever van het Meer van Genève. Of het Lac Léman, op zijn Frans. Evian is bekend van Overnachtingsadres ‘les Bains’, oftewel: de bronnen. Het Camping les Huttins woord Evian komen we dan ook tegen op de etiketten van de waterflesjes. 350 Rue de la Plaine, 74500 Publier Het meest noemenswaardige feitje +33450700309 over Evian, is dat er in 1962 de www.camping-leshuttins.com onafhankelijkheidsverklaring van Algerije ^ De skyline van Evian-les-Bains mag er wezen. is ondertekend door president Charles de Gaulle.

Evian-les-Bains en de Tour Voor een klein plaatsje als Evian, staat het relatief hoog op de ranking van etappeplaatsen. Liefst 28 keer startte of finishte er een Touretappe. Vijfentwintig van de achtentwintig keer gebeurde dat voor de Tweede Wereldoorlog. Met name in de jaren ‘20 en ‘30 was Evian vaste prik in het routeschema, zo ook tijdens de Tour van 1925. In 1926 viel Evian zelfs de eer van het Grand Départ ten beurt. Al was dat Départ destijds nog niet zo Grand. Waar een gemeente tegenwoordig vele miljoenen neerlegt Persoonlijke associatie van de auteur voor een Tourstart en de binnenstad moet ontdoen van vluchtheuvels, middenbermen en plantsoenen, De marketingafdeling van Vittel zal er niet blij mee kwam het in 1926 gewoon goed uit om in Evian te zijn, maar ik associeerde het watermerk Evian dus starten. Men reed toen vanuit Evian een soortgelijke als sponsor van de Tour de France. Ik heb een tijd route als onze Tour van 1925: de hele omtrek van zitten Googlen, maar de termen Evian water en Tour Frankrijk. Maar in 1926 maakte men het rondje vol ^v Lucien Buysse tijdens de Tour van 1926. de France leverde teleurstellend weinig hits op. Toen tot Evian, om daarna nog het binnenland schuin wijzigde ik de strategie naar het zoeken op finishfoto’s door te steken tot Parijs. Evian verwelkomde dat jaar van Touretappes, want ik zou toch zweren dat ik die dus twee starts en één finish van een etappe. Alle Evian reclames voor me zag in de finishstraat. Toen ritten werden gewonnen door Belgen (Jules Buysse, kwam de aap uit de mouw. Die reclame die ik voor Joseph van Dam en Camille van de Casteele). Ook me zag, was dus van concurrent Vittel. het eindklassement van 1926 werd gewonnen door Google je vervolgens verder op Vittel en Tour de een Belg: Lucien Buysse, die ook twee etappes in France, krijg je vooral de prachtigste praalwagens de Pyreneeën wist te winnen. Het was sowieso een uit de reclamekaravaan te zien. Vrachtauto’s succesvolle Tour voor onze zuiderburen: ze wonnen omgebouwd tot halve brandweerwagens waarop twaalf van de zeventien etappes. Het is maar goed een enthousiaste medewerker met een brandslang dat Michel Wuyts toen nog geen commentaar hoefde bronwater op het uitzinnige publiek staat te spuiten. te leveren. En zo nog wat idiote dingen. 110 111 Maandag 9 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Denk je de Alpen en Pyreneeën We rijden vandaag langs het meer van Genève en al vrij snel in gehad te hebben, krijg je de Jura als de rit komen we Genève zelf tegen. Een mooie Zwitserse stad in Evian-les-Bains toetje er achteraan. Met een heuse een nog mooiere omgeving. aankomst bergop nog wel. Nahja, van Het Lac de Chalain doen we niet aan, maar ik heb 2215a vierde categorie dan. En niet eens fijne herinneringen aan de vakantie in de Jura. De voor een camping; we rijden vandaag Jura is schitterend. Het mag dan ook een Parc Naturel Pontarlier naar een parkeerplaats in het bos Regional heten. Het PNR du Haut-Jura om precies als eindbestemming. Na Zwitserland te zijn. Een prachtig groen en heuvelachtig 156km 1.947hm “De Jura-etappe” overgestoken te hebben bij Genève, moet gebied tegen de Zwitserse grens. het Jura-plateau beklommen worden. Dat gebeurt vanuit Gex met de Col de la Faucille. Facille zal dat niet zijn. Met 21 steeds steiler wordende kilometers PONTARLIER e CÔTE DE PONTARLIER is dit nog even een col van 1 categorie. Eenmaal boven, komt er eigenlijk nooit meer echt een afdaling, al hoeft er ook niet veel meer geklommen te worden. Van de 1900 hoogtemeters vandaag, pak je er 1100 met deze lange klim.

Col de la Lac des Rousses

EVIAN-LES-BAINS Col de la Faucille

Afgelegd traject na deze etappe: ^ Vakantieherinneringen in de Jura, 2006. 4.130km 76% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

112 113 Evian-les-Bains Geografie Pontarlier Mulhouse Hoogte: 811-1.320m 17.998 inwoners | 12x etappeplaats Inwoners: 17.998 25 Bev. dichtheid: 436 inw./km2 Departement: Doubs (25) Regio: Bourgogne-Franche-Comté Over Pontarlier Voetbalclub: CA Pontarlier (National 3) In de gemeente Pontarlier ligt het spoorwegstation ‘Pontarlier’. In 1775 werd er de revolutionair Mirabeau vastgezet in het Fort de Joux. In 1907 verplaatste zowel de fabrieken van Zedel motorfietsen, als de Overnachtingsadres brouwerij van Absint hun productie van de Zwitserse Parking Théatre Forestier naar de Franse kant van de grens, in Pontarlier, vanwege een of andere wetswijziging in Zwitserland. Bospad 1, 25300 Pontarlier Verder is Pontarlier binnen bepaalde kringen bekend vanwege het biathlon. Maar dan heb je alle weetjes over deze schitterende stad ook wel gehad.

^ Biathleten in actie.

