Begroting 2021 September 2020 Begroting 2021 Gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 september 2020 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Inhoudsopgave Begroting

Samenstelling van het bestuur ...... 2 Leeswijzer ...... 3

1. Inleiding...... 5

2. Beleidsbegroting ...... 9 2.1 Domeinen ...... 9 2.1.1 Domein Sociaal ...... 9 Programma Sociale basis ...... 10 Programma Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning ...... 14 Programma Werk en inkomen ...... 16 2.1.2 Domein Fysiek ...... 23 Programma Economie en toerisme ...... 24 Programma Wonen en milieu ...... 27 Programma Infrastructuur en mobiliteit ...... 33 Programma Ruimtelijke ordening ...... 37 Programma Beheer leefomgeving ...... 42 2.1.3 Domein Veiligheid...... 48 Programma Veiligheid ...... 49 2.1.4 Domein Bestuur en middelen ...... 59 Programma Bestuur ...... 60 Programma Algemene baten en lasten ...... 63 2.1.5 Domein Overige lasten en baten ...... 68 Overzicht algemene dekkingsmiddelen ...... 68 Overzicht kosten van overhead ...... 69 Overzicht vennootschapsbelasting ...... 71 Overzicht onvoorziene uitgaven ...... 72 2.2 Paragrafen ...... 73 2.2.1 Lokale heffingen ...... 73 2.2.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing ...... 79 2.2.3 Onderhoud kapitaalgoederen ...... 86 2.2.4 Financiering ...... 90 2.2.5 Bedrijfsvoering ...... 94 2.2.6 Verbonden partijen en andere samenwerkingsverbanden ...... 97 2.2.7 Grondbeleid ...... 112 2.2.8 Investeringsprogramma 2021 ...... 117 2.2.9 Leeuwarden duurzaam ...... 120

3. Financiële begroting ...... 125 3.1 Baten en lasten ...... 125 3.1.1 Overzicht van baten en lasten ...... 125 3.1.2 Toelichting op het overzicht van baten en lasten ...... 127 3.2 Uiteenzetting financiële positie ...... 128 3.2.1 Ontwikkeling financiële positie ...... 128 3.2.2 Enkele specifieke onderwerpen ...... 139 3.2.3 Meerjarenraming ...... 144 3.2.4 Balansprognose ...... 151

BIJLagen ...... 154 Bijlage A. Overzicht mee- en tegenvallers ...... 155 Bijlage B. Meerjaren investeringsprogramma ...... 173 Bijlage C. Overzicht subsidies aan instellingen ...... 180 Bijlage D. Monitor bezuinigingen ...... 187 Bijlage F. Overzicht van baten en lasten per taakveld ...... 195

Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Samenstelling van het bestuur

Burgemeester Sybrand Buma Wethouder Friso Douwstra (CDA) Verantwoordelijk voor: Portefeuilles:  Veiligheid, openbare orde en handhaving  Economische zaken, acquisitie en werkgelegenheid  Horecabeleid  Campussen, beroeps- en hoger onderwijs  Europese/internationale zaken  Economische samenwerking met regiogemeenten  Grote stedenbeleid  Werk en Participatiewet  Public affairs  Infrastructuur en mobiliteit

Wethouder Hilde Tjeerdema (D66) Wethouder Hein de Haan (PvdA) Portefeuilles: Portefeuilles:  Jeugdbeleid en Jeugdwet  Ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling  Zorg, opvang en decentralisatie AWBZ/Wmo  Volkshuisvesting (bovenlokaal)  Stads-, woon- en milieutoezicht  Primair en voortgezet onderwijs  Vastgoed  Sport  Grondbeleid  Publieke dienstverlening  Informatisering & automatisering Wethouder Bert Wassink (PAL/GroenLinks) Portefeuilles: Wethouder Hein Kuiken (PvdA)  Integratie en vluchtelingen Portefeuilles:  Duurzaamheid, volksgezondheid, milieu en Omgevingswet  Personele zaken  Natuur, landbouw, recreatie en toerisme  Financiën en coördinatie sociaal domein  Beheer openbare ruimte en onderhoud kapitaalgoederen  Zorg, opvang en decentralisatie AWBZ/Wmo  Wijken- en dorpenbeleid (lokaal)  Cultuur, HCL, LF2028, evenementen, stads- en regiomarketing  Inkomen, armoedebeleid en schuldhulpverlening

Gemeentesecretaris Eelke de Jong Verantwoordelijk voor: de gemeentelijke organisatie

Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Leeswijzer

Hoofdstructuur De opbouw van de begroting wordt in belangrijke mate voorgeschreven in het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en is als volgt:

Figuur 1 Hoofdstructuur begroting

Leeswijzer In hoofdstuk 2 staat de beleidsbegroting. De focus is gericht op het bereiken van de in het collegeprogramma 2018-2022 gestelde doelen en of er beleidsinhoudelijke of financiële afwijkingen zijn of dreigen. Uitgangspunt is dat de begrotingsuitvoering voor ongeveer 95% uit reguliere activiteiten bestaat. Dat zijn going concern taken (vermeld in de financiële overzichten met beleidsproducten aan het eind van ieder domein) waar minder politieke sturing op nodig is, zolang er geen essentiële afwijkingen zijn.

De beleidsbegroting bevat: 1. Vier domeinen, die zijn afgeleid van het Collegeprogramma en de organisatieopzet: Sociaal, Fysiek, Veiligheid, Bestuur en middelen. Ieder domein bevat:  Een kort overzicht van global goals en ambities uit het collegeprogramma voor 2021- 2022: Wat willen we bereiken?  De doelstellingen met een tekstuele toelichting op speerpunten en activiteiten in 2021 die bijdragen aan de realisatie daarvan: Wat gaan we daarvoor doen in 2021 en met wie?  Overzichten van bij de activiteiten betrokken verbonden partijen en relevante beleidsnota's.  De raming van baten en lasten voor 2021 op beleidsproducten niveau: Wat gaat dat kosten?  Een overzicht met bij ministeriële regeling vastgestelde beleidsindicatoren: beoogde maatschappelijke effecten en kengetallen. De resultaten zijn te vergelijken met die van andere gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

2. Na Bestuur en middelen volgen de voorgeschreven overzichten: Algemene dekkingsmiddelen, Overhead, Vennootschapsbelasting en Onvoorzien.

3. In afzonderlijke paragrafen staan de beleidslijnen met betrekking tot relevante beheersmatige aspecten en de lokale heffingen. Iedere paragraaf is een dwarsdoorsnede van de voorgaande domeinen op het gebied van:  lokale heffingen;  weerstandsvermogen en risicobeheersing;  onderhoud kapitaalgoederen;

Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

 financiering;  bedrijfsvoering;  verbonden partijen en andere samenwerkingsverbanden;  grondbeleid;  investeringsprogramma 2021;  Leeuwarden duurzaam.

In hoofdstuk 3 staat de financiële begroting met daarop een toelichting. Het overzicht van baten en lasten 2021 staat in paragraaf 3.1. De uiteenzetting van de financiële positie staat in paragraaf 3.2. Daarin komen ondermeer aan de orde: de ontwikkeling van de financiële positie ten opzichte van het vorige begrotingsjaar, de balansprognose, het geraamde verloop van reserves en voorzieningen en de meerjarenraming baten en lasten.

Na hoofdstuk 3 volgen de bijlagen. In de bijlagen is onder andere een overzicht met baten en lasten per taakveld opgenomen. Het betreft een verdelingsprincipe van voorgeschreven taakvelden ten behoeve van de informatie voor derden (ministerie en CBS). Tegelijkertijd maakt dit ook de vergelijking van onze financiën met andere gemeenten mogelijk: www.financiengemeenten.nl.

Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

1. INLEIDING

In deze begroting staan de geraamde inkomsten en uitgaven van de gemeente Leeuwarden. Leidraad voor deze begroting zijn de in het Collegeprogramma De kracht van samen (2018) gestelde doelen voor 2022 en de herijkte koers die in het Koersdocument Sociaal Domein (2018) is afgesproken. We bouwen aan een inclusieve gemeente waarin iedereen mee kan doen. We helpen zoveel mogelijk mensen aan het werk. Samen met inwoners, ondernemers en organisaties maken we Leeuwarden niet alleen sociaal en leefbaar, maar ook duurzaam, gezond en klimaatbestendig. Daarmee sluiten we aan bij internationaal gemaakte afspraken (global goals) over een duurzamere wereld in 2030. In deze begroting worden de plannen voor 2021 toegelicht die bijdragen aan de realisatie van alle gestelde doelen.

In 2020 werd de werkelijkheid even helemaal anders. Onze samenleving en daarmee onze ambities en plannen werden volledig op zijn kop gezet door de coronacrisis. De gevolgen hiervan voor onze inwoners, ondernemers, maatschappelijke instellingen en ook voor ons als gemeente, zijn groot geweest: Er kwamen nog maar weinig bezoekers, studenten en werkenden in de binnenstad; we werkten meer thuis en namen minder vaak de auto; burgerzaken en sociale zaken werkten op afstand en afspraak; Politie en Stadstoezicht waren met name op straat bezig met het beteugelen van de corona-gerelateerde overlast en zagen toe op de naleving van de noodverordening.

De crisis zal zeker ook het jaar 2021 beïnvloeden. Wij verwachten dat een aantal in gang gezette transformaties door de aanhoudende crisis doorzetten. De economie trekt geleidelijk wel weer aan, maar door verandering en vernieuwingen keren we waarschijnlijk niet meer helemaal terug naar hoe het was. Digitaal leren en werken wordt het nieuwe normaal. Kantoorruimtes transformeren naar woonruimtes. Vele bedrijven verdwijnen, andere bedrijven grijpen hun kans of stappen over naar een meer duurzame economie. Als een vaccin is gevonden, verwachten we afscheid te kunnen nemen van de anderhalve-meter-economie en krijgt de economie kans weer verder op te veren.

Waar mogelijk kijken we of we als gemeente de effecten van de coronacrisis kunnen verzachten en hoe we op termijn idealiter sterker uit de crisis kunnen komen. Ook in 2021 blijven we de belangrijkste problemen die ontstaan tackelen en passen we ons beleid hier zo veel mogelijk op aan. We verwachten aanhoudende problemen in de cultuursector, vermaakindustrie (podia, evenementen, horeca e.d.) en toenemende werkeloosheid, waardoor de instroom in de bijstand verder oploopt. Actieplannen moeten ervoor zorgen dat mensen zo snel mogelijk weer uitstromen naar werk of onderwijs.

Vooral de brede, generieke ondersteuningsmaatregelen van het Rijk moeten bedrijven en instellingen enig financieel houvast bieden. Ook de gemeente zelf houdt rekening met tegenvallers en risico’s die gecompenseerd moeten worden. Al eerder zijn gemeenten gecompenseerd voor misgelopen inkomsten (belastingen, leges e.d.), extra uitgaven in het sociaal domein en voor het in standhouden van lokale culturele voorzieningen. We gaan ervan uit dat ook nieuwe tegenvallers i.v.m. de coronacrisis opgevangen kunnen worden met Rijkscompensatiegeld. Desondanks kunnen de gevolgen van de crisis per saldo in 2021 nadelig uitwerken op de financiële positie van de gemeente.

De extra uitgaven en lagere opbrengsten in 2021 als gevolg van corona zijn nog niet in deze primitieve begroting verwerkt maar worden separaat geraamd door middel van de zogenaamde corona-monitor. Als dekking van de coronaeffecten worden niet alleen de compensatiebedragen van het Rijk aangewend, maar ook de structurele buffer die in het kader van de MTR-behandeling wordt bepaald. In het uiterste geval kan teruggevallen worden op de Algemene Reserve. De uitkomsten

5 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden van de monitor worden betrokken bij de herberekening van de financiële positie op de reguliere P&C-momenten, te beginnen bij de Voorjaarsbrief 2021.

De gevolgen van de crisis gaan nog lang doorebben in de samenleving en blijven naar verwachting in 2021 ook onze eigen bedrijfsvoering nog gedeeltelijk beheersen. De crisis is nog vrij jong en de verdere gevolgen van de crisis zijn moeilijk in te schatten. Daarom zijn uitgewerkte voorstellen die de gemeente sterker uit de crisis loodsen nog niet te maken. We houden sterk rekening met financiële tegenvallers en richten ons financieel- en risicobeheer daar zo veel mogelijk op in. Tegelijkertijd zien we kansen op het gebied van ‘slim’ en duurzaam en benutten die zo veel mogelijk. We blijven onze ambities en doelen voor 100% nastreven, Maar geven hierbij wel de waarschuwing af dat afhankelijk van de crisisontwikkelingen deze wellicht deels gerealiseerd kunnen worden.

6 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Hoe dekt de gemeente haar uitgaven?

Figuur 2 Baten

Totaal 595,4 mln

7 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Hoe wordt het geld besteed?

Figuur 3 Lasten

Totaal 595,4 mln

8 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2. BELEIDSBEGROTING

2.1 Domeinen

2.1.1 Domein Sociaal

Portefeuillehouders: Friso Douwstra, Hein Kuiken, Hilde Tjeerdema en Bert Wassink.

Wat willen we bereiken?

Algemeen strategisch doel: iedereen doet mee en iedereen telt mee

Global goals:  Uitbannen van armoede (1)  Goede gezondheid en welzijn voor iedereen (3)  Inclusief, gelijkwaardig en kwalitatief onderwijs voor iedereen (4)  Inclusieve, economische groei en fatsoenlijk werk voor iedereen (8)  Verminderen ongelijkheid (10)

Ambities: We bouwen aan een ‘inclusief’ Leeuwarden: een gemeente waarin iedereen kan meedoen én meekomen. Daarom willen we iedereen actief bij de samenleving betrekken. Ook doen we er alles aan om inwoners bestaanszekerheid te bieden en we helpen voorkomen dat mensen vastlopen in armoede en schulden. We richten ons daarbij steeds vaker op het versterken van de sociale netwerken van mensen die tijdelijke of permanente ondersteuning nodig hebben. We kiezen voor vernieuwing van het Sociaal Domein. We gaan de ondersteuning anders organiseren. Zo kunnen we de juiste hulp dichtbij mensen bieden, tegen lagere kosten. Daarbij kijken we nog beter wat inwoners zelf in hun eigen leefomgeving kunnen organiseren. Zo kunnen we hulp en zorg waarborgen voor wie dat echt nodig heeft. We helpen zoveel mogelijk mensen aan het werk. Ook mensen die kwetsbaar zijn en op grotere afstand van werk staan. Dat doen we samen met bijvoorbeeld ondernemers, onderwijs- en kennisinstellingen en belangenorganisaties. Met betrokken partijen willen we het academisch klimaat van de stad verder versterken. Het succes van LF2018 benutten we om de dynamiek van Leeuwarden blijvend te versterken.

9 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wat gaan we daarvoor doen en met wie?

Programma Sociale basis

1. Door onderwijs de kans vergroten op werk en een gezond leven Global goal: inclusief, gelijkwaardig en kwalitatief onderwijs voor iedereen

 Versterken ontwikkeling jonge kind

Uitbreiden zorgstructuur op IKC’s In 2020 zijn de resultaten gepresenteerd van de drie pilots in de zorgstructuur van scholen op drie locaties locaties (IKC de Weide, IKC Franciscus, IKC Prins Willem Alexander i.o.) in de gemeente. In deze pilots is geïnvesteerd in het oplossen van problemen bij kinderen op jonge leeftijd door de inzet van Jeugd Ondersteuner Kindcentra (jeugdondersteuners). In 2020 worden voorbereidingen getroffen voor een gefaseerde uitbreiding op drie extra IKC’s.

a. De zorgstructuur (jeugdondersteuners) op IKC’s is uitgebreid naar zes IKC’s.

De ervaringen van deze zes IKC’s moet in 2021 leiden tot een advies voor een eventuele gemeentebrede inzet van deze werkwijze. Door gezamenlijk te bouwen aan een dekkend, preventief aanbod dat passend is bij de populatie van het IKC krijgt ieder kind in de gemeente Leeuwarden gelijke kansen binnen en buiten onderwijs-en opvangtijd.

Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) Vanaf schooljaar 2020/2021 wordt de Toeleidingsmonitor van de GGD ingevoerd. Hiermee ontstaat beter zicht op het proces van indiceren VVE tot aan plaatsing van peuters op de speelleergroepen. Op deze wijze kunnen gerichter interventies worden verricht door ouders te stimuleren hun (VVE-) peuter naar een speelleergroep te verwijzen.

b. In 2021 vindt een groei van 3% van de doelgroepkinderen plaats.

Er wordt geïnvesteerd in de samenhang van voorschools en vroegschools aanbod op de IKC-locaties die de meeste doelgroepkinderen bereiken. Met ingang van schooljaar 2020/2021 is een kwaliteitsteam VVE gestart om het bereik, het aanbod, de kwaliteit en de samenhang tussen onderwijs en opvang cyclisch te versterken. Het kwaliteitsteam wordt ondersteund vanuit het Lectoraat Early Childhood van NHL Stenden.

2. Beperken van ongelijkheid (door achterstanden weg te werken) Global goal: Verminderen ongelijkheid

 Aanpak laaggeletterdheid In samenwerking met de arbeidsmarktregio Friesland wordt er een herijkt Regionaal Programma Educatie (RPE) uitgewerkt. Aanvullend op het RPE wordt aanvalsplan laaggeletterdheid aangepast. Beide nota’s worden begin 2021 opgeleverd.

We zetten in op de ontwikkelen van een herkenbaar (digi)taalnetwerk, door verbinding te leggen met het gebiedsgericht werken, de capaciteit van educatiepunten te vergroten in de wijken en dorpen en door uitbreiding van educatie bij werkgevers.

Basisscholen kiezen, samen met dbieb, vanuit de eigen behoefte bouwstenen waarmee leesplezier, leesbevordering, taalontwikkeling en digitale geletterdheid van de kinderen optimaal gestimuleerd

10 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden wordt. Dbieb richt zich hierbij vooral op scholen in de kwetsbare wijken, scholen die IKC zijn of willen worden en “witte vlekken” op het platteland.

De aanpak van laaggeletterdheid is onderdeel van de Lokale Inclusie Agenda. Daarnaast is het thema laaggeletterdheid geïntegreerd in de aanpak laag verstandelijk beperkten (LVB), omdat mensen met een LVB in de meeste gevallen ook laaggeletterd zijn. Momenteel worden alle uitvoerende teams van de gemeente Leeuwarden getraind in de wijze waarop zij kunnen omgaan met mensen met een LVB en mensen die laaggeletterd zijn.

Bovenstaande leidt tot de volgende ambities: c. Het bereik van NT1 (Nederlands als eerste taal) deelnemers is met 30% verhoogd ten opzichte van 2020. d. Verdere uitrol van de Bibliotheek op school (dBos) van 36 naar 42 scholen.

3. Door sporten kans vergroten om mee te doen aan de samenleving Global goal: Goede gezondheid en welzijn voor iedereen

Beweeginitiatieven sport ontplooien In 2020 is in de gemeente Leeuwarden het lokale sportakkoord vormgegeven. Binnen de verschillende thema’s gericht op sport, gezondheid en beweging worden initiatieven ontplooid.

e. Mede hierdoor, maar ook door de inzet van buurtsportcoaches, buurtgezondheidscoach en de subsidieregeling voor sportevenementen, voldoet in 2021 60% van de bevolking in Leeuwarden aan de beweegnorm (op minstens vijf dagen per week minimaal een half uur matig intensief bewegen).

4. Door cultuur, sociale, economische en duurzame groei aanjagen Global Goals: Inclusief, gelijkwaardig en kwalitatief onderwijs voor iedereen Goede gezondheid en welzijn voor iedereen Verminderen ongelijkheid Inclusieve, economische groei en fatsoenlijk werk voor iedereen

 Cultuur en corona De maatregelen van het Nederlandse kabinet tegen de verspreiding van het coronavirus hebben grote gevolgen voor de culturele en creatieve sector. Instellingen en podia die een substantieel deel van hun inkomsten uit recettes halen worden het hardst geraakt. De podia, muziek- en evenementensector hebben het zwaar, praktisch alle podia worden door de coronacrisis gedwongen te reorganiseren. Ook de amateurkunstverenigingen zoals de korpsen en koren merken de gevolgen, evenals kleinere initiatieven, bijvoorbeeld op het gebied van beeldende kunst en theater. Het gaat hierbij om doorlopende vaste lasten, teruglopende inkomsten, oplopende kosten (bijvoorbeeld de huur van een grotere repetitieruimte) en om extra opzeggingen van lidmaatschap bij korpsen en koren. Vanwege de onzekerheid van de verdere ontwikkeling van het coronavirus en de onzekerheid en het gedrag van het publiek (zullen mensen bijvoorbeeld straks weer snel een volle theater- of popzaal bezoeken?) gaan we er nu van uit dat de gevolgen van corona ook doorwerken en merkbaar zullen zijn in 2021. Dit heeft mogelijk ook gevolgen voor de doelen die de gemeente Leeuwarden ten aanzien van kunst en cultuur stelt voor 2021. Wij buigen ons de komende periode over maatregelen die de sector op de langere termijn kunnen ondersteunen. Deze maatregelen zijn complexer en moeten nog goed worden doordacht om te weten wat hiervan de lange termijngevolgen zijn. De contacten hierover met de betrokken interne beleidsafdelingen, medeoverheden, Rijk en provincies, zijn en blijven in deze crisis geïntensiveerd.

11 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

 Cultuur in 2021

Cultuureducatie vanaf 2-16 jaar (voorschools, basisonderwijs en onderbouw voortgezet onderwijs) Cultuureducatie voor kinderen in de basisschoolleeftijd en jongeren draagt bij aan de ontdekkingstocht naar wie je zelf bent. Erkenning voor creativiteitsontwikkeling benut de talenten van kinderen en jongeren. Cultuureducatie en aanpak laaggeletterdheid maken we toegankelijk voor iedereen, te beginnen bij kinderen en jongeren. De erkenning voor creativiteitsontwikkeling die de talenten van kinderen en jongeren benut is van belang voor het leef-en arbeidsperspectief (21st century skills).

Talentontwikkeling We Investeren in (pas afgestudeerde) makers leidt ertoe dat hen de kans geboden wordt om zich verder te ontwikkelen, een breder netwerk op te bouwen, zich te verbinden aan het makersklimaat in Noord-Nederland en Leeuwarden.

Voorkomen eenzaamheid We investeren, samen met het beleidsveld armoede en gezondheid in het project ‘Over de drempel’. Hierin worden projecten georganiseerd.

f. Maximaal zes culturele projecten voor de aanpak van eenzaamheid in de periode september 2021 – september 2022.

Betrokken verbonden partijen  Stichting Cultureel Centrum De Harmonie Leeuwarden

Relevante (beleids)nota’s

 Koersdocument Sociaal Domein (2018)  Beleidsplan zorg voor jeugd (2014)  Omvormingsplan zorg voor jeugd Friesland (2014)  Leeuwarden en de wijken en dorpen, de ontwikkelrichting (2015)  Leeuwarden en de wijken en dorpen: hoe staan we ervoor? (2017)  Discussienota Evenementenbeleid (2015)  Notitie Legacy Cultuur (2016)  ‘We the North’, Kader voor Noordelijk programma Experimenteerregio 2017-2020 (2018)  Een nieuwe bibliotheeksfunctie voor de gemeente Leeuwarden ‘Van Collectie én Connectie’ (2015)  Beweeg- en gezondheidsbeleid: “Samen bewegen naar een gezonde gemeente” (2018)  Aanvalsplan Laaggeletterdheid (2016)

Extra inzet

Tabel 1 Incidentele en structurele inzet Bedragen x € 1.000 Onderwerp Beleidsproduct <2020 2021 2022 2023 2024 Mienskipsfonds Burgerkracht 400 -400 Team Integratie en participatie Burgerkracht 500 -550 Versterking ontwikkeling jonge Onderwijs 200 -200 kind LEO Kunst en cultuur 20 Filmhuis Slieker Kunst en cultuur 20 Bibliotheek Kunst en cultuur 75 Neushoorn * Kunst en cultuur 200 -200 We the North Kunst en cultuur 100 -100

12 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Onderwerp Beleidsproduct <2020 2021 2022 2023 2024 Festivals en evenementen Kunst en cultuur 300 -300

* de raad heeft besloten in 2021 incidenteel nogmaals € 200.000 beschikbaar te stellen voor Neushoorn (raadsbesluit d.d. 1-7-2020).

13 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Programma Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning

1. Vernieuwing Jeugdhulp Global goal: Goede gezondheid en welzijn voor iedereen

• Toegang aanscherpen De financiering op basis van resultaten van de specialistische jeugdhulp is in 2019 onder de loep genomen door de regionale taskforce jeugd. Deze taskforce heeft een aantal verbeterpunten benoemd die deels al in 2020 vorm hebben gekregen en verder operationeel worden in 2021. Belangrijk is dat de gemeente aan de voorkant samen met de cliënt, ouder, verwijzer en zorgaanbieder meekijkt naar de zorgbehoefte voor een jeugdige. We willen passende hulp voor een jeugdige en geen onder- of overbehandeling. Onderbehandeling heeft als risico dat er op een later tijdstip alsnog zware zorg moet worden ingezet. En evenals overbehandeling is onderbehandeling kostbaar voor de gemeente. Met de zorgaanbieders is het meekijken op de juiste zorg aan de voorkant contractueel vastgelegd onder het ‘4-ogen principe’.

In de hoog specialistische jeugdhulp is sinds het voorjaar 2020 met vijf zorgaanbieders een transformatie in gang gezet. Met deze transformatie willen we de residentiële zorg terugdringen en een meer ambulante behandeling van jeugdigen in de eigen leefomgeving. Dit sluit aan bij onze visie dat jeugdigen zo thuis mogelijk kunnen opgroeien.

De Leeuwarder toegangspoort naar jeugdhulp is in 2020 vormgegeven met het gemeentelijke Jeugdexpertteam. Dit team heeft goede kennis van het Friese zorglandschap, inclusief de algemene voorzieningen in onze gemeente. Doordat het Jeugdexpertteam een kritische afweging maakt op inhoud en kostenbewust is, beperken we opschaling naar te zware zorg. Er wordt bijvoorbeeld gericht meegekeken op het al dan niet inzetten van verlengde jeugdhulp (na het 18e levensjaar). Ook treden we op basis van data-analyse actief op tegen onnodig zorggebruik.

In 2021 geven we invulling aan onze beleidsambitie om het preventieve veld verder te versterken en daarmee ondersteunen we jongeren in hun weerbaarheid. Ook bereiden we de nieuwe inkoop en contractperiode met specialistische zorgaanbieders per 2022 voor, waarbij we de lessons learned een plek geven. De nieuwe inkoop zal nauw aansluiten bij de Leeuwarder infrastructuur en het preventieplan.

In relatie tot het bovenstaande staan de volgende ambities in 2021 centraal: a. De gemiddelde zorgzwaarte voor jeugdigen daalt met 5% ten opzichte van het voorgaande jaar. Dit uit zich in minder zware profielen en/of minder zware intensiteiten van zorg. b. Er vindt een verschuiving plaats van minder residentiële zorg naar meer gezinsgerichte/ambulante behandeling. Ambulante behandelingen nemen toe met 5% ten opzichte van c. een afname in duur van residentiële zorg met 5%.

2. Vernieuwing maatschappelijke ondersteuning Global goal: Goede gezondheid en welzijn voor iedereen

• Nieuwe Werkwijze Wmo In 2021 start de nieuwe werkwijze voor de Wmo onderdelen thuisondersteuning, dagbesteding en hulp bij huishouden. In deze nieuwe werkwijze vindt een groot deel van de thuisondersteuning en dagbesteding plaats in de basisondersteuning. Hiervoor is geen beschikking nodig waardoor de ondersteuning snel kan starten en er minder administratieve lasten zijn. De basisondersteuning heeft een plek in de buurten dorpskamers. Een kleiner deel van de ondersteuning vindt plaats in de aanvullende ondersteuning.

14 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

De verbinding met wijken en dorpen wordt versterkt door de werkwijze met buurten dorpskamers. Deze buurten dorpskamers zijn laagdrempelige plekken in wijken en dorpen waar inwoners elkaar ontmoeten, activiteiten doen en een ondersteuningsvraag kunnen stellen. De buurt- of dorpskamer past bij de specifieke situatie in die buurt of dat dorp en wordt zo veel mogelijk van onderop vormgegeven. In alle wijkteamgebieden is tenminste één buurten dorpskamer.

De aanbieders van Hulp bij huishouden verzorgen in 2021 zelf de toegang en zijn gemandateerd om het toegangsonderzoek uit te voeren. Ook hierdoor kan de hulp sneller starten en zijn er minder administratieve lasten.

Daarnaast werken we met minder aanbieders; van ruim 60 aanbieders in 2020 naar 4 aanbieders in 2021. Hierdoor kunnen de partijen elkaar over en weer gemakkelijker vinden en beter met elkaar samenwerken. De aanbieders ontvangen een lumpsum; dit is één bedrag waarvoor ze in 2021 de ondersteuning moeten verlenen.

Het jaar 2020 is benut om, wanneer er voor inwoners iets verandert, op een zorgvuldige manier toe te werken naar de nieuwe situatie in 2021. Er zijn veel veranderingen voor bewoners en aanbieders. Het is belangrijk dat onze bewoners weten waar ze met een hulpvraag naar toe moeten en dat hun ondersteuning een goede kwaliteit heeft. Daarom zijn de volgende indicatoren geformuleerd.

a. De cliëntervaring met Wmo ondersteuning is minimaal een 7 (op schaal 1-10). b. 70% of meer van de bewoners weet waar ze met hun hulpvraag naar toe moeten. c. 80% of meer van de bewoners vindt de kwaliteit van de basis- en aanvullende ondersteuning goed.

Betrokken verbonden partijen Geen

Relevante (beleids)nota’s  Beleidsplan Wmo (2014)  Beleidsplan zorg voor jeugd (2014)  Omvormingsplan zorg voor jeugd Friesland (2014)  Toekomstvisie Beschermd Wonen en maatschappelijke opvang (2017)  Plan van Aanpak personen met verward gedrag (2018)  Koersdocument Sociaal Domein (2018)  Uitvoeringsplan Herijking Ondersteuning Wmo (2018)  Convenant hoog specialistische jeugdhulp (2018)  Rapport taskforce jeugd - kostenontwikkeling jeugdzorg in Friesland (2019)  Rapport taskforce jeugd - sturingsmechanismen (2019)

15 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Programma Werk en inkomen

1. Bevorderen economische kansen en werk voor iedereen Global goal: inclusieve, economische groei en fatsoenlijk werk voor iedereen

• Vermindering gebruik bijstand Uit het collegeprogramma 2018-2021 komt de opdracht om de kosten en volume van BUIG te verlagen. Tot aan het voorjaar van 2020 was de beoogde neergaande lijn een feit. Voor 2021 is deze opdracht vanwege de coronacrisis niet haalbaar, een toenemend aantal bewoners doet een beroep op bijstand. Op basis van CPB-gegevens is berekend dat er in Leeuwarden een geleidelijke bestandstoename van 10% zal plaatsvinden tot een piek van bijna 6.300 bijstandsgerechtigden in het 1e kwartaal van 2021, dat is maar liefst 800 meer dan was voorzien vanuit de oorspronkelijke neergaande lijn vanuit het collegeprogramma voor dezelfde periode. In 2021 zullen we daarom alles op alles zetten om de financiële schade van de crisis te verzachten en het gebruik van bijstand tot een minimum te beperken. Dit doen wij ook binnen het programma Onderwijs, Economie en Arbeidsmarkt. Hierin werken wij gezamenlijk aan het verhogen van de arbeidsparticipatie en het verminderen van de mismatch. Onder toepassing van ons succesvol gebleken instrumentarium blijven we iedereen maximaal in beweging brengen. Dit geldt ook voor mensen die vanwege de crisis werkloos zijn geraakt en zo snel mogelijk weer richting kansrijke sectoren op de arbeidsmarkt moeten worden begeleid en zij die een grotere afstand tot de arbeidsmarkt hebben en daarmee afhankelijk zijn van een beschutte werkplek.

a. Het aantal uitkeringen neemt met 80 af De prognose (o.b.v. berekeningen juni 2020) laat zien dat we 2021 starten met 6.300 bijstandsgerechtigden. Van daaruit volgt op basis van onze prognoses een periode van stabilisatie, gevolgd door een afname van volume en kosten. In 2021 zal sprake zijn van een forse dynamiek qua in- en uitstroom van het bijstandsvolume. We zetten in 2021 in op een afname van 80 uitkeringen ten opzichte van 1 januari 2021. Hierbij is een wederopleving van economische activiteit een onmisbare factor.

b. Het aantal beschutte werkplekken neemt met 12 toe Eind december 2020 bedraagt het aantal gerealiseerde beschutte werkplekken in de gemeente Leeuwarden rond de 45. De meeste plekken worden bij Caparis ingericht. In het jaar 2021 zullen we ons inzetten om conform de landelijke kaders toe te werken naar verhoging van dit aantal tot 57.

c. 30 mensen stromen uit via ondernemerschap Eén van de uitstroomrichtingen naar de arbeidsmarkt is het ondernemerschap. Deze wijze van uitstroom kent een stabiel niveau. Uitstromen als ondernemer is een langer durend proces, maar wel een zeer duurzame wijze van uitstroom (meer dan 85% heeft drie jaar na de laatste uitkering geen beroep meer gedaan op de bijstand).

d. 50 mensen met een arbeidsbeperking worden bij werkgevers geplaatst. Het gemis aan looncapaciteit wordt in de vorm van loonkostensubsidie aan de werkgever verstrekt. Onze jobcoaches schatten in hoeveel begeleiding en subsidie er nodig is.

e. 200 mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt worden begeleid naar passend en blijvend werk. Dit doen we door middel van participatieplekken waar mensen zich kunnen ontwikkelen tot hun maximaal haalbare plafond om uitstroom uit de bijstand mogelijk te maken.

•

16 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Toewerken naar een exclusieve en duurzame arbeidsmarkt Met het programma Onderwijs, Economie en Arbeidsmarkt werken we toe naar een inclusieve en duurzame arbeidsmarkt. Dit doen wij door: 1. het verhogen van de arbeidsparticipatie; 2. het verminderen van de kwalitatieve mismatch; 3. het vergroten van de aantrekkingskracht op Human Capital; 4. het versterken van de samenwerking tussen Friese overheden, bedrijfsleven en onderwijs vanuit de gedachte dat Fryslân één economische zone is.

Het programma verbindt gemeentelijke doelen, activiteiten en middelen uit de begrotingsprogramma’s Werk en Inkomen, Sociale Basis en Economie en Toerisme. De samenhang hiervan zal in 2021 verstevigd en gecoördineerd worden in het programma Onderwijs, Economie en Arbeidsmarkt.

2. Armoedebestrijding zodat iedereen mee kan doen Global goal: uitbannen van armoede

Onze gemeentelijke armoedeaanpak levert een bijdrage aan het uitbannen van armoede in Leeuwarden. De aanpak is vormgegeven langs vier pijlers:  het doorbreken van het doorgeven van armoede van generatie op generatie (regeneratie van armoede);  het optimaliseren van de gemeentelijke dienstverlening;  het vergroten van de bestaanszekerheid en;  het bieden van een sluitende schuldenaanpak.

 Doorbreken regeneratie armoede Kinderen in armoede is een aandachtspunt in het collegeprogramma ‘De kracht van samen’. Uit onderzoek blijkt dat armoede een negatief effect heeft op ontwikkeling en kansen van kinderen. De interventies van de gemeente op dit thema zijn tweeledig. Voor de korte termijn richten deze zich op de maatschappelijke participatie van kinderen. Voor de langere termijn zijn de interventies gericht op meer duurzame oplossingen om de regeneratie van armoede te doorbreken. In 2021 evalueren we het huidige Plan van Aanpak Kindpakket 2017-2020 om de gemeentelijke inzet opnieuw vorm te geven. Het is belangrijk dat kinderen dezelfde kansen krijgen om zich te ontwikkelingen en zich niet buitengesloten voelen. We zetten onder andere in op een uitbreiding van het huidige aanbod en het vergroten van het bereik door middel van gerichte communicatie en voorlichting.

a. In 2021 streven we ernaar dat 10% meer kinderen ten opzichte van 2020 maatschappelijk participeren door gebruik te maken van het Kindpakket.

 Optimaliseren van de gemeentelijke dienstverlening De overheid gaat uit van zelfredzame burgers. Uit praktijk blijkt echter dat de gemeente te hoge verwachtingen heeft en dat burgers met problemen erg kwetsbaar zijn. Daar zouden we in onze dienstverlening meer rekening mee moeten houden. Daarnaast speelt de gemeente in de armoede- en schuldenproblematiek een dubbele rol. Enerzijds verlenen we hulp en ondersteuning en anderzijds is de gemeente soms ook de schuldeiser. Dit kan van invloed zijn op de effectiviteit van het beleid. We zien mogelijkheden tot verbetering door in onze dienstverlening de mens centraal te zetten en te werken vanuit vertrouwen. Deze verandering op gang brengen en vasthouden kost tijd, moet groeien en vergt begeleiding. De ingeslagen weg van werken met de methodiek “Omgekeerde toets” zetten we in 2021 voort. Dat geldt ook voor het trainen van onze medewerkers in het herkennen van laaggeletterdheid en licht verstandelijke beperkingen. Tot slot gaan we in 2021 de mogelijkheden verkennen van het werken aan de hand van een stress sensitieve methode. Dit is een benadering waarbij de professional als uitgangspunt neemt dat (geld)stress een negatieve wissel trekt op het functioneren van mensen. Door hier meer rekening mee te houden in onder andere de

17 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden bejegening, de brieven en inrichting van de processen vergroot je de kansen van die mensen om hun doelen wel te bereiken.

 Het vergroten van de bestaanszekerheid

Verhogen gebruik minimaregelingen Voor inwoners met een laag inkomen zijn de minimaregelingen een belangrijk instrument om de gevolgen van leven met een laag inkomen te verzachten. We constateren dat inwoners niet altijd gebruik maken van de minimaregelingen. In 2021 investeren we in de communicatie en voorlichting over de inkomensondersteunende regelingen en in het ontzorgen door de toegang tot de regelingen te vereenvoudigen.

b. In 2021 realiseren we een stijging van 5% ten opzichte van 2020 in het gebruik van de minimaregelingen.

Verlagen (energie)kosten Het is van belang om het vergroten van de bestaanszekerheid niet alleen via de bovengenoemde weg aan te vliegen maar juist ook ruimer en integraal te benaderen. Daarbij zijn betaalbare woningen, energie en zorg ook van belang. Met de woningbouw en de huurdersorganisatie zijn afspraken gemaakt over de betaalbaarheid van woningen en het verlagen van de woonlasten. De VoorzieningenWijzer en de inzet van energiecoaches zijn daar een goed voorbeeld van. We zetten gerichte voorlichtingscampagnes in zoals ‘Led it Glow’ en ‘Better Led as net’. Maar ook stellen we met de pilot Sociaal Krediet woningbezitters in staat om verduurzamingsmaatregelen uit te voeren. Samen met Elkien draaien we in 2021 een pilot waarbij energiecoaches bewoners in een nieuwe verduurzaamde woning of een verbouwde verduurzaamde woning gaan begeleiden bij het juiste gebruik van de nieuwe duurzame apparatuur.

c. We vergroten in 2021 het bereik van de energiecoaches met 10% ten opzichte van 2020.

In 2020 is de pilot VoorzieningenWijzer geëvalueerd. In 2021 verkennen we of en zo ja, hoe deze stads breed kan worden uitgerold.

Met de collectieve zorgverzekering AV Frieso bieden we minima met hoge zorgkosten laagdrempelig toegang tot zorg en ondersteuning. Hier gaan we in 2021 mee door. De zorgverzekering voor minima staat landelijk onder druk. We evalueren daarom, in de aanloop naar het contract voor 2022, de collectieve verzekering om deze voort te kunnen zetten en te verbeteren.

 Voorkomen van problematische schulden Onze schuldenaanpak richt zich primair op het voorkomen van problematische schulden door middel van preventie (voorkomen dat mensen in schulden en armoede terecht komen) en vroegsignalering (beginnende schulden tijdig te signaleren). Verschillende landelijke onderzoeken tonen aan dat preventie en vroegsignalering loont. Het is daarom belangrijk om onze inzet in de preventie en vroegsignalering effectief te houden. Onze huidige inzet op de preventie en vroegsignalering wordt in 2021 gecontinueerd maar we gaan de aanpak grondig heroverwegen. Daarbij zullen we gebruikmaken van nieuwe wetenschappelijke inzichten, gaan we beleidsterreinen met elkaar verbinden voor een beter resultaat, zoeken we ook de vernieuwing en innovatie op en betrekken we nog meer de ervaringsdeskundigen en onze netwerkpartners.

Het bieden van hulp bij problematische schulden hebben we georganiseerd. Belangrijker is om de inwoners met problematische schulden te bereiken. Op praten over geldzorgen ligt een taboe. Deze schaamte doorbreken kan onnodige escalatie van de schuldenproblematiek voorkomen. In 2021 is de focus gericht op het bereiken van inwoners met problematische schulden. We willen verkennen of daarvoor aansluiting gezocht kan worden bij al bestaande landelijke voorlichtingscampagnes rondom schuldenproblematiek.

18 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Betrokken verbonden partijen  Stichting Kredietbank Nederland (KBNL) Leeuwarden  Caparis NV Drachten  Sociale Werkvoorziening Fryslân Drachten

Relevante (beleids)nota’s  Koersdocument Sociaal Domein (2018)  Flexibel Inkomen Leeuwarden (2015)  Armoedeaanpak Gemeente Leeuwarden: de kunst van het rondkomen (2014)  Plan van aanpak Kindpakket 2017-2020 (2017)  Herstructurering Sociale Werkvoorziening Fryslân 2012-2018 (2012)

19 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wat mag het kosten?

R2DOM001 - Sociaal

Tabel 2 Bedragen x € 1.000 Saldo programma Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting (lasten -/- baten) 2019 2020 2021 2022 2023 2024 R2PRG005 - Werk en inkomen 52.419 53.366 50.073 46.502 46.237 46.050 R2PRG020 - Sociale basis 49.514 53.500 52.305 51.316 51.426 51.530 R2PRG021 - Jeugdzorg en 156.327 162.016 143.023 141.577 141.566 141.495 maatsch. ondersteuning Totaal saldo 258.261 268.882 245.400 239.395 239.229 239.075

Toelichting substantiële mutaties 2021 t.o.v. 2020:

Ten opzichte van de begroting 2020 is het programma Sociaal Domein gedaald van ruim € 268 mln naar € 245 mln in 2021. Deze afname in budget van € 23,5 mln is veroorzaakt door:

Taakmutaties Rijk (waaronder uitname WLZ uit Beschermd Wonen) - € 16,3 mln Afname diverse incidentele projectbudgetten - € 3,7 mln Verlaging omslagrente op investeringen - € 0,5 mln Verlaging door taakstellende ombuigingen op o.a. Wmo en Buig - € 4,5 mln Nominale prijsontwikkelingen + € 3,5 mln Overige - € 2,0 mln

Tabel 3 Bedragen x € 1.000 R2PRG020 - Sociale basis Lasten Baten Saldo R2BLP001 - Kunst en cultuur 9.872 79 9.794 R2BLP002 - Historisch Centrum Leeuwarden 1.312 55 1.257 R2BLP114 – Onderwijs 21.083 7.507 13.575 R2BLP115 - Sociale integratie achterst.groepen 24.199 902 23.297 R2BLP116 – Burgerkracht 2.078 0 2.078 R2BLP117 - Sport, bewegen en gezondheidsbeleid 2.339 35 2.304 Totaal 60.883 8.577 52.305

Tabel 4 Bedragen x € 1.000 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning Lasten Baten Saldo R2BLP084 - Zorg voor de Jeugd 49.056 1.374 47.682 R2BLP118 - Maatschappelijke ondersteuning 99.803 4.463 95.340 Totaal 148.859 5.837 143.023

Tabel 5 Bedragen x € 1.000 R2PRG005 - Werk en inkomen Lasten Baten Saldo R2BLP027 - Arbeidsmarkt en sociale integratie 22.769 0 22.769 R2BLP030 – Inkomensvoorziening 98.382 81.583 16.799 R2BLP031 – Armoedebestrijding 10.478 0 10.478 R2BLP050 – Lijkbezorging 27 0 27 Totaal 131.656 81.583 50.073

20 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Impuls Sociale Investeringen

Tabel 6 Bedragen x € 1.000 Impuls Sociale Investeringen (ISI) 2020 2021 Startbudget (via overheveling) 128,5 71,55 Motie: Noodhulp vluchtelingen -30,0 Motie: Stichting Present -3,0 Motie: Frysk Taalbelied -24,0 Totaal 71,55 71,55

21 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Maatschappelijke effecten

Tabel 7 Maatschappelijke effecten Sociaal domein Indicator Eenheid Bron Jaar Leeuwarden 100.000- 300.000 inwoners 1. Absoluut verzuim Aantal per 1.000 DUO 2017 1,7 2,5 leerlingen Ingrado 2. Relatief verzuim Aantal per 1.000 DUO 2018 20 23 leerlingen Ingrado 3. Voortijdige % deelnemers aan DUO 2017 2,6% Niet schoolverlaters zonder het VO en MBO bekend startkwalificatie (vsv- onderwijs ers)

4. Niet-wekelijkse sporters % RIVM Niet bekend Niet bekend 5. Banen Aantal per 1.000 LISA en CBS 2019 919,7 871,2 inwoners in de leeftijd 15 – 64 jaar (15-74) 6. Kinderen in % kinderen tot 18 CBS Jeugd 2018 11% 8% uitkeringsgezin jaar 7. Netto % van de werkzame CBS Niet Niet bekend Niet bekend arbeidsparticipatie beroepsbevolking bekend

t.o.v. de beroepsbevolking 8. Achterstandsleerlingen % 4 t/m 12 jarigen Verwey Niet Niet bekend Niet Jonker bekend bekend Instituut 9. Werkloze jongeren % 16 t/m 22 jarigen CBS Jeugd 2018 4% 2% 10. Personen met een Aantal per 1.000 CBS 2019 69,2 45,2 bijstandsuitkering inwoners 11. Lopende re- Aantal per 1.000 CBS 4ekwartaal 34,7% 12,3% integratievoorzieningen inwoners van 15 – 2019 65 jaar (15-74) 12. Jongeren met % van alle jongeren CBS Jeugd 2e halfjaar 12,3% 10,9% jeugdhulp tot 18 jaar 2019 13. Jongeren met % van alle jongeren CBS Jeugd 2ehalfjaar 0,4% 0,4% jeugdbescherming tot 18 jaar 2019 14. Cliënten met een Aantal per 1.000 CBS Niet Niet bekend Niet maatwerkarrangement inwoners bekend bekend Wmo

Toelichting indicator en vergelijking met andere gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

22 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.1.2 Domein Fysiek

Portefeuillehouders: Sybrand Buma, Friso Douwstra, Hein de Haan, Hein Kuiken en Bert Wassink.

Wat willen we bereiken?

Strategisch algemeen doel: Een krachtige, aantrekkelijke en duurzame gemeente en regio.

Global goals:  Duurzame landbouw en betere voeding (3)  Duurzaam beheer van water (6)  Toegang tot betaalbare en duurzame energie voor iedereen (7)  Eerlijk werk en economische groei (8)  Veilige, veerkrachtige en duurzame stad en dorpen (11)  Duurzame consumptie en productie (12)  Aanpak klimaatverandering (13)  Bescherming ecosystemen, bossen en diversiteit (15)  Partnerschap om doelstellingen te bereiken (17)

Ambities We bouwen aan een krachtig, aantrekkelijk en duurzaam Leeuwarden en Fryslân. Wij willen de economische kracht van Leeuwarden versterken en vernieuwen. Evenementen, toerisme en marketing dragen bij aan de dynamiek van Leeuwarden. We willen een vitale gemeente zijn, waar mensen met plezier wonen, werken en winkelen. Ook blijven we ons inzetten voor een goede bereikbaarheid. Naast de stad is er een groot buitengebied en een diversiteit aan dorpen. Dynamische en veerkrachtige gemeenschappen zijn het. Allemaal staan ze voor de uitdaging om de leefbaarheid en duurzaamheid van hun leefomgeving te versterken. In deze bestuursperiode formuleren we een nieuwe visie op de ruimtelijke ontwikkeling van stad en platteland. We moeten op een andere manier omgaan met grondstoffen, energie en onze leefomgeving. Op onderwerpen als energietransitie, circulaire economie en klimaatadaptatie willen we in de voorhoede blijven. En we willen de verbinding blijven leggen met kennis en innovatie, economische structuurversterking en werkgelegenheid.

23 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wat gaan we daarvoor doen en met wie?

Programma Economie en toerisme

1. Een sterke economie en werkgelegenheid voor nu en de toekomst

 Stimuleren economische ontwikkeling Voor een sterke economie zijn ondernemers en investeerders van belang. Ook in 2021 zijn dit belangrijke samenwerkingspartners, die we steunen, faciliteren en stimuleren. Dat doen we volgens de aanpak economische ontwikkeling 2018-2022. Vanuit deze aanpak zetten we in op drie activiteitenlijnen: - Relatiebeheer en acquisitie - Bezoek Leeuwarden (recreatie en toerisme, LF2028, marketing, evenementen, binnenstad) - Het versterken van de topsectoren (watertechnologie, agrofood & cultuurtoerisme) en de nichesectoren (zorginnovatie, media en cybersafety) door het faciliteren van innovatie, duurzaamheid en internationalisering. Juist in deze coronacrisisperiode draagt deze aanpak bij aan het sociaal economisch herstel.

Naast de inzet op basis van de huidige aanpak economische ontwikkeling 2018-2021 werken we aan plannen voor een sociaal economisch herstel.

Aanvullende financiering voor de aanpak Economische Ontwikkeling, samenwerkingsverbanden en lidmaatschappen wordt via de midterm review voorgelegd aan de raad en is daarom in deze primitieve begroting niet opgenomen.

 Groei en behoud van werkgelegenheid door relatiebeheer en acquisitie Onze relatiebeheerders beschikken over een groot ondernemersnetwerk. Daarmee worden ondernemers (ver)bonden, korte ketens gestimuleerd en bedrijvigheid vastgehouden en aangetrokken. Door nauwe samenwerking intern en extern vertalen we signalen die we opvangen snel naar concrete acties. We staan naast de ondernemer en helpen bij het wegnemen van zorgen en het benutten van kansen. De industriesector en de maakbedrijven hebben daarbij ook zeker onze aandacht, omdat hier veel opgebouwde kennis zit die voor langdurig werk zorgt en ook voor extra werkgelegenheid in andere sectoren (bijv. horeca en dienstverlening). Wanneer dit soort bedrijven om zouden vallen verliezen we niet alleen banen, maar ook veel innovatiekracht en kennis die niet zomaar weer terug te brengen is. Concreet zetten we in op netwerkbijeenkomsten, beurzen, bijdrages voor kwartiermakers en lidmaatschappen (versterking netwerk), internationalisering (zoals ontvangsten en bezoeken), economische marketing (via Ondernemend Leeuwarden en relatiegeschenken) en prijzen en awards (zoals JOP en De Het). In deze primitieve begroting is in 2021 vooralsnog minder budget beschikbaar dan in voorgaande jaren. Ook hier geldt dat aanvullende financiering voor relatiebeheer en acquisitie via de midterm review wordt voorgelegd aan de raad. Met relatiebeheer en acquisitie dragen we bij aan de groei en het behoud van werkgelegenheid (in 2019: ca. 1.000 banen). Dit doen we ook in samenwerkingsverband F4 (Heerenveen, Smallingerland, Súdwest, provincie en Leeuwarden). Bovendien professionaliseren we onze aanpak aan de hand van extern advies, wat in 2021 wordt ingevoerd.

 Toewerken naar een inclusieve en duurzame arbeidsmarkt We gaan vanuit het programma Economie in 2021 in personele zin inzet leveren aan het speerpunt ‘Werken aan werkgelegenheid voor iedereen’, binnen het programma Onderwijs, Economie en Arbeidsmarkt. Dit programma is in wording en is nader beschreven bij het begrotingsprogramma Werk en Inkomen (Sociaal domein).

24 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

 Bevorderen doorontwikkeling campussen (€ 500.000 in 2021) Het bevorderen van de doorontwikkeling van campussen is een doelstelling afkomstig uit ons collegeprogramma. Met de extra middelen die hiervoor beschikbaar zijn in 2021 voeren we de volgende activiteiten uit: a. We ondersteunen bij de doorgroei van en het faciliteren van bedrijvigheid op de verschillende campussen. Hierbij trekken we samen op met bedrijven, Innovatie Pact Fryslân en de campussen. We dragen financieel bij en voeren een gezamenlijke lobby. b. We gaan samen met Wetsus en de Watercampus de doorontwikkeling van de Watercampus oppakken. c. Samen met andere Friese overheden dragen we bij aan het programma Sterk! Fries Ondernemerschap van het InnovatiePact Fryslân dat starters en doorgroeiers ondersteunt. We verbinden ons netwerk aan dit programma en verlenen financiële ondersteuning voor de uitvoering.

2. Dynamiek van Leeuwarden blijvend versterken Onze ambitie is de dynamiek van Leeuwarden te versterken door bezoek aan Leeuwarden te stimuleren. We doen dat door inzet van toeristische marketing, ondersteunen ondernemers met projecten, festivals en evenementen, LF2028 Blockbusters, Binnenstadsagenda en VVV, in de integrale aanpak “Bezoek Leeuwarden”. Onze speerpunten met betrekking tot festivals en evenementen en Blockbusters lichten we hieronder toe. Andere ‘Bezoek Leeuwarden’-voorstellen worden via de midterm review voorgelegd aan de raad en zijn daarom hier niet opgenomen.

 Festivals en evenementen (€ 300.000 in 2021) en Blockbusters (€ 200.000 in 2021) Wij blijven werken aan een rijke evenementenagenda die op cultureel en economisch vlak interessant is, voor zowel toerist als inwoner. We doen dit door een aantal evenementen en festivals te subsidiëren zoals City Proms, het Straatfestival, het Bevrijdingsfestival, Welcome to the Village, Explore the North, het Noordelijk Film Festival en het Media Art Festival. Verder kopen we gemiddeld éénmaal per jaar een groot evenement of festival in zoals afgelopen jaren met Compagnie Carrabosse, Roze Zaterdag (verplaatst naar 2021), WK Frisbee, De Vuurmeesters, The Passion. Een deel van het budget is voor LF2028, de Triënnale in 2022. In 2019 is een nieuwe evenementenvisie opgesteld en deze is na de zomer van 2020 besproken met de Raad. Afhankelijk van de uitkomst wordt in 2021 uitvoering gegeven aan de Evenementenvisie. Het gaat hierbij om het afwegingskader, verbeteren van evenementenlocaties, regelgeving bestemmingsplannen en handhaving en bieden van een gevarieerde evenementenmix met behulp van de beschikbare middelen.

 Inspelen op de gevolgen van de coronacrisis De dienstverlening, facilitering en projecten zijn door coronacrisis in een ander daglicht komen te staan. Er is minder bezoek en/of bezoek wordt anders. In juli 2020 zagen we dat het bezoek weer aantrok na de dip dit voorjaar. Voorwaarde om bezoek te krijgen is dat er iets leuks te doen is (zelfstandig of georganiseerd in kleinere groepen). Bezoek aan de stad levert een grote bijdrage aan detaillisten. Qua doelgroepen missen zij: toeristen, studenten en werkenden in de binnenstad. Veel vragen van organisatoren gaan over mogelijkheden, maar ook de toeristische sectoren vragen om evenementen om de bezoekersstroom op gang te houden. Er is behoefte aan doorontwikkeling van evenementen en Blockbusters vanuit diverse sectoren, bijvoorbeeld de hotelsector. Wij zullen kijken wat mogelijk is, bijvoorbeeld meerdere kleinere optredens, een festival van meer weken in plaats van één kort evenement voor veel bezoekers.

25 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Betrokken verbonden partijen  Marrekrite

Relevante (beleids)nota’s  Aanpak Economische Ontwikkeling 2019-2022  Evenementenvisie  Visienota Cultuur

Extra inzet

Tabel 8 Extra budgetten in 2021 Bedragen x € 1.000 Onderwerp Beleidsproduct 2021 2022 2023 2024 Kennis-, innovatie, circulaire economie Cofinanc. Watercampus + speerpunten Econ.beleid 500 -500 Toerisme Festivals en evenementen Toerisme 300 -300 Agenda 2028: 2-jaarlijkse Blockbusters 200 -200

26 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Programma Wonen en milieu

1. Verbeteren en verduurzamen bestaande woningvoorraad

 Sterke sociale huursector In 2020 ronden we de Volkshuisvestingsvisie af. Dit geeft duidelijkheid over hoe wij de volkshuisvesting in het kader van de ongedeelde samenleving willen ontwikkelen. Het gaat dan om het aanbod in stad en dorpen, betaalbaarheid, kwaliteit en de relatie met het Sociaal Domein. Dit biedt kaders voor het maken van meerjarige afspraken (en vervolgens jaarlijkse prestatieafspraken) met corporaties en huurdersorganisaties. Ook willen we in 2021 met particuliere verhuurders een lokaal akkoord wonen afsluiten, om in samenwerking de opgaven in dit deel van de woningmarkt aan te pakken.

 Duurzaam versterken erfgoed Alles is erfgoed en Erfgoed is van iedereen. In 2021 wordt daarom verder gewerkt aan de uitvoeringsactiviteiten uit de ‘Erfgoedagenda van de toekomst’ (B&W-besluit 12-5-2020 en raad 16- 9-2020). Het verhaal van het erfgoed dient hierbij als bouwsteen voor ontwikkelingen. Binnen de thema’s ‘Verbinden burgers, Duurzaamheid, Financiën en Meer of minder bescherming’ ligt de focus in 2021 vooral op het leggen van een duurzame verbinding met nieuwe doelgroepen in relatie tot het nieuwe beleid en daarop gebaseerde activiteiten. Daarnaast is er blijvend aandacht voor het verduurzamen van erfgoed. Concrete speerpunten voor 2021 zijn:  Opstellen gemeentelijke Kerkenvisie. Het budget uit de ‘decentralisatie-uitkering gemeentelijke kerkenvisies’ wordt hiervoor ingezet.  Samenstellen Landschapsbiografie: een integraal verhaal over het ontstaan van het huidige cultuurlandschap, in samenwerking met bodem, ecologie en stedenbouw. Bouwsteen voor beleidsvorming in het kader van de Omgevingswet.  Voortzetten project uitbreiding gemeentelijke monumentenlijst in grondgebied voormalig Boarnsterhim-Noord, Leeuwarderadeel en Littenseradiel.

2. Ruimte voor starters en nieuwe dynamiek Bij zowel binnenstedelijke herontwikkeling als nieuwe uitleglocaties (bijv. Middelsee) wordt ruimte geboden voor starters en mensen die anders willen wonen. Dit volgt uit de ambitie naar een ongedeelde stad. De nieuwe bevolkingsprognoses van de provincie geven aanleiding om de huidige woningbouwafspraken tegen het licht te houden. Gezien de bijzondere tijden zullen de overleggen met de provincie en omliggende gemeentes wordt geïntensiveerd. We gaan werken aan een Afwegingskader woningbouw dorpen. Dit geeft duidelijkheid over de mogelijkheden voor woningbouw in de dorpen. We verwachten dit in 2021 af te ronden.

3. A. Versterken leefbaarheid en veerkracht van kwetsbare wijken

 Uitvoering visie Heechterp In Heechterp worden de uitgangspunten van de wijkvisie Heechterp verder vertaald naar een stedenbouwkundig programma met input van de bewoners en in nauwe samenwerking met Elkien. De looptijd van deze herstructurering is tot 2030. Doel is om het woonprogramma van de wijk verder te differentiëren. Streven is om eind 2021 te starten met de eerste woningen op de locatie van de voormalige Wilgenflat. Naast de fysieke ingreep wordt gewerkt aan een sociaal programma voor Heechterp-Schieringen vooral gericht op de perspectiefverbetering van de inwoners.

27 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

 Programma leefbaarheid en veiligheid Leeuwarden participeert in het Rijksprogramma leefbaarheid en veiligheid in kwetsbare gebieden vooralsnog met de wijken Oud-Oost, Heechterp-Schieringen en Spoordok onder de noemer Leeuwarden Centrum-Oost. In samenwerking met het ministerie van BZK wordt een impact analyse gemaakt, zodat voor dit gebied een maatschappelijke kosten-baten-analyse kan worden opgesteld als onderbouwing van de benodigde inzet voor het Rijksprogramma dat mogelijk verder zal worden uitgewerkt in de nieuwe kabinetsperiode. Tot hier meer duidelijkheid over komt, blijven we werken aan de uitvoering van de vastgestelde wijkactieplannen 2019–2023 voor de wijken Heechterp-Schieringen, Schepenbuurt, Valeriuskwartier en de 3 wijken in Oud-Oost; Oldegalileën/-Bloemenbuurt, Tjerk-Hiddesbuurt/Cambuursterhoek en de Vlietzone.

 Samenwerking Huurteam Het Huurteam Leeuwarden behandelt klachten van en levert informatie aan huurders van particuliere huurwoningen. Circa 20% van de totale woningvoorraad in de gemeente wordt particulier verhuurd. Wij vinden het belangrijk dat de bewoners van deze woningen een organisatie hebben waar zij terecht kunnen met hun problemen. Deze problemen kunnen financieel van aard zijn, maar kunnen ook klachten zijn over de verhuurder of over de woning. 1/3 van de klachten in 2019 kwam uit de Vlietzone. In onze aanpak voor de Vlietzone is het Huurteam een belangrijke partner om mee samen te werken. Deze samenwerking willen we verstevigen door duidelijke afspraken met elkaar te maken. Door samenwerking met het Huurteam is betere sturing op ongewenste ontwikkelingen mogelijk. Specifiek in de kwetsbare wijken is het Huurteam een organisatie, die door gesprekken met de bewoners, weet wat er in bepaalde buurten speelt. Zij registreren de meldingen en de problematiek. In het kader van dossieropbouw, wanneer straks de verhuurdersvergunning wordt ingevoerd, zijn deze gegevens voor ons zeer belangrijk.

