Raport O Stanie Środowiska Województwa Małopolskiego W

Home , Drwinka, Kamienna (river), Kisielina, Przemsza, Raba (river), Rudawa (river)

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie

Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2017 roku Opracowano w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Krakowie pod kierunkiem Małopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska Barbary Żuk

W opracowaniu wykorzystano wyniki działalności badawczej i kontrolnej: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatury WIOŚ w Nowym Sączu Delegatury WIOŚ w Tarnowie

Autorzy (tekst i zdjęcia): Liliana Czarnecka, Barbara Dębska, Piotr Fiszer, Krystyna Gołębiowska, Ewa Gondek, Anna Główka, Monika Janik, Magdalena Kostrzewa, Lech Leśniewski, Edyta Litwin, Dorota Łęczycka, Tomasz Miętus, Maria Ogar, Janusz Plaszczyk, Teresa Prajsnar, Teresa Reczek, Dorota Rogusz, Natalia Rzepka, Krystyna Synowiec, Magdalena Szredzińska, Paulina Zuchnicka, Barbara Żuk,

oraz:

Departament Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego

str. 2

Spis treści

1. Charakterystyka województwa ...... str. 4 2. Jakość powietrza ...... str. 10 2.1 Presje ...... str. 10 2.2 Stan powietrza ...... str. 17 2.3 Chemizm opadów atmosferycznych i depozycja zanieczyszczeń do podłoża ...... str. 34 2.4 Realizacja Programu Ochrony Powietrza ...... str. 44 3. Jakość wód ...... str. 71 3.1 Presje – wody powierzchniowe ...... str. 71 3.2 Stan wód powierzchniowych ...... str. 76 3.3 Stan wód podziemnych w województwie małopolskim ...... str. 100 3.4 Monitoring osadów dennych w 2017 roku ...... str. 107 3.5 Współpraca dwustronna z Republiką Słowacką ...... str. 130 3.6 Realizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych ...... str. 132 4. Hałas ...... str. 134 4.1 Źródła hałasu ...... str. 134 4.2 Monitoring hałasu ...... str. 137 4.3 Mapy akustyczne ...... str. 148 5. Promieniowanie elektromagnetyczne ...... str. 152 5.1 Źródła pól elektromagnetycznych ...... str. 152 5.2 Monitoring pól elektromagnetycznych ...... str. 157 5.3 Działania inspekcyjne realizowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w zakresie promieniowania elektromagnetycznego ...... str. 162 6. Edukacja ekologiczna ...... str. 166 6.1 Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie ...... str. 166 6.2 Publikacje tematyczne ...... str. 168 6.3 Prasa, radio i telewizja ...... str. 170 6.4 Inne formy upowszechniania informacji ...... str. 170 6.5 Edukacja ekologiczna ...... str. 173 7. Działalność inspekcyjna na terenie województwa małopolskiego ...... str. 174 7.1 Działalność kontrolna – informacje ogólne ...... str. 174 7.2 Kontrole planowe ...... str. 179 7.3 Wybrane kontrole tematyczne ...... str. 185 7.4 Kontrole pozaplanowe – interwencyjne ...... str. 193 7.5 Kontrole w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom ...... str. 198 7.6 Kontrole w oparciu o dokumenty ...... str. 201 7.7 Działania pokontrolne ...... str. 202 8. Usuwanie azbestu z terenu województwa małopolskiego ...... str. 205

str. 3

1. Charakterystyka województwa

Województwo małopolskie położone jest w południowej części Polski. Od wschodu graniczy z województwem podkarpackim, od północy z województwem świętokrzyskim, od zachodu z województwem śląskim, od południa ze Słowacją. Jest jednym z mniejszych spośród 16 polskich województw, zajmuje 12 miejsce pod względem wielkości.

Ryc. 1 Podział województwa małopolskiego na podprowincje fizycznogeograficzne

Podzielone jest na 19 powiatów ziemskich oraz 3 grodzkie, a także 182 gminy. Województwo zajmuje powierzchnię 15 183 km2, co stanowi 4,9% powierzchni kraju. Obejmuje swoim zasięgiem krainy fizjograficzne: Wyżynę Śląsko-Krakowską, Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, Centralne Karpaty Zachodnie, Wyżynę Małopolską oraz Podkarpacie Północne (Rys.1, według J. Kondrackiego – „Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa, 2002).

str. 4

Małopolska zalicza się do województw o najniższej stopie bezrobocia – 5,4% (dane GUS, stan na koniec 2017r.). Swymi terenami zajmuje fragment Wyżyny Małopolskiej i Karpat Zachodnich. Naturalną granicą między górami a niziną jest dolina Wisły, wiodąca z zachodu na wschód. Województwo małopolskie posiada 3 391,4 tys. mieszkańców (dane GUS, stan na koniec 2017r.), co stanowi 8,8 % ogólnej liczby ludności kraju. W 2017r., podobnie jak przed rokiem, gęstość zaludnienia wynosiła 223 osoby na 1 km2 – przy 123 osobach w kraju. Najwyższy wskaźnik zaludnienia odnotowano w Krakowie – 2 348 osób na 1 km2, Tarnowie - 1 515 osób na 1 km2 czy w Nowym Sączu – 1 460 osób na 1 km2, najniższy w powiecie miechowskim – 73 osoby na 1 km2. Stolicą województwa jest Kraków, w którym w 2017 roku mieszkało 767,3 tys. mieszkańców (dane GUS na koniec 2017r.). Teren województwa znajduje się w większości w zlewisku Morza Bałtyckiego z dorzeczem Wisły – ok. 90% powierzchni województwa. Natomiast południowo-zachodnia część leży na terenie zlewiska Morza Czarnego z dorzeczem Dunaju. Na obszarze województwa znajduje się 6 sztucznych zbiorników wodnych: Zbiornik Czorsztyn-Niedzica - powierzchnia 12,3 km2, maksymalna pojemność 231,9 hm3, Zbiornik Sromowce Wyżne – powierzchnia 0,9 km2, pojemność maksymalna 6,4 hm3, Jezioro Rożnowskie – powierzchnia 16,0 km2, maksymalna pojemność 159,3 hm3, Zbiornik Czchów – powierzchnia 3,4 km2, pojemność 12,0 hm3, Zbiornik Dobczyce – powierzchnia 10,7 km2, maksymalna pojemność 141,4 hm3, Zbiornik Klimkówka - powierzchnia 3,1 km2, pojemność całkowita 43,5 hm3 oraz Zbiornik Świnna Poręba, którego budowę rozpoczęto w 1986 roku, a oddany został do użytkowania w lipcu 2017r. (powierzchnia 10,35 km2, całkowita pojemność 161,0 hm3).

Fot. 1 Smreczyński staw, P. Zuchnicka

str. 5

Naturalne zbiorniki wodne występują w Tatrach. Znajduje się tu około 100 jezior zwanych stawami. Największe z nich to Morskie Oko i Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (powyżej 34 ha). Województwo małopolskie posiada urozmaicone warunki naturalne i w dużej mierze nieskażone środowisko naturalne. Bogaty jest świat roślinny i zwierzęcy. Obszary prawnie chronione w województwie małopolskim zajmują łącznie 804,4 tys. ha, co stanowiło 53,0% powierzchni ogólnej województwa i 7,9% powierzchni chronionej w Polsce: • 6 parków narodowych: Babiogórski Park Narodowy, Gorczański Park Narodowy, Magurski Park Narodowy (niewielki fragment; siedziba dyrekcji w woj. podkarpackim), Ojcowski Park Narodowy, Pieniński Park Narodowy, Tatrzański Park Narodowy, • 11 parków krajobrazowych – Park Krajobrazowy Beskidu Małego, Bielańsko- Tyniecki Park Krajobrazowy, Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy, Dłubniański Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Park Krajobrazowy Pasma Brzanki, Popradzki Park Krajobrazowy, Rudniański Park Krajobrazowy, Tenczyński Park Krajobrazowy, Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy, • 84 rezerwatów przyrody, • 2189 pomników przyrody.

Fot. 2 Park Krajobrazowy Orlich Gniazd - zamek Rabsztyn, E. Litwin

str. 6

W strukturze obszarów objętych ochroną prawną dominują obszary chronionego krajobrazu (71,1% areału chronionego oraz 37,7% powierzchni ogólnej), jak również parki krajobrazowe (21,8% areału chronionego). Z kolei parki narodowe stanowią 4,7% powierzchni prawnie chronionej województwa. Według powiatów, najwięcej obszarów chronionych odnotowano w powiatach: nowotarskim – 130,5 tys. ha, nowosądeckim – 126,4 tys. ha oraz w tarnowskim – 105,9 tys. ha. Największy udział obszarów chronionych w powierzchni danego powiatu odnotowano w powiatach: tatrzańskim (92,9%), nowotarskim (88,5%), miechowskim (86,4%), nowosądeckim (81,5%), brzeskim (75,9%) i tarnowskim (75,0%). Natomiast relatywnie najmniej obszarów tego typu posiadało miasto Tarnów (0,1%) oraz powiaty: wielicki (0,3%) i oświęcimski (0,6%). W Krakowie obszary objęte ochroną prawną wynosiły 4,9 tys. ha i stanowiły 14,9% powierzchni miasta.

Fot. 3 Zalew Nowohucki, M. Szredzińska

W województwie małopolskim lasy obejmują powierzchnię 435,5 tys. ha, co stanowi 28,6% jego powierzchni; 27,1 tys. ha lasów znajduje się w obrębie parków narodowych. Ze zróżnicowania gatunków gleb, a także różnicy położenia terenu względem poziomu morza wynika bardzo duże zróżnicowanie małopolskich lasów – od borów nizinnych, poprzez siedliska wyżynne aż po bory wysokogórskie. Drzewostany najbardziej dla Małopolski charakterystyczne to lasy bukowe, porastające m.in. znaczną część Beskidów, a także świerkowy starodrzew, na przykład charakterystyczne tatrzańskie „smreki”. Cennym kompleksem leśnym województwa małopolskiego jest Puszcza Niepołomicka – jedyny pozostały fragment olbrzymiego kompleksu rozciągającego się przed kilkuset laty na wschód od Krakowa. W województwie małopolskim jest kilka fragmentów lasu

str. 7 o charakterze pierwotnym, położonych w Pieninach, w Babiogórskim Parku Narodowym, Tatrach czy Beskidzie Sądeckim. Te lasy są schronieniem dla zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, nie tylko tych, których nazwy znane są tylko fachowcom, ale także najsłynniejszych: szarotki alpejskiej, krokusa, a spośród zwierząt: orła przedniego, świstaka, kozicy. W małopolskich lasach można znaleźć grzyby takie jak rydze i borowiki, a także borówki i inne leśne owoce. W województwie małopolskim znajduje się pustynia – położona na zachód od Olkusza, rozciąga się między miejscowościami Klucze, Chechło i Błędów. Piaski Pustyni Błędowskiej potrafią w lecie nagrzewać się do temperatury 70º C, jej obszar obecnie obejmuje ok. 30 km².

Fot. 4 Pustynia Błędowska z Czubatki, E. Litwin

Baza surowcowa, obejmuje złoża surowców energetycznych (węgiel kamienny, metan, ropa naftowa, gaz ziemny i torf), chemicznych (sól kamienna, solanki jodowo - bromowe), rudy metali nieżelaznych (cynk i ołów), surowce skalne, wody lecznicze, mineralne i termalne. Znaczenie gospodarcze mają głównie surowce skalne oraz wody lecznicze i termalne. Złoża wód leczniczych stanowią 33% wszystkich wód w kraju. Przeważają szczawy żelaziste, które występują przede wszystkim w dorzeczu Popradu – Krynica - Zdrój, Żegiestów, Muszyna, Łomnica Zdrój, Piwniczna - Zdrój, Głębokie. Są to szczawy wodorowęglanowo-wapniowe z dodatkiem jonów magnezowych, chlorkowych, sodowych i żelazowych. Podobny typ wód mineralnych występuje w Wysowej. W rejonie Szczawnicy i Krościenka występują szczawy wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowe o średniej mineralizacji 3,5 g/l oraz w Szczawie, lecz o znacznie większej mineralizacji. Rabka znana jest z solanek jodo-bromowych a Wapienne k/Gorlic z wód siarczanowych i solankowych.

str. 8

Wody termalne wykorzystywane są do celów energetycznych (Bańska koło Nowego Targu, Zakopane) oraz rekreacyjnych (Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Szymoszkowa, Szaf). Podstawę gospodarki stanowią tradycyjne gałęzie, w tym: hutnictwo, górnictwo, przemysł chemiczny i metalowy. Coraz szybciej rozwija się sektor usług, m.in. konsultingowych, doradczych, projektowych, wydawniczych oraz turystyki i usług uzdrowiskowych. Na rozwój społeczno- gospodarczy w regionie mają wpływ specjalne strefy ekonomiczne: Krakowska Specjalna Strefa Ekonomiczna z podstrefami w Krakowie, Tarnowie, Nowym Sączu, Zabierzowie, Niepołomicach i Dobczycach, Specjalna Strefa Ekonomiczna Euro-Park Mielec z podstrefą w Gorlicach, Tarnobrzeska Specjalna Strefa Fot. 5 Mofeta Muszyna-Złockie, E. Litwin Ekonomiczna z podstrefą w Wojniczu oraz Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna z podstrefą w Myślenicach.

str. 9

2. Jakość powietrza

2.1 Presje Na podstawie danych za rok 2017 uzyskanych z Banku Danych Lokalnych GUS, ilość wyemitowanych pyłów nie uległa zmianie w porównaniu do roku poprzedniego, lecz ilość gazów wzrosła o 6%. Dane te dotyczą zakładów uznanych za szczególnie uciążliwe dla środowiska oraz instalacji energetycznych o mocy nominalnej przekraczającej 50 Mwt. Zgodnie z wojewódzką bazą emisji do środowiska prowadzoną w systemie Ekoinfonet przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie do największych emitentów na terenie województwa małopolskiego należały: • Arcelor Mittal Poland S.A Oddział w Krakowie (dawna Huta im. T. Sendzimira), • Elektrociepłownia Kraków S.A, • Elektrownia Skawina S.A, • Południowy Koncern Energetyczny S.A Elektrownia Siersza w Trzebini, • Grupa Azoty S.A w Tarnowie, • Synthos Dwory 7 Sp. z o.o. w Oświęcimiu, • TAMEH Polska Sp. z o.o.

Wykres 1 Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych Emisja zanieczyszczeń pyłowych w wojewodzie małopolskim w ostatnim dziesięcioleciu uległa obniżeniu o 72%. Rok 2017 charakteryzował się bardzo dużym spadkiem emisji pyłów (o prawie ½) w stosunku do okresu stagnacji z lat 2010-2012 (Wykres 1). Na tle dziesięciolecia w 2017 roku nastąpiła również znaczna redukcja pyłów pochodzących ze spalania paliw – 7% w stosunku do roku 2016 i 76% do roku bazowego, przy przeciętnym rocznych spadku na poziomie 14%.

str. 10

Zanieczyszczenia gazowe (bez uwzględniania dwutlenku węgla) w ostatnim dziesięcioleciu uległy obniżeniu o 53% w ostatnim dziesięcioleciu, przy czym ten typ zanieczyszczenia powietrza charakteryzuje się częstszym występowaniem lat o wyższym poziomie wyemitowanych substancji w stosunku do roku wcześniejszego. W porównaniu do roku wcześniejszego w 2017 roku zaobserwowano nieznaczny wzrost zanieczyszczeń gazowych o 6%, w tym dwutlenku siarki o 2% oraz tlenku węgla o 12%. Tlenek azotu był na takim samym poziomie jak w poprzednim roku (Wykres 2.).

Wykres 2 Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2007-2017 w województwie małopolskim (źródło: BDL GUS) Emisja dwutlenku węgla, uznawanego za najważniejszy z gazów cieplarnianych odpowiadających za zmiany klimatu, w stosunku do początku dziesięciolecia zmalała o 29%, a w stosunku do 2016 roku wzrosła o 9% (Wykres 3.). Emisja kolejnego z gazów cieplarnianych, a stanowiącego 46% emitowanych w Małopolsce zanieczyszczeń gazowych (bez dwutlenku węgla) – metanu uległa obniżeniu o 25% w stosunku do początku rozpatrywanego okresu oraz wzrosła o 9% w stosunku do 2016 roku (Ryc. 4).

str. 11

Wykres 3 Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2007-2017 w województwie małopolskim (źródło: BDL GUS)

Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych pochodzących ze źródeł punktowych odwzorowuje charakter działalności podmiotów korzystających ze środowiska na terenie danego powiatu. Obszar zachodniej małopolski stanowi najbardziej obciążoną cześć regionu, w której to zlokalizowana jest znaczna ilość podmiotów przemysłowych, oddziałujących na środowisko w stopniu znaczącym. Wysoką emisją gazów i pyłów do powietrza charakteryzują się również trzy największe miasta województwa.

Fot. 6 Pożar składowiska odpadów J. Plaszczyk

str. 12

Fot. 7 Awaria w ArcelorMIttal Poland S.A. widziana z Niepołomic, E. Litwin Udział aglomeracji Krakowskiej, miasta Tarnowa oraz powiatów chrzanowskiego i oświęcimskiego w emisji gazów w województwie stanowi w sumie 84% (Ryc.3). Szczegółowy rozkład zanieczyszczeń gazowych okazano na rycinach 3-7. Pod względem emisji pyłów największy udział w województwie mają dwa największe miasta – Kraków i Tarnów oraz powiat chrzanowski. Łączna suma wyemitowanych pyłów pochodzących ze źródeł punktowych (Ryc.2) na ich terenie wynosi 71%.

Ryc. 2 Emisja pyłów ze źródeł punktowych w powiatach Ryc. 3 Emisja gazów (bez CO2) ze źródeł punktowych w województwa małopolskiego w roku 2017 powiatach województwa małopolskiego w roku 2017

str. 13

Ryc. 4 Emisja CO ze źródeł punktowych w powiatach Ryc. 5 Emisja CO2 ze źródeł punktowych w powiatach województwa małopolskiego w roku 2017 województwa małopolskiego w roku 2017 (źródło: BDL GUS) (źródło: BDL GUS)

Ryc. 6 Emisja NOx ze źródeł punktowych w powiatach Ryc. 7 Emisja SO2 ze źródeł punktowych w powiatach województwa małopolskiego w roku 2017 województwa małopolskiego w roku 2017 (źródło: BDL GUS) (źródło: BDL GUS)

str. 14

Udział województwa małopolskiego w emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł punktowych w odniesieniu do pozostałych województw można określić jako umiarkowany. Według danych GUS, emisja zanieczyszczeń pyłowych jak i gazowych pochodzących z zakładów szczególnie uciążliwych znajdujących się na terenie województwa małopolskiego, stanowiła 6% emisji krajowej. Pod względem krajowej emisji gazów, województwo małopolskie zajęło 6 miejsce w kraju za województwami: śląskim, łódzkim, mazowieckim, świętokrzyskim i wielkopolskim. Emisja poszczególnych zanieczyszczeń gazowych wyniosła: dwutlenek węgla 5%, tlenek węgla 5%, tlenki azotu 7%, dwutlenek siarki 5% (Ryc.8). Pod względem krajowej emisji pyłów, województwo małopolskie zajęło 5 miejsce w kraju za województwami: śląskim, wielkopolskim, mazowieckim i łódzkim. (Ryc.9).

Ryc. 8 Udział województwa w krajowej emisji gazów w 2017 roku (źródło: BDL GUS)

str. 15

Ryc. 9 Udział województwa w krajowej emisji pyłów w 2017 roku (Źródło: BDL GUS)

Jak w latach ubiegłych do najważniejszych czynników wpływających na emisję powierzchniową zliczamy tereny zabudowane, gdzie przeważa ogrzewanie indywidualne, oczyszczalnie ścieków, hałdy oraz wysypiska. SO2, NOx, CO, węglowodory oraz pyły należą do głównych zanieczyszczeń pochodzących z emisji powierzchniowej. Województwo małopolskie podejmuje liczne działania mające na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń pochodzących z sektora komunalnego mające w istotny sposób wpłynąć na poprawę obecnego stanu powietrza. Zaliczamy do nich wymianę lub likwidacja kotłów przeznaczonych do spalania paliw stałych, termomodernizację budynków, wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, modernizację sieci ciepłowniczej i gazowych oraz wyeliminowanie spalania odpadów i ograniczenie spalania pozostałości roślinnych na powierzchni ziemi.

str. 16

2.2 Stan powietrza Badania jakości powietrza prowadzone były zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2016-2020” w 27 stacjach pomiarowych, w tym 20 automatycznych, 4 manualnych i 3 mobilnych (rys. 10, tabela 1). We wszystkich rodzajach stacji: automatycznych, manualnych i mobilnych pomiary prowadzono w sposób ciągły, przez cały rok kalendarzowy. We współpracy z Urzędem Miasta Krakowa powiększono sieć pomiarową na terenie Aglomeracji Krakowskiej o kolejne 2 stacje (tła miejskiego i przemysłową). Uwzględniając postulaty władz samorządowych wykonano pomiary w gminie Brzeszcze oraz w strefach A uzdrowiska Muszyna i Rabka-Zdrój. Na podstawie pomiarów i w oparciu o wyniki modelowania rozprzestrzeniana zanieczyszczeń wykonanego na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska została opracowana „Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2017 roku” dla następujących substancji: SO2, NO2, NOx, CO, C6H6, O3, pyłu zawieszonego PM10, zawartości Pb, As, Cd, Ni i B(a)P w pyle zawieszonym PM10 oraz dla pyłu PM2,5.

Ryc. 10 Lokalizacja stacji pomiarowych w 2017 roku

str. 17

Tabela 1 Wykaz stacji i stanowisk pomiarowych monitoringu jakości powietrza

Mierzone zanieczyszczenia

Lp. Lokalizacja stacji

B(a)P

PM10 PM2.5 1 Kraków, ul. Bujaka A A M A A/M A/M M M M M M Kraków, 2 A A A A A Al. Krasińskiego 3 Kraków, ul. Bulwarowa A A A A A A/M M M M M M 4 Kraków, ul. Dietla A A 5 Kraków, ul. Złoty Róg A/M M 6 Kraków, ul. Piastów A/M M 7 Kraków, ul. Telimeny A/M M 8 Kraków, os. Wadów A/M M M M M M Tarnów, 9 ul. Bitwy pod A A A M A/M M M M M M Studziankami Tarnów, 10 A M A A/M ul. ks. Romana Sitko Nowy Sącz, 11 A A M A/M M M M M M ul. Nadbrzeżna Bochnia, 12 ul. Konfederatów M M M Barskich 13 Trzebinia, oś. ZWM A A A A A M A/M M M M M M Olkusz, 14 A ul. Francesco Nullo 15 Tuchów, ul. Chopina M M 16 Gorlice, ul. Krasińskiego M M 17 Szymbark A A A 18 Skawina, oś. Ogrody A A A 19 Niepołomice, ul. 3 Maja M M 20 Szarów, ul. Spokojna A A 21 Kaszów, ul. Bór A A Nowy Targ, 22 A A/M M Pl. Słowackiego Zakopane, 23 A A A A M A/M M Równia Krupowa Sucha Beskidzka, 24 A/M M ul. Nieszczyńskiej 25 Brzeszcze, ul. Kościelna M M 26 Muszyna, ul. Kity M M 27 Rabka, ul. Orkana M M A – pomiar automatyczny; M – pomiar manualny; AM – pomiar automatyczny i manualny

str. 18

Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza w województwie małopolskim w 2017 roku jest klasyfikacja stref wykonana dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony roślin. W odniesieniu do kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia stwierdzone zostały ponadnormatywne stężenia substancji we wszystkich strefach w województwie (tabela 2):

• Aglomeracja Krakowska: NO2, pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5; • miasto Tarnów: pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5; • strefa małopolska: pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5.

Tabela 2 Wyniki klasyfikacji stref – kryterium ochrony zdrowia

Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń – ochrona zdrowia ludzi

Lp. Nazwa strefy Kod strefy

SO NO CO C O PM10 PM2,5 Pb As Cd Ni B(a)P

Aglomeracja 1 PL1201 A C A A A C C A A A A C Krakowska

2 miasto Tarnów PL1202 A A A A A C C A A A A C

3 strefa małopolska PL1203 A A A A A C C A A A A C

Zgodnie z klasyfikacją dla kryterium ochrony roślin, obowiązującą jedynie dla strefy małopolskiej, nie stwierdzono ponadnormatywnych stężeń SO2, NOx i O3, co pozwoliło na ustalenie klasy A. Stężenia ozonu przekroczyły natomiast poziom celu długoterminowego dla kryterium ochrony zdrowia i ochrony roślin. Obszar przekroczeń poziomu długoterminowego ozonu, dla kryterium ochrony zdrowia obejmuje wszystkie strefy: Aglomeracja Krakowska, miasto Tarnów, strefa małopolska a dla kryterium ochrony roślin strefę małopolską. Dla wszystkich stref zakwalifikowanych do klasy C/D2, ze względu na ochronę zdrowia, zostały ustalone obszary przekroczeń normatywnych stężeń zanieczyszczeń, które uwzględnia „Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2017 roku” dostępna na stronie: www.krakow.pios.gov.pl.

str. 19

Stężenia dwutlenku siarki nie przekraczały dopuszczalnego poziomu obowiązującego dla 1-godzinnego czasu uśrednienia (350 µg/m3) z wymaganą częstością (24 razy) oraz poziomu dla 24 godzin (125 µg/m3 – 3 razy), co przedstawia wartość percentyla 99,7 obliczonego ze stężeń 1-godzinnych i percentyla 99,2 ze stężeń 24-godzinnych, które nie przekraczają odpowiednio 350 µg/m3 i 125 µg/m3 (Wykres 4).

Wykres 4 Stężenia dwutlenku siarki w 2017 roku [μg/m3] (źródło WIOŚ/PMŚ)

W ostatnich 5 latach stężenia dwutlenku siarki zarówno roczne jak i 1 i 24-godzinne utrzymywały się na terenie województwa na niskim poziomie, nie przekraczając określonych normą standardów jakości powietrza. Najniższe roczne stężenie dwutlenku siarki odnotowano na stacji tła regionalnego w Szymbarku, które osiągnęło wartość 3 μg/m3(Wykres 4).

str. 20

Wykres 5 Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stacjach w latach 2013-2017 (źródło: WIOŚ/PMŚ)

Stężenia dwutlenku azotu zmierzone metodami automatycznymi nie wykazały ponadnormatywnych wartości 1-godzinnych (200 µg/m3), występujących z częstością wyższą niż dopuszczalna (18 razy), określone wartością percentyla 99,8 (Wykres 6). Średnie roczne stężenie dwutlenku azotu (wykres 4) przekroczyło poziom dopuszczalny (40 µg/m3) w Krakowie, na stacjach komunikacyjnych przy Al. Krasińskiego - 61 µg/m3, oraz na ul. Dietla - 42 µg/m3. Wysokie stężenia dwutlenku azotu są spowodowane bardzo dużym natężeniem ruchu w głównych arteriach komunikacyjnych Krakowa. W pozostałych stanowiskach nie zostały przekroczone wartości kryterialne ustanowione dla dwutlenku azotu ze względu na ochronę zdrowia ludzi.

Wykres 6 Stężenia dwutlenku azotu [μg/m3] (źródło WIOŚ/PMŚ)

str. 21

Wyniki pomiarów dwutlenku azotu w latach 2013-2017 wskazują na stabilizację poziomu tego zanieczyszczenia. Różnice rocznych stężeń w danych lokalizacjach mieszczą się w granicach kilku μg/m3. Na stacjach podmiejskich w Szarowie roczne stężenie dwutlenku azotu wyniosło 17 μg/m3, w Kaszowie 16 μg/m3, a na stacji tła regionalnego w Szymbarku 7 μg/m3 (Wykres 6).

Wykres 7 Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stacjach w latach 2013-2017 (źródło: WIOŚ/PMŚ)

Dobowe stężenia pyłu zawieszonego PM10 przekraczały wartość dopuszczalną wynoszącą 50 µg/m3 (wyrażoną ilością dni w ciągu roku wyższą od 35 lub wartością percentyla 90,4 wyższą od 50 µg/m3) we wszystkich stanowiskach na terenie województwa. Przekroczenie poziomu informowania stężenia pyłu zawieszonego PM10 wynoszącego 200 µg/m3 wystąpiło w sezonie zimowym w Aglomeracji Krakowskiej, Tarnowie, Bochni, Trzebini, Skawinie, Nowym Targu, Olkuszu, Brzeszczach, Tuchowie, Niepołomicach oraz w uzdrowisku Muszyna, natomiast przekroczenie poziomu alarmowego pyłu zawieszonego PM10 wynoszącego 300 µg/m3 wystąpiło w Aglomeracji Krakowskiej, Bochni, Skawinie, Nowym Targu, Niepołomicach i Brzeszczach. Średnie roczne stężenie, wyższe od rocznej wartości dopuszczalnej wynoszącej 40 µg/m3, stwierdzono w: Krakowie na Al. Krasińskiego, ul. Dietla, ul. Bulwarowa, ul. Bujaka, ul. Złoty Róg, ul. Telimeny oraz w strefie małopolskiej w: Nowym Sączu, Skawinie, Nowym Targu, Tuchowie oraz Brzeszczach (Wykres 8). Rozkład dobowych stężeń (Wykres 9) przedstawia zróżnicowanie wielkości stężeń w okresie zimowym i letnim.

str. 22

Wykres 8 Stężenia pyłu zawieszonego PM10 [μg/m3], częstość przekraczania stężenia dobowego i wartość percentyla 90,4 (źródło WIOŚ/PMŚ)

Wykres 9 Rozkład dobowych stężeń pyłu zawieszonego PM10 [μg/m3], w roku kalendarzowym (źródło WIOŚ/PMŚ)

str. 23

Roczne stężenia pyłu zawieszonego PM10 w latach 2016-2017 wykazują tendencję spadkową w porównaniu do lat 2013-2015, w części stacji w ostatnim roku nastąpił wzrost poziomu stężeń w stosunku do 2016 roku, co jest związane z występującymi warunkami meteorologicznymi w sezonie zimowym (Wykres 10). W wieloleciu poziom dopuszczalny dla normy rocznej był dotrzymany w następujących miastach (Tarnów, Zakopane, Trzebinia, Gorlice, Olkusz, Bochnia). Częstość przekraczania normy dobowej dla pyłu zawieszonego PM10 zmalała w ostatnich 2 latach w porównaniu z okresem poprzednim (Wykres 11). Wartość dopuszczalna dobowa przekraczana jest najczęściej na stacji komunikacyjnej w Krakowie.

Wykres 10 Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM10 na wybranych stacjach w latach 2013-2017 (źródło: WIOŚ/PMŚ)

Wykres 11 Częstość przekraczania dobowego poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 na wybranych stacjach w latach 2013-2017 (źródło: WIOŚ/PMŚ)

str. 24

Równolegle z pomiarami pyłu PM10 prowadzono w Aglomeracji Krakowskiej i mieście Tarnowie oraz w strefie małopolskiej pomiar pyłu zawieszonego PM2,5. Średnie roczne stężenie pyłu PM2,5 przekroczyło wartość dopuszczalną (25 μg/m3) we wszystkich stanowiskach pomiarowych za wyjątkiem stacji w Zakopanem (Wykres 12). Zobrazowanie dobowych przebiegów stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 z uwzględnieniem wysokich stężeń w sezonie zimowym przedstawiono na wykresie 13. Wpływ warunków meteorologicznych powodujący kumulację zanieczyszczeń jest szczególnie widoczny w styczniu i lutym 2017 roku (Wykres 13).

Wykres 12 Stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 [μg/m3] (źródło WIOŚ/PMŚ)

Wykres 13 Rozkład dobowych stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 [μg/m3] (źródło WIOŚ)

str. 25

W okresie 2013-2017 roczne stężenia pyłu PM2,5 przekraczały poziom dopuszczalny w większości stacji. Najniższe stężenia równe poziomowi dopuszczalnemu odnotowano w Tarnowie w latach 2014-2016, w Trzebini w 2014 roku i w Zakopanem w 2017 roku. Najwyższe stężenia występowały stale w Krakowie i Nowym Sączu (wykres 14).

Wykres 14 Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 w latach 2013-2017 (źródło WIOŚ/PMŚ)

Roczne stężenia benzenu osiągnęły wartości poniżej poziomu dopuszczalnego – 5 μg/m3, co pozwoliło na zakwalifikowanie wszystkich stref na terenie województwa do klasy A. Na terenie strefy małopolskiej pomiary prowadzono rotacyjnie w różnych miastach, stężenia w latach 2013-2017 osiągały wartości poniżej poziomu dopuszczalnego (wykres 15).

Wykres 15 Średnie roczne stężenia benzenu w latach 2013-2017 (źródło WIOŚ/PMŚ)

str. 26

Poziom dopuszczalny tlenku węgla, określony jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczonych ze średnich jednogodzinnych i wynoszący 10 mg/m3, nie został przekroczony na żadnym stanowisku pomiarowym w województwie. Niski poziom stężeń tlenku węgla zadecydował o zakwalifikowaniu wszystkich stref do klasy A (wykres 16).

Wykres 16 Stężenia tlenku węgla [mg/m3] (źródło WIOŚ/PMŚ)

W latach 2013-2017 maksymalne stężenia 8-godzinne kroczące tlenku węgla na terenie województwa utrzymywały się na średnim poziomie od 30 do 50% poziomu dopuszczalnego. Najwyższe stężenia występowały na stacjach komunikacyjnych (wykres 17).

Wykres 17 Maksymalne średnie 8 godzinne spośród średnich kroczących stężenia tlenku węgla

w latach 2013-2017 [mg/m3] (źródło WIOŚ/PMŚ)

str. 27

Na obszarze województwa poziom docelowy ozonu w powietrzu, obowiązujący dla kryterium ochrony zdrowia, został dotrzymany i w wyniku klasyfikacji stref wykonanej w oparciu o wyniki pomiarów z lat 2015-2017 Aglomeracja Krakowska, miasto Tarnów oraz strefa małopolska otrzymały klasę A. Przeprowadzone pomiary nie wykazały przekroczenia wartości 180 μg/m3, określanej jako próg informowania społeczeństwa z wyjątkiem 1 przekroczenia w Kaszowie (stacja podmiejska), na żadnej stacji nie wystąpiło przekroczenie wartości 240 μg/m3 tj. progu alarmowego. Nie został natomiast dotrzymany poziom celu długoterminowego dla ozonu, określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 18.09.2013 r., Poz. 1031), który dla kryterium ochrony zdrowia nie dopuszcza wystąpienia stężenia ozonu przekraczającego wartość 120 µg/m3.

Wykres 18 Średnia liczba dni z przekroczeniami wartości docelowej dla ozonu w 2017 roku (źródło WIOŚ/PMŚ)

Na wykresie 19 przedstawiono zróżnicowanie poziomów stężeń ozonu występujących w sezonie letnim i zimowym.

str. 28

Wykres 19 Rozkład dobowych stężeń ozonu (µg/m3) w 2017 roku (źródło WIOŚ/PMŚ)

Stężenia metali ciężkich mierzone były w 5 stanowiskach na terenie województwa. Stężenia ołowiu (wykres 20) występowały znacznie poniżej poziomu dopuszczalnego - 0,5 μg/m3, w wyniku czego wszystkie strefy zostały zakwalifikowane do klasy A. Najwyższe roczne stężenie osiągnęło wartość około 5% poziomu dopuszczalnego. Stężenia pozostałych metali ciężkich: arsenu (wykres 21), kadmu (wykres 21) i niklu (wykres 21), zawartych w pyle PM10 nie przekraczały poziomów docelowych określonych dla tych substancji i w wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2017 rok cały obszar województwa został także zakwalifikowany do klasy A. W wieloleciu stężenia metali ciężkich pozostawały także na niskim poziomie nie przekraczającym poziomów docelowych (wykres 22). Najniższe stężenia występowały w Tarnowie i Nowym Sączu.

Wykres 20 Stężenia ołowiu w pyle zawieszonym PM10 [μg/m3] (źródło WIOŚ/PMŚ)

str. 29

Wykres 21 Stężenia arsenu, kadmu, niklu, w pyle zawieszonym PM10 [ng/m3] (źródło WIOŚ/PMŚ)

Wykres 22 Roczne stężenia metali ciężkich w latach 2013-2017 (źródło WIOŚ/PMŚ)

Stężenia benzo(α)pirenu (wykres 23) na wszystkich stanowiskach były bardzo wysokie i przekraczały poziom docelowy (1 ng/m3). Wysoki poziom tego zanieczyszczenia zadecydował o zakwalifikowaniu obszaru całego województwa do klasy C. Zdecydowanie najwyższe stężenia benzo(α)pirenu zarejestrowano w Brzeszczach, Nowym Targu i Nowym Sączu (wykres 23). W małopolskich uzdrowiskach także notuje się bardzo wysokie stężenia tego zanieczyszczenia, w Muszynie poziom B(a)P w 2017 roku wynosił 5,5 a w Rabce-Zdroju 8,0 ng/m3. Rozkład dobowych stężeń benzo(α)pirenu w ciągu roku wskazuje na decydujący wpływ emisji powierzchniowej w sezonie zimowym na jakość powietrza (wykres 24). W latach 2013-2017 stężenia roczne B(a)P powyżej normy występowały we wszystkich punktach pomiarowych na terenie województwa, najniższe stężenia zarejestrowano w Gorlicach i Tarnowie (wykres 25).

str. 30

Wykres 23 Średnie roczne stężenia benzo(α)pirenu w pyle zawieszonym PM10 [ng/m3] (źródło WIOŚ/PMŚ)

Wykres 24 Rozkład dobowych stężeń benzo(a)pirenu (ng/m3) w 2017 roku (źródło WIOŚ/PMŚ)

Wykres 25 Średnie roczne stężenia benzo(α)pirenu w pyle zawieszonym PM10 [ng/m3] w latach 2013-2017 (źródło WIOŚ/PMŚ)

str. 31

Na stacji tła miejskiego w Krakowie, ul. Bujaka prowadzony jest monitoring nienormowanych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (benzo(a)antracenu (BaA), benzo(b)fluorantanu (BbF), benzo(j)fluorantanu (BjF), benzo(k)fluorantanu (BkF), dibenzo(a,h)antracenu (BahA), indeno(1,2,3-cd)pirenu w PM10 (IP)). Węglowodory są emitowane w procesach spalania paliw stałych, odpadów, resztek roślinnych przebiegających z niedoborem tlenu, w głównej mierze z ogrzewania indywidualnego, stąd ich wysokie poziomy nie tylko w aglomeracjach ale generalnie na terenie całego kraju. W latach 2013 - 2017 roczne stężenia WWA mierzone na stacji Kraków ul. Bujaka, nie wykazywały jednolitych tendencji, wzrosły poziomy BaA i IP zwłaszcza w ostatnich 2 latach, poziom BjF zmalał, natomiast poziomy pozostałych badanych substancji były zmienne w poszczególnych latach (wykres 26). Porównując stężenia WWA zmierzone w Aglomeracji Górnośląskiej, Warszawskiej, Wrocławskiej oraz na stacji w Osieczowie w województwie dolnośląskim z wartościami w Krakowie można stwierdzić, że w 2017 roku stężenia BaA, BkF, DBahA i IP były bardzo wysokie i niższe tylko od stężeń w Katowicach, natomiast stężenie BbF było niższe od uzyskanych w Katowicach i Wrocławiu a BjF było niższe od stężeńw Katowicach i Warszawie.

Wykres 26 Średnie roczne stężenia WWA w pyle zawieszonym PM10 [ng/m3]

w latach 2013-2017 na stacji Kraków ul. Bujaka (źródło WIOŚ/PMŚ)

str. 32

W odniesieniu do kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin nie stwierdzono ponadnormatywnych stężeń substancji, dlatego też wszystkie strefy dla poszczególnych substancji zostały zakwalifikowane do klasy A (tabela 3).

Tabela 3 Wyniki klasyfikacji stref – kryterium ochrony roślin Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń – Kod Nazwa strefy ochrona roślin L.p. strefy SO2 NOx O3

strefa 1 PL1203 A A A małopolska

Podsumowanie Jakość powietrza w województwie małopolskim nie spełnia kryteriów określonych dla pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10, a także dwutlenku azotu w Aglomeracji Krakowskiej. Podstawową przyczyną występujących przekroczeń jest emisja powierzchniowa związana z indywidualnym ogrzewaniem budynków w sektorze komunalno-bytowym (w Krakowie emisja pyłu na poziomie 39% emisji całkowitej) a także emisja komunikacyjna (w Krakowie na poziomie 16%). Znaczny udział w zanieczyszczeniu powietrzu w Krakowie ma napływ z sąsiednich gmin (dla pyłu PM10 około 39%) a w województwie napływ z sąsiednich stref, zwłaszcza z województwa śląskiego. Ukształtowanie terenu województwa i warunki meteorologiczne mają decydujący wpływ na szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń i kumulację zanieczyszczeń. W ostatnich 2 latach obserwuje się nieznaczną poprawę jakości powietrza zwłaszcza biorąc pod uwagę poziom pyłu zawieszonego PM10 na obszarze województwa oraz dwutlenku azotu w Aglomeracji Krakowskiej.

str. 33

2.3 Chemizm opadów atmosferycznych i depozycja zanieczyszczeń do podłoża

Przy tworzeniu poniższego rozdziału korzystano z opracowania „Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża w latach 2016-2018. Wyniki badań monitoringowych w województwie małopolskim w 2017 roku” przedstawionych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy, Oddział we Wrocławiu.