Pontarlier en de Tour (en Dekker & O’Grady) In de Tour van 2000 won liefst drie etappes, als aanvaller. In 2001 won hij er één, maar wel naar Pontarlier. Hij was daar de beste van een kopgroep van 14, waauit hij samen met Aitor Gonzalez, Servais Knaven en ploeggenoot Marc Wauters was weggesprongen. Dekker klopt ze in een sprint. Deze etappe staat te boek als de na-oorlogse etappe met de grootste voorsprong tussen de winnaar en het peloton: 35 minuten en 54 seconden. Door deze enorme voorsprong voor een kopgroep van 14 renners in etappe 8, kreeg deze Tour natuurlijk een ^ De winkelstraat van Pontarlier. bijzondere dynamiek. Dekker schoof hierdoor op van plaats 161 naar de 74e stek, maar Stuart O’Grady (5e vandaag) had het beter voor elkaar. Hij droeg eerder deze Tour al Persoonlijke associatie van de auteur vier dagen het geel en pakte vandaag de trui terug van ploegmaat Jens Voigt (Credit Agricole). O’Grady had na Ik had nog nooit gehoord van Pontarlier, totdat ik vandaag een voorsprong van 35:19 op latere winnaar Lance Armstrong. Maar hij hield het geel slechts één dag het als tussenpunt zag opduiken op de inspirerende langer vast. Na etappe 10 naar Alpe d’Huez moest hij het geel namelijk afstaan aan François Simon (ook één kaart die op het voorblad van deze gids is van de 14 dus), maar stond O’Grady nog steeds op de derde plaats, nog boven ritwinnaar Lance Armstrong. afgedrukt. Eerlijk gezegd lijkt het me zo’n Frans Nadat Armstrong de volgende dag ook de klimtijdrit naar Chamrousse won, klom die naar de derde plaats. plaatsje waar je met een D-weg doorheen rijdt Hij had Simon nog steeds niet te pakken; O’Grady stond nu 10e. Na nóg twee achtereenvolgende bergetappes en er weer uit rijdt voor je er erg in hebt. Na wat (waarvan nóg één door Armstrong gewonnen), had The Boss speuren op Wikipedia leer ik dat Pontarlier vooral eindelijk het geel te pakken. O’Grady stond inmiddels 36e, bekend is van de biathlon. Er wordt jaarlijks een op een uur. Simon eindigde de Tour knap als 6e, op een biathlon georganiseerd én Vincent Defrasne werd respectabele 17 minuten van Lance Armstrong die met veel er geboren: Olympisch Kampioen achtervolging in machtsvertoon zijn derde Tour had gewonnen, voor Ullrich 2006. Hij versloeg daar mijn grote held Ole Einar en Beloki. Stuart O’Grady verloor op de slotdag zijn groene Bjorndalen (foto), de Noor met de hoogst gemeten trui aan Erik Zabel. De carrière van Stuart O’Grady is er met VO2max ooit, die aan zes Winterspelen deelnam Olympische medailles in alle kleuren, winst Parijs-Roubaix, en op vijf daarvan medailles won (8 Goud, 4 Zilver, podium in Vlaanderen en Sanremo en twee Touretappes niet 1 Brons). Bjorndalen werd trouwens ook nog 20x minder imposant door. O’Grady reed 17x de Tour en boekte Wereldkampioen. Zo hebben we toch nog iets in 21 jaar 32 profoverwinningen op de weg. moois om aan te denken in Pontarlier. 114 115 Dinsdag 10 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Bij de start hebben we al driekwart van de hele Bovenop de Passage de la Doleur ligt het Fort du Tour gehad. Nu nog deze drie procent extra Lomont. Dit ondergrondse complex van gangen en Pontarlier richting Mulhouse. Na de Jura-etappe van gisteren, gewelven op de top van de heuvel maakt onderdeel wacht morgen nog een laatste (halve) bergrit uit van de Franse verdedigingswerken ‘Fortification 2315b in de Vogezen. De etappe van vandaag mag dus de l’Est’ en werd gebouwd tussen 1875 en 1878, een ‘overgangsetappe’ genoemd worden. Na een maar pas voor het eerst echt gebruikt tijdens de Mulhouse kilometer of 25 rollen we het Jura-plateau af, op Eerste Wereldoorlog. Je zal er wel een goed uitzicht weg naar Saint-Hyppolyte. Daar wacht de enige hebben. In het tweede deel van de etappe zul je de 158km 1.001hm “Overgangsetappe” gecategoriseerde klim van de dag, maar wel van Vogezen al beginnen te zien aan de horizon. tweede categorie: de Passage de la Doleur. Als die beklommen is, zet het patroon van de etappe zich MULHOUSE voort: in dalende lijn gaat het verder naar de finish.

Passage de la Doleur

^ Een blik op Saint-Hyppolite, het dorpje aan de voet van de Passage de la Doleur.

Afgelegd traject na deze etappe: PONTARLIER 4.288km 79% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

116 117 Pontarlier Geografie Mulhouse Strasbourg Hoogte: 231-336m 112.063 inwoners | 27x etappeplaats Inwoners: 112.063 68 Bev. dichtheid: 5.048 inw./km2 Departement: Haut-Rhin (68) Regio: Grand Est Over Mulhouse Voetbalclub: FC Mulhouse* (National 3) Is het nu Mulhouse of Müllhausen? Het geval wil *Bij de lokale voetbalclub FC Mulhouse speelden dat men het daar eeuwenlang ook niet over eens zowel Kees Kist (‘83-’84), als Arsène Wenger (‘73- kon worden, hetgeen de lange geschiedenis van ’75). Wenger is geboren in Strasbourg en speelde oorlog en bezetting van deze stad kenschetst. De ook voor de lokale club aldaar 6 seizoenen. Duitse vakwerkhuizen staan er niet voor niets. Twee zijrivieren van de Rijn stromen door de stad: de Overnachtingsadres Doller en de III. Dertig kilometer ten zuidoosten van Mulhouse ligt het drielandenpunt met Zwitserland Camping Municipal de l’Ill en Duitsland: in de Rijn, ter hoogte van het Franse 1 Rue Pierre de Coubertin, 68100 Mulhouse Saint-Louis. +33389426476 ^v Mulhouse www.camping-mulhouse.com Mulhouse en de Tour Mulhouse kent een rijke historie met de Tour de v De rit in 2005 naar Mulhouse France. Twaalf keer ging er een etappe van start, 15x werd er in Mulhouse gefinisht. In 1925 en 1926 was dat na een etappe Evian-Mulhouse van 373km. Recenter zijn de etappes wat korter, maar de winnaars zijn er niet minder om. Bernard Hinault (‘81), (‘92), Lance Armstrong (‘00), Michael Rasmussen (‘05) en Tony Martin (‘14) zijn de laatste vijf winnaars in Mulhouse. In het geval van Hinault en Armstrong betrof het een tijdrit. Armstrong versloeg Ullrich, Moreau, Hamilton, Beloki, Jalabert, Millar, Nardello en Botero met een Persoonlijke associatie van de auteur winnende snelheid van 54km/u. Over de etappe van Rasmussen meer op pagina 119. Tony Martin won na Naast het Frans-Duitse schisma, denk ik bij Mulhouse een monstersolo in etappe 9. Martin sprong 58km ook vooral aan Michaël Rasmussen. Tijdens de eerste voor de finish weg uit een omvangrijke kopgroep met Tour die ik écht volgde (incl. schriftjes en posters) won o.a. Cancellara, Van Avermaet, Dumoulin, Kruijswijk, hij ín de bollentrui een rit met zes Vogezenklimmetjes Rolland en Gallopin. Die laatste nam daarmee de na een solo van 70km over onder andere de gele trui over van Vincenzo Nibali. Een dag later won Grand Ballon en de Ballon d’Alsace; lekker puntjes Nibali echter de rit van Mulhouse naar La Planche sprokkelen. Een dag eerder won Pieter Weening des Belles Filles en pakte het geel terug. Nibali zou trouwens al de milimetersprint van Andreas Klöden deze Tour ook winnen, voor Bardet en Pinot. in Gerardmer. Vanaf die Tour beeldde ik me elk jaar in Vijf jaar later reed men opnieuw van Mulhouse naar hoe het zou zijn een Tourrenner te zijn en besloot ik ‘La Planche’. Winnaar toen: Dylan Teuns, de man die al later liever etappes en de bollentrui te winnen dan dit jaar won in Le Grand-Bornand (de dag van Poggi). voor een 8e plaats in het GC te rijden. Afgezien van De laatste keer dat Pogacar zo’n indruk maakte was een aantal bergpunten in de Arden Challenge kwam dat er helaas nooit van. Net als van de Tourzege van ook op ‘La Planche’: hij imponeerde in de afsluitende ^ Tony Martin pakte met zijn solo in 2014 de Michaël Rasmussen. Maar dat is weer een heel ander tijdrit in 2020 en reed Roglic uit het geel. ritwinst, de bollentrui én het rode rugnummer. verhaal... 118 119 Woensdag 11 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Anders dan in de ritten van Michaël Rasmussen De etappe heet niet voor niets Vogezenrit. We rijden en Tony Martin, valt er vandaag weinig te vandaag de eerste 100km door het Parc Naturel Mulhouse sprokkelen onderweg voor de bollentrui. Het aantal Regional des Ballons des Vosges. Met de Grand beklimmingen blijft beperkt tot twee. Maar niet de Ballon en de Petit Ballon pakken we daar een aardige 2416a minsten! Na het geweld in de Pyreneeën en Alpen, greep uit mee. De etappe kent twee gezichten: de vallen de Vogezen wellicht erg mee, maar we rijden bergachtige Vogezen en het vlakke Rijndal in deel II. Op Strasbourg vandaag wel de laatste Cols van deze Tour; van 1e en de grens van deel I en II ligt Colmar, net als Mulhouse 2e categorie. De Grand Ballon, gevolgd door de Petit een oud stadje met vele fraaie vakwerkhuizen. Ook 177km 2.057hm “Vogezenrit” Ballon vormen het slotstuk qua bergen in deze Tour. het vlakke Rijndal tussen Colmar en Strasbourg biedt Na de kleine ballon volgt een afdaling naar Colmar. nog de nodige idyllische uitzichten. Van daar resten er nog 75 vlakke kilometers door het STRASBOURG Rijndal naar Strasbourg.