3. B. Versterken leefbaarheid en veerkracht dorpen

 Afwegingskader woningbouw dorpen In 2020 is gestart met het Afwegingskader woningbouw dorpen, welke in 2021 wordt afgerond. Het stuk biedt een kader voor initiatieven voor woningbouw in de dorpen en hiermee geeft de gemeente richting aan haar eigen woonbeleid in de dorpen.

 Visie vitale dorpen: integrale visie op leefbaarheid in de grote en kleine kernen De Visie vitale dorpen wordt een integraal programma vanuit Fysiek en Sociaal domein, waarin richting wordt gegeven aan de gewenste ontwikkelingen in de dorpen op het gebied van voorzieningen, bereikbaarheid, (sociale) woningbouw. In 2021 zal gestart worden met een plan van aanpak, inventarisatie en gesprekken met de dorpen. Dit zal naar verwachting doorlopen in 2022.

4. Duurzame consumptie en afvalloze samenleving In 2019 heeft de gemeenteraad de Grondstoffenbeleidsvisie huishoudelijk afval (raad 18-9-2019) vastgesteld. Afgesproken is om in 2050 afvalloos te zijn. Met andere woorden: 0 kilogram restafval verbranden. Deze ambitie willen we in drie stappen realiseren. De eerste stap is om in 2022 maximaal 100 kg restafval per inwoner te produceren. De maatregelen om dit doel te bereiken worden eind 2020 voorgelegd aan de raad. Het jaar 2021 zal in het teken staan van het voorbereiden van een succesvolle uitrol van het nieuwe beleid. Hierbij gaat het enerzijds om het informeren over en betrekken van de inwoners bij de nieuwe maatregelen en anderzijds om ervoor te zorgen dat de voorzieningen op orde zijn om zo laagdrempelig mogelijk afval te kunnen scheiden. Dit houdt bijvoorbeeld in dat de bewoners van de hoogbouw in staat moeten zijn om hun gft-afval te scheiden en dat afval dichtbij huis in een container kwijt moeten kunnen.

28 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

We zien een stijging van de kosten van de inzameling en verwerking van het huishoudelijk afval o.a. doordat het Rijk de belasting op het verbranden van restafval trapsgewijs verhoogt en doordat bepaalde reststromen minder opbrengen in de markt. Zo is de papierprijs heel erg gedaald en brengt de verwerking van deze stroom niets meer op, ook niet voor de verenigingen die helpen bij de papierinzameling. Samen met de verenigingen zal gezocht worden naar een passende oplossing.

5. Verbeteren bodemkwaliteit

 Uitvoering Bodemsaneringsoperatie De saneringsverplichtingen uit de bodemsaneringsoperatie op locaties waar sprake is van risico’s voor mens en/of milieu door een te slechte bodemkwaliteit, de zogenaamde spoedlocaties, worden uitgevoerd. Ook nazorgmaatregelen worden uitgevoerd, dit zijn beheersmaatregelen ter voorkoming van contact met of verspreiding van achtergebleven (rest)verontreiniging. We werken bij de ontwikkelings- en herstructureringsprojecten aan het geschikt maken van de bodemkwaliteit voor de nieuwe inrichting en functie. Deze werkwijze sluit aan op die van 2020. Daarnaast is er extra aandacht voor lood en gezondheidsrisico’s voor jonge kinderen. Vernieuwde aandacht, met een andere risicoperceptie vanuit volksgezondheid in plaats van sec de normen uit de Wet bodembescherming (Wbb), maakt dat in 2021 hier opnieuw aandacht naar uitgaat. Deze aandacht loopt wat voorop op de verdere verbreding van bodembeleid en de koppeling met andere beleidsterreinen (zie hieronder) als gezondheid. In 2021 wordt de digitalisering van bodemdossiers en het beschikbaar stellen van bodeminformatie via internet gecontinueerd. Ook het gebruik van de website www.zichtopgrond.nl, gericht op het registreren en toetsen van hergebruik van grond, wordt gecontinueerd. Uitstel van de invoering van de Omgevingswet betekent voor het jaar 2021 geen nieuw bodemconvenant tussen de overheden, daardoor ontstaat ook onduidelijkheid over afspraken met het Rijk over 2021. Afspraken zijn gewenst over onder andere samenwerking met en systeemverantwoordelijkheid van het Rijk, uitkering van Rijksbudgetten ten behoeve van lopende bodemsaneringsprojecten en omgaan met nieuwe stoffen of nieuwe bedreigingen (zoals PFAS in 2019-2020, maar ook het al langer lopende veranderende inzicht rond lood). Het ontbreken van afspraken over de hoogte van de wettelijk geborgde apparaatskostenvergoeding door het Rijk zijn voor 2021 het belangrijkst. Er wordt hierover pas duidelijkheid verwacht eind 2020.

 Koppeling met andere beleidsterreinen Juni 2020 is het advies van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur uitgekomen over de vraag wat de taak van de overheid is, om te komen tot een zodanige vitaliteit van Nederlandse rurale bodems dat die bodems geschikt zijn voor de daarvan direct afhankelijke functies (landbouw, bosbouw, natuur, kwaliteit en opslag van (drink)water en opslag van koolstof). We maken de transitie van bodembeleid sec gericht op “milieu hygiënische bodemkwaliteit” naar “vitale bodem die bijdraagt aan een gezond leefklimaat”. Bij de verbreding wordt ingezet op kennis, projecten en processen op de raakvlakken van bodem, landbouw, biodiversiteit, landschap, gezondheid en voedsel. Door een duurzame bijdrage aan landbouw, biodiversiteit en gezondheid wordt (in)direct en blijvend bijgedragen aan de global goals op het gebied van leefomgeving, maatschappij en economie. In 2021 wordt gestart met het opstellen van een vitale bodemkaart inclusief beoordelings- en handelingskader. Dit geheel beschrijft de staat van de algemene bodemgeschiktheid voor ecosysteemdiensten zoals vruchtbaarheid, grondwaterbuffer, draagkracht, chemische bodemkwaliteit, structuur en bodemleven, en welke maatregelen kunnen helpen om deze diensten te behouden of te verbeteren. Ook in 2021 adviseren we op het veenweidedossier in verbinding met gerelateerde onderwerpen: natuur, landbouw en klimaatopgaven. Daarnaast leveren we een bijdrage aan de ondergrond en energie in het volgen van ontwikkelingen op het gebied van gaswinning en geothermie en advisering in het kader van de Mijnbouwwet.

29 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

6. Handhaving omgevingsrecht, bouwen milieutoezicht

 Uitvoering handhavingsuitvoeringsprogramma Toezicht wordt binnen het fysieke WABO-domein ingezet op het gebied van bouw, brandveiligheid, milieu (inrichting gebonden) en bodem. Jaarlijks worden hiervoor gemeentelijke toezicht- en handhavingsprioriteiten en -doelen opgesteld. De toezicht- en handhavingsactiviteiten worden zoveel mogelijk op elkaar afgestemd en voor zowel het fysieke domein als voor de domeinen openbare ruimte, bijzondere wetten en veiligheid opgenomen in het Handhavingsuitvoerings- programma (HUP). Zie hiervoor bij het onderdeel Domein Veiligheid in deze begroting.

 Prioritering en risicoanalyse binnen fysiek domein Toezicht wordt ingezet op de meest risicovolle onderwerpen. Als bevoegd gezag kunnen en willen we niet alle bouwwerken, inrichtingen, doelgroepen periodiek controleren. We leggen de aandacht op die plaatsen waar we vanuit onze ervaring kunnen verwachten dat er een grote kans is op overtredingen (niet naleving), waardoor sterk ongewenste of gevaarlijke situaties zouden kunnen ontstaan. Deze aanpak vraagt om een scherpe prioritering in de te controleren onderwerpen. Daarvoor wordt jaarlijks, voorafgaand aan het opstellen van het HUP, een risicoanalyse uitgevoerd

 Toezicht op geluid, constructieve- en brandveiligheid bij evenementen (€ 60.000 2021) De inzet voor het toezicht op geluid, constructieve- en brandveiligheid bij evenementen is gemaximaliseerd. Vanwege het grote aantal evenementen in de gemeente Leeuwarden is de keuze gemaakt het toezicht bij evenementen op basis van een risicoprofiel in te zetten. Dit komt ook terug in de prioritering van toezicht en handhaving, welke jaarlijks in het Handhavingsuitvoeringsprogramma (HUP) wordt vastgesteld.

7. Duurzame landbouw bevorderen

 Starten, aanjagen en faciliteren natuurinclusief platteland De gemeente Leeuwarden is op velerlei manieren betrokken bij initiatieven gericht op de transitie naar een meer natuurinclusief platteland. Initiatieven vanuit de maatschappij die laten zien dat onderwerpen als landbouw, natuur, voedselvoorziening, landschap, bodem en water onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden en leiden tot nieuwe maatschappelijke vragen. De gemeente Leeuwarden gaat voor een goed evenwicht tussen landbouw, klimaat, natuur, economisch klimaat en samenleving. Leeuwarden heeft de ambitie een bijdrage te leveren aan biodiversiteitsherstel door het faciliteren van de hiervoor nodige landbouwtransitie. Door de combinatie met kennisclusters (Dairy Campus, hogeschool Van Hall Larenstein, e.a.) brengt Leeuwarden, haar mienskip en specifiek haar agrarische ondernemers in de positie om de voorloper te zijn op het terrein van natuurinclusieve landbouw en consumptie in Nederland.

We zien als gemeente een toenemend aantal initiatieven ontstaan en steeds meer samenwerking op gebiedsniveau tussen allerlei partijen. Ook zien we een toenemend aantal beleidsinterventies vanuit hogere overheden die hun weerslag hebben/krijgen in de plattelandsgebieden. Om goed te kunnen blijven schakelen tussen gebiedsprocessen en de diverse beleidsterreinen en expertises en om de rol van de gemeente richting gebieden en richting andere overheden en partijen te bepalen, is vanuit de gemeente enige coördinatie noodzakelijk. Werken met een programma en programmatische aanpak kan hierbij helpen. Ook kan vanuit een programmatische aanpak een goede aansluiting worden gemaakt bij de Omgevingswet, -visie en –plannen. In 2021 zullen we deze programmatische aanpak verder vormgeven.

In 2021 gaan we verder met de interbestuurlijke aanpak Greidhoeke Plus. Dit is de samenwerking tussen de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de gemeenten Súdwest-Fryslân, De Fryske Marren, Waadhoeke en Leeuwarden gericht op een gebiedsgerichte bottum-up aanpak waarin

30 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden genoemde overheden samenwerken aan het bevorderen van een meer natuurinclusief platteland. Aspecten als leefbaarheid, biodiversiteit, circulaire landbouw, klimaat en voedsel krijgen een plek binnen deze brede gebiedsprocessen. De ambities van Greidhoeke Plus sluiten aan bij uitgangspunten uit de Regiodeal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland en er is een koppeling met het al langer lopende proces rond de Friese Veenweideaanpak. Binnen Greidhoeke Plus worden processen samengebracht, worden ontwikkelingen die van onderop tot stand komen gefaciliteerd en mee aangejaagd. Binnen de aanpak Greidhoeke Plus zijn tien deelgebieden beschreven waar we dit in eerste instantie gaan doen. Voor de gemeente Leeuwarden betreft dit de gebieden Leechlân, Skrok en Skrins, Reduzum en Lege Geaën. Dit zijn gebieden waar ofwel al gestart is vanuit de aanpak Veenweide (Leechlân en Lege Geaën) of waar sprake is van initiatieven vanuit het gebied zelf (Skrok en Skrins en Reduzum).

8. Gezonde en duurzame voeding bevorderen

 Uitvoering Voedselagenda Leeuwarden Begin 2019 is de Voedselagenda door het college vastgesteld. Hierin wordt gesteld dat een transitie van ons voedselsysteem noodzakelijk is. Dit beleidsstuk toont aan dat voedsel heel veel maatschappelijke opgaven in zich verenigt: gezondheid, cultuur, biodiversiteit, landbouw en klimaat. De gemeente heeft een bescheiden rol, die vooral gericht is op haar inwoners. De activiteiten gericht op de landbouw (productie van voedsel) zijn hierboven beschreven. In dit onderdeel gaan we vooral in op de consumptiekant van voedsel. Dat past ook goed in de regionale en lokale uitvoering van het landelijke preventieakkoord gezondheid. Eén van de eerste conclusies uit de coronacrisis (‘gezonde mensen zijn minder vatbaar voor het virus’) toont het belang van de inzet op dit dossier nog eens overduidelijk aan.

 Medeoverheden en inwoners stimuleren tot duurzame voedselconsumptie Samen met GGD, HANNN, scholen, IKC’s, vereniging Circulair Fryslân en andere gemeenten neemt de gemeente Leeuwarden het initiatief voor het organiseren van projecten over gezonde en lokale voeding voor verschillende doelgroepen: de nadruk ligt op kinderen en jongeren en op lage- inkomensgroepen. De volgende zaken worden opgepakt: - Projecten gericht op kooklessen in samenwerking met lokale koks en opleidingen voor koks, het stimuleren van gebruik van lokale producten in samenwerking met verschillende Groene- en voedselinitiatieven en bewustwording van de relatie tussen boeren en burgers, en waar ons eten vandaan komt. - Activiteiten gericht op gezonde kantines en hiervoor worden ook medeoverheden en instellingen benaderd. - De gemeente gaat meeliften op acties en campagnes van landelijke en regionale partijen. - In 2021 starten we met de voorbereiding op de Triënnale van LF2028 die zal plaatsvinden in 2022, waarbij voedsel één van de lijnen wordt. Hiervoor willen we, via culturele projecten samen met kunstenaars en lokale bewonersprojecten, het thema gezonde en duurzame voeding aan de orde te stellen.

Betrokken verbonden partijen  Afvalsturing Friesland NV (Omrin)  NV Fryslân Miljeu (Omrin)  GR FUMO  GR Hûs en Hiem

Relevante (beleids)nota’s  Bodemconvenant 2016–2020 (2015)  Afwegingskader woningbouw Leeuwarden (2016)

31 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

 Energieagenda Leeuwarden 2020 (2016)  Erfgoedverordening gemeente Leeuwarden (2017)  Archeologische Waardenkaart (2017)  Verordening Leeuwarder Restauratiefonds (2017)  Beleidsregel geluid bij evenementen (2018)  Leeuwarder voedselagenda (2019)  Warmtegids (2019)  Regionale Energiestrategie (2019)  Grondstoffenbeleidsvisie huishoudelijk afval (2019)  Handhavingsuitvoeringsprogramma (HUP) (2020)  Erfgoedagenda van de toekomst (2020)  Kadernota Handhaving fysieke leefomgeving en veiligheid, nog vast te stellen  Volkshuisvestingsvisie 2020, nog vast te stellen

Extra inzet

Tabel 9 Extra budgetten in 2021 en verder Bedragen x € 1.000 Onderwerp Beleidsproduct 2021 2022 2023 2024 Leeuwarden duurzaam: Energieagenda 1. Regie op verduurzamen energie-infra Milieubeleid 50 2. Sociaal energiebeleid Woningmarktbeleid 120 3. Particuliere woningbouw Milieubeleid 103 4. Realisatie opwek- en besparingsthema's Milieubeleid 150

Handhaving evenementen Handhaving 60 omgevingsrecht

32 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Programma Infrastructuur en mobiliteit

1. Vitale binnenstad

 Omgeving Gouverneursplein autoluw maken In 2021 start de uitvoering van de maatregelen die nodig zijn voor het autoluw maken van de omgeving Gouverneursplein.

2. Verbeteren bereikbaarheid

 Verbeteren spoorverbinding vanuit Randstad en Groningen/ aanpak Schrans-Zuiderplein Het Rijk en de regio's Noord-Nederland, Oost-Nederland en de Noordelijke Randstad hebben de ambitie om de reistijd per trein tussen de Randstad en Noord-Nederland te verkorten. Hierover zijn op 20 november 2019 (BO MIRT) afspraken gemaakt. De ambities voor het versnellen van de reistijd zijn in 2020 nader onderzocht en opgenomen in het rapport “Potentieonderzoek verbeterde OV- verbinding Noord-Nederland”. In het BO MIRT van het najaar 2020 worden de uitkomsten van dit onderzoek besproken en worden hier nadere afspraken over gemaakt. Hierover is in het afgelopen jaar in Noordelijk verband, zowel ambtelijk als ook bestuurlijk, intensief samengewerkt om de belangen van Noord-Nederland, maar ook onze belangen naar voren te brengen/te behartigen.

Voor de verdiepte ligging van het spoor tussen het station Leeuwarden en de Tynje wordt de (technische) haalbaarheid van het verdiept aanleggen van het spoor in beeld gebracht. De aanpak Schrans/Zuiderplein vormt daarvan een onderdeel (voor wat betreft de lange termijn). De uitkomsten van dit onderzoek zijn in het najaar van 2020 bekend.

Voor de korte termijn zullen na de werkzaamheden (eind 2020) aan de spoorwegovergang Schrans in het kader van de Extra Sneltrein Groningen-Leeuwarden (ESGL), in 2021 – waar mogelijk – optimalisatiemaatregelen worden doorgevoerd op het Zuiderplein, waarbij het overstekende fietsverkeer over de Stationsweg en de afwikkeling van het openbaar vervoer zo optimaal mogelijk gefaciliteerd zal worden.

 Aanpak knelpunt bestaande spoorbrug over Van Harinxmakanaal De ambities op het spoor, o.a. op te maken uit OV2040, zijn groot. Denk daarbij voor Leeuwarden o.a. aan versnelling naar de randstad, verhoging van de frequentie, opening van station Werpsterhoeke en onze vergezichten voor de spoorzone. De spoorwaterkruising HRMK is daarin in toenemende mate een belemmering tussen treinpassage en brugopeningen voor de scheepvaart. Vervoer over water blijft belangrijk en binnenvaartschepen worden steeds groter. Het is daarom van belang dat het Van Harinxmakanaal verder geschikt gemaakt wordt voor klasse Va-schepen, conform provinciaal (PS) besluit eind 2019. Dit zijn schepen van maximaal 110 meter lang en 11,4 meter breed. Een knelpunt op de route is de HRMK-spoorbrug. Ook voor pleziervaart, zeker staande mast (ook deels beroeps), is de spoorbrug een toenemend knelpunt. De openingsslots zijn vanwege het treinverkeer beperkt en voor de grote beroepsvaart zeer krap qua tijd. Flexibiliteit is er amper. De provincie heeft daarom het besluit genomen om bij vervanging van de spoorbrug een spooraquaduct als uitgangspunt te hanteren. Ook in ons ambitiedocument “Mobiliteit 2019–2050” én in het impressiedocument “Leeuwarden spoorzone, stad van de toekomst” is die inzet voor een spooraquaduct opgenomen. In 2019 is door provincie en gemeente, i.s.m. NS en ProRail, een KKBA (kentallen kosten-baten-analyse) uitgevoerd waarbij spoor, water en ruimtelijke potentie integraal is onderzocht. Uitkomst was dat een spoor-aquaduct kansrijk en interessant is en meer perspectief biedt dan een hoge brug en veel meer dan een 1:1 vervanging. In het BO-MIRT van november 2019 zijn deze conclusies onderschreven. Na dit besluit is op basis van de netwerkanalyse door ProRail aangegeven en erkend dat de HRMK-spoorbrug een knelpunt is in het rondkrijgen van toekomstige dienstregelingen. Dat geldt o.a. al bij inpassing van station Werpsterhoeke. Behalve voor die belangrijke inpassing geldt ook dat aanpak van dit knelpunt past binnen het opwaarderen en minder

33 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden kwetsbaar maken van het regionale spoor. Wat ook past bij een snellere verbinding tussen het noorden en de randstad. Een spooraquaduct is daarbij de meest toekomstgerichte oplossing. Ook een fietsverbinding kan mee in die onderdoorgang, waarmee ook Leeuwarden Fietsstad is gediend. Het betreft de nog ontbrekende schakel in het hoofdfietsnetwerk tussen de (binnen)stad en het gebied ten zuiden van het Van Harinxmakanaal w.o. het toekomstige gebied Middelsee. Voor deze fietsonderdoorgang zullen t.z.t. in het meerjarenprogramma infrastructuur financiële middelen worden gereserveerd. In de aanloop richting BO MIRT (november) is er ambtelijk en bestuurlijk nog intensief overleg met diverse partijen om te komen tot vaststelling van een voorkeursvariant, gericht op een spooraquaduct met daarbij een voorstel voor financiering, zodat vanaf 2021 nadere planvorming kan worden opgestart.

 Reconstructie Stadsring De aanpak van de P.S. Gerbrandyweg/Dammelaan is het laatste onderdeel van het Vrij-Baan programma. De technische staat en de mogelijkheden van de huidige Ee-brug zijn voor de diverse herinrichtingsvarianten Gerbrandyweg in kaart gebracht, alsmede de bijbehorende kosten en dekkingsmogelijkheden. De consequenties van de diverse herinrichtingsvarianten worden beoordeeld, waarna de variantenafweging wordt voorgelegd aan college en raad om tot besluitvorming te komen. Na de besluitvorming van de voorkeursvariant wordt in 2021 de voorbereiding van een voorlopig ontwerp en definitief ontwerp gestart, waarna we in 2022 overgaan tot realisatie.

 Aanpassingen Slauerhoffweg/WTC, Harlingerstraatweg In 2019 is onderzoek verricht naar de toekomstige verkeersafwikkeling als gevolg van de geplande ontwikkelingen in het WTC-gebied. Bovendien zijn diverse overleggen gevoerd met belanghebbenden in de directe omgeving, zoals vertegenwoordigers vanuit Westeinde en de Schrijversbuurt over de toekomstige bereikbaarheid en verkeersveiligheid. In 2021 zal de uitvoering starten (incl. het kruispunt Slauerhoffweg/Harlingerstraatweg/Douwe Kalmaleane). Vanaf 2024/2025 zal – als logisch vervolg - het weggedeelte Harlingerstraatweg (zuidzijde) tussen het Europaplein en het kruispunt Slauerhoffweg/Harlingerstraatweg/Douwe Kalmaleane worden aangepakt.

3. Duurzame mobiliteit

 Smart mobility (€ 39.000 in 2021 en verder) De eerste 9 verkeersregelinstallaties (iVRI’s) zijn in 2019 en 2020 op straat gerealiseerd. In 2021 volgen nog 6 installaties. Deze nieuwe generatie intelligente verkeersregelinstallaties vormen de basis om verkeersstromen met dynamische regelingen van verkeerslichten efficiënter op elkaar af te stemmen. Ook kunnen iVRI’s bepaalde verkeersstromen prioriteit geven boven andere, bijvoorbeeld fietsers, hulpdiensten of openbaar vervoer. Daarnaast krijgen weggebruikers onderweg via informatiediensten betere adviezen over de snelste route door de stad of over de snelheid waarmee zij ongehinderd kunnen doorrijden bij een reeks verkeerslichten. De iVRI’s zijn daarmee toekomstgericht.

 Leeuwarden fietsstad (€ 180.000 in 2021 en verder)

a. Snelfietsroute Leeuwarden-Heerenveen (buiten de bebouwde kom) De snelfietsroute in zuidelijke richting (Leeuwarden-Heerenveen) loopt aan de westzijde van de A32 (via de oude Rijksweg tussen Leeuwarden en Heerenveen). In 2021 zal de voorbereiding van de 2e fase van deze route starten. Deze 2e fase is het gedeelte tussen de Haak en de brug over het Van Harinxmakanaal (door het gebied Middelsee).

34 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

b. Snelfietsroutes/fietsstraten (binnen de bebouwde kom) Een fietsstraat is een straat die ingericht is als fietsroute, maar waarop ook auto's zijn toegestaan. De uitwerking van de fietsstraten blijkt in de praktijk complexer te zijn en meer omvattend dan voorzien en is daarmee kostenverhogend (hierover is de raad geïnformeerd). Daarom is een her-prioritering van de oorspronkelijke fietsstraatprojecten gemaakt. Die her- prioritering betekent dat de volgende fietsstraatprojecten in 2021 worden uitgevoerd: · Tijnjedijk, Huizum-dorp, Huizumerlaan (tussen Jansoniusstraat en Drachtsterweg); · Huizumerlaan tussen Oostergoweg en Jansoniusstraat.

4. Verkeersveiligheid

 Aanpak fietspad langs de Stûkenwei Deze fietsverbinding is onderdeel van het hoofdfietsnetwerk tussen Warten en de Fonejachtbrug. Gelet op de verkeersveiligheid is een fietspad noodzakelijk. In 2021 zal gewerkt worden aan de voorbereidingen, zodat de uitvoering in 2022 kan plaatsvinden.

 30 km maatregelen in de dorpen/knelpunten nieuw grondgebied Op de volgende locaties zullen – in overleg met vertegenwoordigers van de betreffende dorpen - snelheidsremmende maatregelen worden gerealiseerd, waarmee de inrichting beter aansluit bij het geldende 30 km/uur regime:  H.J. Kooistrawei (Wergea);  Alde Leije, Leijester Hegedyk/A. Roelswei

In overleg met de verschillende verenigingen van dorpsbelangen uit de dorpen van de voormalige gemeenten Leeuwarderadeel en Littenseradiel is er gekeken naar de knelpunten en wensen die in deze dorpen spelen. Uit deze inventarisatie is een programma van maatregelen samengesteld. Het college heeft hierover in januari 2020 een informerende brief gezonden aan de raad. In 2021 zullen de volgende knelpunten worden aangepakt: · Baard (omgeving brug); · Parkeerplaats Koarnjum (Wylde Tulpstrjitte); · Fietspad Weidum.

 Rounwei Warten De Rounwei is een erftoegangsweg met een snelheidsregime van 60 km/uur. De weginrichting is niet gewijzigd ten opzichte van het vroegere 80 km/uur regime. In overleg met o.a. dorpsbelang Warten zal onderzocht worden welke verkeersveiligheidsmaatregelen getroffen moeten worden om de situatie te verbeteren.

5. Besteding parkeeropbrengsten De parkeeropbrengsten worden naast de reguliere afdracht aan algemene middelen ingezet voor flankerend beleid, zoals het gratis stallen van fietsen in onze twee bewaakte fietsenstallingen. Daarnaast zetten we ook in op het verduurzamen van de parkeergarage Hoeksterend en het verder digitaliseren van de parkeerketen en het uitbreiden van parkeerplaatsen in Grou.

Betrokken verbonden partijen  Parkeergarages Leeuwarden CV

Relevante (beleids)nota’s  Parkeerbeleidsplan gemeente Leeuwarden 2015 (2015)  Notitie Fietsnetwerk Leeuwarden, aanvulling op Richtingwijzer Fiets 2013-2025 (2015)

35 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

 Notitie Modelaanpak Veiliger Fietsen Leeuwarden, aanvulling op Richtingwijzer Fiets 2013-2025 (2015)  Het Gemeentelijk Verkeers- en vervoersplan 2016 (2016)  Het Gemeentelijk Verkeers- en vervoersplan, Addendum zuidelijk deel van Leeuwarden (2016)  Mobiliteit 2019–2050 (2019)  Leeuwarden spoorzone, stad van de toekomst (2019)

Extra inzet

Tabel 10 Extra (structurele) budgetten in 2021 en verder Bedragen x € 1.000 Onderwerp Beleidsproduct <2020 2021 2022 2023 2024 Leeuwarden duurzaam: Smart mobility Verkeer en vervoer 39 Fietsroutes Verkeer en vervoer 180

Verkeersknelpunten (Schrans) Verkeer en vervoer 100

36 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Programma Ruimtelijke ordening

1. Gebiedsontwikkeling

Binnenstad

 Amelandskwartier In het najaar van 2020 wordt een visie/ontwikkelkader vastgesteld waarmee een kwaliteitsimpuls wordt voorzien voor het Amelandskwartier. Dit traject zal dan ook een doorloop kennen in 2021 en verder. Voor het Amelandskwartier wordt ingezet op een organische ontwikkeling. De doorlooptijd is daarmee afhankelijk van de initiatieven die binnenkomen. De gemeente heeft hierbij voornamelijk een faciliterende rol en investeert zelf niet/weinig in het gebied. De kwaliteit moet daarom van de initiatiefnemers/eigenaren in het gebied komen. De kern van de visie/het ontwikkelkader is dat initiatiefnemers worden uitgedaagd om verder te kijken dan hun eigen verdienmodel. Aan de hand van thema’s als klimaatadaptatie, verduurzaming, een fijne woonomgeving en cultuur moet er per initiatief een plus ontstaan voor het hele gebied. De plus betreft maatwerk. Voor verschillende initiatieven moeten verschillende planologische procedures worden doorlopen. Waar initiatieven elkaar positief kunnen beïnvloeden of waar het handig is om gezamenlijk op te trekken in de planologische procedure en/of communicatie richting de omgeving, kunnen deze worden gecombineerd.

 Speelmanskwartier (Zalen Schaaf) In het voorjaar van 2020 is de wijziging op de visie Speelmanskwartier en de bijbehorende prijsvraag door het college vastgesteld en ter besluitvorming aan de gemeenteraad voorgelegd. Na besluitvorming door de raad kan de prijsvraag gestart worden. De looptijd van de prijsvraag zal ongeveer 5 maanden bedragen.

 Woningen Doelepleintje In het najaar van 2020 gaat duidelijk worden of op het Doelepleintje een passend en haalbaar bouwplan met appartementen mogelijk is. Mocht dit het geval zijn dan zal hier vervolgens nog een ruimtelijke procedure voor moeten worden doorlopen, die naar alle waarschijnlijkheid doorloopt in 2021. Hierna zal nog de bouwfase volgen.

 Plannen Voorstreek (Beversport) Er vindt overleg plaats met de buurt. Naar verwachting worden de stedenbouwkundige randvoorwaarden en welstandsrichtlijnen 2e helft 2020 in procedure gebracht. De plannen zullen een doorloop kennen in 2021 en mogelijk verder (realisatieperiode).

 KPN-complex Er zijn plannen voor studentenwoningen en extra kamers voor PostPlaza. Er vindt overleg plaats met de buurt. Naar verwachting wordt 2e helft 2020 de aanvraag omgevingsvergunning ingediend. Hieraan kan medewerking worden verleend met een reguliere procedure. Als medewerking wordt verleend zal de uitvoering van de plannen zeker doorlopen tot in 2021.

WTC/Cambuur De planologische procedure voor de WTC-Cambuur locatie is afgerond. Het nieuwe bestemmingsplan is in september 2019 onherroepelijk geworden. De bouwvoorbereiding is begin 2020 gestart met de sloop van het voormalige vuurwerkterrein en de aanleg van de extra aansluiting op de Slauerhoffweg. In september 2020 is gestart met de bouw van de supermarkten en de Mc Donalds. De verwachting is dat de bouw van het Cambuurstadion begin 2021 start, de ingebruikname is voorzien in augustus 2022.

37 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

De Zuidlanden

 Realisatie De Klamp De Klamp, fase 1 is volop in aanbouw en zal ook in 2021 en 2022 nog vele bouwactiviteiten kennen. Fase 2, oostelijk van de Wergeasterdyk, is vanaf de zomer 2020 bouwrijp, zodat de woningbouw daar in de 2e helft van 2020 kan en zal starten. De bouw van dat deel zal ca. 3 jaar beslaan. Fase 3, gelegen aan de zuidzijde van de Wurdumerfeart, gelegen ‘onder’ fase 2, ‘wacht’ nog op een bijzondere invulling en belangstelling vanuit de markt. Aan de noordrand van het buurtschap, langs de Sudertrimdielsdyk, westelijk van de school, is in de zomer van 2020 een zgn. tender uitgezet waarbij 4 marktpartijen uitgedaagd zijn om met een bijzonder woonconcept te komen. Realisatie wordt daar voorzien vanaf medio 2021.

 Planvoorbereiding De Hem De omvang van het zesde nieuwe buurtschap De Hem sluit aan bij de overige al gerealiseerde buurtschappen in De Zuidlanden. In het nieuwe buurtschap zullen 350–400 woningen worden gebouwd met daarnaast veel groene ruimte. De groene ruimte en biodiversiteit worden belangrijke kenmerken voor dit buurtschap. Het woonsegment zal grotendeels aansluiten bij de bestaande buurtschappen. Het type woningen zal bestaan uit rij, 2-onder-1-kap en vrijstaande woningen. Ook is er ruimte voor het duurdere segment. Na vaststelling van het stedenbouwkundig plan door de gemeenteraad begin 2021 volgt de bestemmingsplanprocedure. In het vierde kwartaal van 2020 wordt gestart met het opstellen van het voorontwerp bestemmingsplan. Vaststelling van het bestemmingsplan wordt in het derde kwartaal van 2021 verwacht. Het stedenbouwkundige plan is tot stand gekomen in een participatietraject. Ook tijdens de bestemmingsplanprocedure heeft overleg en afstemming plaatsgevonden met o.a. omwonenden, de klankbordgroep, toekomstige bewoners en belangenvertegenwoordigers van polder De Houn.

 Planvoorbereiding Unia West Het plangebied van het vijfde buurtschap Unia ligt ten zuiden van Techum en wordt doorsneden door de Wurdumerfeart. Voor de westzijde is het bestemmingsplan vastgesteld. De oostzijde wordt later ontwikkeld. Het plan Unia West bestaat uit een dorps buurtschap met ca. 200 woningen met daarnaast ca. 20 woningen in een groene zone als overgang van Techum naar Unia. Eind 2020 is gestart met het grondwerk. In 2021 wordt de locatie bouwrijp gemaakt, zodat begin 2022 gestart kan worden met bouwen. Duurzaamheid komt in verschillende thema’s terug in het plan, waardoor het naadloos aansluit bij de speerpunten uit het collegeprogramma.

 Start ontwikkeling westelijk plangebied: Middelsee Middelsee is ten westen van de Overijsselselaan gesitueerd en wordt ingesloten door het Van Harinxmakanaal en het spoor Leeuwarden-Zwolle en krijgt een meer stedelijk karakter dan de buurtschappen. Begin 2020 is het bestemmingsplan voor de eerste fase met 750 woningen vastgesteld door de gemeenteraad. Op dit moment loopt er nog een procedure bij de Raad van State. Ondertussen is gestart met het bouwrijp maken van de eerste woningbouwlocaties en de infrastructuur. Het eerste project is in verkoop en de start bouw van de eerste woningen staat gepland voor november 2020. Voor het overige gebied buiten fase 1 wordt de structuurvisie verder geconcretiseerd tot een ontwikkelkader. Najaar 2020 zal dit in procedure worden gebracht. Dit ontwikkelkader zal daarna als grondslag dienen voor fasegewijs op te stellen bestemmingsplannen vanaf 2021.

Blitsaerd In het najaar van 2020 wordt gestart met een bestemmingsplanprocedure voor plandeel Oost. Gezien het intensieve participatietraject dat heeft plaatsgevonden ten behoeve van het stedenbouwkundig ontwerp en het Beeldkwaliteitsplan, wordt meteen ingezet op een ontwerpbestemmingsplan. Deze wordt dan in het begin van 2021 vastgesteld. In het najaar wordt eveneens gestart met de ontsluitingsbrug en de voorbelasting ten behoeve van de wegen en

38 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden riolering. Naar verwachting kan begin 2021 worden gestart met het bouwrijp maken van plandeel Oost. Het bouwen van de woningen kan dan vanaf de zomerperiode plaatsvinden.

De Skalm Stiens (multifunctioneel centrum) Op dit moment wordt er hard gewerkt om te komen tot een definitief ontwerp van de nieuwe Skalm in het voormalige gemeentehuis. De oplevering staat in de planning voor augustus 2020. De locatie van de Skalm komt naar verwachting begin 2021 beschikbaar voor herontwikkeling. Momenteel wordt onderzocht of op deze locatie appartementen gebouwd kunnen worden.

Transformatie Spoordok De eerste verkennende gesprekken met eigenaren in het Spoordokgebied hebben plaatsgevonden. Voor de transformatie zoeken wij de samenwerking met een gebiedsregisseur als schakel naar de marktpartijen. Samen werken we het proces uit om te komen tot een gebiedsvisie voor het Spoordokgebied. Insteek is dat eind 2020, begin 2021 wordt gestart met het opstellen van de visie gezamenlijk met eigenaren, belanghebbenden en geïnteresseerden als basis voor de toekomstige transformatie.

Ontwikkeling NDC De eigenaar van de NDC heeft plannen om het terrein te ontwikkelen tot een media-innovatie campus. Het terrein biedt in de toekomst ruimte aan media- en innovatie gerelateerde bedrijven en onderwijs. Ook wordt ruimte geboden aan uitbreiding van de Watercampus. Hierdoor wordt direct een verbinding gelegd met de omgeving. Met de ontwikkeling van NDC tot een media-innovatie campus krijgt het gebied een meer open karakter en wordt het meer toegankelijk voor iedereen. Door de ligging ten opzichte van de binnenstad en het OV is de campus aantrekkelijk voor vestiging van ondersteunende bedrijven. Functiemenging zorgt voor reuring en levendigheid. Het masterplan zal eind 2020 gereed zijn, waarna in 2021 de realisatie kan starten.

Vaststelling bestemmingsplan De Groene Ster Het gebied waarbinnen dit bestemmingsplan gaat gelden betreft recreatiegebied De Groene Ster te Leeuwarden, ten noorden van de Woelwijk (niet zijnde het gebied met daarin o.a. de camping, Aqua Zoo e.d.). Het doel van dit bestemmingsplan is om een planologisch-juridische basis te leggen voor het gebruik van een deel van De Groene Ster als evenemententerrein. Het plan biedt een stabiele beschermingsbasis voor omwonenden en andere gebruikers van De Groene Ster en omgeving. Daarnaast biedt het plan duidelijkheid voor de organisatoren van evenementen. In het plan wordt een aantal evenementen onderscheiden. Dit plan richt zich op de (vaak meerdaagse) muziekevenementen waar veel publiek op af komt en die veel (muziek) geluid met zich meebrengen, maar ook op andere meer alledaagse en meestal kortdurende evenementen, zoals sportevenementen en dergelijke, waar muziek een minder prominente rol vervult. Het voorontwerpbestemmingsplan is voor de zomervakantie 2018 in procedure gebracht. Na de ontwerpbestemmingsplanprocedure (incl. PlanMER) is in 2021 vaststelling door de gemeenteraad voorzien.

Planvoorstellen herontwikkeling locatie oud Cambuurstadion De planvorming voor het gebied van het huidige Cambuurstadion is volop bezig. Met allerlei betrokkenen en bewoners zijn er verschillende stedenbouwkundige ideeën op papier gezet. Deze ideeën worden in 2020 verder uitgewerkt, en dit zal moeten leiden tot één stedenbouwkundig plan. Tegelijkertijd zal aan een grondexploitatie gewerkt worden. In 2021 zal worden gewerkt aan een stedenbouwkundig plan/welstandsrichtlijnen en een inrichtingsplan. Ook zal het bestemmingsplan in procedure worden gebracht.

39 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2. Beschermen van ecosystemen (biodiversiteit)

 Integreren ecologie in gemeentelijke projecten en beheersplannen openbare ruimte - We werken aan een strategische agenda ecologie waarin de doelen van de transitie naar een natuurinclusieve gemeente nader worden uitgewerkt. Planning is om de agenda begin 2021 vast te stellen.

3. Positie Grou als watersportdorp versterken

 Bouw woningen aan de Minne Finne, Volmawei en Hellingshaven De projecten Minne Finne en Volmawei zijn in aanbouw; naar verwachting wordt hier nog zo’n 2 jaar gebouwd. Dijkstra Draisma overweegt de locatie Hellingshaven van de hand te doen. Er wordt onderzocht of deze partij binnen de randvoorwaarden een haalbaar plan kan realiseren.

 Dorpsvisie Gezamenlijk met het dorp zal een visie op de ontwikkeling van Grou worden opgesteld. Deze visie zal een relatie hebben met bestaande initiatieven zoals de herontwikkeling van de locatie ‘voormalig groene kruisgebouw’, de parkeerbehoefte in het dorp, de woningbouw door Elkien in het plan ‘Ny Djip’ en de grootschalige vervanging van de riolering in sommige delen van Grou.

4. Programma invoering Omgevingswet

De inwerkingtreding van de Omgevingswet is uitgesteld. Het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), de landelijke digitale portal, was nog onvoldoende doorontwikkeld. Dit, samen met de gewijzigde omstandigheden door Corona heeft meegespeeld bij het besluit tot uitstel van de invoering van de wet. De nieuwe datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet is nu 1 januari 2022. De tijd tot 2022 hebben we nodig om ons goed voor te bereiden, plansoftware in te richten en de verschillende onderdelen goed voor te bereiden. Niet elk project binnen het programma hoeft te wachten tot de wet daadwerkelijk in werking treedt, waardoor we op onderdelen al eerder zullen kunnen opleveren.

 Omgevingsvisie gemeente Leeuwarden De Omgevingswet verplicht gemeenten om een Omgevingsvisie op te stellen. Omgevingsvisies kunnen vooruitlopend op de inwerkingtreding van de wet door de gemeenteraad worden vastgesteld. Opstelling van een eigen Omgevingsvisie is opgenomen in het programma-akkoord 2018- 2022. De Omgevingsvisie toont de gemeentelijke visie op de ruimtelijke ontwikkeling van stad en regio. In 2020 is het positioneringsdocument ‘Leeuwarden in 2028, de aftrap voor een Leeuwarder Omgevingsvisie’ vastgesteld door de gemeenteraad (22-4-2020). In 2020-2021 wordt deze uitgewerkt tot een Omgevingsvisie. Bij de opstelling zal op een nieuwe, vooral digitale wijze participatie plaatsvinden. Hierdoor is een brede inbreng mogelijk. Ook de raadswerkgroep Omgevingswet wordt bij de opstelling betrokken. Inzet is om de ontwerp-omgevingsvisie in juni 2021 ter inzage te leggen en in najaar 2021 door de gemeenteraad vast te laten stellen. Aandachtspunt is de mogelijke opstelling van een Milieu Effectrapportage (MER) als onderdeel van het planproces. Dit is afhankelijk van de wijze waarop de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in de Omgevingsvisie worden vastgelegd.

 Invoering Digitaal Stelsel Omgevingswet De werkzaamheden ten aanzien van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) waren in 2019 en 2020 vooral richtend. Dit is anders voor 2021. We gaan dit jaar verder met inrichten. De software is in 2020 beschikbaar gekomen en er is een start gemaakt met procesinrichting, realisatie van toepasbare regels en ketensamenwerking vereisten. Dit wordt verder uitgewerkt in 2021. Het

40 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden begrote budget is minimaal benut (o.a. door uitstel van de wet) en is zeker nodig voor de komende inrichtingsfase. Het project Gegevensmanagement Omgevingswet is gestart. Dit project heeft tot doel de datakwaliteit zodanig op orde te brengen dat een goede dienstverlening kan worden gefaciliteerd, maar vooral ook dat besluitvorming voor zowel burgers als bevoegd gezag eenduidig, tijdig en goed kan worden gefaciliteerd. Dit loopt door in 2021. Tot slot is er ook een start gemaakt met de regionale samenwerking tussen bevoegde gezagen en ketenpartners zoals Provincie, Wetterksip, Hûs & Hiem en VRF. In regionaal verband wordt geoefend en worden afspraken gemaakt.

 Uitwerking omgevingsplan Leeuwarden Buitengebied Zuid In de tweede helft van 2020 is/wordt het Pre omgevingsplan (een keuzedocument) ter visie gelegd en besproken met de inwoners en de gemeenteraad. Daarna start fase IV om het ontwerp- omgevingsplan Leeuwarden-Buitengebied Zuid op te stellen. In dit plan worden alle gemeentelijke regels voor de fysieke leefomgeving geïntegreerd. De looptijd van Fase IV is november 2020 tot en met december 2021. Het ontwerp wordt na inwerkingtreding van de Omgevingswet (1-1-2022) ter visie gelegd en uiteindelijk in de loop van 2022 door de gemeenteraad vastgesteld. Het uiteindelijke plan heeft als nevendoelen dat er een blauwdruk ontstaat voor het opstellen van het omgevingsplan voor het hele grondgebied van de gemeente Leeuwarden. Ook leren betrokkenen intern en extern van de nieuwe werkwijze.

 Aanpassing processen en werkwijze In 2020 is gestart met het aanpassen van enkele processen en werkwijzen. Door te ervaren ontwikkelen we dit door in 2021. Zo wordt het proces rond de initiatieven verder aangescherpt en worden processen versneld. Door de koppeling te leggen met het onderdeel Datakwaliteit kunnen we ook efficiënter en meer centraal gaan werken. Het programma Omgevingswet is aangehaakt bij de Organisatie Ontwikkeling. Het integraal, efficiënt en digitaal werken sluiten goed aan bij een organisatie die ‘robuust, lenig en in verbinding’ is. Het komend jaar gaan we hier mee verder. Uiteindelijk moeten we in 2021 onze processen en werkwijzen klaar hebben, zodat we op tijd klaar zijn voor het werken volgens de Omgevingswet.

Betrokken verbonden partijen  Blitsaerd Beheer BV  CV Blitsaerd

Relevante (beleids)nota’s  Structuurvisie Boarnsterhim 2018 (2010)  Structuurvisie De Zuidlanden 2010 (2011)  Startdocument Omgevingsplan Leeuwarden - Buitengebied Zuid (2017)  Richtinggevend document Omgevingsplan Leeuwarden – Buitengebied Zuid (2018)  Leeuwarden in 2028, de aftrap voor een Leeuwarder Omgevingsvisie (2020)

41 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Programma Beheer leefomgeving

1. Betrekken wijken en dorpen bij vergroenen, onderhoud en andere activiteiten

 Stimulerende maatregelen ter vergroening Vanuit diverse beleidskaders wordt ingezet op het vergroenen van de leefomgeving. Zo geven wij ook in 2021 het goede voorbeeld door onder andere: meer groen of water toe te voegen aan de openbare ruimte of door verharding te vervangen door groene of waterdoorlatende materialen. Met de nieuwe subsidieregeling Klimaatbewust Leeuwarden, vastgesteld in 2019, stimuleren en ondersteunen we bewoners en bedrijven bij het nemen van maatregelen, zoals het vergroenen van tuinen en het aanbrengen van groene daken. Om verhardingen in de openbare ruimte en specifiek in de particuliere tuinen te voorkomen en om te zetten in groen, is bewustwording bij bedrijven, organisaties en bewoners van groot belang. De subsidieregeling blijft ook in 2021 van kracht. Daarnaast doen wij mee aan Operatie Steenbreek en faciliteren we groene bewonersinitiatieven in de openbare ruimte. Onze insteek is daarbij altijd “Ja, tenzij”.

 Uitbreiding van overgedragen onderhoudswerkzaamheden naar andere activiteiten met als doel zoveel mogelijk mensen een zinvolle activiteit te bieden. Er zijn inmiddels met 18 bewoners- en sociale organisaties overeenkomsten afgesloten voor de overdracht van eenvoudige onderhoudswerkzaamheden. Hierbij zijn circa 330 mensen aan het werk/zinvol bezig voor hun buurt. Deze manier van werken is samen met de verschillende organisaties ontwikkeld en volgens de gemeentelijke Rekenkamer een voorbeeld in het kader van de “Andere Overheid”. Er wordt continu maatwerk geleverd.

Het jaar 2021 gebruiken we om de werkwijze samen met het Sociaal Domein verder uit te bouwen en zowel intern als extern een professionaliseringsslag te maken. We zetten in op door ontwikkelen om zoveel mogelijk mensen een zinvolle activiteit te bieden. Voorbeelden hiervan zijn: de Dorpstún Snakkerburen en het Bewonersbedrijf Heechterp/Schieringen.

In 2021 gaan we de Stadslandbouw op de terp van Techum verder ontwikkelen, samen met bewoners, initiatiefnemers, ondernemers en andere mogelijke participanten. Productie, werk, educatie en recreatie worden gecombineerd met spelen, bewegen en andere activiteiten. Wellicht is er ook ruimte voor kunst en cultuur. Belangrijk is dat er veel mensen bezig kunnen zijn, in allerlei gradaties, om de dag in te vullen. We vervullen hierbij een regisserende en faciliterende rol.

2. Aantrekkelijke en gezonde Leefomgeving

 Duurzaam natuurvriendelijk beheer en onderhoud openbaar groen Het onderhoud van de bermen in de gemeente Leeuwarden wordt op natuurvriendelijke wijze aangepakt om biodiversiteit te bevorderen. We gaan door met het aanpassen van de maai- frequentie en maai-methodes op de natuurlijke omstandigheden. We werken met meerdere methoden, waaronder hooilandbeheer, begrazen, gazonmaaien of maaien waarbij het gras wordt afgevoerd. Groene reststromen willen we meer en meer op waarde zetten. Waarde als het gaat om het verbeteren van de bodem, het waterbergend vermogen maar ook een gezonde plantengroei. Ook in 2021 zal het blad als bladcompost of “bladbokashi” in de plantvakken worden gebruikt. Een waardevol product wat zich de afgelopen jaren positief heeft bewezen in het beheer van onze groene omgeving.

De pilot en het onderzoek met bermgras als bodemverbeteraar wordt op grotere schaal uitgerold. De resultaten waren positief en passen binnen de ambitie om waardevolle organische stoffen terug te brengen in de kringloop. Samen met de agrarische sector vindt er onderzoek plaats naar de

42 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden mogelijkheden om nutriënten op een duurzame en slimme manier terug te winnen, goed passend binnen de circulaire economie.

De bestrijding van de Reuzenberenklauw, de Japanse duizendknoop en het ongelijkbladig vederkruid zetten we ook in 2021 voort met de beschikbare incidentele middelen. Het beheersbaar houden en het bestrijden van deze exoten wordt op een biologische of mechanische wijze uitgevoerd. De overlast van de eikenprocessierups wordt op verschillende manieren aangepakt waarbij deze rups zowel preventief als curatief kan worden bestreden. Door het stimuleren van de biodiversiteit (natuurlijke vegetatie en vijanden) en de bestrijding van deze rups wordt overlast zoveel mogelijk voorkomen.

 Gezond en gevarieerd bomenbestand De eerste 3-jarige cyclus van inspectie en beheer van bomen volgens het Handboek Bomen is in 2021 afgerond. Vanaf 2022 begint deze cyclus weer opnieuw. We werken verder aan een vitaal bomenbestand in de gemeente.

Voor de vervanging van slechte bomen is een afwegingskader voor de besteding van de middelen opgesteld, in eerste instantie wordt voorrang gegeven aan het op basis van (on-)veiligheid kappen van een groot aantal bomen. Als gevolg van de essentaksterfte is de verwachting dat er in de komende 10 jaar circa 6600 essen moeten worden gekapt. In samenwerking met bewoners en verschillende partijen wordt de herplant hiervoor zorgvuldig en zo efficiënt mogelijk gedaan. Ook wordt hierbij advies ingewonnen van de WUR. In 2021 start deze herplant.

Inmiddels is met I-Tree de waarde van alle bomen (ook de particuliere) op wijkniveau in beeld gebracht. Met name het kroonoppervlak blijkt heel belangrijk. We kijken daarom naast het planten van aantallen ook naar de mogelijke levensduur die op een bepaalde plek haalbaar is. Zo kan gericht gewerkt worden aan een groter kroonoppervlak en daarmee ook aan het verhogen van de baten van bomen. Vanwege de grote ingrepen die nodig zijn bij de bomen en het groen in het algemeen is er een strategisch communicatieplan gemaakt. Aan de hand van dit plan worden bewoners onder andere geïnformeerd over de concrete waarde van bomen voor de leefomgeving zoals wateropvang en CO2 opslag maar ook over het beheer en het hoe en waarom van de komende kapronde.

 Voldoende speelruimte voor kinderen In april 2020 is het nieuwe beleid “Kom mee naar buiten” vastgesteld en dit wordt nu geïmplementeerd. Het beleid is verbreed naar bewegen voor alle leeftijden. In grote lijnen zorgt de gemeente voor het bestaande areaal en vervanging van gemeentelijke toestellen. Wensen voor nieuwe voorzieningen worden opgepakt als bewonersinitiatief. De gemeente heeft daarbij meer een adviserende en faciliterende rol. In combinatie met de Leeuwarder Digitale agenda wordt onderzocht hoe allerlei relevante informatie in een app of digitale kaart gezet kan worden. Denk aan leeftijdsopbouw, financiële bronnen, wat is er al aan speel- en beweegvoorzieningen en geplande projecten waar mogelijk bij aangehaakt zou kunnen worden. De app/kaart moet als hulpmiddel dienen voor bewoners bij het maken van plannen voor initiatieven. Verder gaan we gerichter kijken naar het effect van voorzieningen op de omgeving, de mensen die er gebruik van maken en de omwonenden. Als er bijvoorbeeld sprake is van eenzaamheid kan de functie ‘ontmoeten’ een prominentere plek in een plan krijgen. Hierbij hebben we als gemeente een adviesrol.

Betrokken verbonden partijen Geen.

Relevante (beleids)nota’s  Evaluatie BOR in Beeld (2009)

43 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

 Beleidsregel compensatie groen (2015)  Meer openbaar groen, minder regels (2015)  Beleidsplan groen (2016)  Spraakmakende bomen (2016)  Beleidsnotitie invoering RAMS voor het kapitaalgoed civiele kunstwerken (2016)  Gemeentelijk rioleringsplan Leeuwarden 2019-2022 (2018)  Kom mee naar buiten (2020)

Extra inzet

Tabel 11 Extra budgetten in 2021 en verder Bedragen x € 1.000 Onderwerp Beleidsproduct 2021 2022 2023 2024 Bestrijding Invasieve Exoten Openb.groen 175 55 30 Bestrijding Eikenprocessie rups Openb.groen 20 Aanpak slechte bomen: essentak sterfte Openb.groen 150

44 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wat mag het kosten?

R2DOM002 - Fysiek

Tabel 12 Bedragen x € 1.000 Saldo programma Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting (lasten -/- baten) 2019 2020 2021 2022 2023 2024 R2PRG003 - Economie en 8.859 18.771 12.367 13.433 12.391 12.380 toerisme R2PRG006 - Wonen en milieu 2.709 2.975 1.821 1.761 1.760 1.759 R2PRG007 - Infrastructuur en 2.200 2.357 2.352 2.676 2.772 2.820 mobiliteit R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 1.645 2.433 1.984 1.986 1.992 1.986 R2PRG014 - Beheer leefomgeving 22.531 25.102 28.309 31.552 31.937 32.192 Totaal saldo 37.944 51.638 46.833 51.407 50.853 51.137

Toelichting substantiële mutaties 2021 t.o.v. 2020:

Het budget in 2021 is op de diverse programma's afgenomen ten opzichte van 2020. Voornaamste reden is de afname van de incidentele budgetten, welke niet meer in 2021 beschikbaar zijn gesteld. Bij het programma Beheer leefomgeving is er sprake van een toename als gevolg van het overhevelen van de budgetten voor de wijkaanpak € 800.000 vanuit het programma Sociale basis. Ook zijn er incidenteel middelen beschikbaar gesteld ad € 345.000 voor bestrijding invasieve exoten, eiken processierups en essentak sterfte. Daarnaast zijn de ICT-budgetten vanuit het programma overhead nader toegerekend naar de programma's. Dit zorgt voor een toename van het budget op de diverse programma's.

Tabel 13 Bedragen x € 1.000 R2PRG003 - Economie en toerisme Lasten Baten Saldo R2BLP005 - Economisch beleid 2.141 456 1.685 R2BLP061 - Vastgoedbeheer 15.860 12.463 3.397 R2BLP062 - Grondzaken 23.785 23.897 -112 R2BLP066 - Toerisme 854 2 853 R2BLP068 - Sportvoorzieningen 6.549 5 6.543 Totaal 49.190 36.823 12.367

Tabel 14 Bedragen x € 1.000 R2PRG006 - Wonen en milieu Lasten Baten Saldo R2BLP003 - Cultuurhistorisch beheer 522 86 436 R2BLP008 - Woningmarktbeleid 226 0 226 R2BLP009 - Overige huisvesting 121 182 -60 R2BLP025 - Bouw- en milieutoezicht 165 2 163 R2BLP029 - Omgevingsvergunning (Wabo) 4.053 3.715 338 R2BLP039 - Handhaving omgevingsrecht 1.601 0 1.601 R2BLP043 - Inzameling afval 17.233 19.216 -1.983 R2BLP045 - Milieubeleid 1.260 160 1.100 R2BLP046 - Bodem en geluid -9 0 -9 R2BLP058 - Kwaliteit gebouwde omgeving 10 0 10 R2BLP082 - Stadsvernieuwing 0 0 0 Totaal 25.182 23.361 1.821

45 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 15 Bedragen x € 1.000 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit Lasten Baten Saldo R2BLP012 - Openbaar vervoer 73 74 -1 R2BLP018 - Verkeer en vervoer 1.033 61 973 R2BLP019 - Parkeren 3.079 6.048 -2.968 R2BLP074 - Grond-, wegen waterbouwk. werken 4.348 0 4.348 Totaal 8.534 6.182 2.352

Tabel 16 Bedragen x € 1.000 R2PRG012 - Ruimtelijke ordening Lasten Baten Saldo R2BLP036 - Ruimtelijke ordening 420 0 420 R2BLP037 - Geometriebeheer 679 0 679 R2BLP121 - Ruimtelijke ordening omgevingszorg 927 43 885 Totaal 2.026 43 1.984

Tabel 17 Bedragen x € 1.000 R2PRG014 - Beheer leefomgeving Lasten Baten Saldo R2BLP013 - Spoorlijnen 259 0 259 R2BLP014 - Waterwerken 3.016 499 2.517 R2BLP015 - Verhardingen 4.849 95 4.755 R2BLP016 - Kunstwerken 4.117 0 4.117 R2BLP017 - Verkeersmaatregelen 1.059 0 1.059 R2BLP026 - Wijkaanpak 936 0 936 R2BLP035 - IJswegen 11 0 11 R2BLP044 - Riolering 10.382 12.306 -1.924 R2BLP049 - Begraafplaatsen 947 820 128 R2BLP051 - Voorzieningen honden 334 561 -227 R2BLP054 - Straatverlichting 2.044 0 2.044 R2BLP055 - Reiniging verhardingen 2.213 0 2.213 R2BLP056 - Openbaar groen 12.298 1.644 10.654 R2BLP057 - Zwerfvuilbestrijding 61 -1 62 R2BLP059 - Markten 0 0 0 R2BLP060 - Standplaatsen 0 0 0 R2BLP063 - Recreatiegebieden 971 54 918 R2BLP064 - Recreatievaart 1.088 459 630 R2BLP065 - Kermissen 0 0 0 R2BLP085 - Speelplaatsen 596 0 596 R2BLP090 - Buitenreclame 85 522 -438 Totaal 45.266 16.958 28.309

46 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Maatschappelijke effecten

Tabel 18 Maatschappelijke effecten Fysiek domein Indicator Eenheid Bron Jaar Leeuwarden 100.000- 300.000 inwoners 1. Functiemenging % LISA 2019 55,0 56,2

2. Vestigingen (van bedrijven) Aantal per LISA 2019 136,0 139,6 1.000 inwoners in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar 3. Omvang huishoudelijk Kg/inwoner CBS 2018 209 176 restafval (bruto) Omvang huishoudelijk Kg/inwoner Gemeente 2019 171 niet restafval (netto, na beschikbaar nascheiding)

4. Hernieuwbare elektriciteit % RWS 2018 12,5 8,3

5. Nieuw gebouwde woningen Aantal per Basisregistratie 2019 8 9,7 1.000 adressen en woningen gebouwen 6. Demografische druk % CBS 2020 66,2 63,4

7. Gemeentelijke woonlasten In Euro’s COELO 2020 600 701 eenpersoonshuishouden

8. Gemeentelijke woonlasten In Euro’s COELO 2020 739 771 meerpersoonshuishouden

Toelichting indicator en vergelijking met andere gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

47 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.1.3 Domein Veiligheid

Portefeuillehouder: burgemeester Sybrand Buma.

Wat willen we bereiken?

Strategisch algemeen doel: Een veilige omgeving voor mensen die wonen, werken en recreëren in Leeuwarden.

Global goals:  Stad en dorpen veilig houden  Bevorderen van een vreedzame en rechtvaardige samenleving

Ambities Wij willen een veilige woon-, werken leefomgeving bieden. We continueren de stabiele veiligheidssituatie waarin Leeuwarden zich bevindt en investeren in het verbeteren van de aanpak van drugsoverlast en (buren)overlast in wijken en dorpen en in het verbeteren van de beleving van (on)veiligheid. Nieuwe fenomenen zoals ondermijnende criminaliteit, cybercrime en de groeiende problematiek van mensen met verward gedrag, vragen om een integrale en innovatieve aanpak. We continueren de aanpak van illegale hennepteelt, inbraak, illegale prostitutie en mensenhandel, druggerelateerd geweld en andere vormen van criminaliteit en misdaad. We willen dat regels worden nageleefd. Handhaving draagt bij aan een veilige, leefbare, schone en toegankelijke stad. Preventief optreden heeft onze voorkeur boven repressief optreden. Met partners als Stadstoezicht, politie en justitie, reclassering, het Veiligheidshuis, het RIEC, woningbouwcorporaties en een grote diversiteit aan zorginstellingen werken we intensief samen aan de veilige leefomgeving.

48 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wat gaan we daarvoor doen en met wie?

Programma Veiligheid

1. Waarborgen algemene veiligheid Binnenstad

 Aanpak overlastgevers en preventief fouilleren De VPI-cijfers 2019 toonden het beeld dat de veiligheid in de Binnenstad zich nog steeds verbetert. In de eerste maanden van 2020 zet deze trend door. Het veiligheidsbeeld over de eerste vier maanden van 2020 is echter vanaf half maart in grote mate beïnvloed door de coronamaatregelen zoals sluiten van horeca, scholen, afgelasten van evenementen en voetbalwedstrijden, thuiswerken, etc. Dit bracht enerzijds een daling van incidenten als verkeersoverlast, winkeldiefstal en zakkenrollerij teweeg en anderzijds een fikse stijging van het aantal meldingen jeugdoverlast en burengerucht en overlast van personen met verward gedrag.

De overlast i.v.m. alcohol en drugs is in de eerste maanden van 2020 logischerwijs ook fors gedaald in de Binnenstad. In diezelfde periode is echter wel een verschuiving te zien van deze problematiek van de Binnenstad naar Oud-Oost. Verder merkt politie een tweetal nieuwe hotspots op in Huizum West en Camminghaburen.