Jednym z zadań podsystemu monitoringu jakości powietrza Państwowego Monitoringu Środowiska realizowanym od 1998 roku jest monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża. Badania w pełnym cyklu rocznym wykonano po raz pierwszy w 1999 roku. Celem tego monitoringu jest określanie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych z mokrym opadem do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania składu fizykochemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza – związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi, tworząc podstawy do analizy istniejącego stanu. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy we Wrocławiu prowadzi na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska badania monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych, a także bazę danych, przygotowuje raporty i opracowania, współpracując z wojewódzkimi inspektoratami ochrony środowiska w zakresie wykonania analiz opadów ze stacji położonych w danym województwie. W 2017 roku w województwie małopolskim analizy wykonywała Pracownia Badań Środowiskowych w Nowym Sączu należąca do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie. W województwie małopolskim badania chemizmu opadów atmosferycznych prowadzone były w stacjach monitoringowych zlokalizowanych na terenie: stacji meteorologicznej w Nowym Sączu (ul. Pijarska) i Obserwatorium Wysokogórskiego na Kasprowym Wierchu, stanowiąc element systemu obejmującego 22 stacje pomiarowe na terenie kraju, gwarantujące reprezentatywność dla oceny obszarowego rozkładu zanieczyszczeń oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzujących średnie pole opadowe dla obszaru kraju.

str. 34

Skład chemiczny opadów analizowano w cyklach miesięcznych, w zakresie obejmującym stężenia związków kwasotwórczych, biogennych i metali (w tym metali ciężkich), tj. na zawartość chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Badano również odczyn (pH) opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych oraz przewodność elektryczną właściwą. Ponadto na każdej stacji zbierane są dobowe próbki opadów i na bieżąco (po upływie doby opadowej) bezpośrednio na stacji wykonywany jest pomiar wartości pH opadu. Wyniki badań chemizmu opadów atmosferycznych dla obszaru Polski z 2017 roku, wraz ze sprawozdaniem rocznym są dostępne na stronie internetowej GIOŚ (http://www.gios.gov.pl). W 2017 roku na stacjach monitoringowych w województwie małopolskim w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych zbadano wartości pH w 294 dobowych próbkach opadów, które mieściły się w zakresie od 4,08 do 6,99, w tym w Nowym Sączu od 4,08 do 6,99 (średnia roczna ważona pH – 5,30) i na Kasprowym Wierchu od 4,24 do 6,77 (średnia roczna ważona pH – 5,09), wystąpiło zwiększenie kwasowości opadów w 2017 roku w porównaniu do roku poprzedniego. Obecność „kwaśnych deszczy” – czyli opadów o wartości pH poniżej 5,6 oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wód opadowych, wskazując na zawartość w nich mocnych kwasów mineralnych, na terenie województwa stwierdzono w 2017 roku w 58% próbek dobowych (w tym 32% próbek dobowych w Nowym Sączu i 74% na Kasprowym Wierchu). Na obydwu stacjach przeważały opady w przedziale normalnego odczynu, odpowiednio 36,2% i 53,4%. Zestawienie procentowego udziału próbek dobowych opadów atmosferycznych zebranych na stacjach w podziale na 6 klas wartości pH przedstawia tabela 1 (tabela 4). Procentowy udział uśrednionych miesięcznych próbek opadów atmosferycznych zebranych na stacjach w podziale na 6 klas wartości pH przedstawia tabela 2 (tabela 5). W przypadku obydwu stacji największa liczba próbek miesięcznych opadów mieściła się w zakresie podwyższonego pH, 50% w Nowym Sączu i 41,7% na Kasprowym Wierchu. W przypadku uśrednionych próbek miesięcznych wartości odczynu opadów w województwie poniżej wartości 5,6 występowały w 13% wszystkich pomiarów, czyli o 12% mniej niż w 2016 roku, a ich średnia ilość w wieloleciu 1999-2016 kształtowała się na poziomie 57%.

str. 35

Tabela 4 Wykaz stacji i stanowisk pomiarowych monitoringu jakości powietrza Klasa Odczyn pH Nowy Sącz Kasprowy Wierch

I Podwyższony  6,5 25,9% 1,1% Lekko II 6,1 – 6,5 22,4% 8,4% podwyższony III Normalny 5,1 – 6,0 36,2% 53,4% IV Lekko obniżony 4,6 – 5,0 12,1% 30,3% V Obniżony 4,1 – 4,5 3,4% 6,7% VI Silnie obniżony  4,1 0% 0% Liczba pomiarów 116 178

Tabela 5 Wykaz stacji i stanowisk pomiarowych monitoringu jakości powietrza Klasa Odczyn pH Nowy Sącz Kasprowy Wierch I Podwyższony  6,5 50,0% 41,7% Lekko II 6,1 – 6,5 16,7% 25,0% podwyższony III Normalny 5,1 – 6,0 33,3% 33,3% IV Lekko obniżony 4,6 – 5,0 0,0% 0,0% V Obniżony 4,1 – 4,5 0,0% 0,0% VI Silnie obniżony  4,1 0,0% 0,0% Liczba pomiarów 12 12

Na obszar województwa małopolskiego, wody opadowe w 2017 roku wniosły: 26 980 ton siarczanów (17,77 kg/ha SO4); 12 602 tony chlorków (8,30 kg/ha Cl); 5 466 ton (N) azotu azotynowego i azotanowego (3,60 kg/ha N); 7 470 ton azotu amonowego (4,92 kg/ha N); 18 584 tony azotu ogólnego (12,24 kg/ha N); 1 008,2 tony fosforu ogólnego (0,664 kg/ha P); 4 798 tony sodu (3,16 kg/ha); 5 861 tony potasu (3,86 kg/ha); 13 968 tony wapnia (9,20 kg/ha); 2 019 ton magnezu (1,33 kg/ha); 510,1 tony cynku (0,336 kg/ha); 64,5 tony miedzi (0,0425 kg/ha); 19,13 tony ołowiu (0,0126 kg/ha); 3,932 tony kadmu (0,00259 kg/ha); 9,57 tony niklu (0,0063 kg/ha); 1,063 tony chromu (0,0007 kg/ha) oraz 49,50 tony wolnych jonów wodorowych (0,0326 kg H+/ha). Wielkości wprowadzonych substancji maleją zgodnie z szeregiem:

SO4 > Nog > Ca > Cl > NNH4 > K > NNO2+NO3 >

> Na > Mg >Pog > Zn > Cu > H > Pb > Ni > Cd > Cr (identycznie jak w 2016 roku i przy niewielkich zmianach kolejności w latach ubiegłych).

str. 36

Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa małopolskiego wyniósł 57,0 kg/ha i był wyższy niż średni dla obszaru Polski o 19,9%. W porównaniu z rokiem ubiegłym nastąpił wzrost rocznego obciążenia o 4,8%, przy wyższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 9,8 mm (o 1,08%). Maksymalne obciążenie powierzchniowe województwa małopolskiego na tle pozostałych województw w 2017 roku zarejestrowano dla następujących substancji: fosforu, potasu, magnezu i niklu. Największym ładunkiem badanych substancji w województwie małopolskim, podobnie do lat poprzednich, został obciążony powiat oświęcimski (69,9 kg/ha) z najwyższymi w powiecie, w porównaniu do obciążenia pozostałych powiatów, ładunkami siarczanów, chlorków, azotu azotanowego i azotynowego, azotu amonowego, potasu, cynku, miedzi, ołowiu, kadmu i chromu. Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie dąbrowskim (40,2 kg/ha), podobnie jak w latach poprzednich z najniższym, w stosunku do pozostałych powiatów, obciążeniem ładunkami siarczanów, chlorków, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, wapnia, magnezu, oraz niklu. Wniesione wraz z opadami w 2017 roku ładunki, w porównaniu do średnich z lat 1999-2016, były mniejsze dla siarczanów o 18,0%, azotynów i azotanów o 2,7%, azotu amonowego o 11,8%, azotu ogólnego o 16,7%, sodu o 7,9%, cynku o 26,8%, miedzi o 24,0%, ołowiu o 47,1%, kadmu o 12,8%, niklu o 7,4%, chromu o 75,9% oraz wolnych jonów wodorowych o 48,0%, natomiast wystąpił wzrost depozycji fosforu ogólnego o 96,5%, potasu o 26,6%, wapnia o 9,3%, magnezu o 14,7%, natomiast ładunki chlorków pozostały na podobnym poziomie jak średnie wieloletnie.

str. 37

Wykres 27 Ładunki jednostkowe (kg/ha*rok) wybranych zanieczyszczeń wniesionych na obszar województwa przez wody opadowe w latach 2010-2017 na tle rocznej sumy opadów

str. 38

Zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren województwa małopolskiego stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych oddziaływujących na środowisko naturalne. Spośród badanych substancji, szczególnie ujemny wpływ, na stan środowiska, mogą mieć kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o odczynie obniżonym („kwaśne deszcze”) stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne). Związki biogenne (azotu i fosforu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód. Metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej i zlewni wodociągowych. Występujące w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapń i magnez), są pod względem znaczenia ekologicznego przeciwieństwem substancji kwasotwórczych, biogennych i metali ciężkich. Ich oddziaływanie na środowisko jest pozytywne, ponieważ powodują neutralizację wód opadowych. Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża poszerza wiedzę o stanie jakości wód opadowych i przestrzennym rozkładzie mokrej depozycji zanieczyszczeń w odniesieniu do obszaru całego kraju jak i terenów poszczególnych województw, a także dostarcza informacji o przyczynach tego stanu i daje możliwość określenia tendencji zmian mokrej depozycji. Ocena 18-letnich badań chemizmu opadów i ich depozycji do podłoża, w okresie lat 1999-2017 wykazała, że roczna depozycja analizowanych substancji wraz z opadami na obszar województwa w 2017 roku w stosunku do średniej z lat 1999-2016, dla większości składników była mniejsza, a całkowite roczne obciążenie powierzchniowe obszaru województwa ładunkiem badanych substancji było mniejsze od średniego z poprzednich lat badań o 7,7%, przy wyższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 5,4%.

str. 39

Tabela 6 Przestrzenny rozkład ładunków w (kg/ha) wniesionych na obszar województwa i jego poszczególnych powiatów

Siarczany Chlorki

Azot azotynowy i azotanowy Azot amonowy

str. 40

Azot ogólny Fosfor ogólny

Sód Potas

Wapń Magnez

Cynk Miedź

str. 41

Ołów Kadm

Nikiel Chrom

Jony wodorowe

str. 42

Wykres 28 Depozycja substancji wprowadzonych z opadem atmosferycznym na obszar województwa małopolskiego w poszczególnych latach 1999-2017 (wielkości ładunków w kg/ha * rok) oraz średnioroczne sumy opadów (mm)

str. 43

2.4 Realizacja Programu Ochrony Powietrza

Poniższego rozdział został opracowany przez Departament Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.

W dniu 1 lipca 2017 roku weszła w życie przyjęta przez Sejmik Województwa Małopolskiego uchwała antysmogowa dla obszaru Małopolski. Zakazała ona eksploatacji nowych kotłów i kominków niespełniających wymagań ekoprojektu, stosowania mułów i flotokoncentratów węglowych oraz biomasy o wilgotności powyżej 20%. Ponadto od 1 lipca 2017 r. zaczęła obowiązywać przejściowa uchwała antysmogowa dla Krakowa, która wprowadziła zakaz spalania w Krakowie złej jakości węgla i wilgotnej biomasy. W 2017 roku na terenie Małopolski zlikwidowano 10 081 kotłów na paliwa stałe, przeprowadzono 771 termomodernizacji budynków oraz zrealizowano 1 446 inwestycji instalacji odnawialnych źródeł energii. W ostatnich latach systematycznie wzrasta skala likwidacji kotłów grzewczych – w 2017 roku było ich 37% więcej w stosunku do roku 2016, o 127% więcej w stosunku do 2015 roku oraz ponad 3-krotnie więcej niż w roku 2014. Wśród wymian niskosprawnych urządzeń na paliwo stałe dominowały wymiany na ogrzewanie gazowe (72%) i nowe kotły na paliwo stałe (19%). Powstało łącznie ponad 28 km nowych sieci ciepłowniczych, do których podłączono blisko 600 nowych odbiorców ciepła oraz blisko 220 km nowych sieci gazowych z podłączeniem niemal 30 tys. nowych odbiorców gazu. 83 gminy podjęły działania w zakresie kontroli spalania odpadów przez mieszkańców. W 2017 roku przeprowadzono łącznie 16,2 tys. kontroli, podczas których wykryto 1,2 tysiąca przypadków nieprzestrzegania przepisów (7,2% wszystkich kontroli). Nałożono mandaty w łącznej wysokości 79 tys. zł, a 44 sprawy skierowano do sądu. W 2017 r. w Krakowie udostępniono do eksploatacji nowy parking Park&Ride zlokalizowany na os. Kurdwanów. 14 gmin przeprowadziło 634 kontrole pojazdów wyjeżdżających z placu budowy. Dodatkowo 12 gmin prowadzi regularne mycie głównych dróg co najmniej raz w tygodniu, a 7 gmin i 2 powiaty co 2 tygodnie.

str. 44

Wykres 29 Liczba inwestycji ograniczających niską emisję przeprowadzonych w Małopolsce w latach 2014-2017

W 2017 roku w gminach zakupiono łącznie 123 niskoemisyjne pojazdy komunikacji miejskiej, w tym 99 w samym Krakowie. W Małopolsce przybyło łącznie ok. 130 km nowych dróg rowerowych, a 16 gmin przeprowadziło kampanie promujące wykorzystanie rowerów jako środka transportu. Starostwa powiatowe przeprowadziły w 2017 roku 453 kontrole stacji diagnostycznych pojazdów. Podczas kontroli wykryto 94 przypadki nieprawidłowości w zakresie badań emisji lub stanu technicznego pojazdu. W 2017 roku w gminach i powiatach województwa małopolskiego zorganizowano łącznie blisko 1,1 tys. akcji lub kampanii edukacyjnych w zakresie ochrony powietrza, w których wzięło udział 400 tys. osób. 83 gminy przygotowały i aktualizują bazę kontaktów do szkół i ośrodków zdrowia w celu przekazywania powiadomień z powiatowych centrów zarządzania kryzysowego o wystąpieniu wysokich poziomów zanieczyszczenia. 121 gmin i 14 powiatów zadeklarowało, że na stronie internetowej zamieszcza komunikaty o wysokim zanieczyszczeniu powietrza. Całkowity koszt realizacji działań w zakresie wdrażania Programu ochrony powietrza w 2017 roku wyniósł 770,4 mln zł. W tym ok. 119,6 mln zł wydano na likwidację starych urządzeń grzewczych, 84,5 mln zł na rozbudowę i modernizację sieci ciepłowniczych,

str. 45

131,8 mln zł na termomodernizacje budynków, 25,7 mln zł na inwestycje w odnawialne źródła energii, 174,2 mln zł na remonty i utwardzanie powierzchni dróg, 5,8 mln zł na poprawę organizacji ruchu samochodowego w miastach, 164,9 mln zł na rozwój komunikacji publicznej. Największe nakłady finansowe poniesione zostały w Krakowie (387,2 mln zł). Działania w zakresie ograniczenia niskiej emisji podejmowane przez gminy i powiaty pozwoliły w 2017 roku na redukcję emisji pyłu PM10 na poziomie 280,9 Mg oraz PM2,5 na poziomie 246,2 Mg. Emisja benzo(a)pirenu została zredukowana o 144 kg. Urząd Marszałkowski i 55 gmin z terenu Województwa Małopolskiego brało udział w realizacji projektu zintegrowanego LIFE-IP MALOPOLSKA. W ramach projektu działa sieć 60 Ekodoradców, którzy do końca 2017 roku: − zorganizowali ponad 500 spotkań w szkołach lub przedszkolach, w których wzięło udział 21,4 tys. osób, − zorganizowali ponad 200 spotkań z mieszkańcami, w których udział wzięło 21 tys. osób, − zorganizowali blisko tysiąc spotkań z lokalnymi liderami, w których wzięło udział 6 tys. osób, − udzielili 219,4 tys. porad mieszkańcom, w tym 109,3 tys. porad udzielono w biurze, 81,8 tys. telefonicznie, 19 tys. w trakcie wizyt w terenie i 9,3 tys. pisemnie lub e-mailowo, − rozdystrybuowali 335,5 tys. ulotek, 9,5 tys. plakatów i 28,4 tys. innych materiałów edukacyjnych, − przeprowadzili ponad 800 kontroli w zakresie spalania odpadów, w trakcie których w 30 przypadkach stwierdzono naruszenie prawa, − w sezonie grzewczym przebadali kamerą termowizyjną blisko tysiąc budynków prywatnych i 280 budynków publicznych, − przygotowali 160 wniosków o dofinansowanie inwestycji w zakresie wymiany kotłów, termomodernizacji lub zastosowania odnawialnych źródeł energii na kwotę 424,6 mln zł, a rozliczyli ponad 70 wniosków o dofinansowanie na kwotę 13,4 mln zł, − zebrali 23,4 tys. ankiet wstępnych o dofinansowania dla mieszkańców lub podmiotów, − podpisali 7,9 tys. umów z mieszkańcami lub podmiotami i rozliczyli 1,4 tys. umów z mieszkańcami lub podmiotami. Jakość powietrza w Małopolsce w 2017 roku nie uległa znacznej zmianie w stosunku do roku poprzedniego. Odnotowano porównywalne z zeszłorocznymi wartości

str. 46

średniorocznych stężeń PM10 i PM2,5. Zgodnie z oceną jakości powietrza wykonaną przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, przekroczenia wartości dopuszczalnej pyłu PM10 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu wystąpiły we wszystkich strefach województwa małopolskiego.

Tabela 7 Poziom realizacji celu ograniczenia emisji pyłu PM10, PM2,5, B(a)P wyznaczonego w aktualnym Programie ochrony powietrza dla województwa małopolskiego.

Zakładana Redukcja wielkość redukcji Stopień emisji w Substancja Strefa emisji w latach osiągnięcia 2017 roku 2017-2023 celu [%] [Mg/rok] [Mg/rok]

Aglomeracja Krakowska 1 202 137,9 11,5%

miasto Tarnów 425 2,8 0,7% PM10 strefa małopolska 11 059 140,2 1,3%

województwo małopolskie 12 686 280,9 2,2%

Aglomeracja Krakowska 1 181 110,8 9,4%

miasto Tarnów 418 2,0 0,5% PM2,5 strefa małopolska 10 802 133,4 1,2%

województwo małopolskie 12 401 246,2 2,0%

Aglomeracja Krakowska 0,570 0,081 14,2%

miasto Tarnów 0,200 0,001 0,5% Benzo(a)piren strefa małopolska 5,340 0,062 1,2%

województwo małopolskie 6,110 0,144 2,4%

str. 47

− Pomiary wykazały, że najgorsza jakość powietrza w Małopolsce wystąpiła na stacjach pomiarowych w: − Brzeszczach (najwyższa w Małopolsce: liczba dni z przekroczeniem dopuszczalnego stężenia średniodobowego pyłu PM10: 130 dni, stężenie średnioroczne PM10: 64 μg/m3, stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu: 23 ng/m3), − Krakowie, Al. Krasińskiego (liczba dni z przekroczeniem dopuszczalnego stężenia średniodobowego pyłu PM10: 130 dni, stężenie średnioroczne PM10: 55 μg/m3, najwyższe stężenie średnioroczne dwutlenku azotu: 61 μg/m3), − Krakowie, ul. Dietla (liczba dni z przekroczeniem dopuszczalnego stężenia średniodobowego pyłu PM10: 103 dni, stężenie średnioroczne PM10: 49 μg/m3, stężenie średnioroczne dwutlenku azotu: 42 μg/m3), − Nowym Targu (liczba dni z przekroczeniem dopuszczalnego stężenia średniodobowego pyłu PM10: 100 dni, stężenie średnioroczne PM10: 47 μg/m3, stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu: 14,6 ng/m3, najwyższe stężenie średnioroczne dwutlenku siarki: 14,5 μg/m3), − Nowym Sączu (liczba dni z przekroczeniem dopuszczalnego stężenia średniodobowego pyłu PM10: 91 dni, stężenie średnioroczne PM10: 43 μg/m3, stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu: 10,0 ng/m3).

2.4.1 Realizacja długoterminowych działań naprawczych

Wprowadzenie ograniczeń w użytkowaniu instalacji na paliwa stałe Sejmik Województwa Małopolskiego wprowadził tzw. uchwały antysmogowe na podstawie art. 96 Poś: − Uchwałę Nr XXXII/452/17 z dnia 23 stycznia 2017 r. wprowadzającą na obszarze województwa małopolskiego ograniczenia i zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw. Uchwała wprowadziła od 1 lipca 2017 roku obowiązek spełniania przez wszystkie nowo eksploatowane kotły i kominki wymagań ekoprojektu w zakresie emisji zanieczyszczeń i efektywności energetycznej oraz zakaz stosowania mułów i flotokoncentratów węglowych. − Uchwałę Nr XXXV/527/17 z dnia 24 kwietnia 2017 r. wprowadzającą w Krakowie ograniczenia w zakresie stosowania paliw w okresie przejściowym do 31 sierpnia 2019 r. Zgodnie z uchwałą od 1 lipca 2017 roku zakazane zostało stosowanie paliw złej

str. 48

jakości, czyli paliw, w których udział węgla o uziarnieniu 0-5 mm wynosi powyżej 5%; paliw zawierających węgiel kamienny lub węgiel brunatny spełniających posiadających: wartość opałową poniżej 26 MJ/kg, zawartość popiołu powyżej 10%, zawartość siarki powyżej 0,8%; paliw zawierających biomasę o wilgotności powyżej 20%. − W związku z powyższym 73 gmin z terenu województwa małopolskiego podjęło działania z zakresu kontroli przestrzegania uchwały Sejmiku Województwa Małopolskiego. Łącznie przeprowadzono blisko 11 tys. kontroli w wyniku których wykryto ponad 300 przypadków nieprzestrzegania ograniczeń wynikających z uchwały Sejmiku. W niektórych gminach kontrole z zakresu przestrzegania uchwały SWM prowadzone były łącznie z kontrolami w zakresie spalania odpadów lub pozostałości roślinnych.

Realizacja gminnych programów ograniczania niskiej emisji (PONE) – eliminacja niskosprawnych urządzeń na paliwa stałe W 2017 roku na terenie Małopolski zlikwidowano 10 081 urządzeń grzewczych na paliwa stałe. To o 2 748 więcej niż w roku poprzednim. Inwestycje w tym zakresie realizowane były w 2017 roku w 87 gminach z terenu Małopolski, podczas gdy w 2016 roku prowadziło je 48 gmin (wzrost o 81%). Gminy, w których zlikwidowano największą liczbę urządzeń to: Kraków (6114 szt.), Miechów (459 szt.), miasto Tarnów (183 szt.), Skawina (179 szt.) i Zabierzów (135 szt.). Wśród wymian niskosprawnych urządzeń na paliwo stałe dominowały wymiany na ogrzewanie gazowe (72%) i nowe kotły na paliwo stałe (19%). W dalszej kolejności stare urządzenia grzewcze wymieniano na ogrzewanie elektryczne (4%), odnawialne źródła energii (3%) i podpięcie do miejskiej sieci ciepłowniczej (2%). W gminie Wielka Wieś efekt redukcji emisji zanieczyszczeń przedstawiony w tabeli nr 7 może być mniejszy od uzyskanego w rzeczywistości w związku z niewłaściwym lub niekompletnym wprowadzeniem danych do Bazy inwentaryzacji ogrzewania budynków.

str. 49

Tabela 8 Ilości zlikwidowanych kotłów i osiągnięty efekt ekologiczny w 2017 r. (źródło: sprawozdania z Programu ochrony powietrza, baza inwentaryzacji ogrzewania budynków w Małopolsce).

Liczba zlikwidowanych Efekt redukcji [Mg] Nazwa gminy kotłów PM10 PM2,5 B(a)P Kraków 6114 137,86 110,81 0,081 Miechów 459 9,20 8,02 0,004 Tarnów (miasto) 183 2,84 2,00 0,001 Skawina 179 6,06 5,91 0,003 Zabierzów 135 6,27 6,02 0,002 Wadowice 126 4,53 4,42 0,003 Słomniki 126 7,35 7,18 0,003 Nowy Targ (miasto) 123 3,92 3,79 0,002 Chrzanów 114 3,06 2,81 0,002 Andrychów 109 5,22 4,94 0,002 Olkusz 102 4,60 3,68 0,002 Wieliczka 102 5,03 4,81 0,002 Wielka Wieś 81 1,37 1,29 0,001 Zielonki 72 2,30 2,16 0,001 Podegrodzie 71 3,38 3,61 0,001 Gorlice (miasto) 68 1,70 1,42 0,001 Stryszów 66 4,20 4,09 0,001 Libiąż 65 2,58 2,54 0,001 Trzebinia 64 1,25 1,15 0,001 Chełmek 64 2,76 2,64 0,001 Świątniki Górne 60 2,22 2,14 0,001 Zembrzyce 58 3,46 3,59 0,001 Sucha Beskidzka 56 2,53 2,43 0,001 Liszki 56 2,32 2,24 0,001 Bukowno 55 1,24 1,08 0,001 Oświęcim (miasto) 54 1,34 1,21 0,001 Zakopane 54 1,45 1,33 0,001 Kalwaria Zebrzydowska 53 2,40 2,34 0,001 Jordanów (miasto) 52 1,83 1,79 0,001 Radgoszcz 51 2,88 2,77 0,001 Krzeszowice 51 1,77 1,64 0,001 Czernichów 49 1,76 1,70 0,001 Michałowice 48 2,25 2,20 0,001 Niepołomice 48 0,56 0,42 0,001 Pałecznica 47 1,50 1,38 0,001 Brzeźnica 47 1,58 1,55 0,001 Kocmyrzów-Luborzyca 45 1,68 1,63 0,001 Brzeszcze 41 1,34 1,32 0,001 Tomice 40 1,61 1,59 0,001 Igołomia-Wawrzeńczyce 40 2,26 2,15 0,001 Iwanowice 40 2,08 2,03 0,001 Lubień 40 1,50 1,44 0,001 Brzesko 39 1,43 1,30 0,001

str. 50

Budzów 33 1,36 1,33 0,001 Polanka Wielka 32 1,32 1,30 0,001 Nowy Sącz 31 0,61 0,61 0 Kęty 30 1,59 1,55 0,001 Stary Sącz 30 0,89 0,86 0,001 Zator 29 0,68 0,62 0 Skała 25 1,08 1,19 0 Maków Podhalański 23 0,84 0,73 0 Stryszawa 20 1,01 0,99 0 Kościelisko 20 1,12 1,09 0,001 Oświęcim (gmina) 19 0,48 0,46 0 Chełmiec 18 0,89 0,85 0,001 Proszowice 18 0,63 0,61 0 Muszyna 16 0,56 0,55 0 Szerzyny 16 0,94 0,92 0 Bukowina Tatrzańska 13 0,92 0,89 0 Wojnicz 13 0,44 0,43 0 Trzyciąż 12 0,75 0,74 0 Tarnów (gmina) 11 0,42 0,40 0 Gorlice (gmina) 11 0,70 0,68 0 Bochnia (miasto) 11 0,26 0,24 0 Kamionka Wielka 11 0,32 0,24 0 Wolbrom 10 0,66 0,65 0 Dobra 9 0,13 0,08 0 Nawojowa 9 0,56 0,55 0 Bolesław (pow. olkuski) 7 0,25 0,19 0 Czarny Dunajec 7 0,70 0,68 0 Raba Wyżna 7 0,33 0,31 0 Tuchów 5 0,19 0,18 0 Nowy Targ (gmina) 5 0,26 0,25 0 Tokarnia 5 0,13 0,13 0 Piwniczna Zdrój 3 0,09 0,07 0 Biecz 3 0,11 0,11 0 Sękowa 3 0,14 0,13 0 Skrzyszów 3 0,12 0,12 0 Limanowa (miasto) 2 0,03 0,02 0 Biskupice 2 0,01 0,01 0 Ciężkowice 2 0,12 0,12 0 Gródek nad Dunajcem 2 0,18 0,18 0 Grybów (gmina) 2 0,09 0,09 0 Krynica-Zdrój 2 0,14 0,13 0 Pleśna 2 0,08 0,08 0 Jabłonka 1 0,27 0,27 0 Korzenna 1 0,00 0,00 0 SUMA 10 081 280,87 246,19 0,144

str. 51

Całkowity koszt realizacji inwestycji związanych z likwidacją starych urządzeń grzewczych oszacowano na poziomie 119,6 mln zł, w tym: 61 mln zł stanowiły środki z funduszy ochrony środowiska (WFOŚiGW i NFOŚiGW), 39,9 mln zł środki z budżetów gmin, 10,5 mln zł środki inne (np. środki własne przedsiębiorstw), 6,1 mln zł środki z funduszy unijnych (np. RPO, POIiŚ), a 2,2 mln zł środki z innych źródeł zagranicznych (np. fundusze norweskie, szwajcarskie, itp.). Tym samym całkowity koszt realizacji inwestycji związanych z likwidacją starych urządzeń był o 25,5% większy w stosunku do roku poprzedniego (96,4 mln zł w 2016 r.). W roku 2017, w porównaniu do poprzedniego roku, wydatkowano dodatkowo 7,5 mln zł ze środków z funduszy unijnych (np. RPO, POIiŚ), wzrosły środki poniesione z budżetów gmin o 18,3 mln zł oraz o 2,1 mln zł wzrosły koszty poniesione z innych źródeł zagranicznych (np. fundusze norweskie, szwajcarskie, itp.). Zmalała natomiast o 4 mln zł wysokość kosztów poniesionych z funduszy ochrony środowiska (WFOŚiGW i NFOŚiGW) (65 mln zł w 2016 r.) oraz o 0,9 mln zł zmalała wysokość innych środków (np. środki własne przedsiębiorstw). Największe nakłady finansowe na zadania z zakresu ograniczania emisji powierzchniowej poniosły gminy: Kraków (79,9 mln zł), Miechów (2,4 mln zł), Chełmiec (2,2 mln zł), Zabierzów (1,9 mln zł), miasto Nowy Targ (1,7 mln zł), Słomniki (1,6 mln zł), Wadowice (1,5 mln zł), Skawina (1 mln zł) i Olkusz (1 mln zł). Działania w zakresie likwidacji nieefektywnych urządzeń grzewczych pozwoliły na osiągniecie w 2017 roku redukcji emisji pyłu PM10 o 280,9 Mg, pyłu PM2,5 o 246,2 Mg i benzo(a)pirenu o 144 kg. Największy efekt ekologiczny redukcji emisji pyłu PM10 osiągnięto w Krakowie (137,9 Mg), Miechowie (9,2 Mg), Słomnikach (7,4 Mg), Zabierzowie (6,3 Mg), Skawinie (6,1 Mg), Andrychowie (5,2 Mg), Wieliczce (5 Mg), Olkuszu (4,6 Mg) i Wadowicach (4,5 Mg). Efekt ekologiczny wyliczony dla Krakowa w 2016 r. (176,66 Mg PM10) został zawyżony w wyniku niewłaściwego wprowadzenia danych urządzeń grzewczych i źródeł ich ogrzewania. W rzeczywistości redukcja emisji zanieczyszczeń w 2016 r. dla Krakowa kształtowała się na poziomie: 110 Mg PM10, 105 Mg PM2,5 i 65 kg benzo(a)pirenu).

str. 52

Rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych zapewniająca podłączenie nowych użytkowników Łącznie 18 gmin zdeklarowało, że w 2017 roku nastąpił u nich przyrost długości sieci ciepłowniczych i wyniósł on 28,23 km, z czego 14,5 km powstało w mieście Kraków. Liczba nowych odbiorców ciepła, którzy zostali podłączeni do sieci ciepłowniczych w roku sprawozdawczym wyniosła 595. Najwięcej przyłączy wykonano w Krakowie (275), w Brzeszczach (165), Tarnowie (52) oraz w Zakopanem (34). Dodatkowo w 16 gminach przeprowadzono modernizację sieci ciepłowniczej na długości łącznie 9,3 km, w tym ok. 4 km w Krakowie, 0,94 km w Chrzanowie, ok. 0,9 km w Miechowie i 0,87 km w mieście Oświęcim. Środki finansowe poniesione na realizację działań we wskazanym zakresie wyniosły 84,5 mln zł i w 91,5% pochodzą od przedsiębiorstw energetyki cieplnej bądź właścicieli budynków.

Tabela 9 Lista efektów osiągniętych w roku 2017 w zakresie rozbudowy i modernizacji sieci ciepłowniczej.

Liczba nowych Długość Przyrost długości sieci Nazwa gminy odbiorców ciepła zmodernizowanej sieci ciepłowniczej [km] sieciowego [szt.] ciepłowniczej [km]

Kraków 14,5 275 3,99 Nowy Sącz 3,17 26 0,43 Zakopane 2,90 34 0,00 Tarnów (miasto) 2,85 52 0,33 Brzeszcze 1,42 165 0,23 Oświęcim (miasto) 0,92 10 0,87 Nowy Targ (miasto) 0,51 1 0,28 Chrzanów 0,48 11 0,94 Andrychów 0,39 3 0,00 Libiąż 0,35 2 0,08 Chełmek 0,00 0 0,00 Kęty 0,24 4 0,27 Bochnia (miasto) 0,12 1 0,19 Gorlice (miasto) 0,12 2 0,10 Dąbrowa Tarnowska 0,10 1 0,00 Wadowice 0,07 4 0,04 Trzebinia 0,04 2 0,00 Olkusz 0,03 1 0,20 Brzesko 0,01 1 0,16 Miechów 0,00 0 0,89 Oświęcim (gmina) 0,00 0 0,27 SUMA 28,23 595 9,28

str. 53

Rozbudowa sieci gazowych zapewniająca podłączenie nowych użytkowników Łącznie 69 gmin zdeklarowało, że w 2017 roku nastąpił u nich przyrost długości sieci gazowych, który wyniósł ok. 220 km. To o ponad 40 km więcej w stosunku do roku 2016. W wyniku realizacji działania przybyło ok. 29 tys. nowych odbiorców gazu tj. o 22 tys. więcej niż w roku 2016. Najwięcej przyłączy wykonano w Wieliczce (13 991), Krakowie (4 514), Gnojniku (1 746), Czernichowie (1312), Skawinie (1127), Kocmyrzowie-Luborzycy (672), Liszkach (612) i Świątnikach Górnych (459).

Tabela 10 Lista gmin o największych efektach w zakresie rozbudowy sieci gazowej w 2017 roku.

Liczba budynków Przyrost długości sieci Nazwa gminy podłączonych do sieci gazowej [km] [szt.] Kraków 34,46 4 514 Trzebinia 33,96 75 Niepołomice 15,00 0 Wieliczka 14,09 13 991 Czernichów 11,44 1 312 Dąbrowa Tarnowska 7,24 84 Liszki 6,57 612 Zielonki 5,60 386 Nowy Sącz 5,43 176 Tarnów (gmina) 4,57 348 Gorlice (gmina) 4,41 67 Pozostałe 110,84 9 664 Suma 218,60 28 940

str. 54

Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w celu obniżenia kosztów eksploatacyjnych ogrzewania niskoemisyjnego Inwestycje w zakresie odnawialnych źródeł energii zostały zrealizowane w 32 gminach, głównie poprzez montaż paneli fotowoltaicznych. Łącznie zrealizowano 1446 inwestycji w zakresie odnawialnych źródeł energii (o 42% więcej w stosunku do roku poprzedniego). W tym zainstalowano 786 paneli fotowoltaicznych, 424 kolektory słoneczne i 238 pompy ciepła. Łączny koszt realizacji działań w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii wyniósł ponad 25,7 mln zł, w tym 10,1 mln zł pochodziło z narodowego lub wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska, 7,2 mln zł z funduszy unijnych, 3,1 mln zł to środki z budżetu gminy, 2,2 mln zł stanowią inne środki zagraniczne. Pozostałą część stanowią środki własne mieszkańców (3,1 mln zł). Program ochrony powietrza zakłada zastosowanie do 2023 roku 5 tys. instalacji OŹE przy założeniu jednoczesnej likwidacji ogrzewania węglowego.

Tabela 11 Lista gmin o największych efektach w zakresie zastosowania odnawialnych źródeł energii w 2017 roku. Liczba kolektory panele pompy Nazwa gminy zainstalowanych inne słoneczne fotowoltaiczne ciepła OŹE [szt.] Ochotnica Dolna 728 0 728 0 0 Kraków 349 119 5 225 0 Szerzyny 168 166 2 0 0 Grybów (gmina) 30 30 0 0 0 Krynica-Zdrój 25 24 0 1 0 Niepołomice 20 10 9 2 0 Chełmiec 16 8 2 2 4 Nowy Sącz 15 15 0 0 0 Chrzanów 13 4 5 3 1 Sękowa 11 11 0 0 0 Limanowa (miasto) 9 0 9 0 0 Zabierzów 8 8 0 0 0 Skawina 8 0 8 0 0 Szczurowa 6 6 0 0 0 Trzebinia 5 4 0 1 0 Pozostałe 35 19 18 4 0 Suma 1446 424 786 238 5

str. 55

Termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszczędnego w budownictwie mieszkaniowym Termomodernizacja budynków i lokali polegająca m.in. na ociepleniu stropów i dachów, dociepleniu ścian budynków czy wymianie drzwi i okien, prowadzona była w 771 budynkach na obszarze 87 gmin. W tym termomodernizacji poddano łącznie 187 budynków użyteczności publicznej na terenie 71 gmin oraz 584 innych budynków (mieszkalne, usługowe, itp.) na terenie 31 gmin. Całkowity koszt realizacji działań w tym zakresie w 2017 roku wyniósł 131,8 mln zł (wzrost o 45% w stosunku do poprzedniego roku), z czego 54,9 mln zł poniesiono ze środków z budżetów gmin, 33,6 mln zł stanowiły fundusze unijne, 32,6 mln zł stanowiły środki własne mieszkańców, 7,1 mln zł źródła zagraniczne, a 3,6 mln zł środki z narodowego i wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska. Największe koszty w zakresie termomodernizacji budynków zostały poniesione w Krakowie (31,5 mln zł), Tarnowie (13,4 mln zł), Niepołomicach (6,8 mln zł), Chrzanowie (6,8 mln zł) i Chełmcu (5 mln zł). Tabela 12 Lista gmin o największych efektach w zakresie termomodernizacji budynków w 2017 roku.

Liczba liczba innych liczba budynków Nazwa gminy termomodernizacji budynków (mieszkalne, użyteczności publicznej budynków [szt.] usługowe, itp.) Krynica Zdrój 122 2 120 Szczurowa 97 0 97 Olkusz 78 1 77 Kraków 53 44 9 Chrzanów 42 3 39 Słomniki 38 3 35 Nowy Sącz 34 4 30 Bochnia miasto 25 5 20 Chełmiec 25 0 25 Radgoszcz 20 0 20 Sułoszowa 15 0 15 Gorlice (miasto) 14 0 14 Trzebinia 12 0 12 Kocmyrzów-Luborzyca 12 0 12 Tarnów (miasto) 10 10 0 Podegrodzie 10 2 8 Skawina 10 0 10 Niepołomice 9 9 0 Brzesko 8 1 7 Pozostałe 137 103 34 Suma 771 187 584

str. 56

Wyeliminowanie spalania odpadów oraz ograniczenie spalania pozostałości roślinnych na powierzchni ziemi W 2017 roku w 83 gminach w Małopolsce przeprowadzono łącznie 16,2 tys. kontroli w zakresie spalania odpadów lub pozostałości roślinnych. To o ponad 9 tys. więcej w stosunku do roku 2016. Natomiast w 1,2 tys. przypadkach wykryto nieprzestrzeganie przepisów. To o blisko 100 nieprawidłowości mniej w stosunku do roku 2016. W 2017 roku nałożono mandaty w wysokości 79 tys. zł, a 44 sprawy skierowano do sądu. To więcej w stosunku do roku 2016 gdy nałożono mandaty w wysokości 56 tys. zł, a do sądu skierowano 41 spraw. Kontrole odbywały się z udziałem funkcjonariuszy Straży Miejskiej, Policji i pracowników urzędu gminy. 48 gmin udostępniło mieszkańcom dedykowany numer telefonu lub formularz internetowy do zgłaszania przypadków naruszeń przepisów w zakresie spalania odpadów. Środki finansowe przeznaczone na realizację tego działania wyniosły około 3,6 mln zł, z czego miasto Kraków poniosło koszt w wysokości 2,9 mln zł.

Tabela 13 Lista gmin prowadzących kontrole w zakresie spalania odpadów i pozostałości roślinnych w 2017 roku.