Col du Petit Ballon ^ De wijdse uitzichten bovenop de top- ^ Colmar hoeft niet onder te doen voor Mulhouse.

Col du Grand Ballon pen van de Vogezen zijn zeer de moeite waard.

Afgelegd traject na deze etappe: MULHOUSE 4.465km 82% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

120 121 Mulhouse Geografie Strasbourg Metz Hoogte: 132-151m 272.222 inwoners | 46x etappeplaats Inwoners: 272.222 67 Bev. dichtheid: 3.477 inw./km2 Departement: Bas-Rhin (67) Regio: Grand Est Over Strasbourg Voetbalclub: RC Strassbourg (Ligue 1) Strasbourg, of Straatsburg, is de hoofdstad van de Elzas, op de linkeroever van de Rijn. De rivier de III stroomt dóór Strasbourg en omarmt het oude Overnachtingsadres toeristische stadscentrum met haar twee zijarmen. Hotel City Residence Access De stad is tussen 1680 en 1945 vijf keer van eigendom 11 Rue des Magasins, 67000 Strasbourg verwisseld. Het oorspronkelijke Elzasser-Duits dat er gesproken werd, heeft na 1945 echter snel plaats +33388368833 gemaakt voor het Frans, dat er vandaag de dag nog www.cityresidence.fr/fr/residence/stras- steeds gesproken wordt. bourg-access Strasbourg huisvest diverse organen van de Europese Unie en is samen met Brussel zetel van het Europees Parlement. ^ Na Mulhouse en Colmar is het nog niet gedaan met de vakwerkhuizen; ook Strasbourg heeft ze.

Strasbourg en de Tour 23. Evenzoveel starts, als finishes telde Strasbourg tot nu toe in de Tourgeschiedenis. Merckx (‘71) en Hinault (‘85) wonnen er etappes. Iets recenter had Strasbourg de eer van het Grand ^ Het Europees Parlement in Strasbourg. Départ, in 2006. Thor Hushovd won de proloog van 7km, voor Hincapie en Zabriskie. Een dag later won de Fransman Jimmy Casper voor McEwen en Zabel Persoonlijke associatie van de auteur de massasprint van de rit Strasbourg-Strasbourg. Een Naast de associaties ‘hoekje van Frankrijk’, ‘EU’ en dag later won McEwen in Luxemburg van Boonen en het Grand Départ van 2006, denk ik bij Strasbourg Hushovd. Etappe 3 ging van daar naar Valkenburg. aan José Luis Chilavert. Chilavert was in 2002 keeper Na een klassieke rit door de Ardennen won Matthias ^ Dekker wordt van het Ardense asfalt geschraapt. van Racing Club de Strasbourg toen hij met het Kessler voor en Daniele Bennati op de nationale elftal van Paraguay deelnam aan het WK Cauberg. finishte als vierde en nam het in Zuid-Korea en Japan, het eerste voetbaltoernooi geel over van Hushovd. Belangrijk detail in de etappe dat ik écht volgde (en dan ook echt álles). Chilavert van Esch-sur-Alzette naar Valkenburg: Erik Dekker kwam op zich niet ver met Paraguay, maar hij is altijd knalde in zijn afscheidstour op vijftig kilometer voor onderdeel van mijn geheugen blijven uitmaken door de finish tegen een stoeprand en brak van alles en zijn opmerkelijke specialiteit. Chilavert was keeper, nog wat in zijn gezicht, waaronder zijn hele gebit. aanvoerder én nam altijd alle penalty’s en kansrijke Het is gelukkig helemaal goed gekomen met Dekker, vrije trappen. Op Teletekst kreeg hij dan (GK), (C) én maar zijn laatste Tour zal hij zich anders voorgesteld (P) achter zijn naam, fascinerend was dat. Hij scoorde hebben. regelmatig (52x), maar hilarisch waren vooral de Ook de Giro is in Strasbourg gefinisht (na het Grande momenten dat de kale, nét iets te dikke keeper er Partenza in Groningen, 2002); Robbie McEwen won eentje miste en dan als een malle terug moest rennen etappe 4 in Strasbourg. naar zijn eigen doel. Tegenwoordig weegt ‘El Chila’ ^ Boonen (geel) en McEwen (groen) in 2006. 140kg. In 2023 hoopt hij president van Paraguay te worden. 122 123 Donderdag 12 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe De laatste 75 vlakke kilometers naar Strasbourg van De echte Vogezen mogen na gisteren dan achter gisteren waren bepaald geen voorbode voor de dagen de rug zijn, maar we rijden vandaag door het Parc Strasbourg die nog resten. Oke, de etappes tussen Strasbourg Naturel Regional des Vosges du Nord. Deze zijn en Parijs kennen niet meer zoveel hoogtemeters als beduidend minder hoog dan de zuidelijker gelegen 2516b de etappes van de voorbije weken, maar vlak is de Vogezen, maar niet minder sceneriek. Dit gebied lijkt etappe naar Metz bepaald niet. Voor een route met een beetje op de Belgische Ardennen. Die Belgische Metz 1600 hoogtemeters moet je in omgeving Nijmegen grens is de komende dagen nooit ver weg, maar flink je best doen. De gecategoriseerde klimmetjes vandaag eerst nog ten zuiden van Duitsland de 186km 1.573hm “Staartje Vogezen” liggen vandaag kort na elkaar: na 70 en 80 kilometer. Franse grens volgen. We rijden vanaf nu parallel aan De Côte de Lemberg is de lastigste van de twee met die grens in noordwestelijke richting naar Duinkerke. 2,5km aan 6%.