De Binnenstad als concentratiegebied voor scholen, bedrijven, opvanginstellingen, uitgaan en evenementen met daarbij behorend een grote verscheidenheid aan soms conflicterende personen of groepen is in 2020 (wederom) voor de duur van een jaar aangewezen als ‘veiligheidsrisicogebied,’ waardoor preventief gefouilleerd kan worden door politie op last van het OM.

We continueren onze reguliere gezamenlijke inzet met politie om de overlast en criminaliteit te bestrijden en doen dit in nauwe afstemming met elkaar. De inzet op corona-crisismaatregelen kunnen de geprioriteerde zaken wel doorkruisen. We beogen in aanmerking te komen voor de pilot van het ministerie van JenV inzake gebruik wapenstok door de Boa’s. In ieder geval worden onze Boa’s in 2020 uitgerust met bodycams. Dit is met name van belang voor hun eigen veiligheid in crisissituaties en kan preventief werken bij gewelddadigheden.

 Demonstraties vergen veel capaciteit en inzet Het afgelopen jaar is het aantal (grote) demonstraties fors toegenomen: 30 demonstraties en 12 vredeswakes. Met name de grote en risicovolle demonstraties (Boerenprotesten, KOZP Leeuwarden en Grou, Black Lives Matter en Viruswaanzin) legden een groot beslag op de ambtelijke capaciteit (juridisch, openbare orde en toezicht en handhaving). Voor de 5 grote demonstraties in totaal ca 1.250 uur. Daarnaast zijn er onvoorziene kosten gemaakt voor beveiliging, hekken, camera’s en inhuur commandowagen. Dit betrof voor de 5 grote demonstraties circa € 35.000 in totaal. Ook heeft dit veel politiecapaciteit en -inzet gevergd. Er is veel dynamiek op maatschappelijk onderwerpen zoals racisme, inperken van vrijheden en specifieke dossiers zoals fijnstof. We verwachten dat we in 2021 wederom te maken krijgen met veel demonstraties die veel capaciteit vragen. Capaciteit die we niet op de geplande ambities kunnen inzetten.

 (Camera)toezicht en handhaving In de Binnenstad wordt nauw samengewerkt tussen de diverse operationele partijen. Deze zijn aan elkaar verbonden via het Toezichtsmodel; hierin werken gemeente, politie, Trigion en vervoerders intensief en dagelijks (tijdens winkeltijden) samen. Het beleid inzake ons Toezichtsmodel wordt in 2021 geëvalueerd en herzien. Het horecatoezicht gaan we anders vormgeven. We schalen af voor wat betreft het aantal preventieve controles en gaan meer risico-gestuurd te werk. De reden hiervoor is dat voorheen tijdens de preventieve controles weinig overtredingen geconstateerd werden. Door meer risico

49 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden gestuurd te werken, verwachten we efficiënter controles uit te kunnen voeren. Dit is overigens geheel in lijn met elders in den lande: een exploitant van een horecabedrijf heeft een Drank- en horecawetvergunning en dient zich aan alle regels die hieraan verbonden zijn te houden. Wanneer blijkt dat regels worden overtreden, corrigeer je dit door te handhaven. Daarnaast is het ingezette cameratoezicht een belangrijk onderdeel van het toezicht en de handhaving. (Horeca)bedrijven die zich niet aan de weten regelgeving houden, worden in eerste instantie gewaarschuwd. Bij herhaling volgen bestuursrechtelijke maatregelen. Dit regime geldt eveneens voor overlast gevende personen.

Het totaalpakket aan maatregelen moet ertoe leiden dat de Binnenstad verbetert of minstens op het huidige niveau van de Veiligheidsprestatieindex (4.32) blijft scoren.

2. Waarborgen algemene veiligheid wijken en dorpen

Aanpak jeugd, personen met verward gedrag en overlastgevers De grootste aandacht in wijken, buurten en dorpen gaat uit naar inzet op de inbraken, de drugsoverlast, jeugdoverlast en overlast door buurtgenoten.

Aanpak jeugdoverlast Het aantal meldingen van jeugdoverlast is gestegen In de beginfase van de Coronacrisis troffen we bij jeugdoverlast veel jongeren aan in de openbare ruimte die moeite hadden zich aan de RIVM- maatregelen te houden. Het gedrag van sommige overlastjongeren is als zorgelijk grensoverschrijdend te omschrijven en de leden van de groep zijn relatief jong (13/14 jaar). Landelijk speelt het fenomeen van de drillraps1 en het dragen van wapens (vooral messen) onder jongeren. Het eerstgenoemde fenomeen is vrij onzichtbaar in Leeuwarden. Wel is er sprake van wapens onder de jongeren, maar niet in grote mate. Vanuit de Taskforce Jeugdoverlast wordt specifiek op deze problematiek ingezet, dat wil zeggen dat er veel en intensief toezicht en handhaving plaats vindt in de avonden en weekenden. Bovendien worden de ouders betrokken bij de aanpak. Naast handhavend optreden worden ook zorgmeldingen opgemaakt, zodat een mogelijk dieperliggend probleem (school, werk, psychische gesteldheid of gezinssituatie) kan worden aangepakt. Zolang de covidcrisis met vrijheidsbeperkende maatregelen duurt, is het noodzakelijk dat toezicht en handhaving intensiever ingezet wordt dan normaliter het geval is.

Inzet buurtpreventieteams We investeren in nieuwe en bestaande buurtpreventieteams voor de leefbaarheid en veiligheid in de wijken en dorpen. Deze teams worden door ons ondersteund in kennis en expertise en gefaciliteerd met kleding. Er zijn momenteel 7 buurtpreventieteams actief (Bilgaard, Vrijheidswijk, Achter de Hoven, Oud Oost, Heechterp-Schieringen, Huizum-west en Tjerk Hiddes).

Bestuurlijke aanpak drugsoverlast Drugsoverlast wordt voornamelijk veroorzaakt door handel aan huis en hennepkwekerijen. De aanpak hiervan heeft en houdt de hoogste prioriteit bij politie, OM en gemeente vanwege de grote impact die het heeft op de inwoners. De bestuurlijke aanpak, middels het sluiten van de woning op basis van de Opiumwet13b, wordt gecontinueerd.

Gebiedsgerichte aanpak overlast De wijk Oud Oost is in de VPI verbeterd naar het cijfer 5.1, maar zit nog op het randje van onvoldoende. Woninginbraken zijn een belangrijke veroorzaker van deze score, evenals jeugdoverlast en weliswaar in iets mindere mate de geweldsincidenten. Ook burenoverlast speelt op in deze wijk, wat logisch is vanwege de pluriforme samenstelling van bewoners: veel studenten en

1 Drill rap is een donkere rap waarbij het gebruik van scheldwoorden en gewelddadige woorden veelvuldig voorkomt.

50 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden panden van particuliere verhuurders waar vaak kwetsbare personen zijn gehuisvest. Een buurtpreventieteam is actief in deze wijk. Wij verwachten dat deze inzet zal leiden tot een afname van de inbraken. Voor het specifieke gebied Vlietzone is een projectplan ontwikkeld met talrijke preventieve en repressieve maatregelen, hetgeen de komende jaren wordt uitgevoerd. Ook wordt het Toezichtsmodel actief ingezet om de overlast te bestrijden Samen met politie treden we snel op bij ernstige overlastsituaties. Voor De Vlietzone wordt de overlast specifiek en separaat van de VPI gemonitord.

Het burengerucht, waaronder burenruzie en huiselijke twist zonder gevolgen, is gestegen. Over het totaal is de grootste hotspot te zien in de omgeving van de Groningerstraatweg (Oldegalileën) . Deze stijging is daarnaast vooral gesignaleerd in Camminghaburen, Huizum West, Tjerk Hiddes, Bilgaard en in Stiens. Mensen zijn door de Corona-maatregelen meer thuis, waardoor irritaties sneller toenemen. De stijging heeft niet geleid tot een grote stijging van de cijfers inzake grotere escalaties op het gebied van huiselijk geweld. Op burengerucht wordt altijd ingezet gepleegd samen met politie. Als blijkt dat de problematiek ernstig en complex is, wordt de casuïstiek opgeschaald naar het VHF voor de integrale aanpak.

Innovatieve oplossingen voor overlast door personen met verward gedrag In veel wijken en dorpen blijft de overlast, veroorzaakt door personen met verward gedrag, aandacht vragen. Deze vorm van overlast is begin 2020 weer fors toegenomen, uiteraard mede gerelateerd aan de Coronacrisis. De openbare orde wordt hierdoor ernstig geschaad. De problematiek van deze personen wordt complexer en risicovoller. Op gebied van openbare orde blijven we zoeken naar innovatieve oplossingen samen met politie en OM en de vele betrokken partijen in het VHF. In het programma Jeugdzorg en Maatschappelijke Ondersteuning wordt het (preventie)beleid jeugd uiteengezet.

3. Bestrijden ondermijnende criminaliteit

 Procesregie op onderzoek naar ondermijnende criminaliteit Ondermijning beslaat een gebied waar het gehele college van BenW bij betrokken is. In de lokale casustafel zijn alle domeinen van Leeuwarden en politie Leeuwarden vertegenwoordigd. De bestuurders die betrokken zijn bij de casuïstiek, worden meegenomen in de problematiek die speelt. Omvangrijke en complexe ondermijningszaken worden via de lokale driehoek opgeschaald naar het RIEC voor de integrale aanpak met OM, belastingdienst en FIOD. Er wordt een informerende sessie georganiseerd voor het college van BenW en de raad.

 Volharden in aanpak ondermijning en inzet van intelligence In het voorjaar van 2020 is de (internationale) zaak “Vidar” door politie en justitie opgerold. Voortvloeiend hieruit zijn ook bestuursrechtelijke maatregelen toegepast. Dit is inmiddels een beproefde gezamenlijke werkwijze in het kader van onze integrale aanpak van Ondermijning. We zetten in op illegale activiteiten op bedrijventerreinen, bij vastgoedprojecten en zorgbedrijven en maken hierbij gemeente-breed gebruik van het instrument Bibob eer wij vergunning verlenen. Maandelijks wordt een integrale handhavingsactie uitgevoerd met politie en 2 keer per jaar een grootschalige integrale controle; illegale activiteiten worden beëindigd.

Web IQ heeft in 2020 in samenwerking met medewerkers van de noordelijke Gemeenten een gemeentelijk intelligenceproject opgezet. In dit project wordt een branchescan ontwikkeld en een open bronnenonderzoek. De branchescan geeft de gemeenten een objectief beeld van mogelijk criminele bedrijven binnen de gemeente. Naast dat de Branchescan een actueel beeld geeft van de situatie in de gemeente, is

51 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden de applicatie ook in staat om trends weer te geven. Bijvoorbeeld welke branches de afgelopen jaren extreem hard zijn gegroeid, zonder dat daar een direct verklaarbare aanleiding voor is.

Het platform IRIS stelt gebruikers in staat om snel en eenduidig een open bronnenonderzoek naar personen en bedrijven uit te voeren. IRIS analyseert de resultaten, zoekt naar risico’s en vindt (moeilijk vindbare en informele) relaties tussen de entiteiten. Deze gegevens kunnen gebruikt worden voor de Bibob-check.

Vanuit de gemeente Leeuwarden nemen we ook deel aan het Intensiveringsproject van het RIEC Noord genaamd “Strategische intelligence.” In januari 2018 heeft het RIEC een Integraal ondermijningbeeld (IOB) opgeleverd aan de lokale driehoek Leeuwarden, waarin de grootste risicogebieden qua ondermijning in de gemeente inzichtelijk werden. Hier is vervolgens uitvoering aangegeven. Een dergelijk IOB is echter een momentopname. In het project Strategische intelligence is het de bedoeling dat hier een verbeterslag in gemaakt wordt, doordat een ondermijningsmonitor wordt aangevuld op basis van beschikbare data en dat dit regelmatig wordt bijgewerkt. Hierdoor kunnen wij als gemeente sneller en effectiever inspelen op nieuwe ontwikkelingen.

 Evaluatie app ‘Meld een vermoeden’ Eind 2020 wordt de nieuwe app ‘Meld een vermoeden’ geëvalueerd. Als de uitkomst positief is, zal de app via de RIEC-lijn ook worden aangeboden bij alle andere gemeenten in 3-noord. Met deze app kunnen gemeenteambtenaren die voor hun functie vaak buiten de deur komen vermoedens van ondermijnende criminaliteit melden. Doordat de app onder het privacy convenant valt van de lokale casustafel ondermijning, kan bij een terechte melding bestuurlijk en/of strafrechtelijk gehandhaafd worden. Behalve dat we hiermee de gemeentelijke intelligencepositie verbeteren, zorgt het dus ook voor een efficiënter toezicht- en handhavingsbeleid op dit thema.

4. Leeuwarden cyberproof in 2023 We zijn al enkele jaren bezig met preventieve maatregelen en activiteiten om Leeuwarden cyberproof te maken. Dat wil zeggen dat bewoners en bedrijven zich bewust zijn van de cyberrisico’s en zij weerbaar zijn op dit gebied. Jaarlijks wordt een integrale cyberagenda met activiteiten en doelen opgesteld en uitgevoerd.

 Citydeal: Cyberpreventie agrarische sector De gemeente Leeuwarden maakt zich in 2020 en het voorjaar van 2021 sterk voor de bewustwording van de gevaren en risico’s in de agrarische sector. Dat doen we door te participeren in de Citydeal Cyber met de ministeries van BZK & JenV. De agrarische sector is in steeds sterkere mate afhankelijk van geautomatiseerde systemen, zoals de precisieakker- en tuinbouw en melkrobots voor de uitoefening van bedrijfsactiviteiten. Vaak zijn deze ondernemers zich nog nauwelijks bewust van cyberdreigingen. De risico’s die hiermee gepaard gaan zijn zeer groot. Bijvoorbeeld: de warmtevoorziening in een kippenschuur valt uit; melkrobots die haperen, verkeerde voersamenstelling. Om deze dreigingen het hoofd te bieden gaan we boeren actief voorlichten met als doel het verhogen van de weerbaarheid en bescherming tegen cybercriminaliteit Dit project is opgezet in samenwerking met het LTO, de Stichting Cybersafety Noord Nederland, ROC’s Friese Poort en Friesland College. Ook worden andere Friese gemeenten meegenomen in de resultaten, zodat zij de aanpak desgewenst kunnen implementeren in hun gemeenten.

 Cybercrisisoefening In oktober 2019 organiseerde de gemeente Leeuwarden een grootschalige cyberoefening, waarbij er nauwe samenwerking was tussen ICT, OOV en de reguliere grip structuur en politie, OM en de VRF. Deze oefening vraagt om een vervolg, zowel in het implementeren van de ervaringen vanuit de

52 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden oefening als in het organiseren van een volgende oefening. Wij beogen in het najaar van 2021 weer een cyberoefening te realiseren.

 Aanpak Ondermijning en Cyber Jeugd Samen met het RIEC, het Cyberteam van Politie Nederland, de ROC’s Friese Poort/Riesland College en de ROC’s in Groningen wordt een project gestart om schoolgaande jongeren tussen de 12 en 18 jaar weerbaar te maken tegen de risico’s van cyber en ondermijning. Voor de aanpak van cybercrime bij jeugd is een game ontwikkeld, waarin jongeren bewust worden gemaakt van de gevaren die zij mogelijk lopen zowel als slachtoffer en ook als dader. De preventieve aanpak van ondermijning gaat werken met student-alerts en bijbehorend lesmateriaal. Dit project is gestart in september 2020 en loopt door in 2021.

 Continuering preventieactiviteiten cybercrime MKB-bedrijven worden sinds enkele jaren voorgelicht en ondersteund in hun aanpak om de risico’s op gebied van cybercrime, datalekken enzovoort voor te zijn. Dit doet de gemeente met behulp van zogenaamde ‘Cyber to go’ sessies om MKB-bedrijven en burgers weerbaarder te maken op het gebied van digitale veiligheid. Gemeente Leeuwarden werkt hierin nauw samen met Het Platform Veilig Ondernemen Noord Nederland , politie en studenten van ROC’s Friese Poort en Friesland College.

5. Bestrijden criminaliteit en misdaad

 Continuering aanpak Illegale hennepteelt Het aantal panden dat op last van de burgemeester is gesloten in het kader van de Opiumwet 13B lijkt ook weer toe te nemen in 2020. Samen met politie heeft deze aanpak de hoogste prioriteit. Bovendien is dit circuit in 2020 een gevoelige klap toegediend vanwege de acties voortvloeiende uit het grote (inter)nationale rechercheonderzoek Vidar. Als gevolg hiervan zijn in één keer 5 panden gesloten, en er volgen in de komende maanden nog enkelen waarvan de politie als ‘bijvangst’ in dat grote onderzoek heeft kunnen vaststellen dat ook daar in drugs is gehandeld. Deze aanpak is succesvol en wordt dan ook gecontinueerd.

 Continuering gezamenlijke aanpak onvrijwillige prostitutie en mensenhandel

De samenwerking met Web IQ wordt verlengd voor 2021. Web IQ verzamelt en structureert data van sites en forums op o.a. gebied van prostitutie waardoor gemeente en politie zien wat er online gebeurt op het gebied van prostitutie en mensenhandel waardoor er efficiënter en effectiever gehandhaafd kan worden. Begin 2020 is de Algemene Plaatselijke Verordening Leeuwarden (APV) gewijzigd en is de verplichting voor de exploitanten opgenomen om zelfstandige sekswerkers alleen te laten werken in de inrichting als die beschikken over een Burgerservicenummer en zijn ingeschreven in het Handelsregister. De Wet regulering prostitutie en bestrijding misstanden seksbranche is nog niet aangenomen door de Eerste Kamer. In afwachting van deze wet blijven we het huidige beleid uitvoeren en wordt, waar nodig, de samenwerking versterkt. De ketenaanpak Mensenhandel is al een aantal jaren in Noord Nederland een beproefde werkwijze. In die periode is er met diverse ketenpartners zoals de politie, Belastingdienst, Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid en hulpverleningsinstellingen gewerkt aan een integrale ketenaanpak voor mensenhandel. Momenteel is elke provincie in Noord Nederland bezig met de ontwikkeling van een nieuwe c.q. geactualiseerde aanpak Mensenhandel. Het is daarnaast van belang dat er in Noord- Nederland verband een gezamenlijke visie wordt ontwikkeld op deze aanpak.

Het Rijk, de gemeenten en provincies hebben gezamenlijk afgesproken dat elke gemeente in 2022 een duidelijk beleid heeft om de aanpak van mensenhandel te borgen.

53 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

In Friesland wordt samengewerkt met het Sociaal Domein Friesland (SDF) in het vorm geven van de Friese aanpak. Zorg en Veiligheid gaan gezamenlijk een rol vervullen in de aanpak.

 Doorontwikkeling preventieve aanpak (drugsgerelateerde) overlast en geweld Door de Coronacrisis heeft de doorontwikkeling van de PGA (persoonsgerichte Aanpak) een tijdje op een laag pitje gestaan. Samen met politie, OM, reclassering, VHF en Sociaal Domein wordt strakker regie gevoerd op de aanpak van de zwaarste categorie criminele en overlast gevende personen. De aanpak van personen is tussentijds wel doorgegaan. In het najaar van 2020 is de aanpak nader uitgewerkt en wordt in 2021 gecontinueerd om de criminaliteit en overlast door deze personen in te dammen. Per 1-1-2020 is de Wet verplichte GGZ ingevoerd. Dit als vervanger van de BOPZ. In december 2019 zijn de 18 Friese gemeenten akkoord gegaan met de dienstverleningsovereenkomst Collectieve Taken GGD Fryslân. Inmiddels is aangekondigd dat er een spoedreparatiewetsvoorstel komt voor de Wet verplichte ggz (Wvggz) en de Wet zorg en dwang (Wzd). Het spoedreparatiewetsvoorstel bevat een beperkt aantal concrete punten die breed worden gedragen door alle ketenpartijen, die de uitvoerbaarheid van de Wvggz en Wzd verbeteren en relatief snel kunnen worden gewijzigd.

Tegelijkertijd wordt gewerkt aan een tweede wetsvoorstel ter verdere aanscherping van de uitvoerbaarheid van de Wvggz en de Wzd. Daarnaast zullen de Wvggz en de Wzd vóór het einde van 2021 worden geëvalueerd (de wetsevaluatie). In de evaluatie zal er, zoals met de Tweede Kamer is afgesproken, veel aandacht zijn voor de uitvoerbaarheid van de wetten.

 Huisverboden De wet tijdelijke huisverbod wordt al jaren uitgevoerd. Een huisverbod is een maatregel om in een noodsituatie te voorzien in een afkoelingsperiode waarbinnen de nodige hulpverlening op kan worden gebracht om (verdere) escalatie te voorkomen. Gezien de ontwikkelingen in de aanpak van huiselijk geweld zijn er in 2020 verkennende gesprekken geweest met diverse (regionale) samenwerkingspartners om de aanpak te optimaliseren. In 2020/2021 zal dit verder vorm krijgen en wordt de toepassing van het instrument geëvalueerd en geactualiseerd. De evaluatie zal naar voren brengen waar de verbeterpunten zijn. In ieder geval is het doel om de samenwerking te versterken waardoor de signaleren en hulpverlening versterkt wordt. Hiermee kan, afhankelijk van de evaluatie, wellicht beter en/of vaker worden ingezet op een bestaande situatie.

 Continuering aanpak woninginbraken en heling in hotspotwijken De woninginbraken zijn afgelopen jaren gedaald, maar iedere woninginbraak is er nog steeds één te veel en heeft grote impact op de slachtoffers. Daarom wordt de aanpak van woninginbraken in hotspotwijken onverminderd voortgezet. Hiervoor worden in de hotspotwijken (digitale2)inbraakpreventieavonden georganiseerd. Het doel van de preventieavonden is om (digitale) inbraken te voorkomen en de heterdaadkracht onder de bewoners te vergroten. Om de afzetmarkt van gestolen goederen blijvend te verstoren, worden maandelijks handelaren in tweedehands goederen gecontroleerd. Hiervoor geldt een wettelijke verplichting om een gewaarmerkt register bij te houden. Het zogenoemde digitaal opkopers register (DOR). Bij overtreding volgen bestuursrechtelijke maatregelen.

 Onverminderd aandacht voor samenwerking in de aanpak winkeldiefstallen en bedrijventerreinen Het Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO) staat voor een schoon, heel en veilig winkelgebied en bedrijventerrein. In de KVO-winkelgebieden en bedrijventerreinen werken het georganiseerd bedrijfsleven, de gemeente, politie, particuliere beveiliging en de brandweer samen om de criminaliteit te beperken en de veiligheid te vergroten. Het KVO vormt de structuur om die samenwerking tot stand te brengen. Een schoon, heel en veilig winkelgebied en bedrijventerrein

2 Inbraken en digitale inbraken worden gecombineerd op deze bijeenkomsten, dus een combinatie van preventiecybercrime en inbraken.

54 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden bevordert het vestigingsklimaat en de economische groei. We continueren de samenwerking met de aanvulling van de cyberpreventie inzet en preventie Ondermijning.

 Projectplan Licht verstandelijk beperkte personen In 2021 wordt uitvoering gegeven aan het projectplan “Expeditie Leeuwarden voor een integrale aanpak LVB”. Een aanpak die zich richt op inwoners van Leeuwarden met een licht verstandelijke beperking (LVB). De eigen regie, zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid die wordt verwacht van iemand met een LVB is voor velen van hen te veel gevraagd: zij kunnen de weg in zorg en ondersteuning, regelingen en voorzieningen moeilijk vinden en vallen daarom vaak tussen wal en schip. Het doel van het project is middels een integrale aanpak een toegankelijker dienstverlening voor iedere burger en daarmee te kans te verkleinen dat iemand uitvalt in het onderwijs, schulden ontwikkelt of dat iemand in aanraking komt met justitie. De uitvoering van het projectplan sluit aan bij de actielijn, lokale Inclusie agenda die sinds 2020 van kracht is.

6. Toezicht en handhaving

Het handhavingsuitvoeringsprogramma (HUP) komt voort uit de Kadernota Handhaving, Fysieke leefomgeving en veiligheid. Vanuit het HUP worden jaarlijks de integrale prioriteiten bepaald voor de inzet ten aanzien van Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en fysieke openbare ruimte, bijzondere wetten en veiligheid. Bijzondere thema’s in de HUP ten aanzien van veiligheid zijn de aanpak van agressie bij toezicht en handhaving, personen met verward gedrag, bestrijding van mensenhandel en verkrijgbaarheid van alcohol aan minderjarigen. In 2021 wordt de kadernota geëvalueerd en herzien.

Het fysiek geweld tegen Boa’s neemt elk jaar toe. Zoals gemeld beogen we kans te maken op deelname aan de pilot met de kleine wapenstok. Daarnaast wordt onverminderd wordt ingezet op het verkrijgen van toestemming vanuit de Rijksoverheid om geweldsmiddelen te mogen inzetten ter voorkomen van dit geweld.

7. Veilig verloop evenementen

 Continuering centrale coördinatie Een evenement kan alleen maar geslaagd zijn als de veiligheid van bewoners en omwonenden gewaarborgd is. De fysieke veiligheid is geborgd in de gemeentelijke controles op bouwwerken en brandveiligheid. De sociale veiligheid, crowd management, drugsbeleid en beveiliging is gerealiseerd in de veiligheidsplannen van de evenementorganisatie.

Wij toetsen deze plannen aan onze criteria en tijdens het evenement is een klein comité of veiligheidsteam aanwezig voor de centrale coördinatie op alle genoemde aspecten van het evenement. Dit is inmiddels een beproefde werkwijze en wordt voortgezet.

 Voorbereiding eventuele Elfstedentocht De afgelopen jaren is een gedetailleerde uitwerking gemaakt van de verschillende deelgebieden zoals Start, Finish, Binnenstad Alde Leije, met name op gebied van de verkeers- en crowd management plannen. Deze worden in 2021 nog verder gespecificeerd dan wel aangevuld met actuele informatie, maar krijgt lagere prioriteit i.v.m. de Coronacrisis.

 Uitvoering veiligheidsaspecten Evenementen Het beleid en de werkwijze rondom evenementen is herzien. Door de Coronacrisis hebben weinig evenementen binnen de reguliere kaders plaats gevonden. Het is voor de evenementenbranche een

55 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden onzekere tijd die maatwerk van ons vraagt en hetgeen wij ook leveren. Wij werken onder de vigerende crisiswetgeving, -verordeningen en -maatregelen, wat uiteraard zijn uitwerking heeft op de evenementen in 2021.

 Intensivering samenwerking jongerenwerk en SC Cambuur: Wij kijken terug op (wederom) een goed en prettig verlopen wedstrijdseizoen tot medio maart 2020, met een bijzonder einde. Er hebben zich weinig incidenten voorgedaan en we continueren ons veiligheidsbeleid. De jonge aanwas laat zich wel nadrukkelijk zien. Daar wordt specifiek op ingezet met o.a. politie, Cambuur en Jongerenwerk. Vanwege deze nieuwe jonge generatie is afgelopen winterstop in goed overleg afscheid genomen van de toenmalige fancoaches en zijn jongerenwerkers als fancoaches in de plaats gekomen. Hiermee is er ook meer verbinding met de jongeren op school, straat en eventueel thuis. Deze aanpak wordt gecontinueerd.

8. Realisatie fysieke veiligheid (o.a. rampenbestrijding, crisisbeheersing en brandveiligheid) Al enige jaren werkt de gemeente Leeuwarden samen met de bijstandsgemeenten uit het cluster Noord West Fryslân. De opleidingen en oefeningen hebben als doel de samenwerking tussen de medewerkers van Leeuwarden en de bijstandsgemeenten tijdens calamiteiten en crisissituaties te bevorderen. De opleidingen en oefeningen worden in samenwerking met de Veiligheidsregio Fryslân georganiseerd. De gemeente Leeuwarden is daarnaast ook vertegenwoordigd in de verschillende poules van regionale experts crisisbeheersing. Deze regionale experts worden in heel Friesland ingezet bij calamiteiten en crisissituaties.

Betrokken verbonden partijen Veiligheidsregio Fryslân

Relevante (beleids)nota’s  Kadernota Integrale veiligheid 2019-2023 en Uitvoeringsprogramma 2019-2023  Handhavingsuitvoeringsprogramma HUP (nog vast te stellen)

Extra inzet

Onderwerp Beleidsproduct <2019 2019 2020 2021 2022 Veiligheidsbeleid Integraal veiligheidsbeleid 20 530

56 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wat mag het kosten?

R2DOM003 - Veiligheid

Tabel 19 Bedragen x € 1.000 Saldo programma Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting (lasten -/- baten) 2019 2020 2021 2022 2023 2024 R2PRG010 - Veiligheid 12.603 12.411 13.352 13.426 13.687 13.963 Totaal saldo 12.603 12.411 13.352 13.426 13.687 13.963

Toelichting substantiële mutaties 2021 t.o.v. 2020:

Het beschikbare budget in 2021 stijgt met name door een hogere bijdrage aan de Veiligheidsregio ten behoeve van brandweerzorg en crisisbestrijding.

Tabel 20 Bedragen x € 1.000 R2PRG010 - Veiligheid Lasten Baten Saldo R2BLP020 - Integraal veiligheidsbeleid 3.067 57 3.011 R2BLP022 - Rampenbestrijding 8.466 0 8.466 R2BLP052 - Evenementen 310 74 236 R2BLP119 - Stadstoezicht 1.639 0 1.639 Totaal 13.483 131 13.352

57 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Maatschappelijke effecten

Tabel 21 Maatschappelijke effecten Domein Veiligheid Indicator Eenheid Bron Jaar Leeuwarden 100.000- 300.000 inwoners 1. Verwijzingen Halt Aantal per Bureau Halt 2019 92 151 10.000 jongeren

2. Harde kern jongeren Aantal per KLPD - - - jeugdige veelplegers* 10.000 inwoners 3. Winkeldiefstallen Aantal per CBS 2020 1,98 2,17 2e kwartaal 2020 10.000 inwoners

4. Geweldsmisdrijven Aantal per Meerdere 2018 6,6 5,9 1.000 inwoners bronnen 2020 Totaal Aantal per Politie 40,67 41,52 3geweldsmisdrijven 10.000 2e kwartaal 2020 inwoners

5. Diefstallen uit woning Aantal per Politie 2020 2,25 1,06 2e kwartaal 2020 10.000 Nederland inwoners

6. Vernielingen en Aantal per Meerdere 2018 9,0 6,9 beschadigingen (in de 1.000 inwoners bronnen openbare ruimte)

7. Jongeren met een delict % jongeren (12 CBS-jeugd 2018 1% 1% voor de rechter t/m 21 jaar) Verdachten)

8. Jongeren met % van alle CBS-jeugd 2e 0.4% 0,4% jeugdreclassering jongeren van halfjaar 12 tot 23 jaar 2019 * Vervallen, maar nog niet als zodanig verwerkt in de Regeling beleidsindicatoren gemeenten (24-3-2016).

Toelichting indicator en vergelijking met andere gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

3 Alle misdrijven zoals vastgesteld in Weetboek van Strafrecht, onder andere ook: Wegen- en verkeerswet, Opiumwet en de Wet Wapens en Munitie.

58 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.1.4 Domein Bestuur en middelen

Portefeuillehouders: Burgemeester Sybrand Buma, en wethouders Hein Kuiken en Hilde Tjeerdema.

Wat willen we bereiken?

Strategisch algemeen doel: Een gemeente die transparant, flexibel en resultaatgericht wordt bestuurd en blijvend financieel gezond is.

Global goals:  Innovatie en duurzame infrastructuur (9)  Veiligheid, publieke diensten en recht voor iedereen (16)

Ambities: De komende bestuursperiode kiezen we voor een nieuwe en eigentijdse manier van besturen: transparant, flexibel en resultaatgericht. We willen de dialoog met de samenleving versterken en staan open voor nieuwe vormen van samenwerking. Wij zetten ons in voor een stevige positie van Noord-Nederland op nationaal en Europees niveau. We gaan door met de samenwerking op Noordelijke schaal, met de provincie Fryslân en de Friese gemeenten. We onderzoeken welke samenwerkingsverbanden het meeste aansluiten bij onze doelstellingen en waar nodig versterken we de samenwerking. Voor het goed functioneren van onze gemeente is het nodig dat we financieel gezond zijn en blijven. En dat we zorgen voor een sluitende begroting. Om dat voor elkaar te krijgen, moeten we flink bezuinigen. Tegelijkertijd zijn we terughoudend met het doen van nieuwe uitgaven. Met een krachtige aanpak willen we de kansen van digitalisering beter benutten, de kwaliteit van ons datagebruik verhogen, en zaken als privacy en informatiebeveiliging blijven waarborgen. Wij streven naar grotere tevredenheid over onze (digitale) dienstverlening. Dat bewerkstelligen we door meer in verbinding te staan met de samenleving en besluiten over zaken die minder standaard zijn meer te nemen met gezond verstand. De bejegening door onze medewerkers moet uitstekend zijn en de afhandeltermijnen kort. Zodat de contacten met inwoners, ondernemers, instellingen, bezoekers en partners soepel verlopen.

59 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wat gaan we daarvoor doen en met wie?

Programma Bestuur

1. Stevige positie Noord-Nederland op nationaal en Europees niveau

 Samenwerking op Europees niveau De strategische (lobby) agenda wordt geactualiseerd en de focus komt te liggen op een beperkt aantal thema’s. Samen met provincie Fryslân, Friese gemeenten, onderwijs en bedrijfsleven gaat de gemeente aan de slag met het verbinden van deze thema’s aan de kansen en mogelijkheden die er liggen in de nieuwe begrotingsperiode 2021-2027 van de Europese Commissie. Dit moet leiden tot concrete projecten in Friesland/Leeuwarden, die mede worden gefinancierd met Europese middelen.

 Samenwerking met Rijk, provincie en gemeenten a. Agenda 2028, voorbereiding triënnale 2022: In de nieuwe setting rondom Leeuwarden- Fryslân2028 (LF2028) die in 2020 is ontstaan werkt de gemeente Leeuwarden samen met de provincie Fryslân en de nieuwe stichting LF2028 aan een triënnale in 2022. Voor die triënnale wordt een aansprekend cultureel programma voorbereid, dat ook een aantal maatschappelijke doelen aan de orde wil stellen. Er wordt ingezet op economie (door cultuurtoerisme), ecologie & duurzaamheid, inclusiviteit en meertaligheid. Initiatiefnemers Leeuwarden en Fryslân zien voor zichzelf de opgave voor 2021 om heel Fryslân bij (de voorbereiding van) de triënnale te betrekken. Ook de stichting speelt een belangrijke rol bij het betrekken van de andere Friese overheden, van de mienskip en van het bedrijfsleven. b. Samenwerking in Friesland: Wij willen toe naar een samenwerking in Friesland die vanuit de inhoud wordt vormgegeven met zo min mogelijk bestuurlijke drukte. Leeuwarden heeft (goede) ervaringen met (ambtelijke) samenwerking en uitwisseling tussen overheden: LF2018, LF2028, Regionale Energiestrategie, De Friese Aanpak, Europe Ready Fryslân. Daar wordt op voortgebouwd, waar mogelijk gezamenlijk met onze stakeholders.

 Bestuurlijke samenwerking op Noord-Nederlandse schaal De bestuurlijke samenwerking in Noord Nederland richt zich met name op belangenbehartiging en lobby richting Den Haag en Brussel. De thematafels (recreatie & Toerisme, Economie, Digitalisering, Energie, Circulair, Spoor, Landbouw, Krimp, Arbeidsmarkt & Overheid, Cultuur) en de bestuurlijke Regiegroep vormen hierin de spil. Belangrijke thema’s zijn momenteel mobiliteit, circulaire economie, cultuur en Europese Fondsen. Wij zoeken in de samenwerking een evenwicht tussen het gezamenlijke, noordelijke belang en het belang van Leeuwarden. Het streven is om één of twee noordelijke thema’s in de nieuwe kabinetsplannen te krijgen. De NG4 richt zich op samenwerking met name op economische thema’s. Daar waar we elkaar kunnen versterken delen we expertise en ervaringen, ook op bedrijfsvoeringsvraagstukken. We gaan door met het gezamenlijke EU-office in Brussel om daarmee kansen te benutten die het Europese beleid ons biedt. Daarbij richten wij ons zowel op kennisuitwisseling als ook op Europese financieringsmogelijkheden met als doel innovaties tot stand te brengen.

2. Kennisuitwisseling en belangenbehartiging grote steden Leeuwarden draagt actief bestuurlijk bij aan: a. VNG: wethouder Douwstra behartigt de belangen van Leeuwarden in de VNG-commissie Participatie Schuldhulpverlening en integratie. Wethouder Tjeerdema vertegenwoordigt Leeuwarden in de VNG-commissie informatiesamenleving. Die commissie heeft 5 lobbylijnen benoemd voor de komende periode: dienstverlening, data, waarden (ethiek), digitale veiligheid en randvoorwaarden voor de informatiesamenleving (o.a. common ground).

60 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

b. G40: Vanuit de G40 wordt bestuurlijk geparticipeerd in de themagroep Veiligheid (Sybrand Buma). Ambtelijk zijn we actief op de onderwerpen woningmarkt, sociaal domein en stedelijke vernieuwing. In 2020 is er al een advies vanuit de G40 ten aanzien van de Tweede Kamerverkiezingen opgesteld en in 2021 zal een analyse plaatsvinden van het nieuwe kabinetsbeleid met name ten aanzien van de grote steden.

3. Dialoog met de samenleving versterken

 Ruimte geven aan burgerinitiatief en burgerparticipatie Bij grote vernieuwingen is burgerparticipatie een belangrijk thema. Per onderwerp wordt een maatwerk-aanpak ontwikkeld. We laten zien wat we voornemens zijn te doen, creëren gelegenheid tot inspraak of halen actief klantervaringen op. De gemeente ondersteunt waar mogelijk initiatieven vanuit de samenleving. In 2021 is dit aan de orde bij ondermeer de Omgevingsvisie en de Digitale Agenda Leeuwarden. Voor kleine en middelgrote initiatieven bestaan ook instrumenten als het Mienskipsfonds en de Initiatieventafel (voor fysieke initiatieven). Veel initiatieven worden op die manier met financiële of praktische hulp van de gemeente vooruitgeholpen. Voor grotere initiatieven met duidelijk draagvlak wordt per geval gekeken hoe daar het beste mee omgegaan kan worden.

 Burgers proactief informeren in begrijpelijke taal, conform Wet en regelgeving a. Per 1 januari 2021 treedt een belangrijke wijziging van de Bekendmakingswet (Wet Elektronische Publicaties) in werking. De wet gaat over de elektronische publicatie van algemene bekendmakingen, mededelingen en kennisgevingen en is bedoeld om inwoners digitaal te informeren over besluiten die impact hebben op hun leefomgeving. Zodat zij tijdig hun recht van inspraak kunnen uitoefenen. Inwoners die een geactiveerd account inclusief e-mailadres hebben voor Mijn Overheid krijgen dan automatisch een e-mail waarin zij op de hoogte worden gesteld van nieuwe publicaties in hun directe woonomgeving. Zij kunnen deze attenderingsservice zelf aanpassen en desgewenst ook beëindigen. b. Per 1 juli 2021 wordt de Wet open overheid (Woo) van kracht. De wet komt in de plaats van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). De Woo is een initiatiefwet uit 2012 die tot doel heeft om de transparantie van overheden en semi-overheden te verbeteren. De wet moet ervoor zorgen dat de informatie die wij produceren nog beter vindbaar, uitwisselbaar, eenvoudiger te ontsluiten en goed te archiveren is. De Woo verplicht ons zo veel mogelijk informatie in een vroegtijdig stadium actief openbaar te maken en te publiceren. Voor zover we hier nog niet aan voldoen, wordt een gefaseerde invoering voorbereid.

4. Als Global Goals gemeente de Global Goals actief uitdragen Leeuwarden is sinds 25 september 2019 Global Goals gemeente. De Global Goals zijn 17 door de Verenigde Naties vastgestelde doelen die ons helpen onze wereld gezonder, rechtvaardiger en duurzamer te maken. Ons collegeprogramma is er mede op gebaseerd. Leeuwarden is ambtelijk betrokken bij diverse cross-sectorale projecten en netwerken en werkt samen met maatschappelijke organisaties, inwoners, onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven aan het behalen van de doelen. We vinden het belangrijk om de global goals actief uit te dragen, daartoe wordt overwogen om bijvoorbeeld ook invulling te gaan geven aan bestuurlijk ambassadeurschap. Voor het meten van de gemeentelijke vorderingen in doelrealisatie ontwikkelt de VNG een set van landelijke indicatoren voor gemeenten waar ook Leeuwarden gebruik van gaat maken.

Betrokken verbonden partijen Geen.

61 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Relevante (beleids)nota’s  Collegeprogramma gemeente Leeuwarden 2018-2022, de kracht van samen (2018)  Generatie 2028 (2020)

Extra inzet

Tabel 22 Structurele inzet Bedragen x € 1.000 Onderwerp Beleidsproduct <2020 2021 2022 2023 2024 Extra wethouder + College van B&W 300 ondersteuning

62 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Programma Algemene baten en lasten

1. Blijvend gezonde financiële positie Het beleid gericht op het gezond houden van de financiële positie kent een drietal pijlers, namelijk: 1. een structureel en reëel sluitende meerjarenraming conform de bepalingen van het BBV en het provinciale toezichtkader; 2. een weerstandsvermogen dat voldoet aan de criteria zoals opgenomen in de door de raad vastgestelde kadernotitie “risicomanagement”(2016); 3. een beheersbare schuldpositie die past binnen het kader van de door het College vastgestelde notitie “Beheersing schuldontwikkeling” (2016).

Ondanks de grote financiële uitdagingen waarvoor onze gemeente de afgelopen jaren is gesteld, de zware opgaven die vooral binnen het sociaal domein nog voor de boeg zijn en de consequenties en onzekerheden in verband met de coronacisis is het gelukt om ook deze begroting en meerjarenraming te laten aansluiten bij de hiervoor genoemde drie uitgangspunten. Dit gaat noodgedwongen wel gepaard met beleidsaanpassingen en financiële ombuigingen. Voor een nadere uitzeenzetting van de financiële positie wordt verwezen naar hoofdstuk 3.2 Uiteenzetting financiële positie.

 Bestaande ombuigingsmaatregelen 2018-2023 Hieronder wordt in gecomprimeerde vorm een overzicht gegeven van de ombuigingen die voor de huidige collegeperiode zijn vastgesteld:

Tabel 23 Maatregelen Collegeprogramma Bedragen x €1.000 Maatregel 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal Maatregelen koersdocument sociaal document 2018 1.000 2.250 6.050 1.500 10.800 (Wmo/Jeugdzorg) Taakstelling op bedrijfsvoering 342 1.074 1.397 1.188 4.001 Verhoging kostendekking leges 350 350 Vrijval deel stelpost t.b.v. harmonisatie i.h.k.v. 800 800 herindeling Overige maatregelen 133 30 30 30 223 Totaal 1.475 3.704 8.277 2.718 0 16.174

Tabel 24 Overzicht incidentele maatregelen (toevoeging aan Algemene Reserve) Bedragen x €1.000 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal Vrijval eenmalige middelen door activeren (1) onderhoud verhardingen (2) investeringen vastgoed en (3) bijdrage stadsherstel. 5.300 2.500 2.500 2.500 12.800 Vrijval voorziening onrendabele top sociale 500 500 woningbouw Afroming reserve grondexploitatie 500 500 1.000 Latere besteding reservering grondexploitatie - 1.500 0 Zuidlanden 1.500 Afromen reserve Kunst in de openbare ruimte 250 250 Vervallen garantieregeling PWVB 10 10 Correctie vermogenspositie als gevolg van herindeling 1.000 1.000 Temporisering onderwijshuisvesting 250 250 500 Totaal 8.810 2.750 3.000 3.000 1.500 16.060

63 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 25 Aanvullende maatregelen begroting 2020 (“2 mln pakket”) Bedragen x €1.000 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Totaal

200 200 Herplant bomen 260 260 Evenementen 2.0 incl. handhaving Sport in de Zuidlanden 330 -165 165 Verkeersknelpunten 200 200 Opbrengst parkeren 500 500 Bijdrage WTC niet activeren 300 300 Verlaging storting AR ten laste van exploitatie 300 300 Vrijval budget peuterspeelzaalwerk 100 Totaal 900 550 295 300 2.025

Voor een globaal inzicht in de realisatie van de taakstellingen en ombuigingen wordt verwezen naar de bijlage D Monitor bezuinigingen. De monitor beoogt in 1 oogopslag een compleet beeld te geven van de voortgang in de realisatie van de diverse maatregelen. Voor diepere gaande beleidsmatige inzichten en detailinformatie zijn andere instrumenten beschikbaar zoals bijvoorbeeld de kwartaalrapportages en informatiemomenten die specifiek voor het sociaal domein van toepassing zijn.

 Effecten midterm review In bovenstaande overzichten zijn nog niet de gevolgen opgenomen van de financiële besluiten die in het kader van de midterm review zullen worden genomen en via een eerste begrotingswijziging verwerkt worden in de meerjarenraming 2021-2024.

2. Verbeteren Publieke dienstverlening Contact! Het wezen van de Leeuwarder dienstverlening is contact. Voor een goede behandeling van elke vraag of aanvraag is de basis het werkelijke contact tussen inwoner en ambtenaar. De coronacrisis geeft extra impulsen aan de noodzaak om meer verschillende communicatievormen in te zetten. Publieke Dienstverlening spant zich in 2021 in om met een aantal maatregelen de verbinding met onze inwoners nog verder te verbeteren:  vernieuwen van de huidige website voor nog betere informatievoorziening en toegankelijkheid;  inzet op grotere bereikbaarheid door gebruik van chat, sociale media en chat-bot (ook gedeeltelijk buiten openingstijden);  verkennen van gebruik van beeldbellen voor beter contact;  verder verbeteren van taalgebruik voor het beter bereiken van laaggeletterden en licht verstandelijk beperkten;  verkennen van uitbreiding van onze loketfunctie voor algemene vragen;  intensiveren van de samenwerking met partnergemeenten rond digitalisering.

Betrokken verbonden partijen  NV Bank Nederlandse Gemeenten te Den Haag

Relevante (beleids)nota’s  Koersdocument Sociaal Domein (2018)  Kadernotitie risicomanagement (2016)  Notitie Beheersing schuldontwikkeling (2016)  Dienstverlening gemeente Leeuwarden 2016-2020, Verrijkte visie op dienstverlening (2016)

64 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wat mag het kosten?

R2DOM004 - Bestuur en middelen

Tabel 26 Bedragen x € 1.000 Saldo programma Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting (lasten -/- baten) 2019 2020 2021 2022 2023 2024 R2PRG009 - Bestuur 5.767 4.628 4.722 4.549 4.549 4.549 R2PRG015 - Algemene baten en 7.963 -6.497 8.986 8.636 6.893 3.688 lasten Totaal saldo 13.730 -1.869 13.709 13.186 11.442 8.237

Toelichting substantiële mutaties 2021 t.o.v. 2020:

Algemene baten en lasten

1. Dienstverlening voor derden In de afgelopen jaren zijn de activiteiten die de gemeente Leeuwarden voor andere gemeenten of overheidsbedrijven uitvoert, al dan niet in de rol van centrumgemeente, fors toegenomen. Deze ontwikkellijn wordt doorgezet, zodat de potentiële synergievoordelen maximaal worden benut. In de begroting 2020 bedroeg de omzet uit diensten aan derden € 12,5 mln. Voor 2021 ramen we een bedrag van € 12,6 mln. In onderstaand overzicht staat per organisatieonderdeel welke activiteiten voor andere gemeenten of overheidsbedrijven worden uitgevoerd.

Tabel 27 Dienstverlening voor derde per organisatieonderdeel (€) R2PRG017 – Overhead Lasten Baten Saldo Sociaal Domein Sociaal Domein Fryslân (SDF) 2.696.841 -2.696.841 0 Bureau Zelfstandigen Fryslân (BZF) 1.799.277 -1.799.277 0 Handhaving 100.000 -100.000 0

Fysiek Ruimtelijke ontwikkeling en inrichting 37.113 -37.113 0 Wijkzaken 90.615 -90.615 0

Veiligheidsdomein Veiligheidshuis Fryslân 1.084.324 -1.084.324 0

Publieke dienstverlening Publieke dienstverlening 8.594 -15.444 -6.850

Shared Service Centrum Belastingen 530.945 -530.945 0 PO&O 381.862 -381.862 0 Financiering & Administratie 77.506 -77.506 0 Informatiemanagement 1.118.095 -1.118.095 0 Facilitaire taken 208.942 -208.942 0 ICT 4.642.234 -4.642.234 0 Totaal 12.776.348 -12.783.198 -6.850

65 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Daarom wordt in de begroting uitgegaan van een voordeel van € 6.850.

2. Stelposten De stelposten bestaan uit: - Nog in te vullen taakstelling inkoop (- € 200.000); - Reservering ontvangen middelen verhoging leeftijdsgrenzen gezinshuizen (€ 73.000); - Reservering middelen indexering bijdrage SDF (€ 450.000); - Stelpost SD: reservering middelen € 650.000, budget voor opvangen kosten boventalligheid, ziektevervanging en organisatieontwikkeling. - Stelpost FD: reservering middelen € 380.000, budget dat nog moet worden verdeeld over de programma's, onder andere ontstaan door een versnelling in de realisatie van een taakstelling.

3. Algemene baten en lasten Onder de algemene baten en lasten worden de stortingen en onttrekkingen aan reserves opgenomen die niet bij een functioneel programma verantwoord kunnen worden. De betreft (een deel van) de mutatie in de Algemene Reserve, de reserve Frictiemiddelen en de reserve budgetoverheveling. Verder wordt jaarlijks een bedrag van € 1 mln voor het Ondernemersfonds en een deel van de te ontvangen rente begroot.

Tabel 28 Bedragen x € 1.000 R2PRG009 - Bestuur Lasten Baten Saldo R2BLP071 - Gemeenteraad 2.403 0 2.403 R2BLP072 - College van B&W 2.328 10 2.319 Totaal 4.732 10 4.722

Tabel 29 Bedragen x € 1.000 R2PRG015 - Algemene baten en lasten Lasten Baten Saldo R2BLP006 - Dienstverlening voor derden 12.776 12.783 -7 R2BLP053 - Stelposten c.a. 1.406 46 1.360 R2BLP067 - Burgerzaken 2.926 1.676 1.251 R2BLP079 - Algemene baten en lasten 10.224 5.475 4.749 R2BLP120 - Vergunningen & leefomgeving 1.634 0 1.634 Totaal 28.967 19.980 8.986

66 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Kengetallen

Tabel 30 Kengetallen Bestuur en middelen Indicator Eenheid Bron Jaar Meting 1. Formatie Fte per 1.000 Eigen gegevens 2020 10,34 fte inwoners (123.107 inw.) 2. Bezetting Fte per 1.000 Eigen gegevens 2019 11,79 fte inwoners (123.107 inw.) 3. Apparaatskosten Kosten per inwoner Eigen begroting 2020 848

4. Externe inhuur Kosten als % van Eigen begroting 2020 7,13% totale loonsom + totale kosten inhuur externen 5. Overhead % van totale lasten Eigen begroting 2020 7,44%

6. Gemiddelde WOZ-waarde Duizend euro CBS 2019 145

Toelichting indicatoren:  Formatie: de toegestane formatie in fte op peildatum 1 januari. Het gaat om formatieplaatsen ongeacht of die worden ingevuld door iemand met een vaste aanstelling, een tijdelijke aanstelling of nog openstaan in de vorm van een vacature. Fte is het equivalent van een 36- urige werkweek.  Bezetting: het werkelijk aantal fte dat werkzaam is, inclusief boventallige medewerkers.  Apparaatskosten: alle personele en materiële kosten die verbonden zijn aan het functioneren van de organisatie, exclusief griffie en bestuur.  Externe inhuur: uitzendkrachten, zzp'ers en gedetacheerden.  Overhead: alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces.

Toelichting gemiddelde WOZ-waarde en vergelijking daarvan met anderen gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

67 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.1.5 Domein Overige lasten en baten

Overzicht algemene dekkingsmiddelen

Tabel 31 Overzicht algemene dekkingsmiddelen Bedragen x € 1.000 R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen Lasten Baten Saldo R2BLP077 - Algemene belastingen 2.775 35.048 -32.272 R2BLP086 - Gemeentefonds 0 326.280 -326.280 R2BLP094 - Dividend 52 266 -214 R2BLP100 - Financiering 32.237 33.549 -1.311 Totaal 35.064 395.143 -360.079

Algemene belastingen Het saldo van baten en lasten van de algemene belastingen is € 32,2 mln. Het betreft met name de onroerendezaakbelastingen (OZB) en precariobelasting. Daarnaast heeft de gemeente ook bestemmingsheffingen, zoals reinigingsheffing, rioolheffing en hondenbelasting. Zie voor een totaaloverzicht van alle gemeentelijke heffingen met toelichting paragraaf 2.2.1 Lokale heffingen.

Gemeentefonds De algemene uitkering uit het Gemeentefonds beoogt gemeenten voldoende eigen middelen te verstrekken om haar taken uit te voeren. De omvang van het Gemeentefonds is gekoppeld aan de omvang van de Rijksbegroting met een aantal correcties. Nadat de omvang van het Gemeentefonds is vastgesteld wordt dit vervolgens verdeeld over de gemeenten op basis van zogenaamde objectieve verdeelmaatstaven. Deze verdeelmaatstaven moeten ertoe leiden dat iedere gemeente eenzelfde voorzieningenniveau in stand kan houden. De actuele ontwikkeling van de algemene uitkering voor de gemeente Leeuwarden wordt geschetst in hoofdstuk 3.2.1 Ontwikkeling financiële positie. Voor het ramen van het Gemeentefonds geldt de Meicirculaire 2020 als uitgangspunt.

Dividend Op de aandelen BNG die de gemeente in haar bezit heeft wordt een dividendopbrengst begroot van € 266.000.

Financiering In tabel 51met renteresultaat taakveld Treasury (paragraaf 2.2.4 Financiering) wordt het begrote financieringsvoordeel nader toegelicht.

68 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Overzicht kosten van overhead

Tabel 32 Overzicht overhead per beleidsproduct Bedragen x € 1.000 R2PRG017 - Overhead Lasten Baten Saldo R2BLP102 - Management 5.467 0 5.467 R2BLP103 - Financiën, toezicht en controle 6.468 27 6.440 R2BLP104 - P&O/HRM 4.317 3 4.314 R2BLP105 - Inkoop, aanbest. & contractman. 495 0 495 R2BLP106 - Interne en externe communicatie 2.690 0 2.690 R2BLP107 - Juridische zaken 1.795 0 1.795 R2BLP108 - Bestuurszaken en best.ondersteuning 2.330 0 2.330 R2BLP109 - Informatievoorziening & automatis. 10.741 646 10.095 R2BLP110 - Facilitaire zaken en huisvesting 5.351 81 5.271 R2BLP111 - Documentaire informatievoorziening 1.132 0 1.132 R2BLP112 - Managementondersteuning 3.554 0 3.554 R2BLP113 - Correctie overhead -2.985 0 -2.985 Totaal 41.355 757 40.598

Inleiding Overheadkosten zijn alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces. De overheadkosten bestaan onder andere uit: personele lasten van de overheadfuncties; · kosten ICT-systemen van de overheadfuncties; huisvestingskosten en facilitaire kosten die betrekking hebben op kantoorruimten.

Tabel 33 Overzicht overhead per kostensoort Bedragen x € 1.000 Saldo Personele kosten van de overheadfuncties 32.536 Kosten ICT-systemen van de overheadfuncties 5.734 Huisvestingskosten, facilitaire kosten die betrekking heeft op kantoorruimten en 5.313 overige overheadkosten Correctie overhead -2.985 Totaal 40.598

Correctie overhead Een deel van de overhead heeft betrekking op investeringswerken, projecten en dienstverlening voor derden. Het is toegestaan om dit deel van de overhead in mindering te brengen op de overhead en toe te rekenen aan de investeringen en dienstverlening voor derden. De totale kosten van de overhead bedragen in Leeuwarden € 44,4 mln. Op dit bedrag wordt een bedrag van € 3,0 mln in mindering gebracht. Per saldo bedraagt de overhead dus € 41,4 mln. De toerekening van de overhead vindt plaats door de totale overhead te delen door het aantal fte werkzaam in het primair proces. Totaal aantal fte in Leeuwarden per 1 januari 2020 is 1.273 fte. Aantal fte primair proces is 1.308 fte minus 358 fte overhead = 915 fte. Dat levert een bedrag aan overhead op van € 45,7 mln /944 fte = € 47.600 per fte. Vervolgens is naar rato van geraamde inzet van fte een bedrag van € 3,0 mln toegerekend aan investeringswerken, projecten en dienstverlening voor derden. Voor toerekening van overhead aan dienstverlening voor derden is een correctiefactor op het bedrag van € 47.600 toegepast, omdat het om diverse redenen niet reëel is om het volledige bedrag toe te rekenen. Aannemelijk is namelijk dat een deel van de overhead betrekking heeft op kosten die niet gemaakt zouden zijn in de private sector, o.a. de publieke voorlichting.

Beleidsindicator Overhead Met ingang van 2017 is ook de indicator Overhead ingesteld, waarbij de overhead wordt uitgedrukt als % van de totale lasten (zie tabel 30 met kengetallen). Dit komt neer op een percentage van 7,44%. In de overhead indicator uit 'Vensters voor Bedrijfsvoering' wordt de overhead formatie

69 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden uitgedrukt als % van de totale formatie. Het gemiddelde van de 100.000+ gemeenten bedroeg 29,0%. Voor 2019 wordt het overheadpercentage ingeschat op 28,14% (358 fte/1.273 fte).

70 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Overzicht vennootschapsbelasting

Tabel 34 Overzicht vennootschapsbelasting Bedragen x € 1.000 R2PRG019 - Vennootschapsbelasting Lasten Baten Saldo R2BLP101 - Vennootschapsbelasting (Vpb) 50 0 50 Totaal 50 0 50

Met ingang van 1 januari 2016 hebben overheidslichamen te maken met de Wet modernisering Vennootschapsbelastingplicht Overheidsondernemingen. Dit betekent dat de gemeente vennootschapsbelastingplichtig is over winstgevende ondernemingsactiviteiten. Om meer zekerheid te krijgen over onze vennootschapsbelastingpositie, zijn wij in overleg met de belastingdienst. In afwachting van de uitkomsten van dit overleg, is een inschatting gemaakt van de verschuldigde vennootschapsbelasting over 2021.

71 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Overzicht onvoorziene uitgaven

Tabel 35 Overzicht onvoorziene uitgaven Bedragen x € 1.000 R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven Lasten Baten Saldo R2BLP091 - Onvoorzien 137 0 137 Totaal 137 0 137

Artikel 4 lid 6 van de Financiële verordening 2017 van de gemeente Leeuwarden schrijft voor dat in de begroting een bedrag van minimaal € 1,10 per inwoner moet worden opgenomen voor incidentele onvoorziene uitgaven.

72 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2 Paragrafen

2.2.1 Lokale heffingen

Deze paragraaf gaat over het tarieven- en kwijtscheldingsbeleid van gemeentelijke belastingen en overige heffingen.

2.2.1a Algemeen De totale opbrengst aan belastingen en overige heffingen bedraagt in 2021 ruim € 75 mln. Dit bedrag komt overeen met ruim 12,5% van de totale gemeentelijke baten.

Tabel 36 Opbrengsten lokale heffingen Bedragen x € 1.000 Omschrijving heffing Begroting 2021 R2KDH001 - Algemene heffingen R2KDH110 - Onroerende-zaakbelastingen 33.660 R2KDH111 - Precariobelasting 438 Subtotaal 34.098

R2KDH002 - Bestemmingsheffingen R2KDH101 - Afvalstoffenheffing 17.620 R2KDH102 - Hondenbelasting 514 R2KDH103 - Rioolheffing 12.306 R2KDH104 - Begraafrechten 815 R2KDH107 - Leges omgevingsvergunning 3.715 R2KDH108 - Havengelden 375 R2KDH109 - Parkeerbelasting 3.750 R2KDH112 - Toeristenbelasting 395 R2KDH113 - Leges Burgerzaken 1.486 R2KDH114 - Veerdiensten 56 R2KDH199 - Overige heffingen 97 Subtotaal 41.129

Totaal generaal 75.227

2.2.1b Vaststelling tarieven Aan de in deze begroting opgenomen belastingopbrengsten liggen bepaalde aannames rond de hoogte van de tarieven ten grondslag. De belastingtarieven en het tarievenbeleid vormen integraal onderdeel van de politieke discussie rondom de begroting. De formele vaststelling van de tarieven gebeurt door de raad bij het vaststellen van de belastingverordeningen die gelijktijdig met de begroting ter besluitvorming worden voorgelegd. In december volgt er dan nog een aanvullend voorstel op basis van de definitieve afronding van de herwaardering voor de OZB en rioolheffing eigenarendeel.

2.2.1c Tarievenbeleid algemeen Het tarievenbeleid voor 2021 ziet er als volgt uit:  Uitgangspunt voor de tarieven 2021 zijn de tarieven 2020 gecorrigeerd met het inflatiepercentage. Afhankelijk van de aard van de belasting wordt een inflatiecorrectie toegepast. Voor de overwegend prijsgevoelige heffingen, zoals de onroerendezaakbelastingen, afvalstoffenheffing, rioolheffingen, precariobelasting en hondenbelasting is de inflatiecorrectie 1,7%. Voor de overwegend loongevoelige heffingen, zoals leges, begraafrechten, bruggelden, havengelden en veergelden, is de inflatiecorrectie 3,77%. Eventuele tariefsverhogingen worden expliciet in deze paragraaf voorgelegd.

73 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Uitzonderingen op dit tarievenbeleid zijn:  Bij alle heffingen waar een relatie is tussen het gebruiken van een bepaalde voorziening/dienst en het betalen voor deze voorziening/dienst geldt een wettelijke maximumgrens van 100% kostendekking (afvalstoffenheffing, rioolheffingen, begraafrechten, havengelden, veergelden en leges). Bij deze heffingen/rechten mogen de tarieven dus nooit zo hoog zijn dat de opbrengsten de lasten overtreffen.  Indien wettelijk het tarief is gemaximaliseerd, wordt het maximaal mogelijke tarief gehanteerd (bijvoorbeeld paspoort- en rijbewijsleges).