Liczba Liczba Liczba wykrytych Liczba wykrytych przeprow przypadków przeprow przypadków Nazwa gminy adzonych nieprzestrze Nazwa gminy adzonych nieprzestrze kontroli gania kontroli gania [szt.] przepisów [szt.] przepisów [szt.] [szt.] Kraków 9650 555 Wadowice 15 12 Kalwaria Bochnia (miasto) 814 13 15 0 Zebrzydowska Nowy Sącz 597 53 Gorlice (miasto) 15 2 Rabka-Zdrój 551 32 Pleśna 10 0 Wieliczka 420 23 Gdów 10 3 Niepołomice 375 17 Tomice 10 0 Miechów 340 48 Radziemice 10 0 Andrychów 293 34 Rytro 10 0 Tarnów (miasto) 240 41 Słopnice 10 0 Mszana Dolna Kęty 206 12 10 1 (miasto) Zakopane 202 10 Szczawnica 9 4 Nowy Targ (miasto) 197 7 Krynica-Zdrój 9 9 Sucha Beskidzka 179 27 Mogilany 7 0 Oświęcim (miasto) 177 21 Nawojowa 6 0

str. 57

Liszki 164 0 Poronin 6 6 Olkusz 155 27 Skała 6 2 Zielonki 126 13 Kłaj 5 0 Skawina 121 8 Radłów 5 0 Słomniki 106 8 Bukowno 5 1 Wierzchosławice 100 17 Sękowa 5 0 Myślenice 127 8 Jordanów (gmina) 4 11 Czernichów 92 0 Nowy Targ (gmina) 4 0 Krzeszowice 88 35 Gołcza 4 0 Chełmiec 78 52 Ochotnica Dolna 3 0 Kościelisko 56 11 Żabno 2 0 Tuchów 55 0 Przeciszów 2 0 Wolbrom 46 10 Oświęcim (gmina) 2 1 Podegrodzie 45 0 Kamionka Wielka 2 2 Michałowice 41 5 Siepraw 2 2 Mszana Dolna Zabierzów 40 b.d. 2 1 (gmina) Proszowice 32 8 Gorlice (gmina) 2 1 Charsznica 32 0 Alwernia 2 0 Tarnów (gmina) 30 2 Szerzyny 1 0 Chrzanów 30 6 Wojnicz 1 1 Libiąż 26 3 Brzeszcze 1 0 Bolesław (pow. Sułoszowa 24 0 1 0 olkuski) Świątniki Górne 22 0 Łapsze Niżne 1 1 Igołomia- 20 9 Czorsztyn 1 0 Wawrzeńczyce Iwkowa 20 0 Sułkowice 1 0 Koniusza 19 4 Dobczyce 1 1 Kocmyrzów- 18 4 Tymbark 1 0 Luborzyca Jerzmanowice- Limanowa (miasto) 17 2 1 0 Przeginia Wielka Wieś 17 3 Suma 16 207 1 189

Rozszerzenie strefy ograniczonego ruchu oraz ograniczonego płatnego parkowania wraz z systemem parkingów typu „Parkuj i Jedź” (Park & Ride). Wśród miast wskazanych w Programie ochrony powietrza do udostępnienia parkingów Park&Ride, parkingi takie funkcjonują w: Krakowie (Czerwone Maki, Giełda Balice i oddany do eksploatacji w 2017 r. nowy parking P&R Kurdwanów) oraz Tarnowie.

str. 58

Łączna powierzchnia stref ograniczonego ruchu w centrum miast wynosi ok. 9,4 km2 (w tym 3,7 km2 w mieście Oświęcim, 3 km2 w mieście Gorlice i 1,1 km2 w Krakowie), a stref płatnego parkowania ok. 22 km² (w tym 13,4 km2 w Krakowie, 2,6 km2 w Nowym Targu i 1,6 km w Tarnowie). W stosunku do roku poprzedniego powierzchnia stref ograniczonego ruchu w centrum miast wzrosła o ok. 0,4 km2, a powierzchnia stref płatnego parkowania wzrosła o ok. 5,8 km². Całkowity koszt realizacji działań w tym zakresie w 2017 roku wyniósł 4,7 mln zł, czyli o 17,8 mln zł mniej w stosunku do roku 2016.

Poprawa organizacji ruchu samochodowego w miastach Według stanu na 2017 rok, łączna długość dróg w strefie „Tempo 30” oraz w obszarze „strefa zamieszkania” wynosi około 300 km. To o 170 km więcej w stosunku do roku 2016. W 8 gminach w Małopolsce (Kraków, Nowy Sącz, Wadowice, Żabno, Łabowa, Chrzanów, Trzebinia oraz Sucha Beskidzka) funkcjonują inteligentne systemy sterowania ruchem. Koszt realizacji działań w zakresie poprawy organizacji ruchu samochodowego w miastach w 2017 roku wyniósł ponad 5,8 mln zł, tj. o 33,9 mln zł mniej w stosunku do roku 2016.

Utrzymanie dróg w sposób ograniczający wtórną emisję zanieczyszczeń poprzez regularne mycie, remonty i poprawę stanu nawierzchni dróg W 2017 roku 156 gmin i 12 powiatów przeprowadziło remonty nawierzchni dróg poprzez utwardzanie powierzchni nieutwardzonych na odcinku ponad 550 km. Kontrole pojazdów wyjeżdzających z placu budowy przeprowadzono w 14 gminach wykonując łącznie 634 kontroli. Najwięcej w gminach: Niepołomice (200 kontroli), Krzeszowice (150 kontroli), w Wieliczce (68 kontrole) oraz Zielonki (60 kontroli). Dodatkowo 12 gmin prowadzi regularne mycie głównych dróg co najmniej raz w tygodniu, a 7 gmin i 2 powiaty co 2 tygodnie. W przypadku dróg pobocznych, 6 gmin wskazuje na ich mycie co najmniej raz w tygodniu, a 5 gmin i 1 powiat co 2 tygodnie. Całkowity koszt realizacji powyższych działań w powiatach wyniósł 43 mln zł, a w gminach 174 mln zł.

Rozwój komunikacji publicznej oraz wdrożenie energooszczędnych i niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie publicznym. W 2017 roku w Krakowie zakupiono 2 tramwaje, 20 autobusów elektrycznych oraz 77 autobusów spełniających normy jakości spalin Euro 6.

str. 59

W mieście Tarnów oraz w gminach: Andrychów, Bochnia i Zakopane również zakupiono autobusy spełniające normy jakości spalin Euro 6 w łącznej ilości 24 sztuk. Buspasy funkcjonują tylko w Krakowie, a ich łączna długość wynosi 27,9 km. Łączny koszt realizowanych działań oszacowano na poziomie 165 mln zł, w tym 38,7 mln zł stanowią środki pochodzące z funduszy unijnych, 124,6 mln zł z budżetów gmin, 1,6 mln zł z budżetu przedsiębiorstw .

Rozwój komunikacji rowerowej W 2017 roku przybyło łącznie blisko 130 km nowych dróg rowerowych, w tym 60 km zrealizowanych w ramach inwestycji Zarządu Dróg Wojewódzkich. W Krakowie oraz Suchej Beskidzkiej funkcjonuje system roweru miejskiego, a w 27 gminach istnieją międzygminne połączenia drogami rowerowymi. Tylko 16 gmin przeprowadziło kampanie promujące wykorzystanie rowerów jako środka transportu. Łączne nakłady finansowe na rozwój komunikacji rowerowej wyniosły niemal 26 mln zł.

Tabela 14 Lista gmin z największym przyrostem długości dróg rowerowych w 2017 r. (dane ze sprawozdań gmin oraz uzyskane od Zarządu Dróg Wojewódzkich)

Nazwa gminy Przyrost długości dróg rowerowych km]

Szczurowa 20,4 Babice 14,3 Brzeźnica 11,0 Libiąż 7,4 Nowy Sącz 8,1 Kraków 6,5 Radłów 6,1 Szczucin 5,0 Chełmek 4,4 Wietrzychowice 3,8 Łapsze Niżne 3,5 Łącko 3,3 Alwernia 3,1 Skawina 3,0 Szaflary 2,8 Nowy Targ (gmina) 2,8 Stary Sącz 2,6 Oświęcim (miasto) 2,4

str. 60

Tarnów (gmina) 2,2 Tarnów (miasto) 2,2 Żabno 2,1 pozostałe 11,1 Suma 128,2

Wzmocnienie kontroli na stacjach diagnostycznych pojazdów W 2017 roku na terenie województwa małopolskiego funkcjonowały 443 stacje diagnostyczne pojazdów. Obowiązek prowadzenia kontroli tych stacji należy do starostów powiatów oraz prezydentów miast na prawach powiatu. W 2017 roku w 19 powiatach i 3 miastach na prawach powiatu przeprowadzono łącznie 453 kontrole stacji diagnostycznych. W 94 przypadkach wykryto nieprawidłowości w zakresie badań emisji lub stanu technicznego pojazdu. W tym 65 w Krakowie, 14 w powiecie dąbrowskim, 11 w powiecie olkuskim i 1 w powiecie krakowskim. Całkowity koszt realizacji działania w roku sprawozdawczym wyniósł niemal 52 tys. zł.

Tabela 15 Lista powiatów posiadających stacje diagnostyczne z wskazaniem liczby przeprowadzonych kontroli

Nazwa powiatu / miasta na Liczba stacji diagnostycznych Liczba przeprowadzonych kontroli prawach powiatu działających na terenie powiatu stacji diagnostycznych

bocheński 12 12 brzeski 13 13 chrzanowski 18 17 dąbrowski 9 9 gorlicki 17 17 krakowski 44 46 limanowski 16 16 miechowski 11 11 myślenicki 20 20 nowosądecki 24 24 nowotarski 22 22 olkuski 15 15 oświęcimski 22 22 proszowicki 7 7 suski 9 9 tarnowski 28 28 tatrzański 5 5

str. 61

wadowicki 19 19 wielicki 21 20 Kraków 72 82 Nowy Sącz 15 15 Tarnów (miasto) 24 24 Suma 443 453

Szczególny nadzór nad działalnością przemysłu w obszarach złej jakości powietrza W 2017 roku przeprowadzono 4 postępowania kompensacyjne. Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego przeprowadził 2 postępowania kompensacyjne (ArcelorMittal Poland i Synthos). Natomiast po jednym postępowaniu przeprowadzili Starosta Krakowski (Skanska) oraz Starosta Oświęcimski (Alupol Films). Kontrole podmiotów eksploatujących instalacje, będące źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza prowadzone były przez 9 starostów. Łącznie przeprowadzono 46 kontroli, a w 10 przypadkach stwierdzono nieprawidłowości.

Samorząd Województwa, jako koordynator działań w kierunku poprawy jakości powietrza 23 stycznia 2017 roku Sejmik Województwa Małopolskiego przyjął uchwałę nr XXXII/451/17 aktualizującą Program Ochrony Powietrza dla Województwa Małopolskiego. Województwo Małopolskie przygotowało stanowisko w sprawie podjęcia pilnych działań na szczeblu rządowym zmierzających do poprawy jakości powietrza w Polsce przyjęte na Konwencie Marszałków. W 2017 roku Województwo Małopolskie zostało partnerem Banku Światowego i Komisji Europejskiej przy realizacji projektu „Catching-up regions”. Projekt jest wdrażany przez Komisję Europejską, na zlecenie której działa Bank Światowy. W ramach projektu Bank Światowy przygotował założenia do systemu wsparcia termomodernizacji budynków jednorodzinnych w Polsce. Projekt realizowany jest we współpracy z dwoma regionami – województwem małopolskim i województwem śląskim oraz z Ministerstwem Rozwoju. Województwo Małopolskie w 2017 roku organizowało, współorganizowało lub brało udział w konferencjach o tematyce ograniczania niskiej emisji zanieczyszczeń, energii geotermalnej i odnawialnych źródeł energii, w tym wzięto udział m.in. w: konferencjach: "Energia geotermalna szansą poprawy jakości powietrza w województwie małopolskim”, „Dobra energia”, "Surowce i energia, a gospodarka o obiegu zamkniętym i niskoemisyjna", „Global Clean Air Summit” czy sympozjum "Krakowskie Spotkania z INSPIRE", w debacie

str. 62

„Małopolska. Gra o czyste powietrze” czy w panelu dyskusyjnym „Smogowa Polska – skuteczna walka z niską emisją”. W 2017 roku nawiązano lub kontynuowano międzynarodową współpracę w zakresie ochrony powietrza m.in. z takim krajami jak: Francja, Niemcy, Szwajcaria, Belgia, Czechy, Słowacja, Węgry, Ukraina, Finlandia, Bułgaria, Portugalia i Włochy. W 2017 roku przeprowadzono kontrolę Najwyższej Izby Kontroli i Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. Podejmowane przez Samorząd Województwa działania w celu poprawy jakości powietrza zostały bardzo pozytywnie ocenione przez NIK w opublikowanym w 2018 roku raporcie. NIK doceniła zwłaszcza Program ochrony powietrza, który jasno określa wyjściowy stan powietrza, proponuje konkretne działania naprawcze i przedstawia spodziewane efekty ekologiczne. NIK uznała również, iż przepisy przyjętych uchwał antysmogowych są adekwatnymi rozwiązaniami mogącymi przyczynić się do poprawy jakości powietrza w Małopolsce oraz ograniczenia negatywnego wpływu zanieczyszczeń na zdrowie ludzi i na środowisko.

Wdrożenie systemu zarządzania jakością powietrza w województwie Województwo Małopolskie prowadzi istniejącą od 2014 roku stronę internetową – www.powietrze.malopolska.pl. Strona w roku 2017 zanotowała prawie 2 mln odsłon i posiadała ponad 360 tys. użytkowników. W serwisie prezentowana jest aktualna jakość powietrza w miastach z terenu województwa małopolskiego oraz prognoza 48-godzinna dla całego regionu lub wybranej części Małopolski. Na stronie publikowane są również informacje o wprowadzonym stopniu zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza. W ramach serwisu istnieje możliwość otrzymywania newslettera o mierzonym i prognozowanym poziomie zanieczyszczenia powietrza, w trzech opcjach: codziennego, ostrzegawczego i alarmowego wraz z wyborem obszaru województwa, którego mają dotyczyć informacje. Na stronie znajdują się również m. in. informacje o efektach działań realizowanych w ramach projektu LIFE IP MALOPOLSKA (w tym lista Ekodoradców wraz z danymi teleadresowymi), aktualności lokalne dotyczące inicjatyw z zakresu ochrony powietrza, lista kotłów niskoemisyjnych, a także baza wiedzy zawierająca artykuły o treściach związanych z zanieczyszczeniami powietrza, ogrzewaniem budynków, odnawialnymi źródłami energii i efektywnością energetyczną. Ponadto od 2016 r. funkcjonuje Baza inwentaryzacji ogrzewania w Małopolsce, która została udostępniona przez Województwo Małopolskie do bezpłatnego korzystania przez wszystkie gminy w Małopolsce do prowadzenia inwentaryzacji rodzaju ogrzewania

str. 63 budynków na swoim obszarze. W aplikacji możliwe jest przypisanie do każdego punktu adresowego jednego lub kilku źródeł ogrzewania oraz informacji o przeprowadzonej termomodernizacji lub zastosowaniu odnawialnych źródeł energii. Ponadto aplikacja umożliwia wygenerowanie licznych raportów m.in. co do ilości zlikwidowanych kotłów na paliwo stałe, ilości wymian źródeł ogrzewania oraz, na podstawie wskaźników emisji, wylicza efekt ekologiczny redukcji zanieczyszczeń. Obowiązek przygotowania i aktualizowania danych w bazie inwentaryzacji wynika z zapisów Programu Ochrony Powietrza dla Województwa Małopolskiego.

Edukacja ekologiczna mieszkańców W 2017 roku w gminach województwa małopolskiego zorganizowano łącznie 1061 akcji lub kampanii edukacyjnych w zakresie ochrony powietrza. To ponad dwukrotnie więcej w stosunku do roku 2016, gdy przeprowadzono 519 takich działań. Szacuje się, że w 2017 roku w takich działaniach wzięło udział blisko 400 tys. osób (290 tys. w roku 2016). Całkowity koszt tych działań w 2017 r. wyniósł ponad 3,5 mln zł, z tego ponad 2,6 mln zł pokrytych zostało ze środków gmin, 0,3 mln ze środków WFOŚiGW i/lub NFOŚiGW, a 0,16 mln zł z innych środków (np. środki własne mieszkańców lub przedsiębiorstw), podczas gdy w 2016 r. wyniósł blisko 1,5 mln zł, z tego ponad 1 mln zł pokryty został ze środków gmin, w 0,3 mln ze środków WFOŚiGW i/lub NFOŚiGW, a 0,1 mln zł z innych środków (np. środki własne mieszkańców lub przedsiębiorstw). Wskazuje to na to, że w 2017 roku gminy wydatkowały ponad dwukrotnie więcej na edukację ekologiczną mieszkańców w stosunku do roku 2016. W 11 starostwach zorganizowano 180 akcji lub kampanii edukacyjnych w zakresie ochrony powietrza. Szacuje się, że wzięło w nich udział ponad 40 tys. osób. Całkowity ich koszt wyniósł 0,32 mln zł, z tego ok. 0,25 mln zł zostało pokryte z budżetów starostw powiatowych.

Spójna polityka na szczeblu lokalnym uwzględniająca priorytety poprawy jakości powietrza Jednym z elementów realizacji Programu ochrony powietrza jest opracowanie przez gminy dokumentów strategicznych w zakresie likwidacji niskiej emisji. Według informacji przekazanych przez gminy, w 2017 roku 163 z nich posiadało uchwalony Plan Gospodarki Niskoemisyjnej. To o 25 gmin więcej w stosunku do roku 2016. Ponadto 151 gmin

str. 64 w 2017 roku sprawozdało, że w swoim PGN uwzględnia zadania w zakresie ograniczenia niskiej emisji (131 gmin w roku 2016). Założenia do planu lub plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe posiada 85 gmin w Małopolsce, czyli o 8 gmin więcej w stosunku do roku 2016. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w 2017 roku w 64 gminach uwzględniał ograniczenie powstawania nowych źródeł emisji, zawierał wymagania dot. dopuszczalnych sposobów zaopatrzenia w ciepło. W 49 gminach w zamówieniach publicznych uwzględniano wymagania dotyczące ochrony powietrza. Całkowity koszt realizacji działania w roku sprawozdawczym wyniósł ponad 1,5 mln zł.

Poprawa warunków przewietrzania miast i ochrona terenów zielonych W 2017 roku przyrost obszarów zieleni miejskiej w 8 gminach wyniósł łącznie około 4,7 ha, w tym po 2 ha w Olkuszu i w Krakowie. 78 gmin zadeklarowało, że polityka zagospodarowania przestrzennego gminy uwzględnia zachowanie terenów zielonych i kanałów przewietrzania. Środki finansowe wydatkowane w 2017 roku na realizację zadania to niemal 1 mln zł, najwięcej w gminach: Zabierzów (200 tys. zł), Muszyna (120 tys. zł), Tuchów (87 tys. zł) oraz mieście Tarnów (78 tys. zł).

2.4.2 Realizacja planu działań krótkoterminowych

W 2017 roku wystąpiło 14 dni z przekroczeniem poziomu informowania dla stężenia pyłu PM10 (200 μg/m3) w tym 3 dni z przekroczeniem poziomu alarmowego (300 μg/m3). W 2016 roku sytuacja przekroczenia poziomu powyżej 200 μg/m3 wystąpiła 10-krotnie. 82 gminy przygotowały i aktualizują bazę kontaktów do szkół i ośrodków zdrowia w celu przekazywania powiadomień z powiatowych centrów zarządzania kryzysowego o wystąpieniu wysokich poziomów zanieczyszczenia. 121 gmin i 14 powiatów zadeklarowało, że na stronie internetowej zamieszcza komunikaty o wysokim zanieczyszczeniu powietrza, 93 gmin przekazuje apele o stosowanie lepszej jakości paliw i ograniczenie stosowania kominków, natomiast 29 gmin apele o korzystanie z komunikacji miejskiej, carpoolingu, komunikacji pieszej lub rowerowej.

str. 65

20 gmin wskazało na prowadzenie kontroli spalania odpadów lub pozostałości roślinnych w trakcie obowiązywania I, II lub III stopnia zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza.

2.4.3 Realizacja projektu LIFE-IP MALOPOLSKA W województwie w sposób ciągły działało 60 Ekodoradców, których celem jest podejmowanie działań dla pełnego i szybszego wdrażania Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego (działanie C.1. Ekodoradcy oraz działanie E.2. Lokalne działania informacyjno-edukacyjne w zakresie ochrony powietrza). Do końca 2017 roku Ekodoradcy: − rozdystrybuowali 335,5 tys. ulotek, 9,5 tys. plakatów i 28,4 tys. innych materiałów edukacyjnych, − zorganizowali ponad 500 spotkań w szkołach lub przedszkolach, w których uczestniczyło 21,4 tys. uczniów, − zorganizowali 100 konkursów o tematyce ochrony powietrza, w których wzięło udział 6,9 tys. osób, − zorganizowali ponad 200 spotkań z mieszkańcami, w których udział wzięło 21 tys. osób, − zorganizowali blisko tysiąc spotkań z lokalnymi liderami, w których wzięło udział 6 tys. osób, − zorganizowali 250 innych wydarzeń, np. pokazy kotłów niskoemisyjnych, w których wzięło udział 93 tys. osób, − Wzięli udział w innych 550 istotnych dla realizacji projektu spotkaniach, − udzielili 219,4 tys. porad mieszkańcom, w tym 109,3 tys. porad udzielonych w biurze, 81,8 tys. telefonicznie, 19 tys. w trakcie wizyt w terenie i 9,3 tys. pisemnie lub e-mailowo, − przeprowadzili ponad 800 kontroli u mieszkańców w zakresie spalania odpadów, w trakcie których w 30 przypadkach stwierdzono naruszenie prawa, − w sezonie grzewczym przebadali kamerą termowizyjną 280 budynków publicznych i blisko 1 tys. budynków prywatnych, − przygotowali 160 wniosków o dofinansowanie inwestycji w zakresie wymiany kotłów, termomodernizacji lub zastosowania odnawialnych źródeł energii na kwotę 424,6 mln zł, − rozliczyli ponad 70 wniosków o dofinansowanie ww. inwestycji na kwotę 13,4 mln zł,

str. 66

− zebrali 23,4 tys. ankiet wstępnych o dofinansowania dla mieszkańców lub podmiotów, w tym rozpatrzyli 8,2 tys. wniosków, − podpisali 7,9 tys. umów z mieszkańcami lub podmiotami, − rozliczyli 1,4 tys. umów z mieszkańcami lub podmiotami. W lutym minął termin składania wniosków do Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na wymianę kotłów na paliwa stałe. Ekodoradcy zatrudnieni w ramach projektu LIFE Małopolska wzięli udział w przygotowaniu 75 wniosków na kwotę 111 mln zł. Łączna wartość zgłoszonych wniosków to 240 mln zł. W 55 gminach będących Partnerami projektu LIFE zlikwidowano 8172 urządzenia grzewcze na paliwo stałe co stanowi 81% wszystkich likwidacji przeprowadzonych w 2017 roku w Małopolsce. Uzyskano przy tym efekt redukcji zanieczyszczeń w postaci 206,5 Mg pyłu PM10, 175,3 Mg pyłu PM10 co stanowi ponad 70% całości efektu ekologicznego redukcji tych zanieczyszczeń w województwie oraz 112 kg benzo(a)pirenu co stanowi 78% jego całościowej redukcji. Przy tym średnia uzyskana wielkość redukcji emisji w gminach uczestniczących w projekcie LIFE była od 6 krotnie (dla PM10 i PM2,5) do 8 krotnie (dla B(a)P) wyższa niż dla pozostałych gmin z terenu województwa małopolskiego. W ramach projektu LIFE, na stronie powietrze.malopolska.pl/ekoprojekt w trybie ciągłym prowadzona jest lista niskoemisyjnych kotłów i ogrzewaczy na paliwa stałe, które spełniają wymagania Ekoprojektu. Na koniec 2017 roku na liście znajdowało się 115 urządzeń. Od listopada 2016 r. do kwietnia 2017 r., 14 organizacji pozarządowych uczestniczących w programie „Nasze Powietrze” zrealizowało 14 projektów o wartości ponad 150 000 złotych. Działania prowadzone były w 54 miejscowościach w województwach małopolskim i śląskim. Istotne były działania edukacyjne i szkoleniowe, adresowane zarówno do mieszkańców, jak i do przedstawicieli władz W sumie przeszkolono ok. 7800 osób (w tym ponad 7000 dzieci i młodzieży). W listopadzie cała Małopolska świętowała międzynarodowy Dzień Czystego Powietrza. Z tej okazji Ekodoradcy przeprowadzili szereg wydarzeń w swoich gminach (prelekcje, spotkania informacyjne, konkursy, punkty doradcze, dni otwarte etc.). Przez cały 2017 rok w ramach działania C.2. Centrum Kompetencji oraz organizowało szereg spotkań, warsztatów i konferencji w zakresie ochrony powierza, dzięki czemu zarówno Ekodoradcy, jak i pracownicy pozostałych gmin Małopolski, mogli na bieżąco poszerzać i aktualizować swoja wiedzę merytoryczną. Spotkania dotyczyły miedzy innymi:

str. 67

− prawidłowego przygotowania wniosków do wymiany kotłów na paliwa stałe ze środków PONE; − likwidacji niskiej emisji i modernizacji ciepłownictwa w kontekście wymagań unijnej dyrektywy MCP; − energii geotermalnej, jako szansy na poprawę jakości powietrza w Małopolsce; − szkolenia dla pracowników gmin Małopolski oraz przedstawicieli straży gminnych i miejskich w zakresie zagadnień technicznych związanych z konstrukcjami i wymaganiami dla kotłów i ogrzewaczy pomieszczeń, sposobami identyfikacji mułów lub flotów węglowych, pobierania próbek paliwa, kwestiami prawnymi związanymi z przygotowywaniem upoważnień do kontroli; − szkolenia dla pracowników sieci sklepów budowlanych w związku z wejściem w życie uchwały antysmogowej dla Krakowa i Małopolski; − warsztatów dla pracowników gmin z obsługi bazy inwentaryzacji ogrzewania budynków w Małopolsce. W 2017 roku odbyły się dwie tury pomiarów porównawczych dostępnych na rynku sensorów pyłu zawieszonego PM10. Organizatorem akcji jest Województwo Małopolskie, we współpracy z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Krakowie, Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie, Gminą Rabka- Zdrój oraz Stowarzyszeniem Krakowski Alarm Smogowy. Cel akcji to weryfikacja i ocena wiarygodności szeroko dostępnych urządzeń pomiarowych poprzez porównanie otrzymanych wyników z wynikami uzyskanymi pomiarem metodą referencyjną urządzeń GIOŚ. W ramach projektu przeprowadzono również lekcje on-line przy wykorzystaniu Małopolskiej Chmury Edukacyjnej. Główną ideą zajęć było podniesienie świadomości młodzieży w odniesieniu do zagrożeń jakie niesie ze sobą powstawanie smogu. W zajęciach wzięli udział uczniowie z 10 szkół średnich województwa małopolskiego. Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu, w ramach którego funkcjonuje akredytowane laboratorium do badania kotłów na paliwa stałe, przeprowadził pomiary rzeczywistych efektów stosowania metody górnego spalania na emisję pyłu i benzo(a)pirenu przy spalaniu węgla i drewna. Badania wykazały, że technika rozpalania „od góry” ma nieprzewidywalny wpływ na wysokość emisji zanieczyszczeń. Raport z przeprowadzonego badania jest dostępny na stronie www.powietrze.malopolskia.pl Badania zlecone zostały przez Krakowski Alarm Smogowy.

str. 68

W ramach działania C.4. Platforma zarządzania jakością powietrza w Krakowie przy wykorzystaniu narzędzi wysokorozdzielczego modelowania, przedstawiono pierwszą wersję aplikacji do modelowania efektów planowanych działań w zakresie ograniczenia emisji komunikacyjnych w Krakowie. Natomiast w ramach działania C.5. Międzynarodowe modelowanie zanieczyszczeń powietrza na obszarze Małopolski, Słowacji i Republiki Czeskiej udostępnione zostało modelowanie jakości powietrza dla Polski południowej, Czech i Słowacji w czasie zbliżonym do rzeczywistego (https://powietrze.malopolska.pl/jakosc- powietrza/modelowanie/). W zakresie działań związanych ze zwiększaniem świadomości społecznej w zakresie jakości powietrza (E.1. Regionalna kampania medialna na rzecz czystego powietrza) na wiosnę oraz jesienią 2017 r. odbyła się II i III odsłona kampanii regionalnej na rzecz czystego powietrza pn. „Dymem z pieca zabijasz”. Informacja docierała do mieszkańców Małopolski za pośrednictwem billboardów, reklamy mobilnej, publikacji ogłoszeń prasowych, obsługi infolinii. Sport radiowy był emitowany w Radiu RDN Małopolska oraz w Radiu Kraków. W ramach prowadzonych w województwie działań informacyjno-edukacyjnych zakupiono 5000 zestawów oszczędności energii służących promocji oszczędności energii w domach. W 2017 r. Projekt LIFE został również wybrany jako jeden z trzech polskich projektów do promowania przez Komisję Europejską pozytywnych efektów wykorzystania środków unijnych w ramach kampanii InvestEU. W ramach działania E.3 Tworzenie wymiany doświadczeń z innymi projektami oraz E.4. Promocja realizacji projektu, w 2017 roku przedstawiciele Województwa Małopolskiego prezentowali doświadczenia projektu LIFE w Bolonii, Lizbonie, a także na zaproszenie Komisji Europejskiej w trakcie Clean Air Forum w Paryżu oraz wydarzenia towarzyszącego konferencji klimatycznej COP23 zorganizowanej w Bonn. W Krakowie, pod koniec 2017 roku zorganizowano również międzynarodową konferencję w zakresie ochrony powietrza pn.: Global Clean Air Summit, której Województwo Małopolskie było współorganizatorem. Wydarzenie zgromadziło ok. 900 osób z całego świata. Województwo Małopolskie zostało również partnerem Banku Światowego i Komisji Europejskiej przy realizacji projektu „Catching-up regions”. Program ten ma charakter badawczy i doradczy. Wypracowane w ramach projektu wytyczne zostały wykorzystane przy przygotowaniu programu priorytetowego NFOŚiGW „Czyste Powietrze”. W ramach działania F.1. zarządzanie projektem, w lutym oraz we wrześniu 2017 r. odbyły się dwa posiedzenia Rady Programowej projektu zintegrowanego LIFE. Do zadań Rady

str. 69 należy pełnienie roli doradcy programowego, wspieranie działań towarzyszących realizacji projektu oraz formułowanie propozycji ewentualnych zmian i modyfikacji rozwiązań składających się na system Ekodoradców. Natomiast pod koniec roku przygotowano i złożono do Komisji Europejskiej wniosek na II fazę projektu (01/04/2018-31/12/2019) oraz wstępne sprawozdanie techniczne z realizacji I fazy projektu. W 2017 roku w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Małopolskiego kontrolę w zakresie działań związanych z ochroną powietrza przeprowadził Europejski Trybunał Obrachunkowy oraz Najwyższa Izba Kontroli. ETO w swoim raporcie wskazała Projekt LIFE jako dobry przykład projektu w którym unijne środki przeznaczane na rzecz jakości powietrza mogą zapewniać użyteczne wsparcie. Natomiast NIK ocenił projekt zintegrowany LIFE jako dobre uzupełnienie działań podejmowanych przez samorząd województwa małopolskiego.

str. 70

3. Jakość wód

3.1 Presje – wody powierzchniowe Czynnikiem stanowiącym największe zagrożenie dla stanu jakości wód powierzchniowych w województwie małopolskim jest działalność antropogeniczna, którą można pogrupować w następujące kategorie: − pobór wód powierzchniowych i podziemnych: dla potrzeb gospodarki komunalnej i przemysłu, do nawodnień w rolnictwie i leśnictwie, uzupełnianie stawów rybnych, − zanieczyszczania punktowe: zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych, zrzuty zasolonych wód z górnośląskich kopalń, − zanieczyszczenia obszarowe: spływy powierzchniowe głównie z terenów użytkowanych rolniczo, niewystarczające skanalizowanie obszarów zurbanizowanych, − zmiany hydrologiczne i morfologiczne: regulacja rzek, budowle hydrotechniczne, ochrona przeciwpowodziowa, zabudowa poprzeczna. W 2017 roku pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności według danych GUS wynosił w województwie 525,3 hm3. W porównaniu z rokiem 2016 nastąpił niewielki spadek o 7,1 hm3 (wykres 30). Struktura poboru wody na poszczególne cele kształtowała się następująco: − na potrzeby produkcyjne 308,7 hm3 – w tym 99,7 % stanowią wody powierzchniowe, − na eksploatację sieci wodociągowej 162,7 hm3 – w tym 67,0 % stanowią wody powierzchniowe, − na cele nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz napełnianie i uzupełnianie stawów rybnych 53,9 hm3. Na przestrzeni lat 2010-2017 widoczne są trendy spadku i wzrostu dla poboru wody na cele produkcyjne, a także systematyczny wzrost wskaźnika PKB i produkcji sprzedanej w przemyśle. Natomiast na stabilnym poziomie utrzymuje się pobór wód na cele eksploatacji sieci wodociągowej oraz nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie.

str. 71

Wykres 30 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w województwie małopolskim w latach 2010-2017 (źródło: GUS)

Zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych są największym zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych. Z terenu województwa małopolskiego w roku 2017 odprowadzono do wód powierzchniowych lub do ziemi łącznie 268,2 hm3 ścieków, w tym 57,7 % bezpośrednio z zakładów i 42,3 % siecią kanalizacyjną. W odniesieniu do roku 2016 nastąpił wzrost ilości odprowadzanych ścieków o 8,9 hm3 (wykres 31). Łącznie na terenie województwa pracowało 311 oczyszczalni przemysłowych i komunalnych. W strukturze oczyszczania ścieków odnotowano niewielki wzrost dla oczyszczania mechanicznego, z podwyższonym usuwaniem biogenów oraz dla ścieków nieoczyszczonych. Na stałym poziomie utrzymują się ilości ścieków oczyszczanych chemicznie i biologicznie. (wykres 32).

str. 72

Wykres 31 Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia odprowadzone do wód lub do ziemi w województwie małopolskim w latach 2010 - 2017 (źródło: GUS)

Wykres 32 Oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód lub do ziemi w województwie małopolskim w latach 2010-2017 (źródło: GUS) Według danych GUS w województwie małopolskim w 2017 roku z oczyszczalni ścieków korzystało 66,1% ogólnej liczby ludności – stawia to województwo na 14 miejscu w kraju. Pod względem powiatowym w obrębie województwa najwyższy procent ogólnej liczby ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków obok największych aglomeracji miejskich

str. 73

(Kraków, Tarnów, Nowy Sącz) występuje w powiatach: tatrzańskim (76,3%), chrzanowskim (72,5%), oświęcimskim (68,1%), nowotarskim (64,2%) oraz krakowski (61,9%). Natomiast najniższą wartość procentową odnotowano dla powiatów: proszowicki (33,8%), suski (36,0%), miechowski (37,3%) oraz limanowski (38,4%) (Ryc. 11).

Ryc. 11 Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogólnej liczby ludności w województwie małopolskim w 2017 roku (źródło: GUS).

Zagrożenie dla jakości wód powierzchniowych stanowią również zanieczyszczenia obszarowe. Powstają w wyniku spływów wód opadowych z terenów zagospodarowanych rolniczo, na których stosuje się w sposób niewłaściwy mineralne i organiczne nawozy wspomagające uprawę roślin. Na wykresie 33 przedstawiono zużycie nawozów sztucznych – mineralnych oraz wapniowych w przeliczeniu na czysty składnik w roku gospodarczym (kg/1ha użytków rolnych). W województwie małopolskim zużycie nawozów mineralnych w roku gospodarczym 2016/2017 wyniosło 93,7 kg/ha (wzrost o 14,5 kg/ha w porównaniu do

str. 74 roku 2015/2016), natomiast wapniowych 23,1 kg/ha (wzrost o 6,2 kg/ha w porównaniu do roku 2015/2016).

Wykres 33 Zużycie nawozów sztucznych – ogółem NPK i wapniowych w przeliczeniu na czysty składnik w roku gospodarczym (kg/1ha użytków rolnych) w województwie małopolskim w latach 2010 –2017 (źródło: GUS)

str. 75

3.2 Stan wód powierzchniowych Monitoring jakości wód jest jednym z podsystemów Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzonego przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) wynika z art. 349 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne. Zgodnie z ust. 3 tego artykułu, badania jakości wód powierzchniowych w zakresie elementów biologicznych, fizykochemicznych, chemicznych (w tym substancji priorytetowych w matrycy będącej wodą) należą do kompetencji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. W zakresie obowiązków WIOŚ leży również prowadzenie obserwacji elementów hydromorfologicznych na potrzeby oceny stanu ekologicznego. Stan ichtiofauny jako jednego z biologicznych elementów jakości wód jest badany przez wykonawców zewnętrznych na zlecenie GIOŚ, a ocena jest przekazywana do WIOŚ. Badania substancji priorytetowych, dla których określono środowiskowe normy jakości we florze i faunie, są zlecane przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Zgodnie z ustawą – Prawo wodne, realizacja monitoringu wód powierzchniowych ma na celu m.in. pozyskanie informacji o stanie wód powierzchniowych na potrzeby planowania w gospodarowaniu wodami i oceny osiągnięcia celów środowiskowych przypisanych jednolitym częściom wód powierzchniowych, czyli oddzielnym i znaczącym elementom wód powierzchniowych, takim jak: jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny; sztuczny zbiornik wodny; struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części; morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. Jednolite części wód powierzchniowych (jcwp) dzieli się na naturalne, dla których określa się stan ekologiczny i stan chemiczny oraz na sztuczne (powstałe w wyniku działalności człowieka) i silnie zmienione (ich charakter został w znacznym stopniu zmieniony w następstwie fizycznych przeobrażeń, będących wynikiem działalności człowieka), dla których określa się potencjał ekologiczny i stan chemiczny. Szczegółowe zasady dotyczące planowania i realizacji programów badań monitoringowych jednolitych części wód powierzchniowych zawarte zostały w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2016 r., oz.1178). Natomiast zasady dotyczące klasyfikacji i oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych zawarte zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016

str. 76 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. 2016 r., poz. 1187).

3.2.1 . Badania wód powierzchniowych w 2017 roku W 2017 roku, zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 2016-2020, realizowano zadanie pn. badania i ocena stanu rzek, w tym zbiornika zaporowego. Celem zadania było dostarczenie informacji o stanie wód rzecznych i zbiornika zaporowego wyznaczonych jako jednolite części wód powierzchniowych w ramach trzeciego cyklu gospodarowania wodami 2016-2021. Badania wód powierzchniowych prowadzono w 106 punktach pomiarowo-kontrolnych (p.p.k.), z których 51 zlokalizowanych było na jcwp naturalnych i 55 na jcwp sztucznych i silnie zmienionych (w tym 1 p.p.k. na zbiorniku zaporowym). Wykaz i lokalizację punktów pomiarowo-kontrolnych wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2017 roku przedstawia tabela 16 i ryc. 12.

Fot. 8 Żymanka, T. Miętus Fot. 9 Kamienica, T. Miętus Fot. 10 Skawinka, T. Miętus Ogółem badaniami objęto 97 jcwp zlokalizowane w 3 regionach wodnych występujących na terenie województwa małopolskiego tj. Małej Wisły, Górnej Wisły i Czarnej Orawy. W zależności od celu w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym realizowano kilka programów badawczych. Badania w zakresie monitoringu diagnostycznego obejmującego wszystkie grupy wskaźników jakości wody: biologiczne, hydromorfologiczne, fizykochemiczne charakteryzujące warunki fizyczne, tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, biogenne, zakwaszenie, specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne oraz wskaźniki chemiczne charakteryzujące występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, w tym substancje priorytetowe prowadzono w 43 punktach

str. 77 pomiarowych. Jednocześnie, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska realizował badania substancji priorytetowych w biocie w 11 jcwp i badania ichtiofauny w 55 jcwp. Zakres monitoringu operacyjnego prowadzonego w 92 punktach pomiarowych obejmował wybrany wskaźnik biologiczny (fitobentos), wskaźniki fizykochemiczne charakteryzujące warunki fizyczne, tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie, biogenne, a także substancje z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych i wskaźniki chemiczne charakteryzujące występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, które zostały zidentyfikowane w zlewni. Badania obszarów chronionych przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, dostarczające średnio więcej niż 100 m3 na dobę prowadzono w 41 jcwp.