METZ

Côte de Rohrbach

Côte de Lemberg

^ Kasteel Fleckenstein op de grens van Frankrijk en ^ Een schitterend plaatje van het golvende Duitsland doen we vandaag niet aan, maar het is landschap van de Noordelijke Vogezen. wel één van de eyecatchers in dit noordelijke deel van de Vogezen.

STRASBOURG Afgelegd traject na deze etappe: 4.651km 86% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

124 125 Strasbourg Geografie Metz Hirson Hoogte: 162-256m 119.962 inwoners | 77x etappeplaats Inwoners: 119.962 57 Bev. dichtheid: 2.863 inw./km2 Departement: Moselle (57) Regio: Grand Est Over Metz Voetbalclub: FC Metz (Ligue 1) Metz, aan de oever van de rivier de Moezel, is de hoofdstad van het voormalige Lotharingen. Samen met de Elzas is Lotharingen een aantal keer aan Overnachtingsadres Duitsland afgestaan. De geschiedenis van Metz gaat Camping Municipal de Metz terug tot de Romeinse tijd. In de eeuwen nadien is Allée de Metz Plage, 57000 Metz er ook het nodige gebeurd, maar een prominente plaats in de wereldgeschiedenis neemt Metz niet in. +33387682648 De voetbalclub in Metz, met de inspirerende naam www.metz.fr/lieux/lieu-1941.php FC Metz, is deze eeuw al 6x gedegradeerd en evenzo vaak gepromoveerd, waardoor ze per saldo nog altijd in de Ligue 1 actief zijn. ^ Metz

Metz en de Tour Metz is één van de vijf steden met de meeste starts/ finishes van Touretappes (77x). Na de jaren ‘60 zijn er wel nog maar vier Touretappes in Metz aangekomen. In 1999 vond er in Metz een tijdrit plaats. Lance Armstrong won, voor Zülle, Moreau en Olano. In de proloog van deze Tour won Armstrong ook al, voor Zülle, Olano en Moreau. Daarna volgenden 7 ^ De Porte des Allemandes. Ofwel: Duitsers-poort. (!) opeenvolgende massasprints, gewonnen door Kirsipuu, 2x Steels en 4x Cipollini. De Est Jaan Kirsipu Persoonlijke associatie van de auteur werd 1e, 2e, 5e en 3x 3e en sprokkelde daarmee de Kijk even naar dat stadswapen. Veel saaier ga je het meeste bonificatieseconden. Een dag na de tijdrit niet krijgen. Metz is volgens mij de saaiste stad van staakte Kirsipuu zijn Tour tijdens de eerste begrit. Frankrijk. Misschien komt dat door het feit dat het De foto’s hiernaast zijn van een andere jaargang. In zowel op de heen- als terugweg van autovakanties 2012 werd de etappe van Epernay naar Metz ontsierd op het punt ligt dat het nog net te ver naar je door een massale valpartij. Een weg rechtdoor in bestemming is dan je zou willen. Misschien komt het dalende lijn, de snelheid rond de 60km/u. Breed omdat er in de 38 (!) Touretappes die er finishten over de weg lagen de renners, tot in de bermen. nooit echt iets gebeurde. Misschien komt het ook Wout Poels was er het slechtst aan toe. Met een gewoon omdat ik te weinig van de stad afweet. Maar gescheurde nier en milt, toen ik mij ten behoeve van de pagina hier links gekneusde longen en drie in de stad ging verdiepen en het stadswapen ging gebroken ribben, legde opzoeken om rechtsbovenin de hoek te plakken wist hij de rest van de rit naar ik het zeker. Metz is bij dezen officieel uitgeroepen Metz per ambulance af. <^ ‘The Metz Massacre’ in tot saaiste stad van Frankrijk. Je zult zien dat ik straks Sagan won in de sprint 2012. Poels (liggend, foto links) tijdens mijn Tour de France bij Metz weer hetzelfde van Greipel, Goss en Van stapte terug op de fiets met al heb als tijdens die autovakanties: Je bent al een heel ^ Mijn associatie met Metz. Hummel. Het was de zijn kwetsuren, maar werd even eind op weg, hebt geen zin meer, maar toch is het laatste keer dat de Tour verderop toch geadviseerd te nog een tyfuseind tot je er bent. Snel weg hier! Metz aan deed. stoppen. 126 127 Vrijdag 13 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Waar we gisteren door het staartje van de Vogezen Zoals genoemd rijden we vandaag voor een deel reden, pakken we vandaag het meest zuidelijke door de Franse Ardennen. Daar hoort weer een Metz staartje van de Ardennen mee. Voordat we daar regionaal natuurpark bij. Het PNR des Ardennes. Hier zijn, pakken we net buiten Metz de laatste derde in de buurt heb ik al etappes in de Arden Challenge 2617a categorie klim van deze Tour mee. De Côte de Saulny gereden en die waren bepaald niet vlak. Na alle (3km aan 6%) moet direct vanuit de start beklommen magnifieke natuur en uitzichten in de afgelopen Hirson worden. Als de benen dat maar goed verteren. In weken, voelen deze Franse Ardennen misschien niet het middenstuk van deze etappe vlakt het terrein meer als een bezienswaardgheid, maar we zullen er 245km 2.677hm “Ardennenoffensief” wat af, maar na 150km bereiken we de Ardennen. toch van moeten blijven proberen te genieten. Daar liggen drie côtes kort achter elkaar te wachten. Na 190km is het dan nog grofweg in dalende lijn SOMMERON tot Sommeron, waar we vandaag finishen. De rit meet 245km en 2677 hoogtemeters en is daarmee v Het Parc Naturel Regional des Ardennes. Côte de Doby loodzwaar, zeker na vier weken. Côte de Nouzonville

Côte de Gernelle

Côte de Saulny

Afgelegd traject na deze etappe: METZ 4.895km 90% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

128 129 Metz Geografie Hirson Roubaix Hoogte: 157-268m 9.365 inwoners | 0x etappeplaats Inwoners: 9.365 02 Bev. dichtheid: 277 inw./km2 Departement: Aisne (02) Regio: Hauts-de-France Over Hirson Voetbalclub: - Poe, als zelfs Wikipedia niets meer over een plaats vertelt dan de ligging en het inwonertal en de lokale Overnachtingsadres kerk als enige bezienswaardigheid opvoert, wordt het wel lastig dit kolommetje te vullen natuurlijk. France Passion Sommeron (02260) Dat inwonertal is trouwens al jaren dalende. Brigitte & Didier Chatelin De enige foto toont het plaatsnaambord van Hirson, www.elevage-alpagas.com voorzien van een onderbord met de vermelding ‘Ville Fleurie’, met liefst drie bloemetjes. Kenners van Frankrijk weten dat je dan, op een score van 1-4 goed scoort als dorp. Een jury beoordeelt jaarlijks alle Franse dorpen die zich aanmelden op drie cri- teria: Landschappelijk erfgoed (parken, groenvoor- ziening, plantenbakken), Duurzame ontwikkeling ^ Het meest noemenswaardige feitje over Hirson. en Leefomgeving (hygiëne, mileu, leefbaarheid) en Toerisme en Entertainment (promotie, activiteiten, participatie). Nou, ik denk dat tenminste één van de juryleden uit Hirson afkomstig moet zijn geweest... Elke maandag- en donderdagochtend is het markt in Hirson. Daar hebben we dus ook geen last van.