2.2.1d Lastendruk 2021 Onderstaande tabel geeft het verschil weer tussen de gemiddelde lokale lasten van de gemeente Leeuwarden en het landelijk gemiddelde.

Tabel 37 Belastingcapaciteit Bedragen x in € Begroting 2019 2020 2021 OZB-lasten gezin gem. WOZ-waarde 213 215 215 Rioolheffing gezin gem. WOZ-waarde 172 166 163 Afvalstoffenheffing gezin 293 330 343 Totale woonlasten 678 711 721 Woonlasten landelijk gemiddelde t-1 721 740 776 (bron: Coelo, Atlas van de lokale lasten) gemiddelde WOZ-waarde 145.000 153.000 164.000 Belastingcapaciteit 94,0% 96,1% 92,9%

2.2.1e Kostendekkendheid Voor een deel van de bestemmingsheffingen is wettelijk geregeld dat de belastingopbrengst de lasten niet mag overschrijden. Dit is de zogenaamde eis van maximaal 100% kostendekkendheid. In een rechtelijke procedure wordt dit achteraf getoetst. Bij overschrijding van de norm kostendekkendheid bestaat het risico dat de verordening onverbindend kan worden verklaard en de aanslag wordt verminderd of vernietigd. Om bij de toetsing van de kostendekkendheid door de rechter problemen te voorkomen wordt onderstaande tabel opgenomen.

Tabel 38 Kostendekkendheid heffingen Bedragen x € 1.000 Omschrijving heffing Begrote Perceptie Oninbaar- Overhead BTW Lasten Baten Kosten- lasten* -kosten heid totaal dekking

R2KDH101 - Afvalstoffenheffing 15.713 95 178 320 3.022 19.329 17.620 91,2% R2KDH102 - Hondenbelasting 518 3 5 137 48 711 514 72,3% R2KDH103 - Rioolheffing 10.258 66 124 711 1.362 12.521 12.306 98,3% R2KDH104 - Begraafrechten 933 4 8 237 72 1.256 815 64,9% R2KDH107 - Leges omgevingsverg. 3.710 20 37 1.207 82 5.057 3.715 73,5% R2KDH108 - Havengelden 804 2 4 283 71 1.164 375 32,2% R2KDH113 - Leges Burgerzaken 1.512 8 15 579 12 2.126 1.486 69,9% R2KDH114 - Veerdiensten 325 0 1 176 13 515 56 10,9% R2KDH199 - Overige heffingen 850 1 1 456 60 1.367 97 7,1%

Totaal-generaal 34.623 199 373 4.107 4.743 44.045 36.984

* Betreft de netto-lasten, dus de lasten minus de baten die geen belastingopbrengsten zijn (onttrekking voorziening bijv.)

74 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Uit voorgaande tabel blijkt dat alle heffingen onder de grens van 100% kostendekkendheid blijven.

Er is onderscheid tussen juridische kostendekkendheid en budgettaire kostendekkendheid. Bij een drietal bestemmingsheffingen is sprake van budgettaire kostendekkendheid waarbij het saldo van de geraamde lasten en baten 0 is. Dit betreft de afvalstoffenheffing, de rioolheffing en de hondenbelasting. Een eventueel overschot of tekort bij deze drie heffingen wordt geëgaliseerd via de voorziening egalisatie heffingen.

2.2.1f Uitvoering Wet waardering onroerende zaken (Wet WOZ) Op grond van de Wet WOZ wordt jaarlijks de economische waarde van de onroerende zaken in Leeuwarden bepaald en vervolgens meegedeeld aan de belanghebbenden. Voor het belastingjaar 2021 geldt als waardepeildatum 1 januari 2020. Op basis van de uitkomsten van de taxaties tot dusverre wordt voor 2021 bij de woningen uitgegaan van een waardestijging van 6% en bij de niet- woningen van 1%. Zie ook onderstaande tabel voor het verloop over de afgelopen jaren.

Tabel 39 Verloop WOZ waarde 2017 2018 2019 2020 2021 Woningen 2,9% 3% 6,8% 7% 6% Niet-woningen -5,1% -1,5% 0,6% 1% 1%

2.2.1g Onroerendezaakbelastingen (OZB) De OZB bestaat uit drie afzonderlijke belastingen:  een belasting voor de gebruikers van niet-woningen;  een belasting voor de eigenaren van niet-woningen;  een belasting voor de eigenaren van woningen.

Bij de berekening van de tarieven OZB wordt van bepaalde vaste verhoudingen uitgegaan. Hiermee wordt beoogd om een stabiele lastendruk te bevorderen en daarmee de acceptatiegraad van de lokale belastingen.

Tussen het gebruikers- en eigenarentarief is een vaste verhouding van 1 : 1,25. Daarnaast is er een ‘vaste’ verhouding tussen het aandeel van de woningen en de niet-woningen in de totale opbrengst. Met deze laatste verhouding wordt voorkomen dat verschillen in waardeontwikkeling tussen woningen en niet-woningen leiden tot verschillen in ontwikkeling van de belastingdruk.

Tabel 40 Vaste verhoudingen opbrengsten OZB 2017 2018 2019 2020 2021 Woningen 44,9% 43,6% 44,0% 44,0% 44% Niet-woningen 55,1% 56,4% 56,0% 56,0% 56% Totaal 100% 100% 100% 100% 100%

Tabel 41 Ontwikkeling tarieven OZB (% stijging t.o.v. vorig jaar exclusief inflatie) Omschrijving 2017 2018 2019 2020 2021 Woningen 0,69% -6,02% -5,13% -5,49% -7,67% Niet-woningen 0,61% 4,78% 5,21% 6,95% -1,63

Bij de stijgingen en dalingen van de tarieven onroerendezaakbelastingen is geen rekening gehouden met de aanpassing van de tarieven als compensatie van de wijzigingen in de WOZ-waarde. In geval van een verschil in gemiddelde waardestijging tussen de categorieën woningen en niet-woningen worden de tarieven dusdanig aangepast dat de opbrengst in elke categorie gelijk blijft. Dit heeft dan uiteindelijk geen gevolg voor de reële belastingdruk (opbrengst OZB blijft ongewijzigd).

75 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Ondernemersfonds De tarieven van de OZB voor de niet-woningen zijn inclusief een opslag van 5,5 % ten behoeve van het Ondernemersfonds Leeuwarden. Deze extra opbrengst (€ 1.000.298 in 2021) wordt volledig in een door de ondernemers zelf beheerd fonds gestort. Dit fonds kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor de bekostiging van de Sinterklaasintocht. In 2016 heeft een evaluatie van het Ondernemersfonds plaatsgevonden. Op grond van deze evaluatie is begin 2017 door de gemeenteraad besloten de bekostiging van het Ondernemersfonds in de huidige vorm (5,5% opslag op de OZB niet-woningen) voort te zetten.

2.2.1h Afvalstoffenheffing De afvalstoffenheffing dient ter bestrijding van de kosten van het inzamelen en verwerken van huishoudelijk afval. Hier is sprake van een wettelijke inzamelplicht. In onderstaande tabel zijn de tarieven afvalstoffenheffing van de voorgaande jaren en het voorgestelde tarief voor 2021 weergegeven.

Tabel 42 Ontwikkeling tarieven afvalstoffenheffing Bedragen in € Omschrijving 2017 2018 2019 2020 2021 Stijging 2021 t.o.v. 2020 Eenpersoonshuishouden 168,17 170,69 195,46 216,96 229,06 5,58% Meerpersoonshuishouden 252,26 256,04 293,19 325,45 343,59 5,57%

Tussen de tarieven van één- en meerpersoonshuishoudens bestaat een vaste verhouding van 1 : 1,5. De begroting is gebaseerd op verwachte kosten en opbrengsten. Sinds 2020 vindt er geen onttrekking meer plaats aan de egalisatiereserve omdat deze in 2019 nihil is. De tarieven 2021 stijgen met ruim 5,5%. Deze stijging is het gevolg van autonome stijgingen op de contractkosten van Omrin en de indexering van inzamelkosten. Daarnaast is een dalende marktprijs voor grondstoffen (gft-afval, papier, textiel, glas, etc.) en een dalende kwaliteit van aangeboden grondstoffen (voornamelijk textiel).

2.2.1i Rioolheffingen De kosten voor riolering worden aan de bewoners in rekening gebracht via drie afzonderlijke rioolheffingen:  een belasting voor de gebruikers van woningen;  een belasting voor de gebruikers van niet-woningen;  een belasting voor de eigenaren van woningen en niet-woningen.

Bij de kostentoerekening van de rioolheffingen worden de volgende uitgangspunten gehanteerd:  100% kostendekkendheid. Basis van de kosten is het Gemeentelijk Rioleringsplan Leeuwarden 2019-2022 (GRP);  eigenaren nemen 51% van de te verhalen kosten van het riool voor hun rekening en de gebruikers 49%;  binnen het gebruikersdeel nemen de woningen 74% van de kosten voor hun rekening en niet- woningen 26%.

De tarieven rioolheffing zijn enkel verhoogd met de inflatiecorrectie van 1,7%. Het riooltarief 2021 is gebaseerd op het GRP. Bij de rioolheffing eigenarendeel zien we een sterke verlaging van het tarief. Dit wordt veroorzaakt door een hogere waarde van de panden. Bij een hogere waarde daalt het tarief en blijft de lastendruk nagenoeg gelijk exclusief het doorgerekende inflatiepercentage.

76 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 43 Ontwikkeling tarieven rioolheffingen Rioolheffingen Tarief 2018 Tarief Tarief Tarief %-stijging 2019 2020 2021 2021 t.o.v. 2020 Eigenaren % van de WOZ-waarde 0,05468% 0,05470% 0,04716% 0,04051% -14,66% Gebruikers woningen EPHH 57,53 61,39 62,67 63,73 1,69% Gebruikers woningen MPHH 86,30 92,09 94,00 95,59 1,69% Gebruikers niet-woningen (=> 10 m3) 185,07 200,43 201,63 205,05 1,70% Gebruikers niet-woningen (< 10 m3) 61,63 65,76 67,14 68,28 1,70%

2.2.1j Hondenbelasting De hondenbelasting wordt geheven van de houder van een hond. In Leeuwarden wordt de hondenbelasting als bestemmingsheffing geheven, waarbij de hondenbelasting dient als dekking van de kosten voor hondenvoorzieningen (vervuiler betaalt).

De (deel) controle op het houden van honden vindt, evenals voorgaande jaren, ook in 2021 plaats. Op grond van de corona maatregelen zijn de controles met ingang van maart stopgezet maar worden wederom opgepakt met ingang van september 2020 met inachtneming van de “corona” maatregelen.

Behalve voor het dekken van de kosten van de hondenvoorzieningen wordt de hondenbelasting gebruikt als instrument om het aantal honden te reguleren. Om die reden is sprake van een progressief tarief. De volgende progressie wordt gehanteerd:  tweede hond: 1,5 maal het tarief van de eerste hond;  iedere volgende hond: 2 maal het tarief van de eerste hond;  voor kennels geldt 3 maal het tarief van de eerste hond.

In de volgende tabel is de ontwikkeling van de tarieven over de afgelopen jaren aangegeven.

Tabel 44 Ontwikkeling tarieven hondenbelasting Bedragen in € Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Stijging 2021 t.o.v. 2020 Eerste hond 64,34 65,50 66,87 72,50 8,42% Tweede hond 96,51 98,25 100,30 108,75 8,42% Iedere volgende hond 128,68 131,00 133,74 145,00 8,42% Kennel 193,02 196,50 200,61 217,50 8,42% De tarieven voor hondenbelasting zijn verhoogd met de inflatiecorrectie van 1,7% en 6,72%. Ondanks de bijdrage uit de voorziening egalisatie heffingen wordt op basis van het teruglopende aantal hondenbezitters een verhoging doorgevoerd van 6,72%. De verhoging is bestemd om de voorzieningen op peil te kunnen houden.

2.2.1k Parkeerbelasting De parkeertarieven worden eens in de drie jaar gewijzigd. De parkeertarieven (garage en straat) zijn in 2020 met 5% verhoogd. Dit is het gemiddelde inflatiecijfer van de daar voorafgaande drie jaar. De verhoging lag in lijn met de tariefsverhoging in de omliggende steden. De tariefsverhoging geldt ook voor de parkeervergunningen/ontheffingen en abonnementen.

2.2.1l Toeristenbelasting Het tarief toeristenbelasting blijft ongewijzigd.

2.2.1m Precariobelasting De precariobelasting wordt conform het inflatiepercentage aangepast.

77 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.1n Leges De leges zijn conform het algemeen uitgangspunt enkel verhoogd met het hiervoor weergegeven inflatiecijfer (loonindex) van 3,77%. Daar waar sprake is van een maximum- of wettelijk tarief vindt geen correctie plaats.

2.2.1o Havengelden De tarieven havengelden zijn gecorrigeerd met een inflatiecorrectie van 3,77%.

2.2.1p Begraafrechten De tarieven begraafrechten zijn conform het inflatiecijfer met 3,77% geïndexeerd.

2.2.1q Veergelden De veergelden worden eens in de zoveel jaar geïndexeerd op basis van de inflatie over de gehele periode. Eén en ander is een gevolg van gewenste afgeronde bedragen voor de losse kaartjes op basis van contante betaling bij een overtocht. Voor 2021 wordt geen prijsverhoging, exclusief de abonnementen, doorgevoerd. De eerstvolgende wijziging staat gepland voor 2023.

2.2.1r Kwijtscheldingsbeleid Het verlenen van kwijtschelding is aan wettelijke regels gebonden. Strenger toepassen van deze regels is toegestaan, ruimhartiger toepassen niet. Ook kan de gemeente zelf bepalen welke belastingen al dan niet voor kwijtschelding in aanmerking komen. Het beleid van de gemeente Leeuwarden is er altijd op gericht geweest om de wettelijke kwijtscheldingsmogelijkheden zo optimaal mogelijk te benutten. Daarnaast streeft de gemeente er naar de kwijtscheldingsregeling zo eenvoudig mogelijk en veelal automatisch voor de inwoners toe te passen. In Leeuwarden is kwijtschelding mogelijk van: OZB-woningen, rioolheffingen woningen en afvalstoffenheffing (met uitzondering van de extra container) en voor de precariobelasting voor woonschepen en woonwagens. Ondernemers kunnen gebruik maken van de kwijtscheldingsregeling als het hun privé aanslag betreft.

Tabel 45 Kwijtscheldingen Bedragen x € 1.000 Omschrijving heffing Rekening Begroting Begroting 2019 2020 2021 Kwijtschelding afvalstoffenheffing 1.437 1.615 1.749 Kwijtschelding OZB 19 15 15 Kwijtschelding rioolheffing 457 452 487 Totaal 1.914 2.083 2.251

78 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In deze paragraaf staat in welke mate de gemeente in staat is om onverwachte gebeurtenissen (risico’s) met een financiële impact op te vangen, zonder ingrijpende beleidswijzigingen: het weerstandsvermogen.

2.2.2a Aanleiding en achtergrond Net als in de afgelopen jaren is ook in deze begroting het risicoprofiel weer opnieuw bekeken. Ten opzichte van de laatste actualisatie van het risicoprofiel (rekening 2020) is er sprake van een aantal wijzigingen dat verderop in deze paragraaf wordt toegelicht. Voor alle te onderscheiden risicogebieden geldt dat de benodigde weerstandscapaciteit beschikbaar is. In deze paragraaf komen de risico’s t.a.v. de weerstandscapaciteit en weerstandsvermogen van de grondexploitaties verder niet aan de orde; deze worden toegelicht in paragraaf 2.2.7 Grondbeleid.

Bij de jaarstukken 2019 is de wens naar voren gekomen om de wijze van inventarisatie van de risico’s en de verwerking daarvan, opnieuw tegen het licht te houden. Door de jaren heen is de gevolgde werkwijze steeds op onderdelen aangepast aan de praktijk en is het mede daardoor niet altijd meer voor iedereen helder en duidelijk wat we op dit punt doen. Tijd dus om er weer eens opnieuw kritisch naar te kijken. Daar is onlangs een start mee gemaakt door de ambtelijke organisatie. Het resultaat daarvan is nog niet in deze begroting terug te vinden; dat zal in de jaarrekening 2020 wel het geval zijn.

Met betrekking tot de risico’s en gevolgen van het coronavirus het volgende. Gelijktijdig met het vaststellen van de begroting 2021 wordt een 1e begrotingswijziging ter vaststelling aangeboden. In die begrotingswijziging komt aan de orde op welke wijze rekening wordt gehouden met de gevolgen van de coronacrisis. Kort samengevat:  De schade die naar verwachting in 2020 voor eigen rekening komt, wordt in 2020 via het rekeningresultaat 2020 ten laste van de Algemene Reserve gebracht. De verlaging van de stand van de Algemene Reserve primo 2021 als gevolg daarvan is niet in deze begroting verwerkt maar wel in de 1e begrotingswijziging. De ondergrens van € 10 mln van de Algemene Reserve blijft echter intact.  De middelen die het Rijk beschikbaar heeft gesteld ter compensatie van coronakosten is nog vrijwel volledig beschikbaar voor het opvangen van schade die zich voor gaat doen bovenop het bedrag dat al via het rekeningresultaat 2020 is verwerkt (zie hiervoor).  In de 1e begrotingswijziging wordt verder voorgesteld om in de begroting 2021 een structurele stelpost op te nemen voor het opvangen van schade als gevolg van de coronacrisis.

Het voorgaande houdt in dat de risico’s als gevolg van het coronavirus niet in deze risico- inventarisatie zijn meegenomen. Voor die risico’s zijn de financiële buffers gevormd zoals hiervoor is aangegeven. Hierop is één uitzondering gemaakt. Hiervoor is aangegeven dat we de verwachte schade 2020 via het rekeningresultaat 2020 ten laste brengen van de Algemene Reserve. Het gaat daarbij ook om schattingen en aannames en dan is dus sprake van een risico op schattingsfouten. Met dat risico is in deze paragraaf wél rekening gehouden; het wordt meegenomen bij de bepaling van de minimaal noodzakelijke omvang van het weerstandsvermogen.

Aldus zijn de gevolgen van de coronapandemie, bekend en nog onbekend verwerkt in de begroting 2021 en de meerjarenraming 2022-2024.

2.2.2b Resultaten risicoanalyse In de volgende figuur staan de risicogebieden en de bijbehorende weerstandscapaciteit weergegeven alsmede de bedragen die uit de risicosimulatie zijn gerold.

79 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Figuur 4 Risicogebieden en bijbehorende weerstandscapaciteit

Algemene risico's De actuele positie m.b.t. de algemene risico’s is ten opzichte van de jaarstukken 2019 gestegen naar € 5,6 mln. Het aantal risico’s is met 1 afgenomen naar 6. Enkele belangrijke wijzigingen ten opzichte van de jaarrekening zijn: a) Het risico ‘juridische procedures en schadeclaims’ is niet meer aan de orde omdat er op dit moment geen procedures tegen of door ons worden gevoerd met een financieel risico. b) In deze inventarisatie is eveneens het risico Koersdocument Sociaal Domein Wmo komen te vervallen. Het risico Koersdocument-Wmo is niet meer opgenomen omdat de lumpsum voor de Wmo in 2021 conform de afspraken in maart 2021 is vastgesteld. De eventuele afwijking van het begrotingsbudget wordt meegenomen in de lijst van onontkoombare uitzettingen en inkrimpingen die elk voorjaar wordt opgesteld. c) Zoals hiervoor al is aangegeven is in deze inventarisatie als nieuw risico meegenomen dat de schade als gevolg van het coronavirus niet goed is geschat. De schade die naar verwachting in 2020 optreedt wordt in dat jaar verwerkt en is ook meegenomen in de financiele positie voor deze begroting. Voor de schade die in 2021 wordt verwacht wordt een stelpost in de begroting opgenomen en zijn de Rijksmiddelen uit de compensatiepakketen nog beschikbaar. d) Met betrekking tot de risico’s Leningen en Garantstellingen is een andere wijze van risicoberekening toegepast in deze inventarisatie waardoor de omvang van het risicobedrag is toegenomen. Dat verklaart deels de stijging van naar € 5,6 mln.

In de volgende tabel staan de algemene risico’s die zijn geïnventariseerd en zijn ingevoerd in de risicosimulatie NARIS.

80 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 46 Overzicht algemene risico's Nr. Gebeurtenis Kans Max € Opmerking Invloed Maatregel 1 Garantstellingen 7,7% € 21.547.182 De gemeente heeft voornamelijk in het kader 44,47% Het risico ontstaat zodra een (4) van economisch beleid een aantal privaatrechtelijke rechtspersoon niet garantstellingen verstrekt aan meer kan bijsturen en dientengevolge privaatrechtelijke rechtspersonen. Indien ook niet meer aan de verplichtingen deze partijen niet aan de verplichtingen tegenover de gemeente kan voldoen. voldoen, dan moet de gemeente die Bij tijdig bericht kan de gemeente overnemen. over het algemeen nog meesturen en naderend onheil voorkomen. Als tegenmaatregel bezoeken accounthouders nu frequenter de rechtspersonen aan wie de garantstelling is verstrekt met als doel de meest actuele informatie te krijgen. 2 Leningen 8% € 10.445375 De gemeente heeft voornamelijk in het kader 22,23% Het risico ontstaat zodra een (3) van economisch beleid een aantal leningen privaatrechtelijke rechtspersoon niet verstrekt aan privaatrechtelijke meer kan bijsturen en dientengevolge rechtspersonen. Indien deze partijen niet aan ook niet meer aan de verplichtingen de verplichtingen voldoen, dan bestaat de tegenover de gemeente kan voldoen. kans dat de betreffende leningen Bij tijdig bericht kan de gemeente afgewaardeerd moeten worden. over het algemeen nog meesturen en nader onheil voorkomen. Als tegenmaatregel bezoeken accounthouders nu frequenter de rechtspersonen aan wie de lening is verstrekt met als doel de meest actuele informatie te krijgen.

81 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Gebeurtenis Kans Max € Opmerking Invloed Maatregel 3 Risico op afwijking van de 70% € 1.190.000 De schade als gevolg van het Corona virus 21,92% Getracht wordt om de kans op (-) geschatte Corona schade wordt door middel van een monitor in beeld schattingsfouten te reduceren o.a. gehouden. Daarbij moet noodgedwongen met door met meerdere verantwoordelijke aannames en schattingen gewerkt worden en ambtenaren na te gaan wat de daarbij kunnen schattingsfouten gemaakt gevolgen van de Corona crisis kunnen worden. zijn voor de gemeente. De bevindingen worden besproken en aldus getoetst.

4 Koersdocument Sociaal 50% € 750.000 In de jaren 2019-2021 heeft de jeugdzorg een 9,87% Realisatie van het Koersdocument (1) Domein – Jeugdzorg bezuinigingstaakstelling van in totaal € 4 mln Sociaal Domein wordt doorlopend structureel. De fasering is € 1 mln in 2019, en gemonitord waardoor tijdig kan twee maal € 1,5 mln in 2020 en 2021. De worden bijgestuurd. taakstelling over 2019 is gerealiseerd. De verwachting is dat de taakstelling over 2020 ook wordt gerealiseerd. Maar omdat de coronacrisis een (incidenteel) effect heeft op de omvang van de jeugdzorg in 2020, is er nog geen zekerheid over het realiseren van de structurele taakstelling in 2020. Op basis van deze onzekerheid nemen we een risico op dat een deel van de taakstelling van 2021 niet wordt gerealiseerd. De intensiteit en omvang van de jeugdzorg kunnen kostenverhogend werken. Tegelijk zijn maatregelen vastgesteld om grip te krijgen op de kosten van de jeugdzorg, waaronder effectiviteit van strategisch contractmanagement, vier-ogenprincipe (gesprek met aanbieders) op hoge intensiteiten van zorg, en het Jeugdexpertteam.

82 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Gebeurtenis Kans Max € Opmerking Invloed Maatregel 5 Niet realiseren geraamde 5% € 673.200 Er wordt een uitgebreid en verfijnd 0.83% De raming wordt op basis van (6) inkomsten OZB calculatiemiddel gehanteerd t.b.v. de raming nacalculaties 2 keer in het jaar, bij de van de OZB-inkomsten. Toch zijn er altijd Turap en jaarstukken bijgesteld. verschillen tussen de raming en de OZB- opbrengsten. 6 Misbruik, diefstal, 5% € 500.000 Ondanks alle beveiligingsmaatregelen bestaat 0,67% Generieke IT controls waaronder de (7) vernietiging en vernieling er een kleine kans op misbruik, diefstal, back-up & recoveryprocedures, van apparatuur, vernietiging en vernieling van apparatuur, uitwijkprocedures en fysieke informatie en documenten informatie en documenten waardoor beveiliging (pasreaders en financiële schade kan ontstaan. beveiligingspersoneel in de hal van het Gemeentehuis). Bij diefstal wordt direct een melding gemaakt waarna onderzoek volgt. Verder zijn user- controls aanwezig, bijvoorbeeld inloggen met gebruikersnaam en wachtwoord dat periodiek gewijzigd wordt. Ondanks al deze beheersmaatregelen bestaan er restrisico's.

83 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.2d Financiële kengetallen Met ingang van 2016 maken de kengetallen deel uit van de van de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheer. Doel is inzicht te geven in de ontwikkeling van de schuldpositie van de gemeente Leeuwarden. De volgens het BBV verplichte balans (Zie hoofdstuk 3.2.4) is de basis voor de kengetallen m.b.t. de schuldpositie. Het betreft de volgende kengetallen: 1. Netto Schuldquote 2. Solvabiliteit 3. Kengetal Grondexploitatie 4. Structurele exploitatieruimte 5. Belastingcapaciteit

Tabel 47 Schematische toelichting op de kengetallen kengetal: duidt op: relevantie:

Netto Schuldquote  Beslag van de rentekosten op de baten De schuldquote is het kengetal en de grondexploitaties. waarmee de ontwikkeling van de  Risico van onhoudbare schuld. schuldpositie wordt gevolgd en het beslag van de rentekosten op de totale baten en de grondexploitaties. Indien nodig kan op basis hiervan worden bijgestuurd.

Solvabiliteit Vermogen om aan de langlopende Dit kengetal is niet of nauwelijks verplichtingen te voldoen. relevant voor het financieel beleid. Relevant voor het financieel beleid is de ontwikkeling van de Algemene Reserve als onderdeel van het Eigen Vermogen in relatie met de risico’s die gemeente loopt (het kunnen opvangen daarvan) en de egalisatiefunctie van de Algemene Reserve.

Grondexploitatie  Omvang van het deel van de schuld dat Het is een correctie op de samenhangt met de financiering van de berekende Netto Schuldquote grondpositie en afgelost kan worden uit omdat een deel van de schuld uit de opbrengsten van de grondverkopen. grondverkopen kan worden  Omvang van de rentekosten die niet afgelost en de rentekosten voor ten laste van de reguliere exploitatie rekening van de grondexploitaties komen maar van de grondexploitaties. komen.

Structurele Mate waarin structurele lasten gedekt Het financieel beleid van de exploitatieruimte worden door structurele baten. gemeente Leeuwarden is er op gericht om een structureel sluitende meerjarenraming te realiseren. Dit betekent dat dit kengetal in ieder geval het laatste jaar van de meerjarenbegroting 0 of hoger moet zijn. Relevant daarom voor de meerjarenraming.

Belastingcapaciteit Verschil tussen de gemiddelde lokale Met name relevant voor de lasten en het landelijk gemiddelde. politieke afweging over de hoogte van de lokale lasten.

84 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

De kengetallen

Tabel 48 Financiële kengetallen Rekening Prognose Begroting

31-12-19 31-12-20 31-12-21 Netto schuldquote 79,4% 86,1% 87,6% Solvabiliteit 9,4% 6,0% 6,0% Grondexploitatie 24,1% 24,3% 25,5% Structurele exploitatieruimte 0,9% 0,3% 1,0% Belastingcapaciteit 94,0% 96,1% 92,9%

In de bovenstaande tabel staan de kengetallen gebaseerd op de begroting 2021. De verschillen ten opzichte van de prognose 2020 zijn voor vrijwel alle kengetallen nihil. Het verschil van 1,5%-punt tussen de Netto schuldquote prognose 2020 en rekening 2021 komt door een kleine stijging van de nettoschuld die past binnen de normale fluctuaties in de factoren die hierop van invloed zijn (investeringen, wisselende omvang van afschrijvingen etc.). De solvabiliteit is als kengetal minder relevant; de ontwikkeling van het eigen vermogen, met name de Algemene Reserve wel en daar wordt in andere onderdelen van deze begroting uitvoerig bij stilgestaan. Het kengetal Grondexploitatie loopt op omdat er investeringen voorzien worden in verband met de verdere ontwikkeling van woningbouwlocaties. Daardoor stijgt de waarde van de grondvoorraad en daarmee ook het kengetal. Het kengetal structurele exploitatieruimte in 2021 is positief en hoger dan de prognose 2020. Voor het financieel beleid van de gemeente Leeuwarden is echter het structurele saldo in de laatste jaarschijf van de meerjarenraming relevant. Daar wordt op gestuurd. De daling van het kengetal belastingcapaciteit ten opzichte van de prognose 2020 betekent dat in de gemeente Leeuwarden de woonlasten langzamer stijgen dan het landelijk gemiddelde. Hoe lager dit kengetal des te lager de woonlasten zijn in Leeuwarden ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De daling van dit kengetal (dus: groei van de belastingcapacteit) ten opzichte van de prognose 2020 komt doordat de woonlasten landelijk sneller stijgen dan in Leeuwarden.

85 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.3 Onderhoud kapitaalgoederen

Deze paragraaf geeft een dwarsdoorsnede van het onderhoud van de gemeentelijke kapitaalgoederen (gebouwen, wegen, riolering, etc.). Het beleidskader en de daaruit voortvloeiende financiële consequenties worden hier genoemd.

2.2.3a Beheersystematiek Het te beheren areaal aan kapitaalgoederen in de openbare ruimte (zoals wegen, riolering, groen) is opgenomen in diverse beheersystemen. Het grootste deel van de beheersystemen is overgezet naar het pakket Geïntegreerd Beheer Informatiesysteem (GBI). Bij dit nieuwe pakket is er veel aandacht voor de integrale afstemming tussen de verschillende disciplines.

2.2.3b Omvang van het te onderhouden areaal Om inzicht te bieden in de onderhoudsopgave van de gemeente wordt in onderstaande tabel aangegeven wat de omvang van het te onderhouden areaal en de bijbehorende financiële middelen zijn.

Tabel 49 Kapitaalgoederen Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Onderhoud wegen 8.171 8.756 9.625 Onderhoud van ca. 762 ha verharding

Riolering 10.694 10.326 10.382 Onderhoud van ca. 734 km riool Onderhoud van ca. 17.050 inspectieputten Schoonmaken van ca. 56.600 straatkolken Reinigen van ca. 100 km riool Vervangen en relinen van ca. 1,6 km riool

Kunstwerken 3.031 2.985 3.181 39 beweegbare bruggen 675 vaste bruggen, tunnels, viaducten en steigers

Water 2.307 2.233 2.292 14,2 km walmuren 37,7km zware walbeschoeiing 58,85 km lichte walbeschoeiing 1.790 ha wateroppervlak (meren, kanalen en vaarten) 493 km (berm)sloot

Groen 10.326 10.849 11.572 Groene Ster (ca. 400 ha), Froskepôlle (ca. 13 ha), Lwd. Bos (ca. 110 ha), Hempenser Bos (110 ha), Diverse locaties bos Leeuwarden Zuid (ca. 5 ha) Gras ca. 500 ha Gazons ca. 262 ha Beplanting ca. 175 ha Bomen ca. 61.275

Reiniging verhardingen 1.999 2.053 2.213 Schoonhouden wegen en pleinen Onkruidbestrijding op ca. 258 ha

86 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Zwerfvuilbestrijding 95 94 114 Zwerfvuilbestrijding op 356 ha Totaal 36.623 37.296 39.379 Voorzieningen Ten behoeve van een goed beheer van de kapitaalgoederen zijn er voorzieningen ingesteld voor verhardingen, civiele kunstwerken, riolering en waterwegen/baggeren. Hierdoor wordt er een betere meerjarige borging ingebouwd voor het uitoefenen van goed rentmeesterschap op deze kapitaalgoederen. De omvang van de voorzieningen wordt jaarlijks door de accountant getoetst. Voor de onderbouwing van deze voorzieningen zijn in december 2018 beheerplannen voor 4 jaar door de raad vastgesteld.

Kwaliteit groen en verhardingen De onderdelen groen en verhardingen worden onderhouden in overeenstemming met de vastgestelde kwaliteitsniveaus ‘basis en hoog’, zoals vastgelegd in de notitie Beheer Openbare Ruimte (BOR) in Beeld. Er vinden op gezette tijden schouwrondes plaats om te kijken of de afgesproken kwaliteit ten aanzien van het verzorgende deel in de praktijk ook wordt gehaald.

Tabel 50 Vastgestelde kwaliteitsniveaus Structuurelementen Technische staat Technische staat Verzorging Verharding Groen Binnenstad Hoog Basis Hoog Woonwijken/dorpen Basis Basis Basis Hoofdstructuur Basis Basis Basis Bedrijventerreinen Basis Basis Basis Kantorenhaak Hoog Basis Hoog Winkelcentra Basis Basis Basis Parken Hoog Basis Hoog Bos- natuur- en recreatiegebieden Basis Basis Basis Buitengebied Basis Basis Basis

Koers en ontwikkelingen In de nota Beheer en onderhoud openbare ruimte (2017) zijn de huidige werkwijzen voor de verschillende onderdelen aangegeven. Ook zijn daarin ontwikkelingen benoemd, zoals de beheerstrategie en duurzaamheid, die van invloed zijn. De nieuwe koers gaat in plaats van norm gestuurd meer uit van risico gestuurd beheer en van effectsturing op de verschillende kapitaalgoederen. Bij de onderdelen waar de beheerstrategie nog moet worden aangepast zal dat bestuurlijk worden vastgesteld.

2.2.3c Wegen Het streefdoel om de staat van de verhardingen voor de gehele stad op kwaliteitsniveau ‘basis’ te onderhouden geldt ook voor 2021 Het wegennet van de gemeente Leeuwarden omvat globaal 7,6 mln vierkante meter verharding. Onderhoud aan een dergelijk wegennetwerk vergt een gedegen meerjarenplanning. Middels het beheersysteem wordt een integrale planning opgesteld. Op basis hiervan wordt jaarlijks de planning grotendeels vastgesteld bij de begroting. Dit betekent dat in het betreffende jaar slechts voor een klein deel kan worden ingesprongen op bijzondere situaties van schade, bijvoorbeeld als gevolg van de vorst. Het uitgangspunt is dat werk met werk moet worden gemaakt om zo efficiënt mogelijk te werken. Dit betekent dat in voorkomende gevallen diverse werkzaamheden worden gecombineerd. Zo worden bijvoorbeeld herinrichtingen van straten zoveel mogelijk gecombineerd met de vervanging

87 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden van de riolering. Daarnaast wordt ernaar gestreefd om zoveel mogelijk overlast te voorkomen (bijvoorbeeld het opbreken van meerdere straten in één wijk). In 2021 wordt onder andere groot onderhoud uitgevoerd ter plaatse van de Bleeklaan, Oostersingel, Amelandsstraat (Bonifatiusplein), Stienzer Hegedyk, fietspaden Aldlânsdyk, fietspaden Dammelaan, en op diverse fietspaden. Daarnaast vinden ook kleinschaligere onderhouds- en herstelwerkzaamheden plaats. Door onder meer de herindelingen is er gestart met de inventarisatie voor het Functiegericht Wegbeheer (FGW). Dit wordt eind 2020/begin 2021nader uitgewerkt.

Beleidskader: - Het Gemeentelijk Verkeers- en vervoersplan 2016 (2016) - Evaluatie BOR in Beeld (2009)

2.2.3d Riolering Het recent vastgestelde (verbrede) Gemeentelijk Rioleringsplan Leeuwarden (GRP) heeft een looptijd van 2019-2022. Hierin bereiden we ons alvast voor op de planstructuur van de nieuwe Omgevingswet, zoeken we verbinding met onze inwoners en bedrijven en bereiden we ons voor op de klimaatverandering. De komende jaren gaan we verder met een risico gestuurde werkwijze. Hierbij zetten we de kans op een gebeurtenis af tegen de impact van een gebeurtenis. Als we de kans en de impact hoog inschatten, dan nemen we minder risico’s en zullen we sneller maatregelen nemen. Als we de kans en de impact laag inschatten, dan gaan we minder snel over tot het nemen van maatregelen en zullen we sneller repareren i.p.v. renoveren. Door de civieltechnische werken en andere activiteiten in de openbare ruimte zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen en in te plannen, wordt getracht de (verkeers-)overlast te beperken en de middelen zo efficiënt mogelijk in te zetten. Dit houdt bijvoorbeeld in dat wegreconstructie- en rioleringswerkzaamheden voor zover mogelijk gecombineerd uitgevoerd worden. Soms leidt dit tot het doorschuiven of vervroegen van rioleringsprojecten. Als grootschalige rioolmaatregelen zijn in 2021 gepland: * Vervangen riolering Beatrixstraat, Legedyk en Hemperserweg Leeuwarden * Vervangen riolering Greate Buorren, Lytse Dyk en Weversterp Britsum * vervangen riolering Buorren Goutum * Vervangen riolering Molestrjitte Jirnsum * vervangen en relinen riolering Goudenregenstraat Leeuwarden * relinen riolering Tjerk Hiddestraat Leeuwarden

Beleidskader: - Gemeentelijk Rioleringsplan Leeuwarden 2019-2022 (2018)

2.2.3e Water, bruggen, kademuren e.d. De gemeente heeft een onderhoudsplicht om watergangen en -partijen te baggeren. In de afgelopen periode zijn een aantal baggerprojecten uitgevoerd. Op basis van de laatste peilingen en de gegevens met betrekking tot overdracht stedelijk water is er een nieuw onderhoudsplan voor de komende jaren opgesteld.. In 2021 zijn er baggerwerkzaamheden gepland in het Nieuwe Kanaal, Aldlân en Langdeelstraat. Verder wordt er gestart om het achterstallig onderhoud weg te werken voor de overdracht van het stedelijk water richting het Wetterskip. Dit project loopt door tot 2025. Eén keer in de vijf jaar vinden inspectierondes van ‘civieltechnische kunstwerken’ plaats, waarbij de kunstwerken op technische staat, veiligheid en visuele aspecten worden gecontroleerd. Een globale inspectieronde van alle vaste civieltechnische kunstwerken is afgerond in het 1e kwartaal van 2019. Hiermee is inzicht verkregen in de algemene staat van deze kunstwerken. Als er tekortkomingen worden vastgesteld, volgt zo nodig gedetailleerd onderzoek en/of worden onderhoudsmaatregelen uitgevoerd. De consequenties van de inspecties worden vertaald naar een meerjarenplanning met uitvoeringsmaatregelen, waarbij ook de financiële effecten worden aangegeven.

88 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Voor 2021 is een uitvoeringsprogramma opgesteld voor bruggen, waarbij risico gestuurd beheer (RAMS methodiek) is ingezet. In 2021 worden de beweegbare bruggen geïnspecteerd, zowel een zgn. “instandhoudingsinspectie” alsook een NEN veiligheidsinspectie. Op basis van een nadere analyse op het kapitaalgoed walkeringen is beoordeeld of functie-/risico- gericht beheer en onderhoud (incl. vervanging) voor walkeringen een doelmatiger beheerkader kan zijn. Hieruit is gebleken dat een aanpassing van de beleidskaders vanuit een functie- en risicogerichte benadering doelmatig en passend bij de nieuwe BBV-voorschriften is te overwegen. Nadat er duidelijkheid is over areaalaanpassingen als gevolg van overleg met de andere vaarwegbeheerders over oevers- en kaden wordt dit beleidskader nader vormgegeven. Vooralsnog gelden voor 2021 de vigerende beleidskaders. Voor 2021 staat er o.a. groot onderhoud/vervanging van (een deel van) de damwand haven Reduzum, Langsan, Uilenburgstate, Einsteinweg, Foundering (Wergea) en o.a. het Noordvlietslot op de planning.

Beleidskader: - Beleidsnotitie Invoering RAMS voor het kapitaalgoed civiele kunstwerken (2016)

2.2.3f Groen

Groenbeleidsplan Twee hoofdpunten ten aanzien van beheer zijn in het groenbeleidsplan opgenomen: 1. Hoogwaardig beheer waar het moet en sober beheer waar het kan. Door de wijken en dorpen slim te beheren kan er een acceptabel beeld gerealiseerd worden. Dit wordt gedaan door te kiezen voor een sober, maar mooi beeld op plekken waar dat kan en voor een hoogwaardig beeld waar dat veel effect heeft. 2. Natuurlijk beheer en traditioneel beheer: verhoging biodiversiteit. Door traditioneel beheer selectief in te zetten op plekken waar een representatief formeel beeld gewenst is en natuurlijk beheer daar in te zetten waar het kan, (randen van wijken, recreatieve gebieden en grotere groenobjecten) kan gewerkt worden aan een duurzame stad met een verhoging van de biodiversiteit. Hiermee wordt natuurlijk beheer de standaard en traditioneel beheer de uitzondering. Vooral in de buitengebieden liggen nog kansen om de biodiversiteit te vergroten, in 2020 zal dit nader worden geïnventariseerd.

Bomenbeheer Ten aanzien van de bomen is een nadere inventarisatie in gang gezet naar de groeiplaats en de verschillende ziektes die helaas een negatieve invloed hebben op de vitaliteit van het bomenbestand. De effecten hiervan worden in beeld gebracht. Verwezen wordt naar het programma Beheer Leefomgeving.

Relevante beleidsnota’s: - Meer openbaar groen, minder regels (2014) - Beleidsregel compensatie groen 2015 (2015) - Beleidsregel waardevolle en monumentale bomen (2015) - Beleidsplan Groen (2016) - Beleid voor spelen en bewegen ‘kom mee naar buiten’ (2020)

89 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.4 Financiering

Deze paragraaf gaat over het financieringsbeleid van de gemeente en het daaraan gerelateerde risicobeheer.

2.2.4a Inleiding Onder financieringsbeleid wordt verstaan het sturen en beheersen van, het verantwoorden over en het toezicht houden op de financiële vermogenswaarden, de financiële geldstromen, de financiële posities en de hieraan verbonden risico’s. Wettelijke kaders worden met name gevonden in de wet financiering decentrale overheden (wet FIDO) en de wet houdbare overheidsfinanciën (wet HOF), en verder in de Gemeentewet en de Algemene Wet Bestuursrecht (AWB). Gezien de publieke taak van de gemeente moet bedachtzaam worden omgegaan met publieke middelen. Risicobeheersing is van groot belang. Daartoe worden renterisico’s beheerst middels de kasgeldlimiet en de renterisiconorm. Verder worden stringente eisen gesteld aan het uitzetten van liquide middelen: leningen en garanties mogen in principe alleen worden verstrekt voor de uitoefening van de publieke taak. Voor het overige moeten overtollige middelen worden aangehouden in ’s-Rijks schatkist (verplicht schatkistbankieren) en blijven daar beschikbaar voor de uitoefening van de publieke taak. In de door de raad vastgestelde financiële verordening Leeuwarden 2017, liggen algemene uitgangspunten vast voor het financieel beleid alsmede regels voor het financieel beheer en voor de inrichting van de financiële organisatie van de gemeente Leeuwarden.

2.2.4b Uitgangspunten renteontwikkeling in de begroting Voor het begrotingsjaar 2021 is de verwachting dat de rente stabiel blijft op het niveau van 2020 of enigszins gaat stijgen. Op de meeste leningen wordt lineair afgelost. Doordat de huidige rente lager is dan de gemiddelde rente op de bestaande leningenportefeuille zal de gemiddeld te betalen rente op de langlopende schuld dalen.

2.2.4c Financiering en omslagrente De omslagrente voor de grondexploitaties kent zijn eigen verplichte systematiek en komt in 2021 uit op 1,71%. De renteomslag voor de resterende investeringen is 1,60%.

Tabel 51 Renteresultaat taakveld Treasury Bedragen x € 1.000 2021 a. De externe rentelasten over de korte en lange financiering 8.922 b. De externe rentebaten -250 Saldo rentelasten en rentebaten 8.672

c1. De rente die aan de grondexploitaties moet worden doorberekend -2.542 De rente van projectfinanciering die aan betreffende taakveld moet worden c2. toegerekend - c3. De rentebaat van doorverstrekte leningen als daar een specifieke lening voor is - aangetrokken, die aan het betreffende taakveld moet worden toegerekend.

Aan taakvelden toe te rekenen rente -2.542

d1. Rente over eigen vermogen - d2. Rente over voorzieningen -

Totaal aan taakvelden toe te rekenen rente 6.130

e. De aan taakvelden toegerekende rente (renteomslag) -7.274

f. Renteresultaat op het taakveld Treasury 1.144

90 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Het renteresultaat op het taakveld Treasury is met uitzondering van de externe rentebaten verantwoord bij de Algemene dekkingsmiddelen.

2.2.4d Renterisicobeheer  De gemiddelde netto vlottende schuld per kalenderkwartaal wordt getoetst aan de kasgeldlimiet. Bij een begrotingsomvang van € 595,4 mln bedraagt de toegestane kasgeldlimiet 8,5% van dit bedrag ofwel € 50,6 mln. Dit is het maximale bedrag dat met kort geld mag worden gefinancierd. Interne beheersmaatregelen zijn erop gericht dat deze norm in principe niet langer dan twee kwartalen achtereen wordt overschreden.  De hoogte van de jaarlijks verplichte aflossingen en renteherzieningen van opgenomen leningen wordt getoetst aan de renterisiconorm. In de financiële verordening Leeuwarden 2017 wordt in plaats van de wettelijke waarde, Wet Fido 20% van het begrotingsvolume, de richtlijn gehanteerd om een normpercentage te hanteren van 10% van het begrotingsvolume. Met deze norm wordt het renterisico nog meer beperkt. In onderstaande tabel wordt de renterisiconorm voor de komende jaren weergegeven.  Conform de financiële verordening wordt geen gebruik gemaakt van financiële derivaten.

Tabel 52 Renterisiconorm en renterisico (per 1/1 van het jaar) Bedragen x € 1 mln 2021 2022 2023 2024 1a Renteherziening op vaste schuld o/g 0 0 0 0 1b Renteherziening op vaste schuld u/g 0 0 0 0 2 Netto renteherziening (1a-1b) 0 0 0 0 3 Aflossingen 67,2 98,9 46,0 36,3 4 Rente risico (2+3) 67,2 98,9 46,0 36,3

5 Begrotingsvolume 595,4 580,3 578,0 574,6 6 Het normpercentage 10 10 10 10

7 Rente risiconorm (5*6/100) 59,5 58,0 57,8 57,5

8. Ruimte (+) (7-4) -7,4 -40,9 11,8 21,2

Uit deze tabel blijkt dat de gemeente Leeuwarden zowel in 2021 als 2022 de in de financiële verordening van 2017 vastgestelde norm overschreden. De wettelijke norm (normpercentage 20%) wordt niet overschreden. Vanaf 2023 blijft het renterisico weer binnen onze eigen norm.

Over het algemeen bestaat de financiering van onze gemeente uit leningen die lineaire worden afgelost, waardoor de totale jaarlijkse aflossingen een redelijk gelijkmatig karakter vertonen. De leningenportefeuille kent echter nog een lening waarop niet wordt afgelost. Dit betreft een lening van € 36 mln (rente 5,03%) die in 2022 wordt afgelost. Daarnaast is er in verband met de onzekerheid van Corona in 2020 een lineaire lening van € 30 mln (rente -0,32%) aangetrokken met een looptijd van 2 jaar. Deze was bedoeld als buffer voor het geval de rentemarkt geen geld beschikbaar zou hebben. Als gevolg van deze aflossingen en de overige lineaire aflossingen wordt de norm in 2021 en 2022 incidenteel overschreden. Wanneer er nieuwe leningen moeten worden aangetrokken is zal de rente naar onze inschatting lager zijn dan het gemiddelde van eerdergenoemde leningen, zodat het renterisico beperkt is.

Uiteraard is het renterisico ook afhankelijk van de schuldpositie. Zie ook de kengetallen in paragraaf 2.2.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing.

91 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.4e Kredietrisicobeheer op verstrekte gelden Van de uitgezette gelden kan het volgende overzicht worden gegeven.

Tabel 53 Verstrekte geldleningen Bedragen x € 1 mln Met/zonder Restantschuld Restantschuld Risicogroep (hypothecaire) in euro’s op in euro’s op zekerheid 1-1-2021 31-12-2021 Woningcorporaties met garanties WSW Zonder 0,1 0,1 Leningen uit hoofde van leenbijstand en bijzondere bijstand Zonder 6,3 6,3 Leningen uit hoofde van krediethypotheken bijstand Met 1,0 1,0 Leningen aan deelnemingen en verbonden partijen Zonder 6,5 6,5 Overige toegestane instellingen (volgens de Wet FIDO) Zonder 13,4 13,4 Totaal 27,3 27,3 Voorziening 0,6 0,6 Boekwaarde verstrekte geldleningen 26,7 26,7

Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw staat garant voor de leningen aan de woningcorporaties, het risico op deze leningen voor de gemeente is zeer klein.

Voor een belangrijk deel van de verstrekte leningen uit hoofde van bijstand geldt dat als de lening wordt geïncasseerd, er een terugbetalingsplicht (van 75%) is aan het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid; deze is opgenomen onder de overige schulden. Daarnaast is voor deze leningen een additionele voorziening opgenomen.

Voor de verstrekte krediethypotheken uit hoofde van de bijstand geldt dat er hypothecaire zekerheden zijn verkregen, waardoor de risico's zijn afgedekt.

De leningen aan deelnemingen en verbonden partijen hebben geen hoog risico en geven geen aanleiding tot het opnemen van een voorziening.

De overige leningen hebben in een aantal gevallen een aanzienlijk risicoprofiel. In die gevallen zijn de leningen voor 100% voorzien. Zie tabel 46 in paragraaf 2.2.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing. Informatie over deze bedrijven is opgenomen in de paragraaf 2.2.6 Verbonden partijen en andere samenwerkingsverbanden.

2.2.4f Intern liquiditeitsbeheer De betrouwbaarheid van de liquiditeitsprognoses wordt vooral bepaald door de liquiditeitsprognoses van de investeringen. De voortgang van investeringen kan echter sterk beïnvloed worden door externe factoren, zoals milieueffectrapportages en bezwaarprocedures. Bij de huidige vrij stabiele renteontwikkeling zijn de financiële risico’s ten gevolge van afwijkingen in het investeringstempo beperkt.

2.2.4g Financieringsstrategie Bij de financiering van de gemeentelijke activiteiten wordt uitgegaan van integrale financiering. Steeds wordt gekeken naar de totale financieringsbehoefte. De ontwikkeling van de portefeuille opgenomen leningen ziet er naar verwachting als volgt uit:

92 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 54 Mutaties portefeuille opgenomen leningen Bedrag in mln Gemiddeld rente Invloed op Omschrijving euro’s % gemiddelde rente Stand op 1 januari 2021 493,9 2,32% Nieuwe leningen 54,3 0,00% -0,15% Reguliere aflossingen 67,2 1,21% 0,05% Vervroegde aflossingen 0,0 0,00% 0,00% Renteaanpassing (oud percentage) 0,0 0,00% 0,00% Renteaanpassing (nieuw percentage) 0,0 0,00% 0,00% Stand per 31 december 2021 506,8 2,22% -0,10%

93 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.5 Bedrijfsvoering

Deze paragraaf geeft inzicht in de bedrijfsvoering van de gemeente Leeuwarden.

2.2.5a Inleiding Het college ziet het als zijn taak om te zorgen dat de organisatie de veranderende rol van de overheid uitdraagt en ondersteunt. Daarbij gaan we altijd uit van wat we in de samenleving willen bereiken. De opgaven uit het collegeprogramma vragen om een geïntegreerde, integrale en van buiten naar binnen gerichte benadering. We willen dit onder anderen bereiken door opgavegericht samenwerken, waarbij een samenhangende aanpak centraal staat. Opgavegericht samenwerken helpt ons niet alleen bij het realiseren van deze strategische en complexe opgaven, maar draagt ook bij om de verkokering in eigen huis én daarbuiten te doorbreken.

2.2.5b Wat willen we bereiken? Het college bouwt deze bestuursperiode, samen met management en medewerkers aan een organisatie die transparant, flexibel en resultaatgericht is. Een organisatie die zich inzet om de ambities van het collegeprogramma te realiseren. Daarbij werkt het college aan: a. Een platte organisatie, waarbij verantwoordelijkheden zo laag mogelijk in de organisatie worden belegd en die transparant is in haar handelen; b. een organisatie die integraal werkt én denkt en waarbij de interne verkokering wordt doorbroken; c. een organisatie die meer ruimte geeft aan professionals, die oplossingen boven regels durft te stellen en resultaatgericht is.

2.2.5c Wat gaan we daarvoor doen?

 Organisatieontwikkeling In de afgelopen jaren heeft de ambtelijke organisatie zich ontwikkeld tot wat ze nu is, een energieke organisatie. Met een divers team wordt in verschillende rollen en samenwerkingsverbanden gewerkt aan de ambities van de stad Leeuwarden en de 35 omliggende dorpen. De ambtelijke organisatie is gefocust op toekomstige ontwikkelingen en veranderingen in de samenleving. Het traject van organisatieontwikkeling van de afgelopen jaren wordt daarom onverkort voortgezet. Na verschillende managementbijeenkomsten en bijeenkomsten met medewerkers en het college zijn de volgende organisatiewaarden voor de ambtelijke organisatie geformuleerd: a. Robuust: onze dienstverlening en bedrijfsvoering zijn betrouwbaar, voorspelbaar, professioneel en blijvend in balans bij onverwachte ontwikkelingen. b. Lenig: we denken en werken van buiten naar binnen, zijn adaptief, nemen initiatief, tonen lef, kunnen overlaten aan anderen en zijn innovatief. c. In verbinding: met elkaar, met bestuur, met inwoners, met ondernemers en met onze ketenpartners. Bovenstaande organisatiewaarden geven de richting aan voor de organisatieontwikkeling die komende jaren verder inhoud en vorm zal krijgen middels verschillende inhoudelijke programma’s en ondersteunende instrumenten, zoals de Digitale Agenda, invoering omgevingswet, verbetering bedrijfsvoering en instrumenten vanuit ‘HR-op koers’.

 Verbetering bedrijfsvoering Door de snelle veranderingen en onze ambities worden er andere eisen gesteld aan de bedrijfsvoeringsfuncties binnen de ambtelijke organisatie. Het speelveld van onze professional is niet alleen toegenomen, maar is ook veel complexer geworden. Dit vraagt deels om andere werkwijzen, competenties van medewerkers en de inzet van nieuwe instrumenten. Daarnaast moet er door de opeenvolgende en nieuwe bezuinigingen nog scherper aan de wind worden gezeild.

94 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Wij gaan op basis van de geactualiseerde Visie op Bedrijfsvoering en de uitgangspunten van de Organisatieontwikkeling, de activiteiten voor de komende jaren bepalen, prioriteren en in uitvoering nemen.

 Rechtmatigheidsverantwoording en In control statement Het college zal vanaf begrotingsjaar 2021 een rechtmatigheidsverantwoording afgeven, als onderdeel van de jaarrekening. Hierdoor verantwoordt het college zich rechtstreeks aan de gemeenteraad over de (financiële) rechtmatigheid van het gevoerde bestuur. De voorbereidingen op dit terrein zijn gestart en het jaar 2021 wordt gebruikt, om hier verdere invulling aan te geven. Zo zal het college samen met de raad de grens bepalen waarboven rechtmatigheidsfouten en onduidelijkheden specifiek in de verantwoording vermeld moeten worden. Verder zal er afstemming met de accountant plaatsvinden omdat de rol en verantwoordelijkheid van de accountant ten aanzien van het aspect rechtmatigheid verandert.

Verder is het goed te vermelden dat de accountant gebruik blijft maken van de intern uitgevoerde (verbijzonderde) interne controles om de rechtmatigheidsverantwoording te controleren. Hier ligt een verband met de verbeteracties ten aanzien van de bedrijfsvoering in het algemeen (zoals hierboven beschreven), de ambitie om te gaan werken met een ‘in control statement’ (ICS) van het college en -daaraan gerelateerd- om de control- en auditfunctie te versterken. Een ICS gaat verder en dieper dan de rechtmatigheidsverantwoording, omdat het de (financiële) beheersing in algemene zin betreft. De ambtelijke organisatie is bezig met de voorbereidingen om middels een groeimodel in de jaren 2021-2025 toe te groeien naar een volwaardige ICS.

Voor beide ontwikkelingen geldt dat met de auditcommissie de gewenste betrokkenheid van de raad wordt afgestemd en wordt samengewerkt om deze veranderingen tot het gewenste resultaat te brengen.

 HR op Koers Onze medewerkers spelen een cruciale rol om de ambities van het collegeprogramma te realiseren. Zij zijn het die met hun kennis, kunde, vaardigheden én vitaliteit de veranderingen doorvoeren. Met ons personeelsbeleid, ‘HR op Koers’ richten we ons op: a. aantrekken en ontwikkelen van talenten, gericht op verjonging van de organisatie; b. duurzame inzetbaarheid, door onder andere mobiliteitsbeleid en vitaliteitsprogramma’s; c. aantrekkelijk werkgeverschap, arbeidsmarktcommunicatie om onze positie als aantrekkelijk werkgever positief te beïnvloeden bij medewerkers en potentiële medewerkers.

In 2021 worden de verschillende HR-activiteiten verder uitgewerkt, die passen bij een organisatie die robuust, lenig én in verbinding is. Persoonlijk leiderschap staat hierbij centraal, waarbij de medewerker regisseur is over zijn eigen ontwikkeling. Wij zijn een inclusieve organisatie, iedereen doet mee, ook met een beperking. We zetten onze inspanningen onverkort voort om nieuwe banen te creëren voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt (Wet banenafspraak).

 Niet volledig herbezetting natuurlijk verloop In het Collegeprogramma is een taakstelling op de bedrijfsvoering opgenomen van in totaal € 4 mln. € 1,7 mln wordt gerealiseerd middels het niet doorgeven van prijscompensatie en opschonen van inkoopcontracten en € 2,3 mln moet er in deze bestuursperiode gerealiseerd worden door de invoering van een selectieve vacaturestop. Dat wil zeggen: van medewerkers die de ambtelijke organisatie verlaten, vanwege het bereiken van de AOW-leeftijd, wordt de vacatureruimte die hierdoor ontstaat voor 70% herbezet. Deze taakstelling betekent dat de structurele formatie daalt

95 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden met + 30 formatieplaatsen. Het college wil deze reductie van formatie zoveel mogelijk opvangen door bestaande taken anders te organiseren of te versoberen.

 Huisvestingsvisie Gemeentehuis en Stadhuis Door het Corona-virus is de Nederlandse samenleving veranderd van een ‘intelligente lockdown’, naar een situatie waarbij er ‘ruimte met regels’ is waarbij de adviezen van het RIVM over het opvolgen van de algemene hygiënemaatregelen en het behoud van 1,5 meter afstand van anderen centraal staan. Het kabinet heeft een aantal maatregelen versoepelt en heeft organisaties gevraagd na te gaan hoe zij straks verantwoord hun deuren weer kunnen openen. Uiteraard geldt deze oproep ook voor de gemeente Leeuwarden. Het ziet er naar uit dat de ‘ruimte met regels’ voor langere duur zal zijn. Het college stelt hierbij de veiligheid en gezondheid van werknemers en bezoekers voorop. De gemeente Leeuwarden staat hierdoor aan het begin van een nieuw huisvestingsproces, waarbij o.a. de ervaringen met het thuiswerken van invloed zal zijn op de nieuwe huisvestingsfasen erna. Een verdere uitwerking vindt plaats in een nog op te stellen integrale huisvestingsvisie voor ons Gemeentehuis en Stadhuis. Daarbij geldt te allen tijde dat wanneer landelijke Corona-huisvestingsregels worden aangescherpt deze (zo nodig) worden vertaald en ingevoerd.

96 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.6 Verbonden partijen en andere samenwerkingsverbanden

In deze paragraaf wordt inzicht verschaft in, en informatie verstrekt over, alle partijen waar de gemeente bestuurlijke en financiële banden mee onderhoudt (verbonden partijen). Instellingen waarmee alleen een subsidierelatie is aangegaan vallen buiten de definitie van verbonden partij. Ter informatie wordt ook een overzicht gegeven van centrumregelingen. Formeel behoren die niet tot de verbonden partijen.

2.2.6a Bijzonderheden met betrekking tot de verbonden partijen met een hoog risicoprofiel Er wordt onderscheid gemaakt tussen partijen op basis van het risicoprofiel. Hieronder staat informatie over partijen met een hoog risicoprofiel. Die informatie gaat verder dan wat voorgeschreven is voor de lijst van verbonden partijen.

 Bijzonderheden deelneming Blitsaerd Bij de planontwikkeling van het uitleggebied Blitsaerd is de samenwerking gezocht met een marktpartij in de vorm van een gezamenlijke exploitatiemaatschappij. Vanaf 2016 is de verkoop van kavels in Blitsaerd enorm aangetrokken. De Rabobank heeft aangegeven Blitsaerd niet langer te willen financieren. Daarmee was de financiering voor de langer termijn niet gewaarborgd en was de continuïteit van Blitsaerd in het geding. De gemeenteraad heeft daarom in de vergadering van 1 juli 2020 besloten om CV Blitsaerd te herfinancieren door middel van het verstrekken van een lening. Hiermee is de financiering voor de lange termijn geregeld en is de continuïteit van Blitsaerd niet langer onzeker en dit risico beperkt. Er komt wel een ander laag risico voor in plaats en dat is de aflossing van de lening.

 Bijzonderheden gemeenschappelijke regeling FUMO De FUMO zit in de afrondende fase v.w.b. het ontwikkeltraject naar FUMO 2.0 dat in 2018 gestart is. De resterende onderwerpen zullen uiterlijk in het eerste kwartaal van 2021 zijn afgerond. Het gaat om een ander financieringsmodel dat toegepast zal worden vanaf de begroting 2022, doorontwikkeling van het Friesland Breed Uitvoeringsprogramma incl. risicoanalyse, optimaliseren van de governancestructuur en het ontwikkelen van een uniforme mandaatregeling voor de deelnemers.