Fot. 11 Obserwacje Fot. 12 Obserwacje Fot. 13 Obserwacje hydromorfologiczne, hydromorfologiczne, hydromorfologiczne, WIOŚ Kraków WIOŚ Kraków WIOŚ Kraków Monitorowanie występowania eutrofizacji w jcwp występujących na obszarach narażonych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych prowadzono w 51 jcwp. W 12 jcwp realizowano program monitoringu obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód powierzchniowych jest ważnym czynnikiem w ich ochronie. Realizacja zadań określonych w WPMŚ na 2017 rok przebiegała zgodnie z planem.

str. 78

Ryc. 12 Lokalizacja punktów pomiarowo-kontrolnych wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2017 roku (źródło: WIOŚ w Krakowie)

str. 79

Tabela 16 Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2017 roku L.p. Kod ppk Nazwa ppk L.p. Kod ppk Nazwa ppk 1 PL01S1501_1740 Baba - Bukowno 54 PL01S1501_3637 Paleśnianka - Lusławice 2 PL01S1501_3417 Sztoła - Bukowno 55 PL01S1501_1805 Stradomka - Stradomka 3 PL01S1501_1738 Biała Przemsza - Klucze 56 PL01S1501_1821 Strzylawka - Grybów 4 PL01S1501_1739 Sztolnia - Przymiarki 57 PL01S1501_2203 Jasienianka - Wojnarowa 5 PL01S1501_3228 Kanał Dąbrówka - Laski 58 PL01S1501_1825 Wątok - Tarnów 6 PL01S1501_1746 Chechło - Chrzanów 59 PL01S1501_1810 Gróbka - Okulice 7 PL01S1501_1747 Chechło - Mętków 60 PL01S1501_1824 Biała - Lubaszowa Potok Trzciański - Łąkta 8 PL01S1501_1784 Dłubnia - Nowa Huta 61 PL01S1501_1806 Górna Baranówka (Luborzycki) 9 PL01S1501_1783 62 PL01S1501_1827 Biała - Tarnów - Zesławice 10 PL01S1501_2184 Prądnik - Ojców 63 PL01S1501_3407 Drwinka - Drwinia Prądnik-Białucha - 11 PL01S1501_1782 64 PL01S1501_3638 Biała - Florynka Kraków ujście 12 PL01S1501_1790 Raba - poniżej Myślenic 65 PL01S1501_1820 Biała - Kąclowa-Tonia 13 PL01S1501_2189 Raba - Raba Wyżna 66 PL01S1501_1816 Kisielina - Jadowniki Mokre 14 PL01S1501_1789 Mszanka - Mszana Dolna 67 PL01S1501_1830 Breń - Łężce 15 PL01S1501_3233 Poniczanka - Rabka Zdrój 68 PL01S1501_1829 Żabnica - Grądy Macocha - Stawy 16 PL01S1501_1750 69 PL01S1501_2194 Nieczajka - Sutków Monowskie 17 PL01S1501_1751 Bachorz - Przeciszów 70 PL01S1501_2172 Gróbka - Górka 18 PL01S1501_1771 Serafa - Duża Grobla 71 PL01S1501_1809 Raba - Uście Solne Uszwica - Wola 19 PL01S1501_1773 Wilga - Kraków 72 PL01S1501_1815 Przemykowska 20 PL01S1501_1787 Potok Kościelnicki - Cło 73 PL01S1501_1828 Dunajec - Ujście Jezuickie Potok Gromiecki - 21 PL01S1501_3227 74 PL01S1501_1831 Breń - Słupiec Gromiec Rów Klikowski - Bobrowniki 22 PL01S1501_3232 Rudawa - Pisary 75 PL01S1501_3639 Wielkie 23 PL01S1501_1778 Rudawa - Kraków 76 PL01S1501_3634 Szreniawa - Smroków Ulga Uszewska - 24 PL01S1501_3428 Dłubnia - Biskupice 77 PL01S1501_3635 Poddębówka 25 PL01S1501_1749 Wisła - Jankowice 78 PL01S1501_1797 Drwinka - Świniary Kanał Jadownicki - 26 PL01S1501_1765 Wisła - Kopanka 79 PL01S1501_3636 Zawierzbie 27 PL01S1501_1785 Wisła - Grabie 80 PL01S1501_1808 Królewski Potok - Pierzchów

str. 80

L.p. Kod ppk Nazwa ppk L.p. Kod ppk Nazwa ppk 28 PL01S1501_3419 Kanał Dwory - Las 81 PL01S1501_3633 Pokojówka - Kąty Chyżny graniczny - przy 29 PL01S1501_1744 Soła - Oświęcim 82 PL04S1501_3004 granicy PL-SK 30 PL01S1501_3418 Macocha - Łęki 83 PL04S1501_3003 Jeleśnia - poniżej mostu 31 PL01S1501_1769 Skawinka -Skawina 84 PL01S1501_1865 Ropa - Biecz 32 PL01S1501_1763 Choczenka - Wadowice 85 PL01S1501_1838 Biały Dunajec - Poronin 33 PL01S1501_1759 Wieprzówka - Rzyki 86 PL01S1501_1841 Dunajec - Harklowa Wieprzówka - 34 PL01S1501_1760 87 PL01S1501_1844 Dunajec - Czerwony Klasztor Graboszyce 35 PL01S1501_1761 Skawa - Zator 88 PL01S1501_1854 Poprad - Piwniczna 36 PL01S1501_2299 Paleczka - Zembrzyce 89 PL01S1501_1845 Dunajec - Jazowsko 37 PL01S1501_1757 Skawa - Gorzeń Górny 90 PL01S1501_1857 Poprad - Stary Sącz 38 PL01S1501_1754 Skawica - Białka 91 PL01S1501_1848 Dunajec - Kurów 39 PL01S1501_1753 Skawa - Zembrzyce 92 PL01S1501_1859 Łososina - Tymbark 40 PL01S1501_1758 Łowiczanka - Podolsze 93 PL01S1501_1860 Łososina - Witowice Górne Skawa - poniżej 41 PL01S1501_3231 94 PL01S1501_1863 Ropa - Uście Gorlickie Jordanowa 42 PL01S1501_4070 Tarnawka - ujście 95 PL01S1501_4020 Grajcarek - Szlachtowa 43 PL01S1501_1772 Sanka - Liszki 96 PL01S1501_3413 Kamienica - Bukówka 44 PL01S1501_1767 Rudno - Czernichów 97 PL01S1501_1853 Poprad - Leluchów 45 PL01S1501_2188 Raba - powyżej Stróży 98 PL01S1501_3641 Dunajec - Roztoki 46 PL01S1501_1798 Raba - Dobczyce 99 PL01S1501_3645 Kamienica - Nawojowa 47 PL01S1501_1801 Niżowski Potok - Kunice 100 PL01S1501_4008 Krośnica - Krościenko 48 PL01S1501_1804 Tarnawka - Boczów II 101 PL04S1501_0002 Czarna Orawa - Jabłonka Uszwica - Maszkienice Biały Dunajec - do potoku 49 PL01S1501_1813 102 PL01S1501_1837 Dół Młyniska, Zakopane 50 PL01S1501_1793 Ścieklec - Makocice 103 PL01S1501_2181 Soła - Zasole 51 PL01S1501_1795 Szreniawa - Koszyce 104 PL01S1501_2187 Skawinka - powyżej Skawiny Wisła - Niedary- 52 PL01S1501_1796 105 PL01S1501_2178 Dłubnia - Kończyce Stanowisko PZW Krzyworzeka - Czasław- 53 PL01S1501_1800 106 PL01S1501_2185 Rudawa - Podkamycze Myto

str. 81

3.2.1.1 Charakterystyka warunków hydrometeorologicznych w 2017 roku W województwie wyróżniono 4 regiony klimatyczne: region klimatu górskiego, bogatego w opady, region klimatu Pogórza Karpackiego, z sumą opadów 700-900 mm, region kotlin podgórskich oraz region klimatu wyżyn o sumie opadów od 700 do 900 mm. Zgodnie z przyjętą klasyfikacją zasobności w wodę rok hydrologiczny 2017 z całkowitym odpływem rzek Polski równym 59,0 km3 (przy średniej w wieloleciu 1951- 2016 równej 60,4 km3) zaliczony został do przeciętnych. Według klasyfikacji termicznej i danych IMGW, rok 2017 został sklasyfikowany jako ciepły, a w regionach południowych jako bardzo ciepły. Średnia roczna temperatura na obszarze Polski była wyższa o 1,5°C od normy wieloletniej 1971-2000. Roczne wartości temperatury powietrza przekroczyły średnie z wielolecia 1971-2000 na wszystkich stacjach meteorologicznych posiadających jednorodną, wieloletnią serię pomiarową. Roczne maksymalne temperatury notowano w sierpniu, kiedy to na 8 stacjach synoptycznych temperatura przekroczyła 35 stopni, osiągając maksimum 36,3°C. W regionie południowym temperatura przekraczała 35 stopni: 2 sierpnia w Rzeszowie i 11 sierpnia w Krakowie (35,3°C). Największe miesięczne anomalie temperatury, w odniesieniu do normy z lat 1971-2000, wystąpiły w marcu, gdy średnia temperatura powietrza w Polsce przewyższała wartość wieloletnią o 3,1°C. Meteorologiczne pory roku pod względem termicznym scharakteryzowano następująco: ▪ zima (XII 2016 — II 2017) na przeważającym obszarze kraju była pod względem termicznym zbliżona do normy, natomiast w regionie południowym była lekko chłodna, a w górach, lokalnie chłodna, ▪ wiosna chłodna jedynie w wyższych partiach gór, na Pogórzu Beskidzkim, w Małopolsce normalna, ▪ lato w centralnej części kraju było lekko ciepłe, w południowej ciepłe, a w Kotlinie Sandomierskiej bardzo ciepłe, ▪ jesień była chłodna w górach, a na pozostałym obszarze kraju ciepła, z wyjątkiem wąskich obszarów , w których występowały odchylenia od ogólnej tendencji. Rok 2017 pod względem opadowym, został sklasyfikowany jako wilgotny. Roczne opady w skali kraju wyniosły 121% wartości wieloletniej (1971-2000). Według klasyfikacji oceniającej niedobór lub nadmiar opadów w stosunku do normy wieloletniej, rok 2017 w południowej części Polski był rokiem normalnym, jedynie lokalnie w Beskidach i na Podhalu wilgotnym. Przebieg sum opadów w poszczególnych miesiącach był zróżnicowany.

str. 82

W październiku miesięczna suma opadów w Polsce stanowiła 203% normy, co w przypadku miesięcy jesiennych jest zjawiskiem stosunkowo rzadkim. Najmniej opadów wystąpiło w styczniu około 57% normy. W ujęciu sezonowym rozkład sum opadów atmosferycznych w roku 2017 był następujący: ▪ zima (XII 2016 - II 2017) 100% normy – normalna, ▪ wiosna (III –V) 111% normy – wilgotna, ▪ lato (VI-VIII) 108% normy – normalne, ▪ jesień (IX-XI) 173% normy – skrajnie wilgotna. Klasyfikacja miesięcy roku hydrologicznego 2017, na podstawie skali Z. Kaczorowskiej (IMGW) była następująca: ▪ skrajnie wilgotny – kwiecień, wrzesień, październik, ▪ bardzo wilgotny – listopad (2016), luty, marzec, lipiec, ▪ normalny – grudzień (2016), czerwiec, sierpień, ▪ suchy – maj, ▪ bardzo suchy – styczeń.

3.2.2 Klasyfikacje i ocena stanu wód Uzyskane, na podstawie monitoringu prowadzonego w 2017 roku, wyniki badań pozwoliły na sporządzenie klasyfikacji elementów jakości wód, stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz na oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych.

3.2.2.1. Zasady przeprowadzenia oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych Ocenę przeprowadzono na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U.2016, poz. 1187). Uwzględniono także zasady określone w opracowanych przez GIOŚ wytycznych dla wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska do przeprowadzenia oceny stanu jednolitych części wód (GIOŚ, maj 2018). Przeprowadzono kolejno klasyfikacje poszczególnych elementów jakości wód powierzchniowych (elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych, chemicznych), klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego, klasyfikację stanu chemicznego oraz ocenę stanu badanych jednolitych części wód powierzchniowych.

str. 83

Klasyfikacja wskaźników biologicznych Sposób klasyfikacji wskaźników biologicznych w roku 2017 uległ kilku istotnym zmianom w stosunku do lat poprzednich. Odstąpiono od stosowania zasady dziedziczenia wyników klasyfikacji wskaźników biologicznych (uwzględniania w ocenie stanu/potencjału ekologicznego wyników klasyfikacji wskaźników z lat ubiegłych). Klasyfikacja wskaźników fizykochemicznych Od 2016 roku nastąpiły istotne zmiany w sposobie klasyfikacji fizykochemicznych elementów jakości wód powierzchniowych, według których kontynuowano klasyfikację jcwp w roku 2017. Dotychczasowy system jednolitych wartości granicznych klas dla wszystkich wód płynących został zastąpiony nowym, w którym każdy typ ma własny zestaw wartości granicznych klas. W przeważającej większości jcwp spowodowało to zaostrzenie kryteriów klasyfikacji. Stąd klasyfikacja elementów fizykochemicznych w wielu przypadkach mogła się obniżyć w stosunku do poprzednich lat mimo braku rzeczywistej zmiany w mierzonych stężeniach substancji zanieczyszczających. Odstąpiono od stosowania zasady dziedziczenia wyników klasyfikacji wskaźników fizykochemicznych (uwzględniania w ocenie stanu/potencjału ekologicznego wyników klasyfikacji wskaźników z lat ubiegłych). Klasyfikacja wskaźników hydromorfologicznych Sposób klasyfikacji wskaźników hydromorfologicznych w wodach płynących w roku 2017 uległ istotnej zmianie w stosunku do lat poprzednich. Metoda oceny rzek oparta została na Hydromorfologicznym Indeksie Rzecznym (HIR). Metoda ta została opracowana w 2016 roku na potrzeby badań wskaźników związanych z hydromorflogią cieków, używanych w klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego jcwp rzecznych. W wypadku wskaźników hydromorfologicznych również odstąpiono od stosowania zasady dziedziczenia wyników ich klasyfikacji (uwzględniania w ocenie stanu/potencjału ekologicznego wyników klasyfikacji wskaźników z lat ubiegłych). Klasyfikacja stanu chemicznego Klasyfikację stanu chemicznego oparto o zweryfikowane wyniki badań substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających. Przyjmuje się, że jednolita część wód powierzchniowych jest w dobrym stanie chemicznym, jeżeli wartości średnioroczne (wyrażone jako średnia arytmetyczna z pomierzonych stężeń wskaźników) oraz stężenia maksymalne nie przekraczają dopuszczalnych wartości środowiskowych norm jakości (ang. EQS) odpowiednio średniorocznych i dopuszczalnych stężeń maksymalnych wskaźników, określonych w rozporządzeniu „klasyfikacyjnym” (Dz. U. 2016 poz. 1187) dla poszczególnych kategorii wód i matryc. Przekroczenie odpowiedniej środowiskowej normy jakości

str. 84 dla co najmniej jednej wartości stężeń substancji priorytetowej badanej w wodzie lub biocie powoduje obniżenie klasyfikacji stanu chemicznego do „poniżej stanu dobrego”. Odstąpiono od stosowania zasady dziedziczenia wyników klasyfikacji wskaźników chemicznych zarówno dla matrycy będącej wodą jak i biotą (uwzględniania w ocenie stanu chemicznego wyników klasyfikacji wskaźników z lat ubiegłych). Klasyfikacja wskaźników chemicznych – substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej monitorowanych w matrycy będącej wodą Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie realizował w 2017 roku badania substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej i innych substancji zanieczyszczających w matrycy wodnej. Rozporządzenie „klasyfikacyjne”, transponujące zapisy dyrektywy 2013/39/UE, wprowadziło bardziej rygorystyczne środowiskowe normy jakości dla następujących substancji priorytetowych: antracen, fluoranten, ołów i jego związki, naftalen, nikiel i jego związki, WWA – benzo(a)piren, badanych w matrycy wodnej - w porównaniu z poprzednio obowiązującymi (wprowadzonymi dyrektywą 2008/105/WE). Klasyfikacji stanu chemicznego jednolitych części wód monitorowanych w 2017 roku dokonuje się na podstawie aktualnych, najczęściej bardziej rygorystycznych wartości EQS. Klasyfikacja wskaźników chemicznych – substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej monitorowanych w matrycy będącej biotą W 2017 roku na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska wykonane zostały badania substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej, dla których określone zostały środowiskowe normy jakości we florze i faunie (biocie). Badanie stężeń substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej jest jednym z obowiązków Inspekcji Ochrony Środowiska nałożonych w związku z transpozycją do polskiego porządku prawnego zapisów dyrektywy 2013/39/UE. GIOŚ realizuje wspominane zadanie na wybranych jednolitych częściach wód powierzchniowych w ramach monitoringu diagnostycznego. Wyniki badań włączone zostały do klasyfikacji stanu chemicznego i oceny stanu jcwp. Badane substancje to: bromowane difenyloetery, heksachlorobenzen, heksachlorobutadien, rtęć i jej związki, dikofol, kwas perfluorooktanosulfonowy i jego pochodne (PFOS), dioksyny i związki dioksynopodobne, heksabromocyklododekan (HBCDD), heptachlor i epoksyd heptachloru, fluoranten, benzo(a)piren.

str. 85

3.2.3 Wyniki klasyfikacji i oceny stanu wód na podstawie badań prowadzonych w 2017 roku Klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego sporządzono dla 76 jednolitych części wód powierzchniowych monitorowanych w punktach reprezentatywnych, w tym dla 73 jcwp w dorzeczu Wisły i dla 3 w dorzeczu Dunaju. Dla 37 jcwp naturalnych określono stan ekologiczny, dla 39 jcwp silnie zmienionych i sztucznych określono potencjał ekologiczny.

Wykres 34 Klasyfikacja elementów wchodzących w skład klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego w 2017 roku

Spośród badanych w roku 2017 żadna jcwp nie osiągnęła bardzo dobrego stanu ekologicznego oraz maksymalnego potencjału. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego wykazała dobry stan 4 jcwp, dobry potencjał 3 jcwp, umiarkowany stan 23 jcwp, umiarkowany potencjał 13 jcwp, słaby stan 8 jcwp, słaby potencjał 15 jcwp, zły stan 2 jcwp, zły potencjał 8 jcwp. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego przedstawiono na rycinie 13.

str. 86

Ryc. 13 Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych w województwie małopolskim w 2017 roku (źródło: WIOŚ)

Spośród 76 jwcp badanych w 2017 roku tylko 9% sklasyfikowano w stanie/potencjale dobrym, tj. spełniającym warunki dobrego stanu wód, pozostałe 91% w stanie/potencjale umiarkowanym, słabym lub złym, tj. nie spełniającym warunków dobrego stanu wód. Na wyniki klasyfikacji największy wpływ miały wskaźniki: ▪ biologiczne (ichtiofauna, fitobentos) , które przekraczały wartości graniczne dobrego stanu wód w 79% jcwp, ▪ fizykochemiczne (przewodność w 200C, substancje rozpuszczone, twardość ogólna, chlorki i wapń), które przekraczały wartości graniczne dobrego stanu wód w 71% badanych jcwp. Stwierdzono w 1 punkcie reprezentatywnym przekroczenie substancji z grupy 3.6 dla dobrego potencjału ekologicznego (wskaźnik fenole lotne, p.p.k. Wisła –Niedary-Stanowisko PZW). Podobnie jak w roku poprzednim, o klasyfikacji w 2017 roku zdecydowały elementy biologiczne oraz fizykochemiczne, wspierające elementy biologiczne. Wpływ na wyniki

str. 87 klasyfikacji miało także wprowadzenie bardziej rygorystycznych norm środowiskowych dla tych wskaźników zróżnicowanych w zależności od typu abiotycznego jcwp. Sklasyfikowane na podstawie badań w 2017 roku wody o dobrym stanie/potencjale ekologicznym występowały w Dunajcu (od zbiornika Czchów do ujścia), Ropie (w górnym odcinku do zbiornika Klimkówka), w zlewni Czarnej Orawy (Jeleśni płynącej na granicy z Republiką Słowacką) oraz w Drwince (dopływ Wisły). Najgorsza jakość wód o słabym i złym stanie/potencjale ekologicznym występowała głównie w środkowej części województwa w zlewniach: Wisły od Przemszy do Dunajca (Wisła, ujście Soły, Chechło, Sanka, Prądnik w górnym biegu, Wilga, Dłubnia, Serafa, dopływy Raby, Szreniawa ze Ścieklecem, Gróbka), w zlewni Dunajca (Biały Dunajec, Dunajec od Zb. Czorsztyn do Zb. Rożnów, Poprad, Łososina) oraz w zlewni Wisły od Nidy do Wisłoki (Breń). Klasyfikację stanu chemicznego w 2017 roku przeprowadzono dla 84 jednolitych części wód powierzchniowych monitorowanych w punktach reprezentatywnych, w tym dla 83 jcwp w dorzeczu Wisły i dla 1 w dorzeczu Dunaju. Badane były substancje priorytetowe oraz tzw. inne zanieczyszczenia, dla których określono środowiskowe normy jakości. Podstawę stanowiły badania monitoringu diagnostycznego obejmującego pełen zakres ww. substancji (33 substancje priorytetowe oraz tzw. inne zanieczyszczenia, których badania wykonywane są co 6 lat) oraz monitoringu operacyjnego obejmującego coroczne badania substancji chemicznych zidentyfikowanych w zlewni. Wyniki klasyfikacji wykazały dobry stan chemiczny w 37 (44%) jcwp, wszystkie w dorzeczu Wisły. W pozostałych 47 (56%) jcwp, w tym 46 w dorzeczu Wisły, 1 w dorzeczu Dunaju klasyfikowane stężenia badanych substancji chemicznych przekraczały określone dla nich środowiskowe normy jakości. Wpływ na wyniki klasyfikacji miały zarówno wskaźniki badane w matrycy wodnej, jak i w tzw. biocie (głównie w tkankach ryb). W matrycy wodnej największy wpływ na klasyfikację miały wskaźniki chemiczne, dla których wprowadzono bardziej rygorystyczne normy środowiskowe: benzo(a)piren z grupy WWA (które w większości badanych jcwp nie osiągały stanu dobrego), a także nikiel i ołów. Przekroczenia środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych stwierdzono w poniższych jcwp i były to: − cieki płynące przez teren eksploatacji rud cynkowo-ołowiowych, odbierające oprócz ścieków przemysłowych i komunalnych wody z odwodnienia zakładu górniczego, są to Sztolnia (przekroczone normy środowiskowe dla kadmu, ołowiu, rtęci i niklu), Baba, Sztoła i Dąbrówka (kadm, ołów i nikiel),

str. 88

− jcwp Macocha (kadm, ołów i nikiel) - odbiornik ścieków komunalnych i przemysłowych z Oświęcimia oraz Potok Gromiecki, (kadm, ołów i nikiel ) - odbiornik ścieków komunalnych z Libiąża oraz wód kopalnianych z Zakładu Górniczego Janina, a także Kanał żeglowny Dwory, Drwinka z dopływami, Ulga Uszewska z Kortnicą, Kanał Jadownicki, Breń-Żabnica do Żabnicy, Żabnica do Żymanki (nikiel) oraz rtęć w Czarnej Orawie, − 33 jcwp z przekroczeniami środowiskowych norm jakości dla benzo(a)pirenu. Badania w tzw. biocie (głównie w tkankach ryb) prowadzone na zlecenie GIOŚ w 11 punktach monitoringu diagnostycznego, wykazały we wszystkich przypadkach przekroczenia środowiskowych norm jakości ustalonych dla difenyloeterów bromowanych i heptachloru. Badania substancji priorytetowych oraz tzw. innych zanieczyszczeń, w przypadku wystąpienia przekroczenia środowiskowych norm jakości są kontynuowane do czasu, kiedy wyniki badań wykażą, że substancje te nie występują w wodzie. Wyniki klasyfikacji stanu chemicznego przedstawiono na rycinie 14.

Ryc. 14 Klasyfikacja stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych w województwie małopolskim w 2017 roku (źródło: WIOŚ)

str. 89

Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych Ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych dokonuje się przez porównanie wyników klasyfikacji stanu ekologicznego lub potencjału ekologicznego i stanu chemicznego, wykonanych na podstawie badań w reprezentatywnym punkcie pomiarowo-kontrolnym, a określa go gorszy ze stanów. Wody mają dobry stan, jeżeli mają dobry lub powyżej dobrego stan/potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny. Na podstawie badań zrealizowanych w 2017 roku wykonano ocenę stanu wód dla 85 jcwp. 82 jcwp oceniono w stanie złym (w tym 80 jcwp w dorzeczu Wisły i 2 jcwp w dorzeczu Dunaju). O złym stanie wód w 37 jcwp zadecydował umiarkowany, słaby lub zły stan/potencjał ekologiczny, i dodatkowo w 34 z nich także stan chemiczny poniżej dobrego. O ocenie pozostałych 11 jcwp zadecydowała klasyfikacja stanu chemicznego poniżej dobrego. Dobry stan wód charakteryzował wody jcwp: Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia, Paleśniankę oraz Ropę do zbiornika Klimkówka. Wyniki oceny stanu wód i przedstawia tabela 17 oraz rycina 15.

Ryc. 15 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych w województwie małopolskim w roku 2017 (źródło: WIOŚ)

str. 90

Podsumowanie W poniższych zestawieniach oraz w tabeli 17 zamieszczono wyniki klasyfikacji i oceny stanu wód monitorowanych w 2017 roku w województwie małopolskim,

- wyniki klasyfikacji stanu / potencjału ekologicznego:

Stan/potencjał Ilość jcwp % ekologiczny

dobry/maksymalny 7 9,2

umiarkowany 36 47,4

słaby 23 30,3

zły 10 13,1

Łącznie 76

- wyniki klasyfikacji stanu chemicznego:

Stan chemiczny Ilość jcwp %

dobry 37 44,0

poniżej dobrego 47 56,0

Łącznie 84

- wyniki oceny stanu wód:

Stan wód Ilość jcwp % dobry 3 3,5 zły 82 96,5 Łącznie 85

Szczegółowe wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego zamieszczone są na stronie internetowej inspektoratu: www.krakow.pios.gov.pl w zakładce stan środowiska/monitoring wód / monitoring wód powierzchniowych.

str. 91

Stan wód płynących ma kluczowe znaczenie dla jakości życia ludzi i prawidłowego funkcjonowania ekosystemów przyrodniczych (wodnych i lądowych). Na stan czystości wód powierzchniowych wpływ ma prawie każda sfera życia człowieka, a także zanieczyszczenia pochodzące z wiosennych roztopów czy też zanieczyszczenia powietrza ( takie jak związki azotu czy WWA - wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne) opadające swobodnie lub wraz z deszczem bezpośrednio do cieków albo pośrednio poprzez spływ z terenów ich zlewni. O stanie wód decyduje nie tylko skład chemiczny związków rozpuszczonych w wodzie lub zdeponowanych w osadach dennych, ale także warunki hydromorfologiczne, stabilność przepływu w rzekach, a w zbiornikach wodnych stabilność poziomu wody. Różnorakie presje oddziaływujące na środowisko wodne wymagają podjęcia przedsięwzięć mających na celu ich wyeliminowanie a przynajmniej zmniejszenie stopnia ich szkodliwości. Służą temu wdrażane na różnych szczeblach programy działań, które skierowane są w konsekwencji na poprawę jakości wód, ale także uwzględniające poprawę warunków życia ludności, zwłaszcza zamieszkałej na wsi i w mniejszych miastach, gdzie infrastruktura wodno- kanalizacyjna w dalszym ciągu nie jest dostatecznie rozwinięta.

str. 92

Tabela 17 Klasyfikacja stanu / potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2017 roku

czne (3.6)

3.5)

ogicznych

akrofity

Fitobentos

Ichtiofauna

Status jcwp

(grupa 3.1

Klasa elementów

Typabiotyczny jcwp

jcwp

hydromorfol

specyficzne zanieczyszczenia

Makrobezkręgowce bentosowe

Klasa elementów biologicznych

syntetyczne niesyntety i

Klasa elementów fizykochemicznych

Klasyfikacja stanu potencjału / ekologicznego Klasyfikacja stanu chemicznego Ocena stanu

L.p. Kodppk Nazwa ppk Kodjcwp Nazwa jcwp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 OBSZAR DORZECZA WISŁY, kod 2000 Region wodny Małej Wisły Zlewnia 212. Przemsza poniżej 1 PL01S1501_1740 Baba - Bukowno PLRW200072128429 Baba 7 NAT TAK zły dobrego poniżej 2 PL01S1501_3417 Sztoła - Bukowno PLRW20005212849 Sztoła 5 NAT TAK zły dobrego Biała Przemsza - Biała Przemsza do poniżej 3 PL01S1501_1738 PLRW20007212818 7 SZCW TAK zły Klucze Ryczówka włącznie dobrego poniżej 4 PL01S1501_1739 Sztolnia - Przymiarki PLRW20000212838 Sztolnia 0 TAK zły SCW dobrego Kanał Dąbrówka - poniżej 5 PL01S1501_3228 PLRW200052128344 Dąbrówka 5 SZCW TAK zły Laski dobrego Region wodny Górnej Wisły Zlewnia 213. Wisła od Przemszy do Dunajca Wisła od Przemszy bez zły potencjał poniżej 6 PL01S1501_1749 Wisła - Jankowice PLRW20001921339 19 SZCW TAK TAK 5 5 zły Przemszy do Skawy ekologiczny dobrego Wisła od Skawy do słaby potencjał poniżej 7 PL01S1501_1765 Wisła - Kopanka PLRW2000192135599 19 SZCW TAK TAK 3 4 4 >2 zły Skawinki ekologiczny dobrego umiarkowany Wisła od Skawinki do poniżej 8 PL01S1501_1785 Wisła - Grabie PLRW2000192137759 19 SZCW TAK TAK 3 3 potencjał zły Podłężanki dobrego ekologiczny Wisła - Niedary- Wisła od Podłężanki do zły potencjał poniżej 9 PL01S1501_1796 PLRW200019213799 19 SZCW TAK TAK 4 5 4 5 2 >2 >2 zły Stanowisko PZW Raby ekologiczny dobrego poniżej 10 PL01S1501_3419 Kanał Dwory - Las PLRW200002133529 Kanał żeglowny Dwory 0 TAK zły SCW dobrego Soła od zb. Czaniec do zły potencjał poniżej 11 PL01S1501_1744 Soła - Oświęcim PLRW200015213299 15 SZCW TAK TAK 5 5 zły ujścia ekologiczny dobrego 12 PL01S1501_3418 Macocha - Łęki PLRW200062132989 Macocha 6 SZCW TAK dobry Potok Gromiecki - poniżej 13 PL01S1501_3227 PLRW20006213329 Potok Gromiecki 6 NAT TAK zły Gromiec dobrego umiarkowany stan 14 PL01S1501_1746 Chechło - Chrzanów PLRW200062133469 Chechło do Ropy 6 NAT TAK 1 1 2 >2 2 zły ekologiczny

str. 93

czne (3.6)

3.5)

ogicznych

akrofity

Fitobentos

Ichtiofauna

Status jcwp

(grupa 3.1

Klasa elementów

Typabiotyczny jcwp

jcwp

hydromorfol

specyficzne zanieczyszczenia

Makrobezkręgowce bentosowe

Klasa elementów biologicznych

syntetyczne niesyntety i

Klasa elementów fizykochemicznych

Klasyfikacja stanu potencjału / ekologicznego Klasyfikacja stanu chemicznego Ocena stanu

L.p. Kodppk Nazwa ppk Kodjcwp Nazwa jcwp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Chechło od Ropy bez zły stan poniżej 15 PL01S1501_1747 Chechło - Mętków PLRW20006213349 6 NAT TAK TAK 4 3 5 5 2 >2 2 zły Ropy do ujścia ekologiczny dobrego Macocha - Stawy poniżej 16 PL01S1501_1750 PLRW20002621335229 Macocha 26 NAT TAK >2 zły Monowskie dobrego poniżej 17 PL01S1501_1751 Bachorz - Przeciszów PLRW200026213369 Bachorz 26 NAT TAK zły dobrego Skawa - poniżej umiarkowany stan 18 PL01S1501_3231 PLRW2000122134299 Skawa do Bystrzanki 12 NAT TAK TAK 3 3 2 3 3 1 >2 2 dobry zły Jordanowa ekologiczny Skawa od Bystrzanki bez Bystrzanki do umiarkowany stan 19 PL01S1501_1753 Skawa - Zembrzyce PLRW200014213471 14 NAT TAK 2 2 1 >2 zły zbiornika Świnna ekologiczny Poręba Skawa od zapory zb. umiarkowany Świnna Poręba do poniżej 20 PL01S1501_1757 Skawa - Gorzeń Górny PLRW200014213477 14 SZCW TAK TAK 1 3 3 3 3 1 >2 2 potencjał zły Klęczanki bez dobrego ekologiczny Klęczanki Skawa od Klęczanki umiarkowany stan poniżej 21 PL01S1501_1761 Skawa - Zator PLRW200015213499 15 NAT TAK TAK 2 2 3 3 1 2 2 zły bez Klęczanki do ujścia ekologiczny dobrego umiarkowany stan 22 PL01S1501_1758 Łowiczanka - Podolsze PLRW200026213492 Łowiczanka 26 NAT TAK 3 3 2 2 zły ekologiczny umiarkowany stan poniżej 23 PL01S1501_1754 Skawica - Białka PLRW2000122134499 Skawica 12 NAT TAK TAK 1 2 1 2 2 1 2 2 zły ekologiczny dobrego umiarkowany 24 PL01S1501_2299 Paleczka - Zembrzyce PLRW200012213473299 Paleczka 12 SZCW TAK TAK 1 3 1 3 3 2 2 2 potencjał dobry zły ekologiczny umiarkowany stan poniżej 25 PL01S1501_4070 Tarnawka - ujście PLRW20001221347349 Tarnawka 12 NAT TAK TAK 1 2 1 3 3 1 2 2 zły ekologiczny dobrego umiarkowany Choczenka - 26 PL01S1501_1763 PLRW200062134769 Choczenka 6 SZCW TAK 3 3 2 >2 2 potencjał zły Wadowice ekologiczny Wieprzówka do umiarkowany stan 27 PL01S1501_1759 Wieprzówka - Rzyki PLRW2000122134849 12 NAT TAK TAK 1 1 1 3 3 2 2 2 dobry zły Targaniczanki ekologiczny Wieprzówka od Wieprzówka - słaby potencjał 28 PL01S1501_1760 PLRW20006213489 Targaniczanki bez 6 SZCW TAK 4 4 2 2 zły Graboszyce ekologiczny Targaniczanki do ujścia Skawinka od 29 PL01S1501_1769 Skawinka -Skawina PLRW2000192135699 19 SZCW TAK dobry Głogoczówki do ujścia

str. 94

czne (3.6)

3.5)

ogicznych

akrofity

Fitobentos

Ichtiofauna

Status jcwp

(grupa 3.1

Klasa elementów

Typabiotyczny jcwp

jcwp

hydromorfol

specyficzne zanieczyszczenia

Makrobezkręgowce bentosowe

Klasa elementów biologicznych

syntetyczne niesyntety i

Klasa elementów fizykochemicznych

Klasyfikacja stanu potencjału / ekologicznego Klasyfikacja stanu chemicznego Ocena stanu

L.p. Kodppk Nazwa ppk Kodjcwp Nazwa jcwp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 30 PL01S1501_1767 Rudno - Czernichów PLRW20007213549 Rudno 7 SZCW TAK dobry zły potencjał poniżej 31 PL01S1501_1772 Sanka - Liszki PLRW20007213589 Sanka 7 SZCW TAK TAK 5 5 zły ekologiczny dobrego słaby stan poniżej 32 PL01S1501_2184 Prądnik - Ojców PLRW20007213742 Prądnik do Garliczki 7 NAT TAK TAK 3 2 1 4 4 1 >2 2 zły ekologiczny dobrego Prądnik od Garliczki umiarkowany Prądnik-Białucha - 33 PL01S1501_1782 PLRW20009213749 (bez Garliczki) do 9 SZCW TAK 3 3 2 >2 2 potencjał zły Kraków ujście ujścia ekologiczny umiarkowany stan 34 PL01S1501_3232 Rudawa - Pisary PLRW20007213649 Rudawa do Racławki 7 NAT TAK 3 3 2 >2 2 dobry zły ekologiczny umiarkowany Rudawa od Racławki do poniżej 35 PL01S1501_1778 Rudawa - Kraków PLRW20009213699 9 SZCW TAK TAK 3 3 2 3 3 2 >2 2 potencjał zły ujścia dobrego ekologiczny słaby potencjał poniżej 36 PL01S1501_1773 Wilga - Kraków PLRW2000162137299 Wilga 16 SZCW TAK 4 4 2 >2 2 zły ekologiczny dobrego słaby stan 37 PL01S1501_3428 Dłubnia - Biskupice PLRW200072137629 Dłubnia do Minóżki 7 NAT TAK 4 4 1 >2 2 zły ekologiczny Dłubnia od Minóżki zły potencjał poniżej 38 PL01S1501_1784 Dłubnia - Nowa Huta PLRW20009213769 9 SZCW TAK TAK 3 3 3 5 5 2 >2 2 zły (bez Minóżki) do ujścia ekologiczny dobrego Baranówka 39 PL01S1501_1783 (Luborzycki) - PLRW200062137669 Baranówka 6 NAT TAK dobry Zesławice zły potencjał poniżej 40 PL01S1501_1771 Serafa - Duża Grobla PLRW2000262137749 Serafa 26 SZCW TAK TAK 3 5 5 2 >2 2 zły ekologiczny dobrego Potok Kościelnicki - Potok Kościelnicki z 41 PL01S1501_1787 PLRW20006213789 6 NAT TAK dobry Cło dopływami dobry stan poniżej 42 PL01S1501_1797 Drwinka - Świniary PLRW20002621379899 Drwinka z dopływami 26 NAT TAK 2 2 2 2 2 2 zły ekologiczny dobrego Raba od źródeł do umiarkowany stan poniżej 43 PL01S1501_2189 Raba - Raba Wyżna PLRW2000122138139 12 NAT TAK TAK 2 1 1 3 3 2 >2 2 zły Skomielnianki ekologiczny dobrego umiarkowany Raba - poniżej Raba od Skomielnianki 44 PL01S1501_1790 PLRW2000142138399 14 SZCW TAK TAK 2 3 2 3 3 1 >2 2 potencjał dobry zły Myślenic do Zb. Dobczyce ekologiczny Raba od Zb. Dobczyce umiarkowany stan poniżej 45 PL01S1501_1809 Raba - Uście Solne PLRW20001921389999 19 NAT TAK TAK 3 3 2 zły do ujścia ekologiczny dobrego Mszanka - Mszana słaby potencjał 46 PL01S1501_1789 PLRW2000122138299 Mszanka 12 SZCW TAK TAK 1 2 2 4 4 2 >2 2 dobry zły Dolna ekologiczny

str. 95

czne (3.6)

3.5)

ogicznych

akrofity

Fitobentos

Ichtiofauna

Status jcwp

(grupa 3.1

Klasa elementów

Typabiotyczny jcwp

jcwp

hydromorfol

specyficzne zanieczyszczenia

Makrobezkręgowce bentosowe

Klasa elementów biologicznych

syntetyczne niesyntety i

Klasa elementów fizykochemicznych

Klasyfikacja stanu potencjału / ekologicznego Klasyfikacja stanu chemicznego Ocena stanu

L.p. Kodppk Nazwa ppk Kodjcwp Nazwa jcwp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Poniczanka - Rabka słaby potencjał 47 PL01S1501_3233 PLRW2000122138129 Poniczanka 12 SZCW TAK TAK 1 2 1 4 4 1 >2 2 dobry zły Zdrój ekologiczny Stradomka - Stradomka od Tarnawki słaby stan poniżej 48 PL01S1501_1805 PLRW2000142138899 14 NAT TAK TAK 3 4 1 3 4 >2 2 zły Stradomka do ujścia ekologiczny dobrego słaby potencjał 49 PL01S1501_1804 Tarnawka - Boczów II PLRW2000122138849 Tarnawka 12 SZCW TAK TAK 4 4 >2 dobry zły ekologiczny Potok Trzciański - 50 PL01S1501_1806 PLRW2000122138869 Potok Trzciański 12 SZCW TAK >2 2 Łąkta Górna Krzyworzeka - słaby potencjał 51 PL01S1501_1800 PLRW2000122138749 Krzyworzeka 12 SZCW TAK TAK 2 4 2 4 4 2 >2 2 dobry zły Czasław-Myto ekologiczny Królewski Potok - słaby stan 52 4 4 2 >2 2 dobry zły PL01S1501_1808 Pierzchów PLRW200062138929 Królewski Potok 6 NAT TAK ekologiczny Niżowski Potok - słaby stan poniżej 53 PL01S1501_1801 PLRW200012213876 Niżowski Potok 12 NAT TAK 4 4 1 >2 zły Kunice ekologiczny dobrego umiarkowany poniżej 54 PL01S1501_3634 Szreniawa - Smroków PLRW20007213924 Szreniawa do Piotrówki 7 SZCW TAK TAK 3 3 3 2 3 1 >2 2 potencjał zły dobrego ekologiczny Szreniawa od Piotrówki słaby potencjał poniżej 55 PL01S1501_1795 Szreniawa - Koszyce PLRW2000921392999 9 SZCW TAK TAK 4 4 3 3 4 1 >2 2 zły do ujścia ekologiczny dobrego umiarkowany stan poniżej 56 Pokojówka - Kąty 3 3 1 >2 zły PL01S1501_3633 PLRW200062139269 Pokojówka 6 NAT TAK ekologiczny dobrego zły potencjał poniżej 57 PL01S1501_1793 Ścieklec - Makocice PLRW200062139289 Ścieklec 6 SZCW TAK TAK 4 2 4 5 5 2 >2 2 zły ekologiczny dobrego Gróbka do Potoku słaby potencjał 58 PL01S1501_1810 Gróbka - Okulice PLRW200016213944 16 SZCW TAK TAK 4 3 3 3 4 2 >2 2 dobry zły Okulickiego ekologiczny Gróbka od Potoku umiarkowany 59 PL01S1501_2172 Gróbka - Górka PLRW200019213949 Okulickiego (bez 19 SZCW TAK TAK 3 2 2 2 3 2 >2 2 potencjał dobry zły Potoku) ekologiczny Uszwica - Maszkienice Uszwica do poniżej 60 PL01S1501_1813 PLRW2000122139669 12 NAT TAK >2 zły Dół Niedźwiedzia dobrego Uszwica - Wola Uszwica od poniżej 61 PL01S1501_1815 PLRW200019213969 19 NAT TAK 1 zły Przemykowska Niedźwiedzia do ujścia dobrego umiarkowany Ulga Uszewska - Ulga Uszewska z poniżej 62 PL01S1501_3635 PLRW2000262139689 26 SCW TAK TAK 3 3 3 2 >2 2 potencjał zły Poddębówka Kortnicą dobrego ekologiczny Kisielina - Jadowniki umiarkowany stan 63 PL01S1501_1816 PLRW2000172139989 Kisielina 17 NAT TAK TAK 3 3 1 dobry zły Mokre ekologiczny

str. 96

czne (3.6)

3.5)

ogicznych

akrofity

Fitobentos

Ichtiofauna

Status jcwp

(grupa 3.1

Klasa elementów

Typabiotyczny jcwp

jcwp

hydromorfol

specyficzne zanieczyszczenia

Makrobezkręgowce bentosowe

Klasa elementów biologicznych

syntetyczne niesyntety i

Klasa elementów fizykochemicznych

Klasyfikacja stanu potencjału / ekologicznego Klasyfikacja stanu chemicznego Ocena stanu