Hirson en de Tour Persoonlijke associatie van de auteur De Tour de France is nooit gestart, noch gefinisht in Hirson. Wat doen we hier dan, denkt u. Wel, het lag op de route van Metz naar Duinkerke, een 433 km lange etappe zoals die in 1925 werd gereden. Dat leek me geen goed idee, dus op zoek naar tussen- liggende steden om te stoppen, kwam ik in Hirson ^ Mike Teunissen (links) rijdt in de gele trui door uit. De kans dat de renners destijds even in Hirson Hirson. In zijn wiel Dylan Groenewegen. zijn gestopt om van het uitzicht te genieten lijkt me gering. Uit nader onderzoek blijkt dat veel recenter ook de Tour van 2019 (Etappe 3: Binche (B) - Epernay) door Hirson is gereden, met niemand minder dan Mike Teunissen in de gele trui. Alaphilippe won in Epernay en nam de gele trui over. Hij wist die te be- houden tot etappe 18, waarna er nog drie dagen in mocht rijden tot en met Parijs.

130 131 Zaterdag 14 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe De kasseienrit. De Roubaix-etappe. Niet mijn favoriete De bezienswaardigheid moet vandaag van de discipline, maar als je dan toch heel Frankrijk rond romantiek van de kasseistroken komen, want Hirson fietst, hoort dit er ook wel bij. Met drie echte stroken verder is dit een bijzonder lelijke hoek van Frankrijk. en de showstrook in Roubaix, houden we de ellende Bijzonder is het daarom dat we in deze korte etappe 2717b beperkt. Het Bos van Wallers, Champin-en-Pévèle en liefst twee natuurparken passeren. Met het PNR Carrefour de l’Arbre leken mij meer dan genoeg voor l’Avesnois (foto boven) en PNR Scarpe-Escaut (foto Roubaix een portie kasseien in deze Tour. En dat zijn dan ook onder) doen we niet de fraaiste natuurparken van zware jongens: 2x 5-sterren en eenmaal 4-sterren. het land aan, maar het zal dus niet alleen maar oude 122km 505hm “De kasseienrit” Na vandaag hebben we al meer dan 5.000km achter kolenmijnen en donkere industrie zijn wat de klok de wielen. Nog 7% te gaan tot Parijs. slaat vandaag.

Showstrook Roubaix ROUBAIX *

Bos van Wallers * * * * *

Carrefour de l’Arbre * * * * *

Champin-en-Pévèle * * * *

Afgelegd traject na deze etappe: ^ Een angstaanjagend beeld van het Carrefour de l’Arbre, vandaag na 107km. 5.018km 93% SOMMERON Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

132 133 Hirson Geografie Roubaix Duinkerke Hoogte: 17-52m 94.186 inwoners | 50x etappeplaats Inwoners: 94.186 59 Bev. dichtheid: 7.119 inw./km2 Departement: Nord (59) Regio: Hauts-de-France Over Roubaix Voetbalclub: - Roubaix is een Franse industriestad met net geen 100.000 inwoners. Het is vastgegroeid aan Moeskroen Overnachtingsadres en het Franse Lille en Tournai en vormt daarmee de Camping Les Ramiers Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai, welke ruim 2 miljoen inwoners heeft. 1 Chemin des Ramiers, 59910 Bondues Met de opkomst van de stoommachine, maakte +33686223923 Roubaix zich belangrijk als textielstad. Toen die www.lilletourism.com/camping-bondues/ inudstrie instortte, heeft men daar in Roubaix camping-les-ramiers.html eigenlijk nooit meer echt een goed alternatief voor weten te vinden. Het kent momenteel een werkloosheidspercentage van 30% en 43% van de ^ Het velodrome in Roubaix. Vaste finishplaats van bevolking leeft onder de armoedegrens, waarmee het Monument Parijs-Roubaix. Roubaix de armste stad van Frankrijk is. Roubaix huisvest het hoofdkantoor van wielersponsor Cofidis, maar is wereldwijd toch vooral beroemd als finishplaats van de klassieker Parijs-Roubaix.

Roubaix en de Tour Roubaix is 50x etappeplaats geweest in de Tour, maar de meest recente decennia is dat aantal beperkt gebleven. Roubaix-etappes zijn geen jaarlijkse Persoonlijke associatie van de auteur gewoonte meer in de Tour de France. En als er al een Roubaix-etappe is opgenomen, finishen die vaak Bij Roubaix denk je natuurlijk eerst aan Parijs-Roubaix. De niet eens in Roubaix zelf, maar worden ze alleen zo meest beklijvende editie is wat mij betreft die van Matthew genoemd vanwege de opgenomen kasseistroken. Zo Haymann: de spannendste finale van een klassieker die won Tony Martin in 2015 de ‘Roubaix’-etappe met ik ooit gezien heb (terugkijktip!). Als we ons beperken tot finish in Cambrai, als onderdeel van de prachtige de associaties met Roubaix in de Tour, denk ik terug aan eerste Tourweek dat jaar (zie ook pagina 37). De de ‘Roubaix’-etappe die Lars Boom in 2014 won (ook zo’n ‘Roubaix’-etappe die John Degenkolb in 2018 gevalletje ‘Roubaix’-etappe die niet in Roubaix finishte). Niet won, finishte wel echt in Roubaix, maar niet in het zozeer vanwege die koers zelf, maar omdat het de eerste velodrome. De rit met 15 stroken was vrijwel een Nederlandse ritzege in de Tour was sinds de millimetersprint kopie van het parcours in de finale van Parijs-Roubaix. van Pieter Weening in Gerardmer in 2005 (zie ook pagina Als je de top-10 van deze rit verder bekijkt, kun je 119). Precies in de jaren dat ik het wielrennen steeds dan ook met zekerheid stellen dat het een klassieke intensiever ben gaan volgen, hebben we 9 (!) jaar moeten rit was: Degenkolb, Van Avermaet (in het geel), wachten op een Nederlandse ritzege. Na Boom was de ban Lampaert, Gilbert, Sagan, Stuyven, Jungels, Greipel, gebroken en wonnen ‘we’ 9 etappes in vier jaar. Besef dus Boasson Hagen en Dupont. Daar staan toch even vier ^ John Degenkolb verslaat Greg Van Avermaet en even wat een weelde we tegenwoordig kennen met renners winnaars van Parijs-Roubaix tussen. Yves Lampaert in Roubaix. als Dumoulin (3 ritzeges), Groenewegen (4 ritzeges) en een talent als Van der Poel dat bij zijn debuut meteen wint en zes dagen in het geel rijdt (wat een Nederlands record is sinds de gewonnen Tour van Joop Zoetemelk). 134 135 Zondag 15 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe ‘The Battle for Dunkirk’. De voorlaatste etappe. We laten de lelijkheid van Roubaix en Noord-Frankrijk Nog even volhouden. Gelukkig is het vandaag maar vandaag snel achter ons: na 10km steken we de Roubaix 94km. Nog even in herstelmodus voor de slotrit van Belgische grens over. Op het 27km-punt rijden we morgen. Hopelijk is al door Ieper. Onder de 2817c het materiaal nog in tact Menenpoort door, na de kasseienrit van over de Grote Markt, Duinkerke gisteren. Vandaag rijden langs de Lakenhalle: we zo’n 35km door België, dat is een paar 94km 227hm “De kortste en makkelijkste” langs Ieper en Poperinge. fotootjes waard. Ook We rijden vandaag voor Poperinge wordt nog een groot gedeelte door gepasseerd. Daarna de loopgraven van de is het uitkijken naar Eerste Wereldoorlog: Duinkerke, maar door Flanders Fields. dat laten we rechts Met name rond en liggen. De finish in Ieper liggen de vandaag ligt in GRAVELINES oorlogsherinneringen Grevelingen. voor het oprapen. ^ The Last Post bij de Menenpoort. De Lakenhalle v