Verder bereidt de FUMO zich voor op de implementatie van de Omgevingswet die naar verwachting per 1 januari 2022 van kracht is. In samenwerking met de deelnemers wordt onderzocht en worden afspraken gemaakt over hoe om te gaan met de verschillende aspecten van de Omgevingswet en welke rol de FUMO daarin heeft. Een deel van de regelgeving van het Omgevingsstelsel moet nog uitgekristalliseerd worden en door de wetgever worden vastgelegd. De FUMO zal dit nauwlettend volgen en de eventuele consequenties ervan in kaart brengen.

2.2.6b Visie en beleid verbonden partijen De visie van de gemeente op de (beheersing van) verbonden partijen en de beleidsvoornemens daaromtrent in algemene zin, staan in de Kadernota verbonden partijen (raadsbesluit 11 oktober 2017).

97 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.6c Lijst van de verbonden partijen Stichtingen en verenigingen Sociaal: Sociale basis Stichting Cultureel Centrum De Harmonie te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) De stichting De Harmonie beheert en exploiteert de gemeentelijke schouwburg in de stad Leeuwarden. Zij programmeert en distribueert een gevarieerd aanbod aan Openbaar belang (doel theater- en muziekvoorstellingen. Tevens ondersteunt de stichting een aantal verbonden partij) festivals en speciale culturele projecten en verhuurt zij zaalruimten aan uiteenlopende organisaties en instellingen. Met haar activiteiten levert de stichting De Harmonie een bijdrage aan begrotingsdoelen die in het programma Cultuur zijn opgenomen. Dit betreft bijvoorbeeld het ontwikkelen van het cultureel bewustzijn van bewoners, het zorgen Gemeentelijk belang van een sterke culturele basis-infrastructuur en het aanbieden van een breed geschakeerd cultureel aanbod. De visie van de gemeente ten aanzien van deze verbonden partij is dat op deze wijze de uitvoering van de hiermee verbonden taken zo goed mogelijk is gediend. Het bestuur van de stichting wordt benoemd door de gemeente. Bestuurlijk belang Bestuursbesluiten met belangrijke financiële gevolgen hebben de goedkeuring nodig van het college. De gemeente is gehouden eventuele exploitatietekorten met een bijdrage te dekken. Financieel belang Dit is vastgelegd in de statuten van de stichting.

eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen Financiële kerngegevens jaar 1 -1 1-1 31-12 31-12 2019 310 3.901 281 3.947 2020 281 3.947 onbekend onbekend 2021 onbekend onbekend onbekend onbekend NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 100 (voor resultaatbestemming) 2020 onbekend 2021 onbekend

Naam directeur M. van der Woude Naam voorzitter S. Jansen bestuur www.Harmonie.nl In de zomer van 2019 is het samenwerkingsprogramma van de Harmonie en Neushoorn gepresenteerd. Voor deze samenwerkingsagenda heeft de raad in 2019 € 300.000 beschikbaar gesteld. Gekozen is om de samenwerking middels een concreet project, het nieuwe gezamenlijke festival Women of the World uit te werken, te Overige informatie ervaren en te onderzoeken waar de mogelijkheden en de knelpunten liggen. Verder is in 2019 een haalbaarheidsonderzoek gestart naar een (bestuurlijke) fusie van beide instellingen. Dit onderzoek loopt naast het opstarten van het gezamenlijk festival. Beide processen worden betrokken bij het vaststellen van het subsidieniveau in de komende jaren.

Stichtingen en verenigingen Sociaal: Werk en inkomen Stichting Kredietbank Nederland (KBNL) te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) De stichting Kredietbank Nederland is een kredietbank die mensen met financiële problemen helpt. De belangrijkste diensten die de bank in dit verband aanbiedt zijn Openbaar belang (doel o.a.: sociale kredietverlening, schuldhulpverlening, inkomensbeheer, preventie en verbonden partij) beschermingsbewind. Een ander openbaar belang dat gediend wordt is de uitoefening van het toezicht op de bank door de gemeente op basis van de Wet op het Financieel Toezicht.

98 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Stichtingen en verenigingen Sociaal: Werk en inkomen Stichting Kredietbank Nederland (KBNL) te Leeuwarden Voorkoming en bestrijding van armoede is ook in het belang van de gemeente. Om die reden participeert de gemeente in de kredietbank. Daarnaast voert de kredietbank in het kader van het gemeentelijk minimabeleid de Gemeentelijk belang schuldhulpverlening uit op basis van de gemeentelijke visie dat de positie en taken van de toenmalige gemeenschappelijke kredietbank Friesland versterkt diende te worden. De gemeente heeft de bevoegdheid om 2 leden in de Raad van Toezicht te Bestuurlijk belang benoemen. Verder dient de gemeente de begroting en de jaarrekening goed te keuren van de kredietbank. Veel gemeenten waar de kredietbank actief is financieren de kredietbank met Financieel belang langlopende leningen. De gemeente heeft € 1,313 mln uitgeleend. Dit bedrag heeft de bank weer uitgeleend aan de inwoners van de gemeente Leeuwarden. Stand 1 januari (x1.000 euro) Stand 31 december (x1.000 euro)

Financiële kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

2019 2.371 42.801 2.704 39.848 2020 2.704 39.848 2.850 38.250 2021 NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 333 2020 250 2021

Naam directeur H. v.d. Meulen Naam voorzitter Raad T. van Mourik van Toezicht Overige informatie www.kredietbanknederland.nl

Vennootschappen Fysiek: Infrastructuur en mobiliteit Parkeergarages Leeuwarden CV te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Het in eigendom verwerven, behouden, beheren en exploiteren van parkeergarages Openbaar belang (doel in Leeuwarden en in het bijzonder de parkeergarages Klanderij, Oldehoofsterkerkhof, verbonden partij) Hoeksterend, Zaailand en Oosterstraat.

Voorzien in een adequate hoeveelheid toegankelijke overdekte parkeervoorzieningen, primair voor de bezoekers aan de binnenstad. Hierbij wordt gestreefd naar een Gemeentelijk belang (financieel evenwicht) tussen parkeergarages aan de rand van de binnenstad en het hart van de binnenstad. Tevens voorzien de parkeergarages in reductie van ongeoorloofd parkeren in de openbare ruimte. Bestuurlijk belang Zeggenschap bedraagt 50%. Het resultaat van de parkeergarages CV wordt conform statuten verrekend met het commanditair kapitaal van de gemeente in de CV. Het commanditaire kapitaal van de gemeente bedraagt op 31 januari 2019 € 4.337.000. Ter financiering van de Financieel belang parkeergarage Zaailand heeft de gemeente een lening verstrekt aan de Parkeergarages Leeuwarden BV waarvan het restant op 31 december 2019 € 4 mln bedraagt. Financiële Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro) kerngegevens

jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

99 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Vennootschappen Fysiek: Infrastructuur en mobiliteit Parkeergarages Leeuwarden CV te Leeuwarden 2019 4.033 221 4.671 420

2020 4.671 420 Nog niet bekend Nog niet bekend 2021 Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 639 2020 204 (prognose) 2021 Nog niet bekend Naam directeur A. Zantman Naam voorzitter n.v.t. bestuur Overige informatie

Vennootschappen Fysiek: Ruimtelijke ordening Afvalsturing Friesland NV te Leeuwarden (handelsnaam Omrin) Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Afvalsturing Friesland richt zich op de nascheiding van herbruikbare materialen uit Openbaar belang (doel huishoudelijk afval. Daarvoor ontvangt zij afvalstromen van ondermeer de gemeente verbonden partij) Leeuwarden. De gemeente heeft een verantwoordelijkheid als het gaat om het verwerken van huishoudelijk afval op een efficiënte en milieuvriendelijke manier. Tevens is de doelstelling van de gemeente om met een goede afvalscheiding (ook bij de bron) de verwerkingskosten laag te houden. Om deze doelstellingen te bereiken wordt de uitvoering door Afvalsturing Friesland NV uitgevoerd. Gemeentelijk belang De Reststoffen Energiecentrale (REC) die door Afvalsturing in 2011 is gestart, beschikt over een grote capaciteit die – naast de scheiding van afvalstromen – zorgt voor acceptabele verwerkingskosten. Dit gewenste effect wordt teruggezien in de lokale heffingen.

Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder. Financieel belang De gemeente Leeuwarden bezit 426 aandelen ofwel een belang van 14,2%

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen Financiële kerngegevens 2019 50.585 152.203 57.000 142.008

2020 57.000 142.008 Nog niet bekend Nog niet bekend 2021 Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 6.536 2020 3.344 (prognose) 2021 1.574 (prognose) Naam directeur J. Vernooij Naam voorzitter RvC J.G. Vlietstra Overige informatie

100 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

101 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Vennootschappen Fysiek: Ruimtelijke ordening NV Fryslân Miljeu te Leeuwarden (handelsnaam Omrin) Risicoprofiel (hoog of Laag laag)

Openbaar belang (doel Inzameling van (huishoudelijk) afval. verbonden partij) De gemeente heeft een wettelijke taak om huishoudelijk afval in te zamelen. Dit in de breedste zin van het woord. De operationele taak van deze inzameling wordt gedaan door Fryslân Miljeu. Gemeentelijk belang Het gemeentelijk belang is om op deze manier, naast adequate afvalinzameling, ook het daarbij behorende tarief dat wordt doorbelast aan bewoners onder controle te houden. Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder. De gemeente Leeuwarden bezit 41.612 aandelen A ofwel een belang van 51,7 % in de Financieel belang regio Noordwest respectievelijk 26,5 % in de NV.

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen Financiële kerngegevens 2019 8.414 16.388 8.286 17.289

2020 8.286 17.289 8.500 (prognose) 17.289 (prognose) 2021 8.500 (prognose) 17.289 (prognose) 8.750 (prognose) 17.289 (prognose)

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 507 2020 1.000 (prognose) 2021 1.000 (prognose) Naam directeur J. Vernooij Naam voorzitter RvC G. Gerbrandy Overige informatie

Vennootschappen Fysiek: Economie en toerisme BV Sport te Leeuwarden Risicoprofiel Laag Openbaar belang (doel Uitvoering van het gemeentelijke sportbeleid met als strategisch doel: een sportieve, verbonden partij) gezonde en leefbare samenleving.

Gemeentelijk belang De BV Sport beheert en exploiteert de gemeentelijke sportaccommodaties en voert een breed scala aan activiteiten uit om de doelstellingen van het gemeentelijke sportbeleid te realiseren. Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder Financieel belang De gemeente Leeuwarden is enig aandeelhouder van de BV Sport. Het geplaatst en gestort aandelenkapitaal bedraagt € 45.000. Financiële Stand per 1 januari (x 1.000 euro) Stand per 31 december (x 1.000 euro) kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

2019 2.763 12.021 3.307 12.3017 2020 3.307 12.317 2.904 11.639 2021 NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving

102 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Vennootschappen Fysiek: Economie en toerisme BV Sport te Leeuwarden jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2019 219 2020 53 2021 Naam directeur W. Schuurmans Naam voorzitter RvC J. van der Kooi

Vennootschappen Sociaal: Werk en Inkomen Caparis NV te Drachten Risicoprofiel (hoog of Hoog laag)

Openbaar belang (doel Caparis NV is het bedrijf waar mensen met een WSW-indicatie werken. verbonden partij) Caparis NV werkt in opdracht van de GR SW Fryslân. Bij Caparis NV werken mensen met een WSW-indicatie. Caparis heeft de opdracht om de arbeidsmogelijkheden van WSW-ers te ontwikkelen en zo goed mogelijk te Gemeentelijk belang benutten. Als het moet binnen het eigen bedrijf maar als het kan daarbuiten. Deze opdracht moet bovendien binnen de financiële kaders van de WSW uitgevoerd worden. Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder. De gemeente Leeuwarden bezit 9.954 aandelen ofwel een belang van 22,12%. Het Financieel belang geplaatst aandelenkapitaal bedraagt € 45.000. stand per 1 januari (x 1.000 euro) stand per 31 december (x 1.000 euro) Financiële kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

2019 14.232 8.849 6.694 16.823 2020 6.694 16.823 4.501 14.314 2021 onbekend onbekend onbekend onbekend NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 -563 2020 59 2021 onbekend

Naam directeur A. Bonnema Naam voorzitter Raad A. Aalberts van Commissarissen Overige informatie

Bestuur en middelen: Algemene baten Vennootschappen en lasten NV Bank Nederlandse Gemeenten te Den Haag Risicoprofiel Laag (hoog of laag) Openbaar belang De BNG is de bankier van en voor overheden evenals instellingen voor het maatschappelijk (doel verbonden belang. De bank draagt duurzaam bij aan het laag houden van de kosten van partij) maatschappelijke voorzieningen voor de bewoners. Gemeentelijk De BNG is de huisbankier van de gemeente. Daarnaast deelt de gemeente mee in een belang eventuele dividenduitkering op grond van de aandelen die de gemeente in de BNG bezit.

103 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Bestuur en middelen: Algemene baten Vennootschappen en lasten NV Bank Nederlandse Gemeenten te Den Haag Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder. De gemeente Leeuwarden bezit 133.044 aandelen (geplaatst en volgestort Financieel belang aandelenkapitaal van de BNG bedraagt 55.690.720 aandelen). Het dividend over 2015 bedraagt € 1,02 per aandeel.

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro) Financiële kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

2019 4.991* 132.518 4.887 144.802 2020 Nog niet bekend. Nog niet bekend. Nog niet bekend. Nog niet bekend. 2021 Nog niet bekend. Nog niet bekend. Nog niet bekend. Nog niet bekend.

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving * Met ingang van 2018 rapporteert BNG Bank volgens IFRS9. Dat leidt tot een bijstelling van

het eigen vermogen t.o.v. IAS39 met -/- 266 mln. jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 163 2020 Nog niet bekend. 2021 Nog niet bekend.

Naam directeur - Naam voorzitter G. Salden. bestuur Overige www.bngbank.nl informatie

Bestuur en middelen: Algemene Vennootschappen: baten en lasten Diverse rechtspersonen voortvloeiend uit de verkoop van Essent Als gevolg van de invoering van de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) in Nederland, diende Essent uiterlijk voor 01 januari 2011 gesplitst te worden in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf. Deze verplichte splitsing is doorgevoerd per 30 juni 2009. De aandelen van de productie-en leveringsbedrijf zijn daarop verkocht aan het energiebedrijf RWE. Het netwerkbedrijf is Enexis Holding NV geworden. Daarnaast omvatte Essent ook een milieubedrijf, Essent Milieu Holding NV, dat zich richtte op afvalverwijdering en afvalverwerking. Dit bedrijf bleef achter en kreeg de naam Attero BV. In 2014 zijn de aandelen van deze laatste BV verkocht aan de private equity organisatie Waterland. Verder leidde de verkoop van Essent tot verzelfstandiging van het 50% belang dat Essent had in de Elektriciteitsproductiemaatschappij Zuid-Nederland (EPZ), eigenaar van de kerncentrale in Borssele. Hiervoor is een nieuwe BV opgericht, Publiek Belang Elektriciteitsproductie BV (PBE), waarvan de aandelen worden gehouden door de voormalige publieke aandeelhouders van Essent. Doel hiervan was het veilig stellen van het publiek belang, dat indertijd geacht werd mogelijk geschaad te worden door de verkoop van dit belang aan RWE (met het oog op het belang van de kerncentrale). Op dit moment is er overeenstemming bereikt met Delta NV, de andere grootaandeelhouder van EPZ, over de verkoop van EPZ aan RWE. Daardoor is de inrichting van PBE aangepast naar de status van een Special Purpose Vehicle (verkoop vennootschap). De splitsing en verkoop van Essent heeft verder geleid tot een aantal vennootschappen die meer technisch van aard zijn, in de zin dat ze als tijdelijke constructie dienen om mogelijke verplichtingen, claims en overige zaken, voortvloeiende uit de verkoop van Essent, te dekken respectievelijk definitief af te wikkelen. Deze vennootschapen zijn: CBL Vennootschap BV, Claim Staat Vennootschap BV, Verkoop Vennootschap BV en Vordering op Enexis BV. Deze laatste 4 vennootschappen worden hieronder niet verder toegelicht gezien hun geringe financiële en bestuurlijke belang.

104 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Bestuur en middelen: Algemene Vennootschappen baten en lasten Publiek Belang Elektriciteitsproductie BV te Den Bosch Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Bij de verkoop van Essent aan RWE heeft de rechter Essent verboden het 50% belang van Essent in de Elektriciteitsproductiemaatschappij Zuid-Nederland (EPZ) mee te vervreemden (EPZ is een groot energieproductiebedrijf waartoe ook de kerncentrale Openbaar belang (doel van Borssele behoort). Het belang van Essent is daarna verzelfstandigd en de verbonden partij) aandelen van dit belang worden sindsdien gehouden door deze BV waarvan de aandelen op hun beurt weer gehouden worden door de voormalige publieke aandeelhouders van Essent. De vennootschap heeft als Special Purpose Vehicle ten doel alle financiële transacties rondom de verkoop van Essent verder af te handelen. Er is geen directe relatie tussen de activiteiten van de verbonden partij en de Gemeentelijk belang gemeentelijke begrotingsdoelstellingen. Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder. Financieel belang Aantal aandelen 155.738 stuks. Financiële kerngegevens Niet opgenomen gezien het geringe financiële en bestuurlijke belang.

Fysiek: Wonen en milieu, Vennootschappen Ruimtelijke ordening a. Blitsaerd Beheer BV te Drachten b. CV Blitsaerd te Drachten Risicoprofiel Hoog (hoog of laag) Openbaar belang (doel verbonden Woningbouw in het hogere segment. partij) Voor een evenwichtige woningvoorraad heeft de gemeenteraad in 2003 (en 2005) besloten Gemeentelijk tot het aangaan van een PPS waarmee marktpartijen het hogere segment bedienen. Hierbij belang zijn kaders vastgesteld voor 400 woningen. De gemeente is alleen commanditaire vennoot in de CV en aandeelhouder van de BV. a. BV Zeggenschap als aandeelhouder (50%). Bestuurlijk belang b. CV Commanditair of stille vennoot (49%). a. BV Aandelenkapitaal € 9.000. Financieel belang b. CV Commanditair kapitaal € 2.262.094.

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen a. BV: Financiële kerngegevens 2019 -3.387 3.402 -3.322 3.338

2020 -3.322 3.338 Nog niet bekend Nog niet bekend 2021 Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 64 2020 Nog niet bekend 2021 Nog niet bekend b. CV: Financiële kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

2019 -3.397 12.133 -3.333 10.815

2020 -3.333 10.815 Nog niet bekend Nog niet bekend

2021 Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend

105 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Fysiek: Wonen en milieu, Vennootschappen Ruimtelijke ordening a. Blitsaerd Beheer BV te Drachten b. CV Blitsaerd te Drachten NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 64 2020 Nog niet bekend 2021 Nog niet bekend Naam directeur H. Wind Overige informatie

Fysiek: Economie en toerisme, Gemeenschappelijke regeling Infrastructuur en mobiliteit De Marrekrite te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag)

Openbaar belang (doel Aanleg en onderhoud aanlegvoorzieningen watersport, onderhoud fietsknooppunten. verbonden partij) De gemeente Leeuwarden heeft tot doel de voorzieningen op het gebied van watersport en het onderhoud van fietsknooppunten op een goed niveau te houden. Hieronder valt ook het verwijderen van afval op de recreatieplaatsen. Een Gemeentelijk belang beleidsvoornemen dat vele andere gemeenten en de provincie hebben. Om dit beleid uniform gestalte te geven nemen deze partijen deel in de gemeenschappelijke regeling Marrekrite die uitvoerend is voor de beleidsvoornemens. Vertegenwoordiging in het algemeen bestuur door de wethouder (stemverhouding: Bestuurlijk belang 1/18). Financieel belang Jaarlijkse bijdrage

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen Financiële kerngegevens 2019 4.137 1.380 4.137 480

2020 4.137 480 5.056 (prognose) 15 (prognose) 2021 5.056 (prognose) 15 (prognose) 5.276 (prognose) 165 (prognose)

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 613 2020 306 (prognose) 2021 220 (prognose) Naam directeur L. Touwen Naam voorzitter A. Fokkens-Kelder bestuur Overige informatie

106 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Gemeenschappelijke regelingen Fysiek: Wonen en milieu Hûs en Hiem te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag)

Openbaar belang (doel Het objectief en onafhankelijk laten toetsen van bouwvoornemens. verbonden partij) De gemeente heeft tot doel kritisch te zijn op bouwvoornemens die effect hebben op het aanzien van de stad. Om die reden neemt de gemeente deel in een onafhankelijk toetsing- en beoordelingsorgaan dat bouwvoornemens toetst op architectonische waarde en inpassing in de omgeving. Gemeentelijk belang Sinds kort is de ‘kan bepaling’ van toepassing waarmee de Rijksoverheid beoogt dat gemeenten zelfstandig (dus niet via een extern orgaan) mogen toetsen. Hiervan zijn beschermde stads- en dorpsgezichten uitgezonderd. De gemeente heeft zich vooralsnog niet uitgesproken of deze bepaling actief zal worden toegepast. Vertegenwoordiging in zowel het dagelijks als algemeen bestuur. Bestuurlijk belang Elke gemeente in Friesland heeft 1 stem (stemverhouding: 1/18) Financieel belang Verrekening resultaat naar rato inwoneraantal

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen Financiële kerngegevens 2019 369 120 334 83

2020 334 83 Nog niet bekend Nog niet bekend 2021 Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 -35 2020 0 (prognose) 2021 0 (prognose) Naam directeur M. Visser Naam voorzitter G. Wielinga bestuur Overige informatie

Gemeenschappelijke regelingen Sociaal en Veiligheid Veiligheidsregio Fryslân te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) De Veiligheidsregio Fryslân, bestaande uit de GGD, Geneeskundige Hulpverlening bij Openbaar belang (doel Ongevallen en Rampen (GHOR) en de Brandweer Fryslân, is een gemeenschappelijke verbonden partij) regeling van alle Friese gemeenten en verzorgt de wettelijke taken op het gebied van veiligheid en gezondheid voor alle inwoners van Fryslân. Uitvoering van wettelijke taken, zoals bepaald in de Wet Publieke gezondheid (WGP) en de wet Veiligheidsregio. De beleidsvoornemens van de Veiligheidsregio Fryslân zijn vertaald in de begroting Gemeentelijk belang 2020 van de Veiligheidsregio, waarin onderscheid wordt gemaakt in drie programma’s: gezondheid, crisisbeheersing en brandweer. Aansluitend hierop is de governance aangepast door het instellen van twee gelijkwaardige bestuurscommissies, te weten gezondheid en veiligheid. Bestuurlijk belang Elke gemeente in Friesland heeft 1 stem (stemverhouding: 1/24) Financieel belang Ongeveer € 10 mln

107 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Gemeenschappelijke regelingen Sociaal en Veiligheid Veiligheidsregio Fryslân te Leeuwarden

Financiële kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

2019 2.555 65.055 3.614 69.719 2020 3.614 69.719 1.828 76.942 2021 1.828 76.942 1.480 84.544 NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 -524 2020 0 2021 0

Naam directeur W. Kleinhuis Naam voorzitter S. Buma (burgemeester gemeente Leeuwarden) bestuur Overige informatie

Gemeenschappelijke regelingen Sociaal: Werk en inkomen Sociale Werkvoorziening Fryslân te Drachten Risicoprofiel (hoog of Hoog laag)

Openbaar belang (doel Beleidsontwikkeling en –uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening verbonden partij) In 2018 heeft het college ervoor gekozen geen eigen Leeuwarder participatiebedrijf op te richten. Rond de zomer van 2018 is een stuurgroep governance Caparis ingesteld. In december 2018 heeft een bestuurdersconferentie meer zicht gegeven op de mogelijke toekomstige vorm en inhoud van Caparis. Hieruit bleek onder andere dat Caparis de ruimte moet krijgen om zich te onderscheiden met nieuw aanbod, naast de bestaande SW-populatie. Er is een proces ingezet tot het creëren van een Gemeentelijk belang nieuwe dienstverlenende organisatie die in 2020 van start moet gaan. In 2019 wordt de vorm van eigenaarschap, bestuur en omvang, en aard van de dienstverlening nader uitgewerkt. Vanaf 2020 wordt de GR SW Fryslân een belangrijke uitvoeringsorganisatie van de gemeente Leeuwarden. De medewerkers met een Wsw- indicatie kunnen blijven werken bij Caparis en voor nieuwe activiteiten sluiten wij als gemeente dienstverleningsovereenkomsten af. Vanaf 1 januari 2008 is er sprake van vertegenwoordiging in zowel het dagelijks als Bestuurlijk belang algemeen bestuur. Financieel belang Mogelijke bijdrage ter verrekening van een nadelig resultaat (via Caparis NV)

Financiële kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

2019 600 5.661 458 5.164 2020 458 5.164 0 4.499 2021 0 4.499 0 4.254 NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij, na resultaatbestemming 2019 0 2020 0 2021 0 (verwacht)

108 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Gemeenschappelijke regelingen Sociaal: Werk en inkomen Sociale Werkvoorziening Fryslân te Drachten Naam directeur Naam voorzitter Dhr. R.F. Douwstra bestuur Overige informatie

Gemeenschappelijke regelingen Fysiek: Wonen en milieu Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Hoog laag)

Openbaar belang (doel Het doen uitvoeren van diverse handhavingstaken. Het betreft hier een RUD verbonden partij) (Regionale Uitvoeringsdienst). Het effectief uitvoeren van vergunning en handhavingstaken door expertise in de Provincie Friesland te bundelen binnen een uitvoeringsorgaan. Het taakgebied is primair de complexere en risicovolle bedrijven, waarbij ook een bovenlokale Gemeentelijk belang handhavingsaanpak nodig is. Secundair kan de FUMO aanvullende taken op verzoek van de deelnemers uitvoeren. Alle gemeenten, de provincie en het Wetterskip in Friesland nemen deel in de FUMO. De gemeente Leeuwarden streeft correcte handhaving en vergunningverlening na, de FUMO voert uit. Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in het dagelijks bestuur. Financieel belang Verrekening resultaat naar rato van de begrote afname in enig jaar (ligt rond de 5,4%)

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen Financiële kerngegevens 2019 647 4.245 1.365 4.792

2020 1.365 4.792 975 (prognose) 3.100 (prognose) 2021 975 (prognose) 3.100 (prognose) 1.302 (prognose) 3.100 (prognose)

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2019 391 2020 0 (prognose) 2021 0 (prognose) Naam directeur P. Hofstra Naam voorzitter M. Waanders bestuur Overige informatie -

109 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.6d Lijst van de centrumregelingen Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking sociaal domein Friese gemeenten Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Startdatum 2015 Beleidsvoorbereiding ten behoeve van de wettelijke taken op terrein van jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning en participatie en de inkoop ten Openbaar belang (doel behoeve van wettelijke taken op het terrein van jeugdzorg en maatschappelijke Centrumregeling) ontwikkeling doelmatig en kwalitatief hoogwaardig te organiseren met de gezamenlijke Friese gemeenten. De gemeente Leeuwarden is centrumgemeente en voert voor alle 18 Friese gemeenten de inkoop, de daarmee samenhangende beleidsvoorbereiding en het Gemeentelijk belang contractmanagement uit. Voor een aantal gemeenten wordt op vrijwillige basis ook het financieel beheer uitgevoerd. Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging Bestuurlijk belang verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden. De kosten voor uitvoering van de taken van de centrumgemeente worden verdeeld Financieel belang onder alle Friese gemeenten, deels op basis van inwonersaantal en deels op basis van het percentuele aandeel cliënten Jeugdwet. Overige informatie De centrumregeling wordt begin 2020 geëvalueerd.

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking gemeente Waadhoeke en de gemeente Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Startdatum 2015 De centrumregeling is getroffen in verband met het tot stand brengen van Openbaar belang (doel facilitaire voorzieningen (in dezen vooreerst ICT) ter ondersteuning van de Centrumregeling) uitvoering van de aan de gemeentelijke bestuursorganen opgedragen taken. Intensieve samenwerking met diverse overheidspartners op het terrein van de Gemeentelijk belang bedrijfsvoering, past binnen de ambitie van de gemeente Leeuwarden om de regionale samenwerking te intensiveren en uit te breiden. Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging Bestuurlijk belang verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden. De kosten voor uitvoering van de opgedragen taken van de centrumgemeente Financieel belang worden op basis van een integrale kostprijsberekening en op basis van evenredigheid van de afname.

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking Dienst Sociale zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân en de gemeente Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Startdatum 2015 De centrumregeling is getroffen in verband met het tot stand brengen van Openbaar belang (doel facilitaire voorzieningen (in dezen vooreerst ICT) ter ondersteuning van de Centrumregeling) uitvoering van de aan de gemeentelijke bestuursorganen opgedragen taken. Intensieve samenwerking met diverse overheidspartners op het terrein van de Gemeentelijk belang bedrijfsvoering, past binnen de ambitie van de gemeente Leeuwarden om de regionale samenwerking te intensiveren en uit te breiden. Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging Bestuurlijk belang verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden.

110 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking Dienst Sociale zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân en de gemeente Leeuwarden De kosten voor uitvoering van de opgedragen taken van de centrumgemeente Financieel belang worden op basis van een integrale kostprijsberekening en op basis van evenredigheid van de afname.

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking gemeente Noardeast Fryslân en de gemeente Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Startdatum 2015 De centrumregeling is getroffen in verband met het tot stand brengen van Openbaar belang (doel facilitaire voorzieningen (in dezen vooreerst ICT) ter ondersteuning van de Centrumregeling) uitvoering van de aan de gemeentelijke bestuursorganen opgedragen taken. Intensieve samenwerking met diverse overheidspartners op het terrein van de Gemeentelijk belang bedrijfsvoering, past binnen de ambitie van de gemeente Leeuwarden om de regionale samenwerking te intensiveren en uit te breiden. Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging Bestuurlijk belang verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden. De kosten voor uitvoering van de opgedragen taken van de centrumgemeente Financieel belang worden op basis van een integrale kostprijsberekening en op basis van evenredigheid van de afname.

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking gemeenten Vlieland, Ameland, Schiermonnikoog, Terschelling, Texel en de gemeente Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Startdatum 2015 De centrumregeling is getroffen in verband met het tot stand brengen van Openbaar belang (doel facilitaire voorzieningen (in dezen vooreerst ICT) ter ondersteuning van de Centrumregeling) uitvoering van de aan de gemeentelijke bestuursorganen opgedragen taken. Intensieve samenwerking met diverse overheidspartners op het terrein van de Gemeentelijk belang bedrijfsvoering, past binnen de ambitie van de gemeente Leeuwarden om de regionale samenwerking te intensiveren en uit te breiden. Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging Bestuurlijk belang verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden. De kosten voor uitvoering van de opgedragen taken van de centrumgemeente Financieel belang worden op basis van een integrale kostprijsberekening en op basis van evenredigheid van de afname.

111 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.7 Grondbeleid

Deze paragraaf gaat over het grondbeleid van de gemeente en over het opvangen van de risico’s van grondexploitaties.

2.2.7a Kaders van het grondbeleid De geactualiseerde nota Grondbeleid is in de tweede helft van 2020 aan de raad voorgelegd ter vaststelling. In deze nota Grondbeleid (2020) zijn de kaders van het grondbeleid vastgelegd. Hiermee sluit de nota grondbeleid weer aan op huidige regelgeving en voorschriften van het BBV en de huidige marktsituatie. De gemeente Leeuwarden kent reeds jaren een actieve grondpolitiek. Er bestaat echter geen noodzaak meer voor het systematisch aankopen van extra bouwgrond voor woningbouw. De bestaande uitleglocaties bij de stad Leeuwarden geven namelijk voldoende bouwruimte om de verwachte woningvraag voor de komende decennia op te vangen. Daarbij bepalen de marktvraag en het woningbouwprogramma de mogelijkheden tot ontwikkeling.

2.2.7b Visie op het Grondbeleid Overheidsbeleid is van grote invloed op de woningbouw en dan met name de sturing op de ruimtelijke ordening. Hierbij is de sturing van de Provincies op de bestemmingsplannen van groot belang. De provincie Fryslân stuurt sterk op het verminderen van woningbouwplannen in de regio en anticipeert daarbij op de verwachte bevolkingsontwikkeling (Rapport “Prognose bevolking en huishoudens Fryslân 2016-2040”, 2017). De provincie ziet nog genoeg ruimte voor groei in Leeuwarden de komende jaren, wat ook blijkt uit de trendprognoses van de bevolkingsgroei en het aantal huishoudens. De bevolking van Leeuwarden blijft nog lang doorgroeien, waarbij de groei zich concentreert in het aantal kleine huishoudens op centrumlocaties. Het aandeel gezinnen blijft stabiel, en daarmee is er een goede basis voor het voortzetten van het nieuwbouwprogramma in uitleglocaties die al in belangrijke mate op gezinnen gericht was. Toch zal ook de coronacrisis invloed hebben op de woningmarkt. Hoeveel dit zal zijn is nu nog moeilijk in te schatten.

De markt voor nieuwbouwwoningen in Leeuwarden staat onder spanning. Factoren die hierbij een rol spelen zijn de grote vraag naar (nieuwbouw) woningen, de lage rente, het anticiperen van de nieuwbouw op de energietransitie en het relatief geringe aanbod doordat de ontwikkeling van nieuwe plannen tijd nodig heeft. De keerzijde aan deze gunstige marktomstandigheden is echter dat er sprake is van een aanzienlijke stijging van de bouwkosten en de daarmee samenhangende grondprijzen waardoor de projectontwikkelaars onder druk staan om de woningprijzen enigszins betaalbaar te houden. De verwachting is echter dat de hypotheekrente de komende jaren laag blijft waardoor het consumentenvertrouwen en de vraag naar nieuwe woningen de komende jaren hoog blijft. Het bestemmingsplan van Unia, met daarin opgenomen de door de raad vastgestelde aanpassingen, is medio 2020 door de Raad vastgesteld. De planologische procedure van het bestemmingsplan is momenteel in procedure. In nauwe afstemming met omwonenden en het wijkpanel is een vertaling gemaakt naar een inrichtingsplan. Op basis van dit plan wordt het bouwrijp maken voorbereid van fase 1. De verkoop van de kavels in fase 1 zal eind 2020 opgestart worden. Tevens zijn er gronden aangekocht van het failliete MegaHome waardoor t.z.t. ook fase 2 van Unia ontworpen en gerealiseerd kan gaan worden. Het stedenbouwkundig plan voor De Hem is in voorbereiding. De aanleg van de 2e fase van De Klamp is inmiddels bouwrijp. Alle kavels van het deelgebied De Klamp zijn inmiddels verkocht of in behandeling. Het bestemmingsplan voor Middelsee is in de eerste helft van 2020 vastgesteld. De gronden worden bouwrijp gemaakt en de besprekingen met projectontwikkelaars lopen voorspoedig.

Wat betreft de kantorenmarkt zijn kwaliteit, multifunctionaliteit (aanwezigheid van voorzieningen) en (dubbele) bereikbaarheid (met de auto en met openbaar vervoer) van kantoorlocaties (centrum/stationslocaties) de belangrijkste vestigingseisen voor moderne kantoorgebruikers. Door het Economisch Instituut Bouwnijverheid (EIB) is de nieuwbouwbehoefte voor Fryslân geraamd. De vraag voor Leeuwarden is hieruit afgeleid en door de Provincie Fryslân vastgesteld op ca. 50.000 m2

112 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden bvo tot 2020. Trends laten een vraag zien naar kleinere units en vooral langs uitvalswegen waarvoor De Werp en Overijsselselaan in De Zuidlanden zijn ontwikkeld. Per saldo is er sprake van krimp in het aantal m2 kantoorruimte tot 2020 en transformeren meer en meer kantoren tot een andere functie (woonfunctie). Daarnaast worden niet bebouwde m2 kantoorbestemmingen indien overbodig en mogelijk, onttrokken aan de voorraad, zodanig dat er ruim voldoende voorraad beschikbaar blijft voor de langjarige vraag van de markt (mede gelet op coronacrisis en het thuiswerken). Hoeveel de invloed van de coronacrisis is op de marktvraag wordt is nu nog onduidelijk. De Provincie Fryslân gaat een nieuwe vraagraming opstellen, tot dit tijd faciliteren we de vraag naar kantoren op basis van de huidige langjarige prognose van nieuwbouwbehoefte.

Woningbouwlocaties Door de gestegen vraag naar nieuwbouwwoningen richt het grondbeleid zich samen met het woonbeleid op maatregelen om de productie op gang te houden. Nog niet in ontwikkeling genomen gronden worden met spoed ontwikkeld om aan de vraag te kunnen blijven voldoen, nu en in de toekomst. Wel blijft het belangrijk om te kijken waar de gemeentelijke prioriteiten liggen. Voor de woningbouw liggen die in kleine huishoudens, sturen op planaanbod/doorstroming en een stabiel evenwicht aan de onderkant van de woningmarkt.

Voor uitleglocaties heeft de gemeente jaren een actieve verwervingspolitiek gevoerd. De grootste uitleglocatie is de Zuidlanden waar maximaal 5.600 woningen zijn gepland. Het gewijzigde stedenbouwkundige plan voor het westelijk deel (Middelsee) is medio 2018 door de Raad vastgesteld. Op basis van dit plan is hiervan een geactualiseerde grondexploitatie opgesteld en is het bestemmingsplan begin 2020 vastgesteld. Bij deelgebied De Klamp is de eerste fase in aanbouw en wordt de is inmiddels ook de tweede fase bouwrijp gemaakt.

De verkoop in de Zuidlanden verloopt voorspoedig. De eerste fase van het buurtschap Wiarda wordt momenteel woonrijp gemaakt, terwijl de tweede en derde fase volop in aanbouw zijn. Naar verwachting zijn de deelgebieden Techum en Goutum Sûd in 2020 nagenoeg volledig volgebouwd, op enkele delen na die wachten op de nieuwbouw van de school in deelgebied De Klamp en verplaatsing van het informatiecentrum. Zowel in Techum als Goutum Sûd worden momenteel woonrijp gemaakt. Van deelgebied De Klamp wordt in fase 1 volop gebouwd terwijl fase 2 ook bouwrijp gemaakt is en ook hier lopen de verkopen voorspoedig. Inmiddels is ook het bestemmingsplan van de 1e fase van Unia vastgesteld en wordt het bouwrijp maken van de 1e fase voorbereid. Ook het deelgebied De Hem is in voorbereiding.

Bij de planontwikkeling van het uitleggebied Blitsaerd is de samenwerking gezocht met een marktpartij in de vorm van een gezamenlijke exploitatiemaatschappij. Het gaat goed met de kavelverkoop in Blitsaerd. Plandeel A is op korte termijn volledig verkocht. Daarom is direct na vaststelling van het beeldkwaliteitsplan gestart met het bouwrijp maken van plandeel oost. Een deel van de kavels is al in verkoop. In de loop van volgend jaar kan hier gebouwd worden. Ontwikkeling van woningbouw in de dorpen vindt plaats bij Stiens, Wirdum, Wytgaard en Wergea. Het gaat om totaal 310 woningen, waarvan de kavels gefaseerd uitgegeven worden. Ook hier heeft de opleving en belangstelling in de markt zich voortgezet. In 2021 zal de uitwerking van de bestemmingsplannen voor de tweede fase in Wytgaard en Wirdum aan het college worden aangeboden.

Bedrijventerreinen In het verleden zijn agrarische gronden verworven om op termijn te ontwikkelen als bedrijventerrein. Deze uitbreiding van bedrijventerreinen is gepland aan de westkant van de stad en in Grou op het bedrijventerrein Frisia. Door het vaststellen van een structuurvisie en een MER is het aanbod van bedrijventerreinen voor de lange termijn planologisch gewaarborgd. Regionaal vindt er afstemming plaats in het aanbod van de bedrijfsterreinen. In de afgelopen periode is er een nieuwe prognose gemaakt over de behoefte aan bedrijventerrein in de regio, gebaseerd op drie economische scenario’s. De vraag naar en het aanbod van bedrijfsterreinen is naast elkaar gelegd

113 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden op basis van het meest waarschijnlijke economische scenario. Als onderdeel van de provinciale evaluatie van het bedrijventerreinenbeleid zijn een aantal maatregelen aanbevolen om te komen tot nieuwe actuele regionale afspraken. Er is een nadere analyse gemaakt m.b.t. de kwalitatieve vraag (locatieprofielen) en de geschiktheid van het aanbod in de regio, met name voor het segment distributie/transport en logistiek, dat een hoofdaandeel zal hebben in de toekomstige vraag. Tenslotte is onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van vaarwegen en vaarweggebonden werklocaties. Daarnaast zijn er globale verwachtingen ten aanzien van de vraag naar vaarweggebonden terrein, in relatie tot goederenoverslag. Tezamen vormt dit de basis voor nieuwe afspraken tussen de gemeenten in de regio Noord-West Fryslân en de Provincie Fryslân. In het college van 14 april 2020 is het Convenant Bedrijventerreinen Noord-West Fryslân 2019-2030 vastgesteld. Het maken van deze regionale afspraken over bedrijventerreinen past in de beleidslijn zoals deze vanaf 2010 is ontwikkeld. Door het toepassen van de SER-ladder (instrument dat voorschrijft dat nieuwe locaties pas mogen worden ontwikkeld als de mogelijkheden op bestaande locaties zijn uitgeput) wordt het (her)gebruik van bestaande bedrijventerreinen gestimuleerd. We blijven kritisch kijken naar de kwaliteiten van bestaande bedrijfsterreinen en de leegstand van gebouwen of braakliggende kavels. Het streven is dat bestaande bedrijventerreinen optimaal worden benut en nemen daar als gemeente een actieve rol in. Nieuwe ruimtelijke plannen voor de ontwikkeling van bedrijventerreinen voorzien dan ook in een aantoonbare behoefte. Op basis van conclusies over de vraag-aanbodsituatie, het advies van STEC groep (adviesbureau met marktexpertise over ruimtelijke ontwikkelingen) over de vraag naar grotere kavels en hogere milieu categorieën en het voorzichtig aantrekken van de markt, wordt de gefaseerde realisatie van Zwettepark 6 voorgesteld. De ontwikkeling vindt niet op de traditionele wijze plaats. Concreet betekent dit dat er geen gedetailleerd bestemmingsplan wordt vastgesteld, geen infrastructuur wordt aangelegd en vooraf geen verkaveling wordt bepaald. De vraag vanuit het bedrijfsleven wordt hiermee leidend en bepaalt uiteindelijk mede hoe Zwettepark 6 zich ontwikkelt.

Actief grondbeleid De huidige grondvoorraad is ruim voldoende om de doelstellingen ten aanzien van woningbouw en bedrijventerreinen te realiseren. Actief grondbeleid blijft het uitgangspunt, maar richt zich vooral op uitvoering. Strategische verwervingen blijven slechts incidenteel aan de orde.

2.2.7c Resultaatbepaling grondexploitatieprojecten Jaarlijks worden alle grondexploitaties volledig herzien en ter vaststelling aangeboden aan de gemeenteraad.

2.2.7d Reserve grondexploitaties De Reserve grondexploitaties dient om de risico’s in de grondexploitatie op te vangen. Ten gunste van de reserve worden de positieve exploitatieresultaten gebracht. Indien er sprake is van verwachte negatieve resultaten wordt een voorziening ‘verliesgevende complexen’ gevormd ten laste van de Reserve grondexploitaties. Ook kan de reserve worden aangewend voor afwaardering van gronden. De Reserve grondexploitaties vormt dus de weerstandscapaciteit voor de risico’s in de grondexploitaties. Het bepalen van de omvang van de risico’s sluit aan bij de werkwijze die ook voor paragraaf 2.2.2 Weerstandsvermogen wordt gebruikt. De risico’s worden afgezet tegen de hoogte van de reserve.

De hercalculaties die naar 1 januari 2020 geactualiseerd zijn (zie ook nota ‘Rapportage voortgang hercalculaties/grondexploitaties 2020’) leveren het volgende beeld op:  positieve resultaten: op waarde van 1-1-2020 laten de grondexploitaties een positief resultaat zien van € 9,20 mln. Dit resultaat komt in de komende jaren ten gunste van de Reserve grondexploitaties.  negatieve resultaten: de exploitaties Grut Palma, Wirdum Hekkemieden, Wytgaard, De Zwette IV, De Zwette V en Frisia hebben een nadelig resultaat. Hiervoor is in 2019 ten gunste van de

114 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Reserve grondexploitaties de voorziening negatieve complexen verlaagd met € 1.398.000 tot een bedrag van € 4,09 mln.

Tabel 55 Overzicht lopende grondexploitaties in 2020 Bedragen x € 1.000 Verwacht resultaat op waarde Looptijd 1 januari 2020 WONINGBOUWLOCATIES voordelig nadelig 51 Grut Palma -956 2022 53 Wirdum Hikkemieden -502 2022 54 Steenslân 1.585 2023 56 Wytgaard uitbreiding -100 2026 Baerdersleat -40 2020 De Zuidlanden 7.612 2036 Totaal woningbouw 9.197 -1.598 BEDRIJVENTERREIN 77 De Zwette IV -1.187 2028 84 De Zwette V -1.223 2028 85 Frisia -80 2028 Totaal bedrijven 0 -2.490

TOTAAL GENERAAL 9.197 -4.088

De resultaten zijn vermeld op waarde per 1 januari 2020. Dat wil zeggen dat de waarde van het resultaat teruggerekend is naar die datum met een disconteringsvoet van 2% conform BBV.

Tabel 56 Verwachte ontwikkeling Reserve grondexploitaties Bedragen x € 1.000 2021 2022 2023 2024 Omvang Reserve grondexploitaties per 1 januari 7.821 7.659 7.702 7.644

Ontwikkelbudget -56 -57 -58 -59 Rente strategische verwervingen -6 Afromen Reserve Grondexploitatie -500 Winstuitnames grondexploitaties 400 100

2.2.7e Risicobeheer Om te kunnen beoordelen of de weerstandscapaciteit voldoende is om de risico’s op te kunnen vangen en of afroming van de Reserve grondexploitaties mogelijk is, is een analyse gemaakt van deze risico’s. De omschreven risico’s zijn een inschatting per 1 januari 2021. Meerdere malen per jaar worden deze opnieuw bepaald, omdat de kans waarmee het risico zich kan voordoen kan wijzigen, er meer inzicht is verkregen in het risico, of het risico door maatregelen is beperkt. Dit jaar is aangesloten bij de systematiek zoals die vorig jaar ook al is gehanteerd voor paragraaf 2.2.2 Weerstandsvermogen. Dat houdt een verfijning in ten opzichte van de tot nu toe gehanteerde methode: risico = kans x effect. In de nieuwe systematiek wordt over alle risico’s ook een totaalkansberekening gemaakt, omdat niet alle risico’s zich tegelijkertijd voor doen. Er is onderscheidt gemaakt tussen risico’s in De Zuidlanden welke totaal op €5,1 mln zijn geraamd en risico’s in de overige grondexploitaties welke op €1,28 mln zijn geraamd.

115 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

De belangrijkste risico’s in De Zuidlanden zijn:

 Lager woningbouwprogramma Het risico bestaat dat er minder woning gerealiseerd worden dan de geraamde 5.600 stuks.  Niet halen grondprijs voor niet-woningbouw Het risico bestaat dat de gecalculeerde grondprijzen voor niet-woningbouw niet worden gehaald. Daarom is rekening gehouden met een scenario waarbij alle opbrengsten voor het gehele programma in Werpsterhoek gemaximaliseerd worden op €129,50 per m2.  Niet halen van grondprijs voor woningbouw Het risico bestaat dat de gecalculeerde grondprijzen voor woningbouw niet worden gehaald. Hoe langer de looptijd hoe groter de kans hierop is. Voor de plandelen die langer lopen dan 10 jaar wordt rekening gehouden met een scenario waarbij de grondopbrengsten beperkt worden tot gemiddeld €206,50 per m2.

De belangrijkste risico’s in de overige grondexploitaties zijn:

 Strategische verwervingen De strategische verwervingen worden later ontwikkeld dan in de haalbaarheidsberekening aangenomen was. Deze aankopen zijn naar verwachte opbrengstwaarde afgewaardeerd. Hiermee is het vertragingsrisico gereduceerd.  Niet halen verkoopprijzen bedrijventerreinen Evenals bij De Zuidlanden bestaat ook hier het risico dat de gecalculeerde grondprijzen niet gehaald worden. Daarom is rekening gehouden met een scenario waarbij de grondprijzen met 10% verlaagd worden.  Marktrisico’s/vertraging De marktrisico’s hangen samen met de conjuncturele ontwikkelingen. De rente-nadelen die hierbij optreden zijn afhankelijk van het geïnvesteerde vermogen. Voor de bepaling van dit risico is uitgegaan van de rente-nadelen die optreden bij een vertraging van 2 jaar.

Op basis van de risico-inventarisatie volgens de NAR-systematiek bedragen de risico’s in de grondexploitaties (exclusief de Zuidlanden) in totaal € 1,28 mln. De risico’s in De Zuidlanden bedragen in totaal €5,1 mln. Met een netto stand van de Reserve grondexploitaties van € 7,8 mln kan geconcludeerd worden dat de weerstandscapaciteit voldoende is. Vanuit de reserve Grondexploitatie is in 2019 al een bedrag van € 1,93 mln toegevoegd aan de voorziening afgesloten complexen voor de afwikkeling hiervan.

116 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.8 Investeringsprogramma 2021

In deze paragraaf wordt een toelichting gegeven op de belangrijkste investeringen en op de verschuivingen in de stand van het Strategisch investerings- en ontwikkelingsfonds (SIOF). In bijlage B Meerjaren investeringsprogramma staat een totaaloverzicht met alle voorgenomen investeringen.

2.2.8a Toelichting Investeringsprogramma 2021

 Sociaal Sociale basis De totale investering binnen dit programmaonderdeel bedraagt circa € 4,9 mln. Hiervan wordt voor € 2,9 mln aan nieuwbouw en uitbreidingsinvesteringen gepleegd in het Integrale Kindcentrum (IKC) De Pionier. Daarnaast worden op diverse scholen uitbreidingen en aanpassingen gerealiseerd voor € 1,4 mln. In tijdelijke en spoedeisende onderwijsvoorzieningen worden nog investeringen van € 0,6 mln gepleegd.

 Fysiek Economie en toerisme Bij de infrastructurele investeringen in de grondexploitatiegebieden gaat het om werkzaamheden die verband houden met het bouwrijp en woonrijp maken van deze gebieden. De Zuidlanden is veruit het grootste grondexploitatiegebied in de gemeente. In de verschillende deelgebieden in deze uitleglocatie worden in 2021 werkzaamheden verricht. De bouw in de buurtschappen De Klamp en Wiarda blijven in 2021 doorgaan en Unia komt daarbij. Ook in fase I van Middelsee wordt begonnen met het bouwrijp maken. De vraag naar nieuwe bedrijventerreinen neemt toe wat de ontwikkeling van het bedrijventerrein Zwette VI ten goede komt. De vraag vanuit het bedrijfsleven is hierbij leidend. Het totaal aan investeringen in Vastgoed bedraagt circa € 0,8 mln. Hierbij worden voor € 0,3 mln aan kunstgrasvelden vervangen en/of gereconstrueerd. Voor de instandhouding van sporthallen en zwembaden en de omliggende infra wordt voor € 0,4 mln geïnvesteerd. Het resterende bedrag betreft diverse overige investeringen.

Infrastructuur en mobiliteit De investeringen in infrastructuur en mobiliteit bedragen circa € 5,3 mln. Vorig jaar zijn de voorbereidingen gestart voor de aanpak van de P.S. Gerbrandyweg/Dammelaan als het laatste onderdeel van het Vrij-baan programma. Deze voorbereiding krijgt voor € 1,2 mln een vervolg in 2021. Voor de Stukenwei en de Rounwei Warten (onderdeel van het Addendum GVVP) is € 0,5 mln gereserveerd. In het kader van de notitie Fietsnetwerk Leeuwarden wordt de komende jaren verder geïnvesteerd in snelfietsroutes en -straten. In 2021 worden binnen de bebouwde kom voor € 0,4 mln aan fietsstraten gerealiseerd, te weten aan de Tijnjedijk en Huizumerlaan. Buiten de bebouwde kom wordt verder gewerkt aan het fietspad richting Heerenveen. Hiervoor is € 0,5 mln gereserveerd. Vanwege de toekomstige verkeersafwikkeling als gevolg van de geplande ontwikkelingen in het WTC-gebied is een bijdrage aan dit project gereserveerd van € 1,0 mln. Voor de uitvoering van het "30 km programma buiten de stad" en knelpunten nieuw grondgebied is € 0,35 mln opgenomen. Dit programma beoogt de verkeersveiligheid in de buitengebieden te verbeteren.

Jaarlijks worden in het investeringsprogramma stelposten opgenomen om kleine aanpassingen op het gebied van openbaar vervoer, verkeersveiligheid en infrastructuur in het algemeen mogelijk te maken.

In 2021 worden de investeringen ten bedrage van in Smart Mobility afgerond. Hiervoor zijn bij de vaststelling van de begroting 2019 extra middelen beschikbaar gesteld. Met deze investeringen in

117 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden zogenaamde i-VRI’s ontstaan er betere mogelijkheden verkeersstromen te sturen/te managen, zodat het verkeerssysteem optimaal wordt benut.

Beheer leefomgeving De vervanging van rioleringen gebeurt op basis van het Gemeentelijk Rioleringsplan. In totaal wordt in 2021 € 2,8 mln geïnvesteerd in de vervanging van rioleringen en in het kader van klimaatadaptatie worden er voor € 1,5 mln in bovengrondse maatregelen geïnvesteerd. In het kader van werk met werk maken wordt de uitvoering van de rioleringswerkzaamheden afgestemd met reconstructies en met onderhoudswerkzaamheden. Aan levensduur verlengend onderhoud en vervanging in civiele kunstwerken worden circa € 1,9 mln aan investeringen verwacht. Daarnaast worden er voor vervangingen van lichtmasten en verkeersborden investeringen ad € 1,5 mln gepleegd in de openbare ruimte. In 2021 is er voor vervanging van de tractiemiddelen een bedrag van € 0,4 mln geraamd en voor speelvoorzieningen € 0,5 mln.

 Bestuur en middelen In 2021 worden voor € 2,0 mln aan investeringen gepleegd voor de invoering van nieuwe werkplekken bij onze partners (inclusief afronding Leeuwarden) en voor uitbreiding van de infrastructuur.

2.2.8b Dekking Investeringsprogramma 2021 De dekking van de kosten van het investeringsprogramma (€ 49,2 mln) worden in onderstaande tabel per domein weergegeven:

Tabel 57 Dekking kosten investeringsprogramma 2021 Bedragen x €1.000 Fysiek Sociaal Bestuur en middelen Veilig Totaal

Grondexploitaties 24.590 24.590 Vrijval kapitaallasten 10.373 4.861 2.020 17.254 Begrotingsmiddelen infra: - Stelpost inframiddelen 2018 2.538 2.538 - Saldo mee- en tegenvallers 2.006 2.006 Voorziening riolering 2.810 2.810 Totaal 42.317 4.861 2.020 49.198

De investeringen in de infrastructuur worden uit verschillende dekkingsbronnen gefinancierd. Jaarlijks is vanuit de algemene middelen een stelpost infrastructuur beschikbaar voor de dekking van de eigen gemeentelijke bijdrage in infrastructurele investeringen. Voor 2021 komt vanuit deze stelpost dekking voor een investeringsvolume van ruim € 2,5 mln. Door meevallers, waaronder uit het Vrij-Baan programma, is een voordelig saldo van € 2 mln beschikbaar, dat in 2021 wordt ingezet.

De kosten van de infrastructurele maatregelen in de in- en uitbreidingsgebieden waarvoor een grondexploitatie is opgezet, worden ten laste gebracht van de betreffende exploitaties.

De rioleringswerkzaamheden worden gedekt uit de rioolheffing en uit de voorziening Riolering. Het gaat hierbij om de vervanging van rioleringen en om beheer en onderhoud.

118 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.8c Strategisch investerings- en ontwikkelingsfonds (SIOF)

De verwachte eindstand van het SIOF is eind 2020 nagenoeg nihil.

Tabel 58 Stand SIOF Bedragen x € 1.000 Werkelijke stand 1-1-2020 1.850 Reserveringen 2020 (door de raad vastgesteld) University campus Fryslân 2e fase -1.842 Totaal reserveringen 2020 -1.842

Eindstand 31 december 2020 8

119 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

2.2.9 Leeuwarden duurzaam

2.2.9a Inleiding Een duurzaam Leeuwarden is een grote opgave. Daarvoor moeten we verdere klimaatverandering tegengaan en ons aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. We willen bijdragen aan CO2- reductie en onze gemeente klimaatbestendig en klimaatadaptief inrichten.

2.2.9b Wat willen we bereiken? In het programma Volhoudbaar werken we aan een duurzaam Leeuwarden. Drie ambities staan centraal: een klimaatbestendige stad (in 2035), een klimaatneutrale energie- en warmtevoorziening en het stimuleren van de circulaire economie.

2.2.9c Wat gaan we daarvoor doen en met wie? De doelstellingen vanuit het Klimaatakkoord sluiten aan op onze eigen ambities om energieneutraal te zijn. Kansen en uitdagingen zijn ruim aanwezig. Voor onze leefomgeving, investeringen, werkgelegenheid, commitment en participatie. De rol van de overheid schuift van het (alleen) initiëren van projecten naar meer regie op het geheel. Deze opgave vraagt een nieuwe kijk op de samenwerking. Er zijn verschillende opties denkbaar: beter bundelen van krachten (meer kennisdeling en samenwerking bijvoorbeeld in innovatie met de Energiecampus), nieuwe organisatievorm ontwikkelen (in Fries verband), meer focus op kerntaak (van projecten naar regie).

In 2020 zijn drie uitvoeringsagenda’s opgesteld: Leeuwarder Energie Agenda, Klimaatadaptatie en Circulaire Economie. In 2021 pakken we acties en projecten op die hierin zijn opgenomen. Deze agenda’s vormen de leidraad voor de komende jaren. Door regelmatige afstemming tussen deze drie thema’s vullen de acties elkaar aan en versnellen we de transitie naar een duurzame gemeente. Hieronder volgt een overzicht van de concrete acties.

Voor de uitvoering werken we nauw samen met betrokken partijen: inwoners, bedrijven (verenigingen), provincie, Friese gemeenten, Wetterskip, en platforms zoals Vereniging Circulair Fryslân, Innovatiepact Fryslân en Freonen fan Fossylfrij Fryslân. De transitie naar duurzame energie krijgt aandacht in onze samenwerking in de Friese Regionale Energiestrategie. We voeren een actieve dialoog met het Rijk in het algemeen belang van Fryslân in gezamenlijke lobby, ook met onze partners in Noord-Nederland. Verder bundelen we kennis en krachten om de kansen te benutten die Europa ons biedt. In het Fries Bestuursakkoord Waterketen (FBWK) werken we samen met Friese gemeenten, Wetterskip Fryslân, Vitens en de provincie Fryslân.

Duurzaamheid willen we als gemeente in alle projecten meenemen als uitgangspunt en niet als sluitpost. Bij verschillende activiteiten zoals inkoop, maar ook bij ruimtelijke procedures geldt dit. Vanuit het programma werken we aan bewustwording, bieden we kennis en ervaringen aan en trekken we waar mogelijk gezamenlijk op.

Duurzaamheid biedt ook kansen voor een groen herstel van de Coronacrisis. Groen herstel kan leiden tot verduurzaming, kostenbesparingen, nieuwe opleidingskansen en nieuwe banen. We zien dat vanuit de Europese Unie (Green Deal), Rijk en provincie extra impulsen worden gegeven aan duurzaamheid, zowel financieel als via andere publieke kaders. Waar mogelijk proberen we hierop te anticiperen.

In 2021 zullen we kijken naar de lessen vanuit het programma Volhoudbaar vanaf de start in december 2018. Wat hebben we geleerd, wat ging goed en wat kan beter.

120 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

1. Een klimaatneutrale energie- en warmtevoorziening

Regie op warmte en energietransitieplannen Het belang van regie op (duurzame) warmteprojecten en pilots in energietransitieplannen neemt toe. De implementatie van de warmtegids staat centraal. Het ondersteunen en stimuleren van wijken dorp-aanpakken blijft van belang. Inclusief blijvende aandacht voor het sociaal energiebeleid, Waarmee we ervoor willen zorgen dat alle inwoners van Leeuwarden mee kunnen doen in de energietransitie. Voor zon en wind toetsen we de ambities aan de huidige beleidskaders en geven we participatie en draagvlak de nodige aandacht. Dit is ook voor de omgevingsvisie/plannen belangrijk. De huidige samenwerkingsagenda met de provincie, en de gezamenlijke uitvoering hiervan, loopt af. Dit heeft gevolgen voor de inrichting en dekking van dit programmaonderdeel, want hierdoor hebben we minder middelen. Er is ook meer aandacht nodig voor communicatie, bestuurlijke kennis en bewustwording. We werken daarom aan de Friese Regionale Energiestrategie (RES) om de samenwerking te borgen.

Maatregelen aardgasvrije gebouwde omgeving We gaan van het aardgas af. Dat heeft het Rijk besloten en is ook onze ambitie. De in 2019 door het college vastgestelde Warmtegids 2019 is de leidraad voor onze strategie. Bij nieuwbouw is aardgasloos verplicht, maar ook bij renovatie kiezen we zoveel als mogelijk voor verwarming zonder aardgas door alternatieven, zoals warmtepompen, warmtenetten of hybride systemen mogelijk te maken. ‘Aardgasloos tenzij’ is het uitgangspunt. In de Warmtegids is onze rol omschreven en de manier waarop we onze inwoners betrekken, zoals bij het maken van de Transitievisie Warmte. De Warmtegids sluit aan op de Friese energiestrategie en de RES die nu wordt uitgewerkt.