L.p. Kodppk Nazwa ppk Kodjcwp Nazwa jcwp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Kanał Jadownicki - słaby potencjał poniżej 64 4 4 4 2 >2 2 zły PL01S1501_3636 Zawierzbie PLRW2000262139949 Kanał Jadownicki 26 SCW TAK TAK ekologiczny dobrego Zlewnia 214. Dunajec Biały Dunajec - do Biały Dunajec do słaby potencjał 65 PL01S1501_1837 potoku Młyniska, PLRW200022141229 2 SZCW TAK 4 4 zły Młyniska ekologiczny Zakopane Biały Dunajec (Zakopianka) od Potoku Biały Dunajec - słaby potencjał poniżej 66 PL01S1501_1838 PLRW200012141289 Olczyskiego, z 1 SZCW TAK TAK 3 3 4 3 4 2 >2 2 zły Poronin ekologiczny dobrego Potokiem Olczyskim do Porońca, z Porońcem Dunajec do Kirowej umiarkowany stan poniżej 67 PL01S1501_3641 Dunajec - Roztoki PLRW200022141129 2 NAT TAK TAK 2 1 1 3 3 1 >2 2 zły Wody ekologiczny dobrego Dunajec od Białego umiarkowany stan 68 PL01S1501_1841 Dunajec - Harklowa PLRW2000142141399 Dunajca do zb. 14 NAT TAK TAK 3 3 dobry zły ekologiczny Czorsztyn Dunajec - Czerwony Dunajec od Zb. zły potencjał 69 PL01S1501_1844 PLRW200015214195 15 SZCW TAK TAK 1 1 5 5 1 2 dobry zły Klasztor Czorsztyn do Grajcarka ekologiczny Dunajec od Grajcarka słaby potencjał 70 PL01S1501_1845 Dunajec - Jazowsko PLRW20001521419937 15 SZCW TAK TAK 1 1 4 4 1 1 2 dobry zły do Obidzkiego Potoku ekologiczny Dunajec od Obidzkiego słaby potencjał 71 PL01S1501_1848 Dunajec - Kurów PLRW20001521439 15 SZCW TAK TAK 3 4 4 dobry zły Potoku do Zb. Rożnów ekologiczny Dunajec - Ujście Dunajec od zbiornika dobry potencjał 72 PL01S1501_1828 PLRW20001921499 19 SZCW TAK TAK 2 2 2 dobry dobry Jezuickie Czchów do ujścia ekologiczny umiarkowany 73 PL01S1501_4020 Grajcarek - Szlachtowa PLRW2000122141969 Grajcarek 12 SZCW TAK 1 3 1 2 3 >2 2 potencjał dobry zły ekologiczny Poprad od Smereczka zły stan 74 PL01S1501_1854 Poprad - Piwniczna PLRW200015214239 15 NAT TAK TAK 3 2 1 5 5 2 2 dobry zły do Łomniczanki ekologiczny Poprad od Łomniczanki słaby stan 75 PL01S1501_1857 Poprad - Stary Sącz PLRW200015214299 15 NAT TAK TAK 4 4 dobry zły do ujścia ekologiczny Kamienica - Kamienica od Homerki dobry potencjał poniżej 76 PL01S1501_3645 PLRW2000142143279 14 SZCW TAK TAK 1 2 1 1 2 1 2 2 zły Nawojowa do Kamionki ekologiczny dobrego dobry potencjał 77 PL01S1501_4008 Krośnica - Krościenko PLRW2000721419729 Krośnica 7 SZCW TAK 1 1 2 2 ekologiczny Łososina do słaby potencjał 78 PL01S1501_1859 Łososina - Tymbark PLRW2000122147229 12 SZCW TAK TAK 2 2 2 4 4 2 2 2 dobry zły Słopniczanki ekologiczny

str. 97

czne (3.6)

3.5)

ogicznych

akrofity

Fitobentos

Ichtiofauna

Status jcwp

(grupa 3.1

Klasa elementów

Typabiotyczny jcwp

jcwp

hydromorfol

specyficzne zanieczyszczenia

Makrobezkręgowce bentosowe

Klasa elementów biologicznych

syntetyczne niesyntety i

Klasa elementów fizykochemicznych

Klasyfikacja stanu potencjału / ekologicznego Klasyfikacja stanu chemicznego Ocena stanu

L.p. Kodppk Nazwa ppk Kodjcwp Nazwa jcwp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Łososina od Potoku Łososina - Witowice słaby stan poniżej 79 PL01S1501_1860 PLRW200014214729 Stańkowskiego do 14 NAT TAK TAK 2 4 2 3 4 2 >2 2 zły Górne ekologiczny dobrego ujścia Biała do Mostyszy, bez umiarkowany stan 80 PL01S1501_3638 Biała - Florynka PLRW2000122148199 12 NAT TAK 3 3 >2 2 zły Mostyszy ekologiczny Biała od Mostyszy do umiarkowany Binczarówki z 81 PL01S1501_1820 Biała - Kąclowa-Tonia PLRW200012214832 12 SZCW TAK TAK 3 3 >2 2 potencjał dobry zły Mostyszą i ekologiczny Binczarówką umiarkowany Biała od Binczarówki poniżej 82 PL01S1501_1824 Biała - Lubaszowa PLRW2000142148579 14 SZCW TAK TAK 2 2 >2 2 potencjał zły do Rostówki dobrego ekologiczny Biała od Rostówki do umiarkowany stan poniżej 83 PL01S1501_1827 Biała - Tarnów PLRW200014214899 14 NAT TAK TAK 2 2 >2 zły ujścia ekologiczny dobrego 84 PL01S1501_1825 Wątok - Tarnów PLRW200012214889 Wątok 12 SZCW TAK >2 dobry Paleśnianka - dobry stan 85 PL01S1501_3637 PLRW200012214769 Paleśnianka 12 NAT TAK TAK 2 2 >2 dobry dobry Lusławice ekologiczny 86 PL01S1501_1821 Strzylawka - Grybów PLRW2000122148352 Strzylawka 12 SZCW TAK >2 dobry Jasienianka - umiarkowany stan 87 PL01S1501_2203 PLRW200012214849 Jasienianka 12 NAT TAK 2 2 2 >2 2 dobry zły Wojnarowa ekologiczny Rów Klikowski - 88 PL01S1501_3639 PLRW20002321492 Rów Klikowski 23 NAT TAK 2 dobry Bobrowniki Wielkie Zlewnia 217. Wisła od Nidy do Wisłoki Breń - Żabnica do słaby stan poniżej 89 PL01S1501_1830 Breń - Łężce PLRW200017217419 17 NAT TAK 4 4 2 >2 2 zły Żabnicy ekologiczny dobrego Breń - Żabnica od umiarkowany stan 90 PL01S1501_1831 Breń - Słupiec PLRW200019217499 19 NAT TAK 2 2 2 >2 2 dobry zły Żymanki do ujścia ekologiczny umiarkowany stan poniżej 91 PL01S1501_1829 Żabnica - Grądy PLRW200017217427 Żabnica do Żymanki 17 NAT TAK 2 2 2 >2 2 zły ekologiczny dobrego umiarkowany stan 92 PL01S1501_2194 Nieczajka - Sutków PLRW2000172174369 Nieczajka 17 NAT TAK 3 3 2 >2 2 dobry zły ekologiczny Zlewnia 218. Wisłoka dobry stan 93 PL01S1501_1863 Ropa - Uście Gorlickie PLRW200012218219 Ropa do zb. Klimkówka 12 NAT TAK TAK 2 1 1 2 2 1 2 2 dobry dobry ekologiczny Ropa od Zb. 94 PL01S1501_1865 Ropa - Biecz PLRW2000142182779 Klimkówka do 14 SZCW TAK dobry Sitniczanki

str. 98

czne (3.6)

3.5)

ogicznych

akrofity

Fitobentos

Ichtiofauna

Status jcwp

(grupa 3.1

Klasa elementów

Typabiotyczny jcwp

jcwp

hydromorfol

specyficzne zanieczyszczenia

Makrobezkręgowce bentosowe

Klasa elementów biologicznych

syntetyczne niesyntety i

Klasa elementów fizykochemicznych

Klasyfikacja stanu potencjału / ekologicznego Klasyfikacja stanu chemicznego Ocena stanu

L.p. Kodppk Nazwa ppk Kodjcwp Nazwa jcwp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 OBSZAR DORZECZA DUNAJU, kod 1200 Region wodny Czarnej Orawy Zlewnia 822. Czarna Orawa Chyżny graniczny - umiarkowany stan 95 PL04S1501_3004 PLRW1200128222929 Chyżny graniczny 12 NAT 2 2 1 >2 zły przy granicy PL-SK ekologiczny Jeleśnia - poniżej Jeleśnia na granicy PL i dobry stan 96 PL04S1501_3003 PLRW1200128222989 12 NAT TAK 2 2 1 2 mostu SK ekologiczny Czarna Orawa od Czarna Orawa - umiarkowany stan poniżej 97 PL04S1501_0002 PLRW120014822279 Zubrzycy bez Zubrzycy 14 NAT TAK TAK 3 3 2 3 3 >2 2 zły Jabłonka ekologiczny dobrego do ujścia

OBJAŚNIENIA: Klasa elementów biologicznych Klasyfikacja stanu / potencjału stan ekologiczny potencjał ekologiczny 1 stan bdb / potencjał maks. ekologicznego (jcwp naturalne) (jcwp silnie zmienione /sztuczne) 2 stan / potencjał db bardzo dobry stan bdb / potencjał maks. maksymalny 3 stan / potencjał umiarkowany dobry stan / potencjał db dobry 4 stan / potencjał słaby umiarkowany stan / potencjał umiarkowany umiarkowany 5 stan / potencjał zły słaby stan / potencjał słaby słaby zły stan / potencjał zły zły Obserwacje hydromorfologiczne 1 stan bdb / potencjał maks. Klasyfikacja stanu chemicznego 2 stan / potencjał db dobry stan dobry poniżej dobrego poniżej stanu dobrego Klasa elementów fizykochemicznych

(grupa 3.1-3.6) 1 stan bdb / potencjał maks. Ocena stanu jcwp 2 stan / potencjał db dobry stan dobry >2 poniżej stanu / potencjału dobrego zły stan zły

str. 99

3.3 Stan wód podziemnych w województwie małopolskim

Zgodnie z cyklem wykonywania ocen stanu wód podziemnych, w roku 2017 opublikowana została ocena stanu jednolitych części wód podziemnych, wykonana na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Państwowa Służbę Hydrogeologiczną, na podstawie wyników monitoringu diagnostycznego przeprowadzonego w roku 2016. Dla województwa małopolskiego ocenę wykonano dla wszystkich 25 jednolitych części wód podziemnych (jcwpd) związanych z jego obszarem. Ocenę stanu ogólnego jcwpd przedstawia rycina 16.

Ryc. 16 Ogólna ocena stanu jednolitych części wód podziemnych na koniec roku 2016 w województwie małopolskim Spośród 25 jcwpd związanych z województwem małopolskim 5 jest w stanie słabym, w tym 3 ze względu na stan ilościowy a 2 – na stan chemiczny. Szczegółową ocenę stanu ilościowego i chemicznego poszczególnych jcwpd zawiera tabela 18.

str. 100

Tabela 18 Ocena stanu ilościowego, stanu chemicznego i stanu ogólnego jednolitych części wód podziemnych województwa małopolskiego w roku 2016

Stan JCWPd 2016

ID Kod EU jcwpd Stan ilościowy Stan chemiczny Stan ogólny

84 PLGW200084 dobry dobry dobry

100 PLGW2000100 dobry dobry dobry

112 PLGW2000112 dobry dobry dobry

114 PLGW2000114 dobry dobry dobry

115 PLGW2000115 dobry dobry dobry

130 PLGW2000130 słaby dobry słaby

131 PLGW2000131 dobry dobry dobry

132 PLGW2000132 dobry słaby słaby

133 PLGW2000133 dobry dobry dobry

134 PLGW2000134 dobry dobry dobry

146 PLGW2000146 słaby dobry słaby

147 PLGW2000147 dobry dobry dobry

148 PLGW2000148 dobry dobry dobry

149 PLGW2000149 dobry dobry dobry

150 PLGW2000150 dobry dobry dobry

151 PLGW2000151 dobry dobry dobry

157 PLGW2000157 słaby dobry słaby

158 PLGW2000158 dobry dobry dobry

159 PLGW2000159 dobry dobry dobry

161 PLGW2000161 dobry dobry dobry

164 PLGW1000164 dobry słaby słaby

165 PLGW2000165 dobry dobry dobry

166 PLGW2000166 dobry dobry dobry

167 PLGW2000167 dobry dobry dobry

172 PLGW2000172 dobry dobry dobry Źródło: Raport o stanie jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach – stan na rok 2016. Tom 2 Złączniki tabelaryczne : PIG–PIB Państwowa Służba Hydrogeologiczna; Warszawa 2017

str. 101

Słaby stan ilościowy stwierdzono w JCWPd 130, 146 i 157 ze względu na niekorzystny bilans wodny. Wszystkie 3 jcwpd są objęte wpływem rozległego obniżenia zwierciadła wód podziemnych w rejonie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, a na ich obszarze występują liczne leje depresji. Słaby stan chemiczny stwierdzono: − w JCWPd 132 - ze względu na przekroczenie warunków określonych dla stanu dobrego we wskaźnikach: Ca, K, NO3 na obszarze ponad 45% powierzchni jcwpd, − w JCWPd 164 - ze względu na przekroczenie wartości dopuszczalnych dla stanu dobrego we wskaźnikach typowych dla użytkowania rolniczego terenu t.j. As, K, NH4.

3.3.1 Badania jednolitych części wód podziemnych w roku 2017 W roku 2017 badania wód podziemnych na terenie województwa prowadzone były przez Państwową Służbę Hydrogeologiczną w ramach monitoringu operacyjnego i przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – Delegatura w Tarnowie. Sieć monitoringu tworzyło łącznie 27 punktów badawczych, w tym: 15 punktów monitoringu operacyjnego i 12 punktów monitoringu regionalnego zlokalizowanych na ujęciach wód podziemnych. Badania prowadzono w 9 jednolitych częściach wód podziemnych. Dane dotyczące sieci monitoringu w roku 2017 przedstawiono w tabeli 19 i na rycinie 17.

Tabela 19 Sieć monitoringu wód podziemnych w województwie małopolskim w roku 2017

Nr JCWPd Stratyg Miejscowość Gmina Powiat Typ ośrodka ppk 172 rafia 1259 Bukowno Bukowno olkuski 130 T1+2 szczelinowo-krasowy 2682 Bukowno Bukowno olkuski 130 Q porowy porowo-szczelinowo- 1532 Chrząstowice Wolbrom olkuski 130 J3 krasowy

1706 Wolbrom Wolbrom olkuski 130 J3 porowo-szczelinowy

2239 Bór Biskupi Bukowno olkuski 130 P szczelinowo-krasowy

1919 Miechów Miechów miechowski 132 K szczelinowo-krasowy 1920 Słomniki Słomniki krakowski 132 K szczelinowo-krasowy 1607 Kościelec Proszowice proszowicki 132 Q porowy 1654 Piła Kościelecka Trzebinia chrzanowski 147 T b.d. 1655 Piła Kościelecka Trzebinia chrzanowski 147 Q porowy

1707 Simota Chrzanów chrzanowski 147 T porowo-szczelinowy

2240 Płaza Chrzanów chrzanowski 147 T szczelinowo-krasowy 2248 Bobrek Chełmek oświęcimski 147 NgM porowo-szczelinowy

str. 102

Nr JCWPd Stratyg Miejscowość Gmina Powiat Typ ośrodka ppk 172 rafia

2252 Chrzanów Chrzanów chrzanowski 147 T szczelinowo-krasowy

2253 Bolęcin Trzebinia chrzanowski 147 Q porowy Miechów- S2/30 Miechów miechowski 132 Q porowy Biskupice S1/31 Witów Koszyce proszowicki 132 Q porowy S -35 Mędrzechów Mędrzechów dąbrowski 133 Q porowy S -36 Suchy Grunt Szczucin dąbrowski 133 Q porowy S33/4 Wola Batorska Niepołomice wielicki 148 Pg+Ng porowo-szczelinowy Kępa S-5 Wierzchosławice tarnowski 150 Q porowy Bogumiłowicka Tarnów- S5-4.2 m. Tarnów m. Tarnów 150 Q porowy Świerczków S -37 Szerzyny Szerzyny tarnowski 150 Q porowy S -38 Bielanka Gorlice gorlicki 151 Pg+Ng porowo-szczelinowy S -39 Biecz Biecz gorlicki 151 Pg+Ng porowo-szczelinowy S1-24 Szarów Kłaj wielicki 161 Q porowy Stary Sącz - S-22 Stary Sącz nowosądecki 167 Q porowy ujęcie Źródło: PMŚ, PSH 2017, WPMŚ - WIOŚ Kraków 2017

Ryc. 17 Sieć monitoringu wód podziemnych w województwie małopolskim w 2017 roku – monitoring operacyjny i regionalny

str. 103

3.3.2 Jakość wód podziemnych w punktach pomiarowo-kontrolnych w roku 2017 Ocenę jakości wód podziemnych w punktach pomiarowo-kontrolnych wykonano zgodnie wymogami Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21.12. 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz.U. 2016 poz.85). Klasyfikacji jakości chemicznej wód dokonano dla wszystkich punktów pomiarowo- badawczych zbadanych w roku 2017, Ocenę w poszczególnych punktach sieci przedstawiono w tabeli 20, a graficznie zaprezentowano na rycinie 18.

Tabela 20 Ocena jakości wód podziemnych w województwie małopolskim w roku 2017

Klasa końcowa dla Wskaźniki Nr ppk Powiat Gmina Miejscowość JCWPd wartości decydujące średnich Monitoring operacyjny 1259 olkuski Bukowno Bukowno 130 III Zn 2682 olkuski Bukowno Bukowno 130 I

1532 olkuski Wolbrom Chrząstowice 130 III Fe, NO3, Ca

1706 olkuski Wolbrom Wolbrom 130 III NO3, Ca 2239 olkuski Bukowno Bór Biskupi 130 I 1919 miechowski Miechów Miechów 132 III HCO3, Ca

1920 krakowski Słomniki Słomniki 132 III NO3, HCO3, Ca Fe, HCO , Mn, 1607 proszowicki Proszowice Kościelec 132 III 3 Ca Piła NO , HCO , Mg, 1654 chrzanowski Trzebinia 147 II 3 3 Kościelecka Ca Piła 1655 chrzanowski Trzebinia 147 II Ca Kościelecka

2240 chrzanowski Chrzanów Płaza 147 II NO3, HCO3, Ca

1707 chrzanowski Chrzanów Simota 147 II NO3, HCO3, Ca 2248 oświęcimski Chełmek Bobrek 147 III Ca temp, SO , Zn, 2252 chrzanowski Chrzanów Chrzanów 147 II 4 HCO3, Mg, Ca NO , SO , 2253 chrzanowski Trzebinia Bolęcin 147 II 3 4 HCO3, Mn, Ca Monitoring regionalny Miechów- S2/30 miechowski Miechów 132 II AOX, Fe, Mn Biskupice S1/31 proszowicki Koszyce Witów 132 V Mn S -35 dąbrowski Mędrzechów Mędrzechów 133 V Fe, Mn S -36 dąbrowski Szczucin Suchy Grunt 133 V Fe, Mn

S33/4 wielicki Niepołomice Wola Batorska 148 III AOX, HCO3

str. 104

Klasa końcowa dla Wskaźniki Nr ppk Powiat Gmina Miejscowość JCWPd wartości decydujące średnich Kępa S-5 tarnowski Wierzchosławice 150 III PO , Ca, HCO Bogumiłowicka 4 3 Tarnów- S5-4.2 m.Tarnów m.Tarnów 150 II AOX Świerczków

S-37 tarnowski Szerzyny Szerzyny 150 II AOX, Ca, HCO3 S -38 gorlicki Gorlice Bielanka 151 II AOX, Ni

S -39 gorlicki Biecz Biecz 151 II AOX, NH4

S1-24 wielicki Kłaj Szarów 161 IV NO3 Stary Sącz - S-22 nowosądecki Stary Sącz 167 III Temp., AOX ujęcie Objaśnienia::

AOX - adsorbowalne związki chlorowcoorganiczne .AOX to parametr grupowy, świadczący o występowaniu w próbce wody związku lub grupy związków chlorowcoorganicznych, które są adsorbowalne na węglu aktywnym.

Źródło: PMŚ, PSH 2017, WPMŚ - WIOŚ Kraków 2017

Ryc. 18 Klasyfikacja wód podziemnych w punktach pomiarowych w województwie małopolskim w 2017 roku – monitoring operacyjny i regionalny

str. 105

W roku 2017 w województwie małopolskim dominowały wody dobrej jakości (klasy I, II, III), które stanowiły 85,2% wód objętych monitoringiem operacyjnym i regionalnym. Wody słabej jakości (klasy IV i V) stwierdzono w 4 punktach: Witów, Mędrzechów, Suchy Grunt i Szarów. W przypadku ppk Szarów wskaźnikiem degradującym były stężenia azotanów w wodzie, natomiast w punktach położonych w powiatach proszowickim i dąbrowskim, na dawnych terenach torfowiskowych, jakość wód degradowały ponadnormatywne stężenia żelaza i manganu o prawdopodobnym pochodzeniu geogenicznym.

str. 106

3.4 Monitoring osadów dennych w 2017 roku

W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w podsystemie: monitoring jakości śródlądowych wód powierzchniowych jest realizowane zadanie „monitoring osadów dennych rzek i jezior”. Zadanie jest realizowane na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez OBiKŚ Sp. z o.o. w Katowicach. Obszerny opis zadania zamieszczono w publikacji „Monitoring osadów dennych rzek i jezior w latach 2016-2017 - sprawozdanie Etap II” opracowanej przez zespół autorski OBiKŚ Sp. z o.o. , Katowice-15 listopada 2017 r. W ramach tego zadnia są prowadzone badania stężeń metali ciężkich i szkodliwych substancji organicznych, ulegających akumulacji w osadach. W warunkach naturalnych osady gromadzące się na dnie rzek, kanałów, jezior, zbiorników zaporowych czy u wybrzeży mórz powstają w wyniku akumulacji materiału pochodzącego z: − wietrzenia skał na obszarze zlewni, − sedymentacji szczątków obumarłych organizmów roślinnych i zwierzęcych, − wytrącających się z wody substancji. Skład chemiczny osadów uwarunkowany jest przede wszystkim od budowy geologicznej zlewni, ukształtowania terenu, warunków klimatycznych oraz sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu zlewni. Wraz z materiałem osiadającym na dnie zatrzymywane są również potencjalnie szkodliwe pierwiastki śladowe metali (cynk, miedź, chrom, kadm, ołów, nikiel i rtęć) i związki organiczne ( wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), pestycydy chloroorganiczne, polichlorowane bifenyle (PCBs)). Zanieczyszczenie osadów wodnych stanowi jeden z ważniejszych problemów środowiskowych, ze względu na możliwości szkodliwego oddziaływania na organizmy biologiczne i pośrednio na zdrowie człowieka. Zanieczyszczone osady mogą ujemnie oddziaływać na organizmy żyjące w osadzie lub w pobliżu dna. Mogą one być również niebezpieczne dla ludzi i dzikich zwierząt spożywających ryby lub mięczaki pochodzące z miejsc, gdzie zalegają osady o wysokich zawartościach szkodliwych składników. Lokalizację stanowisk pomiarowych wskazał Zamawiający, który wybrał punkty funkcjonujące w monitoringu wód powierzchniowych. Zgodnie z przyjętą metodyką faktyczne miejsce poboru (stanowisko pomiarowe) stanowiło wypadkową lokalizacji punktu pomiarowo - kontrolnego oraz miejsca, w którym możliwe było wykonanie poboru (dojście do linii brzegowej umożliwiające pobranie próbki, obecność

str. 107 osadów, warunki topograficzne). Dla próbek osadów rzecznych miejsce poboru próbki znajdowało się w odległości co najmniej 100 metrów w górę rzeki od potencjalnego źródła zanieczyszczenia, w strefie brzegowej koryt rzecznych, z przeciwnej strony do nurtu, zgodnie z metodyką. Do badań pobierano 5-centymetrową warstwę powierzchniową osadów z 4-5 miejsc na odcinku 50 m. Na miejscu za pomocą konduktometru oraz miernika pH wykonywano pomiary przewodności elektrolitycznej oraz pH. W 2017 zakres wskaźników podlegających monitoringowi osadów dennych rzek i jezior był utrzymany i obejmował analizę laboratoryjną próbek na zawartość: − pierwiastki (Ag, Al, As, Ba, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mg, Mo, N, Ni, Pb, Sn, Sr, V, Zn, Corg, Fe, Mn, P, S, Ti, K) − wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (naftalen, fenantren, antracen, fluoranten, chryzen, benzo(a)piren, benzo(a)antracen, benzo(a)fluoranten, benzo(ghi)perylen, acenaftylen, acenaften, fluoren, piren, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(e)piren, indeno(1,2,3-c,d)piren, dibenzo(a,h)antracen, perylen) − pozostałe związki: polichlorowane bifenyle (kongenery o nr 28, 52, 101, 118, 138, 153, 180), pentachlorobenzen, heksachlorobenzen, γ-HCH, δ-HCH, β-HCH, α-HCH, heptachlor i epoksyd heptachloru, aldryna, endryna, dieldryna, izodryna, endosulfan, DDT (w tym izomer para-para), p,p’-DDE, p,p’-DDD- obowiązkowo we wszystkich ppk − pH, przewodność elektrolityczna.

3.4.1 Ocena wyników według wskazanych kryteriów Osady z rzek, kanałów i zbiorników zaporowych oceniono według następujących kryteriów: − kryterium geochemiczne, umożliwiające ocenę stopnia zanieczyszczenia osadów dennych w odniesieniu do tła geochemicznego, czyli zawartości pierwiastków występujących w osadach w warunkach naturalnych (wg Bojakowska I., Sokołowska G. 1998 r.), − kryterium ekotoksykologiczne, umożliwiające ocenę stopnia wpływu zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne (wg D.D. MacDonald, C.G. Ingersol, T.A. Berger 2000, WT-732 2003),

str. 108

− kryterium ekotoksykologiczne, umożliwiające ocenę stopnia wpływu zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne na podstawie określonych wartości granicznych EQS, wykorzystywanych do rozdzielenia dobrego od złego stanu chemicznego osadów wodnych (wg GIOŚ 2015). Według kryterium geochemicznego przyjęto, że dla I klasy czystości osadów zawartości graniczne stężenia są od dwóch do pięciu razy wyższe od tła geochemicznego poszczególnych pierwiastków w zależności od ich biogeochemicznych właściwości tj. mobilności w środowisku oraz toksyczności dla biosfery. Dla II i III klasy jakości osadów wartości graniczne określono również na podstawie biogeochemicznych właściwości pierwiastków. Dla klasy II przyjęto wartości 10-20 razy wyższe od tła geochemicznego, dla klasy III czystości osadów przyjęto wartości 20-100 wyższe od tła geochemicznego.

Tabela 21 Progowe zawartości pierwiastków śladowych w osadach wodnych wg kryterium geochemicznego

Składnik Tło geochemiczne I klasa II klasa III klasa poza klasowe Pierwiastki [mg/kg] Srebro(Ag) <0,5 <0,2 <5,0 <10,0 >10 Arsen (As) <5 <10* <20 <50 >50 Bar (Ba) <51 <100** <300 <500 >500 Kadm (Cd) <0,5 <1,0 <5,0 <20 >20 Kobalt (Co) 2 <10 <20 <50 >50 Chrom (Cr) 5 <20 <100 <500 >500 Miedź (Cu) 6 <20 <100 <200 >200 Rtęć (Hg) <0,05 <0,1 <0,5 <1,0 >1,0 Ołów (Pb) 10 <50 <200 <500 >500 Nikiel (Ni) 5 <30 <50 <100 >100 Cynk (Zn) 48 <200 <1000 <2000 >2000 Stront:Wapń 0,002 <0,005 <0,01 <0,1 >0,1 Objaśnienia: * - dla osadów jeziornych 15 mg/kg ** - dla osadów jeziornych 150 mg/kg Źródło: Bojakowska I. Sokołowska G. (1998) - Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych. Przeg. Geolog., 46 (1): 49-54.

str. 109

3.4.2 Kryterium ekotoksykologiczne – z wykorzystaniem wartości TEC, PEC i MEC Określenie zanieczyszczenia osadów dennych metalami i substancjami organicznymi może odbywać się metodą wskaźników numerycznych jakości osadów TEC, PEC i MEC. − TEC (Treshold Effect Concentration) stanowi wartość progową, służącą do identyfikacji stężeń zanieczyszczeń, poniżej których nie przewiduje się szkodliwego oddziaływania na organizmy bentosowe, − PEC (Probable Effect Concentration) to wartość prawdopodobna, określająca stężenie przy przekroczeniu którego spodziewane są negatywne oddziaływania na organizmy bentosowe, − MEC (Midpoint Effects Concentrations) określa stężenie stanowiące średnią wartość pomiędzy stężeniami określonymi wartościami progowymi TEC i PEC. Analiza wyników badań osadów dennych pobranych z rzek i zbiornika zgodnie z kryterium ekotoksykologicznym dotyczyła oceny stanu ich czystości w zależności od zawartości wybranych metali oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO). Poziomy oceny osadów zostały przyjęte zgodnie z wartościami granicznymi określonymi w tabeli 22.

Tabela 22 Progowe zawartości pierwiastków śladowych oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych w osadach wodnych wg kryterium ekotoksykologicznego

Poziom I Poziom II Poziom III Poziom IV Składnik ≤ TEC >TEC ≤ MEC >MEC ≤ PEC >PEC Pierwiastki (mg/kg) Arsen ≤ 9,8 9,8 - 21,4 21,4 - 33 >33 Kadm ≤ 0,99 0,99 – 3,0 3,0 – 5,0 >5,0 Chrom ≤ 43 43 – 76,5 76,5 - 110 >110 Miedź ≤ 32 32 - 91 91-150 >150 Nikiel ≤ 23 23 - 36 36 - 49 >49 Ołów ≤ 36 36 - 83 83 - 130 >130 Rtęć ≤ 0,18 0,18 – 0,64 0,64 – 1,1 >1,1 Srebro ≤ 1,6 1,6 – 1,9 1,9 – 2,2 >2,2 Cynk ≤ 120 120 – 290 290 – 460 >460 Mangan ≤ 460 460 - 780 780 – 1 100 >1 100 Żelazo ≤ 20 000 20 000 – 30 000 30 000 – 40 000 >40 000 Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (µg/kg) Naftalen ≤ 176 176 - 369 369 - 561 >561 Acenaften ≤ 6,7 6,7 - 48 48 - 89 >89 Acenaftylen ≤ 5,9 5,9 - 67 67 - 128 >128 Antracen ≤ 57,2 57,2 - 451 451 - 845 >845 Fluoren ≤ 77,4 77,4 - 307 307 - 536 >536

str. 110

Fenantren ≤ 204 204 - 687 687 – 1 170 >1 170 Fluoranten ≤ 423 423 – 1 327 1 327 – 2 230 >2 230 Benzo(a)antracen ≤ 108 108 - 579 579 – 1 050 >1 050 Chryzen ≤ 166 166 - 728 728 – 1 290 >1 290 Piren ≤ 195 195 - 858 858 – 1 520 >1 520 Benzo(b)fluoranten ≤ 240 240 – 6 820 6 820 – 13 400 >13 400 Benzo(k)fluoranten ≤ 240 240 – 6 820 6 820 – 13 400 >13 400 Benzo(a)piren ≤ 150 150 – 800 800 – 1 450 >1 450 Benzo(e)piren ≤ 150 150 – 800 800 – 1 450 >1 450 Benzo(g,h,i)perylen ≤ 170 170 – 1 685 1 685 – 3 200 >3 200 Dibenzo(a,h)antracen ≤ 33 33 - 84 84 - 135 >135 Indeno(1,2,3-cd)piren ≤ 200 200 – 1 700 1 700 – 3 200 >3 200 Suma WWA ≤ 1 610 1 610 – 12 205 12 205 – 22 800 >22 800 Polichlorowane bifenyle (μg/kg) PCBs ≤ 60 60 - 368 368 - 676 >676 Pestycydy chloroorganiczne (μg/kg) Heksachlorobenzen ≤ 3 3 - 62 62 – 120 >120 alfa-HCH ≤ 6 6 – 53 53 – 100 >100 beta-HCH ≤ 5 5 - 108 108 - 210 >210 gamma-HCH (lindan) ≤ 3 3 – 4 4 – 5 >5 Heptachlor i epoksyd ≤ 2,5 2,5 – 9,3 9,3 – 16 >16 Dieldryna ≤ 1,9 1,9 - 32 32 - 62 >62 DDT całk. + izomer ≤ 4,2 4,2 – 33,6 33,6 - 63 >63 para-para p’p‘ -DDE ≤ 3,2 3,2 - 17 17 - 31 >31 p’p‘-DDD ≤ 4,9 4,9 – 16,5 16,5 - 28 >28 Endryna ≤ 2,2 2,2 – 104,6 104,6 - 207 >207 Aldryna ≤ 2 2 – 41 41 – 80 >80 Toksafen ≤ 1 1 – 1,5 1,5 – 2 >2 Pozostałe zanieczyszczenia organiczne (μg/kg) Ftalan di(2- ≤ 580 580 – 22 790 22 790 – 45 000 >45 000 etyloheksylu) związki tributylocyny ≤ 0,52 0,52 – 1,73 1,73 – 2,94 >2,94 (kation tributylocyny) 1,2,4-trichlorobenzen ≤ 8 8 – 13 13 - 18 >18 Pentachlorofenol ≤ 150 150 - 175 175 - 200 >200 Dioksyny i związki ≤ 0,85 0,85 – 11,2 11,2 – 21,5 >21,5 dioksynopodobne

str. 111

W tabelach dotyczących oceny jakości osadów wg metodyki D.D. MacDonald, C.G. Ingersol, T.A. Berger 2000; WT-732 2003, przy określeniu stanu jakości dla wskaźnika suma WWA, jako wynik podawano sumę wszystkich zbadanych WWA. Oznacza to, że w kolumnie suma WWA oprócz zaproponowanych wg metodyki związków WWA uwzględniano również bezno(a)fluoranten oraz perylen. W opinii autorów uwzględnienie wszystkich zbadanych WWA we wskaźniku suma WWA, obrazuje faktyczny stan zanieczyszczenia osadów wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi i nie stoi w sprzeczności z metodyką ich oceny względem kryterium ekotoksykologicznego, uwzględniając tym samym większy zakres wskaźników badanych, dla których dane są dostępne.

3.4.3 Kryterium ekotoksykologiczne EQS

Umożliwia ono ocenę stopnia wpływu zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne na podstawie określonych wartości granicznych EQS, wykorzystywanych do rozdzielenia dobrego od złego stanu chemicznego osadów wodnych (wg GIOŚ 2015) – dla wybranych punktów pomiarowo-kontrolnych, objętych pełnym zakresem monitoringu.

Tabela 23 Progowe wartości Środowiskowych Norm Jakości EQS w osadach wodnych oraz wartości dopuszczalne innych zanieczyszczeń zalecanych do badań w osadach dennych rzek i jezior

Składnik Wartość dopuszczalna w osadach Substancje priorytetowe (µg/kg) Alachlor 5,2 Antracen 129 Kadm 2300 Chloropiryfos 12,1 Endryna 12,9 Izodryna 144 Dichlorodifenylotrichloroetan (DDT) suma 494,2 Endosulfan 2,7 Heksachlorocykloheksan (HCH) 1 Ołów 41 000 Naftalen 138 Nikiel 43 000 Nonylofenole 695 Oktylofenole 11,0 Pentachlorofenol 229 Związki trybutylocyny (kation tributylocyny) 0,011 Trichlorobenzeny (suma) 41 Trifluarlina 4,7 Chinoksyfen 177 Aklonifen 43 Bifenoks 4,3 Cybutryna 0,2

str. 112

Cypermetryna 1,4 Konwencja Sztokholmska (µg/kg) Toksafen 6,0* PCB – suma (nr 28,52,101,118,138,153,180) 60* Heksabromodifenyl (HBB) 60**** Chlordekon 120*** Wskaźniki istotne z punktu widzenia oceny stanu jakości osadów (µg/kg) Arsen 9 800** Srebro 1000* Chrom 43 000** Miedź 32 000** Cynk 120 000** WWA- suma 1) 1 600**

Chloroalkany C10- C13 3 991 Aldryna 9,3 Chlordekon 120 Chlorfenwinfos 6,2 Dieldryna 53 Pentachlorobenzen 5,5 Objaśnienia: * NYSDEC 1999 - Technical Guidance for Screening Contaminated Sediment, Division of Fish, Wildlife,and Marine Resource ** MacDonald i in. 2000 - Development and Evaluation of consensus-based Sediment Development andevaluation of consensus-based sediment quality guidelines for freshwater ecosystems. Archives of Environmental Contamination and Toxicology 39: 20–31 *** Przyjęto wartość jak dla mirexu, ze względu na zbliżone właściwości obu tych związków **** Przyjęto wartość jak dla PCB (analogiczna struktura obu tych związków), ze względu na zbyt mała ilość informacji dotyczących występowania HBB i PBB w osadach i informacji ekotoksykologicznych; związki te charakteryzują się wyższą wartością LogKow niż PCB oraz niższą toksycznością niż PCB. 1) W tabelach dotyczących oceny jakości osadów wg metodyki D.D. MacDonald, C.G. Ingersol, T.A. Berger 2000; WT-732 2003 (tabela 19, 23), przy określeniu stanu jakości dla wskaźnika suma WWA, jako wynik podawano sumę następujących parametrów: naftalen, acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzo(a)antracen, chryzen, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren.

3.4.4 Lokalizacja punktów poboru osadów dennych w województwie małopolskim w 2017 roku Badania osadów dennych, przeprowadzone w 2017 roku na obszarze całej Polski, wykonano w 270 punktach pomiarowo-kontrolnych położonych na rzekach i kanałach rzecznych oraz w 151 punktach pomiarowo-kontrolnych położonych na jeziorach i zbiornikach zaporowych. W województwie małopolskim badania osadów dennych rzek przeprowadzono w 33 punktach pomiarowo-kontrolnych (Ryc.19, Tab.24).

str. 113

Ryc. 19 Lokalizacja punktów poboru osadów dennych w województwie małopolskim w 2017 roku

str. 114

Tabela 24 Szczegółowy wykaz stanowisk pomiarowych do badań osadów dennych – punkty pomiarowo- kontrolne na rzekach w województwie małopolskim w 2017 r.

Położenie geograficzne Położenie Jednolita część wód L.p. Nazwa punktu długość szerokość administracyjne powierzchniowych geograficzna geograficzna gmina / powiat Kod EU Dunajec - 1 20,774574 50,197617 Żabno / tarnowski PLRW20001921499 Siedliszowice 2 Wisła - Jankowice 19,440472 50,032694 Babice/ chrzanowski PLRW2000192135599 3 Wisła – Kopanka 19,781056 49,983222 Skawina / krakowski PLRW2000192135599 4 Wisła - Oświęcim 19,236444 50,063333 Chełmek / oświęcimski PLRW20001921339 5 Wisła - Tyniec 20,134889 50,044417 Wieliczka / wielicki PLRW2000192137759 6 Soła - Oświęcim 19,217840 50,038760 Oświęcim /oświęcimski PLRW200015213299 7 Skawa - Zator 19,443510 49,994560 Zator / oświęcimski PLRW200015213499 8 Biała - Tarnów 20,916380 50,034300 Tarnów / tarnowski PLRW200014214899 9 Breń - Słupiec 21,215370 50,336080 Szczucin / dąbrowski PLRW200019217499 10 Chechło - Mętków 19,360160 50,051690 Babice / chrzanowski PLRW20006213349 Czarny Dunajec - Nowy Targ / 11 20,034360 49,485080 PLRW200014214119 Nowy Targ nowotarski Dłubnia - Nowa 12 20,071710 50,056780 Kraków / Kraków PLRW20009213769 Huta 13 Dunajec - Jazowsko 20,511700 49,524930 Łącko / nowosądecki PLRW20001521419937 Nowy Targ / 14 Dunajec - Harklowa 20,185930 49,474150 PLRW2000142141399 nowotarski Dunajec - Sromowce 15 20,404910 49,392780 Czorsztyn / nowotarski PLRW200015214195 Niżne Łososina Dolna / 16 Dunajec - Kurów 20,652910 49,691430 PLRW20001521439 nowosądecki 17 Dunajec - Czchów 20,690650 49,832260 Czchów / brzeski PLRW20001921499 Łososina - Witowice Łososina Dolna / 18 20,646650 49,773510 PLRW200014214729 Górne nowosądecki 19 Nidzica - Piotrowice 20,650890 50,205210 Koszyce / proszowicki PLRW20009213989 20 Poprad - Leluchów 20,924500 49,297160 Muszyna / nowosądecki PLRW200015214239 Piwniczna-Zdrój / 21 Poprad - Piwniczna 20,723200 49,427680 PLRW200015214299 nowosądecki 22 Poprad - Stary Sącz 20,660430 49,567420 Nowy Sącz/ Nowy Sącz PLRW200015214299 23 Prądnik - Kraków 19,979490 50,063390 Kraków /Kraków PLRW20009213749 24 Przemsza - Chełmek 19,231070 50,102990 Chełmek / oświęcimski PLRW200010212999 25 Raba - Uście Solne 20,511250 50,117980 Drwinia / bocheński PLRW20001921389999 26 Raba - Myślenice 19,965040 49,838040 Myślenice / myślenicki PLRW2000142138399 27 Rudawa - Kraków 19,906850 50,056760 Kraków / Kraków PLRW20009213699 28 Szreniawa - Koszyce 20,573440 50,164250 Koszyce/ proszowicki PLRW2000921392999 Uszwica - Wola 29 20,661700 50,186420 Szczurowa /brzeski PLRW200019213969 Przemykowska 30 Wątok - Tarnów 20,968940 49,993890 Tarnów / Tarnów PLRW200012214889

str. 115

31 Wilga - Kraków 19,939930 50,043410 Kraków / Kraków PLRW2000162137299 Żabnica - Wola Mędrzechów 32 20,997900 50,254440 PLRW200019217499 Mędrzechowska /dąbrowski Kanał Jadownicki - Wietrzychowice 33 20,694420 50,211330 PLRW2000262139949 Zawierzbie /tarnowski

3.4.5 Ocena osadów dennych wg kryterium geochemicznego (wg Bojakowska I., Sokołowska G. 1998, aktualizacja 2001) Analiza wyników badań osadów dennych zgodnie z kryterium geochemicznym pozwala na ocenę ich jakości z uwagi na zawartość metali. Ocena ta polega na porównaniu zawartości składników zanieczyszczających w osadzie z zawartościami spotykanymi w naturalnych lub nieznacznie zanieczyszczonych osadach. Dla celów oceny przyjęto, że osady dla których wartości stężeń danego wskaźnika spełniają kryterium klasy I to osady niezanieczyszczone, stężenia spełniające kryterium klasy II to osady zanieczyszczone w niewielkim stopniu, osady spełniające kryterium klasy III to osady zanieczyszczone w średnim stopniu, natomiast stężenia przekraczające wartości graniczne dla klasy III to osady zanieczyszczone. Ocena końcowa danego osadu, tj. klasa czystości jest równa klasie czystości wskaźnika o najmniej korzystnej ocenie - tzw. czynnik degradujący. W Polsce oceną objęto 270 próbek osadów dennych pobranych z rzek i kanałów rzecznych, a w województwie małopolskim 33 próbki osadów. Osady oceniane były pod względem zawartości 12 parametrów. Wyniki oceny w województwie małopolskim zostały zebrane w tabeli nr 25. Jak wynika z niniejszej tabeli, w 9 % badanych prób osadów dennych ich jakość jest zła (ocena - poza klasą). Na wykresach 35-36 przedstawiono klasyfikację stanowisk pomiarowych wg kryterium geochemicznego, dla Polski i dla województwa małopolskiego.