Afgelegd traject na deze etappe: ROUBAIX ^ Loopgraven rondom Ieper. 5.111km 94% Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

136 137 Roubaix Geografie Duinkerke Parijs Hoogte: 0-17m 91.386 inwoners | 35x etappeplaats Inwoners: 91.386 59 Bev. dichtheid: 2.447 inw./km2 Departement: Nord (59) Regio: Hauts-de-France Over Duinkerke Voetbalclub: USL Dunkerque Duinkerke is de noordelijkste stad van Frankrijk, (Ligue 2) gelegen aan de Noordzee en grenst aan Vlaanderen. Het heeft dan ook veel Nederlandstalige invloeden. Duinkerke zelf telt ruim negentig duizend inwoners, Overnachtingsadres maar met alle randgemeenten erbij, kom je tot een Camping des Dunes Gravelines agglomeratie met 265.000 inwoners. Het is daarmee een belangrijk centrum voor de hele regio, zelfs tot Rue Victor Hugo, 59820 Gravelines in België. +33328230980 Na Marseille en Le Havre geldt Duinkerke als de derde www.camping-des-dunes.com zeehaven van Frankrijk. Er wordt jaarlijks tussen de 40 en 50 miljoen ton lading in de haven overgeslagen. Duinkerke heeft een belangrijke rol gespeeld in de Tweede Wereldoorlog. In 1940 vond er een grote evacuatie plaats vanuit Duinkerke, waarbij de stad voor een groot deel verwoest is en daarna door de Duitsters tot vesting uitgebouwd. Over dit deel van de oorlog gaat de film ‘Dunkirk’ van Christopher Nolan. Bij de bevrijding van Frankrijk in 1944 bleef de vesting Duinkerke in Duitse handen, deels beschermd door ondergelopen polders. Pas op 9 mei 1945 (een dag na de officiële Duitse capitulatie) gaf het Duitse garnizoen zich over. ^ Verdedigingsbunkers aan het strand van Duinkerke. Duinkerke en de Tour Persoonlijke associatie van de auteur Duinkerke is een succesvolle stad in de Tour voor Als Nijmegenaar, mag ik De Vierdaagse natuurlijk niet vergeten in deze Tourgids. Bij dezen dan. Mijn associatie Nederland. Gerrit Voorting (‘58), Gerben Karstens met Duinkerke: De Vierdaagse van Duinkerke. Deze rittenkoers in en rondom Duinkerke duurt gek genoeg (‘66) en Jeroen Blijlevens wonnen er een etappe. niet elk jaar vier dagen. In 2020 ging de koers niet door. De laatste editie, in 2019, telde zes dagen en werd En dat terwijl er na de Tweede Wereldoorlog nog gewonnen door Mike Teunissen. Dylan Groenewegen won de eerste drie ritten, Mike Teunissen zelf de maar vijf etappes in Duinkerke zijn gefinished. Drie laatste twee. Dit soort monotoon machtsvertoon gebeurt vaker in deze ronde. In 2016 werd Coquard 3x 1e op vijf dus. Voor de oorlog werd er echter veel vaker en 2x 2e en won het klassement. gefinished in Duinkerke: twaalf keer. Tussen 1911 en Ook Démare deed het: in 2013 1927 had Duinkerke alle jaren dat er een Tour was (in en 2014 domineerde hij deze W.O. I niet) een Tourfinish binnen de stadsgrenzen. rittenkoers en won daarbij twee Daarna duurde het pas weer tot 1958 (toen Voorting en drie etappes. Coquard heeft won). In de vroege jaren was Nederland minder in totaal al zes ritzeges geboekt succesvol; de drie genoemde heren zijn ook meteen in de Vierdaagse. Recordhouder: de enige Nederlanders die hier wonnen. Jaan Kirsipuu, met 10 ritzeges. De laatste die een etappe naar Duinkerke won is De Est won ook 4 Touretappes, 8 . De Fransman won in 2001 de etappes in de Ronde van Polen, proloog. Het was de Tour waarin Dekker met 35 ^ Jeroen Blijlevens wint in 1995 zijn eerste 10 in de Tour du Poitou-Charente minuten voorsprong won en O’Grady een tijd in het Touretappe in Duinkerke. Ook de volgende drie en 13 in de Ster van Besseges. geel reed (zie ook pagina 114). jaren zou hij steeds één etappe winnen in de Tour. Teunissen (in roze) en Groenewegen (in groen) samen aan het feest in Duinkerke. ^ 138 139 Maandag 16 augustus Beschrijving etappe Bezienswaardigheden onderweg Etappe Het slotstuk. De laatste etappe. De finale. Of er vandaag nog veel oog is voor bezienswaardigheden De laatste 6%. Als ik tot deze etappe kom, onderweg, vraag ik me af, maar ze zijn er zeker. Tijdens dit Duinkerke zou ik al erg blij zijn. En als we dan toch tot laatste ritje treffen we namelijk nog twee natuurparken aan. hier gekomen zijn, dan gaan we het karwei Rond het 140km-punt rijden we door het PNR des Caps et 2918 afmaken. En een karwei zal het worden. Marais d’Opale met de kenmerkende kustlijnen die we eerder De langste etappe van deze Tour is voor deze Tour ook al tussen Le Tréport en Le Havre hebben gezien. Parijs de laatste dag bewaard. Ruim 300km. Een Vlak voor Parijs doorkruisen we nog het PNR du Vexin Français. halve Amsterdam-Parijs als finale van vier Niet dat er tegen die tijd nog veel waardering voor zal zijn, maar 307km 2.298hm “Het slotstuk” weken afzien in Frankrijk. Vandaag zal dit gebied mag gezien worden als de graanschuur van Frankrijk: met name mentaal een loodzware opgave de graantegel in het worden. Met maar één opdracht: die Franse Kolonisten GRAVELINES finish bereiken en dit project voltooien. van Catanspel. Zonder deze etappe zullen alle voorgaande Na 229km passeren Côte de Saint-Inglevert inspanningen minder glans hebben. Deze we nog het stadje laatste beproeving vormt het examen voor Beauvais, waar we het hele project. Voor een laatste keer de in etappe 1 op weg motor opstoken, een laatste keer opladen, naar Le Tréport een laatste keer alles geven. Nog één keer ook al doorheen het lichaam binnenste buiten keren om alle kwamen. (zie pagina energie eruit te persen. Op naar Parijs! 29).