Er is speciale aandacht voor de particuliere woningeigenaar via de ondersteuning van lokale opwek- en bespaar initiatieven, maar wel vanuit een gebiedsaanpak waar ook rekening wordt gehouden met alle gebouweigenaren. De aanpak schuift naar meer ‘no regret’ gasloze strategieën, om te voorkomen dat men geen spijt zal hebben van het uitvoeren van korte termijn renovatie maatregelen die later bij gasloze concepten duurder kunnen uitpakken. De in 2019 en 2020 uitgevoerde pilots voor warmtetransitieplannen in Goutum en Oranjewijk vormen de basis voor nieuwe plannen. In 2021 zal in twee tot drie nieuwe wijken worden gewerkt aan nieuwe warmteplannen. In 2021 zal ook een gemeentebrede Transitievisiewarmte worden vastgesteld met een lange termijn plan voor de hele gemeente. Hier werken we samen met lokale initiatieven van inwoners.

Een groot project dat door de gemeente gefaciliteerd wordt, is het geothermie- en warmtenetproject van het consortium de Warmte van Leeuwarden. De verwachting is dat in 2021 gestart wordt met de realisatie als in 2020 de samenwerkingsovereenkomst definitief met de gemeente wordt gesloten en de haalbaarheid definitief is aangetoond. Uiteindelijk doel van het consortium de Warmte van Leeuwarden is om na de aanleg van het eerste tracé in 2021 het warmtenetwerk verder uit te breiden en meer geothermiebronnen te realiseren.

Het verduurzamen van de sociale woningvoorraad heeft een grote prioriteit. De corporaties hebben de afgelopen jaren al een grote slag geslagen en veel ervaring opgedaan met het verduurzamen van hun woningen. Tegelijkertijd ligt de grootste opgave nog te wachten. Met de corporaties en de huurdersorganisaties zijn wij bezig om in beeld te brengen hoe de sociale woningvoorraad verder te verduurzamen is. Waarbij er tegelijkertijd goed gekeken wordt naar het betaalbaar houden van de woonlasten. Mede op basis van de Volkshuisvestingsvisie willen we de ambitie en doelen voor de sociale woningvoorraad komend jaar verder uitwerken. De corporaties zullen vooruitlopend daarop ook komend jaar weer fors investeren in een groot aantal energierenovatieprojecten.

121 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Herijking doelstellingen Leeuwarder Energie Agenda: Vertaling doelstelling Klimaatakkoord/Regionale Energiestrategie De huidige doelstellingen4 lopen tot 2020. De herijking van deze agenda in 2020 vormt de basis voor onze uitvoering in 2021. Daarbij is het Klimaatakkoord en de vertaling naar een RES richtinggevend. Met de in 2019 vastgestelde Warmtegids is een belangrijke basis gelegd. Thema’s uit de huidige Leeuwarder Energieagenda, waar we ons ook in 2021 op richten, zijn:  het opwekken van duurzame energie;  het versneld verduurzamen van de bebouwde omgeving.

Daarvoor werken we bijvoorbeeld aan de volgende acties en projecten:  Met de Warmtegids als uitgangspunt zetten we in op beleid voor: o het verduurzamen van ons eigen vastgoed; o hergebruik eigen groen afvalstromen; o inkoop van energie; o besparing openbare verlichting; o het uitvoeren van de vergunningverlening en handhaving van energiebesparing bij bedrijven; o het klimaatbestendig inrichten van onze leefomgeving.  We faciliteren initiatiefnemers op het gebied van geothermie en warmtenetten.  We faciliteren en werken samen met de initiatiefnemers aan de Energiecampus (Koninklijke Oosterhof Holman en Ekwadraat).  Voor zonnestroom werken we aan de ruimtelijke kaders (in 2019 geëvalueerd). Belangrijke thema’s zijn: o landschappelijke inpassing; o verwachte ophoging van de benodigde opwekdoelstellingen van 75 MW naar 170-250 MW; o participatie en draagvlak.

Netwerkproblematiek Gezamenlijk met netwerkbedrijf Liander en de provincie werken we aan problemen die bestaan met betrekking tot het elektriciteitsnetwerk. Wij faciliteren Liander bij ruimtelijke procedures en het vinden van een geschikte locatie voor een onderstation. We hebben Liander gevraagd prioriteit te geven aan het oplossen van de netwerkproblematiek. Ook werken we met de provincie, andere gemeenten, Tennet en Liander vanuit een taskforce aan het netwerkvraagstuk op provinciaal niveau.

Verlagen woonlasten (energiebesparing en lastenverlichting) We blijven inzetten op het bereiken van de kwetsbare doelgroepen met de inzet van minimaal twee energiecoaches. Het streven is om 500 huishoudens te bereiken en hun energierekening met € 25 per maand te verlagen. Hier blijven we zoeken naar samenwerking met belanghebbenden, waaronder de woningcorporaties als belangrijke partij.

2. Een klimaatadaptatief Leeuwarden

Uitvoeringsagenda In 2020 is de uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie gereed en weten we waar knelpunten voor de thema’s ‘het wordt natter’, ‘het wordt droger’, ‘het wordt warmer’ te verwachten zijn. Het ambitieniveau zal zijn vastgesteld en de eerste risicodialogen zijn gevoerd. Na weten en willen kunnen we nu verder met het onderdeel werken. Binnen het programma Volhoudbaar, maar ook bij de reguliere onderhoudswerken en nieuwe ontwikkelingen trekken we zoveel mogelijk samen op. Zodat mee-koppelkansen benut worden en de werkzaamheden op de meest doelmatige wijze

4 20% energiebesparing realiseren en 16% duurzame opwekking

122 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden worden uitgevoerd. Hierbij is er oog voor publiekswaarde. Daarnaast wordt er ook binnen het Fries Bestuursakkoord Waterketen (FBWK) - een samenwerking van Wetterskip Fryslân, de 24 Friese gemeenten, drinkwaterbedrijf Vitens en de provincie Fryslân - op het gebied van Klimaatadaptatie samengewerkt. Als Regio Fryslân gaan wij gezamenlijk de subsidieaanvraag ‘impulsregeling ruimtelijke adaptatie Deltafonds’ op basis van onze uitvoeringsagenda’s organiseren, zodat we de maximale toekenning ontvangen.

Nieuwbouw klimaatbestendig Nieuwe vast te stellen gebieden voor woningbouw en bedrijventerreinen richten we klimaatrobuust en –bestendig in. Daarnaast stimuleren wij waterneutraal bouwen en het gebruik van regenwater bij o.a. toiletdoorspoeling. Een concrete toepassing hiervan vindt onder andere plaats in de nieuwbouw in Blitsaerd in samenwerking met het Leeuwarder bedrijf Hydraloop.

3. Een circulaire economie

Inzet op grondstoffen  De gemeente Leeuwarden streeft naar een afvalloze samenleving. Het Grondstoffenbeleid, onderdeel huishoudelijk afval van de gemeente Leeuwarden is één van de elementen van het gemeentelijk beleid om meer grondstoffen en materialen terug te winnen/ hergebruiken. In nauw overleg met stakeholders (inwoners, raad en kennisinstellingen) is een uitvoeringsplan opgesteld. Dit plan bevat maatregelen waarmee we de vastgestelde ambitie, doelstellingen en randvoorwaarden moeten gaan realiseren. In 2021 wordt het uitvoeringsplan uitgewerkt, zodat er in 2022 een nieuw systeem gereed is.  We maken actief onderdeel uit van de Betonketen, een initiatief van Bouw Circulair ter bevordering van de toepassing van duurzaam beton (o.a. via standaardeis in contracten).  Ook blijven we werken aan de asfaltketen om conform de doelstellingen uit het grondstoffenakkoord asfalt te verduurzamen. En verkennen we kansen voor samenwerkingen op andere grondstofstromen in ketens.  Samen met de Provincie Fryslân en Vereniging Friese Gemeenten zijn afspraken gemaakt over een integrale aanpak grond: Grip op Grond. De gemeente Leeuwarden is vanuit een eigen grondbank-werkwijze nu aangesloten bij Grip op Grond en de eerste succesvolle projecten zijn reeds uitgevoerd. Deze integrale werkwijze zal verder doorgezet worden in de infrawerken.

Circulair inkopen  We kopen circulaire producten in en zoeken hiervoor nadrukkelijk de samenwerking met Vereniging Circulair Friesland. Zo zijn we voor tenminste 3 producten en/of diensten launching customer.  We stellen een roadmap op voor onze organisatie naar maximaal circulair inkopen. Dit doen we in samenwerking met andere Friese overheden.  We gaan tenminste 3 projecten vanaf de ontwerpfase circulair aanbesteden. Deze projecten dienen als voorbeeldprojecten om naar maximaal circulair inkopen te komen.

Circulaire innovatie en bedrijvigheid  We ondersteunen de bedrijvenvereniging De Zwette om naar een volledig circulair bedrijventerrein te werken.  We ondersteunen horeca- en retailondernemers in de binnenstad in hun circulaire ambities. Zo werken we toe naar circulaire bedrijvigheid en werken we aan bewustwording bij consumenten en toeristen.  In 2021 faciliteren we tenminste één CIRCO track met bedrijven uit onze gemeente. Hiermee kunnen 10 bedrijven uit dezelfde sector hun product of dienst circulair ontwerpen. Zo doen we ervaring op met deze ontwikkelingstool en stimuleren we innovatie.

123 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Communicatie en activiteiten  We gaan actief communiceren over circulaire projecten en initiatieven die door de gemeente geïnitieerd en/of gefaciliteerd worden. Ook gaan we verkennen of communicatie rondom circulaire economie en projecten op een hoger niveau kan worden getild.  We informeren en inspireren waar mogelijk andere bedrijven en collega’s om duurzamer te handelen. De Vereniging Circulair Friesland speelt hierbij een belangrijke rol.  We gaan met de andere overheden in Fryslân een vervolg geven aan het Ambitiedocument maart 2019 van Vereniging Circulair Friesland, kennis delen en een Circulair Inkoopfeest organiseren. We ondersteunen de aanjager Circulair Inkopen van de provincie in de uitvoering. Ook presenteren we de monitor over circulair inkopen van 2020.

Relevante (beleids)nota’s  Visie ‘Duurzaam Leeuwarden, Sterke Stad 2011-2020’ (2010)  Aanpak slim met energie en water 2011-2014 (2011)  Uitvoeringsprogramma duurzame energie provincie Fryslân 2014-2020 (2013)  Leeuwarder Energie Agenda (Lea) 2016-2020 (2016)  Gemeentelijke rioleringsplan 2019-2022 (2018)  Duurzaam Leeuwarden, de sterke stad (2018)  Warmtegids Leeuwarden (2019)

124 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3. FINANCIËLE BEGROTING

3.1 Baten en lasten

3.1.1 Overzicht van baten en lasten

Tabel 59 Overzicht van baten en lasten Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Domeinonderdelen Lasten Baten Saldo Baten en Lasten

R2DOM001 – Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen 131.656 81.583 50.073 R2PRG020 - Sociale basis 60.883 8.177 52.705 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning 148.859 4.463 144.397

R2DOM002 – Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme 49.104 35.928 13.176 R2PRG006 - Wonen en milieu 25.072 23.201 1.871 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 8.534 5.836 2.698 R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 2.026 43 1.984 R2PRG014 - Beheer leefomgeving 45.116 16.808 28.309

R2DOM003 – Veiligheid R2PRG010 – Veiligheid 13.483 131 13.352

R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG009 – Bestuur 4.732 10 4.722 R2PRG015 - Algemene baten en lasten 19.816 14.500 5.315

R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 34.764 394.843 -360.079 R2PRG017 – Overhead 41.355 757 40.598 R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven 137 0 137 R2PRG019 - Vennootschapsbelasting 50 0 50

Saldo van Baten en Lasten 585.587 586.278 -691

Toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves per programma

R2DOM001 – Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen 0 0 0 R2PRG020 - Sociale basis 0 400 -400 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning 0 1.374 -1.374

R2DOM002 – Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme 86 896 -810 R2PRG006 - Wonen en milieu 110 160 -50 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 0 346 -346 R2PRG014 - Beheer leefomgeving 150 150 0

125 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Domeinonderdelen Lasten Baten Saldo

R2DOM003 – Veiligheid R2PRG010 - Veiligheid 0 0 0

R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG015 - Algemene baten en lasten 9.151 5.480 3.671

R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 300 300 0 R2PRG017 - Overhead 0 0 0

Saldo van Toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves per 9.797 9.106 691 programma

Resultaat 595.384 595.384 0

126 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3.1.2 Toelichting op het overzicht van baten en lasten

In het overzicht van baten en lasten (tabel 59) zijn de bedragen exclusief de stortingen en onttrekkingen aan reserves vermeld. Het totaal daarvan is het begrotingsresultaat vóór bestemming. Vervolgens zijn de stortingen in en de onttrekkingen aan de reserves vermeld. In 2021 is sprake van een structureel begrotingsresultaat van € 5.673.000 positief (zie ook tabel 67 in paragraaf 3.2.1 Ontwikkeling financiële positie). Dit bedrag wordt gestort in de Algemene Reserve. Zie paragraaf 3.2.3. Meerjarenraming voor een overzicht van incidentele lasten en baten en een overzicht van structurele stortingen en onttrekkingen aan reserves.

127 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3.2 Uiteenzetting financiële positie

3.2.1 Ontwikkeling financiële positie

In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van de financiële positie geschetst vanaf het moment dat de begroting 2020 is vastgesteld. Daarbij is rekening gehouden met o.a. de uitkomsten van de Gemeentefondscirculaires, uitzettingen en inkrimpingen van de diensten/domeinen en met de voorjaarsbrief.

3.2.1a Vertrek- en eindpunt Uitgangspunt voor het bepalen van deze financiële positie vormt de eindpositie van de begroting 2020 (november 2019) inclusief eerste begrotingswijziging. De toenmalige prognoses waren:

Tabel 60 Bedragen x € 1.000 Structureel meerjarenperspectief 2020 2021 2022 2023 Voorlopige stand 31/12 -9.172 3.676 -502 38

Tabel 61 Bedragen x € 1.000 Ontwikkeling Algemene Reserve 2019 2020 2021 2022 Voorlopige stand 31/12 11.003 11.915 13.499 15.323

Het structureel meerjarenbeeld sloot met een overschot van € 38.000 (tabel 60). De laagste stand van de Algemene Reserve bedroeg € 11 mln (tabel 61). Het “vertrekpunt” voor de nieuwe beleidsplanperiode is gebaseerd op bovenstaande eindposities.

De effecten uit de Gemeentefondscirculaire ’s en de mee- en tegenvallers e.d., leiden samenvattend tot een nieuw financieel perspectief voor de begroting 2021. Met betrekking tot de structurele financiële positie sluit de jaarschijf 2024 met een overschot van € 86.000. Door actuele ontwikkelingen wordt de laagste stand van de Algemene Reserve nu geraamd op ruim € 18,7 mln. Ten opzichte van de benodigde ondergrens van € 10 mln, is sprake van een surplus van € 8,7 mln. In de volgende paragrafen worden de mutaties en effecten nader toegelicht.

3.2.1b Ontwikkelingen na vaststelling van de begroting 2020 e.d.

Na het vaststellen van de (meerjaren)begroting 2020-2023, heeft zich een aantal ontwikkelingen voorgedaan die het voorgaande financiële beeld (zie tabel 60 en 61) hebben gewijzigd. Deze ontwikkelingen kunnen worden onderverdeeld in:  Uitkomsten financiële positie Voorjaarsbrief-plus  Ontwikkelingen Gemeentefonds  Nagekomen mee- en tegenvallers;

Hieromtrent brengen wij u het volgende onder de aandacht.

3.2.1c Uitkomsten financiële positie Voorjaarsbrief-plus

In de voorjaarsbrief-plus van mei jongstleden is een financieel perspectief toegelicht en geschetst als opmaat naar de begroting 2021 e.v. Na het verwerken van de bijstelling van het Gemeentefonds en de mee- en tegenvallers, resulteerde de actualisatie in een overschot van € 12.000 in 2024. Nadien is de meicirculaire 2020 verschenen. De resultaten van de meicirculaire zijn van invloed op het meerjarenperspectief zoals dat in de voorjaarsbrief is gepresenteerd. Daarnaast zijn er enkele

128 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden nagekomen mee- en tegenvallers die het financiële beeld wijzigen. Na het verwerken van deze mutaties is sprake van een overschot van € 86.000 in de jaarschijf 2024.

De financiële mutaties ten opzichte van de uitkomsten van de voorjaarsbrief zijn:

Tabel 62 Bedragen x € 1.000 Meerjarenperspectief 2020 2021 2022 2023 2024 A: Voorjaarsbrief mei 2020 -7.187 4.769 1.571 1.218 12 B: Nieuwe uitkomsten t.b.v. begroting -7.845 5.673 4.758 3.274 86 Mutaties ten opzichte voorjaarsbrief -658 904 3.187 2.056 74

Op hoofdlijnen kan de structurele toename van het overschot van € 74.000 in de jaarschijf 2024 als volgt worden geanalyseerd: A. Uitkomsten meicirculaire voordeel € 737.000 (2024) B. Nagekomen mee- en tegenvaller nadeel € 663.000 (2024) In de navolgende paragrafen worden deze mutaties verder toegelicht.

3.2.1d Ontwikkelingen Gemeentefonds

A. Algemeen De meicirculaire informeert de gemeenten over de Gemeentefondsuitkeringen. Het Gemeentefonds is de grootste inkomstenbron voor onze gemeente. Gemeenten ontvangen normaliter op drie tijdstippen in het jaar de informatie over de Gemeentefondsuitkeringen: in mei op basis van de Voorjaarsnota van het Rijk, in september op basis van de Miljoenennota en in december ter afronding van het lopende jaar op basis van de Najaarsnota.

Aanvankelijk zou dit een meicirculaire worden met veel mutaties door de vertaling van het nieuwe verdeelstelsel met ingangsjaar 2021. Dit is echter doorgeschoven naar de decembercirculaire 2020 met uitkeringsjaar 2022. Ook de brief van de Minister van BZK aan de Tweede Kamer van 28 mei 2020 over het “Compensatiepakket Corona” ter waarde van landelijk € 542 mln voor de eerste periode tot 1 juni, leidt nu niet tot cijfermatige aanpassingen in deze circulaire. De cijfers en de verdeling naar gemeenten zal separaat bekend worden gemaakt en definitief worden verwerkt in de septembercirculaire.

De indeling van de circulaire is afgestemd op de soorten uitkeringen die het Gemeentefonds kent: de algemene uitkering, de integratie-uitkeringen (IU) en de decentralisatie-uitkeringen (DU).

B. Ontwikkelingen Algemene Uitkering In de meicirculaire 2020 zijn diverse aanpassingen doorgevoerd. Het gaat bijvoorbeeld om lagere accressen ten opzichte van eerdere ramingen en aanpassingen m.b.t. het BTW-compensatiefonds. Onderstaand wordt e.e.a. nader toegelicht. Per saldo is de uitkomst in 2024 € 737.000 mln positief.

Tabel 63 Algemene uitkering Bedragen x € 1.000 Aard mutatie 2020 2021 2022 2023 2024 Totaal Voorgaand jaar 485 1.719 3.835 2.672 1 Ontwikkelingen op Rijksniveau -776 42 1.311 -1.886 -2.033 -3.342 2 Ontwikkelingen op gemeentelijk niveau 611 1.242 805 723 98 3.479 3 Btw-compensatiefonds 600 600 4 Bommenregeling 650 -650 0 Totaal 485 1.719 3.835 2.672 737 737

129 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

1. Ontwikkelingen op Rijksniveau (omvang van het fonds) De ontwikkeling van de algemene uitkering wordt voor een belangrijk deel bepaald dor de ontwikkelingen van de Rijksuitgaven. Volgens het systeem van “samen de trap op en samen de trap af” hebben wijzigingen in de Rijksuitgaven direct invloed op de omvang van het Gemeentefonds. De jaarlijkse toename of afname van het Gemeentefonds, voortvloeiend uit de trap op trap af systematiek wordt het accres genoemd. Het accres geeft de algemene groei of krimp van de totale hoeveelheid geld in het Gemeentefonds aan. Hier dienen de gemeenten de loon- en prijsontwikkelingen en de areaaluitbreidingen uit te bekostigen.

Het accres 2020 is lager ten opzichte van de septembercirculaire 2019, per saldo landelijk een min van € 4 mln. Het accres 2021 is € 127 mln hoger ten opzichte van de septembercirculaire 2019, hoofdzakelijk als gevolg van hogere indices voor loon- en prijsontwikkeling van het Centraal Plan Bureau.

Als onderdeel van het compensatiepakket Coronamaatregelen zijn VNG en de Fondsbeheerders overeengekomen de accressen 2020 en 2021 te fixeren op de stand van deze meicirculaire. Voor die jaren wordt dat dus ook de afrekening, tenzij er nog grote afwijkingen volgen. Bevriezen komt tegemoet aan de wens van rust en stabiliteit van beide gesprekspartners. Punt van aandacht is nog wel hoe gemeenten straks in 2022 gaan instappen. Na de fixatie in de jaren 2009 t/m 2011 gaf dat problemen in 2012 in het nadeel van de gemeenten. De VNG is er alert op.

De accressen 2022 t/m 2024 ontwikkelen zich volgens deze circulaire in totaal € 211 mln negatief. Uiteindelijk leidt dit samen met de ontwikkeling van de uitkeringsfactor tot een nadeel van € 3,342 mln in 2024. De definitieve accressen voor de jaren 2022-2024 zullen overigens nog gaan wijzigen o.a. doordat na de verkiezingen van de nieuwe Tweede Kamer in het voorjaar van 2021 een nieuw kabinet wordt geformeerd.

Zoals vorenstaand toegelicht dienen de gemeenten uit de accressen o.a. de loon- en prijsontwikkelingen te bekostigen. Voor de begroting 2021 gaan wij uit van:

Tabel 64 Nominale ontwikkelingen in procenten (%) 2019 2020 2021 Loonontwikkeling 1,8 4,80 4,65 Prijsontwikkeling extern 1,70 1,70 1,70 Prijsontwikkeling intern 0,90 0,90 0,90

2. Ontwikkelingen op gemeentelijk niveau Deze mutaties hebben vooral betrekking op de actualisatie van de gemeentelijke aantallen van de diverse verdeelmaatstaven in de algemene uitkering zoals inwoners, bijstandsgerechtigden, belastingcapaciteit en medicijngebruik e.d. Per saldo resulteert dit in 2024 in een positieve structurele bijstelling van € 3,479 mln.

3. Plafond BTW-compensatiefonds (BCF) Gemeenten kunnen betaalde btw op een aantal activiteiten claimen via het btw-compensatiefonds (BCF). Dit BCF en het Gemeentefonds zijn communicerende vaten. Dat wil zeggen dat het bedrag dat overblijft in het BCF toegevoegd wordt aan het Gemeentefonds. Wordt er meer geclaimd dan wordt er vanuit het Gemeentefonds aan het BCF toegevoegd. In de meicirculaire vindt nu een afrekening plaats. Gemeenten blijken minder gedeclareerd te hebben dan eerder gedacht. De ruimte onder het plafond is groter geworden. Deze afrekening heeft structurele gevolgen. Voor de begroting 2021 met bijbehorende meerjarenraming is in de meicirculaire een advies opgenomen dat die raming maximaal gelijk mag zijn aan de afrekening van 2019, zijnde macro € 112,4 mln in alle jaren. Voor onze gemeente komt dat overeen met een bedrag van € 920.000. We hadden geraamd € 320.000 zodat sprake is van een meeropbrengst van € 600.000.

130 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

4. Bommenregeling/Berging Lancaster In september 2017 heeft de berging plaatsgevonden van de Britse Lancaster in de voormalige Vuilstort Ald Dwinger. Voor de gemaakte kosten heeft de gemeente Leeuwarden een vordering op het Rijk ingeboekt. In de jaarrekening 2019 (pagina 86) is verwoord dat deze vordering in 2019 is afgeboekt ten laste van het resultaat. Nu de Rijksbijdrage van afgerond € 650.000 daadwerkelijk in 2020 is ontvangen, wordt dit bedrag ten gunste van de algemene middelen/resultaat gebracht.

C. Taakmutaties, decentralisatie- en integratie-uitkeringen. De omvang van het Gemeentefonds verandert niet alleen als gevolg van het accres e.d., maar ook als gevolg van taakmutaties, integratie- en decentralisatie-uitkeringen. Het staand beleid van onze gemeente is dat kortingen alsmede loon- en prijsontwikkelingen (lpo) worden doorgegeven aan de domeinen (diensten). Het is aan het domein om, via een B&W-voorstel aan te tonen dat zij de korting niet kan opvangen. Aanvullende/ positieve bedragen worden gereserveerd en na formele besluitvorming, verwerkt in de budgetten van de domeinen. De financiële gevolgen van de onderstaande mutaties e.d. (tabel 65) zijn dan ook budgettair neutraal in het resultaat verwerkt (= geen invloed op het financieel meerjarenbeeld).

In onderstaande tabel worden de mutaties weergegeven die het gevolg zijn van de meicirculaire 2020.

Tabel 65 Bedragen x € 1.000 Maatregel meicirculaire 2020 (x € 1.000) 2020 2021 2022 2023 2024 Totaal - = budgetkorting / + = budgettoevoeging Voorgaand jaar 4.665 -12.840 -12.676 -12.747 Taakmutaties 1 Toezicht voorschoolse educatie par. 2.2.6. 2 1 -3 0 2 Compensatieregeling Voogdij 18+ par. 2.2.7 9 -9 0 3 Aflopen overgangsrecht Wlz par 2.2.11 4 4 Europese richtlijn energieprestatie gebouwen 4 par 2.2.12 13 -13 0 5 Verrekening Voogdij / 18+ par 2.2.8 -161 -161 Decentralisatie-uitkeringen (DU) 6 DU Perspectief op werk par. 3.2.3 1.000 -1.000 0 7 DU Maatschappelijke begeleiding par 3.2.7 106 -106 0 8 DU Versterking arbeidsmarktregio's par 3.2.9 77 307 14 398 9 DU Kerkenvisies par 3.3.4 75 -75 0 DU Armoedebestrijding kinderen aanpassing 10 par. 3.3.8 27 27 11 Mutatie DU Maatschappelijke opvang par 3.3.3. -71 -71 12 Mutatie DU Vrouwenopvang par. 3.3.6 -5 -5 13 DU baankansen par. 3.3.2 445 -445 0 Integratie-uitkeringen 14 IU Inburgering par. 3.2.4 246 -67 219 40 438 15 Mutatie IU Voogdij 18+ par. 3.2.6 152 674 826 16 Mutatie IU Beschermd Wonen par. 3.2.2 1.990 -16.771 13 -14.768 17 Mutatie IU Participatie par. 3.2.1. 622 133 -79 -111 105 670 Totaal 4.665 -12.840 -12.676 -12.747 -12.642 -12.642

131 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Toelichting op de mutaties:

1. Toezicht voorschoolse educatie Gemeenten ontvangen via de algemene uitkering een aanvullende bijdrage vanwege het toezicht op voorschoolse educatie. De bijdrage houdt verband met de uitbreiding van de bestaande taak van de GGD als (eerstelijns) toezichthouder op dit terrein. Wij ontvangen € 2.000 in 2020 en € 1.000 in 2021.

2. Compensatieregeling Voogdij/18+ In de decembercirculaire 2019 is aan 30 gemeenten compensatie toegekend (op basis van de compensatieregeling voogdij/18+), omdat het budget voor voogdij en 18+ dat zij in 2020 ontvangen niet toereikend is voor de kosten die eerder zijn gemaakt. Wij ontvangen € 9.000 euro in 2020.

3. Aflopen overgangsrecht Wlz-indiceerbaren met Fokus-woning De algemene uitkering wordt verhoogd vanwege het per 1 juli 2020 aflopen van het overgangsrecht van Wlz-indiceerbaren die bewoner zijn van een Fokus-woning. Vanaf 2020 ontvangen wij € 4.000 per jaar.

4. Europese richtlijn energieprestatie gebouwen De algemene uitkering wordt in 2020 verhoogd in verband met de tweede herziening van de Europese richtlijn energieprestatie van gebouwen (EPBD III). De regeling heeft als doel om de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het toezicht en de handhaving. Informatie over de structurele bekostiging volgt in de meicirculaire 2021. Wij ontvangen in 2020 € 13.000 euro.

5. Verrekening Voogdij/18+ Door het gebruik van actuele gegevens en een reservering in verband met afgesproken compensatieregelingen neemt de integratie-uitkering Voogdij/18+ vanaf uitkeringsjaar 2021 structureel € 38,154 mln toe (landelijk). Deze toename kan grotendeels worden gedekt met de toevoeging van de loon- en prijsbijstelling 2020 aan deze integratie-uitkering. Het verschil van € 17,775 mln wordt zoals gebruikelijk onttrokken aan de algemene uitkering. De uitname bedraagt voor Leeuwarden € 161.000 structureel vanaf 2021.

6. Perspectief op Werk Werkgevers (VNO-NCW, MKB-Nederland en LTO), VNG, G4, G40, UWV, MBO-Raad en de Ministeries van OCW en SZW hebben de oproep Perspectief op Werk (PoW) aan de arbeidsmarktregio’s gedaan om meer mensen die willen en kunnen werken, maar niet zelfstandig de weg naar werk vinden, te helpen aan een baan, een leerwerkplek of een basisbaan. Een intensievere samenwerking tussen publieke en private partijen moet zorgen voor goede matches tussen werkzoekenden en beschikbaar werk. De 35 centrumgemeenten in de arbeidsmarktregio’s ontvangen in 2020 de tweede (en laatste) impulsfinanciering van € 1 mln. Het staat daarbij de ontvangende (centrum)gemeenten vrij om de middelen naar eigen inzicht aan te wenden. Perspectief op Werk is naast een extra impuls ook een leertraject om vanuit de praktijk te bezien hoe de bemiddeling van deze groep verbeterd kan worden.

7. Maatschappelijke begeleiding Conform artikel 18 van de Wet inburgering voorziet het college in de maatschappelijke begeleiding van inburgeringsplichtige asielmigranten en hun gezinsleden. Wij ontvangen € 106.000 euro in 2020.

8. Versterking arbeidsmarktregio’s De uitkering heeft als doel om de regiefunctie van de centrumgemeente voor de samenwerking en de gezamenlijke publieke werkgeversdienstverlening in de arbeidsmarktregio’s duurzaam te ondersteunen en te versterken. De centrumgemeente van een arbeidsmarktregio treedt op als

132 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden regievoerder en is de ontvanger van de decentralisatie-uitkering. Regievoeren houdt in: initiator zijn van de samenwerking in de arbeidsmarktregio en het faciliteren van de organisatie en de inrichting daarvan. Elke centrumgemeente ontvangt hetzelfde budget. De centrumgemeente zal zelf bepalen hoe de middelen worden ingezet, dit na overleg met de relevante partners in de arbeidsmarktregio waaronder het UWV, de andere gemeenten en de werknemers- en werkgeversorganisaties. Om de regio’s meerjarig zekerheid te bieden over de te ontvangen bedragen liggen de bedragen in beginsel tot en met 2023 vast. De decentralisatie-uitkering zal in 2023 worden geëvalueerd. In afwachting daarvan is de verdeling van de middelen voor 2023 voorlopig ook voor latere jaren gehanteerd. Wij ontvangen een oplopend bedrag tot € 398.000 structureel.

9. Kerkenvisies Een aantal gemeenten ontvangt via een decentralisatie-uitkering een bijdrage voor de ontwikkeling van een integrale kerkenvisie op gemeentelijk niveau. Onze gemeente ontvangt hiervoor eenmalig € 75.000.

10. Armoedebestrijding kinderen Jaarlijks vindt in de meicirculaire actualisatie plaats van de verdeling van de middelen voor armoedebestrijding kinderen. De middelen worden verdeeld op basis van CBS-gegevens over kinderen met een kans op armoede. Dit levert een aanpassing van de eerder beschikbare gestelde middelen op. Voor onze gemeente betekent dit vanaf 2021 een positieve bijstelling van € 27.000 per jaar.

11. Maatschappelijke opvang Het macrobudget van de decentralisatie-uitkering Maatschappelijke opvang is ongewijzigd. De bedragen voor gemeenten zijn echter aangepast doordat in deze circulaire actuelere basisgegevens zijn gebruikt. Dit betekent voor ons een daling van € 71.000 met ingang van 2020.

12. Vrouwenopvang Het macrobudget van de decentralisatie-uitkering Vrouwenopvang is ongewijzigd. Voor het jaar 2020 zijn ten opzichte van de septembercirculaire 2019 de gegevens voor de maatstaven van het objectieve verdeelmodel geactualiseerd. Dit geeft een daling van € 5.000 structureel m.i.v. 2020.

13. Baankansen De Tweede Kamer heeft op 16 december 2019 besloten om de impuls baankansen voor kwetsbare jongeren met een jaar te verlengen, door opnieuw een budget ter beschikking te stellen voor extra arbeidstoeleiding en begeleiding van leerlingen in het praktijkonderwijs en voortgezet speciaal onderwijs in het schooljaar 2020/2021. De bijdragen worden met terugwerkende kracht toegekend over uitkeringsjaar 2019. Voor Leeuwarden betekent dit een ontvangst van € 445.000. De centrumgemeenten dienen in samenspraak met betrokken regiogemeenten de genoemde impuls vorm en inhoud te geven.

14. Inburgering Per 1 juli 2021 treedt de Wet Inburgering in werking. Zowel de incidentele bijdrage in de invoeringskosten als de structurele bijdrage in de uitvoeringskosten wordt verstrekt via een integratie-uitkering. De benodigde middelen voor de kosten van inburgeringsvoorzieningen worden verstrekt via een specifieke uitkering van het Ministerie van SZW. De bedragen die gemeenten vanaf 2021 ontvangen betreffen de structurele bijdrage in de uitvoeringskosten. De verdeling van de integratie-uitkering zal naar verwachting in de decembercirculaire 2020 worden bijgesteld. De integratie-uitkering zal onder het voorbehoud van de besluitvorming over de herijking van het Gemeentefonds naar verwachting vanaf 2022 worden overgeheveld naar de algemene uitkering. Leeuwarden ontvangt in 2020: € 246.000 en vervolgens € 179.000 in 2021 oplopend naar € 438.000 in 2024.

133 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

15. IU Voogdij/18+ De integratie-uitkering Voogdij/18+ is opgehoogd in verband met de toevoeging van loon- en prijsbijstelling aan het macrobudget. Daarnaast neemt de integratie-uitkering toe door nieuwe gegevens. Voor Leeuwarden betekent dit een ontvangst van € 152.000 in 2020 en € 826.000 in 2021 e.v.

16. IU Beschermd wonen In de omvang van de integratie-uitkering Beschermd wonen is sprake van twee mutaties. Ten eerste is er een stijging door de toekenning van loon- en prijsbijstellingen 2020 van ongeveer € 2 mln. Ten tweede is er vanaf 2021 een structurele daling (van circa € 16,7 mln) voor onze gemeente vanwege de openstelling van de Wet langdurige zorg (Wlz) voor mensen met een psychische stoornis. De uitname van de integratie-uitkering wordt naar de Wlz overgeheveld. Deze uitname is op basis van een voorcalculatie en de afspraken over de daadwerkelijke afrekening zijn nog niet definitief. Tegenover dit nadeel aan de batenkant komt een voordeel aan de lastenkant te staan. Cliënten krijgen toegang tot deze Wlz en gemeenten hebben hierdoor dus ook minder kosten.

17. IU Participatie De omvang van de integratie-uitkering Participatie stijgt door de toekenning van de loon- en prijsbijstelling 2020. De verdeling van de integratie-uitkering tussen gemeenten wijzigt door de actualisatie van de verdeling van de Wsw-middelen. Daarnaast is sprake van wijzigingen in de verdeling van de integratie-uitkering door aanpassing van de drempelbedragen in de verdeling van de middelen “nieuw begeleiding”. Per saldo betekent vorenstaande voor Leeuwarden een stijging van totaal € 670.000 in 2024.

3.2.1e Nagekomen mee- en tegenvallers Ten opzichte van uitkomsten in de voorjaarsbrief heeft zich nog een aantal mee- en tegenvallers voorgedaan.

Tabel 66 Mee- en tegenvallers Bedragen x € 1.000 Onderwerp 2020 2021 2022 2023 2024 Totaal Voorgaand jaar -1.143 -815 -648 -616 1 Indexatie deelcontract Omrin -54 -54 2 Vervangingsinvesteringen kapitaalgoederen -32 -66 -98 3 Autonome groei cliënten Wmo -865 865 0 4 Bijdrage Neushoorn 2021 -200 200 0 5 Uitvoeringskosten Soza en Publieke dienstverl. -287 -80 -367 6 Aandeel kosten Leeuwarden ICT-infrastructuur -196 -196 7 Kwaliteitsslag Belastingen -43 43 0 8 Diverse bijstellingen 47 -27 47 32 -47 52 Totaal -1.143 -815 -648 -616 -663 -663

Toelichting op de belangrijkste mutaties:

1. Indexatie deelcontract Omrin Betreffen contractuele stijgingen (indexatie) van Omrin op het gebied van onkruid- en gladheidsbestrijding. Deze kosten kunnen niet in de tarieven worden doorberekend.

2. Vervangingsinvesteringen kapitaalgoederen Eerder aangelegde kapitaalgoederen zijn op enig moment aan vervanging toe. De noodzaak voor het “sparen” voor vervangingen is tijdens de vorige MTR ook gesignaleerd en gehonoreerd met een eerste aanzet tot een ‘spaarpot’ voor civiele kunstwerken. Tegenwoordig dienen investeringen in de openbare ruimte volgens het BBV te worden geactiveerd. Voor vervangingsinvesteringen (zoals de 1e

134 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Kanaalsbrug en de Van Harinxmabrug-west) zijn geen structurele lasten opgenomen in de meerjarenbegroting. Mede op basis van recente inspecties is voor het asset civiele kunstwerken een eerste planning gemaakt en verwerkt voor de jaarschijven 2020 en 2021. Over de bredere vervangingsopgaaf wordt in 2020 een ambtelijk advies aan het college en de gemeenteraad voorbereid. Op grond van die informatie kan dit worden betrokken in toekomstige coalitieonderhandelingen.

3. Autonome groei cliënten Wmo De autonome groei van het aantal cliënten thuisondersteuning, Hulp bij Huishouden en Beschermd Wonen heeft een kostenverhogend effect in 2020. Voor mogelijke structurele gevolgen hiervan vindt in het najaar 2020 eerst een herbeoordeling van de lumpsum per 2021 plaats. Ook is een pakket aan maatregelen van kracht voor het realiseren van de taakstelling Wmo en het inlopen van de taakstelling Wmo 2019. Het wegwerken van deze achterstand heeft tot gevolg dat de taakstelling uit jaarschijf 2020 enige vertraging oploopt. Deze ontwikkelingen samen leiden tot een incidenteel nadeel in 2020 van € 1.370.000 (hierover is in juni jl. een brief aan de gemeenteraad gestuurd). Dit kan voor een deel worden opgevangen door de lagere subsidievaststelling 2019 van Amaryllis van € 505.000 door het afwikkelen van de reserves. Per saldo is sprake van een nadeel van € 865.000.

4. Bijdrage Neushoorn De neushoorn heeft voor de jaren 2019 en 2020 een incidentele extra bijdrage van € 200.000 ontvangen. Ook heeft in 2019 een onderzoek plaats gevonden naar de haalbaarheid van een (bestuurlijke) fusie tussen Neushoorn en Harmonie. Een van de belangrijkste conclusies van het onderzoeksrapport was, dat de Neushoorn een structureel tekort in haar exploitatie heeft van € 200.000. Als hier niet in kan worden voorzien heeft Neushoorn geen bestaansrecht. Daarom is vooruitlopend op de vaststelling van de begroting 2021 aan de raad voorgesteld een aanvullende subsidie voor 2021 te verlenen van € 200.000.

5. Uitvoeringskosten Soza en Publieke dienstverlening In tegenstelling tot de voorspelde daling van cliënten is door de Corona crisis sprake van toename van het aantal bijstandsontvangers. In plaats van de geplande daling naar uiteindelijk 5170 eind 2021 is de prognose dat dit aantal eind 2020 op 6295 en eind 2021 op 6215 zal liggen. De prognose is gebaseerd op een zo goed mogelijk inschatting (juni 2020). Met de kennis dat de ontwikkeling van het aantal bijstandsuitkeringen met nog veel onzekerheden is omgeven door onder meer de Corona effecten, wordt voor dit moment een uitzetting van de formatie meegenomen. De beïnvloedbare personeelsformatie in relatie tot het aantal cliënten wordt hierop aangepast. Deze uitvoeringskosten worden vergoed vanuit het Gemeentefonds.

6. Aandeel kosten Leeuwarden ICT-infrastructuur In 2019 is een groot deel van de ICT-infrastructuur vernieuwd. Naast de vervanging van de servers en de storage is voor de gemeente Leeuwarden, maar ook voor de organisaties waar we mee samenwerken in de regio een nieuwe werkplekomgeving opgeleverd. Dit is gepaard gegaan met een besparing op het onderhoud op de serveromgeving, maar ook met een noodzakelijke uitzetting van onderhoudscontracten van leveranciers zoals Microsoft en Citrix. Samen met enkele andere autonome kostenstijgingen voor o.a. schoonmaak van werkplekapparatuur en de doorbelasting van consultancykosten heeft dit geleid tot een onontkoombare uitzetting van de ICT-begroting voor 2020. Het aandeel voor de gemeente Leeuwarden in de totale kostenstijging is € 196.000.

7. Kwaliteitsslag belastingen De waarderingskamer, toezichthouder WOZ, eist op een aantal onderdelen een kwaliteitsslag op het gebied van taxaties gemeentelijke woningen en niet woningen. Dit is een voorwaarde om aan het eind van dit jaar te mogen beschikken (ozb aanslagen versturen). De redenen voor de noodzakelijke verbetering zijn de volgende. A. Verscherpte regels omtrent gebruik van modellen voor niet woningen. Onze taxateurs deden de herwaarderingen tot vorig jaar nog handmatig, zonder te

135 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden werken met een model. B. Inhaalslag in de registratie van objectkenmerken voormalig Littenseradiel. De ontvangen data uit Littenseradiel bevatte veel onjuistheden die nog niet volledig waren geactualiseerd in 2019.

Voor een nadere toelichting op de mee- en tegenvallers wordt verwezen naar Bijlage A: “Overzicht mee- en tegenvallers”.

3.2.1f Uitkomsten herziene financiële positie (resumerend) Na het verwerken van de mutaties in de algemene uitkering en de nagekomen mee- en tegenvallers, ziet de financiële positie er als volgt uit (zie ook tabel 62). Er wordt op dit moment een structureel overschot van € 86.000 in de jaarschijf 2024 verwacht.

Tabel 67 Bedragen x € 1.000 Meerjarenperspectief 2020 2021 2022 2023 2024 A: Voorjaarsbrief mei 2020 -7.187 4.769 1.571 1.218 12 B: Nieuwe uitkomsten t.b.v. begroting -7.845 5.673 4.758 3.274 86 Mutaties ten opzichte voorjaarsbrief -658 904 3.187 2.056 74

De financiële mutaties ten opzichte van de uitkomsten van de voorjaarsbrief kunnen meerjarig als volgt worden verklaard.

Tabel 68 Bedragen x € 1.000 Aard mutatie 2020 2021 2022 2023 2024 Uitkomst tabel 63: Algemene uitkering 485 1.719 3.835 2.672 737 Uitkomst tabel 66: Mee- en tegenvallers -1.143 -815 -648 -616 -663 Totaal -658 904 3.187 2.056 74

3.2.1g Stand Algemene Reserve Naar aanleiding van de meicirculaire 2020 en de nagekomen incidentele mee- en tegenvallers wijzigt ook de stand van de Algemene Reserve. De stand van de Algemene Reserve wordt voor het jaar 2020 dankzij een fors rekeningresultaat 2019, geraamd op € 18,7 mln. De financiële uitkomsten ten opzichte van de uitkomsten van de voorjaarsbrief zijn:

Tabel 69 Bedragen x € 1.000 Ontwikkeling Algemene Reserve 2020 2021 2022 2023 2024 Voorjaarsbrief mei 2020 12.988 14.993 18.650 21.654 23.452 Nieuwe uitkomsten t.b.v. begroting 18.706 21.615 28.459 33.519 35.391 Mutaties ten opzichte van de voorjaarsbrief 5.718 6.622 9.809 11.865 11.939

Ten opzichte van de prognose in de voorjaarsbrief-plus, is sprake van een forse stijging van de Algemene Reserve. De verklaring is als volgt.

Tabel 70 Bedragen x € 1.000 Analyse van het verschil 2020 2021 2022 2023 2024 Voorgaand jaar 5.718 6.622 9.809 11.865 Rekeningsresultaat 2019 6.376 Mutatie begrotingssaldo (tabel 68) -658 904 3.187 2.056 74 Totaal 5.718 6.622 9.809 11.865 11.939

136 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

De mutaties worden onderstaand kort toegelicht:

1. Mutatie rekeningsresultaat 2019 In de voorjaarsbrief was nog geen rekening gehouden met een jaarrekening resultaat over 2019 van € 6,376 mln.

2. Mutatie begrotingssaldo Het geraamde begrotingssaldo van baten en lasten wordt jaarlijks vereffend met de Algemene Reserve. Nu de jaarlijkse begroting uitkomsten na 2020 verbeteren, betekent dat ook dat de stortingen en onttrekkingen aan de Algemene Reserve muteren (zie ook uitkomsten tabel 68).

3.2.1h Enkele specifieke onderwerpen

Middelen Jeugdhulp Het kabinet heeft vorig jaar extra (incidentele) middelen uitgetrokken voor de uitvoering van de Jeugdwet. Daarnaast heeft het kabinet met de VNG afgesproken dat een onderzoek wordt gedaan naar of, en zo ja in welke mate gemeenten structureel extra middelen nodig hebben (vanaf 2022). Het onderzoek vindt dit jaar plaats en de resultaten van het onderzoek dienen als inbreng van de komende kabinetsformatie. Intussen mogen gemeenten vanaf 2022 een structurele stelpost “Uitkomst onderzoek jeugdzorg” ramen op basis van € 300 mln. Voor Leeuwarden is daartoe vorig jaar een stelpost van € 2,7 mln geraamd in afwachting van de uitkomsten van het onderzoek e.d.

Herijking verdeling Gemeentefonds Zoals bekend wordt de invoering van de nieuwe verdeling van het Gemeentefonds met één jaar uitgesteld, van 2021 naar 2022. Voor het klassieke deel is aanvullend onderzoek nodig en voor het sociaal domein is een nadere analyse van de uitschieters gewenst. In het najaar worden de VNG en De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) over de uitkomsten van de onderzoeken geconsulteerd. Eind november gaat een definitief voorstel naar de Tweede Kamer. Verwerking van de uitkomsten vindt plaats in de decembercirculaire 2020.

Het aanvullend onderzoek voor het klassieke domein is vooral gericht op het verkrijgen van een betere aansluiting van de verdeelformules op de noodzakelijke kosten van gemeenten. Daarnaast bleken de tot nu toe ontwikkelde verdeelformules de bestaande knelpunten nog niet op te lossen. De verdeling van het sociaal domein staat in principe vast. Onderzoeksbureau AEF onderzoekt thans onder andere hoe uitschieters over het land zijn verdeeld. Informatie over de inhoudelijke achtergronden van de uitschieters kan mede input zijn voor eventuele flankerende maatregelen bij de invoering van de nieuwe verdeling. Bij flankerende maatregelen kan gedacht worden aan duur en omvang van de overgangsmaatregelen.

Gedurende de onderzoeksperiode dienen nog (bestuurlijke) keuzes te worden gemaakt op aspecten die zowel het klassieke als het sociaal domein raken. Te denken valt aan de mate waarin de verdeling rekening houdt met de eigen inkomsten van gemeenten en aan het bepalen van de omvang van alle clusters (beleidsterreinen) binnen het Gemeentefonds. Opschalingskorting, tranche 2025 In de jaren na de meerjarenbegroting 2020-2024 krijgen de gemeenten wederom te maken met de opschalingskorting apparaatskosten. Voor 2025 € 140 mln. Omgerekend voor Leeuwarden is dit ongeveer € 1,2 mln, waarin wij nog moeten voorzien.

Beschermd Wonen De afgelopen tijd is als onderdeel van de herijking van het de verdeling van het Gemeentefonds gewerkt aan een nieuw objectief verdeelmodel voor beschermd wonen. Rijk en VNG zijn overeengekomen om het nieuwe model vanaf 2022 stapsgewijs in te voeren. Daarbij is sprake van een ingroeipad van 10 jaar. Gemeenten hebben aangegeven dat invoering alleen mogelijk is als in

137 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden voldoende mate invulling is gegeven aan de randvoorwaarden. Op dit moment werken de VNG en het Rijk aan de invulling van deze randvoorwaarden. Aan het einde van dit jaar wordt de stand van zaken t.a.v. de randvoorwaarden bezien zodat dit najaar definitieve besluitvorming over de invoering van het nieuwe model kan plaatsvinden. Meer informatie volgt in de decembercirculaire 2020.

Effecten actualisatie maatstafgegevens septembercirculaire 2020 Afgelopen jaren werden de basiseenheden van maatstaven in het sociaal domein betrekkelijk stabiel gehouden. Na de overheveling van de integratie-uitkering “sociaal domein” naar de algemene uitkering is het normale regime van toepassing geworden. Ofwel de basisgegevens worden regelmatig geactualiseerd net als bij de andere maatstaven. De meeste maatstafgegevens voor de maatstaven sociaal domein kunnen door het CBS echter niet eerder worden geactualiseerd dan vlak voor de komende septembercirculaire 2020. Dat kan nog behoorlijke schommelingen tot gevolg hebben op de verdeling van de algemene uitkering dan tot nu toe gebruikelijk.

3.2.1i Conclusies Hiervoor zijn de effecten van o.a. de meicirculaire e.d. op het financiële beeld voor de komende meerjarenperiode 2020-2024 geschetst. Op dit moment is sprake van een structureel overschot van € 86.000 in 2024.

De laagste stand van de Algemene Reserve bedraagt in 2020 € 18,7 mln (zie tabel 69). In de kadernota risicomanagement is gesteld een ondergrens te hanteren van € 10 mln. Op basis van de voorlopige financiële positie gaan we op dit moment uit van een incidentele ruimte in de AR van ruim € 8 mln (bovenop de buffer van € 10 mln).

Bij de veronderstelde meerjarige toename van de Algemene Reserve (oplopend tot € 35 mln in 2024) wordt een belangrijke kanttekening geplaatst. De veronderstelde eindstanden dienen in de komende jaren nog te worden gerealiseerd. Vanuit het realisatieprincipe (voordelen pas gaan besteden nadat ze daadwerkelijk zijn gerealiseerd) en de egalisatiefunctie van de Algemene Reserve (vereffenen van de jaarlijkse begrotingsresultaten), wordt aanwending van deze toekomstige middelen sterk ontraden.

138 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3.2.2 Enkele specifieke onderwerpen

3.2.2a EMU-saldo Het EMU-saldo is in 1992 door de Europese Monetaire Unie ingevoerd om vergelijkingen van het financieringssaldo tussen de verschillende eurolanden te kunnen maken. Volgens de regels van de EMU zoals vastgelegd in het Verdrag van Maastricht, mag het vorderingentekort van een EMU land (totaal van Rijk, lokale overheden en sociale fondsen) niet hoger zijn dan 3% van het Bruto Binnenlands Product).

Tabel 71 EMU-saldo T-1 T T+1 2020 2021 2022 Omschrijving x € 1000 x € 1000 x € 1000 Volgens Volgens Volgens

realisatie t/m begroting 2021 meerjaren- sept. 2020, raming in aangevuld met begroting 2021 raming resterende periode

1. Exploitatiesaldo vóór toevoeging aan c.q. -22.958 691 6.219 onttrekking uit reserves (zie BBV, artikel 17c)

2. Mutatie (im)materiële vaste activa 8.956 2.432 -6.707

3. Mutatie voorzieningen 5.069 -2.447 2.668

4. Mutatie voorraden (incl. bouwgronden in -4.113 8.676 34.678 exploitatie)

5. Verwachte boekwinst bij verkoop effecten en 0 0 0 verwachte boekwinst bij verkoop (im)materiële

vaste activa

Berekend EMU-saldo -22.731 -12.864 -19.084

139 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3.2.2b De stand en het verloop van de reserves

Tabel 72 Verloop reserves Bedragen x € 1.000 Stand Vermeerde Verminde Stand Omschrijving 1-1-2021 ringen ringen 31-12-2021 R2RES100 - Algemene Reserve RES001 Algemene Reserve 20.700 11.089 8.180 23.609 Totaal R2RES100 - Algemene Reserve 20.700 11.089 8.180 23.609

R2RES300 - Overige bestemmingsreserves RES003 SIOF 1.500 0 350 1.150 RES005 Budgetoverheveling 1.374 0 1.374 0 RES015 Grondexploitatie 7.232 0 671 6.561 RES016 Parkeren 571 -300 46 225 RES019 Stimulering werkgelegenheid 494 0 225 269 RES020 Stadsvernieuwing 81 0 0 81 RES027 Reserve ISV III 1.196 0 14 1.182 RES031 Reserve afschrijvingen 307 135 135 307 RES034 Reserve Egalisatie Verkiezingen 12 1.300 495 817 RES036 Reserve frictiemiddelen 771 0 0 771 RES038 BWS Volkshuisvesting 65 0 0 65 RES045 Reserve Revolving Fund Monumenten 221 0 50 171 RES048 Reserve kunst in de openbare ruimte 94 0 0 94 RES049 Reserve stedelijke vernieuwing 197 0 0 197 RES053 Economische participatie 1.476 0 160 1.316 RES054 Reserve duurzaamheidslening 161 0 0 161 RES057 Reserve AO Verhardingen B'him 1.039 0 0 1.039 RES058 Reserve Vastgoed 145 110 0 255 RES059 Reserve Bodemsanering 618 0 0 618 RES060 Reserve Wijkbudgetten 365 300 300 365

140 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Stand Vermeerde Verminde Stand Omschrijving 1-1-2021 ringen ringen 31-12-2021 RES061 Reserve Toeristenbelasting 602 0 0 602 RES062 Reserve dorpen en platteland 99 43 0 142 RES063 Voorwaardelijke budgetoverheveling 1.606 0 0 1.606 RES064 Reserve oevers en steigers 0 150 150 0 RES065 Compensatie groen 381 0 0 381 RES066 Sociale werkvoorziening 994 0 0 994 RES067 Reserves herindelingsgemeenten 0 0 0 0 Totaal R2RES300 - Overige bestemmingsreserves 21.600 1.738 3.969 19.369

R2RES400 - Saldo baten en lasten RES099 Saldo van rekening baten en lasten 0 0 0 0 Totaal R2RES400 - Saldo baten en lasten 0 0 0 0

Totaal R2RES – Reserves 42.300 12.827 12.149 42.977

De stand van deze reserve is gebaseerd op de actuele administratieve stand. In eerdere jaren begrote maar niet gerealiseerde onttrekkingen zijn administratief nog niet verrekend met de reserve. De in de paragrafen 2.2.7 Grondbeleid (Grondexploitaties) en 2.2.8 Investeringsprogramma 2020 (SIOF) genoemde standen geven het nog vrij beschikbare bedrag aan.

141 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3.2.2c De stand en het verloop van de voorzieningen

Tabel 73 Verloop voorzieningen Bedragen x € 1.000 Stand Vermeerde Verminde Stand Omschrijving 1-1-2021 ringen ringen 31-12-2021 R2VRZ100 - Voorzieningen algemeen VRZ502 Specifieke risico's 32 0 0 32 VRZ510 Expl. en onderh. Gymnastieklokalen 2.057 207 333 1.931 VRZ519 Groot Onderhoud Vastgoed 3.186 2.216 1.729 3.673 VRZ528 Arbeidskosten gerel. Verplichtingen 10.471 159 850 9.781 VRZ547 Zadelfonds monumentenzorg 169 10 10 169 VRZ548 Openbaar vervoer - 0 0 0 VRZ549 Egalisatie heffingen 1.231 0 47 1.184 VRZ550 Afkoopsommen onderhoud graven 358 11 0 369 VRZ551 Onderhoud graven fam. Zadel 186 1 5 182 VRZ552 Riolering 27.433 3.432 5.620 25.245 VRZ570 Compensatie groen 95 0 0 95 VRZ571 Onderhoud verhardingen 2.860 2.675 3.058 2.477 VRZ573 Onderhoud civiele kunstwerken 4.102 2.259 2.716 3.645 VRZ575 Waterwegen / baggeren 3.108 677 805 2.980 VRZ576 Baggeren Boarnsterhim - 0 0 0 VRZ577 Recreatieve voorzieningen Sylsbrêge - 0 0 0 VRZ581 Onderhoud oevers & steigers (BH) - 0 0 0 VRZ582 Onderhoud bruggen (BH) 199 0 0 199 VRZ585 Voorziening afgesloten complexen 1.932 0 0 1.932 Totaal R2VRZ100 - Voorzieningen algemeen 57.420 11.647 15.173 53.894

Totaal R2VRZ – Voorzieningen 57.420 11.647 15.173 53.894

De stand 1-1-2020 van de voorzieningen betreft de begrote stand per 31-12-19.

142 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3.2.2d Arbeidskosten gerelateerde verplichtingen Onder deze verplichtingen moet worden verstaan de aanspraken van het huidige dan wel het voormalige personeel op (toekomstige) uitkeringen. Op grond van BBV-voorschriften mag slechts een voorziening gevormd worden voor jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van een niet-vergelijkbaar volume.