Wykres 35 Klasyfikacja jakości osadów dennych w 2017 roku wg kryterium geochemicznego – rzeki – dla Polski i województwa małopolskiego (ilość punktów w klasie)

str. 116

Wykres 36 Klasyfikacja jakości osadów dennych w 2017 roku wg kryterium geochemicznego dla Polski i województwa małopolskiego (% punktów w klasie) W Polsce, w przypadku 21 prób osadów dennych przeprowadzone badania wykazały, że ilość zanieczyszczeń mieści się w tle geochemicznym. W przypadku 19 prób w Polsce w tym w 3 próbach w województwie małopolskim, badania wykazały, że są to osady zanieczyszczone z uwagi na zawartość metali, tj. w przypadku przynajmniej jednego wskaźnika przekroczona jest zawartość graniczna określona dla III klasy czystości. 120 przebadanych prób w Polsce a 10 w województwie małopolskim odpowiada kryterium I klasy czystości – są to osady niezanieczyszczone. W odniesieniu do 82 prób w Polsce, w tym 12 prób w województwie małopolskim stwierdza się, że osady są zanieczyszczone w niewielkim stopniu. Kolejnych 28 prób osadów w Polsce, w tym 8 prób osadów w województwie małopolskim ocenia się jako osady zanieczyszczone w średnim stopniu. W 2 stanowiskach pomiarowych na obszarze województwa małopolskiego, czynnikami degradującymi było przekroczenie granicznej zawartości 1 spośród 12 ocenianych wskaźników. W punkcie Wisła-Tyniec był to kobalt, a w punkcie Przemsza-Chełmek – kadm. W 1 stanowisku pomiarowym Wisła-Oświęcim stwierdzono przekroczenie granicznej zawartości dla 3 wskaźników tj. kadmu, ołowiu i cynku i była to próbka osadu najbardziej zanieczyszczona w województwie małopolskim.

str. 117

Tabela 25 Ocena wyników badań osadów w województwie małopolskim w 2017 roku wg kryterium geochemicznego (wg opracowania Bojakowska I., Sokołowska G. 1998r.aktualizacja 2001r.), dla rzek i zbiorników

Ocena Lp. Nazwa punktu Ag As Ba Cd Co Cr Cu Hg Ni Pb Zn Sr/Ca końcowa [mg/kg] 1 Dunajec - Siedliszowice 0,05 5,15 23,40 0,03 7,34 0,46 4,34 0,01 2,81 0,50 83,50 0,00 Klasa I 2 Wisła - Jankowice 0,05 1,14 28,07 0,22 4,72 4,73 6,07 0,01 6,90 5,80 46,14 0,00 Klasa I 3 Wisła – Kopanka 0,05 5,21 72,33 3,91 20,48 20,31 26,55 0,09 17,40 59,97 396,90 0,01 Klasa III 4 Wisła - Oświęcim 0,05 23,52 215,4 21,87 20,96 53,08 87,18 0,28 28,80 454,10 2939,00 0,00 Poza klasą 5 Wisła - Tyniec 0,05 1,54 28,68 0,03 51,66 4,81 13,51 0,03 5,70 1,35 42,11 0,00 Poza klasą 6 Soła - Oświęcim 0,05 0,05 22,48 0,03 33,97 5,52 8,75 0,01 9,78 1,36 28,89 0,01 Klasa III 7 Skawa - Zator 0,05 10,16 41,17 0,03 23,06 20,73 20,95 0,02 25,99 13,27 47,25 0,00 Klasa III 8 Biała - Tarnów 0,05 4,19 22,95 0,03 6,73 8,19 7,47 0,01 11,10 7,73 32,95 0,00 Klasa I 9 Breń - Słupiec 0,05 2,57 15,34 0,03 3,51 79,38 0,20 0,01 36,87 8,64 16,04 0,01 Klasa II 10 Chechło - Mętków 0,05 1,82 19,63 4,18 19,04 3,22 9,13 0,02 2,53 25,25 184,20 0,00 Klasa III 11 Czarny Dunajec - Nowy Targ 0,05 6,17 32,68 0,09 3,31 7,67 11,74 0,01 8,92 8,47 24,27 0,00 Klasa I 12 Dłubnia - Nowa Huta 0,05 14,94 92,97 0,44 9,43 24,83 51,57 0,09 15,30 38,33 217,80 0,00 Klasa II 13 Dunajec - Jazowsko 0,05 4,03 28,73 0,03 3,12 9,14 11,12 0,01 11,76 6,95 26,17 0,00 Klasa I 14 Dunajec - Harklowa 0,05 4,00 39,82 0,03 2,98 9,09 8,13 0,01 7,36 7,72 25,58 0,00 Klasa I 15 Dunajec - Sromowce Niżne 0,05 7,47 76,50 0,08 4,85 9,63 10,11 0,01 14,31 12,42 63,12 0,00 Klasa I 16 Dunajec - Kurów 0,05 6,62 116,10 0,08 11,45 35,80 27,88 0,06 47,00 19,01 100,00 0,00 Klasa III 17 Dunajec - Czchów 0,05 5,08 31,25 0,03 3,50 9,01 8,50 0,00 12,02 7,79 27,81 0,00 Klasa I 18 Łososina - Witowice Górne 0,05 2,96 38,35 0,03 4,77 11,16 11,07 0,01 20,77 8,63 35,84 0,00 Klasa II 19 Nidzica - Piotrowice 0,05 10,40 51,30 0,23 5,66 14,40 7,28 0,03 12,10 16,40 50,80 0,00 Klasa II 20 Poprad - Leluchów 0,05 3,78 41,61 0,03 5,88 19,03 11,23 0,02 22,69 9,53 45,15 0,00 Klasa II 21 Poprad - Piwniczna 0,05 8,34 48,75 2,75 5,80 11,51 10,14 0,01 14,68 7,71 48,55 0,00 Klasa II 22 Poprad - Stary Sącz 0,05 9,04 123,00 0,03 11,67 35,53 40,92 0,05 47,51 21,32 94,93 0,00 Klasa III 23 Prądnik - Kraków 0,05 9,15 50,17 1,23 32,72 10,71 17,31 0,03 5,95 55,19 125,60 0,00 Klasa III 24 Przemsza - Chełmek 0,05 0,05 96,34 7,52 2,82 4,22 12,43 0,07 6,24 50,98 654,60 0,00 Poza klasą 25 Raba - Uście Solne 0,05 4,35 42,70 0,06 7,48 9,39 7,55 0,01 14,90 7,27 38,10 0,00 Klasa I 26 Raba - Myślenice 0,05 4,41 48,31 0,03 4,42 10,04 17,73 0,01 20,61 7,65 32,15 0,00 Klasa II 27 Rudawa - Kraków 0,05 17,91 58,93 0,98 13,98 8,83 19,47 0,02 6,17 34,01 156,70 0,01 Klasa II 28 Szreniawa - Koszyce 0,05 9,17 40,30 0,11 3,29 7,56 6,53 0,01 6,37 10,70 34,10 0,00 Klasa I 29 Uszwica - Wola Przemykowska 0,05 3,71 43,20 0,11 8,25 5,75 6,25 0,02 8,03 7,31 30,40 0,01 Klasa II 30 Wątok - Tarnów 0,05 11,00 113,00 0,17 7,84 18,70 34,60 0,20 18,10 126,00 144,00 0,00 Klasa III 31 Wilga - Kraków 0,05 12,29 66,81 0,33 6,01 16,36 32,04 0,03 15,67 23,17 122,80 0,00 Klasa II 32 Żabnica - Wola Mędrzechowska 0,05 4,88 168,00 0,45 18,80 8,84 28,20 0,03 16,30 47,50 89,60 0,00 Klasa II 33 Kanał Jadownicki - Zawierzbie 0,05 0,42 69,90 0,69 14,80 12,00 8,67 0,05 17,80 8,23 122,00 0,00 Klasa II

str. 118

3.4.6 Ocena osadów z rzek i kanałów rzecznych wg kryterium ekotoksykologicznego Kryterium to umożliwia ocenę stopnia wpływu zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne (wg D.D. MacDonald, C.G. Ingersol, T.A. Berger 2000; WT-732 2003). W oparciu o wyniki z badań osadów dennych pobranych z rzek, zgodnie z kryterium ekotoksykologicznym wykonano ocenę stanu ich czystości, w zależności od zawartości metali oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych. Dla celu oceny jakości osadów rzecznych przyjęto, że osady dla których wartości stężeń danego wskaźnika spełniają kryterium: poziomu I – osady niezanieczyszczone, poziomu II – osady zanieczyszczone w niewielkim stopniu, poziomu III – osady zanieczyszczone w średnim stopniu, poziomu IV – osady zanieczyszczone. Oceną objętych było w Polsce 270 prób w tym z obszaru województwa małopolskiego 33 próby w zakresie 42 składników. W województwie małopolskim w przypadku 88 % badanych próbek osadów dennych ich jakość spełnia kryteria I - III poziomu. Na wykresach 37-38 przedstawiono klasyfikację stanowisk pomiarowych dla Polski i województwa małopolskiego wg kryterium ekotoksykologicznego.

Wykres 37 Klasyfikacja osadów dennych w 2017 roku wg kryterium ekotoksykologicznego dla Polski i województwa małopolskiego (ilość punktów dla poziomu zanieczyszczenia)

str. 119

Wykres 38 Klasyfikacja osadów dennych w 2017 roku wg kryterium ekotoksykologicznego dla Polski i województwa małopolskiego (% punktów dla poziomu zanieczyszczenia)

Do osadów niezanieczyszczonych należą próbki osadów pobrane w następujących punktach: Dunajec-Siedliszowice, Wisła-Jankowice, Czarny Dunajec-Nowy Targ, Dunajec- Jazowsko, Dunajec-Harklowa, Dunajec-Sromowce Niżne, Dunajec-Czchów, Łososina- Witowice Górne, Poprad-Leluchów, Raba-Uście Solne, Raba-Myślenice, Szreniawa-Koszyce. Do osadów zanieczyszczonych w niewielkim stopniu należą osady pobrane w następujących punktach: Soła-Oświęcim (acenaften), Skawa-Zator (As, Ni, acenaften), Biała- Tarnów (acenaftylen, acenaften), Nidzica-Piotrowice (As, Mn, acenaften), Prądnik-Kraków (Cd, Pb, Zn, acenaftylen), Rudawa-Kraków (As, Zn, Mn, benzo(a)antracen), Uszwica-Wola Przemykowska (Beta–HCH), Wilga-Kraków (As, Cu, Zn, acenaftylen), Kanał Jadownicki- Zawierzbie (Zn, acenaftylen, acenaften). W 8 punktach próbki osadów zaliczono do osadów zanieczyszczonych w średnim stopniu, ze względu na następujące zanieczyszczenia: Wisła-Kopanka (Cd, Pb, Zn, benzo(a)antracen, acenaften), Breń-Słupiec (Cr, Ni), Chechło- Mętków (Cd, Zn), Dłubnia-Nowa Huta (As, Cu, Pb, Zn, naftalen, fenantren, antracen, benzo(a)antracen, acenaften, fluoren, benzo(e)piren, WWA suma), Dunajec-Kurów (Ni, Mn, acenaften), Poprad-Piwniczna (Cd, Mn, benzo(a)antracen, acenaftylen, acenaften), Poprad-Stary Sącz (Cu, Ni, Mn, acenaftylen, acenaften), Wątok-Tarnów (As, Cu, Hg, Pb, Zn, M n, acenaftylen). Do najbardziej zanieczyszczonych próbek osadów należą osady pobrane w punktach pomiarowo-kontrolnych: Wisła-Oświęcim (As, Cd, Pb, Zn, Mn, naftalen, fenantren, antracen, Cr, Cu, Hg, Ni, Fe, benzo(a)antracen, acenaften, fluoren, WWA suma), Wisła-Tyniec (fenantren, acenaften, fluoren, WWA suma), Przemsza-Chełmek (Cd, Zn, acenaftylen) i Żabnica-Wola Mędrzechowska (Fe, Mn).

str. 120

Analizując częstości występowania przekroczeń wartości granicznych dla poszczególnych badanych wskaźników stwierdzono, że w żadnym z 33 punktów nie zostały przekroczone wartości graniczne I poziomu jakości czystości osadów dla zawartości następujących parametrów: srebro, fluoranten, chryzen, benozo(g,h,i)perylen, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, indeno(1,2,3.- c,d)piren, dibenzo(a,h) antracen, polichlorowane bifenyle, heksalorobenzen, alfa-HCH, Gamma- HCH, heptachlor i epoksyd heptachloru, dieldryna, DDT całkowity, p’p’-DDE, p’p’-DDD, DDT+DDD+DDE, endryna i aldryna. Szczegółowe wyniki oceny zostały przedstawione w tabeli 6. Poziomy oceny osadów zostały przyjęte zgodnie z wartościami granicznymi określonymi w tabeli 26.

str. 121

Tabela 26 Ocena osadów z rzek i kanałów rzecznych w województwie małopolskim w 2017 roku wg kryterium ekotoksykologicznego

(wg D.D. MacDonald, C.G. Ingersol, T.A. Berger 2000; WT-732 2003)

Lp. Nazwa punktu pomiarowego

c,d)piren

HCH

całkowity(+izomer para

HCH

DDE DDD

- -

cenaften

Ag As Cd Cr Cu Hg Ni Pb Zn Fe Mn Naftalen Fenantren Antracen Fluoranten Chryzen Benzo(a)antracen Benzo(a)piren Benzo(g,h,i)perylen Acenaftylen A Fluoren Piren Benzo(b)fluoranten Benzo(k)fluoranten Benzo(e)piren Indeno(1,2,3, Dibenzo(a,h)antracen WWA suma (*) Polichlorowane bifenyle (nr 28, 52, Heksachlorobenzen Alfa Beta Gamma Heptachlor epoksyd i heptachloru Dieldry DDT para) p'p' p'p' DDT+DDD+DDE Endryna Aldryna

[mg/kg]

8 2 1

1 Dunajec - Siedliszowice 60

0,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 5,7 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

207

0,05 5,15 0,03 0,46 4,34 0,01 2,81 83,5 21,3

2628

2 Wisła - Jankowice 2

6,9 5,8 9,7 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 6,1 7,9 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 1,14 0,22 4,73 6,07 0,01 46,1 96,1 16,2 12,7 14,7 72,6

2240

2 1

3 Wisła – Kopanka 20

2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

155 160

0,05 5,21 3,91 0,09 17,4 98,2 46,1 99,5 37,7 19,4 61,5 97,1 84,7 16,2

1359

20,31 26,55 59,97 396,9 235,8 183,3 238,2 107,3 167,9

10340

2 1 53

4 Wisła - Oświęcim 26

2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 0,28 28,8 67,8 44,4 16,3 84,6 35,1 37,7

2939

23,52 21,87 53,08 87,18 454 786,4 710,7 423,7 115,8 365,6 149,2 175,2 104,5

23000

2305,1

7 2 1

5 Wisła - Tyniec 2

5,7 2,5 6,4 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

152 284

0,05 1,54 0,03 4,81 0,03 1,35 42,1 37,6 35,3 24,4 16,3 28,5 51,7 18,7 33,7 36,7

1510 1677

13,51 146,1 708,8 298,3

9 2 1

6 Soła - Oświęcim 12

2,5 2,5 2,5 2,5 8,2 2,5 5,9 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 0,05 0,03 5,52 8,75 0,01 9,78 1,36 28,9 43,8 14,8 13,4 12,2 10,9 11,3 15,6 11,1

4258

111,4

2 1

7 Skawa - Zator 12

2,5 5,7 5,5 8,2 2,5 2,5 2,5 6,2 9,3 2,5 2,5 8,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

354

0,05 0,03 0,02 47,3 19,1 10,4 10,5 96,8

10,16 20,73 20,95 25,99 13,27

15240

6 2 1 13

8 Biała - Tarnów 33

2,5 8,8 2,5 6,3 6,2 2,5 7,8 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

174 161

0,05 4,19 0,03 8,19 7,47 0,01 11,1 7,73 42,2 30,6 15,2 11,2 12,2

6107

2 1

24 67

9 Breń - Słupiec 16

0,2 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 7,6 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 2,57 0,03 0,01 8,64 81,2 10,3

2923

79,38 36,87

,5 1

10 Chechło - Mętków 2

2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 7,9 2,5 2,5 2 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

716

0,05 1,82 4,18 3,22 9,13 0,02 2,53 11,4 15,7 10,1 51,1

25,25 184,2

5 1

11 Czarny Dunajec - Nowy Targ 2

2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0, 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 6,17 0,09 7,67 0,01 8,92 8,47 24,3 32,5

6860

11,74 248,3

str. 122

12 Dłubnia - Nowa Huta 2

2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 0,44 0,09 15,3 65,6 49,5 60,1 79,2 83,3 21,4

14,94 24,83 51,57 38,33 217,8 339,9 502,9 694,8 320,1 162,5 143,1 113,6 258,5 106,7 183,3 169,5

14910

2692,9

2 1

13 Dunajec - Jazowsko 76

2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 9,6 2,5 2,5 2,5 5,2 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 4,03 0,03 9,14 0,01 6,95 26,2 14,4 14,5 15,1

7117

11,12 11,76 147,6

4 2 1

14 Dunajec - Harklowa 69

2,5 2,5 2,5 6,4 7,1 8,7 2,5 2,5 2,5 2,5 6,1 2,5 8,6 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 0,03 9,09 8,13 0,01 7, 7,72 25,6 10,9 12,4 10,1

6431

134,8

2 1 34

15 Dunajec - Sromowce Niżne 25

8,8 8,1 9,9 2,5 5,9 2,5 6,7 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

354 305

0,05 7,47 0,08 9,63 0,01 63,1 45,4 46,6 27,9 36,7 43,9 17,8 30,4 20,2

9451

10,11 14,31 12,42

2 1

59 54

16 Dunajec - Kurów 47

2,5 7,8 9,9 2,5 04,1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

100

0,05 6,62 0,08 35,8 0,06 69,2 13,6 25,8 31,5 27,9 10,6 40,6 46,3 15,9 33,9 23,2

27,88 19,01 539,7 4

19710

2 1

17 Dunajec - Czchów 0

8,5 2,5 7,9 2,5 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,

182

0,05 5,08 0,03 9,01 7,79 27,8 18,6 17,9 19,2 15,4 18,3 21,7 19,9 29,2 11,8 16,1 12,9

7445

12,02 196,1

2 1

18 Łososina - Witowice Górne 36

2,5 6,1 5,1 8,9 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 2,96 0,03 0,01 8,63 35,8 24,3 35,9 11,2 55,5 34,5 51,2 45,1 10,9 42,8 50,8 21,1 27,8

11,16 11,07 20,77 228,5 386,1

10430

6 2 1 0,4

19 Nidzica - Piotrowice 44

5,2 2,5 8,6 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 1 0,23 14,4 7,28 0,03 12,1 16,4 50,8 33,7 31,9 38,3 29,2 18,6 10,4 18,1 48,6 20,8 48,2 13,9

9061

486,5 107,4 398,7

2 1

20 Poprad - Leluchów 99

2,5 8,1 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 3,78 0,03 0,02 9,53 45,2 52,7 13,2

10,03 11,23 22,69 388,2

1143

2 1 19

21 Poprad - Piwniczna 43

0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

842

0,05 8,34 2,75 0,01 7,71 48,6 25,8 82,7 86,9 20,8 11, 16,5 47,9 57,6 54,1 15,9

9069

11,51 10,14 14,68 151,5 191,9 132,7 131,1 112,6

1052,9

6 2 1

22 Poprad - Stary Sącz 29

2,5 2, 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 9,04 0,03 0,05 94,9 28,9 33,2 53,6 22,5 17,3 15,4 22,9 16,3 27,5 10,7 15,8 15,4

35,53 40,92 47,51 21,32 585,9 110,6 393,8

19370

8 8 2 1 26

23 Prądnik - Kraków 20

9,1 2,5 5,1 5,2 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0, 0,5

0,05 9,15 1,23 0,03 5,95 14,3 38,2 39,9 26,1 23,7 25,9 32,3 13,3 24,1

5732

10,71 17,31 55,19 125,6 240,5 257,3

2 1

24 Przemsza - Chełmek 11

5,7 8,2 9,6 5,1 2,5 5,1 5,7 9,4 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

240

0,05 0,05 7,52 4,22 0,07 6,24 20,1 38,7 27,3 10,2 15,4 15,1 14,7

4036

12,43 50,98 654,6 174,5

2 1

25 Raba - Uście Solne 17

9,1 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

254

0,05 4,35 0,06 9,39 7,55 0,01 14,9 7,27 38,1 53,6

7748

5 2 1

26 Raba - Myślenice 23

9,7 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 5,3 2,5 2,5 2,5 2,5 5,9 6,4 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 4,41 0,03 0,01 7,65 32,2 65,5

10,04 17,73 20,61 280,1

11270

6 2 1 29

27 Rudawa - Kraków 29

2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

394

0,05 0,98 8,83 0,02 6,17 55,1 45,9 54,3 30,7 32,2 13,3 36,2 51,9 18,7 31,4 24,2

7605

17,91 19,47 34,01 156,7 513,2

5 2 1

11 14

28 Szreniawa - Koszyce 42

2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

229

0,05 9,17 0,11 7,56 6,53 0,01 6,37 10,7 34,1 37,7 39,1 15,5 45,4 67,2 32,6 36,7 58,1 21,6 27,9 18,9

4511 417,2

str. 123

2 1

29 Uszwica - Wola Przemykowska 30

2,5 9,8 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 6,6 8,2 5,1 8,5 2,5 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

447

0,05 3,71 0,11 5,75 6,25 0,02 8,03 7,31 30,4 15,1 23,5 91,8

6304

8 2 1

28 35 16

30 Wątok - Tarnów 11

0,2 8,1 6,5 7,3 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

126 144 552

0,05 0,17 18,7 34,6 18, 24,4 33,2 10,8 40,1 26,8 36,8 39,9 20,3 11,6

312,8

13280

2 1

19 49 60

31 Wilga - Kraków 15

2,5 8,2 9,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 0,33 0,03 75,3 78,1 45,8 42,2 31,7 16,4 22,1 37,6 29,5

12,29 16,36 32,04 15,67 23,17 122,8 367,9 129,9 578,9

13950

,5 1

32 Żabnica - Wola Mędrzechowska 2

6,1 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 7,8 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

0,05 4,88 0,45 8,84 28,2 0,03 16,3 47,5 89,6 23,6 62,5

3346

11330

8 2 1

32 24

33 Kanał Jadownicki - Zawierzbie 12

2,5 2,5 2,5 2,5 6,9 9,3 2,5 2,5 2,5 2,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5

122 442

0,05 0,42 0,69 8,67 0,05 17,8 8,23 52,2 44,9 12,4 12,1

211,8 13220

* za sumę WWA przyjęto sumę wskaźników: naftalen, acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzo(a)antracen, chryzen, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren, zgodnie z metodyką D.D. MacDonald, C.G. Ingersol, T.A. Berger 2000; WT-732 2003.

str. 124

3.4.7 Ocena jakości osadów dennych z rzek i kanałów rzecznych zgodnie z kryterium ekotoksykologicznym Kryterium to umożliwia ocenę stopnia wpływu zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne, na podstawie określonych wartości granicznych EQS, wykorzystywanych do rozdzielenia dobrego od złego stanu chemicznego osadów wodnych (wg GIOŚ 2015) – dla wybranych punktów pomiarowo-kontrolnych, objętych pełnym zakresem monitoringu Analiza wyników badań osadów dennych pobranych z rzek, zgodnie z kryterium ekotoksykologicznym, dotyczyła oceny stanu ich czystości w zależności od zawartości wybranych metali oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO). Dla powyższego kryterium oceny przyjęto, że osady dla których wartości stężeń danego wskaźnika są niższe od wartości granicznej to osady są niezanieczyszczone, natomiast stężenia przekraczające wartości graniczne określone dla danego wskaźnika – osady zanieczyszczone. Ocena końcowa osadu jest negatywna jeżeli choć jeden wskaźnik przekracza wartość graniczną. Na poniższych wykresach przedstawiono klasyfikację stanowisk pomiarowych dla Polski i województwa małopolskiego wg kryterium ekotoksykologicznego EQS.

Wykres 39 Klasyfikacja jakości osadów dennych w 2017 roku wg kryterium ekotoksykologicznego EQS – rzeki dla Polski i województwa małopolskiego (ilość punktów)

str. 125

Wykres 40 Klasyfikacja jakości osadów dennych w 2017 roku wg kryterium ekotoksykologicznego EQS – rzeki dla Polski i województwa małopolskiego (% punktów)

Na obszarze Polski oceną objęto 60 próbek osadów a na obszarze województwa małopolskiego 5 próbek osadów. W przypadku 23 prób w Polsce w tym w 3 próbkach z województwa małopolskiego – osady denne były zanieczyszczone. Ogólnie w Polsce stwierdzono przekroczenia wartości granicznych wskaźników EQS dla następujących wskaźników: arsen (10 pkt.), kadm (3 pkt.), chrom (3 pkt.), miedź (2 pkt.), nikiel (1 pkt.), ołów (4 pkt.), cynk (7 pkt.), naftalen (5 pkt.), WWA-suma (4 pkt.), HCH-suma (2 pkt.), aldryna (2 pkt.). Z analizy wyników wynika, że próbki osadów dennych z punktu Wisła-Kopanka nie dotrzymują wartości granicznych EQS dla metali: Cu, Pb i Zn, a osady z punktu Wisła-Tyniec wartości granicznych EQS dla naftalenu i WWA-suma. Wisła-Oświęcim to stanowisko pomiarowe z największą liczbą przekroczeń granicznych wartości EQS (8 wskaźników). W punkcie tym, przekroczone zostały wskaźniki dla: arsenu, kadmu, chromu, miedzi, ołowiu, cynku, naftalenu, WWA-suma. Szczegółowe wyniki oceny zostały przedstawione w tabeli 27.

str. 126

Tabela 27 Ocena jakości osadów pobranych z rzek i kanałów rzecznych zgodnie z kryterium ekotoksykologicznym EQS (wg GIOŚ 2015)

para)

fenol)

suma

C13

–

Nazwa suma

Ocena

nonylofenol)

Lp. punktu - końcowa

pomiarowego

suma

iązki tributylocyny tributylocyny iązki

butryna

Ag As Cd Cr Cu Ni Pb Zn Naftalen Antracen (*) suma WWA 153,180) 138, 118, 101, Pentachlorobenzen HCH Dieldryna Izodryna para (+izomer całkowity DDT Endosulfan C10 Chloroalkany Chlorfenwinfos Zw tributylocyny) (kation Trichlorobenzeny (4 Nonylofenole Oksylofenole(4 (1,1’3,3’tetrametylobutylol) Pentachlorofenol Trifluarlina Chinoksylen Cypermetryna Chlordekon Heksabromodifenol Toksafen Endryna Aldryna Alachlor Chlorpiryfos Aklonifen Binfenoks Cy Polichlorowane bifenyle (nr 28, 52, 28, (nr bifenyle Polichlorowane

[mg/kg] [µg/kg]

Dunajec -

1 niezanieczyszczony

Siedliszowice ,40

0,05 5,15 0,03 0,46 4,34 2,81 0,50 83,50 8,01 2,5 60,03 2,00 0,01 2,00 0,50 5,00 0,50 1,00 50,00 0,01 0,01 1,50 5,00 5,00 10,00 0,50 0,40 0,40 0 0,40 0,40 0,50 0,50 0,50 0,50 0,40 0,40 0,10

Wisła -

niezanieczyszczony

Jankowice

0,05 1,14 0,22 4,73 6,07 6,90 5,80 46,14 9,67 2,50 72,61 2,00 0,01 2,00 0,50 5,00 0,50 1,00 50,00 0,01 0,01 1,50 5,00 5,00 10,00 0,50 0,40 0,40 0,40 0,40 0,40 0,50 0,5 0,50 0,50 0,40 0,40 0,10

Wisła -

zanieczyszczony

Kopanka

0,05 5,21 3,91 20,31 26,55 17,40 59,97 396,90 98,18 46,10 1359,02 2,00 0,01 2,00 0,50 5,00 0,50 1,00 50,00 0,01 0,01 1,50 5,00 5,00 10,00 0,50 0,40 0,40 0,40 0,40 0,40 0,50 0,50 0,50 0,50 0,4 0,40 0,10

Wisła -

zanieczyszczony

Oświęcim

0,05 23,52 21,87 53,08 87,18 28,80 454,10 2939,00 710,68 115,80 2305,11 2,00 0,01 2,00 0,50 5,00 0,50 1,00 50,00 0,01 0,01 1,50 5,00 5,00 10,00 0,50 0,40 0,40 0,40 0,40 0,40 0,50 0,50 0,50 0,50 0,40 0,40 0,10

zanieczyszczony

Wisła -

Tyniec

1,54 0,03 4,81 13,51 5,70 1,35 42,11 151,97 7,05 1676,96 2,00 0,01 2,00 0,50 5,00 0,50 1,00 50,00 0,01 0,01 1,50 5,00 5,00 10,00 0,50 0,40 0,40 0,40 0,40 0,40 0,50 0,50 0,50 0,50 0,40 0,40 0,10 0,05

str. 127

3.4.8 Porównanie wyników ocen próbek osadów dennych z obszaru województwa małopolskiego W tabeli 28 porównano wyniki oceny jakości osadów dennych pobranych z rzek i kanałów rzecznych wg metodyk: 1) kryterium geochemiczne - wg Bojakowska I., Sokołowska G. (1998, akt. 2001), 2) kryterium ekotoksykologiczne - wg D.D. MacDonald, C.G. Ingersol, T.A. Berger (2000; WT-732 2003), 3) kryterium ekotoksykologiczne EQS - wg opracowania GIOŚ (GIOŚ 2015).

Tabela 28 Wyniki oceny stanu osadów rzek i kanałów rzecznych wg trzech kryteriów, dla obszaru województwa małopolskiego w 2017 roku Kryterium Kryterium Kryterium Lp. Nazwa punktu ekotoksykologiczne geochemiczne ekotoksykologiczne EQS 1 Dunajec - Siedliszowice Klasa I Poziom 1 niezanieczyszczony 2 Wisła - Jankowice Klasa I Poziom 1 niezanieczyszczony 3 Wisła - Kopanka Klasa III Poziom 3 zanieczyszczony 4 Wisła - Oświęcim Poza klasą Poziom 4 zanieczyszczony 5 Wisła - Tyniec Poza klasą Poziom 4 zanieczyszczony 6 Soła - Oświęcim Klasa III Poziom 2 - 7 Skawa - Zator Klasa III Poziom 2 - 8 Biała - Tarnów Klasa I Poziom 2 - 9 Breń - Słupiec Klasa II Poziom 3 - 10 Chechło - Mętków Klasa III Poziom 3 - 11 Czarny Dunajec - Nowy Targ Klasa I Poziom 1 - 12 Dłubnia - Nowa Huta Klasa II Poziom 3 - 13 Dunajec - Jazowsko Klasa I Poziom 1 - 14 Dunajec - Harklowa Klasa I Poziom 1 - 15 Dunajec - Sromowce Niżne Klasa I Poziom 1 - 16 Dunajec - Kurów Klasa III Poziom 3 - 17 Dunajec - Czchów Klasa I Poziom 1 - 18 Łososina - Witowice Górne Klasa II Poziom 1 - 19 Nidzica - Piotrowice Klasa II Poziom 2 - 20 Poprad - Leluchów Klasa II Poziom 1 - 21 Poprad - Piwniczna Klasa II Poziom 3 - 22 Poprad - Stary Sącz Klasa III Poziom 3 - 23 Prądnik - Kraków Klasa III Poziom 2 - 24 Przemsza - Chełmek Poza klasą Poziom 4 - 25 Raba - Uście Solne Klasa I Poziom 1 - 26 Raba - Myślenice Klasa II Poziom 1 - 27 Rudawa - Kraków Klasa II Poziom 2 - 28 Szreniawa - Koszyce Klasa I Poziom 1 - 29 Uszwica - Wola Przemykowska Klasa II Poziom 2 - 30 Wątok - Tarnów Klasa III Poziom 3 - 31 Wilga - Kraków Klasa II Poziom 2 - 32 Żabnica - Wola Mędrzechowska Klasa II Poziom 4 - 33 Kanał Jadownicki - Zawierzbie Klasa II Poziom 2 -

str. 128

W przypadku 2 spośród 33 przebadanych stanowisk pomiarowych uzyskano zgodne wyniki oceny osadów w oparciu o wszystkie trzy metodyki oceny. W przypadku 2 pkt. (stanowiska: Wisła-Oświęcim, Wisła-Tyniec) osady określone zostały jako zanieczyszczone (6,1%), w przypadku 2 pkt. (Dunajec-Siedliszowice, Wisła-Jankowice) osady określone zostały jako niezanieczyszczone (6,1%). W przypadku 28 pkt. (84,8%) osady były oceniane tylko według dwóch metodyk. Wyjaśnienie rozbieżności: W przypadku stanowisk pomiarowych: Wisła-Oświęcim i Wisła- Tyniec uzyskano wprawdzie tę samą ocenę końcową dot. jakości osadów, jednak zgodnie z przypuszczeniem, inny był czynnik degradujący w zależności od analizowanej metody (tabela 29).

Tabela 29 Zestawienie stanowisk pomiarowych rzek i kanałów rzecznych, posiadających tę samą ocenę jakości osadów, ze zróżnicowaniem czynnika degradującego

Czynnik degradujący w metodyce kryterium Nazwa stanowiska kryterium kryterium ekotoksykologiczne ekotoksykologiczne geochemiczne EQS Wisła - Oświęcim Cd, Pb, Zn, TZO Ar, Cd, Cr, Cu, Pb, Zn, Cd, Pb, Zn TZO, WWA - suma Wisła - Tyniec Co TZO TZO, WWA-suma

str. 129

Podsumowanie To tej pory nie ma wprowadzonych przez ustawodawcę wytycznych dotyczących oceny jakości osadów dennych. Na potrzeby monitoringu ocena jakości osadów, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi lub szkodliwymi związkami organicznymi, wykonywana jest w oparciu o kryteria geochemiczne, ekotoksykologiczne i ekotoksykologicznego EQS. Klasyfikacja osadów dennych rzek w województwie małopolskim wykonana wg kryterium ekotoksykologicznego, na podstawie wyników badań monitoringowych przeprowadzonych w 2017 roku wykazała, że 36,4% przebadanych osadów to osady niezanieczyszczone (I poziom), 27,3% to osady zanieczyszczone w niewielkim stopniu (II poziom), 24,2% to osady zanieczyszczone w średnim stopniu (poziom III), pozostałe 12,1% to osady zanieczyszczone (IV poziom). Największe zanieczyszczenie osadów stwierdzono w Wiśle – w punktach Oświęcim i Tyniec, oraz w Przemszy – w Chełmku i w Żabnicy – w Woli Mędrzechowskiej.

str. 130

3.5 Współpraca dwustronna z Republiką Słowacką Granica państwowa pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Republiką Słowacką mierzy ok. 541 km, z czego ok. 105 km przebiega po wodach płynących. Najdłuższe odcinki zlokalizowane są na rzece Poprad - 31,5 km i Dunajec - 15,0 km oraz pot. Jeleśnia - 15,3 km i Białka - 13,5 km. Formalną podstawę współpracy dwustronnej stanowi Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Słowackiej o gospodarce wodnej na wodach granicznych, podpisana w Warszawie dnia 14 maja 1997 roku. Realizację tej Umowy powierzono Polsko-Słowackiej Komisji do spraw Wód Granicznych. W ramach tej Komisji utworzono cztery polsko-słowackie grupy robocze: − Polsko-Słowacka Grupa Robocza do spraw zapewnienia realizacji zadań wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej (WFD), − Polsko-Słowacką Grupę Roboczą do spraw współpracy w dziedzinie przedsięwzięć przeciwpowodziowych, regulacji cieków granicznych, zaopatrzenia w wodę, melioracji terenów przygranicznych, planowania i hydrogeologii – Grupa R − Polsko-Słowacką Grupę Roboczą do spraw współpracy w dziedzinie hydrologii i osłony przeciwpowodziowej na wodach granicznych - Grupa HyP − Polsko-Słowacką Grupę Roboczą do spraw ochrony wód granicznych przed zanieczyszczeniem - Grupa OPZ Członkiem polskiej części Grupy OPZ. Komisja na corocznych posiedzeniach dokonuje przeglądu realizacji postanowień Umowy, a także ustala zadania do realizacji na kolejny okres. Współpraca z partnerem słowackim ma charakter typowo roboczy - wspólne pobory prób wody w przekrojach granicznych, wspólne uzgodnienia wyników badań laboratoryjnych oraz sporządzenie oceny wód granicznych. Celem współpracy na wodach granicznych przy rozwiązywaniu problemów ochrony jakości wód, jest stworzenie warunków dla planowanego, racjonalnego i sprawiedliwego wykorzystania wód granicznych w interesie i z korzyścią dla obu Państw. Dla osiągnięcia powyższego celu prowadzone badania kontrolne pozwalają ocenić aktualny stan jakości cieków granicznych oraz uzyskać informację o trendach zmian jakościowych zachodzących na wodach granicznych, a tym samym wskazują na podjęcie właściwych przedsięwzięć dla poprawy jakości wód. Wyniki badań analitycznych są uzgadniane wspólnie ze stroną słowacką w odstępach półrocznych. Z każdego uzgodnienia wyników badań spisuje się protokół, który stanowi

str. 131 integralną część do uzgodnionych wyników badań zestawionych tabelarycznie z każdego przekroju granicznego. Uzgodnione wyniki badań jakości cieków są podstawą do opracowania rocznej oceny stanu jakości wód granicznych i zmian jakościowych zachodzących w tych wodach, co stanowi materiał na narady Polsko-Słowackiej Grupy Roboczej (OPZ) do spraw ochrony wód granicznych przed zanieczyszczeniem oraz dla Polsko-Słowackiej Komisji do spraw Wód Granicznych. Instytucje z którymi prowadzona jest współpraca: − Ciek graniczny: Czarna Orawa (Ćierna Orava) - Slovensky Vodohospodarsky Podnik ś.p. OZ-Povodie Vahu; Źilina − Ciek graniczny: Poprad i Dunajec – Slovensky Vodohospodarsky Podnik ś.p. OZ- Povodie Bodrogu a Hornadu; Košice. W roku 2017 współpraca ze stroną słowacką obejmowała badania jakości wód cieków granicznych: Dunajca, Popradu, Czarnej Orawy (tabela 30).

Tabela 30 Jednolite części wód objęte badanymi w ramach umowy Nazwa ppk Nazwa JCWP Kod JCWP Dunajec - Czerwony Klasztor Dunajec od Zb. Czorsztyn do Grajcarka PLRW200015214195 Poprad - Leluchów Poprad od Smereczka do Łomniczanki PLRW200015214239 Poprad - Piwniczna

Czarna Orawa od Zubrzycy bez Zubrzycy Czarna Orawa - Jabłonka PLRW120014822279 do ujścia Wyniki badań analitycznych są uzgadniane wspólnie ze stroną słowacką w odstępach półrocznych (styczeń, lipiec)

3.5.1 Efekty dotychczasowej współpracy Ciągłe monitorowanie jakości wód granicznych pozwala określić aktualny stan wód oraz uzyskać informację o zmianach jakościowych w nich zachodzących i stanowi podstawę do podejmowania działań proekologicznych w zlewniach cieków granicznych. Współpraca ze stroną Słowacką w zakresie prowadzonych badań kontrolnych jakości wód Popradu, Dunajca, Czarnej Orawy układa się poprawnie, zgodnie z ustalonym harmonogramem poboru prób i zaplanowanymi terminami wspólnych uzgodnień wyników badań.

str. 132

3.6 Realizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych

Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) jest podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień dyrektywy 91/271/EWG dotyczących oczyszczania ścieków komunalnych. Celem Programu jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. Cel zostanie osiągnięty przez realizację ujętych w KPOŚK i jego aktualizacji inwestycji. Zgodnie z art. 43 ust. 4c ustawy - Prawo wodne, KPOŚK podlega okresowej aktualizacji przynajmniej raz na cztery lata. Zgodnie z nową ustawą z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566, z późn. zm.) z dniem 1.01.2018 r. utworzone zostało Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, do którego należy między innymi: − prowadzenie inwestycji z zakresu gospodarki wodnej wraz z utrzymaniem wód i pozostałego mienia Skarbu Państwa związanego z gospodarką wodną, − weryfikacja sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, natomiast Marszałkowie województw utracili kompetencje w zakresie między innymi wyznaczania aglomeracji wodnych zgodnie z ustaleniami KPOŚK oraz weryfikacji sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. W związku z powyższym, KZGW przeprowadził weryfikację sprawozdań z realizacji KPOŚK i opracował piątą aktualizację Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (AKPOŚK 2017), a jego zakres określa art. 43 ust. 3 ustawy– Prawo wodne. Dokument ten zawiera wykaz aglomeracji o RLM większej od 2 000 oraz planowanych inwestycji w zakresie ich wyposażenia w systemy kanalizacji zbiorczej w latach 2016 – 2021. Dane ujęte w AKPOŚK 2017 dotyczą stanu realizacji inwestycji na dzień 30 września 2016 r. Wyjątkiem są aglomeracje (zgodnie z definicją zawartą w art. 43 ust. 2 pkt 1 ustawy - Prawo wodne), których uchwały podjęto w okresie od 1 października 2016 do 31 grudnia 2016 r., gdyż zgodnie z decyzją Ministerstwa Środowiska uzupełniono dokument o aglomeracje wyznaczone w tym terminie. Aglomeracje takie przedstawiają stan na dzień 31 grudnia 2016 r.). − całkowita liczba wyznaczonych w województwie małopolskim aglomeracji wodnych wynosi 153. − całkowita liczba osób podłączonych do kanalizacji w ramach wyznaczonych aglomeracji wynosi 2180001, pozostałych do podłączenia pozostaje jeszcze 12,79% osób, − liczba osób podłączonych do kanalizacji w 2017 r. wynosiła 63114, − całkowita długość sieci kanalizacyjnej w ramach wyznaczonych aglomeracji wynosiła 15519 km, − długość sieci kanalizacyjnej wybudowanej i odebranej w roku 2017 – ogółem 1159 km, grawitacyjna 437km),

str. 133

− % skanalizowania aglomeracji w województwie małopolskim - 89,38%, − liczba aglomeracji, które osiągnęły prawie 100% skanalizowania - ≥ 90% - 68 aglomeracji, ≥ 95% - 45 aglomeracji, − liczba aglomeracji, które nie osiągnęły 30% skanalizowania - 10 aglomeracji.