Côte de Miannay

Côte de Liger

Côte du Bos d’Aumont ^ De witte krijtrotsen van het Parc Naturel Afgelegd traject na deze etappe: Regional des Caps et Marais d’Opale. > Rechts het PNR du Vexin Français. 5.418km 100% Champs-Elysées PARIJS Memo voorafgaand aan etappe Memo na afloop van etappe

140 141 Geografie Duinkerke Parijs Hoogte: 28-130m 2.249.975 inwoners | 157x etappeplaats Inwoners: 2.249.975 75 Bev. dichtheid: 21.347 inw./km2 Departement: Parijs (75) Regio: Île-de-France Over Parijs Voetbalclub: PSG, 9x kampioen Parijs is de hoofdstad en regeringszetel van Frankrijk. (+8 andere clubs op De stad wordt doorsneden door de rivier de Seine. nationaal niveau) Parijs zelf telt ongeveer 2,2 miljoen inwoners, maar als je de banlieues, het geheel van de voorsteden en forenzensteden, meetelt, kom je in la Métropole du Overnachtingsadres Grand Paris aan meer dan 10 miljoen mensen. De stad is zeer internationaal georiënteerd en trekt jaar- In de camper onderweg naar huis. lijks grote aantallen toeristen. Parijs wordt ook wel ‘Stad van de Liefde’ genoemd. Op 14 juli 1987 vond de bestorming van de Bastille plaats in Parijs. In 2015 kende Parijs een verschrik- De vuurtoren van Terschelling kelijk jaar met de extremistische aanslag op de car- toonisten van Charlie Hebdo in januari en een zestal ^ Het traditionele podium in Parijs met in dit geval terroristische aanslagen in november, waaronder die Barguil, Yates, Froome en Matthews in de truien. op theater Bataclan. April 2019 brak er brand uit in de Notre-Dame, de Middeleeuwse kathedraal, waar de klokken worden geluid door Quasimodo. Parijs en de finish van de Tour Alle 108 de edities van de Tour de France zijn gefinisht in Parijs, zonder enige uitzondering. En dus ook wij. Sinds 1975 is het vast gebruik dat de Tour finisht op de Champs-Elysées, vrijwel altijd in een massasprint. Bennett, Ewan, Kristoff, Hushovd, Boonen en ook Groenewegen wonnen er één keer. Greipel won er twee keer, Kittel twee keer, McEwen drie keer en Persoonlijke associatie van de auteur Cavendish vier keer (althans, tot 2021...). Ook Merckx Mogelijk associeer ik Parijs na dit project voor won vier keer de slotetappe naar Parijs, maar nog altijd als het hoogtepunt van mijn triomf. Mogelijk niet op de Champs-Elysées. associeer ik Parijs na nu altijd als het eindpunt van Verreweg de interessantste Tourfinish in de mijn lijdensweg die net te lang duurde; waarom leek geschiedenis op de Champs-Elysées is natuurlijk die het me ook in godsnaam een goed idee om die laatste van 1989 waarin Greg Lemond met opzetstuur en etappe ruim 300km lang te maken?! tijdrithelm Laurent Fignon op de slotdag uit het geel Enfin, hoe ik na dit project ook terugkijk op mijn reed met een verschil van 8 seconden. Nog altijd de laatste verblijf in Parijs, het blijft voor veel anderen Touroverwinning met de kleinste voorsprong in de een hele mooie stad. Of zoals wijlen Drs. P het zo historie. De revolutionaire aanpak van de Amerikaan treffend kon verwoorden: “Ja, Omsk is een mooie heeft er vrijwel zeker voor gezorgd dat hij voldoende stad, maar net iets te ver weg”. tijd won op Fignon, die nog met een normale fiets en wapperende paardenstaart reed. Fignon, die de tijdrit van start ging met een comfortabele voorsprong van 50 seconden, heeft daarna tot zijn dood jarenlang ^ Greg Lemond op weg om de Tour van 1989 te niet met Lemond willen praten. winnen na een secondengevecht in Parijs.

142 143 Wielervoeding.nl

Het meest onderschatte onderdeel van het rijden van een Tour de France is eten. Om al die etappes tot een goed einde te brengen verbandt het lichaam enorme hoeveelheden energie. Als die voorraad niet (tijdig) wordt aangevuld, is de onvermijdeijke hongerklop het gevolg. Zeker bij een ambitieus en lang project als WIELERVOEDING.NL dit moet je elke dag met je voeding bezig zijn, anders red je het gewoon niet! (Note to self) SPORTVOEDING VOOR DUURSPORTERS Voedingsponsor Met Wielervoeding.nl heb ik een sponsor gevonden die mij van wielervoeding voorziet tijdens dit project. “Wielervoeding.nl is al 10 jaar een webshop voor sportvoeding en accessoires voor (duur)sporters. We zijn een webshop met een voordurend groeiend assortiment producten. Het magazijn is gevestigd in Veghel aan de Stirlingweg. De webshop is erg gericht op de zero-waste economy, naast papieren opvulmaterialen en biologisch afbreekbare ver-pakkingen proberen we er alles aan te doen om de natuur vrij te houden van zwerfafval. Sinds 2020 hebben we naast een breed scala aan producten van sportvoedingsgiganten, ook producten van ons eigen nieuwe merk in het assortiment: Lightning Endurance. Het merk is te herkennen aan het beeldmerk met de drie bliksemschichten.

Voeding tijdens de etappes LIGHTNING ENDURANCE Dankzij de beschikbaar gestelde producten van Wielervoeding.nl zal ik - mits ik gedisciplineerd blijf eten - SPORTS NUTRITION waarschijnlijk geen honger krijgen op de fiets. Tijdens de ritten rij ik met Concap Isotone dorstlesser in mijn bidons. Daardoor krijg ik ook zonder te eten op de fiets al 50gr koolhydraten per bidon binnen. Omdat alleen koolhydraten drinken niet genoeg is, eet ik op gezette tijden energy gels (in de smaken lemon en orange) en energierepen (aardbeiensmaak) van het eigen merk van Wielervoeding.nl: Lightning Endurance (bekend van de drie bliksemschichten). Op pagina 146 staat beschreven wat ik naast de gesponsorde wielervoeding ook graag andere dingen eet op de fiets. Mijn ervaring in meerdaagse etappekoersen is namelijk dat je altijd dezelfde voeding na een paar dagen helemaal zat bent. Bijna alle wielervoeding is zoet en je hoeft er niet op te kauwen. Dan heb je voor de afwisseling soms erg behoefte aan iets met wat meer zout of een bite.