Per 1 januari 2021 zijn voor het opvangen van arbeidskosten gerelateerde verplichtingen de volgende financiële middelen beschikbaar:

Tabel 74 Bedragen x € 1.000 Soort verplichting Omvang voorziening Storting in voorziening per 1-1-2021 2021 Pensioenen voormalige bestuurders 8.366 154 Uitkeringen voormalig personeel 1.764 0 Wachtgeld voormalige bestuurders 341 0 Totaal saldo 10.471 154

143 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3.2.3 Meerjarenraming

144 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 75 Meerjarenraming lasten en baten Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Raming 2022 Raming 2023 Raming 2024 Domeinonderdelen Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Baten en Lasten

R2DOM001 – Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen 131.656 81.583 50.073 128.086 81.583 46.502 127.821 81.583 46.237 127.634 81.583 46.050 R2PRG020 - Sociale basis 60.883 8.177 52.705 59.347 7.981 51.366 59.457 7.981 51.476 59.561 7.981 51.580 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. 148.859 4.463 144.397 146.013 4.436 141.577 146.002 4.436 141.566 145.931 4.436 141.495 Ondersteuning

R2DOM002 – Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme 49.104 35.928 13.176 44.670 30.928 13.742 43.628 30.928 12.700 43.617 30.928 12.689 R2PRG006 - Wonen en milieu 25.072 23.201 1.871 24.852 23.201 1.651 24.851 23.201 1.650 24.850 23.201 1.649 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 8.534 5.836 2.698 8.844 5.836 3.008 8.923 5.836 3.087 8.953 5.836 3.116 R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 2.026 43 1.984 2.028 43 1.986 2.035 43 1.992 2.029 43 1.986 R2PRG014 - Beheer leefomgeving 45.116 16.808 28.309 48.360 16.808 31.552 48.745 16.808 31.937 49.000 16.808 32.192

R2DOM003 – Veiligheid R2PRG010 – Veiligheid 13.483 131 13.352 13.556 131 13.426 13.818 131 13.687 14.094 131 13.963

R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG009 – Bestuur 4.732 10 4.722 4.559 10 4.549 4.559 10 4.549 4.559 10 4.549 R2PRG015 - Algemene baten en lasten 19.816 14.500 5.315 16.335 14.500 1.835 16.376 14.500 1.876 16.359 14.500 1.859

R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 34.764 394.843 -360.079 34.962 392.751 -357.789 34.589 390.145 -355.556 34.164 386.744 -352.581 R2PRG017 – Overhead 41.355 757 40.598 40.946 757 40.188 40.916 757 40.158 40.739 757 39.981 R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven 137 0 137 137 0 137 137 0 137 137 0 137 R2PRG019 - Vennootschapsbelasting 50 0 50 50 0 50 50 0 50 50 0 50

Saldo van Baten en Lasten 585.587 586.278 -691 572.745 578.964 -6.219 571.905 576.358 -4.453 571.675 572.957 -1.283

Toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves per programma

145 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Raming 2022 Raming 2023 Raming 2024 Domeinonderdelen Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo R2DOM001 – Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 R2PRG020 - Sociale basis 0 400 -400 0 50 -50 0 50 -50 0 50 -50 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. 0 1.374 -1.374 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ondersteuning

R2DOM002 - Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme 86 896 -810 86 396 -310 86 396 -310 86 396 -310 R2PRG006 - Wonen en milieu 110 160 -50 110 0 110 110 0 110 110 0 110 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 0 346 -346 0 332 -332 0 314 -314 0 297 -297 R2PRG014 - Beheer leefomgeving 150 150 0 150 150 0 150 150 0 150 150 0

R2DOM003 - Veiligheid R2PRG010 - Veiligheid 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG015 - Algemene baten en lasten 9.151 5.480 3.671 6.936 135 6.801 5.452 435 5.017 2.264 435 1.829

R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 300 300 0 300 300 0 300 300 0 300 300 0 R2PRG017 - Overhead 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Saldo van Toevoegingen en 9.797 9.106 691 7.582 1.363 6.219 6.098 1.645 4.453 2.910 1.627 1.283 onttrekkingen aan de reserves per programma

Resultaat 595.384 595.384 0 580.327 580.327 0 578.003 578.003 0 574.585 574.585 0

146 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 76 Meerjarenraming lasten Bedragen x € 1.000 Rekening Begroting Begroting Raming Raming Raming Domeinonderdelen 2019 2020 2021 2022 2023 2024 R2DOM001 - Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen 135.289 136.319 131.656 128.086 127.821 127.634 R2PRG020 - Sociale basis 58.746 63.591 60.883 59.347 59.457 59.561 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. 163.991 167.720 148.859 146.013 146.002 145.931 ondersteuning

R2DOM002 - Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme 62.560 52.613 49.190 44.756 43.714 43.703 R2PRG006 - Wonen en milieu 25.367 28.219 25.182 24.962 24.961 24.960 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 7.796 8.091 8.534 8.844 8.923 8.953 R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 1.767 2.471 2.026 2.028 2.035 2.029 R2PRG014 - Beheer leefomgeving 42.721 42.038 45.266 48.510 48.895 49.150

R2DOM003 - Veiligheid R2PRG010 - Veiligheid 12.700 12.590 13.483 13.556 13.818 14.094

R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG009 - Bestuur 5.823 4.638 4.732 4.559 4.559 4.559 R2PRG015 - Algemene baten en lasten 40.993 29.255 28.967 23.271 21.828 18.623

R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 33.224 38.200 35.064 35.262 34.889 34.464 R2PRG017 - Overhead 39.560 46.530 41.355 40.946 40.916 40.739 R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven 0 136 137 137 137 137 R2PRG019 - Vennootschapsbelasting -20 50 50 50 50 50

Totaal lasten 630.518 632.459 595.384 580.327 578.003 574.585

Tabel 77 Meerjarenraming baten Bedragen x € 1.000 Rekening Begroting Begroting Raming Raming Raming Domeinonderdelen 2019 2020 2021 2022 2023 2024 R2DOM001 - Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen 82.870 82.953 81.583 81.583 81.583 81.583 R2PRG020 - Sociale basis 9.232 10.091 8.577 8.031 8.031 8.031 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. 7.663 5.704 5.837 4.436 4.436 4.436 ondersteuning

R2DOM002 - Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme 53.701 33.842 36.823 31.323 31.323 31.323 R2PRG006 - Wonen en milieu 22.658 25.244 23.361 23.201 23.201 23.201 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 5.596 5.733 6.182 6.168 6.150 6.133 R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 123 38 43 43 43 43 R2PRG014 - Beheer leefomgeving 20.190 16.936 16.958 16.958 16.958 16.958

R2DOM003 - Veiligheid R2PRG010 - Veiligheid 96 179 131 131 131 131

R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG009 - Bestuur 56 10 10 10 10 10 R2PRG015 - Algemene baten en lasten 33.030 35.752 19.980 14.635 14.935 14.935

147 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Rekening Begroting Begroting Raming Raming Raming Domeinonderdelen 2019 2020 2021 2022 2023 2024 R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 394.184 412.969 395.143 393.051 390.445 387.044 R2PRG017 - Overhead 1.118 3.009 757 757 757 757 R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven 0 0 0 0 0 0 R2PRG019 - Vennootschapsbelasting 0 0 0 0 0 0

Totaal baten 630.518 632.459 595.384 580.327 578.003 574.585

Overzicht incidentele lasten en basten en structurele stortingen en onttrekkingen reserves

Tabel 78 Structureel begrotingssaldo Bedragen x € 1.000

2021 2022 2023 2024 Saldo baten en lasten - - - - Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves 691 6.219 4.453 1.283 Begrotingssaldo na bestemming 691 6.219 4.453 1.283 Waarvan incidentele baten en lasten (saldo) 5.255 55 30 - Structureel begrotingssaldo 5.946 6.274 4.483 1.283

Tabel 79 Aansluiting financiële positie Bedragen x € 1.000 2021 2022 2023 2024 saldo van baten en lasten (beleidsuitgangspunt) 5.673 4.758 3.274 86 diverse mutaties uit voorgaande begrotingen + moties -4.850 0 0 0 saldo van toevoegingen en onttrekkingen aan reserves -131 1.462 1.179 1.197 begrotingssaldo 692 6.220 4.453 1.283 saldo van incidentele baten en lasten 5.255 55 30 0 saldo van structurele baten en lasten (BBV) 5.947 6.275 4.483 1.283

Tabel 80 Saldo van de structurele lasten Bedragen x € 1.000 Domein en programma 2021 2022 2023 2024 lasten lasten lasten lasten 585.587 572.745 571.905 571.675 Saldo van de exploitatielasten voor mutaties reserves Incidentele lasten (af): Fysiek Economie & toerisme 5.000 - - - Ruimtelijke ordening 345 55 30 - 5.345 55 30 -

Sociaal Werk & inkomen 2.000 - - - Sociale basis 1.100 - - - Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning 1.750 - - - 4.850 - - -

148 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Domein en programma 2021 2022 2023 2024 lasten lasten lasten lasten

Bestuur & middelen Algemene baten en lasten 60 - - - 60 - - -

Totaal exploitatielasten minus incidentele lasten 575.332 572.690 571.875 571.675

Domein en programma 2021 2022 2023 2024 lasten lasten lasten lasten Structurele stortingen reserves (bij) - - - -

Totaal saldo van de structurele lasten 575.332 572.690 571.875 571.675

Tabel 81 Saldo van de structurele baten Bedragen x € 1.000 Domein en programma 2021 2022 2023 2024 baten baten baten baten 586.278 578.964 576.358 572.957 Saldo van de exploitatiebaten voor mutaties reserves Fysiek Economie en toerisme 5.000 - - - Totaal exploitatiebaten minus incidentele baten 5.000 - - -

Totaal exploitatiebaten minus incidentele baten 581.278 578.964 576.358 572.957

Totaal saldo van de structurele baten 581.278 578.964 576.358 572.957

Tabel 82 Structurele baten minus structurele lasten Bedragen x € 1.000 2021 2022 2023 2024 baten baten baten baten Structurele baten minus structurele lasten 5.946 6.274 4.483 1.282

De belangrijkste posten per programma Hieronder volgt het overzicht van de incidentele lasten en baten en structurele stortingen en onttrekkingen uitgesplitst naar de programma's.

Tabel 83 Specificatie van de incidentele lasten per programma Bedragen x € 1.000 Domein en programma 2021 2022 2023 2024 lasten lasten lasten lasten Fysiek Economie & toerisme Gebiedsontwikkeling WTC Cambuur 5.000 5.000 - - -

149 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Domein en programma 2021 2022 2023 2024 lasten lasten lasten lasten

Beheer en leefomgeving Bestrijding Invasieve Exoten (Reuzenberenklauw 175 55 30 en Japanse Duizendknoop) Bestrijding Eiken processie rups (EPR) 20 - - Aanpak slechte bomen: essentaksterfte 150 - - 345 55 30 -

Sociaal Werk & inkomen Aanvulling BUIG 2.000 Schulden en armoede 2.000 - - - Sociale basis Versterk ontwikk. jonge kind (0-12 jr) 200 Mienskipfonds 400 Frictie- en transitiekosten 500 1.100 - - - Jeugdzorg en maatsch. Ondersteuning Transformatiefonds SD Jeugd regio 1.750 1.750 - - -

Bestuur & middelen Algemene belastingen 60 60 - - -

Totaal saldo van incidentele lasten 10.255 55 30 -

Tabel 84 Specificatie van de incidentele baten per programma Bedragen x € 1.000 Domein en programma 2021 2022 2023 2024 Lasten Lasten Lasten Lasten Economie en toerisme Gebiedsontwikkeling WTC Cambuur 5.000 - 5.000 - - - Totaal saldo van incidentele baten 5.000 - - -

150 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

3.2.4 Balansprognose

151 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

De opmaak van onderstaande balansprognose is gebaseerd op het schema zoals dat door de Commissie BBV ter beschikking is gesteld. Voor nadere achtergronden bij deze balans, verwijzen wij u naar de notitie geprognosticeerde balans en EMU-saldo: inzicht in de (meerjarige) financiële positie. Deze notitie is te vinden op de website van de Commissie BBV.

Tabel 85 Balansprognose Bedragen x € 1.000 T-2 T-1 T T+1 T+2 T+3

Activa 31-12-2019 31-12-2020 31-12-2021 31-12-2022 31-12-2023 31-12-2024

(im) Materiële vaste activa 434.697 443.653 446.085 439.378 431.435 423.933 Financiële vaste activa: Kapitaalverstrekkingen 3.461 3.461 3.461 3.461 3.461 3.461 Financiële vaste activa: Leningen 6.699 6.699 6.699 6.699 6.699 6.699 Financiële vaste activa: Uitzettingen > 1 jaar 23.411 23.411 23.411 23.411 23.411 23.411 Totaal Vaste Activa 468.268 477.224 479.656 472.949 465.006 457.504

Voorraden: Onderhanden werk & Overige gronden hulpstoffen 145.191 141.078 149.754 184.432 191.942 187.080

Voorraden: Gereed product en handelsgoederen & 0 0 0 0 0 0 vooruitbetalingen Uitzettingen <1 jaar 44.537 44.537 44.537 44.537 44.537 44.537 Liquide middelen 37 37 37 37 37 37 Overlopende activa 18.073 18.073 18.073 18.073 18.073 18.073 Totaal Vlottende Activa 207.838 203.725 212.401 247.079 254.589 249.727

Totaal Activa 676.106 680.949 692.056 720.027 719.595 707.231

T-2 T-1 T T+1 T+2 T+3

Passiva 31-12-2019 31-12-2020 31-12-2021 31-12-2022 31-12-2023 31-12-2024

Eigen vermogen 63.563 40.604 41.282 47.396 51.743 52.920 Voorzieningen 48.337 53.407 50.960 53.628 57.104 60.581 Vaste schuld 471.180 493.912 506.790 525.979 517.722 500.705

152 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

T-2 T-1 T T+1 T+2 T+3

Passiva 31-12-2019 31-12-2020 31-12-2021 31-12-2022 31-12-2023 31-12-2024

Totaal Vaste Passiva 583.081 587.923 599.031 627.002 626.570 614.205

Vlottende schuld 43.220 43.220 43.220 43.220 43.220 43.220 Overlopende passiva 49.805 49.805 49.805 49.805 49.805 49.805 Totaal Vlottende Passiva 93.025 93.025 93.025 93.025 93.025 93.025

Totaal Passiva 676.106 680.949 692.056 720.027 719.595 707.231

153 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

BIJLAGEN

154 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Bijlage A. Overzicht mee- en tegenvallers

I. Startpositie II. Mee- en tegenvallers structureel III. Mee- en tegenvallers incidenteel IV. Eindoverzicht

155 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

I. Startpositie

Tabel 86 Structureel Meerjarenperspectief Bedragen x € 1.000 2020 2021 2022 2023 2024 Startpositie -9.172 -9.172 3.676 -502 38 1 Mutaties vlgs meerjarenraming 12.848 -4.178 540 Eindstand 31/12 -9.172 3.676 -502 38 38

Tabel 87 Ontwikkeling Algemene Reserve Bedragen x € 1.000

2020 2021 2022 2023 2024 1 Startpositie 25.178 11.003 11.915 13.499 15.323 Uitvoering motie inzake HCL -33

Gecorrigeerde stand per 1 januari 25.145 11.003 11.915 13.499 15.323 2 Storting voorheen bespaarde rente e.d. 2.000 2.000 2.000 1.700 1.700 3 Vermogenswinsten 86 86 86 86 86 Diverse mutaties uit voorgaande begrotingen + 4 moties -7.056 -4.850 0 0 0

5 Storting van het structureel begrotingsoverschot -9.172 3.676 -502 38 38 Eindstand 31/12 11.003 11.915 13.499 15.323 17.147

156 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

II. Mee- en tegenvallers structureel

Tabel 88 Mee- en tegenvallers structureel (vetgedrukte mutaties zijn nieuw t.o.v. Voorjaarsbrief-plus) Bedragen x € 1.000 Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting 1 Gemeentefonds Betreft de financiële uitkomsten van het doorrekenen van de 1.1 Uitkomsten septembercirculaire 2019 2.329 1.965 235 -791 septembercirculaire 2019. De gemeenteraad is hierover separaat in oktober jl. geïnformeerd. Betreft het actualiseren van diverse maatstaven en lokale variabelen zoals 1.2 Actualisatie variabelen Gemeentefonds 190 -155 190 88 184 woningen, inwoners, bijstandsaantallen, belastingcapaciteit e.d. De integratie-uitkering participatie is voor 2024 verlaagd met € 292.000. Mutaties integratie-uitkering en Daarnaast zijn er mutaties op taakmutaties voor een totale verlaging € 71.000. 1.3 4 -4 -363 taakmutaties De mutaties worden doorgeven aan het sociaal domein en verlopen derhalve budgettair neutraal. Voor de nieuwe jaarschijf 2024 wordt voor het berekenen van de hoogte van de algemene uitkering de meest actuele uitkeringsfactor geraamd. Hierin zijn 1.4 Uitkeringsfactor 2024 5.614 ondermeer ook de accressen inbegrepen, waaruit de loon- en prijsstijgingen en de kosten van areaal uitbreidingen uit gecompenseerd moeten worden. Betreft de reguliere reservering van de loon- en prijsstijgingen voor de nieuwe 1.5 Reservering inflatie -6.213 jaarschijf 2024. De binnen de algemene uitkering gereserveerde stelposten voor o.a. loon- en 1.6 Inzet reserveringen inflatie GF 5.547 prijsontwikkelingen wordt ingezet ter dekking van de ontwikkeling bij de diensten e.d. Op grond van de meest actuele CPB-raming is de meerjarige raming van de 1.7 Bijstelling raming prijsontwikkeling e.d. -400 -410 -423 prijsontwikkeling aangepast van 1,4% naar 1,7%. Daarnaast is volume waarover compensatie wordt verstrekt geactualiseerd. De prijsinflatie wordt, op grond van het collegeprogramma niet volledig 1.8 Vrijval stelpost prijscompensatie 500 doorgegeven aan de domeinen/diensten. Hierdoor valt een bedrag van € 500.000 vrij (zie ook nr. 2.5). Meicirculaire 2020 De accressen tot en met 2024 ontwikkelen zich volgens deze circulaire negatief. Uiteindelijk leidt dit samen met de ontwikkeling van de Mutaties op Rijksniveau (omvang van uitkeringsfactor tot een nadeel van € 3,342 mln. in 2024. De definitieve 1.9 -1.028 294 1.311 -1.886 -2.033 het fonds) accressen voor de jaren 2022-2024 zullen overigens nog gaan wijzigen o.a. doordat na de verkiezingen van de nieuwe Tweede Kamer in het voorjaar van 2021 een nieuw kabinet wordt geformeerd. Deze mutaties hebben vooral betrekking op de actualisatie van de gemeentelijke aantallen van de diverse verdeelmaatstaven in de algemene 1.10 Mutaties op gemeentelijk niveau 611 1.242 805 723 98 uitkering zoals inwoners, bijstandsgerechtigden, belastingcapaciteit en medicijngebruik e.d. Per saldo resulteert dit in 2023 in een positieve

157 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting structurele bijstelling van € 3,479 mln.

Gemeenten kunnen betaalde btw op een aantal activiteiten claimen via het btw-compensatiefonds (BCF). Dit BCF en het Gemeentefonds zijn communicerende vaten. Dat wil zeggen dat het bedrag dat overblijft in het BCF toegevoegd wordt aan het Gemeentefonds. Wordt er meer geclaimd dan wordt er vanuit het Gemeentefonds aan het BCF toegevoegd. In de meicirculaire vindt nu een afrekening plaats. Gemeenten blijken minder gedeclareerd te 1.11 Btw-compensatiefonds 600 hebben dan eerder gedacht. De ruimte onder het plafond is groter geworden. Deze afrekening heeft structurele gevolgen. Voor de begroting 2021 met bijbehorende meerjarenraming is in de meicirculaire een advies opgenomen dat die raming maximaal gelijk mag zijn aan de afrekening van 2019, zijnde macro € 112,4 mln in alle jaren. Voor onze gemeente komt dat overeen met een bedrag van € 920.000. We hadden geraamd € 320.000 zodat sprake is van een meeropbrengst van € 600.000. In september 2017 heeft de berging plaatsgevonden van de Britse Lancaster in de vml. vuilstort Ald Dwinger. Voor de gemaakte kosten heeft de gemeente Leeuwarden een vordering op het Rijk ingeboekt. In de jaarrekening 2019 (pagina 86) is verwoord dat deze vordering in 2019 is afgeboekt ten laste van 1.12 Diverse incidentele uitkeringen 902 -902 het resultaat. Nu de Rijksbijdrage van afgerond € 650.000 daadwerkelijk in 2020 is ontvangen, wordt dit bedrag ten gunste van de algemene middelen/resultaat gebracht. Daarnaast is nog een integratie-uitkering m.b.t. het sociaaldomein ontvangen van € 252.000. Deze mutaties zijn het totaal van de taakmutaties, integratie- en decentralisatie uitkeringen (inclusief sociaal domein) die door het Rijk worden 1.13 Taakmutaties DU en IU uitkeringen 4.220 -17.060 164 -71 105 doorgevoerd vanuit het Gemeentefonds. De financiële gevolgen zijn budgettair neutraal in het resultaat verwerkt (zie mutatie 2.8 onder concernstaf). Met terugwerkende kracht over 2019 is besloten om de impuls baankansen voor kwetsbare jongeren met een jaar te verlengen. Een bedrag € 445.000 wordt 1.14 Baankansen (DU 2019) 445 -445 aan de arbeidsmarktregio beschikbaar gesteld via een decentralisatie-uitkering. Zie ook nr. 2.9 Totaal Gemeentefonds 7.673 -8.418 2.305 -2.347 -3.031

2 Concern / Griffie

De budgetten van de dienst worden gecompenseerd voor loon- en 2.1 Nominale ontwikkelingen -311 prijsontwikkelingen.

158 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting Op dit moment gaan we er jaarlijks vanuit dat er sprake is van een onderuitputting op kapitaallasten van € 1.021.000. Uit onderzoek blijkt dat de 2.2 Verhoging stelpost kapitaallasten 200 post onderuitputting kapitaallasten structureel kan worden verhoogd met € 200.000 naar € 1.221.000. Bij onderdeel "concern" is de stelpost onderuitputting kapitaallasten in de begroting geraamd. De daadwerkelijke vrijval vindt plaats bij het fysieke 2.3 Stelpost kapitaallasten -1.221 1.221 domein. Bij concern wordt de stelpost derhalve tegen geboekt en bij het fysieke domein opgeboekt. Per saldo verloopt e.e.a. derhalve budgettair neutraal (zie ook nr. 6.14 onder fysiek domein). In het kader van de herindeling is een stelpost geraamd t.b.v. harmonisatiebesluiten. Deze posten zijn vorig jaar vrijgevallen. Daarbij is voor 2.4 Correctie vrijval stelpost herindeling -72 de jaren 2022 en verder een te hoog bedrag vrijgevallen. Dit wordt gecorrigeerd. In het collegeprogramma is voor 2021 een bedrag van € 500.000 als bezuiniging 2.5 Invulling stelpost prijscompensatie -500 ingeboekt voor het niet volledig doorgeven van de prijsinflatie. Deze wordt voor de nieuwe jaarschijf gerealiseerd (zie ook nr. 1.8). In de begroting is een budget beschikbaar voor de bijdrage aan de Stadsregio 2.6 Vrijval budget bijdrage Stadsregio 173 Leeuwarden. Deze bijdrage komt op termijn te vervallen. Tussentijds wordt onderzocht op welke wijze de samenwerking inhoud en vorm kan krijgen. Een aantal omstandigheden en ontwikkelingen heeft ertoe geleid dat er op bepaalde onderdelen binnen het gemeentelijke apparaat sprake is van knelpunten in de beschikbare uitvoeringscapaciteit. Knelpunten die tot uitdrukking komen in onacceptabele werkdruk, dreigende stagnatie in de voortgang van werkzaamheden en de realisatie van de daarmee samenhangende ambities en het onder druk komen te staan van het gewenste kwaliteitsniveau. Dit in het licht van de forse bezuinigingen die de afgelopen jaren zijn door gevoerd en de majeure vraagstukken waarmee de organisatie geconfronteerd wordt zoals o.a. de transformatie binnen het sociale domein, de invoering van de omgevingswet en de gewenste transitie op het vlak van digitalisering. Dat sprake is van een zeer slanke maar op onderdelen zeer 2.7 Versterking bedrijfsvoering -300 300 krappe formatie blijkt uit de benchmark die vorig haar is uitgevoerd door het bureau Berenschot. Uit dit onderzoek blijk dat de overheadkosten van de gemeente Leeuwarden gemiddeld 25% lager zijn dan de referentiegroep. Hoewel dit enerzijds duidt op een efficiënt ingerichte organisatie en daar zijn we trots op, is dit anderzijds ook een bevestiging van het beeld dat op onderdelen sprake is van een disbalans tussen formatie en werklast c.q. ambitie. Deels zal moeten worden bezien in hoeverre door interne herschikking in de capaciteit van de divers functies tot een hersteld evenwicht kan worden gekomen. Tegelijkertijd tijd achten wij het noodzakelijk dat er een jaarlijks budget beschikbaar komt bestemd voor het op directieniveau snel kunnen ingrijpen wanneer zich blokkerende knelpunten in de gemeentelijke

159 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting bedrijfsvoering aandienen. Vooralsnog wordt uitgegaan van een budget van € 300.000 voor de jaren 2020 en 2021. Afhankelijk van de ontwikkeling van de financiële positie zal worden bezien in hoeverre structurele bestendiging van dit budget mogelijk.

Deze mutaties zijn het totaal van de taakmutaties, integratie- en decentralisatie uitkeringen (inclusief sociaal domein) die door het Rijk worden 2.8 Taakmutaties DU en IU uitkeringen -4.220 17.060 -164 71 -105 doorgevoerd vanuit het Gemeentefonds. De financiële gevolgen zijn budgettair neutraal in het resultaat verwerkt (zie mutatie 1.13 Gemeentefonds) Met terugwerkende kracht over 2019 is besloten om de impuls baankansen voor kwetsbare jongeren met een jaar te verlengen. Een bedrag € 445.000 wordt 2.9 Baankansen (DU 2019) -445 445 aan de arbeidsmarktregio beschikbaar gesteld via een decentralisatie-uitkering. Zie ook 1.14

3 Veiligheidsdomein

De budgetten van de dienst worden gecompenseerd voor loon- en 3.1 Nominale ontwikkelingen -185 prijsontwikkelingen. Op 22 januari 2020 heeft de gemeenteraad ingestemd met de inhoud van de Kaderbrief 2021-2024 met inbegrip van de financiële gevolgen voor de begroting van de gemeente Leeuwarden. Het merendeel van de uitzettingen Financieel kader Veiligheidsregio betreft een investering in de bedrijfsvoering en de loon- en 3.2 -703 132 156 -344 Fryslân prijsontwikkelingen. De totale uitzetting bedroeg € 638.000. Naderhand is op grond van de conceptbegroting gebleken dat vanwege actuelere inflatiecijfers en loonsomstijgingen de totale bijdrage tot en met 2024 moet worden verhoogd naar € 759.000.

160 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting Door het uitbranden van drie wagens treedt er een grote fluctuatie op in de kapitaallasten. Naast het afschrijven van de uitgebrande wagens is ook het vervangingsbedrag verhoogd naar aanleiding van de gemaakte kosten bij laatste vervanging in 2019. Verder blijkt uit ervaring dat door het intensieve 3.3 Stadstoezicht vervangingsinvesteringen -69 48 -7 10 gebruik van het wagenpark (bijna 24/7 door gebruik in dag- avond- en nachtdiensten) de technische afschrijvingstermijn maximaal 6 jaar is. De financiële afschrijvingstermijn was bij één bestaande wagen echter 8 jaar. Bij deze wordt de financiële afschrijvingstermijn van alle voertuigen gelijkgetrokken naar 6 jaar. Naderhand is m.b.t. bovenstaande mutatie nr. 3.3. een verzekeringsuitkering Aanpassen budget stadstoezicht 3.4 47 -46 -1 ontvangen van € 47.000. Deze is nu in de cijfers verwerkt. vervangingsinvesteringen Door de VRF is naderhand nog een correctie aangebracht in de begroting 3.5 Aanpassen budget Veiligheidsregio 47 -1 -47 aangebracht. Daardoor wordt de reeks onder 3.2 gecorrigeerd met per saldo een nadeel van € 1.000.

4 SSC

De budgetten van de dienst worden gecompenseerd voor loon- en 4.1 Nominale ontwikkelingen -630 prijsontwikkelingen. De geraamde OZB-opbrengst wordt jaarlijks o.a. bijgesteld op grond van de 4.2 Aanpassing OZB i.v.m. woningbouw 60 26 28 31 238 meest actuele woningbouwprognoses vanwege areaaluitbreiding. 4.3 Inflatiecorrectie belastingen 570 De raming van o.a. de OZB-opbrengst wordt jaarlijks gecorrigeerd voor inflatie. De belangrijkste ICT-ontwikkeling voor de komende jaren is de transitie van het aanbieden van applicaties in de eigen datacenters naar het netwerk (de Cloud) van leveranciers. Deze Cloud transitie heeft grote gevolgen voor de lokale ICT- infrastructuur maar gaat ook gepaard met een onvermijdelijke structurele kostenuitzetting. Een van de eerste stappen in de beweging naar de Cloud richt 4.4 Functionele ontwikkelingen ICT -40 -131 -50 zich op de dienstverlening van Microsoft. In 2020 zal worden gestart met de migratie naar het Office 365 platform dat bestaat uit een pakket van diensten op het gebied van cloudopslag, samenwerking en het delen van informatie. Voor dit nieuwe platform zijn aanvullende technische middelen nodig, evenals extra technisch en functioneel beheer bij de ICT en Informatiemanagement (IM) afdeling.

161 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting Binnen de exploitatie van ICT/IM worden voortdurend contracten met leveranciers beëindigd en nieuwe afgesloten. Uitzettingen en besparingen heffen elkaar doorgaans grotendeels op. De volgende licenties voeren een substantiële onvermijdelijke prijsstijging door:1. JAVA (15k): Oracle heeft JAVA overgenomen en gaat onderhoudsfee vragen voor het kunnen updaten van JAVA. Dat gaat ca. € 30.000 per jaar kosten (op basis van de afspraak die de VNG wil gaan maken). De helft van de kosten komt voor rekening Leeuwarden.2. GIS (115k): Het GIS-platform (Geografische Informatiesysteem) is in korte tijd fors gegroeid in zowel gebruik van functionaliteit als het aantal gebruikers. De functionaliteit en data worden inmiddels door de hele 4.5 Licenties / onderhoudscontracten -8 -222 215 organisatie heen gebruikt en geldt voor vele applicaties als brondata. Dit intensieve gebruik heeft geleid tot een aanpassing in het licentiemodel. Samen met de leverancier is overeengekomen om de licenties te huren waarbij de investeringskosten en de kosten van diensten zoals onderhoud en opleidingen verdisconteerd worden in een jaarlijks vast bedrag.3. Enterprise servicebus (100k): Leeuwarden en de samenwerkende partners maken al enkele jaren gebruik van een servicebus. Dit is een centraal punt die landelijke en lokale applicaties met elkaar verbindt. De huidige servicebus van leverancier Enable- U is 4 jaar geleden geleverd onder het toenmalig zaaksysteem. We zijn nu verplicht om vanuit inkoopwetgeving een nieuwe aanbesteding te starten. De nieuwe servicebus wordt gebruikt door alle aangesloten partners. Inwoners en bedrijven verwachten een betrouwbare overheid die zorgvuldig met informatie omgaat, met name ook in een digitale samenleving. Het gaat daarbij om garanderen van de beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid van informatie, in de meest brede zin van het woord. Dit staat steeds meer onder druk als gevolg van de toename en impact van cybercriminaliteit, de toenemende complexiteit van de informatievoorziening en de Cloudificering. Daarnaast neemt het aantal verplichte audits op het gebied van de informatiebeveiliging en ICT voortdurend toe. Voor de komende jaren zijn daarom investeringen noodzakelijk op het gebied van monitoring, het beveiligen van het netwerk, de vergroting van de bewustwording en 4.6 Informatiebeveiliging -235 -107 digitale weerbaarheid en de uitbreiding van personele capaciteit op het terrein van informatiebeveiliging en cybersecurity. Omdat vanuit de informatiebeveiliging steeds hogere eisen worden gesteld aan de infrastructuur, moeten vooral op netwerkgebied veel nieuwe systemen en diensten worden doorgevoerd zoals het versneld invoeren van netwerksegmentering en beveiligen van alle systemen. Binnen de afdeling ICT is er onvoldoende capaciteit beschikbaar om al deze urgente maatregelen in 2020 te kunnen doorvoeren. Deze maatregelen kunnen dit jaar dan ook alleen genomen worden als voor een periode van een half jaar drie extra specialisten/consultants worden ingehuurd.

162 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting Het inkoopbeleid 2018-2022, die uit het collegeprogramma voortvloeit, bevat de doelen, kaders, uitgangspunten en voorwaarden met betrekking tot de inkoop van onze gemeente opgenomen. Eén van de onderdelen uit dit 4.7 Koffieautomaten -60 document is de wijze waarop vormgegeven dient te worden aan het maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVO), waaronder onder andere Fairtrade, Social return en Circulair inkopen. De nieuwe aanbesteding van de koffieautomaten is duurder uitgevallen door circulaire automaten en fairtrade. M.b.t. de schoonmaak van het stadhuis en het gemeentehuis hebben nieuwe 4.8 Schoonmaak -40 aanbestedingen plaatsgevonden. De kosten blijken hoger uit te vallen mede als gevolg van o.a. hogere kwaliteitseisen en het gebruik van duurzame producten. In 2019 is een groot deel van de ICT-infrastructuur vernieuwd. Naast de vervanging van de servers en de storage is voor de gemeente Leeuwarden, maar ook voor de organisaties waar we mee samenwerken in de regio een nieuwe werkplekomgeving opgeleverd. Dit is gepaard gegaan met een besparing op het onderhoud op de serveromgeving, maar tevens met een Aandeel kosten gemeente 4.9 -196 noodzakelijke uitzetting van onderhoudscontracten van leveranciers zoals Leeuwarden ICT-infrastructuur Microsoft en Citrix. Samen met enkele andere autonome kostenstijgingen voor o.a. schoonmaak van werkplekapparatuur en de doorbelasting van consultancykosten heeft dit geleid tot een onontkoombare uitzetting van de ICT-begroting voor 2020. Het aandeel voor de gemeente Leeuwarden in de totale kostenstijging is € 196.000.

5 Publieke Dienstsverlening

De budgetten van de dienst worden gecompenseerd voor loon- en 5.1 Nominale ontwikkelingen -310 prijsontwikkelingen. De baten die nu zijn begroot wordt al een aantal jaren niet gerealiseerd. Een bijstelling van de begrote baat is daarom noodzakelijk. Onder andere het vrijstellen van wijken en dorpsfeesten van leges zorgt ervoor dat er bij minder evenementen leges kan worden gevraagd. De herindeling met Leeuwarderadeel 5.2 Leges evenementen -64 in 2018 heeft hier extra aan bijgedragen aangezien daar meer vrijgestelde evenementen voorkomen dan vergunde. Het aantal evenementen waar oorspronkelijk van uit werd gegaan, zal daarom in de praktijk nooit worden gerealiseerd. Vandaar dat een structurele aanpassing nodig is.

6 Fysiek Domein De budgetten van de dienst worden gecompenseerd voor loon- en 6.1 Nominale ontwikkelingen -1.154 prijsontwikkelingen. Betreft de jaarlijkse stelpost voor het uitvoeren van investeringen in allerlei 6.2 Stelpost civieltechnische werken -121 infrastructurele maatregelen op het gebied van verkeer en vervoer.

163 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting Betreft kapitaallasten vervangingsinvesteringen. In jaarschijf 2024 staan een aantal grote investeringen gepland, waaronder de openbare verlichting (vervanging ontvangers en armaturen) van € 1,2 mln met € 83.000 6.3 Kapitaallasten vervangingsinvesteringen -15 -5 23 -17 -228 kapitaallasten, omdat er vanaf 2024 geen dekking meer is voor de kapitaallasten vanuit de exploitatie. Dit geldt ook voor de speelvoorzieningen, investering € 500.000 en kapitaallasten € 60.000. Betreft correctie op kapitaallasten voor jaarschijf 2020 in verband met verkoop 6.4 Vrijval kapitaallasten 40- 325 panden. In 2024 gaat het om vrijval, doordat door (volledige) afschrijving op activa de kapitaallasten verminderen. Uitbreiding van voornamelijk de stad heeft tot gevolg dat er extra lasten ontstaan met betrekking tot het onderhoud aan het openbaar groen. De berekening daarvan geschiedt onder andere op grond van de meest actuele ontwikkelingen inzake woningbouwproductie en realisering van 6.5 Stelpost areaaluitbreidingen 'groen' -26 -17 -69 11 -100 bedrijventerreinen. Als gevolg daarvan kunnen er ook mutaties ontstaan ten opzichte van de vorige beleidsperiode. De toename van areaal wordt voornamelijk veroorzaakt door De Zuidlanden, Middelsee en door de gebiedsontwikkeling WTC/Cambuurstadion in 2024. Uitbreiding van voornamelijk de stad heeft tot gevolg dat er extra lasten ontstaan met betrekking tot het onderhoud aan o.a. wegen, kunstwerken, openbare verlichting en bebording. De berekening daarvan geschiedt onder andere op grond van de meest actuele ontwikkelingen inzake woningbouwproductie en realisering van bedrijventerreinen. Als gevolg daarvan kunnen er ook mutaties ontstaan ten opzichte van de vorige beleidsperiode. De wijzigingen worden met name veroorzaakt door een verschuiving van jaren van overdracht van projecten, o.a. Vrijheidswijk-Tolhuis, Tesselschadestraat LPF- 6.6 Stelpost areaaluitbreidingen 'grijs' -115 -198 -46 40 -154 locatie, Blitsaerd en De Zuidlanden. Naast een verschuiving in jaren wordt er ook een hoger aantal objecten overgedragen; denk aan de aanleg van kunststofbruggen bij Wiarda, De Klamp en De Werp. De herziening van het bestemmingsplan Middelsee heeft een behoorlijke impact op de toename van het areaal (verhardingen en civiele kunstwerken). De eerder verwachte krimp bij de Algraweg ten gevolge van het opheffen van een onderdoorgang is weer bijgesteld naar nul, vanwege het laten bestaan van de weg. Verder ontstaat een toename door de gebiedsontwikkeling WTC/Cambuurstadion in 2024, waarbij ook voor de jaren daarna nog onderhoudskosten worden voorzien. Uitbreiding van voornamelijk de stad heeft tot gevolg dat er extra lasten ontstaan met betrekking tot het onderhoud aan sloten, vijvers en grote wateroppervlakken. De berekening daarvan geschiedt onder andere op grond 6.7 Stelpost areaaluitbreiding "blauw" -60 -7 -23 -19 -24 van de meest actuele ontwikkelingen inzake woningbouwproductie en realisering van bedrijventerreinen. Als gevolg daarvan kunnen er ook mutaties ontstaan ten opzichte van de vorige beleidsperiode. De grootste areaaltoename zit hier de komende jaren in Blitsaerd en in de verschillende projectgebieden

164 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting van De Zuidlanden, met name Middelsee.

De energietarieven zijn in overleg met de Vereniging Friese Gemeenten (VFG) 6.8 Energie -40 vastgeklikt. De stijging wordt met name veroorzaakt door de hogere energiebelasting (opslag duurzame energie). De begroting 2020 van de FUMO is op een aantal punten aangepast n.a.v. ingediende zienswijzen, conform besluitvorming in het AB op 12 december 2019. Dit betekent voor Leeuwarden dat de eerder gemelde onontkoombare uitzetting van € 427.000 (gemeenteraad 9 oktober 2019) daalt naar € 264.000 ofwel een daling van € 156.000. Verder gaat Leeuwarden m.i.v. 2020 extra uren afnemen bij de FUMO voor de inzet van bijzondere opsporingsambtenaren 6.9 Fumo -289 -72 milieu. Dat is nodig om aan de wettelijke kwaliteitseisen te voldoen. Het gaat om ongeveer 264 uur per jaar. Dit was nog niet verwerkt in de vastgestelde begroting 2020, omdat besluitvorming hierover nog niet gereed was. Uitgaande van een uurtarief van € 93 betekent dit een toename van de bijdrage met afgerond € 25.000. Conform de Kadernota 2021 heeft de FUMO verder extra middelen nodig voor de uitvoering van collectieve taken, het optimaliseren van het informatiesysteem, indexering en externe veiligheid. De kosten voor de opstal- en inventarisverzekering vastgoed stijgen met Opstal- en inventarisverzekering 6.10 -90 € 90.000 als gevolg van nieuwe aanbesteding. Het gaat met name om vastgoed onderwijsgebouwen (€ 70.000). In 2019 is besloten rubber infill te vervangen door kurk. Per veld leidt dit tot 6.11 Kunstgrasvelden kurk i.p.v. rubber -35 extra onderhoudskosten van € 5.000. Inmiddels zijn 7 velden voorzien van kurk infill. Door verkoop van diverse percelen in 2019 ontstaat een lagere structurele 6.12 Verkoop erfpachtpercelen -8 canonopbrengst van € 8.000. Het waterschap heeft de tarieven voor de waterschapslasten in 2020 met 15% 6.13 Waterschapslasten -50 verhoogd. De totale aanslag over 2019 bedraagt ca. € 370.000. Dit betekent een structureel nadeel van € 50.000. Bij onderdeel "concern" (2.3) is de stelpost onderuitputting kapitaallasten in de begroting geraamd. De daadwerkelijke vrijval vindt plaats bij het fysieke 6.14 Onderuitputting kapitaallasten 1221 -1221 domein. Bij concern wordt de stelpost derhalve tegengeboekt en bij het fysieke domein opgeboekt. Per saldo verloopt e.e.a. derhalve budgettair neutraal (zie ook nr. 2.3 onder concern). Op grond van een nadere analyse zal er voor 2020 meer vrijval aan 6.15 Mutatie onderuitputting kapitaallasten 700 -700 kapitaallasten zijn dan oorspronkelijk geraamd.

165 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting Als gevolg van de zachte winter (begin 2020) ontstaat een verwacht voordeel 6.16 Gladheidsbestrijding 200 -200 op de kosten voor gladheidsbestrijding in 2020 van € 200.000. Betreffen contractuele stijgingen (indexatie) van Omrin op het gebied van 6.17 Indexatie deelcontract Omrin -54 onkruid- en gladheidsbestrijding. Deze kosten kunnen niet in tarieven worden doorberekend. (Eerder aangelegde) kapitaalgoederen zijn op enig moment aan vervanging toe. De noodzaak voor het “sparen” voor vervangingen is tijdens de vorige MTR ook gesignaleerd en gehonoreerd met een eerste aanzet tot een ‘spaarpot’ voor civiele kunstwerken. Tegenwoordig dienen investeringen in de openbare ruimte volgens het BBV te worden geactiveerd. De hier genoemde Vervangingsinvesteringen vervangingsinvesteringen betreffen structurele lasten waarvoor geen ruimte is 6.18 -32 -66 kapitaalgoederen opgenomen in de meerjarenbegroting. Mede op basis van recente inspecties is voor het asset civiele kunstwerken een eerste planning gemaakt en verwerkt voor de jaarschijven 2020 en 2021. Over de bredere vervangingsopgaaf wordt in 2020 een ambtelijk advies aan het college en de gemeenteraad voorbereid. Op grond van die informatie kan dit worden betrokken in toekomstige coalitieonderhandelingen. Er worden nog een aantal correcties doorgevoerd mutaties. Dit betreffen: correctie kapitaallasten post 6.3 (voordeel € 44.000 structureel); Correctie 6.19 Diversen 19 34 Fumo post 6.9 (voordeel € 44.000 structureel) en nominale ontwikkelingen post 6.1 (€ 35.000 nadeel). Totaal is sprake van een voordeel van € 53.000.

7 Sociaal Domein De budgetten van de dienst worden gecompenseerd voor loon- en 7.1 Nominale ontwikkelingen -3.482 prijsontwikkelingen. Er zijn mutaties in de integratie-uitkering participatie en een aantal 7.2 Mutaties integratie-uitkering -4 4 363 taakmutaties. Deze worden doorgeven aan het sociaal domein en verlopen derhalve budgettair neutraal.

In 2019 is het aantal cliënten met een uitkering gedaald met 290. Van 6000 cliënten begin 2019 is het aantal teruggelopen naar 5.710 aan het einde van Uitvoeringskosten het jaar. Ook de jaren daarna is de verwachting dat het cliëntenaantal 7.3 -14 -13 -6 inkomensvoorzieningen Soza en PD substantieel daalt naar uiteindelijk 5.170 eind 2021. De beïnvloedbare personeelsformatie in relatie tot het aantal cliënten is al in de meerjarenraming meegenomen, maar wordt hierop nog enigszins aangepast. De regionale kosten van SDF stijgen vanwege inflatie; de doorontwikkeling van Contractmanagement bij het SDF en de doorontwikkeling van de centrale 7.4 Uitvoeringskosten SDF -137 (regionale) toegang tot Beschermd Wonen. De bijdrage voor Leeuwarden in regionaal verband neemt hierdoor ook toe.

166 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting Er ontstaat ruimte op de budgetten voor Onderwijsachterstandenbeleid en VVE. Dit komt doordat de Rijksvergoeding stijgt. De gemeentelijke uitwerking hiervan is vastgelegd in het beleidskader voor de VVE. Daarbij wordt ingezet op verhoging van kwaliteit, verhoging van het aantal kinderopvanguren van 12 naar 16 en meer HBO-ers op de groep. De uitwerking is opgestart en de gestelde doelen worden in de loop van het jaar gerealiseerd. Door de 7.5 Onderwijs 275 -275 verbeterde economische conjunctuur zijn meer mensen aan het werk die via de belastingdienst kinderopvang vergoed krijgen i.p.v. via de gemeente. Deze twee factoren leiden ertoe dat er in 2020 een overschot wordt verwacht. Bij dit overschot houden we rekening met nog in te zetten impulsen op het terrein van VVE en preventie in en rondom de scholen, zoals ruimte als kwaliteit en pedagogische medewerkers. Hoe de meerjarige effecten hiervan zullen uitpakken qua bekostiging, wordt op dit moment nader onderzocht.

Bij de begroting 2019 is besloten voor deze collegeperiode het budget incidenteel aan te vullen omdat al een aantal jaren de uitgaven door onder meer wetswijzigingen het budget overstijgen. De budgetverhoging heeft voor 7.6 Minimabeleid 266 -266 2019 tot een incidenteel voordeel geleid. Voor 2020 wordt eveneens verwacht dat de kosten lager uitvallen. Voor een structureel evenwicht tussen budget en uitgaven vindt voor de volgende collegeperiode een herbeoordeling van het huidige beleid plaats. De aanvragen voor buurten wijkwerk voor de ondersteuning van de wijk-, buurten dorpshuizen is € 20.000 lager dan verwacht. In de loop van 2020 vindt 7.7 Burgerkracht: Buurt- en wijkwerk 20 -20 onderzoek plaats of in het kader van de nieuwe ontwikkelingen rondom onderwerpen als de Buurtkamers voor de Wmo er sprake kan zijn van structurele vrijval. De autonomie groei van het aantal cliënten thuisondersteuning, Hulp bij Huishouden en Beschermd Wonen heeft een kostenverhogend effect in 2020. Voor mogelijke structurele gevolgen hiervan vindt in het najaar 2020 eerst een herbeoordeling van de lumpsum per 2021 plaats. Ook is een pakket aan maatregelen van kracht voor het realiseren van de taakstelling Wmo en het 7.8 Wmo -865 865 inlopen van de taakstelling Wmo 2019. Het wegwerken van deze achterstand heeft tot gevolg dat de taakstelling uit jaarschijf 2020 enige vertraging oploopt. Deze ontwikkelingen samen leiden tot een incidenteel nadeel in 2020 van € 1.370.000 (waarover in juni jl. een brief aan de raad is gestuurd). Dit kan voor een deel worden opgevangen door de lagere subsidievaststelling 2019 van Amaryllis van € 505.000 door het afwikkelen van de reserves.

167 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr. Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting De neushoorn heeft voor de jaren 2019 en 2020 een incidentele extra bijdrage van € 200.000 ontvangen. Ook heeft in 2019 een onderzoek plaats gevonden naar de haalbaarheid van een (bestuurlijke) fusie tussen Neushoorn en Harmonie. Een van de belangrijkste conclusies van het onderzoeksrapport was, 7.9 Bijdrage Neushoorn 2021 -200 200 dat de Neushoorn een structureel tekort in haar exploitatie heeft van € 200.000. Als hier niet in kan worden voorzien heeft Neushoorn geen bestaansrecht. Daarom is vooruitlopend op de vaststelling van de begroting 2021 aan de raad voorgesteld een aanvullende subsidie voor 2021 te verlenen van € 200.000. In tegenstelling tot de voorspelde daling van cliënten is door de Corona crisis sprake van toename van het aantal bijstandsontvangers. In plaats van de geplande daling naar uiteindelijk 5170 eind 2021 is de prognose dat dit aantal eind 2020 op 6295 en eind 2021 op 6215 zal liggen. De prognose is gebaseerd op Uitvoeringskosten een zo goed mogelijk inschatting (juni 2020). Met de kennis dat ontwikkeling 7.10 -287 -80 inkomensvoorzieningen Soza en PD van het aantal bijstandsuitkeringen met nog veel onzekerheden is omgeven door onder meer de Corona effecten, wordt voor dit moment voorlopig 50% van de uitzetting van formatie meegenomen. De beïnvloedbare personeelsformatie in relatie tot het aantal cliënten wordt hierop aangepast. Deze uitvoeringskosten worden vergoed vanuit het Gemeentefonds. Totaal diensten -5.983 9.130 608 298 -187

Totaal generaal (incl. Gemeentefonds) 1.690 712 2.913 -2.049 -3.218

168 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

III. Mee- en tegenvallers incidenteel

Tabel 89 Mee- en tegenvallers incidenteel (vetgedrukte mutaties zijn nieuw t.o.v. Voorjaarsbrief-plus) Bedragen x € 1.000 Nr Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting 1 Concern / Griffie Als gevolg van het tussentijds aftreden van een wethouder ontstaat voor de gemeente een wachtgeldverplichting. De totale wachtgeldverplichting moet in het jaar van aftreden als last 1.1 Wachtgeldverplichting -180 180 worden genomen. De uiteindelijke hoogte van de verplichting hangt af van de (toekomstige) feitelijke situatie. Op dit moment wordt de verplichting ingeschat op een bedrag van € 180.000

2 SSC Het aantal WOZ bezwaren dat wordt ingediend via "no cure no pay" bureaus, stijgt nog steeds. Ook Proceskostenvergoeding bij een geringe aanpassing van de waarde zijn wij genoodzaakt proceskostenvergoeding uit te 2.1 -60 60 belastingen betalen. Zolang de landelijke wetgeving hierin blijft voorzien zullen externe bureaus actief blijven. De waarderingskamer, toezichthouder WOZ, eist op een aantal onderdelen een kwaliteitsslag op het gebied van taxaties gemeentelijke woningen en niet woningen. Dit is een voorwaarde om aan het eind van dit jaar te mogen beschikken (ozb aanslagen versturen). De redenen voor de noodzakelijke verbetering zijn de volgende. A. Verscherpte regels omtrent gebruik van modellen 2.2 Kwaliteitsslag Belastingen -43 43 voor niet woningen. Onze taxateurs deden de herwaarderingen tot vorig jaar nog handmatig, zonder te werken met een model. B. Inhaalslag in de registratie van objectkenmerken voormalig Littenseradiel. De ontvangen data uit Littenseradiel bevatte veel onjuistheden die nog niet volledig waren geactualiseerd in 2019.

3 Publieke Dienstsverlening

4 Fysiek Domein

169 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting De Reuzenberenklauw staat op de Unielijst van invasieve exoten (EU-verordening 1143/2014). De plant vormt o.a. een bedreiging voor de biodiversiteit en kan ernstige brandwonden veroorzaken. Deze invasieve exoot wordt sinds 2018 door de Berenklauwploeg (met name gespecialiseerde externe inhuur) op verschillende wijzen actief bestreden. Tevens vindt hierbij inventarisatie/registratie/monitoring van de (brand)haarden plaats. Door de raad zijn hiervoor incidentele middelen beschikbaar gesteld voor de periode 2018 t/m 2020. Effectieve bestrijding vraagt echter om een langere voortzetting en voor nu meer inzet dan voorzien. Bij het nu intensief Bestrijding Invasieve Exoten toepassen van bestrijdingsmethoden wordt verwacht dat de benodigde inzet en middelen na 2021 4.1 (Reuzenberenklauw en -60 -115 120 25 30 jaarlijks zullen afnemen. Ook de Japanse Duizendknoop (JDK) is een invasieve exoot. Deze plant, Japanse Duizendknoop) die dwars door asfalt en funderingen heen kan groeien, wordt sinds 2019 bestreden door de JDK- ploeg (met name gespecialiseerde externe inhuur). De raad heeft ook hier de noodzaak tot bestrijding en het onderzoeken van bestrijdingsmethoden onderkent, en voor 2019 en 2020 incidentele middelen beschikbaar gesteld (2019 € 60.000 en 2020 € 60.000). Voor voortzetting van de pilot en effectieve bestrijding op risicolocaties is echter een langere aanpak en extra budget noodzakelijk. Na evaluatie van de methoden in 2020/2021 kan zo nodig een verdere inzet worden bepaald. De eikenprocessierups werd in 2018 voor het eerst gesignaleerd in de Julianalaan. In 2019 is dit al verder uitgebreid en dit zal in 2020 nog verder toenemen. De rups wordt nu op verschillende Bestrijding Eiken processie 4.2 -20 20 locaties gesignaleerd. Contact met brandharen van de rups kan gezondheidsklachten (huid, rups (EPR) luchtweg, allergie, etc.) bij mensen en dieren veroorzaken. Verschillende bestrijdingsmethoden worden ingezet. Hoe dit zich ontwikkelt na 2021 is nog onduidelijk. Voor veel bomen in de openbare ruimte is sprake van nadering einde levensduur, slechte groei(plaats) omstandigheden en/of boomziekten. Daarmee ontstaat een risico t.a.v. de veiligheid Aanpak slechte bomen: in het bijzonder. Dit kan leiden tot negatieve effecten zoals o.m. ongevallen, materiële-, 4.3 -150 150 essentaksterfte immateriële-, economische- en/of imago schade. Door het kappen van deze bomen kunnen deze risico’s worden voorkomen. Met vervolgens herplant van nieuwe bomen wordt voldaan aan het creëren en behouden van een aantrekkelijk woon- en leefmilieu.

Verkoop Bierkade 1 in Door verkoop van het pand aan de Bierkade 1 in Leeuwarden (Restaurant Onder de Kelders) 4.4 50 -50 Leeuwarden ontstaat incidenteel een boekwinst bij verkoop van € 50.000.

5 Sociaal Domein Het Mienskipsfonds is een incidenteel fonds met als doel de leefbaarheid en levendigheid in onze gemeente te bevorderen. De gemeente wil hiermee op een praktische wijze een bijdrage leveren 5.1 Burgerkracht: Mienskipsfonds 100 -100 aan initiatieven binnen de gemeente. Voor 2020 is op basis van ervaring de verwachting dat een bedrag van € 100.000 zal resteren. In 2020 wordt de regeling van het Mienskipsfonds inhoudelijk geëvalueerd. Daarbij zullen ook de raakvlakken met de andere subsidieregelingen in ogenschouw worden genomen. Totaal -363 -42 350 25 30

170 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Nr Dienst/omschrijving 2020 2021 2022 2023 2024 Toelichting Cumulatief -363 -405 -55 -30 0

171 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

IV. Eindoverzicht

Tabel 90 Saldo baten & lasten totaal Bedragen x € 1.000 2020 2021 2022 2023 2024 Startpositie op 1/1 -9.172 -7.845 5.673 4.758 3.274 1 Mutaties vlgs meerjarenraming 0 12.848 -4.178 540 0

2 Gemeentefonds 7.673 -8.418 2.305 -2.347 -3.031 3 Structurele uitzettingen en inkrimpingen -5.983 9.130 608 298 -187 4 Incidentele uitzettingen en inkrimpingen -363 -42 350 25 30 -7.845 5.673 4.758 3.274 86 Eindstand 31/12 -7.845 5.673 4.758 3.274 86

Tabel 91 Saldo baten & lasten structureel Bedragen x € 1.000 2020 2021 2022 2023 2024 1 Saldo baten en lasten totaal -7.845 5.673 4.758 3.274 86 2 Waarvan incidentele baten en lasten -363 -405 -55 -30 0 Eindstand 31/12 -7.482 6.078 4.813 3.304 86

Tabel 92 Ontwikkeling Algemene Reserve Bedragen x € 1.000 2020 2021 2022 2023 2024 Startpositie 25.178 18.706 21.615 28.459 33.519 1 Uitvoering motie inzake HCL -33

Gecorrigeerde stand per 1 januari 25.145 18.706 21.615 28.459 33.519 2 Storting voorheen bespaarde rente e.d. 2.000 2.000 2.000 1.700 1.700 3 Vermogenswinsten 86 86 86 86 86 Diverse mutaties uit voorgaande begrotingen + 4 moties -7.056 -4.850

5 Mutaties: Rekeningsresultaat 2019 (na bestemming) 6.376

6 Storting / onttrekking begrotingssaldo -7.845 5.673 4.758 3.274 86 Eindstand 31/12 18.706 21.615 28.459 33.519 35.391

172 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Bijlage B. Meerjaren investeringsprogramma

173 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Investeringsoverzicht

Tabel 93 Investeringsoverzicht Bedragen in € excl. BTW Omschrijving Totaal Al beschikbaar Alg.middel. Overige 2021 2022 2023 2024 / geïnvesteerd t/m 2024 bijdragen SOCIAAL Sociale basis Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen Professor Wassenbergskoalle 308.000 308.000 308.000 SBO Aquamarijn 22.000 22.000 22.000 Caleidoscoop in combinatie Aquamarijn 60.000 60.000 60.000

SO Fryslân - Twalûk onderbouwvoorz 286.000 286.000 286.000

Tijdelijke voorz (Zuidlanden & Overig) 200.000 200.000 200.000

Aanpassen en uitbreiden IKC De Pionier 2.500.000 2.500.000 2.500.000

IKC De Pionier (grond) 150.000 150.000 150.000

Middelsee 200.000 200.000 200.000

Gomarus College uitbreiding 275.000 275.000 275.000 IKC Princenhof aanpassing 260.000 260.000 260.000 Sloop en aanpassing deel Westerkerk 150.000 150.000 150.000

Prinses Maximaschool aanpass. 350.000 350.000 350.000

Spoedeisende voorzieningen 100.000 100.000 100.000

Totaal Sociale basis 4.861.000 - 4.861.000 - 4.861.000 - - -

174 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Omschrijving Totaal Al beschikbaar Alg.middel. Overige 2021 2022 2023 2024 / geïnvesteerd t/m 2024 bijdragen FYSIEK Economie en toerisme Uitbreidingsgebieden 716.000 716.000 77.000 183.000 288.000 168.000 Wirdum Hikkemieden 325.000 325.000 250.000 31.000 20.000 24.000 Wytgaard Steenslan 1.059.000 1.059.000 342.000 717.000 0 0 De Zuidlanden – Techum 859.000 859.000 703.000 156.000 0 0 De Zuidlanden – Jabikswoude 347.000 347.000 347.000 0 0 0 2.315.000 2.315.000 1.197.000 1.118.000 0 0 De Zuidlanden – Wiarda De Zuidlanden – De Klamp 8.026.000 8.026.000 2.955.000 2.688.000 1.531.000 852.000 De Zuidlanden – Overijsselselaan 4.755.000 4.755.000 1.301.000 1.335.000 1.059.000 1.060.000 De Zuidlanden - Middelsee Fase I 16.693.000 16.693.000 2.953.000 4.214.000 4.719.000 4.807.000 De Zuidlanden - Middelsee Fase Overig 43.071.000 43.071.000 136.000 34.597.000 4.535.000 3.803.000 De Zuidlanden – Unia 17.300.000 17.300.000 10.934.000 4.151.000 1.082.000 1.133.000 De Zuidlanden - De Hem 14.654.000 14.654.000 0 161.000 11.044.000 3.449.000 De Zuidlanden – Planontwikkeling 1.925.000 1.925.000 700.000 600.000 400.000 225.000 Blitsaerd 0 0 p.m. p.m. p.m. p.m. Wergea – Grut Palma 863.000 863.000 664.000 199.000 0 0 Bedrijfs- en kantoorgebieden 1.436.000 1.436.000 417.000 218.000 394.000 407.000 Zwette IV Zwette V 3.028.000 3.028.000 765.000 586.000 1.109.000 568.000 Zwette VI 1.229.000 1.229.000 493.000 266.000 322.000 148.000 767.000 767.000 336.000 217.000 159.000 55.000 Grou – Frisia Totaal grondexploitatie gebieden 119.368.000 119.368.000 1) 24.570.000 51.437.000 5.719.000 16.699.000

175 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Omschrijving Totaal Al beschikbaar Alg.middel. Overige 2021 2022 2023 2024 / geïnvesteerd t/m 2024 bijdragen Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen Huisvesting stadskantoor 280.000 280.000 70.000 70.000 70.000 70.000 Reconstructie velden 430.000 430.000 160.000 110.000 120.000 40.000 Vervanging kunstgrasvelden 270.000 270.000 130.000 0 140.000 0

Atletiekbaan 50.000 50.000 0 50.000 0 0

Vervanging en instandhouding installaties 155.000 155.000 25.000 30.000 30.000 70.000

Was- en kleedgelegenheden sport 95.000 95.000 0 0 25.000 70.000 Instandhouding infra sportparken 475.000 475.000 70.000 170.000 115.000 120.000 Instandhouding bouwkundig sporthallen 405.000 405.000 135.000 125.000 10.000 135.000

Instandhouding bouwkundig zwembaden 150.000 150.000 65.000 50.000 0 35.000

Installatietechniek zwembaden 226.000 226.000 15.000 81.000 0 130.000

Instandhouding sportvoorzieningen 100.000 100.000 100.000 0 0 0 Totaal investeringen vastgoed 2.636.000 2.636.000 770.000 686.000 510.000 670.000 Totaal Economie en toerisme 122.004.000 - 122.004.000 - 25.340.000 52.123.000 6.229.000 17.369.000

Infrastructuur en mobiliteit Fietsstraten - Binnen de bebouwde kom 5.106.000 3.671.000 1.435.000 405.000 0 300.000 730.000 - Buiten de bebouwde kom 8.350.000 2.150.000 4.492.000 1.708.000 500.000 765.000 1.565.000 1.662.000 Optimalisatie Zuiderplein 200.000 100.000 100.000 200.000 0 0 0 Knelpunten nieuwe grondgebied 490.000 200.000 290.000 265.000 25.000 0 0 Bijdrage WTC / Cambuur 1.500.000 100.000 1.400.000 1.000.000 400.000 0 0 30 km programma buiten de stad 1.160.000 595.000 565.000 90.000 0 475.000 0 P.S. Gerbrandyweg/Dammelaan 4.500.000 1.500.000 3.000.000 1.200.000 1.800.000 0 0 Addendum GVVP:

176 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Omschrijving Totaal Al beschikbaar Alg.middel. Overige 2021 2022 2023 2024 / geïnvesteerd t/m 2024 bijdragen - Stukenwei 1.475.000 875.000 600.000 300.000 300.000 0 0 - Rounwei Warten 250.000 250.000 250.000 0 0 0 Stelpost verkeersveiligheid 400.000 400.000 100.000 100.000 100.000 100.000 Knelpunten bestaand fietsnetwerk 200.000 200.000 50.000 50.000 50.000 50.000 Kleine aanpassingen 600.000 600.000 150.000 150.000 150.000 150.000 Totaal wegen, straten en pleinen 25.081.000 9.941.000 13.332.000 1.808.000 4.410.000 3.590.000 2.640.000 2.692.000

Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen Parkeerterrein Grou 600.000 100.000 500.000 500.000 0 0 0 Smart mobility 1.100.000 950.000 150.000 150.000 0 0 0 Luchtenrek VRI 1.210.000 1.210.000 270.000 341.000 599.000 0 Totaal overige investeringen 2.910.000 1.050.000 1.860.000 920.000 341.000 599.000 0 Totaal Infrastructuur en mobiliteit 27.991.000 10.991.000 15.192.000 1.808.000 5.330.000 3.931.000 3.239.000 2.692.000

Beheer leefomgeving Rioleringswerken

Rioleringsprogramma (GRP) 14.275.000 14.275.000 2) 2.810.000 2.810.000 4.327.500 4.327.500 Rioleringsprogramma bovengronds 7.125.000 7.125.000 1.500.000 1.500.000 2.062.500 2.062.500

Totaal rioleringen 21.400.000 21.400.000 4.310.000 4.310.000 6.390.000 6.390.000

Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen Vervangingsinvesteringen tractie 1.314.700 1.314.700 368.600 469.600 1.424.200 476.500 Civiele kunstwerken 5.172.032 5.172.032 1.978.000 2.380.292 271.940 541.800 Openbare verlichting 5.769.000 5.769.000 1.438.000 1.441.000 1.444.000 1.446.000 Vervanging verkeersborden 206.000 206.000 50.000 51.000 52.000 53.000

177 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Omschrijving Totaal Al beschikbaar Alg.middel. Overige 2021 2022 2023 2024 / geïnvesteerd t/m 2024 bijdragen Speelvoorzieningen 2.178.000 2.178.000 543.000 544.000 545.000 546.000 Aanpassingen Prinsentuin 150.000 150.000 150.000 0 0 0 Evenemententerreinen 310.000 310.000 310.000 0 0 0 Begraafplaatsen 116.000 116.000 0 50.000 66.000 0 Verhardingen 2.500.000 2.500.000 2.500.000 0 0 0

Totaal overige investeringen 17.715.732 17.715.732 7.337.600 4.935.892 2.378.940 3.063.300 Totaal Beheer leefomgeving 39.115.732 - 39.115.732 - 11.647.600 9.245.892 8.768.940 9.453.300 Totaal Fysiek 189.110.732 10.991.000 176.311.732 1.808.000 42.317.600 65.299.892 39.179.940 29.514.300

VEILIG Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen Bikes stadstoezicht 47.200 15.600 31.600 15.600 16.000 Totaal Veilig 47.200 15.600 31.600 - - 15.600 - 16.000

BESTUUR EN MIDDELEN Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen Vervangingsinvesteringen ICT / IM 10.000.000 10.000.000 2.000.000 2.000.000 2.000.000 2.000.000 Vervanging audiovisuele middelen 80.000 80.000 20.000 20.000 20.000 20.000 Totaal Bestuur en middelen 10.080.000 - 10.080.000 - 2.020.000 2.020.000 2.020.000 2.020.000

Eindtotaal 204.098.932 11.006.600 191.284.332 1.808.000 49.198.600 67.335.492 41.199.940 31.550.300

1) Grondexploitatie 2) Rioolheffing/Voorziening Rioleringen

178 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Verloop algemene middelen (investeringsvolume)

Tabel 94 Verloop algemene middelen (investeringsvolume) Bedragen in € excl. BTW Omschrijving 2021 2022 2023 2024 Saldo Investeringsprogramma Infrastructuur 22.200 6.200 5.200 5.200

- Investeringen 2021-2024 (stelpost infrastructuur) 2.538.000 2.589.000 2.640.000 2.693.000

- Saldo mee- en tegenvallers / reserveringen 2.006.000 1.000.000 - Voorgesteld Investeringsprogramma Infrastructuur in jaren -4.560.000 -3.590.000 -2.640.000 -2.692.000

Netto beschikbaar 6.200 5.200 5.200 6.200

Voorstel Raamkrediet Infrastructuur

Tabel 95 Voorstel raamkrediet Infrastructuur Bedragen in € excl. BTW Omschrijving Raamkrediet Algemene Overige Overige 2021 middelen gem. bijdr. derden LEEUWARDEN VRIJ-BAAN P.S. Gerbrandyweg / Dammelaan 1.200.000 1.200.000

OVERIGE INFRASTRUCTUUR Fietsstraten binnen de bebouwde kom 405.000 405.000 Fietsstraten buiten de bebouwde kom 1.848.000 500.000 308.000 1.040.000 Knelpunten nieuw grondgebied 265.000 265.000 Optimalisatie Zuiderplein 200.000 100.000 100.000 Bijdrage WTC / Cambuur 1.000.000 1.000.000 30 km programma buiten de stad 90.000 90.000 Addendum GVVP 550.000 550.000 Stelpost verkeersveiligheid 100.000 100.000 Knelpunten bestaand fietsnetwerk 50.000 50.000 Kleine aanpassingen 150.000 150.000 Smart Mobility 150.000 150.000

TOTAAL GENERAAL 6.008.000 4.560.000 308.000 1.140.000

179 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Bijlage C. Overzicht subsidies aan instellingen

180 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Onderstaande begrotingsvermelding vormt voor de betreffende subsidieverleningen de wettelijke grondslag als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onder c, van de Algemene Wet Bestuursrecht. Hier kunnen daarom geen rechten aan worden ontleend.