Szczegółowy wykaz aglomeracji oraz przedsięwzięć ujętych w AKPOŚK2017 dostępny jest na stronie internetowej KZGW (Załącznik 2 - zestawienie tabelaryczne .xls).

str. 134

4. Hałas

4.1 Źródła hałasu Hałas jest nieprzyjemnym, dokuczliwym, a nawet szkodliwym dźwiękiem, niepożądanym w określonych warunkach miejsca i czasu. Stan klimatu akustycznego jest jednym z podstawowych czynników wpływających na jakość środowiska, bezpośrednio odczuwalnym przez człowieka. Stopień szkodliwości zależy zarówno od poziomu hałasu, jak i długości jego oddziaływania na organizm ludzki. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie – Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. hałas to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. W województwie małopolskim wpływ na klimat akustyczny ma przede wszystkim hałas komunikacyjny. Jest obecnie najpowszechniejszym i najbardziej uciążliwym rodzajem hałasu w środowisku zurbanizowanym.

Fot. 14 Halas komunikacyjny – hałas drogowy, P. Zuchnicka

str. 135

Głównym źródłem hałasu drogowego są poruszające się pojazdy samochodowe. Poziom hałasu samochodowego generowanego podczas ruchu pojazdów zależy od wielu czynników, m.in. od: − prędkości ruchu – im większa prędkość ruchu, tym hałas samochodowy większy, − rodzaju i stanu technicznego nawierzchni jezdni, − rodzaju ruchu – ruch płynny (jednostajny), ruch niejednostajny, − rodzaju pojazdów samochodowych, − struktury ruchu (liczby pojazdów lekkich i ciężkich), − położenia drogi (droga na nasypie, w wykopie, w poziomie terenu) oraz ukształtowania terenu, − rodzaju pokrycia terenu pomiędzy źródłem hałasu (drogą) a punktem obserwacji. Liczba pojazdów silnikowych w województwie małopolskim systematycznie rośnie. W latach 2006–2017 odnotowano jej wzrost z 1 506 tys. do poziomu 2 464 tys. Na poniższym wykresie przedstawiono dynamikę zmian liczby zarejestrowanych pojazdów.

Wykres 41 Dynamika zmian liczby zarejestrowanych pojazdów w woj. małopolskim w latach 2006-2017 (źródło: http://stat.gov.pl/) * - Pozycja "pojazdy ogółem" obejmuje zarejestrowane motocykle, samochody osobowe, trolejbusy, samochody ciężarowe, samochody specjalne, ciągniki samochodowe (siodłowe i balastowe) oraz ciągniki rolnicze; bez pojazdów wolnobieżnych wchodzących w skład kolejki turystycznej i pojazdów określanych jako rodzaj pojazdu: "samochodowy inny" ("czterokołowce" i "czterokołowce lekkie"). Pojęcie to nie obejmuje motorowerów oraz pojazdów bezsilnikowych, tj. przyczep i naczep.

str. 136

Hałas kolejowy powstaje w wyniku eksploatacji linii kolejowych. Na jego poziom w otoczeniu linii kolejowych wpływają następujące czynniki:

• rodzaj taboru kolejowego, • konstrukcja i stopień zużycia szyn, • rodzaj jednostki napędowej, • rodzaj podłoża i konstrukcja podkładów, • prędkość pociągów, • długość składów, • warunki otoczenia linii kolejowych, • warunki meteorologiczne.

Ryc. 20 Główne osie transportu drogowego w Małopolsce (Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego)

str. 137

Innym rodzajem hałasu komunikacyjnego jest hałas lotniczy. Na terenie województwa małopolskiego znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy im. Jana Pawła II Kraków-Balice. Międzynarodowy port lotniczy położony 11 km na zachód od centrum Krakowa, w miejscowości Balice i jest zlokalizowany obok 8 Bazy Lotnictwa Transportowego w Balicach.

4.2 Monitoring hałasu Ochrona środowiska przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska. Do realizacji tego celu służą instrumenty planowania przestrzennego i instrumenty ochrony środowiska takie jak: pozwolenia, programy ochrony środowiska i programy ochrony przed hałasem oraz stosowanie zabezpieczeń akustycznych. W 2017 roku WIOŚ w Krakowie wykonał pomiary hałasu w ramach realizacji zadań „Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2016-2020”. Celem badań w programie wojewódzkim było określenie warunków panujących w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uciążliwości akustycznej analizowanych miejsc.

Oceny klimatu akustycznego dokonano na podstawie wskaźników LAeqD i LAeqN określając poziomy krótkookresowe mające zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska oraz LDWN i LN mające zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem (w szczególności do sporządzania mapy akustycznej). Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (Dz. U. 2014 r., poz. 112 z późn. zm.).

str. 138

Tabela 31 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne

Dopuszczalny poziom hałasu w [dB] / Dopuszczalny długotrwały średni poziom dźwięku A w [dB] Pozostałe obiekty i Lp. Rodzaj terenu Drogi lub linie kolejowe1) działalności będące źródła hałasu

LAeqD / LDWN LAeqN / LN LAeqD / LDWN LAeqN / LN a) Strefa ochronna „A” uzdrowiska 1 50 / 50 45 / 45 45 / 45 40 / 40 b) Tereny szpitali poza miastem a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze 2 stałym lub czasowym pobytem dzieci i 61 / 64 56/59 50 / 50 40 / 40 młodzieży 2) c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 3 65 / 68 56 / 59 55 / 55 45 / 45 b) Tereny zabudowy zagrodowej c) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe2) d) tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast 4 68 / 70 60 / 65 55 / 55 45 / 45 powyżej 100 tys. mieszkańców3) Objaśnienia: 1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei liniowych 2) W przypadku niewykorzystania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 3) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys. można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych.

str. 139

Tabela 32 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne. Dopuszczalny poziom hałasu w [dB] / Dopuszczalny długotrwały średni poziom dźwięku A w [dB] Lp. Rodzaj terenu Starty, lądowania i przeloty Linie elektroenergetyczne statków powietrznych

LAeqD / LDWN LAeqN / LN LAeqD / LDWN LAeqN / LN a) Strefa ochronna „A” uzdrowiska b) Tereny szpitali, domów opieki społecznej 1 55 / 55 45 / 45 45 / 45 40 / 40 c) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży1) a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej oraz zabudowy zagrodowej i zamieszkania zbiorowego 2 b) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe1) 60 / 60 50 / 50 50 / 50 45 / 45 c) Tereny mieszkaniowo-usługowe d) Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców2) Objaśnienia: 1) W przypadku niewykorzystania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy . 2) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 100 tys. można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych.

str. 140

Przy wyborze stanowiska pomiarowego kierowano się między innymi: • kategorią drogi (krajowa, wojewódzka, gminna), • odległością pierwszej linii zabudowy od źródła hałasu tj. badanego odcinka jezdni, • gęstością i strukturą zaludnienia, • natężeniem ruchu na wybranej trasie (dane pozyskiwane z okresowych lub generalnych pomiarów ruchu, przeprowadzanych przez zarządzających tymi drogami), • wyborem odcinka drogi o względnie jednorodnej strukturze, • możliwością bezpiecznego ustawienia aparatury pomiarowej w miejscu pomiarów.

Fot. 15 Pomiary hałasu komunikacyjnego, L. Leśniewski Pomiary były wykonywane w określonych warunkach meteorologicznych: • prędkość wiatru do 5 m/s, • brak opadów atmosferycznych, • wilgotność względna w zakresie 25% - 98%, • temperatura powyżej -10 °C, • ciśnienie atmosferyczne od 900 hPa do 1100 hPa.

str. 141

Badania poziomu hałasu drogowego przeprowadzono w 15 punktach na terenie województwa małopolskiego, w tym w 12 punktach wykonano pomiary określając poziomy krótkookresowe oraz w 3 punktach prowadzono badania długookresowe. Pomiary hałasu kolejowego przeprowadzono łącznie w 3 punktach w województwie. Na poniższej mapie (Ryc.21) przedstawiono lokalizację punktów pomiarowych monitoringu hałasu komunikacyjnego w środowisku na terenie województwa małopolskiego w 2017 r. Natomiast w tabeli przedstawiono wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego oraz przekroczenia wartości dopuszczalnych w poszczególnych punktach pomiarowych. Liczba porządkowa na rycinie 21jest zgodna z numerem punktu pomiarowego w tabelach 33 i 34.

Ryc. 21 Rozmieszczenie punktów pomiarowych monitoringu hałasu w województwie małopolskim w 2017 roku.

str. 142

Tabela 33 Wartości poziomów długookresowych hałasu drogowego w województwie małopolskim w 2017 roku

Przekroczenia Długookresowy Nazwa Współrzędne wartości Lokalizacja punktu pomiarowego Data pomiaru średni poziom Lp. punktu geograficzne punktu dopuszczalnych dźwięku [dB] pomiarowego [dB]

długość szerokość LDWN LN LDWN LN Punkt zlokalizowany przy drodze krajowej nr 28 na odcinku Sucha Beskidzka - Wadowice, w miejscowości Wadowice, 22-8.05.2017 DK 28 odcinek 16 km 0+800. Po stronie punktu pomiarowego zabudowa 1 19,501889 49,869556 07-3.07.2017 73,4 65,7 9,4 6,7 Wadowice usługowa o charakterze publicznym. Odległość pierwszej 06-5.10.2017 zabudowy od drogi ok. 13 m po stronie pomiarów. Długość odcinka przy którym prowadzone były pomiary - ok. 100m. Punkt zlokalizowany przy drodze krajowej nr 87 ulica Królowej DK 87 Jadwigi od ronda Solidarności do ulicy Nawojowskiej. Długość 14-6.05.2017 Nowy Sącz 2 20,713389 49,616028 odcinka przy którym prowadzone były pomiary wynosiła ok. 950 20-1.08.2017 70 61,8 2 2,8 ul. Królowej m na terenie zabudowy mieszkaniowo usługowej. Odległość 22-24.10.2017 Jadwigi pierwszej zabudowy od drogi ok. 10 m po stronie pomiarów. Punkt zlokalizowany przy drodze krajowej nr 79 na odcinku Nowy Korczyn - Koszyce, w miejscowości Piotrowice. Po stronie 01-05.06.2017 DK 79 pomiarów, jak i po przeciwnej, zabudowa mieszkaniowa 3 20,644556 50,201528 20-24.07.2017 73,8 66,1 5,8 7,1 Piotrowice zagrodowa. Odległość pierwszej zabudowy od drogi ok. 13 m po 28.09-02.10.2017 stronie pomiarów. Długość odcinka przy którym prowadzone były pomiary - ok. 6100 m.

str. 143

Tabela 34 Wartości poziomów krótkookresowych hałasu drogowego w województwie małopolskim w 2017 roku Równoważny Przekroczenia Współrzędne geograficzne poziom dźwięku A wartości Miejscowość lub inne punktu Lp. (LAeq) [dB] dopuszczalnych [dB] źródło liniowe Pora Pora Pora Pora długość szerokość dzienna nocna dzienna nocna Hałas drogowy

1 DW 775 - Przesławice 20,198139 50,207694 66 61,6 5 5,6

2 DW 791 - Olkusz 19,558806 50,291722 69,4 62,6 8,4 6,6

3 DW 949 - Polana Wielka 19,290861 49,976444 65,2 57,7 0,2 1,7

4 DW 967 - Marszowice 20,223917 49,914500 71,7 65,7 6,7 9,7

5 DW 968 - Szczawa 20,297925 49,603256 63,8 59,9 2,8 3,9

6 DW 957 Ludźmierz 19,979861 49,454472 66,8 59,4 1,8 3,4

7 DK 87 Rytro 20,682167 49,491083 67 61,1 2 5,1

Nowy Sącz ul. 8 20,673361 49,629806 66,5 60,9 1,5 4,9 Krakowska

9 DW 768 - Sokołowice 20,587361 50,165361 69,9 65,9 4,9 9,9

10 DW 775 - Kowala 20,342694 50,178583 66,8 61,4 1,8 5,4

11 DW 975 - Radłów 20,852833 50,098028 67,6 63,1 2,6 7,1

12 DW 965 - Połom Duży 20,451694 49,882333 64,9 58,7 3,9 2,7

Hałas kolejowy

1 LK nr 117 Klecza Dolna 19,535889 49,877528 48,8 42,9 _ _

2 LK nr 99 - Poronin 20,000556 49,331694 61,7 55,4 _ _

3 LK nr 96 - Tuchów 21,047972 49,895139 67,3 66,2 6,3 10,2

str. 144

Wykres 42 Wartości poziomów długookresowych hałasu drogowego w województwie małopolskim w 2017 roku

Wykres 43 Wartości poziomów krótkookresowych hałasu drogowego w województwie małopolskim w 2017 roku

Wykres 44 Wartości poziomów krótkookresowych hałasu kolejowego w województwie małopolskim w 2017 roku

str. 145

Przeprowadzone pomiary hałasu drogowego długookresowego i krótkookresowego wskazują, że w każdym zbadanym odcinku dróg występowały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. W ramach badania poziomów dźwięku hałasu kolejowego odnotowano przekroczenie w jednym punkcie przy linii kolejowej nr 96 w miejscowości Tuchów.

Wykres 45 Liczba punktów pomiarowych hałasu przemysłowego w poszczególnych klasach przekroczeń wyrażonych wskaźnikiem LAeqD i LAeqN w latach 2014-2017 (źródło: baza EHAŁAS).

Wykres 46 Liczba punktów pomiarowych hałasu drogowego w poszczególnych klasach przekroczeń wyrażonych wskaźnikiem LAeqD i LAeqN w latach 2014-2017 (źródło: baza EHAŁAS)

str. 146

Ryc. 22 Lokalizacja punktów pomiarowych hałasu lotniczego w 2017 roku (źródło: baza EHAŁAS).

Wykres 47 Liczba punktów pomiarowych hałasu lotniczego w poszczególnych klasach przekroczeń wyrażonych wskaźnikiem LAeqD i LAeqN w latach 2014-2017 (źródło: baza EHAŁAS).

str. 147

Wykres 48 Liczba punktów pomiarowych hałasu kolejowego w poszczególnych klasach przekroczeń wyrażonych wskaźnikiem LAeqD i LAeqN w latach 2014-2017 (źródło: baza EHAŁAS).

Hałas komunikacyjny i przemysłowy jest nadal dużym problemem, który może prowadzić do konsekwencji zdrowotnych i społecznych. Pomimo ciągle pojawiających się nowych technologicznych pomysłów, mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu hałasu na okolicznych mieszkańców, to ze względu na regularny wzrost liczby jego źródeł, rozwiązania te są nadal niewystarczające. Poziom hałasu zarówno komunikacyjnego, jak i przemysłowego zależy od wielu niezależnych od siebie czynników. Określenie ich wpływu na stopień odczuwania hałasu przez ludzi może przyczynić się do rozwoju działań zmniejszających jego uciążliwość. W celu zbadania poziomu hałasu na danym terenie dokonuje się oceny klimatu akustycznego na podstawie wskaźników LAeqD i LAeqN (poziomy krótkookresowe), a także wskaźników LDWN i LN, mających zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem.

str. 148

4.3 Mapy akustyczne Mapy akustyczne służą do przygotowywania planów działań mających na celu poprawę jakości życia mieszkańców terenów, na których stwierdzono przekroczenia. Mapy te dają możliwość całościowej oceny stopnia zagrożenia terenów miejskich hałasem, określają jego przyczyny oraz przedstawiają prognozy zmian jego poziomu. Konieczność opracowania strategicznych map akustycznych miast wynika z ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. oraz Dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady odnoszącej się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku. Działania zmierzające do sporządzania mapy akustycznej w cyklu pięcioletnim oraz do ochrony społeczeństwa przed ponadnormatywnym działaniem hałasu należą do kompetencji władz samorządowych. Jednym z istotniejszych uregulowań zarówno Dyrektywy z dnia 25 czerwca 2002 r., jak i krajowych aktów prawnych jest wprowadzenie obowiązku realizacji map akustycznych, a na ich podstawie opracowania programów ochrony środowiska przed hałasem POŚH. Art. 117 ust. 2 pkt 1 Poś określa, iż wykonanie mapy akustycznej dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy obywateli należy do zadań starosty. Natomiast art. 117 ust. 2 pkt 2 nakłada obowiązek wykonania map akustycznych dla terenów poza aglomeracjami, o których mowa w art. 179 ust. 1 Poś. Zarządzający drogą, linią kolejową lub portem wykonuje mapę akustyczną dla odcinków dróg, po których przejeżdża ponad 3 mln pojazdów rocznie oraz dla odcinków linii kolejowych, po których przejeżdża ponad 30 tys. pociągów rocznie. Ponadto mapa akustyczna jest wykonywana dla lotniska cywilnego, na którym ma miejsce ponad 50 tys. operacji (startów lub lądowań) statków powietrznych rocznie, z wyłączeniem lotów szkolnych wykonywanych przy użyciu samolotów o masie startowej poniżej 5 700 kg. Zgodnie z aktualnym przepisami prawa wprowadzono obowiązek oceny stanu klimatu akustycznego raz na 5 lat w odniesieniu do określonych obszarów, grupujących najistotniejsze rodzaje i grupy źródeł hałasu. Natomiast w art. 117, ust. 5 ustawy Poś zapisano, że na pozostałych obszarach kraju rozpoznanie ekspozycji terenów i ludności na hałas w środowisku prowadzi Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Wszystkie oceny stanu akustycznego środowiska wykonywane są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. W ramach realizowanego podsystemu monitoringu hałasu, zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 2016-2020” Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w 2016 i 2017 roku wykonał badania na potrzeby stworzenia lokalnej mapy akustycznej dla miasta Wojnicza.

str. 149

Mapa Akustyczna Miasta została wykonana zgodnie z „Wytycznymi do sporządzania map akustycznych” opracowanymi na zamówienie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, kompleksowo ujmującymi wymogi zawarte w ustawie Prawo Ochrony Środowiska, a także regulacje Dyrektywy 2002/49/WE. Na podstawie wykonanej mapy akustycznej dla miasta Wojnicz, szacuje się, że liczba osób narażonych na poziom hałasu powyżej 55 dB w porze dziennej wynosi ok. 1800 do 2200 osób. W porze nocnej, na oddziaływanie hałasu pochodzącego od ruchu drogowego na poziomie powyżej 50 dB narażonych było ok. 900 do 1300 osób. Ocenia się, że szacunkowa liczba osób zamieszkujących lokale mieszkalne mające tzw. „względnie cichą elewację” wynosi od 144 do 159 osób. „Lokalna mapa akustyczna miasta Wojnicz” jest dostępna na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie pod adresem: http://www.krakow.pios.gov.pl/ . W 2017 roku na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska opracowano Mapę Akustyczną Miasta Krakowa. Mapa została wykonana na zamówienie Gminy Miejskiej Kraków przez konsorcjum firm: EKKOM Sp. z o.o. oraz "EQM" System i Środowisko. Celem mapy akustycznej była identyfikacja i charakterystyka głównych źródeł hałasu występujących na terenie miasta oraz wyznaczenie obszarów zagrożonych ponadnormatywnym poziomem hałasu. Mapa akustyczna Miasta Krakowa pełni funkcję informacyjną oraz stanowi podstawę do opracowania Programu ochrony przed hałasem. Celem tego programu jest dostosowanie poziomu hałasu do wymaganych standardów jakości środowiska. W ramach opracowania wykonywane są mapy dla hałasu drogowego, kolejowego, tramwajowego i przemysłowego na terenie miasta Krakowa. Mapa akustyczna miasta Krakowa dostępna jest na stronie internetowej Obserwatorium Urzędu Miasta Krakowa.

str. 150

Ryc. 23 Portal obserwatorium.um.krakow.pl Na podstawie mapy akustycznej Miasta Krakowa należy uznać obecny stan warunków akustycznych w otoczeniu analizowanych dróg za niekorzystny, co wymagać będzie działań ograniczających negatywne oddziaływanie akustyczne. W związku z niewielka liczbą zakładów emitujących hałas uciążliwy dla otoczenia, zlokalizowanych w pobliżu zabudowy wrażliwej akustycznie, takich jak gospodarstwa domowe, hałas przemysłowy nie ma znaczącego wpływu na klimat akustyczny miasta. Na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad firma EKKOM Sp. z o.o. sporządziła „Mapę akustyczną dla dróg krajowych o ruch powyżej 3 000 000 pojazdów rocznie. Część 5 Mapy akustyczne dla dróg krajowych w województwie małopolskim o łącznej długości 657,131 km.” Opracowanie to obejmuje swoim zakresem obszary położone wzdłuż odcinków dróg krajowych w województwie małopolskim, na których natężenie ruchu przekracza 3 000 000 pojazdów rocznie. Mapy akustyczne dla dróg krajowych o ruchu powyżej 3 000 000 pojazdów rocznie na terenie województwa małopolskiego wykonywane są po raz kolejny. Wcześniejsze opracowania zostały zrealizowane w roku 2007 oraz 2012. Mapa jest dostępna na stronie

str. 151

GDDKiA: https://www.gddkia.gov.pl/frontend/web/userfiles/articles/m/mapy-akustyczne-dla- drog-krajowy_29170/Czesc_opisowa_malopolskie.pdf W województwie małopolskim prowadzono szereg inwestycji, których celem było ograniczenie uciążliwości hałasowej jak: budowa miejskiej obwodnicy, budowa i przebudowa ulic w mieście, usprawnienie systemu zarządzania ruchem pojazdów, budowa ścieżek rowerowych oraz promocja komunikacji rowerowej. Ilość tych przedsięwzięć jest jednak nadal zbyt mała i niezbędne są kolejne inwestycje, mające na celu zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu zarówno na mieszkańców, jak i środowisko. Ochrona przed hałasem została wymieniona jako jeden z priorytetów w dokumencie Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego (SRWM) na lata 2011-2020. Działania SRWM odpowiadające zakresowi programu strategicznego obejmują mi.in. ochronę przed hałasem komunikacyjnym, komunalnym i przemysłowym poprzez właściwe planowanie przestrzenne oraz stosowanie zabezpieczeń akustycznych. Polepszenie stanu klimatu akustycznego, jak również zmniejszenie liczby osób i lokali mieszkalnych narażonych na hałas, powinno nastąpić głównie poprzez odciążanie ciągów komunikacyjnych (budowa alternatywnych odcinków dróg), jak również poprzez metody organizacyjne, w tym kontrole i/lub ograniczanie prędkości pojazdów. Należy dążyć również do zapewnienia ładu przestrzennego, gwarantując odpowiednią odległość nowych obiektów podlegających ochronie przed hałasem, od drogi. Dobrą metodą redukcji hałasu jest również stosowanie nowoczesnych nawierzchni. W ostateczności należy wprowadzać ekrany akustyczne, głównie typu pochłaniającego oraz gdy wszystkie środki i metody redukcji hałasu zawiodą - strefy ograniczonego użytkowania. Istotnym elementem walki z ponadnormatywną emisją hałasu drogowego jest podnoszenie świadomości społecznej użytkowników dróg.

str. 152

5. Promieniowanie elektromagnetyczne

5.1 Źródła pól elektromagnetycznych Zgodnie z definicją zawartą w ustawie – Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. przez pola elektromagnetyczne rozumie się pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska na podstawie art. 123 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska dokonuje oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, a także prowadzi obserwacje zmian tych poziomów w ramach państwowego monitoringu środowiska. Według art. 121 pkt 1 i 2 POŚ ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz poprzez zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Dopuszczalne wartości poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U.nr 192, poz.1883).

Tabela 35 Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych

Lp. Zakres częstotliwości pola Składowa Składowa Gęstość mocy elektromagnetycznego elektryczna magnetyczna 1 2 3 4 5 Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową 1 50 Hz 1 kV/m 60 A/m – Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla miejsc dostępnych dla ludności 1 0 Hz 10 kV/m 2500 A/m – 2 od 0 Hz do 0,5 Hz – 2500 A/m – 3 od 0,5 Hz do 50 Hz 10 kV/m 60 A/m – 4 od 0,05 kHz do 1 kHz – 3/f A/m – 5 od 0,001 MHz do 3 MHz 20 V/m 3 A/m – 6 od 3 MHz do 300 MHz 7 V/m – – 7 od 300 MHz do 300 GHz 7 V/m – 0,1 W/m2

str. 153

Promieniowanie elektromagnetyczne jest zjawiskiem powszechnie występującym w środowisku naturalnym. Energia elektromagnetyczna jest najstarszą formą naturalną energii we wszechświecie i jako taka jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmów żywych. Źródła pola elektromagnetycznego (PEM) można podzielić na: − naturalne – występujące na Ziemi i we wszechświecie, − sztuczne (tzw. elektrosmog) – wytworzone przez człowieka. Najpowszechniejszymi źródłami pól elektromagnetycznych, będących efektem działalności człowieka, są linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia i związane z nimi stacje elektroenergetyczne, centra nadawcze, stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe i telewizyjne, anteny, urządzenia radiokomunikacyjne, radiolokacyjne i radionawigacyjne. W bezpośrednim otoczeniu człowieka sztuczne pola elektromagnetyczne występują powszechnie poprzez użytkowanie telefonów komórkowych, laptopów, tabletów, e-czytników, sieci bezprzewodowego Internetu, bezprzewodowej łączności profesjonalnej (TETRA), bezprzewodowych mierników zużycia energii elektrycznej, wody, gazu (SMART Meters). Oprócz wymienionych źródeł promieniowania elektromagnetycznego istnieje cała gama urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne (piece elektryczne, kuchenki mikrofalowe, spawarki, urządzenia do zgrzewania opakowań, hartowania, lutowania, topienia, urządzenia do zastosowań medycznych). Wpływ promieniowania zależy od częstotliwości oraz od wysokości jego natężenia. Fot. 16 Stacja bazowa telefonii Przeprowadzanie pomiarów jest ważne, gdyż pole to komórkowej, P. Zuchnicka jest nieodczuwalne przez zmysły człowieka, a w związku z rosnącym zapotrzebowaniem na energię elektryczną oraz z rozwojem sieci telefonii komórkowej środowisko coraz bardziej poddawane jest działaniu sztucznych pól elektromagnetycznych, co może stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi.

str. 154

Ryc. 24 Rozmieszczenie SBTK oraz punktów pomiarowych monitoringu PEM na terenie województwa małopolskiego (źródło: WIOŚ na podstawie danych ze strony internetowej UKE. Stan na 12.2017 r.).

Zgodnie z pozwoleniami radiowymi dla stacji GSM, UMTS, LTE oraz CDMA w województwie małopolskim w latach 2015-2017 liczba urządzeń nadawczych systematycznie wzrasta - 2017 roku wynosiła 13 028 urządzenia (Tabela 36).

Tabela 36 Pozwolenia radiowe dla stacji GSM, UMTS, LTE oraz CDMA w województwie małopolskim w latach 2015-2017 (źródło: WIOŚ na podstawie danych ze strony internetowej UKE.) Województwo 2015 2016 2017 Małopolskie 10103 11764 13028

str. 155

Wykres 49 Pozwolenia radiowe dla stacji GSM, UMTS, LTE oraz CDMA w Polsce w 2017 r. w Polsce (źródło: WIOŚ na podstawie danych ze strony internetowej UKE)

Wykres 50 Pozwolenia radiowe dla stacji GSM, UMTS, LTE oraz CDMA w województwie małopolskim. (źródło: WIOŚ na podstawie danych ze strony internetowej UKE. Stan na 27.12.2017 r.)

str. 156

Wykres 51 Liczba abonentów telefonii stacjonarnej i komórkowej w Polsce w latach 1995-2016 (źródło: GUS).

Wydział Kształtowania Środowiska Urzędu Miasta Krakowa na podstawie danych pochodzących od operatorów telefonii komórkowej utworzył mapę, na której dla każdego nadajnika określono zastępczą moc promieniowaną izotropowo (EIRP - ang. Equivalent Isotropical Radiated Power), podano operatora, adres, typ emitera, częstotliwość pracy instalacji, azymuty i inne. Mapa jest dostępna na stronie internetowej Obserwatorium Urzędu Miasta i obejmuje obszar Krakowa. Na stronie internetowej UKE znajdują się informację ogólnodostępne o pozwoleniach radiowych w poszczególnych latach dla całej Polski, jednak numer decyzji oraz jego data nie pozwala na ustalenie parametrów danego nadajnika.

Ryc. 25 Portal obserwatorium.um.krakow.pl

str. 157

5.2 Monitoring pól elektromagnetycznych W 2017 r. WIOŚ w Krakowie wykonał badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w 45 punktach pomiarowych zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności, po 15 dla trzech poniższych kategorii obszarów: − centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., − pozostałe miasta, − tereny wiejskie. Pomiary prowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645 z późn. zm.). Rozporządzenie określa zakres prowadzenia badań, sposób wyboru punktów pomiarowych, wymaganą częstotliwość prowadzenia pomiarów oraz sposób prezentacji wyników pomiarów.

Ryc. 26 Rozmieszczenie punktów pomiarowych monitoringu pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie województwa małopolskiego w 2017 roku.

str. 158

Sondę pomiarową przyrządu ustawiano w miejscach, w których odległość od źródeł była nie mniejsza niż 100 m. Pomiary trwały dwie godziny z częstotliwością próbkowania co najmniej co 10 sekund, pomiędzy godzinami 10- 16 w dni robocze. Temperatura powietrza nie była niższa niż 0°C, wilgotność nie większa niż 75%, bez opadów atmosferycznych. Do prowadzenia monitoringu pól elektromagnetycznych został wykorzystany szerokopasmowy miernik pola Ryc. 27 Rejestracja poziomów PEM w Starym Sączu, laboratorium elektromagnetycznego typ NBM- WIOŚ 550 z sondą EF 0391. Badania polegają na pomiarze natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego (parametr charakteryzujący oddziaływanie pola) w miejscach dostępnych dla ludności w przedziałach częstotliwości co najmniej 3 MHz do 3 000 MHz. Celem pomiarów nie było przedstawienie wpływu poszczególnych obiektów emitujących fale elektromagnetyczne na poziom pól elektromagnetycznych w środowisku, w miejscu ich występowania, a jedynie określenie oddziaływania pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności. Natężenie pól elektromagnetycznych na określonym obszarze jest wypadkową wielu czynników i jest wielkością zmienną w czasie, zależną przede wszystkim od liczby i rodzaju działających w tym samym czasie źródeł promieniowania. W tabeli nr 37 przedstawiono wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie województwa małopolskiego w 2017 roku.

str. 159

Tabela 37 Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w województwie małopolskim wykonanych w roku 2017.

Lp. Lokalizacja

ik pomiaru ik

rodzajuobszaru

Współrzędne WGS84 X Współrzędne WGS84 Y Data pomiaru Wyn [V/m] Wartość niepewności pomiarów [V/m] Średnia arytmetyczna dla [V/m] Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys. 1 Kraków, ul. Meissnera 19,973667 50,080694 28.07.2017 0,7 0,24 2 Kraków, Rondo Gen. Maczka 20,015306 50,085639 15.11.2017 1,18 0,4 3 Kraków, ul. Armii Krajowej 19,889 50,071972 16.05.2017 0,57 0,19 4 Kraków, Pl. Inwalidów 19,925611 50,069528 24.08.2017 0,2 0,07 5 Kraków, Al. 3 Maja 19,910583 50,060778 28.09.2017 0,6 0,21 6 Kraków, Rondo Grunwaldzkie 19,932556 50,048583 04.10.2017 0,89 0,3 7 Kraków, ul. Zbrojarzy 19,933694 50,018139 27.07.2017 0,97 0,32 8 Kraków, Rynek Główny 19,937889 50,061361 24.11.2017 0,92 0,31 0,597 9 Kraków, ul. Kurczaba 20,002556 50,013833 12.07.2017 0,46 0,16 10 Kraków, Pl. Centralny 20,037111 50,071222 16.11.2017 0,72 0,25 11 Nowy Sącz, ul. Jagiellońska 20,692111 49,622361 18.07.2017 0,16 0,06 12 Nowy Sącz, ul. Nawojowska 20,706556 49,610639 13.10.2017 0,35 0,12 13 Nowy Sącz, ul. Wiśniowskiego 20,710806 49,611194 31.05.2017 0,29 0,1 14 Tarnów, ul. Mroźna 20,964222 50,041194 08.08.2017 0,84 0,28 15 Tarnów, ul. Legionów 20,988194 50,019611 05.05.2017 0,1 0,04 Pozostałe miasta 16 Olkusz 19,559028 50,279083 14.07.2017 0,52 0,12 17 Miechów 20,034528 50,358611 18.08.2017 0,58 0,14 18 Wolbrom 19,761667 50,380444 03.07.2017 0,29 0,07 19 Myślenice 19,938111 49,834944 02.06.2017 0,25 0,06 20 Gorlice 21,156833 49,657917 25.10.2017 0,39 0,1 21 Stary Sącz 20,635611 49,563361 25.09.2017 0,1 0,02 22 Zakliczyn 20,808306 49,856111 29.05.2017 0,09 0,02 23 Nowy Targ 20,031444 49,482278 14.09.2017 0,32 0,08 0,265 24 Mszana Dolna 20,07875 49,677306 29.06.2017 0,39 0,09 25 Oświęcim 19,224694 50,03825 13.09.2017 0,14 0,03 26 Sułkowice 19,800889 49,840889 23.06.2017 0,1 0,02 27 Jordanów 19,83275 49,651639 01.08.2017 0,19 * 28 Czchów 20,679917 49,823556 26.06.2017 0,11 0,03 29 Alwernia 19,544361 50,061139 30.05.2017 <0,1 0,05 30 Kęty 19,221472 49,883389 26.05.2017 0,45 0,12 Tereny wiejskie 31 Sułoszowa 19,754917 50,254944 06.07.2017 <0,1 * 0,092

str. 160

32 Koniusza 20,213222 50,188611 17.07.2017 0,17 0,04 33 Zagórzyce Dworskie 20,039389 50,17425 23.05.2017 <0,1 * 34 Jaksice 20,001806 50,324833 05.06.2017 0,12 0,03 35 Zasępiec 19,774083 50,343583 31.07.2017 <0,1 * 36 Rytro 20,678833 49,489972 15.05.2017 <0,1 * 37 Tymbark 20,319444 49,732861 26.07.2017 0,15 0,04 38 Racławice 20,233861 50,325778 19.07.2017 <0,1 * 39 Brody 19,6915 49,865778 17.05.2017 0,18 0,04 40 Pcim 19,971472 49,749 21.04.2017 <0,1 * 41 Świątniki Górne 19,944583 49,934694 06.06.2017 0,11 0,03 42 Dębno 20,716306 49,967139 04.07.2017 <0,1 * 43 Trzciana 20,3755 49,844556 02.08.2017 <0,1 * 44 Bolesław 20,901889 50,272222 09.08.2017 <0,1 * 45 Uście Gorlickie 21,138639 49,521806 17.08.2017 0,2 0,05 *poniżej dolnego progu oznaczalności sondy

Wykres 52 Wartości średnie i maksymalne poziomów pól elektromagnetycznych w 2017 roku w województwie małopolskim Najwyższą średnią arytmetyczną natężeń pól elektromagnetycznych otrzymano w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców pow. 50 tys. (0,597 V/m), a najniższą średnią odnotowano dla terenów wiejskich (0,092 V/m). W centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys. najwyższa zmierzona wartość składowej elektrycznej wynosiła 1,18 V/m w Krakowie przy Rondzie Generała Maczka. W pozostałych miastach maksymalny poziom wynoszący 0,58 V/m odnotowano w Miechowie. Na terenach wiejskich najwyższy poziom pól elektromagnetycznych stwierdzono w miejscowości Ujście Gorlickie, który miał wartość 0,2 V/m.

str. 161

Wykres 53 Porównanie średnich wartości poziomów pól elektromagnetycznych w 2011, 2014 i 2017 roku w województwie małopolskim z podziałem na typ badanego obszaru. Analizując wyniki pomiarów monitoringu pól elektromagnetycznych w województwie małopolskim w wyżej wymienionych 45 punktach z lat 2011, 2014 i 2017 nie stwierdzono pogorszenia się stanu środowiska. Wyniki pomiarów wskazują, że w żadnym badanym punkcie na terenie województwa małopolskiego nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych, co więcej, wyniki kształtują się znacznie poniżej dopuszczalnej normy PEM 7 V/m. Podsumowując wyniki badań monitoringu PEM w 2017 roku należy zwrócić uwagę na to, że pomimo wzrostu liczby uruchamianych nadajników na obszarze województwa małopolskiego nie obserwuje się wzrostu zmierzonych wartości pól elektromagnetycznych. Niemniej jednak, ze względu na brak informacji dotyczącej poziomu natężenie PEM jaki jest szkodliwy dla człowieka oraz innych organizmów żywych powinno stosować się środki zapobiegawcze nadmiernej ekspozycji na promieniowanie elektromagnetyczne. Zalecane jest używanie smartfonów/telefonów komórkowych przez krótki czas, korzystanie z funkcji głośnomówiącej lub słuchawek, unikanie noszenia telefonów komórkowych blisko ciała, korzystanie z dostępu do Internetu dostarczanego za pośrednictwem kabla, sieci światłowodowej, unikanie korzystania z urządzeń bezprzewodowych takich jak głośniki bezprzewodowe, słuchawki bezprzewodowe, bezprzewodowe myszy, drukarki itd. Należy unikać lokowania urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne w sypialniach bądź bezpośrednio przy łóżku.

str. 162

5.3 Działania inspekcyjne realizowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w zakresie promieniowania elektromagnetycznego W ramach ochrony środowiska przed promieniowaniem elektromagnetycznym WIOŚ realizuje działania kontrolne w zakresie określonym ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2018 poz. 799 z późn. zm.), obejmujące: − kontrole planowe, − kontrole pozaplanowe, w tym interwencyjne − kontrole automonitoringowe sprawozdań pomiarowych przedkładanych WIOŚ na podstawie art. 122a ust. 2

Kontrole planowe w zakresie promieniowania elektromagnetycznego PEM 2017 r. W roku 2017 przeprowadzono 10 kontroli planowych głównie jako kontrole sprawdzające, w lokalizacjach w których poprzednio stwierdzono podwyższony poziom promieniowania. We wszystkich badanych punktach wartości natężenia pola elektromagnetycznego były mniejsze niż 7 V/m.

Kontrole pozaplanowe w zakresie promieniowania elektromagnetycznego PEM 2017 r. W roku 2017 przeprowadzono 36 kontroli pozaplanowych, w tym 3 kontrole sprawdzające, w lokalizacji w której poprzednio stwierdzono podwyższony poziom promieniowania oraz 33 kontroli interwencyjnych na wniosek osób prywatnych, organizacji społecznych, organów administracji samorządowej oraz organów administracji państwowej.