AMP Human PR Lotion Wielervoeding.nl heeft meer dan alleen voeding. Zo gaik tijdens mijn Tour een product voor ze testen van het merk AMP Human. Zij hebben een lotion voor de benen op de markt gebracht die ervoor zorgt dat de lichaamseigen elektrolyte bicarbonaat vrijkomt. In Jip en Janneke taal betekent dat gewoon dat je benen beter herstellen van de inspanningen, zodat je geen spierpijn krijgt. Wat prettig is als je er na de eerste dag nog 28 moet. Ook krijg ik hele mooie sokken waarin ik mijn Tour zal rijden, van het merk Winaar. Ze hebben namelijk ook sokken die aan mijn vuistregel voldoen dat wielersokken alle kleuren mogen hebben, als ze maar hoog en wit zijn. Op Wielervoeding.nl zal ik 4x een blog schrijven over mijn ervaringen met de producten. 144 145 Favoriete recepten Afspeellijst

Naast de wielervoeding die tijdens de etappes genuttigd moet worden, is het in het algemeen belangrijk Er zijn nummers die horen bij de Tour als Suske bij Wiske. Er zijn nummers die inspireren of motiveren. de hele dag te blijven eten om het lichaam van energie te voorzien. De lunchmaaltijd wordt dagelijks Nummers die de sfeer er terug in kunnen brengen. En nummers die gewoon heel goed zijn. Onderstaand overgeslagen, want dan zit de renner op de fiets, maar bij het ontbijt en avondeten, moet er goed worden een greep uit de afspeellijst die dit project moet begeleiden: luistertips! gestapeld! Muziek Podcasts Ontbijt Afspeellijst “Radio Tour de France Top 100” “Tegeltjeswijsheden” - Het standaardrecept voor lange ritten of koersen dat “Tarantuella” - Rein van den Broek Jesse Reith & Joost van Wijngaarden tot nu toe altijd erg goed heeft gewerkt: “Oh when the Saints” - o.a. Bruce Springsteen 1. Breng een pan water aan de kook. “Het gaat eigenlijk nergens over”, aldus een vaste “De Tour de France” - Dries Roelvink luisteraar. 2. Weeg 200gr pasta “Avec mon panier, je vais au marché” - Omnibus 3. Kook deze in 10 minuten flink gaar. Voeg een scheut “Buenas noches, mi amor” - Dalida zout en olijfolie toe in de pan. “Blinding Lights” - The Weekend 4. Serveer zonder enige verdere smaak of garnering. “De Rode Lantaarn” - “La Marseillaise” Tim de Gier, Willem Dudok en Jonne Seriese Smakelijk eten! “Tour de France” - Ellen ten Damme “Ik Ga Naar Frankrijk” - The Amazing Stroopwafels Wat mij betreft de leukste wielerpodcast van Als de pasta na een paar weken de neus uitkomt en “À Bicyclette” - Yves Montand Nederland en België. zelfs na een kwartier koken niet meer weg te krijgen “Nessun Dorma” - Andrea Bocelli is ‘s ochtends, probeer dan af te wisselen met een “The Sound of Silence” - Disturbed stokbrood met Nutella. Of pannenkoeken. “What a Beautiful Day” - Levellers “Tweewielers” - “Real Love Baby” - Father Jon Misty Martijn Hendriks & Herman van der Zandt Avondeten “Les Champs-Elysées” - Joe Dassin Gezellige kletspraat over recreatief, doch fanatiek - Claudia de Breij Er is veel waar je na (gemiddeld) 186km fietsen trek “Ik Mis Je Zo Graag” wielrennen. in hebt. Om ook nog een beetje aan de benodigde voedingswaarde te komen, werken de volgende gerechten vaak prima: 1. Pasta, kip, pesto, courgette Het materiaal 2. Risotto, tonijn, snijbonen 3. Pasta Bolognese met gehakt Bij een sportieve marathonuitdaging als deze, is het van belang over goed materiaal te beschikken om 4. Aardappeltjes met vlees en broccoli de tocht zonder technische problemen te volbrengen. En je materiaal op orde hebben, betekent ook 5. Pannenkoeken reservemateriaal meenemen. Indien nodig: zoute friet met een naar behoeven aan te vullen hoeveelheid frikandellen. Of pizza hawaii. De fiets De camper Onderweg De fiets waarop het moet gaan gebeuren is de Tijdens de eerste 10 etappes zal de kampeerbus van Giant TCR Advanced SL Team Sunweb edition Hans & Joke van Wijngaarden dienst doen. Twee pagina’s terug wordt al uitvoerig ingegaan op 2017. Lichtgewicht carbon, afgemonteerd met een In Bordeaux neemt Gijs de begeleiding over met een de wielervoeding onderweg. Omdat vijf weken lang Shimano Dura-Ace Di2 schakelgroep. gehuurde camper van Dümo uit het Duitse Dülmen. de hele dag dezelfde gelletjes en repen eten niet kan, We hebben een ‘Kastenwagen 6,00m’ gehuurd. moet er worden gevarieerd met bijvoorbeeld: 1. Zelf gebakken havermoutrepen (foto’s) 2. Ontbijtkoekrepen 3. Stroopwafels 4. IJsjes 5. Mars en blikjes cola bij een tankstation.

146 147 Aanbevolen literatuur Ruimte voor notities

Ik eindig deze Tourgids met een lijstje aanbevolen literatuur. Niet te verwarren met een literatuurlijst ter bronvermelding (ik heb alles in deze gids zonder bronvermeldingen bij elkaar Gegoogled met veel input van ProCyclingStats, Wikipedia en de schitterende afbeeldingen die via Google te vinden zijn). Hier een overzichtje van relevante boeken, met meer of minder betrokkenheid bij dit project. Gewoon leuk om te lezen, informatief over de Tour de France, het wielrennen in het algemeen en het leven.

Leestips “Kleine man, grote Tour” - Jeroen de Preter Een boek over en door een Vlaamse journalist van Het Nieuwsblad die in 2011 de Tour de France van dat jaar gereden heeft een dag voor de renners uit.

“De Rode Lantaarn” - Max Leonard De indirecte inspiratiebron voor dit project. Een boek over de laatste renner in de Tour de France.

“Draag nooit een gele trui” - Alex van der Hulst Een leukje boekje van een Nijmeegse journalist/schrijver die een opsomming geeft van de verschillende types die de wielersport rijk is. Van de Hipsterfietser tot de Terrastijger.

“De Regels” - Velominati De Bijbel voor echte wielrenners. “Wij zijn wielrenners. De rest van de wereld rijdt slechts op een fiets”.

“Het Groot Vlaams Wielerwoordenboek” - Michel Wuyts en Ann de Craemer Zeventig Vlaamse wielerwoorden voorzien van definities, uitleg en anekdotes.

“Ik heb altijd mijn eigen koers gereden” - Gianni Wespelaer Een biografie van de beste renner die nooit bestaan heeft.

“De Renner” - Tim Krabbé De wielerklassieker die niet mag ontbreken op dit lijstje.

“De veertiende etappe” - Tim Krabbé Een verzameling korte wielerverhalen van de schrijver van ‘De Renner’.

148 149 DUINKERKE

ROUBAIX

LE TRÉPORT CHERBOURG LE HAVRE HIRSON

METZ CAEN BREST SAINT-MALO PARIJS STRASBOURG

VANNES MULHOUSE

PONTARLIER SABLES D’OLONNE EVIAN-LES-BAINS

SAINTES ALBERTVILLE

BORDEAUX GUILLESTRE

MONTPELLIER NICE BAYONNE LOURDES SAINT-GIRONS MARSEILLE PERPIGNAN

Made by: Joost van Wijngaarden