Tabel 96 Overzicht subsidies aan instellingen Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Programma Sociale Basis Samenwerking St. Lwd. Studiestad, UCF/RUG, Tresoar Academisch klimaat 350.250 Beheersstichting MFC Camminghaburen Accommodatiebeheer 23.730 Beheersstichting MFC Westeinde Accommodatiebeheer 13.170 Wijkvereniging Zuiderburen Accommodatiebeheer 26.370 Stichting Grafisch Atelier Friesland Beeldende kunst (BKV) 27.000 Stichting Haniahof (St. Kunstruimte H47) Beeldende kunst (BKV) 25.000 Stichting Media Art Friesland Beeldende kunst (BKV) 40.000 Stichting Noorderlicht Beeldende kunst (BKV) 20.000 Stichting Voorheen de Gemeente Beeldende kunst (BKV) 35.000 Stichting Bibliotheken Midden-Fryslân Bibliotheken en 2.721.692 documentatiecentrum Documentatiestichting Stiens Bibliotheken en 1.500 documentatiecentrum Buurthuis MFC het Westenkwartier Buurthuisbeheerders 27.440 Stichting Wijkkomité Schieringen Buurthuisbeheerders 36.230 Wijkcentrum Nijlân Buurthuisbeheerders 19.760 Wijkvereniging Bilgaard Buurthuisbeheerders 32.300 Wijkvereniging het Knooppunt Buurthuisbeheerders 27.440 Piter Jelles – Montessori Culttuureducatie (Art Trip) 2.000 KunstKade Cultuureducatie 1.216.220 Stichting Stoereloer Cultuureducatie 10.000 Jeugdtheaterschool ’n Meeuw Cultuureducatie / 76.673 talentenontwikkeling Achter de Hoven (Knooppunt) Dorp-, buurt en wijkwerk 12.500 Bilgaard Dorp-, buurt en wijkwerk 15.500 Blokkendoos (Vrijheidswijk) Dorp-, buurt en wijkwerk 4.300 Cambuursterhoek Dorp-, buurt en wijkwerk 3.250 De Bining (Hempens Teerns) Dorp-, buurt en wijkwerk 7.500 De Frosk (Aldlân) Dorp-, buurt en wijkwerk 9.000 De Golle (Wirdum) Dorp-, buurt en wijkwerk 15.000 De Skalm Stiens Dorp-, buurt en wijkwerk 90.050 De Twirre (Wytgaard) Dorp-, buurt en wijkwerk 15.000 De Weeme (Lekkum) Dorp-, buurt en wijkwerk 12.500 Dorpshuis Ald Skoalle, Jellum/Bears Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Dorpshuis Britsenburgh, Britsum Dorp-, buurt en wijkwerk 9.000 Dorpshuis de Bining, Jelsum / Koarnjum Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Dorpshuis de Kampioen, Hijum / Fijnsum Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Dorpshuis de Mudhoun, Huns / Liens Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Dorpshuis de Twa Tine, Hilaard Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Dorpshuis Jorwert (St. Boppeseal Jorwert) Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000

181 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Dorpshuis Mantgum (Stichting Wjukken) Dorp-, buurt en wijkwerk 9.000 Dorpshuis Oosterlittens (De Jister) Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Dorpshuis Us Gebou, Alde Leije Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Dorpshuis Weidum Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Gerard Dou Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Hollander Huske Dorp-, buurt en wijkwerk 5.500 Huizum Oost Dorp-, buurt en wijkwerk 9.000 Ien en Mien (Goutum) Dorp-, buurt en wijkwerk 16.000 Insulinde Dorp-, buurt en wijkwerk 9.000 It Iepen Stee (Warten) Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 It Lokael (Idaerd) Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 It Lokaeltsje (Friens) Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Kio Dorp-, buurt en wijkwerk 4.250 MFC Camminghaburen Dorp-, buurt en wijkwerk 16.500 MFC It Kattehûs (Jirnsum) Dorp-, buurt en wijkwerk 9.000 MTV Wijk: Rengerspark Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Nijlân Dorp-, buurt en wijkwerk 10.000 Oranjewijk Dorp-, buurt en wijkwerk 3.150 Roekeflecht (Warten) Dorp-, buurt en wijkwerk 3.000 Schepenbuurt Dorp-, buurt en wijkwerk 10.000 Stichting dorpshuis Baard Dorp-, buurt en wijkwerk 6.000 Tjerk Hiddes Dorp-, buurt en wijkwerk 8.500 Us Doarpshûs (Wergea) Dorp-, buurt en wijkwerk 9.000 Valeriuskwartier (MFC Westenkwartier) Dorp-, buurt en wijkwerk 17.000 Vluchtheuvel Dorp-, buurt en wijkwerk 6.500 Vosseparkwijk Dorp-, buurt en wijkwerk 12.500 Welgelegen Dorp-, buurt en wijkwerk 4.250 Westeinde Dorp-, buurt en wijkwerk 10.500 Wielenpolle Dorp-, buurt en wijkwerk 8.000 Wijkcomité Heechterp-Schieringen Dorp-, buurt en wijkwerk 12.500 Wijkvereniging Camminghaburen Dorp-, buurt en wijkwerk 5.000 Zuiderburen Dorp-, buurt en wijkwerk 19.500 SBO Samenwerkende Bewoners Org. Dorp-, buurt en wijkwerk 1.760 COC Emancipatie 17.335 Stichting befrijdingsfestival Fryslân Festivals en evenementen 25.000 Stichting Liet Festivals en evenementen 8.000 Stichting centr v film in Fryslân Film 126.000 Stichting film in Friesland Filmfestival 89.000 Afûk Fryske taal 10.900 Popfabryk Fryske taal 45.500 Gehandicaptensportvereniging DOV Gehandicaptensport 15.000 Stichting spelend sporten Gehandicaptensport 8.750 4 maaie komitee Grou Herdenking 4 mei en veteranendag 350

182 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Stichting ter herdenking van de gevallenen Herdenking 4 mei en veteranendag 4.000 Stichting veteranendag Herdenking 4 mei en veteranendag 5.000 4 Mei concert Grote Kerk: Leeuwarder Bachvereniging Herdenking 4 mei en veteranendag 2.500 Interkerkelijk Kontakwerk Stiens Herdenking 4 mei en veteranendag 350 Vluchtelingenwerk Het juridisch loket 70.000 Popfabryk Internationalisering popcultuur 5.000 Stadskunstenaar Letteren 8.470 Omroep LEO Lokale publieke omroep 145.000 COS Friesland (Tumba) Mondiaal beleid 106.700 Keramiekmuseum het Princessehof Musea 309.000 Open Monumentendag (Aed Lewvert) Musea 2.050 Noord Nederlands Orkest NOC-activiteiten c.a. 20.000 Programma We the North NOC-activiteiten c.a. 100.000 Bibliotheek Service Fryslan (Tomke) Onderwijsachterstandenbeleid 8.000 Kunstkade Onderwijsachterstandenbeleid - 60.000 Vakantieschool Stichting Bruist: Prinsentuinactiviteiten Podiumkunsten 20.000 Stichting De Harmonie Podiumkunsten 3.362.088 Stichting Harmoniekwartier (Neushoorn) Podiumkunsten 817.888 Podiumkunsten Stichting Orgelconcerten Grote Kerk 3.000 Stichting Tryater Podiumkunsten 55.900 Iepenloftspul Jorwert Podiumkunsten 2.500 Samenwerkende Muziekverenigingen 'Mooie Zondagen' Podiumkunsten 5.000 Aed Levwerd/Stadsorganist Podiumkunsten 5.000 Jeugd Dansopleiding Podiumkunsten en 16.435 Talentontwikkeling Stichting Popwaarts Popronde 5.000 Peuterpakhuis (Kunstkade) Preventie 20.000 Friesland College Preventie VO/MBO 134.280 Maritieme Academie Preventie VO/MBO 2.175 Nordwin College Preventie VO/MBO 22.305 ROC Friese Poort Preventie VO/MBO 162.525 Stichting Friesland Pop Project talentontwikkeling 15.000 Stichting Proud Proud event 8.000 Friese Poort, Friesland College, Nordwin College School als vind-, werkplaats en S- 242.990 team OSG Piter Jelles School als vindplaats 140.000 BV Sport Sport en onderwijs (activiteiten, 744.030 combifuncties, buurtsportcoach) Proloog Taalschool 55.000 Leeuwarder Collectief Talentontwikkeling 4.000 It Fryske Amateur Toaniel Voorleesproject 3.200 subtotaal 12.273.006

183 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Programma Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning Activiteiten op gebied geweld in afhankelijkheidsrelaties en centrum Fier seksueel geweld 2.611.145 Stichting Hartveilig AED 15.400 Humanitas Centrum Jeugd en Gezin 233.560 Stichting Support Friesland Centrum Jeugd en Gezin 70.000 Adviesraad Sociaal Domein Leeuwarden Clientenraad Sociaal Domein 27.000 Zorgbelang Fryslân Cliëntparticipatie 32.200 Gehandicaptenbelangen Vereniging Gehandicapten Belangen Leeuwarden 6.700 VNN Heroinebehandelunit (incl. 820.000 huisvesting) Het project RMC Ouderen Buro Saris 75.000 Huur/gas/elektra/water 51.400 Netwerk Oudoost/werkplaats Ouddeelstraat IXTA NOA Inloopvoorziening GGZ 170.000 Mind-up (GGZ) Inloopvoorziening GGZ 50.000 Regiecentrum Bescherming en Veiligheid Jeugdreclassering en 10.501.062 jeugdbescherming William Schrikker Stichting Jeugdreclassering en 3.534.042 jeugdbescherming Leger des Heils JB en JR Jeugdreclassering en 1.777.704 jeugdbescherming Limor Maatschappelijke opvang 1.800.000 Crisisopvang Maatschappelijke opvang Dagopvang Leger des Heils 490.000 GGZ Friesland - MindUp Maatschappelijke opvang Dagopvang 140.000 Zienn Maatschappelijke opvang Diversen 7.500.000 Aanloophuis Maatschappelijke opvang 13.000 Weekendopvang in het aanloophuis GGZ Friesland OGGZ - Algemeen 1.250.000 VNN OGGZ - Algemeen & Verslavingszorg 2.500.000 Veiligheidshuis Friesland OGGZ - Escalatiepool 400.000 Plaatsingscoördinator Noord (gesloten jeugdzorg) Plaatsing in gesloten jeugdzorg 98.219 Spoed4Jeugd Toegang spoedeisende jeugdhulp 0 Veilig Thuis Uitvoeren taken Veilig Thuis 8.868.990 subtotaal 43.035.422

Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Programma Werk en inkomen Stichting Present Armoedebeleid 12.260 Jeugdsport Cultuurfonds Armoedebeleid 315.000 Stichting leergeld Armoedebeleid 395.000 JINC Armoedebeleid 41.000 Stichting Buurtservicepunt Armoedebeleid 50.000 Stichting Urgente Noden Armoedebeleid 18.700 Stichting Voedselbank Armoedebeleid 16.100

184 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Centrum voor Talentontwikkeling (Kunstkade) Kindpakket 75.000 Stichting AanZet Maatschappelijke opvang 139.000 KBNL / Ping SHV - loket voor voorlichting en 73.100 advies Zienn Skrep 215.000 subtotaal 1.350.160

Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Programma Economie en toerisme Wetsus Financiering researchinfrastructuur 165.000 BV Sport Huur en exploitatie 6.458.273 VVV Stadsregio Leeuwarden Toerisme en recreatie 130.000 subtotaal 6.753.273

Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Programma Beheer leefomgeving Wijkpanelbudgetten Dorp-, buurten wijkwerk 770.000

subtotaal 770.000

Lijst van gesubsidieerden Onderwerp subsidie bedrag 2021 Programma Wonen en Milieu Stichting behoud Amerikaanse Windmolens Instandhouding windmolens 3.805 (rijksmonumenten) Stichting Museumhaven Leeuwarden Onderhoud en exploitatie Stânfries 10.500 Monumentenstichting Boarnsterhim Onderhoud monumentenbezit 24.050 Dierenopvang De Wissel Zwerfdieren 110.802 subtotaal 149.157

Totaal Subsidies 64.331.018

Tabel 97 Overzicht regelingen

Regelingen Plafond Programma Sociale Basis Regeling subsidie beeldende kunst en vormgeving 30.000 Regeling subsidie talentontwikkeling 40.000 Regeling Amateurkunst 50.000 Regeling subsidie kleine producties 100.000 Regeling sportevenementen 57.000 Regeling Mienskipsfonds 400.000 Subtotaal 677.000

185 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Programma Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning Regeling subsidie vrijwilligers speciaal jeugdwerk 28.400 Subtotaal 28.400

Programma Werk en Inkomen Regeling facilitering vrijwilligersorganisatie financiele 35.000 hulpverlening Regeling financiële educatie 30.000 Regeling kansen voor kinderen (IKC) 740.000 Subtotaal 805.000

Totaal Regelingen 1.510.400

Eindtotaal Subsidies en Regelingen 65.841.418

186 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Bijlage D. Monitor bezuinigingen

187 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 98 Monitor bezuinigingen, juni 2020 Bedragen x € 1.000 RES- OPMERKINGEN DE KRACHT VAN SAMEN STATUS TEERT DOMEIN FASERING GEREALISEERD Totaal 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal 2018 2019 2020 2021 2022

Herijking sociaal domein NB over de voortgang (koersdocument) van de maatregelen zoals genoemd in het Koersdocument wordt raad met meer diepgang geïnformeerd bij de kwartaaloverleggen sociaal domein en vanaf 2019 aanvullend via het jaarverslag. 1 Korting op P-budget Sociaal 1.000 1.000 1.000 1.000 0 2 Regio-taken Beschermd wonen Sociaal 450K is in 2020 gerealiseerd door 450 450 450 450 0 ingezette maatregelen expertteam. 3 Netto korting op subsidie Wellzo Sociaal 450K is in 2020 750 300 450 750 300 450 0 gerealiseerd door korting op subsidie 4 Herijking Wmo Sociaal Voor niet gerealiseerd deel 2019 is Plan v Aanpak opgesteld door Amaryllis met maatregelen voor inhaalslag op thuisondersteuning en dagbesteding. De takstelling Hulp bij huishouden staat door de vergrijzing en 3.600 1.250 1.300 1.050 1.650 625 1.025 1.950 autonome groei onder druk Maatregelen werken door naar 2020 en 2021. Het verloop van de taakstelling krijgt in het najaar 2020 een update nadat meer zicht is op de Corona impact in combinatie met de omzetgarantie

188 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

RES- OPMERKINGEN DE KRACHT VAN SAMEN STATUS TEERT DOMEIN FASERING GEREALISEERD Totaal 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal 2018 2019 2020 2021 2022

voor zorgaanbieders.

5 Sturen op kosten jeugd Sociaal Het verloop van de taakstelling wordt in 2020 opnieuw gefinetuned nadat 4.000 1.000 1.500 1.500 970 970 pm pm meer zicht is op de Corona impact. Door omzet garantie is nog onvoldoende zicht afschalingseffect 6 Bedrijfsvoering Leeuwarden Sociaal 500 500 500 500 0

7 Efficiency Amaryllis Sociaal 500 0 500 500 500 0

Gemeentelijke bedrijfsvoering Bestuur en middelen 8 Niet volledige herbezetting pensioen Taakstelling is verdeeld uitstroom vlgs collegeprogramma over management (CP) betrokken sectoren en wordt periodiek bewaakt op ambtelijk en bestuurlijk niveau. 2.301 342 474 797 688 Vanaf 2019 wordt nadere informatie over de voortgang van deze taakstelling opgenomen in de jaarstukken. Gewijzigde interne fasering incl. correctie eerste jaar SCC (incl. 2.317 299 560 315 632 511 421 202 219 1.896 overhead)

189 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

RES- OPMERKINGEN DE KRACHT VAN SAMEN STATUS TEERT DOMEIN FASERING GEREALISEERD Totaal 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal 2018 2019 2020 2021 2022

Correctie van nadelig verschil besparing CP en gewijzigde fasering -918 -43 43 -439 -495 16 via Transitiegelden (NB. Cumulatief!) 9 Niet volledig doorgeven Wordt automatisch prijscompensatie gekort op de in aanmerking komende 1.500 500 500 500 1000 500 500 500 budgetten voor het betrokken begrotingsjaar. 10 Algehele inkooptaakstelling 200 100 100 0 200

11 verhogen kostendekking leges Fysiek 350 350 350 350 0

12 Vrijval deel stelpost t.b.v. Bestuur harmonisatiebesluiten i.k.v. en 800 800 800 800 0 herindeling middelen

13 Vrijval budget planschade Veiligheid 75 75 75 75 0

14 Vrijval oudere investeringskredieten Fysiek 28 28 28 28 0 fysiek 15 Aanbestedings/efficiency voordelen Fysiek 120 30 30 30 30 90 30 30 30 30 fysiek domein Totaal structureel 4.576+ 16.190 1.432 4.590 5.945 3.712 511 8.584 1.335 3.494 3.755 0 0 pm Incidentele maatregelen

17 Versterking AR door activeren Fysiek 10.000 2.500 2.500 2.500 2.500 7.500 2.500 2.500 2.500 2.500 onderhoudsmiddelen verhardingen 18 Versterking AR door activeren Fysiek 2.000 2.000 2.000 2.000 0 ontwikkelfonds vastgoed 19 Versterking AR door activeren Fysiek 800 800 800 800 0 reserve stadherstel 20 Vrijval voorziening onrendabele top Fysiek 500 500 500 500 0 sociale woningbouw 21 Afroming reserve grondexploitatie Fysiek 1.000 500 500 500 500 500

22 Latere besteding reservering Fysiek 0 1.500 -1.500 0 1.500 -1.500 0 grondexploitatie Zuidlanden 23 Afromen reserve kunst in de Sociaal 250 250 250 250 0 openbare ruimte

190 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

RES- OPMERKINGEN DE KRACHT VAN SAMEN STATUS TEERT DOMEIN FASERING GEREALISEERD Totaal 2018 2019 2020 2021 2022 Totaal 2018 2019 2020 2021 2022

24 vervallen garantieregeling PWVB Fysiek 10 10 10 10 0

25 Correctie vermogenspositie als Bestuur gevolg van herindeling en 1.000 1.000 1.000 1.000 0 middelen 26 Temporisering onderwijshuisvesting Sociaal 500 250 250 500 250 250 0

Totaal incidenteel 16.060 8.810 2.750 3.000 1.500 13.060 8.810 2.750 3.000 -1.500 0 3.000

Legenda Maatregel afgevoerd c.q. vervangen door alternatieve maatregel. Uitvoering volgens plan Uitvoering vraagt om specifieke ambtelijke en/of bestuurlijke keuzes en sturing Incidentele inzet van frictiemiddelen

191 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Bijlage E. Berekening financiële kengetallen

192 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 99 Financiële kengetallen Bedragen x € 1.000 Rekening Prognose Begroting Begroting Begroting Begroting

31-12-19 31-12-20 31-12-21 31-12-22 31-12-23 31-12-24 1a Netto schuldquote Vaste schulden 471.180 493.912 506.790 525.979 517.722 500.705 Netto vlottende schuld 43.220 43.220 43.220 43.220 43.220 43.220 Overlopende passiva 49.805 49.805 49.805 49.805 49.805 49.805 A Bruto schuld 564.206 586.937 599.815 619.004 610.748 593.730

Financiële vaste activa 23.411 23.411 23.411 23.411 23.411 23.411 Uitzettingen < 1 jaar 44.537 44.537 44.537 44.537 44.537 44.537 Liquide middelen 37 37 37 37 37 37 Overlopende activa 18.073 18.073 18.073 18.073 18.073 18.073 B Vorderingen 86.058 86.058 86.058 86.058 86.058 86.058

C Netto schuld (A-B) 478.148 500.879 513.757 532.946 524.690 507.672 D Totale baten 602.036 581.513 586.278 578.964 576.358 572.957 1a Netto schuldquote (C/D) 79,4% 86,1% 87,6% 92,1% 91,0% 88,6%

1b Netto schuldquote gecorrigeerd voor verstrekte leningen Vaste schulden 471.180 493.912 506.790 525.979 517.722 500.705 Netto vlottende schuld 43.220 43.220 43.220 43.220 43.220 43.220 Overlopende passiva 49.805 49.805 49.805 49.805 49.805 49.805 A Bruto schuld 564.206 586.937 599.815 619.004 610.748 593.730

Financiële activa 30.110 30.110 30.110 30.110 30.110 30.110 Uitzettingen < 1 jaar 44.537 44.537 44.537 44.537 44.537 44.537 Liquide middelen 37 37 37 37 37 37 Overlopende activa 18.073 18.073 18.073 18.073 18.073 18.073 B Vorderingen 92.757 92.757 92.757 92.757 92.757 92.757

C Netto schuld (A-B) 471.449 494.180 507.058 526.247 517.991 500.973 D Totale baten 602.036 581.513 586.278 578.964 576.358 572.957

Netto gecorrigeerde schuldquote 1b (C/D) 78,3% 85,0% 86,5% 90,9% 89,9% 87,4%

2 Solvabiliteitsratio A Eigen vermogen 63.563 40.604 41.282 47.396 51.743 52.920 B Balanstotaal 676.106 680.949 692.056 720.027 719.595 707.231 2 Solvabiliteitsratio (A/B) 9,4% 6,0% 6,0% 6,6% 7,2% 7,5%

3 Grondexploitatie A Totale boekwaarde grond 145.191 141.078 149.754 184.432 191.942 187.080 B Totale baten 602.036 581.513 586.278 578.964 576.358 572.957 3 Grondexploitatie 24,1% 24,3% 25,5% 31,9% 33,3% 32,7%

193 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Rekening Prognose Begroting Begroting Begroting Begroting

31-12-19 31-12-20 31-12-21 31-12-22 31-12-23 31-12-24 4 Structurele exploitatieruimte Structurele baten 593.240 579.466 581.278 578.964 576.358 572.957 Structurele lasten 588.089 577.494 575.332 572.690 571.875 571.675 A Verschil 5.151 1.972 5.946 6.274 4.483 1.282

Structurele onttrekkingen aan reserves 358 0 0 0 0 0

Structurele toevoegingen aan reserves 135 0 0 0 0 0 B Verschil 223 0 0 0 0 0

Verschil struct. baten/lasten & C onttrekk./toevoeg. Reserves (A+B) 5.374 1.972 5.946 6.274 4.483 1.282 D Totaal structurele baten 593.240 579.466 581.278 578.964 576.358 572.957 4 Structurele exploitatieruimte 0,9% 0,3% 1,0% 1,1% 0,8% 0,2%

Bedragen x € 1 5 Belastingcapaciteit

OZB-lasten gezin gemidd. WOZ waarde 213 215 215 215 215 215

Rioolheffing gezin gemidd. WOZ waarde 172 166 163 163 163 163 Afvalstoffen gezin 293 330 343 343 343 343 A Totale woonlasten 678 711 721 721 721 721

Woonlasten landelijk gemiddelde t- B 1 721 740 776 776 776 776

gemiddelde WOZ waarde 145.000 153.000 164.000 164.000 164.000 164.000

5 Belastingcapaciteit 94,0% 96,1% 92,9% 92,9% 92,9% 92,9%

194 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Bijlage F. Overzicht van baten en lasten per taakveld

Naast het overzicht baten en lasten is tevens een overzicht opgenomen met de aansluiting van programma's/beleidsproducten naar taakvelden.

195 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 100 Overzicht baten en lasten per taakveld Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Taakvelden Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2TKV00 - Bestuur en ondersteuning R2TKV0001 – Bestuur 5.135 16 4.958 16 4.954 16 4.951 16 R2TKV0002 – Burgerzaken 2.791 1.541 2.791 1.541 2.791 1.541 2.791 1.541 R2TKV0003 - Beheer overige gebouwen en gronden 6.152 5.511 6.509 5.511 6.594 5.511 6.571 5.511 R2TKV0004 – Overhead 41.355 757 40.946 757 40.916 757 40.739 757 R2TKV0005 – Treasury 32.374 34.339 32.633 35.821 32.260 35.509 31.836 34.901 R2TKV0007 - Uitkeringen Gemeentefonds 0 326.280 0 322.430 0 319.878 0 316.847 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 12.526 9.846 9.046 9.846 9.087 9.846 9.070 9.846 R2TKV0009 - Vennootschapsbelasting (Vpb) 50 0 50 0 50 0 50 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 9.797 9.106 7.582 1.363 6.098 1.645 2.910 1.627 R2TKV0011 - Resultaat van de rekening van B&L 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0061 - OZB woningen 0 14.987 0 15.264 0 15.522 0 15.760 R2TKV0062 - OZB niet-woningen 0 18.673 0 18.673 0 18.673 0 18.673 R2TKV0063 – Parkeerbelasting 0 3.525 0 3.525 0 3.525 0 3.525 R2TKV0064 - Belastingen overig 3.044 1.519 2.984 1.519 2.983 1.519 2.983 1.519

Totaal R2TKV00 - Bestuur en ondersteuning 113.225 426.100 107.499 416.265 105.734 413.941 101.900 410.523

R2TKV01 – Veiligheid R2TKV0110 - Crisisbeheersing en Brandweer 8.466 0 8.691 0 8.944 0 9.230 0 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 4.348 1.141 4.272 1.141 4.271 1.141 4.271 1.141

Totaal R2TKV01 – Veiligheid 12.814 1.141 12.963 1.141 13.216 1.141 13.502 1.141

R2TKV02 - Verkeer, vervoer en waterstaat R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 19.593 60 22.941 60 23.252 60 23.479 60 R2TKV0220 – Parkeren 3.839 1.880 3.825 1.880 3.807 1.880 3.789 1.880 R2TKV0230 - Recreatieve havens 1.088 459 1.081 459 1.079 459 1.078 459 R2TKV0240 - Economische havens en waterwegen 3.017 498 3.070 498 3.120 498 3.170 498 R2TKV0250 - Openbaar vervoer 332 74 332 74 332 74 332 74

196 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Taakvelden Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Totaal R2TKV02 - Verkeer, vervoer en waterstaat 27.870 2.970 31.249 2.970 31.591 2.970 31.849 2.970

R2TKV03 – Economie R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 2.598 582 2.156 582 2.214 582 2.273 582 R2TKV0320 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur 177 135 177 135 176 135 176 135 R2TKV0340 - Economische promotie 1.348 529 978 529 978 529 978 529

Totaal R2TKV03 – Economie 4.123 1.246 3.311 1.246 3.368 1.246 3.427 1.246

R2TKV04 – Onderwijs R2TKV0410 - Openbaar basisonderwijs 755 134 565 134 500 134 500 134 R2TKV0420 – Onderwijshuisvesting 8.760 971 8.956 969 9.024 969 9.024 969 R2TKV0430 - Onderwijsbeleid en leerlingenzaken 11.069 6.050 10.513 6.050 10.513 6.050 10.513 6.050

Totaal R2TKV04 – Onderwijs 20.583 7.155 20.034 7.153 20.038 7.153 20.037 7.153

R2TKV05 - Sport, cultuur en recreatie R2TKV0510 - Sportbeleid en activering 365 0 365 0 365 0 365 0 R2TKV0520 – Sportaccommodaties 15.334 6.648 10.263 1.648 10.184 1.648 10.145 1.648 R2TKV0530 - Cultuurpresentatie, prod. en partic. 7.121 29 6.762 0 6.762 0 6.762 0 R2TKV0540 – Musea 2.327 75 2.325 75 2.323 75 2.321 75 R2TKV0550 - Cultureel erfgoed 0 52 0 52 0 52 0 52 R2TKV0560 – Media 2.481 0 2.481 0 2.481 0 2.481 0 R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 14.758 1.621 14.569 1.621 14.712 1.621 14.749 1.621

Totaal R2TKV05 - Sport, cultuur en recreatie 42.386 8.425 36.764 3.396 36.827 3.396 36.822 3.396

R2TKV06 - Sociaal domein R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 4.886 168 4.563 3 4.583 3 4.583 3 R2TKV0620 – Wijkteams 27.246 0 27.232 0 27.228 0 27.161 0 R2TKV0630 – Inkomensregelingen 111.758 83.483 108.219 83.483 108.219 83.483 108.219 83.483 R2TKV0640 - Begeleide participatie 15.344 0 15.238 0 15.122 0 14.822 0 R2TKV0650 – Arbeidsparticipatie 7.323 0 7.398 0 7.249 0 7.362 0

197 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Taakvelden Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2TKV0660 - Maatwerkvoorzieningen (Wmo) 2.747 0 2.747 0 2.747 0 2.739 0 R2TKV0671 - Maatwerkdienstverlening 18+ 21.942 4.436 21.574 4.436 21.563 4.436 21.563 4.436 R2TKV0672 - Maatwerkdienstverlening 18- 34.905 0 32.331 0 32.331 0 32.331 0 R2TKV0681 - Geëscaleerde zorg 18+ 74.832 763 75.105 736 75.105 736 75.105 736 R2TKV0682 - Geëscaleerde zorg 18- 7.605 0 7.605 0 7.605 0 7.605 0

Totaal R2TKV06 - Sociaal domein 308.588 88.850 302.012 88.658 301.752 88.658 301.490 88.658

R2TKV07 - Volksgezondheid en milieu R2TKV0710 – Volksgezondheid 5.433 35 5.261 35 5.347 35 5.452 35 R2TKV0720 – Riolering 9.895 12.306 9.887 12.306 9.879 12.306 9.863 12.306 R2TKV0730 – Afval 15.800 19.180 15.800 19.180 15.800 19.180 15.800 19.180 R2TKV0740 – Milieubeheer 2.459 0 2.299 0 2.299 0 2.299 0 R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 974 820 975 820 975 820 975 820

Totaal R2TKV07 - Volksgezondheid en milieu 34.561 32.340 34.221 32.340 34.299 32.340 34.388 32.340

R2TKV08 - Volkshuisv., RO en stedelijke vern. R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 1.806 43 1.808 43 1.815 43 1.809 43 R2TKV0820 - Grondexploitatie (niet-bedr.terr.) 23.697 23.211 24.795 23.211 23.694 23.211 23.692 23.211 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 5.732 3.904 5.671 3.904 5.670 3.904 5.670 3.904 Totaal R2TKV08 - Volkshuisv., RO en stedelijke vern. 31.235 27.158 32.274 27.158 31.179 27.158 31.171 27.158 Totaal taakvelden 595.384 595.384 580.327 580.327 578.003 578.003 574.585 574.585

198 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Tabel 101 Overzicht baten en lasten per programma/beleidsproduct per taakveld Bedragen x € 1.000 R2PRG003 - Economie en toerisme Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP005 - Economisch beleid R2TKV0005 – Treasury 0 46 0 46 0 46 0 46 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 225 0 225 0 225 0 225 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 2.141 185 1.700 185 1.759 185 1.818 185

Totaal R2BLP005 - Economisch beleid 2.141 456 1.700 456 1.759 456 1.818 456

R2BLP061 – Vastgoedbeheer R2TKV0001 – Bestuur 493 7 489 7 486 7 482 7 R2TKV0003 - Beheer overige gebouwen en gronden 6.131 5.496 6.488 5.496 6.573 5.496 6.550 5.496 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 63 0 63 0 63 0 62 0 R2TKV0240 - Economische havens en waterwegen 1 0 1 0 1 0 1 0 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 254 272 254 272 253 272 253 272 R2TKV0320 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur 3 41 3 41 3 41 3 41 R2TKV0420 – Onderwijshuisvesting 2 1 2 1 2 1 2 1 R2TKV0520 – Sportaccommodaties 8.601 6.648 3.529 1.648 3.451 1.648 3.411 1.648 R2TKV0540 – Musea 297 0 295 0 293 0 291 0 R2TKV0560 – Media 15 0 15 0 15 0 15 0 R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP061 – Vastgoedbeheer 15.860 12.463 11.139 7.463 11.140 7.463 11.071 7.463

R2BLP062 – Grondzaken R2TKV0003 - Beheer overige gebouwen en gronden 21 15 21 15 21 15 21 15 R2TKV0010 - Mutaties reserves 86 671 86 171 86 171 86 171 R2TKV0820 - Grondexploitatie (niet-bedr.terr.) 23.678 23.211 24.777 23.211 23.675 23.211 23.674 23.211

Totaal R2BLP062 – Grondzaken 23.785 23.897 24.884 23.397 23.782 23.397 23.781 23.397

199 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2BLP066 – Toerisme R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0340 - Economische promotie 854 2 484 2 484 2 484 2 R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP066 – Toerisme 854 2 484 2 484 2 484 2

R2BLP068 – Sportvoorzieningen R2TKV0520 – Sportaccommodaties 6.537 0 6.537 0 6.537 0 6.537 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 11 5 11 5 11 5 11 5

Totaal R2BLP068 – Sportvoorzieningen 6.549 5 6.549 5 6.549 5 6.549 5 Totaal R2PRG003 - Economie en toerisme 49.190 36.823 44.756 31.323 43.714 31.323 43.703 31.323

R2PRG005 - Werk en inkomen Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP027 - Arbeidsmarkt en sociale integratie R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0620 – Wijkteams 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0630 – Inkomensregelingen 102 0 102 0 102 0 102 0 R2TKV0640 - Begeleide participatie 15.344 0 15.238 0 15.122 0 14.822 0 R2TKV0650 – Arbeidsparticipatie 7.323 0 7.398 0 7.249 0 7.362 0 Totaal R2BLP027 - Arbeidsmarkt en sociale integratie 22.769 0 22.738 0 22.473 0 22.286 0

R2BLP030 – Inkomensvoorziening R2TKV0630 – Inkomensregelingen 98.377 81.583 96.291 81.583 96.291 81.583 96.291 81.583 R2TKV0671 - Maatwerkdienstverlening 18+ 5 0 5 0 5 0 5 0

Totaal R2BLP030 - Inkomensvoorziening 98.382 81.583 96.296 81.583 96.296 81.583 96.296 81.583

200 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2BLP031 – Armoedebestrijding R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0064 - Belastingen overig 105 0 105 0 105 0 105 0 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 12 0 12 0 12 0 12 0 R2TKV0620 – Wijkteams 162 0 162 0 162 0 162 0 R2TKV0630 – Inkomensregelingen 9.145 0 7.692 0 7.692 0 7.692 0 R2TKV0671 - Maatwerkdienstverlening 18+ 1.053 0 1.053 0 1.053 0 1.053 0

Totaal R2BLP031 – Armoedebestrijding 10.478 0 9.025 0 9.025 0 9.025 0

R2BLP050 – Lijkbezorging R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 27 0 27 0 27 0 27 0

Totaal R2BLP050 – Lijkbezorging 27 0 27 0 27 0 27 0 Totaal R2PRG005 - Werk en inkomen 131.656 81.583 128.086 81.583 127.821 81.583 127.634 81.583

R2PRG006 - Wonen en milieu Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP003 - Cultuurhistorisch beheer R2TKV0005 – Treasury 14 14 14 14 14 14 14 14 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0530 - Cultuurpresentatie, prod. en partic. 25 0 25 0 25 0 25 0 R2TKV0540 – Musea 408 20 408 20 408 20 408 20 R2TKV0550 - Cultureel erfgoed 0 52 0 52 0 52 0 52 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 76 0 76 0 76 0 76 0

Totaal R2BLP003 - Cultuurhistorisch beheer 522 86 522 86 522 86 522 86

R2BLP008 – Woningmarktbeleid R2TKV0005 – Treasury 0 0 0 0 0 0 0 0

201 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 226 0 226 0 226 0 226 0

Totaal R2BLP008 – Woningmarktbeleid 226 0 226 0 226 0 226 0

R2BLP009 - Overige huisvesting R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 121 182 121 182 121 182 121 182

Totaal R2BLP009 - Overige huisvesting 121 182 121 182 121 182 121 182

R2BLP025 - Bouw- en milieutoezicht R2TKV0830 - Wonen en bouwen 165 2 165 2 165 2 165 2

Totaal R2BLP025 - Bouw- en milieutoezicht 165 2 165 2 165 2 165 2

R2BLP029 - Omgevingsvergunning (Wabo) R2TKV0008 - Overige baten en lasten 93 0 93 0 93 0 93 0 R2TKV0740 – Milieubeheer 1.116 0 1.116 0 1.116 0 1.116 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 2.843 3.715 2.843 3.715 2.843 3.715 2.842 3.715 Totaal R2BLP029 - Omgevingsvergunning (Wabo) 4.053 3.715 4.053 3.715 4.052 3.715 4.052 3.715

R2BLP039 - Handhaving omgevingsrecht R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0740 – Milieubeheer 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 1.601 0 1.541 0 1.541 0 1.541 0

Totaal R2BLP039 - Handhaving omgevingsrecht 1.601 0 1.541 0 1.541 0 1.541 0

R2BLP043 - Inzameling afval R2TKV0005 – Treasury 0 36 0 36 0 36 0 36 R2TKV0630 – Inkomensregelingen 1.749 0 1.749 0 1.749 0 1.749 0 R2TKV0730 – Afval 15.484 19.180 15.484 19.180 15.484 19.180 15.484 19.180

Totaal R2BLP043 - Inzameling afval 17.233 19.216 17.233 19.216 17.233 19.216 17.233 19.216

R2BLP045 – Milieubeleid

202 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 160 0 0 0 0 0 0 R2TKV0740 – Milieubeheer 1.260 0 1.100 0 1.100 0 1.100 0

Totaal R2BLP045 – Milieubeleid 1.260 160 1.100 0 1.100 0 1.100 0

R2BLP046 - Bodem en geluid R2TKV0010 - Mutaties reserves 110 0 110 0 110 0 110 0 R2TKV0740 – Milieubeheer -127 0 -127 0 -127 0 -127 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 8 0 8 0 8 0 8 0

Totaal R2BLP046 - Bodem en geluid -9 0 -9 0 -9 0 -9 0

R2BLP058 - Kwaliteit gebouwde omgeving R2TKV0830 - Wonen en bouwen 10 0 10 0 10 0 10 0 Totaal R2BLP058 - Kwaliteit gebouwde omgeving 10 0 10 0 10 0 10 0

R2BLP082 – Stadsvernieuwing R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP082 – Stadsvernieuwing 0 0 0 0 0 0 0 0 Totaal R2PRG006 - Wonen en milieu 25.182 23.361 24.962 23.201 24.961 23.201 24.960 23.201

R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP012 - Openbaar vervoer R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0250 - Openbaar vervoer 73 74 73 74 73 74 73 74

Totaal R2BLP012 - Openbaar vervoer 73 74 73 74 73 74 73 74

R2BLP018 - Verkeer en vervoer R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 1.033 61 1.121 61 1.170 61 1.158 61

Totaal R2BLP018 - Verkeer en vervoer 1.033 61 1.121 61 1.170 61 1.158 61

203 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP019 – Parkeren R2TKV0005 – Treasury 0 297 0 297 0 297 0 297 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 346 0 332 0 314 0 297 R2TKV0063 – Parkeerbelasting 0 3.525 0 3.525 0 3.525 0 3.525 R2TKV0220 – Parkeren 3.079 1.880 3.065 1.880 3.048 1.880 3.030 1.880

Totaal R2BLP019 – Parkeren 3.079 6.048 3.065 6.034 3.048 6.016 3.030 5.998

R2BLP074 - Grond-, wegen waterbouwk. werken R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 4.348 0 4.585 0 4.632 0 4.691 0 Totaal R2BLP074 - Grond-, wegen waterbouwk. Werken 4.348 0 4.585 0 4.632 0 4.691 0 Totaal R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 8.534 6.182 8.844 6.168 8.923 6.150 8.953 6.133

R2PRG009 – Bestuur Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP071 – Gemeenteraad R2TKV0001 – Bestuur 2.403 0 2.403 0 2.403 0 2.403 0 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP071 – Gemeenteraad 2.403 0 2.403 0 2.403 0 2.403 0

R2BLP072 - College van B&W R2TKV0001 – Bestuur 2.238 10 2.065 10 2.065 10 2.065 10 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 90 0 90 0 90 0 90 0

Totaal R2BLP072 - College van B&W 2.328 10 2.155 10 2.155 10 2.155 10 Totaal R2PRG009 – Bestuur 4.732 10 4.559 10 4.559 10 4.559 10

204 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

R2PRG010 – Veiligheid Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP020 - Integraal veiligheidsbeleid R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 3.067 57 2.991 57 2.991 57 2.991 57

Totaal R2BLP020 - Integraal veiligheidsbeleid 3.067 57 2.991 57 2.991 57 2.991 57

R2BLP022 – Rampenbestrijding R2TKV0110 - Crisisbeheersing en Brandweer 8.466 0 8.691 0 8.944 0 9.230 0 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP022 – Rampenbestrijding 8.466 0 8.691 0 8.944 0 9.230 0

R2BLP052 – Evenementen R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 310 74 235 74 235 74 235 74

Totaal R2BLP052 – Evenementen 310 74 235 74 235 74 235 74

R2BLP119 – Stadstoezicht R2TKV0064 - Belastingen overig 179 0 179 0 179 0 179 0 R2TKV0220 – Parkeren 628 0 628 0 628 0 628 0 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 11 0 11 0 11 0 11 0 R2TKV0340 - Economische promotie 41 0 41 0 41 0 41 0 R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 442 0 442 0 450 0 440 0 R2TKV0730 – Afval 315 0 315 0 315 0 315 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 22 0 22 0 22 0 22 0

Totaal R2BLP119 – Stadstoezicht 1.639 0 1.639 0 1.647 0 1.637 0 Totaal R2PRG010 – Veiligheid 13.483 131 13.556 131 13.818 131 14.094 131

205 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

R2PRG012 - Ruimtelijke ordening Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP036 - Ruimtelijke ordening R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 420 0 420 0 420 0 420 0

Totaal R2BLP036 - Ruimtelijke ordening 420 0 420 0 420 0 420 0

R2BLP037 – Geometriebeheer R2TKV0064 - Belastingen overig 230 0 230 0 230 0 230 0 R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 449 0 451 0 458 0 452 0

Totaal R2BLP037 – Geometriebeheer 679 0 681 0 688 0 682 0

R2BLP121 - Ruimtelijke ordening omgevingszorg R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 927 43 927 43 927 43 927 43 Totaal R2BLP121 - Ruimtelijke ordening omgevingszorg 927 43 927 43 927 43 927 43 Totaal R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 2.026 43 2.028 43 2.035 43 2.029 43

R2PRG014 - Beheer leefomgeving Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP013 – Spoorlijnen R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0250 - Openbaar vervoer 259 0 259 0 259 0 259 0

Totaal R2BLP013 – Spoorlijnen 259 0 259 0 259 0 259 0

R2BLP014 – Waterwerken R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0064 - Belastingen overig 0 1 0 1 0 1 0 1 R2TKV0240 - Economische havens en waterwegen 3.016 498 3.069 498 3.118 498 3.169 498

Totaal R2BLP014 – Waterwerken 3.016 499 3.069 499 3.118 499 3.169 499

206 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2BLP015 – Verhardingen R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 4.712 0 7.379 0 7.451 0 7.460 0 R2TKV0320 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur 137 95 137 95 137 95 136 95

Totaal R2BLP015 – Verhardingen 4.849 95 7.515 95 7.588 95 7.596 95

R2BLP016 – Kunstwerken R2TKV0064 - Belastingen overig 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 4.117 0 4.219 0 4.286 0 4.352 0

Totaal R2BLP016 – Kunstwerken 4.117 0 4.219 0 4.286 0 4.352 0

R2BLP017 – Verkeersmaatregelen R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 1.059 0 1.066 0 1.074 0 1.069 0

Totaal R2BLP017 - Verkeersmaatregelen 1.059 0 1.066 0 1.074 0 1.069 0

R2BLP026 – Wijkaanpak R2TKV0620 – Wijkteams 936 0 1.231 0 1.227 0 1.223 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP026 – Wijkaanpak 936 0 1.231 0 1.227 0 1.223 0

R2BLP035 – Ijswegen R2TKV0510 - Sportbeleid en activering 11 0 11 0 11 0 11 0

Totaal R2BLP035 – Ijswegen 11 0 11 0 11 0 11 0

R2BLP044 – Riolering R2TKV0630 – Inkomensregelingen 487 0 487 0 487 0 487 0 R2TKV0720 – Riolering 9.895 12.306 9.887 12.306 9.879 12.306 9.863 12.306

Totaal R2BLP044 – Riolering 10.382 12.306 10.373 12.306 10.365 12.306 10.349 12.306

R2BLP049 – Begraafplaatsen R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 947 820 948 820 948 820 948 820

Totaal R2BLP049 – Begraafplaatsen 947 820 948 820 948 820 948 820

R2BLP051 - Voorzieningen honden

207 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2TKV0064 - Belastingen overig 43 561 43 561 43 561 43 561 R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 291 0 294 0 299 0 301 0

Totaal R2BLP051 - Voorzieningen honden 334 561 337 561 342 561 344 561

R2BLP054 – Straatverlichting R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 2.044 0 2.279 0 2.327 0 2.431 0

Totaal R2BLP054 – Straatverlichting 2.044 0 2.279 0 2.327 0 2.431 0

R2BLP055 - Reiniging verhardingen R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 2.213 0 2.226 0 2.245 0 2.251 0

Totaal R2BLP055 - Reiniging verhardingen 2.213 0 2.226 0 2.245 0 2.251 0

R2BLP056 - Openbaar groen R2TKV0010 - Mutaties reserves 150 150 150 150 150 150 150 150 R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 12.148 1.494 12.027 1.494 12.162 1.494 12.154 1.494

Totaal R2BLP056 - Openbaar groen 12.298 1.644 12.177 1.644 12.312 1.644 12.304 1.644

R2BLP057 – Zwerfvuilbestrijding R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 61 -1 62 -1 63 -1 63 -1

Totaal R2BLP057 – Zwerfvuilbestrijding 61 -1 62 -1 63 -1 63 -1

R2BLP059 – Markten R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP059 – Markten 0 0 0 0 0 0 0 0

R2BLP060 – Standplaatsen R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP060 – Standplaatsen 0 0 0 0 0 0 0 0

R2BLP063 – Recreatiegebieden R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 971 54 967 54 960 54 951 54

Totaal R2BLP063 – Recreatiegebieden 971 54 967 54 960 54 951 54

208 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2BLP064 – Recreatievaart R2TKV0230 - Recreatieve havens 1.088 459 1.081 459 1.079 459 1.078 459

Totaal R2BLP064 – Recreatievaart 1.088 459 1.081 459 1.079 459 1.078 459

R2BLP065 – Kermissen R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP065 – Kermissen 0 0 0 0 0 0 0 0

R2BLP085 – Speelplaatsen R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 596 0 604 0 606 0 667 0

Totaal R2BLP085 – Speelplaatsen 596 0 604 0 606 0 667 0

R2BLP090 – Buitenreclame R2TKV0340 - Economische promotie 85 522 85 522 84 522 84 522

Totaal R2BLP090 – Buitenreclame 85 522 85 522 84 522 84 522 Totaal R2PRG014 - Beheer leefomgeving 45.266 16.958 48.510 16.958 48.895 16.958 49.150 16.958

R2PRG015 - Algemene baten en lasten Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP006 - Dienstverlening voor derden R2TKV0008 - Overige baten en lasten 9.793 9.800 9.793 9.800 9.793 9.800 9.793 9.800 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 1.084 1.084 1.084 1.084 1.084 1.084 1.084 1.084 R2TKV0630 – Inkomensregelingen 1.899 1.899 1.899 1.899 1.899 1.899 1.899 1.899 R2TKV0720 – Riolering 0 0 0 0 0 0 0 0 Totaal R2BLP006 - Dienstverlening voor derden 12.776 12.783 12.776 12.783 12.776 12.783 12.776 12.783

R2BLP053 - Stelposten c.a. R2TKV0008 - Overige baten en lasten 1.406 46 -2.074 46 -2.034 46 -2.051 46

209 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP053 - Stelposten c.a. 1.406 46 -2.074 46 -2.034 46 -2.051 46

R2BLP067 – Burgerzaken R2TKV0002 – Burgerzaken 2.791 1.541 2.791 1.541 2.791 1.541 2.791 1.541 R2TKV0010 - Mutaties reserves 135 135 135 135 135 135 135 135

Totaal R2BLP067 – Burgerzaken 2.926 1.676 2.926 1.676 2.926 1.676 2.926 1.676

R2BLP079 - Algemene baten en lasten R2TKV0002 – Burgerzaken 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0003 - Beheer overige gebouwen en gronden 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0005 – Treasury 111 130 111 130 111 130 111 130 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 1.097 0 1.097 0 1.097 0 1.097 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 9.016 5.345 6.801 0 5.317 300 2.129 300 R2TKV0011 - Resultaat van de rekening van B&L 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0061 - OZB woningen 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0062 - OZB niet-woningen 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0430 - Onderwijsbeleid en leerlingenzaken 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0630 – Inkomensregelingen 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0640 - Begeleide participatie 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0672 - Maatwerkdienstverlening 18- 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0681 - Geëscaleerde zorg 18+ 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0730 – Afval 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0820 - Grondexploitatie (niet-bedr.terr.) 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 0 0 0 0 0 0 0 0

210 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

Totaal R2BLP079 - Algemene baten en lasten 10.224 5.475 8.009 130 6.525 430 3.337 430

R2BLP120 - Vergunningen & leefomgeving R2TKV0064 - Belastingen overig 480 0 480 0 480 0 480 0 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 133 0 133 0 133 0 133 0 R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 5 0 5 0 5 0 5 0 R2TKV0220 – Parkeren 131 0 131 0 131 0 131 0 R2TKV0740 – Milieubeheer 210 0 210 0 210 0 210 0 R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 10 0 10 0 10 0 10 0 R2TKV0820 - Grondexploitatie (niet-bedr.terr.) 18 0 18 0 18 0 18 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 647 0 647 0 647 0 647 0 Totaal R2BLP120 - Vergunningen & leefomgeving 1.634 0 1.634 0 1.634 0 1.634 0 Totaal R2PRG015 - Algemene baten en lasten 28.967 19.980 23.271 14.635 21.828 14.935 18.623 14.935

R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP077 - Algemene belastingen R2TKV0005 – Treasury 0 2 0 2 0 2 0 2 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 300 300 300 300 300 300 300 300 R2TKV0061 - OZB woningen 0 14.987 0 15.264 0 15.522 0 15.760 R2TKV0062 - OZB niet-woningen 0 18.673 0 18.673 0 18.673 0 18.673 R2TKV0064 - Belastingen overig 2.006 956 1.946 956 1.945 956 1.945 956 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 101 125 101 125 100 125 100 125 R2TKV0340 - Economische promotie 369 5 369 5 369 5 369 5

Totaal R2BLP077 - Algemene belastingen 2.775 35.048 2.715 35.325 2.714 35.583 2.714 35.821

R2BLP086 – Gemeentefonds

211 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2TKV0007 - Uitkeringen Gemeentefonds 0 326.280 0 322.430 0 319.878 0 316.847 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP086 – Gemeentefonds 0 326.280 0 322.430 0 319.878 0 316.847

R2BLP094 – Dividend R2TKV0005 – Treasury 12 266 12 266 12 266 12 266 R2TKV0320 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur 36 0 36 0 36 0 36 0 R2TKV0510 - Sportbeleid en activering 2 0 2 0 2 0 2 0 R2TKV0640 - Begeleide participatie 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0820 - Grondexploitatie (niet-bedr.terr.) 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP094 – Dividend 52 266 52 266 52 266 52 266

R2BLP100 – Financiering R2TKV0005 – Treasury 32.237 33.549 32.496 35.030 32.123 34.718 31.698 34.111

Totaal R2BLP100 – Financiering 32.237 33.549 32.496 35.030 32.123 34.718 31.698 34.111 Totaal R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 35.064 395.143 35.262 393.051 34.889 390.445 34.464 387.044

R2PRG017 – Overhead Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP102 – Management R2TKV0004 – Overhead 5.467 0 5.344 0 5.344 0 5.344 0 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0064 - Belastingen overig 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP102 – Management 5.467 0 5.344 0 5.344 0 5.344 0

R2BLP103 - Financiën, toezicht en controle R2TKV0004 – Overhead 6.468 27 6.468 27 6.468 27 6.468 27 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0

212 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Totaal R2BLP103 - Financiën, toezicht en controle 6.468 27 6.468 27 6.468 27 6.468 27

R2BLP104 - P&O/HRM R2TKV0004 – Overhead 4.317 3 4.271 3 4.271 3 4.271 3 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal R2BLP104 - P&O/HRM 4.317 3 4.271 3 4.271 3 4.271 3

R2BLP105 - Inkoop, aanbest. & contractman. R2TKV0004 – Overhead 495 0 495 0 495 0 495 0 Totaal R2BLP105 - Inkoop, aanbest. & contractman. 495 0 495 0 495 0 495 0

R2BLP106 - Interne en externe communicatie R2TKV0004 – Overhead 2.690 0 2.690 0 2.690 0 2.690 0 Totaal R2BLP106 - Interne en externe communicatie 2.690 0 2.690 0 2.690 0 2.690 0

R2BLP107 - Juridische zaken R2TKV0004 – Overhead 1.795 0 1.795 0 1.795 0 1.795 0

Totaal R2BLP107 - Juridische zaken 1.795 0 1.795 0 1.795 0 1.795 0

R2BLP108 - Bestuurszaken en best.ondersteuning R2TKV0004 – Overhead 2.330 0 2.330 0 2.330 0 2.330 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 Totaal R2BLP108 - Bestuurszaken en best.ondersteuning 2.330 0 2.330 0 2.330 0 2.330 0

R2BLP109 - Informatievoorziening & automatis. R2TKV0004 – Overhead 10.741 646 10.576 646 10.576 646 10.576 646 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 Totaal R2BLP109 - Informatievoorziening & automatis. 10.741 646 10.576 646 10.576 646 10.576 646

R2BLP110 - Facilitaire zaken en huisvesting R2TKV0004 – Overhead 5.351 81 5.337 81 5.307 81 5.130 81

213 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 Totaal R2BLP110 - Facilitaire zaken en huisvesting 5.351 81 5.337 81 5.307 81 5.130 81

R2BLP111 - Documentaire informatievoorziening R2TKV0004 – Overhead 1.132 0 1.132 0 1.132 0 1.132 0 Totaal R2BLP111 - Documentaire informatievoorziening 1.132 0 1.132 0 1.132 0 1.132 0

R2BLP112 – Managementondersteuning R2TKV0004 – Overhead 3.554 0 3.493 0 3.493 0 3.493 0

Totaal R2BLP112 - Managementondersteuning 3.554 0 3.493 0 3.493 0 3.493 0

R2BLP113 - Correctie overhead R2TKV0004 – Overhead -2.985 0 -2.985 0 -2.985 0 -2.985 0

Totaal R2BLP113 - Correctie overhead -2.985 0 -2.985 0 -2.985 0 -2.985 0 Totaal R2PRG017 – Overhead 41.355 757 40.946 757 40.916 757 40.739 757

R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP091 – Onvoorzien R2TKV0004 – Overhead 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 137 0 137 0 137 0 137 0

Totaal R2BLP091 – Onvoorzien 137 0 137 0 137 0 137 0 Totaal R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven 137 0 137 0 137 0 137 0

214 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

R2PRG019 – Vennootschapsbelasting Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP101 - Vennootschapsbelasting (Vpb) R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0009 - Vennootschapsbelasting (Vpb) 50 0 50 0 50 0 50 0 Totaal R2BLP101 - Vennootschapsbelasting (Vpb) 50 0 50 0 50 0 50 0 Totaal R2PRG019 – Vennootschapsbelasting 50 0 50 0 50 0 50 0

R2PRG020 - Sociale basis Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP001 - Kunst en cultuur R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 50 0 50 0 50 0 50 R2TKV0530 - Cultuurpresentatie, prod. en partic. 7.097 29 6.738 0 6.738 0 6.738 0 R2TKV0540 – Musea 310 0 310 0 310 0 310 0 R2TKV0560 – Media 2.466 0 2.466 0 2.466 0 2.466 0

Totaal R2BLP001 - Kunst en cultuur 9.872 79 9.514 50 9.514 50 9.514 50

R2BLP002 - Historisch Centrum Leeuwarden R2TKV0540 – Musea 1.312 55 1.312 55 1.312 55 1.312 55 Totaal R2BLP002 - Historisch Centrum Leeuwarden 1.312 55 1.312 55 1.312 55 1.312 55

R2BLP114 – Onderwijs R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 350 0 0 0 0 0 0 R2TKV0410 - Openbaar basisonderwijs 755 134 565 134 500 134 500 134 R2TKV0420 – Onderwijshuisvesting 8.758 971 8.955 969 9.023 969 9.022 969 R2TKV0430 - Onderwijsbeleid en leerlingenzaken 11.069 6.050 10.513 6.050 10.513 6.050 10.513 6.050 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 501 3 498 3 498 3 498 3

Totaal R2BLP114 – Onderwijs 21.083 7.507 20.531 7.155 20.534 7.155 20.533 7.155

215 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2BLP115 - Sociale integratie achterst.groepen R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 522 165 602 0 622 0 622 0 R2TKV0650 – Arbeidsparticipatie 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0681 - Geëscaleerde zorg 18+ 23.616 736 23.484 736 23.484 736 23.484 736 R2TKV0710 – Volksgezondheid 61 0 61 0 61 0 61 0 Totaal R2BLP115 - Sociale integratie achterst.groepen 24.199 902 24.146 736 24.166 736 24.166 736

R2BLP116 – Burgerkracht R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 1.672 0 1.272 0 1.272 0 1.272 0 R2TKV0620 – Wijkteams 406 0 406 0 406 0 406 0

Totaal R2BLP116 – Burgerkracht 2.078 0 1.678 0 1.678 0 1.678 0

R2BLP117 - Sport, bewegen en gezondheidsbeleid R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0510 - Sportbeleid en activering 352 0 352 0 352 0 352 0 R2TKV0520 – Sportaccommodaties 196 0 196 0 196 0 196 0 R2TKV0710 – Volksgezondheid 1.791 35 1.618 35 1.705 35 1.810 35 Totaal R2BLP117 - Sport, bewegen en gezondheidsbeleid 2.339 35 2.166 35 2.253 35 2.358 35 Totaal R2PRG020 - Sociale basis 60.883 8.577 59.347 8.031 59.457 8.031 59.561 8.031

R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning Bedragen x € 1.000 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten

R2BLP084 - Zorg voor de Jeugd R2TKV0008 - Overige baten en lasten 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 1.374 0 0 0 0 0 0 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 109 0 109 0 109 0 109 0

216 Begroting 2021 gemeente Leeuwarden

Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Begroting 2024 Beleidsproducten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten R2TKV0620 – Wijkteams 2.856 0 2.856 0 2.856 0 2.856 0 R2TKV0672 - Maatwerkdienstverlening 18- 34.905 0 32.331 0 32.331 0 32.331 0 R2TKV0682 - Geëscaleerde zorg 18- 7.605 0 7.605 0 7.605 0 7.605 0 R2TKV0710 – Volksgezondheid 3.581 0 3.581 0 3.581 0 3.581 0

Totaal R2BLP084 - Zorg voor de Jeugd 49.056 1.374 46.482 0 46.482 0 46.482 0

R2BLP118 - Maatschappelijke ondersteuning R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 0 0 0 0 0 0 0 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 2.070 0 2.070 0 2.070 0 2.070 0 R2TKV0620 – Wijkteams 22.887 0 22.577 0 22.577 0 22.514 0 R2TKV0660 - Maatwerkvoorzieningen (Wmo) 2.747 0 2.747 0 2.747 0 2.739 0 R2TKV0671 - Maatwerkdienstverlening 18+ 20.884 4.436 20.516 4.436 20.505 4.436 20.505 4.436 R2TKV0681 - Geëscaleerde zorg 18+ 51.216 27 51.621 0 51.621 0 51.621 0 Totaal R2BLP118 - Maatschappelijke ondersteuning 99.803 4.463 99.531 4.436 99.520 4.436 99.449 4.436 Totaal R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. Ondersteuning 148.859 5.837 146.013 4.436 146.002 4.436 145.931 4.436

Totaal 595.384 595.384 580.327 580.327 578.003 578.003 574.585 574.585

217