Tabela 38 Kontrole sprawdzające wykonane w 2017 roku przez WIOŚ w Krakowie

Wyniki pomiarów L.p. Przedmiot kontroli pozaplanowej [V/m] Max. zmierzona wartość pola kontrole pozaplanowe problemowe sprawdzające - w lokalizacji w której 1 16.08.2016 r. stwierdzono podwyższony poziom promieniowania - ul. Przewóz 3,93 34 w Krakowie (SBTK Polkomtel, P4 Play, ORANGE)

str. 163

Tabela 39 Kontrole interwencyjne wykonane w 2017 roku przez WIOŚ w Krakowie Wyniki pomiarów [V/m] L.p. Przedmiot interwencji Max. zmierzona wartość pola dot. promieniowania pól elektromagnetycznych z instalacji przy ul. Racławickiej 56 - 1 8,71 (budynek UMWM) w Krakowie (SBTK Polkomtel, P4 Play, T-Mobile) 2 w związku z prowadzonym postępowaniem PINB (SBTK P4) Kraków, ul. Balicka 35 1,78 Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych 3 1,94 (SBTK Orange) Kraków, ul. Promienistych w związku z prowadzonym postępowaniem PINB 4 7,30 (SBTK T-Mobile) Kraków, ul. Teligi 24 Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 5 1,57 Orange i P4) Kraków, ul. Smoleńsk Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 5 1,71 Polkomtel) Kraków, ul. Żabiniec Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 6 2,16 P4 ul. Lea 16 i SBTK T-Mobile ul. Lea 11b); Kraków Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 7 1,38 P4) Węgrzce; ul. A11 nr 3 Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych 8 (SBTK P4) Kraków, ul. Batorego 9 0,63 i (SBTK T-Mobile) ul. Karmelicka Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 9 Orange, Polkomtel, P4) ul. Czarnogórska 14 oraz 6,67 (SBTK T-Mobile) Kraków, ul. Włoska 17 Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 10 3,47 Orange) Kraków, os. Piastów 40 Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 11 1,29 P4) Chrzanów, ul. Wodzińska 2 Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK Orange i P4) ul. Lindego 1 12 2,16 (SBTK P4 i T-Mobile) ul. Lindego 22 oraz (SBTK Polkomtel) ul. Na Błonie 26, w Krakowie. Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 13 Orange i Polkomtel) na dachu budynku szkoły przy ul. Mackiewicza 15, oraz 1,79 (SBTK P4) ul. Mackiewicza 17 w Krakowie. Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych (SBTK 14 1,71 Orange i Polkomtel) Kraków, al. Daszyńskiego 3 Wniosek o wykonanie pomiarów promieniowania pól elektromagnetycznych 15 4,23 (SBTK T-Mobile) Kraków, ul. Zdunów 10a 16 Wniosek o wykonanie pomiarów z instalacji internetowej przy ul. Karoliny 7 w Bochni 1,31

str. 164

Kontrole automonitoringowe w zakresie promieniowania elektromagnetycznego PEM 2017 r. W 2017 do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony środowiska w Krakowie wpłynęło 811 sprawozdań z pomiarów automonitoringowych, o których mowa w art. 122a ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2018 poz. 799 z późn. zm.), w tym z SBTK 797 z pozostałych obiektów 14. Z analizy sprawozdań sporządzono 655 adnotacji z czynności kontrolnych. W otoczeniu źródeł pól elektromagnetycznych będących przedmiotem pomiarów nie stwierdzono miejsc występowania poziomów pól elektromagnetycznych o poziomach wyższych od dopuszczalnych. We wszystkich badanych punktach wartości natężenia pola elektromagnetycznego były mniejsze niż 7 V/m. Wyniki pomiarów interwencyjnych wykonanych przez WIOŚ, w których stwierdzone zostały przekroczenia dopuszczalnych wartości PEM w otoczeniu SBTK W trakcie przeprowadzonych kontroli interwencyjnych wykonanych przez WIOŚ w Krakowie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych wartości PEM w otoczeniu kontrolowanych instalacji podczas pomiarów w budynku przy ul. Wrocławskiej 69 (budynek w trakcie budowy – niedostępny dla ludności,). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. nr 192, poz. 1883) określa dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku dla miejsc dostępnych dla ludności (§ 1. Pkt 1 ppkt „b”) Maksymalna zmierzona wartość 8,71 V/m (pkt nr 9 – balkon II mieszkania Nr 99 VIII strona zachodnia), wartości ponadnormatywne stwierdzono również w 4 innych punktach (nr 8 - 8,16 V/m, nr 10 - 7,33 V/m, nr 15 - 8,65 V/m, nr 17 - 7,48 V/m,). Przeprowadzone pomiary w dniu 19 kwietnia 2018 r. (budynek zasiedlony przez mieszkańców) nie wykazały występowanie pól elektromagnetycznych o wartościach przekraczających natężenie 7 V/m. Maksymalna zmierzona wartość 3,64 V/m. Operatorzy dokonali wyłączenia części urządzeń i korekty ustawienia anten. Przekroczenie dopuszczalnych wartości PEM w otoczeniu SBTK T-Mobile ID: 51309 (28309) stwierdzono podczas pomiarów w budynku przy ul. L. Teligi 26B w dniu 30 marca 2017 r.. Maksymalna zmierzona wartość 7,30 V/m (pkt nr 3 – balkon mieszkania Nr 43 IV piętro, strona północna), podwyższone wartości stwierdzono również na balkonach IV piętra

str. 165 w pkt nr 2 - 5,94 V/m mieszkanie Nr 42, pkt nr 4 - 6,20 V/m mieszkanie Nr 44, pkt nr 5 - 5,50 V/m mieszkanie Nr 55. Operator przeprowadził działania korygujące, pomiary w dniach 18.07.2017 r. oraz 24.07.2017 r. nie wykazały przekroczeń (max 3,7 V/m).

str. 166

6. Edukacja ekologiczna

W roku 2017 zgodnie z ustawami o dostępie do informacji publicznych (Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz.1198, z późn. zm.)) i o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie (Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U.Nr 199, poz.1227 z późn. zm.)), dostarczono społeczeństwu, instytucjom zajmującym się problematyką ochrony środowiska, podmiotom gospodarczym oraz organom administracji publicznej informacji dotyczących stanu środowiska, w tym wyników badań i obserwacji oraz ocen stanu środowiska. Informowanie społeczeństwa o stanie środowiska jest jednym z ustawowych zadań Inspekcji Ochrony Środowiska i jest jednym z filarów Państwowego Monitoringu Środowiska. Realizacja tego zadania przebiega na wiele sposobów.

6.1 Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie

Wykres 54 Informacje o środowisku i jego ochronie udzielone przez WIOŚ w Krakowie w latach 2014-2017

W roku 2017 udzielono 704 informacje o zakresie i formie wskazanej przez wnioskodawców (Wykres 54). Zdecydowana większość z nich dotyczyła danych o stanie środowiska z Państwowego Monitoringu Środowiska, wśród których dominowały informacje o zanieczyszczeniu powietrza, stanie różnych kategorii wód, wynikach pomiarów poziomu hałasu i pól elektromagnetycznych. W roku 2017 udzielono również w 66 przypadkach

str. 167 informacji o środowisku w formie ustnej, w przeważającej większości studentom i uczniom szkół średnich (Wykres 54). W celu ułatwienia społeczeństwu dostępu do informacji publicznych, jak również do informacji o środowisku i jego ochronie, WIOŚ na bieżąco aktualizował Biuletyn Informacji Publicznej oraz strony internetowe WIOŚ. W 2017 roku zmodernizowano witrynę serwisu internetowego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Serwis dostosowano dla osób słabowidzących poprzez możliwość przełączania wysokiego kontrastu. Strony są responsywne i wyświetlają się dobrze zarówno na dużych ekranach, jak i na smartfonach czy tabletach. Zastosowane technologie i nowa oprawa wizualna ułatwiają korzystanie i dostęp do informacji publikowanych przez WIOŚ w internecie.

Ryc. 28 Przykładowe widoki strony internetowej WIOŚ w Krakowie

Na stronach internetowych udostępniano wyniki pomiarów i badań monitoringowych w zakresie jakości wód powierzchniowych, jakości wód podziemnych, hałasu komunikacyjnego, pól elektromagnetycznych, powietrza (pomiary automatyczne i manualne), w tym kontynuowano udostępnianie w trybie on-line wyników ciągłych pomiarów zanieczyszczenia powietrza z automatycznej sieci monitoringu zanieczyszczeń powietrza w województwie małopolskim (Portal Systemu monitoringu jakości powietrza). Udostępniano materiały opracowane w WIOŚ w Krakowie tj.: raport o stanie środowiska, oceny jakości powietrza, wód, opracowania o stanie środowiska w powiatach, biuletyny, komunikaty o przekroczeniach bądź występowaniu ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń, aktualizowano na bieżąco informacje o przekroczeniach poziomu

str. 168 informowania pyłu zawieszonego PM10 i ozonu w bazie JPOAT2.0 celem ich prezentacji na Portalu o jakości powietrza. W ramach „Systemu monitoringu jakości powietrza „udostępniane były na bieżąco informacje na temat jakości powietrza w Małopolsce, w tym: - dane pomiarowe ze stacji monitoringu w pomiarach manualnych i automatycznych, w układzie godzinowym, dziennym, miesięcznym i rocznym, dla poszczególnych zanieczyszczeń w ujęciu tabelarycznym i na wykresach, - indeks jakości powietrza z przestrzenną prezentacją lokalizacji stacji pomiarowych. Z zakresu działalności kontrolnej aktualizowano i udostępniano rejestry i wykazy zawierające dane o środowisku tj. rejestr decyzji, wyniki kontroli przeprowadzonych przez Inspektorat w Krakowie oraz Delegatury w Nowym Sączu i Tarnowie – zestawienia kwartalne, wykaz instalacji objętych obowiązkiem pozwolenia zintegrowanego na terenie województwa małopolskiego. Na stronie internetowej WIOŚ w Krakowie zamieszczano na bieżąco informacje o ważnych zdarzeniach, w których uczestniczył Inspektorat, udostępniano notatki dotyczące podejmowanych przez WIOŚ interwencji i zamieszczano wyjaśnienia do publikowanych w prasie artykułów.

6.2 Publikacje tematyczne W roku 2017 WIOŚ w Krakowie opracował i jednocześnie upowszechnił w wersji drukowanej lub elektronicznej 27 biuletynów, 6 publikacji tematycznych, 797 komunikatów, 1 materiał informacyjno-edukacyjny i 22 informacje z art. 8a ustawy o IOŚ.

Wykres 55 Publikacje tematyczne WIOŚ w Krakowie w latach 2014-2017 Wśród publikacji tematycznych wydane zostały w roku 2017: raport o stanie środowiska województwa małopolskiego, coroczna ocena jakości powietrza atmosferycznego w

str. 169 województwie małopolskim, raport podsumowujący 5-letni cykl monitoringu hałasu obejmujący lata 2012-2016 na terenie województwa małopolskiego oraz ocena stanu wód powierzchniowych w województwie małopolskim. Ponadto udostępniono wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego, pól elektromagnetycznych w województwie małopolskim w 2016 roku. Wydane biuletyny dotyczyły comiesięcznych informacji o zanieczyszczeniu powietrza w województwie małopolskim oraz informacji o stanie środowiska na terenie powiatów. Publikowane komunikaty dotyczyły codziennych informacji o jakości powietrza w województwie oraz przypadków przekroczeń normowanych poziomów stężeń substancji w powietrzu lub stwierdzenia ryzyka wystąpienia przekroczenia. Cotygodniowe komunikaty pyłkowe, przekazywane przez Krakowską Stację Monitoringu Aerobiologicznego i zamieszczane na stronie internetowej WIOŚ w Krakowie, informowały o stężeniach pyłku roślin i zarodników grzybów w powietrzu na obszarze Małopolski. Opracowania wynikające z art.8a ustawy o IOŚ dotyczyły informacji o wynikach kontroli wykonanych w roku 2016 przez WIOŚ w Krakowie i Delegatury w jednostkach zlokalizowanych na terenie 22 powiatów województwa małopolskiego. Na spotkanie naczelników Wydziałów Monitoringu i Laboratorium w GIOŚ przygotowano prezentację pt. „Monitoring wód podziemnych w woj. małopolskim” (materiał informacyjno-edukacyjny).

Ryc. 29 Przykłady stron tytułowych publikacji wydanych w 2017 roku w WIOŚ w Krakowie

str. 170

Odbiorcami publikacji, komunikatów i biuletynów byli: Małopolski Urząd Wojewódzki, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Urzędy Miast: Krakowa, Tarnowa i Nowego Sącza, Sejmik Województwa Małopolskiego, Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie, organy samorządowe, instytucje zajmujące się problematyką ochrony środowiska, biblioteki, pracownicy naukowi, studenci i uczniowie oraz ogół społeczeństwa. Większość wydanych publikacji została udostępniona na stronach internetowych Wojewódzkiego Inspektoratu w Krakowie, jak również przekazana: TVP Kraków, Miejskiemu Centrum Zarządzania Kryzysowego MUW i Urzędowi Marszałkowskiemu.

6.3 Prasa, radio i telewizja Przedstawiciele w Krakowie i Delegatur w Tarnowie i Nowym Sączu w roku 2017 udzielili 38 wywiadów w prasie oraz 60 w radiu i telewizji. Najczęściej udzielano informacji na temat zanieczyszczenia powietrza, pomiarów zanieczyszczeń i problemów związanych z emisjami do powietrza, stanu jakości wód, postępowania z odpadami, uciążliwej działalności zakładów, uciążliwości odorowych, hałasu i działalności kontrolnej WIOŚ.

6.4 Inne formy upowszechniania informacji W roku 2017 WIOŚ w Krakowie czynnie uczestniczył w wielu konferencjach i spotkaniach ze społeczeństwem, podczas których była możliwość przekazania informacji o stanie środowiska. Kierownictwo WIOŚ uczestniczyło w ok. dziewięciu sesjach rad powiatów, trzech komisjach ds. rozwoju powiatu, leśnictwa i ochrony środowiska, oraz w licznych spotkaniach ze studentami i uczniami. W 2017 roku przedstawiciele Inspekcji byli organizatorami lub uczestniczyli w następujących konferencjach: „Nowi mieszkańcy wsi a obecni” (konferencja w Małopolskiej Izbie Rolniczej), „Demontaż i bezpieczne składowanie wyrobów zawierających azbest z obszaru województwa małopolskiego” (konferencja w Wieliczce), ” Koncepcja miejskiego klastra energetycznego” (konferencja zorganizowana przez MPEC Tarnów), „Instalacja termicznej hydrolizy, fermentacji osadów ściekowych z odzyskiem i wykorzystaniem energii elektrycznej i cieplnej” (konferencja w Tarnowskich Wodociągach) oraz prezentowali „Jakość powietrza w Krakowie na tle województwa małopolskiego”, „Jakość powietrza w województwie małopolskim trendy i perspektywy”, „Stan środowiska w województwie małopolskim ze szczególnym uwzględnieniem epizodu smogowego ze stycznia i lutego 2017 roku”, „ Składowe, źródła, pomiar i mapa zanieczyszczenia powietrza

str. 171 w Polsce i Europie”, „Activities of the Voivodeship Inspectorate for Environmental Protection for air protection in the city of Cracow” , „Geotermia Podhalańska alternatywą dla wysokoemisyjnych systemów grzewczych w powiatach tatrzańskim i nowotarskim”, „Uzdrowiska w Małopolsce stan aktualny – zagrożenia ekologiczne”, „Rola i zadania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami”, „System monitoringu jakości powietrza”, „Pomiary zanieczyszczeń powietrza”, „Stan środowiska w województwie małopolskim”, „Aktualna ocena zagrożeń środowiskowych dla ludności miast i obszarów wiejskich”, „Jakość powietrza w małych miejscowościach – perspektywy skuteczniejszego zmniejszania niskiej emisji”, „Funkcje kontrolne WIOŚ w zakresie emisji zanieczyszczeń”, „Środowiskowe aspekty zbiornika rożnowskiego”, „Referat na temat smogu”, „Działania WIOŚ na rzecz ochrony powietrza na terenie miasta Krakowa”, „Pomiary zanieczyszczenia powietrza”. Przedstawiciele WIOŚ brali również udział w regionalnych i ogólnopolskich imprezach masowych: Tarnów. Czyste niebo. Mieszkańcy i władze wspólnie walczą ze smogiem (debata), Gospodarka odpadami opakowaniowymi i ZSEE – czy audyty naprawią rynek (konferencja), V edycja Forum Gospodarki Odpadami, Gra o czyste powietrze (debata), Efektywność energetyczna i OZE – oferta finansowa i wsparcie doradcze (konferencja), Projekt LIFE 12 NAT/PL000053 – Ochrona siedlisk kserotermicznych w obszarach Natura 2000 na Wyżynie Małopolskiej ( konferencja), Kotły małej mocy zasilane paliwem stałym . Zmiany w sektorze ogrzewnictwa indywidualnego w Polsce (konferencja naukowo-techniczna), E- Administracja dla Biznesu 2017 (konferencja), Dobra energia (konferencja), Zrozumieć SMOG-a (debata), Spotkanie regionalnej branży paliwowej, Forum na Rzecz Czystego Powietrza, III Forum Green Smart City – Głos nauki w walce ze smogiem, Global Clean Air Summit (konferencja), Debata - Kogeneracja – czyste powietrze dla miast, Konferencja prasowa NFOŚiGW, Konferencja pt. ”Od komina do genu” (Sucha Beskidzka). Podczas konferencji tematycznych, w tym prasowych, przedstawiciele WIOŚ prezentowali również stan różnych komponentów środowiska, działalność kontrolną i osiągnięcia Inspekcji. Łącznie przedstawiono 40 prezentacji tematycznych i uczestniczono w 16 imprezach masowych.

str. 172

Poniżej przedstawiono przykładowe konferencje w których uczestniczyli pracownicy WIOŚ:

Konferencja „Zbiornik Rożnowski – jego funkcje, problemy i perspektywy w 75-lecie Elektrowni Rożnów”. W konferencji uczestniczył Małopolski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Pan Paweł Ciećko wygłaszając referat pt. „Środowiskowe aspekty Zbiornika Rożnowskiego”. Uczestnicy konferencji wysłuchali również innych prelekcji w obszarze problematyki poruszanej

podczas spotkania przez reprezentantów Fot. 17 Konferencja „Zbiornik Rożnowski – jego funkcje, problemy i perspektywy w 75-lecie instytucji rządowych i środowisk naukowych. Elektrowni Rożnów”.

Konferencja prasowa zorganizowana przez NFOŚiGW pt. „Działania „antysmogowe”, czyli jak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej włącza się w batalię o czyste powietrze i lepszą jakość życia mieszkańców. W konferencji uczestniczył Małopolski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Paweł Ciećko.

Fot. 18 Konferencja "Działania „antysmogowe"

str. 173

6.5 Edukacja ekologiczna W ramach działalności edukacyjnej prowadzono zajęcia edukacyjne dla wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych z terenu miasta Tarnowa oraz dzieci niepełnosprawnych ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Tarnowie i ich kadry pedagogicznej. Młodzież uczestniczyła w zajęciach w ramach projektu edukacyjnego "Akademia Ekologiczna 2017 – W trosce o czyste środowisko”. Tematem przewodnim zajęć była ochrona wód. Stąd głównym celem było uświadomienie uczestnikom roli wody w życiu człowieka i potrzeby jej ochrony. W ramach przygotowanej ścieżki edukacyjnej młodzież zapoznała się z istotą pracy monitoringowej i laboratoryjnej w obszarze wód powierzchniowych i podziemnych.

W Pracowni Badań Środowiskowych prezentowaliśmy nasz sprzęt do poboru próbek wód oraz do badań fizykochemicznych. W Dziale Monitoringu Środowiska przygotowaliśmy dla uczestników ciekawą prelekcję na temat ochrony wód, wzbogaconą prezentacjami multimedialnymi. Grupa licząca ponad 30 osób z zainteresowaniem uczestniczyła w Fot. 19-20 Prezentacja multimedialna połączona ze zwiedzaniem laboratorium delegatury w Tarnowie zajęciach. Na zakończenie na uczestników czekały również drobne upominki. Ponadto w 2017 roku WIOŚ w Krakowie przeprowadził dla wielu osób wykłady o tematyce ochrona środowiska, powiązane z prezentacją pracy Laboratorium oraz stacji pomiarów zanieczyszczeń powietrza.

str. 174

7. Działalność inspekcyjna na terenie województwa małopolskiego

7.1 Działalność kontrolna – informacje ogólne W planie na 2017 rok ustalono do realizacji 39 celów kontrolnych wskazanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska obejmujących między innymi zagadnienia: szeroko pojętej gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi dot. zagadnień związanych z recyklingiem pojazdów wycofanych z eksploatacji, zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym, opakowaniami, odpadami wydobywczymi, międzynarodowym przemieszczaniem odpadów, gospodarowaniem bateriami i akumulatorami, przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji substancji i energii do powietrza oraz wykonywania zadań określonych w programach ochrony powietrza i planach działań krótkoterminowych, przestrzegania prawa i decyzji administracyjnych przez podmioty wprowadzających ścieki do wód lub do ziemi jak również wywiązania się aglomeracji z realizacji zadań ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków KPOŚK 2010 (wg stanu na dzień 31 grudnia 2014 r), przestrzegania przepisów przez podmioty używające czynników chłodniczych oraz dokonujące obrotu nimi pod kątem zastępowania SZWO czynnikami z grupy F-gazów, oceny realizacji obowiązków dot.: przeciwdziałania poważnym awariom, stosowania substancji chemicznych i ich mieszanin, sprawdzenia zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym używanym w instalacjach energetycznego spalania paliw lub silnikach statków żeglugi śródlądowej, warunków stosowania i przechowywania nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, komunalnych osadów ściekowych oraz rolniczego wykorzystania ścieków w produkcji pierwotnej żywności pochodzenia roślinnego, przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji hałasu do środowiska oraz ocena zgodności wyrobów z zasadniczymi wymaganiami przestrzegania Dyrektywy 2000/14/WE w sprawie emisji hałasu do otoczenia przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń, przestrzegania przepisów prawa wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 995/2010 ustanawiającego obowiązki podmiotów wprowadzających do obrotu drewno i produkty z drewna. Przeprowadzono kontrole planowe oraz nieplanowane podjęte w związku z zaistniałymi potrzebami, w tym kontrole interwencyjne na wniosek obywateli, organów i innych jednostek. Kontrolami objęto przedsiębiorców, jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, w tym rolników. W 2017 roku w ewidencji WIOŚ w Krakowie znajdowało się 11032 zakładów korzystających ze środowiska, podzielonych na 5 kategorii ryzyka (tabela 40). W porównaniu

str. 175 z rokiem 2016 liczba zakładów w ewidencji WIOŚ wzrosła o 12%, głównie w wyniku kontroli pozaplanowych, w nowych, dotychczas nieewidencjonowanych zakładach. Podział ww. podmiotów na 5 kategorii ryzyka pod względem ich uciążliwości dla środowiska, jest decydującym czynnikiem przy ustalaniu rocznych planów kontroli, wpływającym na zwiększenie częstotliwości kontroli w zakładach bardziej uciążliwych dla pozwalającym na optymalizację działań kontrolnych. Podstawę podziału stanowi uaktualniona analiza wielokryterialna.

Tabela 40 Klasyfikacja podmiotów w ewidencji WIOŚ w Krakowie wg kategorii ryzyka

Liczba podmiotów Kategoria Częstotliwość kontroli w rejestrze I Co roku 36 II Nie rzadziej niż raz na 3 lata 222 III Co 4 lata 773 IV Co 5 lat lub rzadziej 4563 Zakłady, które nie muszą być ujmowane w planach V 5438 kontroli

W 2017 r. skontrolowano 2453 użytkowników środowiska co stanowiło 22% podmiotów objętych kontrolą w odniesieniu do ogólnej ilości zakładów w ewidencji WIOŚ w Krakowie. Wykonano 3035 kontroli w tym: • 530 kontroli planowych z wyjazdem w teren podczas których przeprowadzono 77 pomiarów. Naruszenia stwierdzono w 266 kontrolach, • 545 kontroli pozaplanowych z wyjazdem w teren (w tym 344 kontrole interwencyjne) podczas których przeprowadzono 138 pomiarów. Naruszenia stwierdzono w 272 przypadkach, • 1160 kontroli dokumentacyjnych opartych na badaniach automonitoringowych. W 216 przypadkach stwierdzono naruszenia wymagań ochrony środowiska, • 716 kontroli dokumentacyjnych z wyłączeniem badań automonitoringowych Po ich przeprowadzeniu stwierdzono 365 naruszeń wymagań ochrony środowiska, • 76 kontroli interwencyjnych w terenie bez ustalonego podmiotu, • 8 kontroli bez ustalonego podmiotu w oparciu o dokumenty. Ogółem podjęto 1877 działań pokontrolnych.

str. 176

Wykres 56 Liczba przeprowadzonych kontroli

Wykres 57 Podjęte działania pokontrolne

Reasumując: w 2017 roku przeprowadzono 3035 kontroli w tym naruszenia przepisów ochrony środowiska stwierdzono w 1131 przypadkach co daje wskaźnik ok. 37%. Największą grupę podobnie jak w roku 2016 stanowiły kontrole z zakresu szeroko pojętej gospodarki odpadami w tym szczególnym nadzorem objęto wdrażanie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz ustawy o odpadach, kontrole w obszarze ochrony powietrza z uwzględnieniem: sposobu wykonywania przez Gminy zadań określonych w programach ochrony powietrza i planach działań krótkoterminowych, stosowania przez podmioty gospodarcze czynników chłodniczych.

str. 177

Naruszenia przepisów ochrony środowiska stwierdzone w czasie kontroli z wyjazdem w teren klasyfikowane są w dwóch klasach: • Klasa 1 – naruszenia formalne bez istotnego wpływu na środowisko, • Klasa 2 – naruszenia mogące spowodować zagrożenie lub zanieczyszczenie środowiska. Klasyfikację kontroli ze względu na występujące naruszenia przypisuje się zawsze do wyższej ze stwierdzonych klas naruszenia.

Wykres 58 Rodzaj stwierdzanych naruszeń przyporządkowanych do rodzaju kontroli i kategorii ryzyka zakładu

Na podstawie wyników kontroli z roku 2017 stwierdzono, że w porównaniu z 2016 r. następuje poprawa: • w zakresie emisji zanieczyszczeń do powietrza: z dużych zakładów energetycznych i hutniczych w wyniku przeprowadzonej modernizacji technologicznej oraz innych generujących uciążliwość zapachową w wyniku zastosowania nowoczesnych technik ograniczających emisję odorową, • w działalności inwestycyjnej obejmującej oddawanie do użytkowania nowych obiektów, • raportowania z zakresu korzystania ze środowiska i uiszczania opłat, a także rejestracji w Krajowej Bazie i przesyłania raportów w średnich lub dużych zakładach, • przestrzegania przepisów rozporządzenia (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń i zmieniającego dyrektywę Rady 91/689/EWG i 96/61/WE (Dz.U.UE.L.06.33.1),

str. 178

• gospodarowania odpadami komunalnymi: poprzez wdrożenie nowych wymagań postępowania przez samorządy z odpadami komunalnymi (ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach), które nałożyły obowiązek sprawozdawczy do WIOŚ i marszałka województwa, poprzez wzrost świadomości i potrzebę selektywnej zbiórki odpadów stwarzającą możliwość dalszego gospodarowania nimi w sposób zorganizowany (odzysk, recykling), co zmniejsza strumień odpadów kierowanych na składowiska, jak również zwiększenie świadomości podmiotów eksploatujących instalacje RIPOK i dostosowywanie ich do wymogów BAT. W dalszym ciągu jednak podmioty nie przestrzegają zawartych w pozwoleniach zobowiązań (w tym nie wykonują wymaganych badań) a podejmują działania dopiero po kontrolach WIOŚ. Istotne naruszenia w gospodarce wodno-ściekowej dotyczyły: nieprzestrzegania wymagań pozwoleń wodnoprawnych oraz nieodpowiedni nadzór gmin nad usuwaniem nieczystości ciekłych ze zbiorników bezodpływowych. Przyczyną występowania naruszeń były również nieskanalizowane lub słabo skanalizowane obszary wiejskie; stare ponad 20 letnie oczyszczalnie ścieków komunalnych, wymagające generalnych remontów, modernizacji oraz zwiększenia przepustowości lub budowy nowych oczyszczalni w ich miejsce; niewystarczające środki finansowe jednostek organizacyjnych, gmin i obywateli na realizację obowiązków w zakresie ochrony wód. Istotne naruszenia nadal występują w obszarze gospodarowania różnymi rodzajami odpadów, a także w gospodarowaniu osadami ściekowymi. Odpady nagminnie są porzucane na placach oraz w dzierżawionych magazynach. Wzrasta liczba interwencji dotycząca nielegalnego demontażu pojazdów, prowadzonego zarówno przez osoby fizyczne, które nie prowadzą działalności gospodarczej, jak i osoby prawne.

str. 179

7.2 Kontrole planowe

W 2017 r. wykonano kontrole planowe wynikające z 39 ogólnopolskich celów kontroli oraz 3 cykli kontrolnych. 7.2.1 Cykle kontrolne Kontrola w zakresie realizacji zadań własnych gmin wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach W 2017 r. w ramach ogólnokrajowego cyklu kontrolnego przestrzegania przez gminy przepisów ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz kontroli punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK) przeprowadzono: − 17 kontroli gmin (5 gmin miejsko – wiejskich i 12 gmin wiejskich), − 13 kontroli punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK). Po przeprowadzonych kontrolach gmin podjęto następujące działania pokontrolne: • skierowano do Rad Miasta i Gmin 10 wystąpień, • wydano 12 zarządzeń pokontrolnych, • wymierzono gminom 5 administracyjnych kar pieniężnych za nieosiągnięcie poziomów recyklingu lub ograniczenia odpadów komunalnych ulegających biodegradacji oraz 1 karę administracyjną za przekazanie sprawozdania w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi po terminie Po przeprowadzonych kontrolach punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK) podjęto następujące działania: • nałożono 1 mandat karny, • skierowano 2 wystąpienia do organów administracji samorządowej, • wydano 2 zarządzenia pokontrolne zobowiązujące prowadzących PSZOK m.in. do: wypełniania formularzy przyjęcia odpadów metali, sporządzenia i przekazania burmistrzowi rocznego sprawozdania podmiotu prowadzącego punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych za 2015 rok i za 2016 rok, prowadzenia ewidencji ilościowej i jakościowej dla wszystkich zebranych odpadów.

str. 180

Fot. 19 Odpady komunalne wrzucone do rzeki, T. Miętus • wymierzono 2 administracyjne kary pieniężne za prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów bez wymaganego zezwolenia starosty, • wszczęto 2 postępowania administracyjne w sprawie wymierzenia kary pieniężnej za prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów bez wymaganego zezwolenia starosty oraz za transport odpadów bez wymaganego zezwolenia starosty, Przeprowadzone przez WIOŚ w Krakowie kontrole w ramach realizowanego cyklu kontrolnego wykazały, że: a) Gminy − nie kontrolują podmiotów odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości wpisanych do rejestru działalności regulowanej w zakresie spełniania przez nich wymogów wynikających z art. 9d ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, − nie udostępniają na stronie internetowej gminy pełnych informacji określonych w art. 3 ust. 2 pkt 9 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, − nierzetelnie przeprowadzają lub nie wykonują analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi, sporządzają sprawozdania z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi, co potwierdzają wysyłane korekty tych sprawozdań, − dopuszczają do: odbioru odpadów komunalnych z nieruchomości niezamieszkałych przez mieszkańców gminy przez podmioty nie wpisane do rejestru działalności

str. 181

regulowanej, przyjmowania do PSZOK odpadów zebranych przez podmiot z terenu nieruchomości niezamieszkałych przez mieszkańców gminy, − nie podejmują w ustawowym terminie uchwał w tym: Regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminie, uchwały w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowanie tych odpadów, uchwały w sprawie w sprawie określenia, terminu, częstotliwości i trybu uiszczania opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie gminy, uchwały w sprawie wzoru deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi składanej przez właściciela nieruchomości.

Fot. 20 Składowanie odpadów, P. Zuchnicka

− nie przesyłają lub nieterminowo przesyłają Marszałkowi Województwa Małopolskiego wykazy podmiotów wpisanych w danym roku do rejestru działalności regulowanej, − uchwalone przez Radę Gminy bądź Radę Miejską, Regulaminy utrzymania czystości i porządku na terenie danej gminy nie są zgodne z zapisami ustawy z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, − w latach 2013-2014 nie osiągały wymaganego poziomu ograniczenia odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, − w latach 2015-2016 nie osiągały wymaganego poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów

str. 182

budowlanych i rozbiórkowych recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów budowlanych, b) PSZOK − na terenach gmin wiejskich zauważa się znikome zainteresowanie mieszkańców dostarczaniem selektywnie zebranych odpadów do utworzonych PSZOK-ów, co może wynikać z przyzwyczajenia mieszkańców do wcześniejszego przyjętego rozwiązania w ramach systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, gdzie właściciele nieruchomości przekazywali większość wytworzonych odpadów bezpośrednio z terenu swoich nieruchomości, bez konieczności dowożenia odpadów do PSZOK- u. − prowadzący PSZOK: nie posiadają zezwoleń właściwego organu ochrony środowiska na zbieranie odpadów bądź transport odpadów, nie prowadzą ewidencji ilościowej i jakościowej zbieranych odpadów, nie wypełniają formularzy przyjęcia odpadów metali, nie sporządzają i nie przekazują rocznego sprawozdania podmiotu prowadzącego punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych za 2015 rok i za 2016 rok.

Kontrola w zakresie przestrzegania przez wytwórców komunalnych osadów ściekowych przepisów ustawy o opadach W 2017 r przeprowadzono 10 kontroli, w których sprawdzono przestrzegania przepisów ustawy o opadach przez wytwórców komunalnych osadów ściekowych. Podczas wszystkich kontroli pobrano do analizy próbki osadów ściekowych. Podczas jednej kontroli (Gmina Łapanów – Oczyszczalnia ścieków w m. Kobylec) stwierdzono, że nie są spełnione wymagania w zakresie dopuszczalnych wartości określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 lutego 2015 roku w sprawie komunalnych osadów ściekowych. W pozostałych przypadkach kontrole były bez naruszeń. W 4 kontrolowanych oczyszczalniach wykorzystywano rolniczo wytwarzane osady ściekowe, w pozostałych 6 przedsiębiorstwach komunalne osady ściekowe przekazywane były jednostkom zewnętrznym. Podczas wykonywania kontroli w ramach przedmiotowego cyklu kontrolnego w dwóch kontrolach stwierdzono naruszenia, które dotyczyły: braku ilościowej i jakościowej ewidencji wytwarzanych odpadów, nie przekazywania Małopolskiemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska każdorazowych informacji o zamiarze przekazania komunalnych osadów władającemu powierzchnią ziemi, na której te osady mają być stosowane, na co najmniej 7 dni przed przekazaniem, rolniczego stosowania komunalnych osadów ściekowych, w których stwierdzono obecność żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara

str. 183 sp. sporządzenie zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości odpadów o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, za 2016 rok, niezgodnie ze stanem rzeczywistym. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami zastosowano 2 pouczenia i skierowano 4 wystąpienia do innych organów (2 do organów administracji samorządowej i 2 do organów administracji rządowej).

Kontrola wywiązywania się aglomeracji priorytetowych z realizacji zadań ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków komunalnych, wg stanu na dzień 31 grudnia 2016 r., tj. po roku od upływu terminów określonych w Traktacie Akcesyjnym

W 2017 roku w woj. małopolskim przeprowadzono 49 kontroli z uwzględnieniem tematyki cyklu dotyczącego wywiązywania się aglomeracji priorytetowych z realizacji zadań ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. W trakcie kontroli wykonano w 4 przypadkach pomiary kontrolne ścieków, w tym 2 pomiary średniodobowe. Tylko w 1 przypadku wykazano naruszenia dopuszczalnych standardów. W pozostałych przypadkach pomiary nie wykazały przekroczeń. Podczas kontroli w 21 podmiotach stwierdzono naruszenia, które dotyczyły: przekroczenia wartości wskaźników jakości ścieków oczyszczonych, określonych w pozwoleniu wodnoprawnym, braku stosownych uregulowań formalno-prawnych – decyzji na przetwarzanie odpadów a także np.: przekraczanie dopuszczalnej ilości ścieków odprowadzanych do środowiska, odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych ścieków, prowadzenie ewidencji powstających odpadów bez użycia obowiązujących formularzy, niezłożenie Marszałkowi Województwa zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości wytworzonych odpadów, niewykonywanie badań potoku z częstotliwością określoną w pozwoleniu, nieterminowe przesyłanie wyników analiz jakości ścieków, niedokładne wypełnianie formularza sprawozdawczego w zakresie gospodarki odpadami, niezapewnienie kompletności danych w raportach PRTR, pobieranie próbek osadu bez akredytacji. W związku ze stwierdzonymi naruszeniami, zastosowano 6 pouczeń i wydano 11 zarządzeń pokontrolnych. W 11 przypadkach wystąpiono do organów samorządowych, w tym w 8 przypadkach do Marszałka Województwa Małopolskiego w celu poinformowania o nieprawidłowościach w zakresie wywiązywania się aglomeracji priorytetowych z realizacji zadań ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych, głównie w zakresie nieprawidłowości związanych z wywiązywaniem się gmin z obowiązków

str. 184 wynikających z ustawy z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach na terenach, gdzie brak jest systemów kanalizacyjnych. Dla 5-ciu z kontrolowanych podmiotów eksploatujących oczyszczalnie wydano 9 decyzji, w tym 6 decyzji wymierzających karę pieniężną za niedotrzymanie warunków pozwoleń wodnoprawnych (przekroczenie ilości odprowadzanych ścieków lub niedotrzymanie warunków pozwolenia wodnoprawnego w zakresie jakości ścieków). W 1 przypadku ukarano osobę odpowiedzialną mandatem karnym, za pobieranie próbek osadu przez osobę nieposiadającą akredytacji w tym zakresie. Nadal widoczny jest problem gospodarki ściekowej na terenach, gdzie brak jest zbiorczych systemów kanalizacyjnych. Gminy najczęściej nie prowadzą skoordynowanych działań, mających na celu przymuszenie właścicieli posesji wyposażonych w bezodpływowe zbiorniki ścieków bytowych, do systematycznego wywożenia ich zawartości na oczyszczalnie ścieków posiadające uregulowany stan formalno-prawny. Podobnie wygląda sprawa wywozu osadów ściekowych z indywidualnych systemów oczyszczalni ścieków (przydomowych oczyszczalni ścieków), przy budowie których niejednokrotnie finansowo partycypują gminy.

Wykres 59 Liczba kontroli w poszczególnym cyklu kontrolnym

str. 185

7.3 Wybrane kontrole tematyczne 7.3.1 Regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych Według WPGO (stan na dzień 31.12.2017 r.) na terenie woj. małopolskiego funkcjonuje 17 regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. Wykonano: − 15 kontroli instalacji MBP (w tym jednej instalacji zastępczej) stwierdzając naruszenia w 10 przypadkach, podęto następujące działania pokontrolne: zastosowano 4 pouczenia, nałożono 7 mandatów karnych, wydano 5 zarządzeń pokontrolnych, wymierzono jedną administracyjną karę pieniężną. − kontroli kompostowni stwierdzając naruszenia w 5 przypadkach, nałożono 2 mandaty karne, − kontroli składowisk (w tym 2 zastępcze) stwierdzając naruszenia w 4 przypadkach, nałożono 3 mandaty karne, wydano 3 zarządzenia pokontrolne, skierowane 1 wystąpienie. Naruszenia dotyczyły m. in.: niedotrzymywanie warunków określonych pozwoleniem zintegrowanym w zakresie prowadzenia procesu przetwarzania odpadów i magazynowania, niedotrzymywanie warunków określonych pozwoleniem wodnoprawnym na wprowadzanie ścieków przemysłowych do kanalizacji w zakresie utrzymywania w należytym stanie technicznym urządzeń służących do odprowadzania ścieków przemysłowych, niedopełnienia przez zarządzającego składowiskiem obowiązków w zakresie utrzymywania i prowadzenia składowiska odpadów w sposób zapewniający właściwe funkcjonowanie urządzeń technicznych - niedrożne rowy opaskowe, nieczynny brodzik dezynfekcyjny.

7.3.2 Zakłady i instalacje podlegające dyrektywie 2010/75/UE oraz rozporządzeniu (WE)166/2006 Według stanu na dzień 31 grudnia 2017 r.: w województwie małopolskim znajdowało się: − 161 zakładów podlegających rozporządzeniu (WE)166/2006*, − 142 zakłady, w których występują instalacje podlegające dyrektywie IPPC 2010/75/UE, − 233 instalacje IPPC wymagające PZ. − jedna instalacja nie posiadała pozwolenia zintegrowanego.

str. 186

W 2017 r. wykonano 65 kontroli instalacji podlegających dyrektywie 2010/75/UE oraz rozporządzeniu (WE)166/2006 w tym 54 kontroli planowych. Stwierdzono 31 naruszeń m.in.: stan faktyczny niezgodny z uregulowaniami formalnoprawnymi lub innymi wymaganiami w zakresie gospodarki odpadami i gospodarki wodno-ściekowej, naruszenie warunków decyzji lub zgłoszenia niemających istotnego wpływu na stan środowiska w zakresie gospodarki odpadami, ochrony powietrza i w zakresie emisji hałasu, brak wpisów do rejestrów w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, nieprzedkładanie wyników pomiarów w zakresie emisji hałasu i gospodarki wodno-ściekowej, brak lub nierzetelne prowadzenie ewidencji lub sprawozdawczości w zakresie gospodarki odpadami i ochrony powietrza, brak lub naruszenie warunków zgłoszenia w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, brak opłat za korzystanie ze środowiska w zakresie ochrony powietrza, niewykonywanie wymaganych pomiarów w zakresie emisji hałasu i ochrony powietrza, brak wymaganej decyzji lub zgłoszenia określających warunki korzystania ze środowiska w zakresie gospodarki wodno-ściekowej i produkcji pierwotnej. 7.3.3 Stacje demontażu pojazdów Skontrolowano 23 stacje demontażu pojazdów z wykazu Marszałka Województwa Małopolskiego stwierdzając w 11 przypadkach naruszenia wymagań ochrony środowiska. W wyniku kontroli ustalono, że 2 stacje nie spełniały minimalnych wymogów dla stacji demontażu – naruszenie warunków magazynowania odpadów lub utworzenie sektora magazynowania odpadów na terenie nieutwardzonym. Najczęściej stwierdzano nieprawidłowości w zakresie: składania rocznego sprawozdania o pojazdach wycofanych z eksploatacji (7 stacji), wydawania zaświadczeń o demontażu pojazdów i prowadzenia ich ewidencji (2 stacje), prowadzenia ewidencji (4 stacje), zbiorczego zestawienia do marszałka województwa (5 stacji), W celu usunięcia nieprawidłowości: − wydano 11 zarządzeń pokontrolnych, które dotyczyły m. in.: sporządzenia korekty rocznego sprawozdania o pojazdach wycofanych z eksploatacji za rok 2016, terminowego przekazywania zaświadczeń o demontażu pojazdów organom rejestrującym właściwym ze względu na miejsce ostatniej rejestracji pojazdu, prowadzenia ewidencji odpadów na bieżąco oraz zgodnie ze stanem rzeczywistym, stosowania się do ustawowego obowiązku osiągania poziomów odzysku i recyklingu dla pojazdów przyjmowanych rocznie do stacji demontażu, określonych na poziomie odpowiednio 95% i 85%, uwzględnienia w wykazach o zakresie korzystania ze środowiska wprowadzanie wód opadowych i roztopowych do ziemi, przedłożenia

str. 187

Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska egzemplarza zaświadczenia o demontażu pojazdu, dla pojazdu niezarejestrowanego na terytorium kraju, przyjętego do demontażu w 2016 roku oraz korekty zaświadczenia o demontażu pojazdu, dla pojazdu niezarejestrowanego na terytorium kraju, przyjętego do demontażu w 2017 roku, − zastosowano 13 pouczeń, − skierowano 4 wystąpienia: 2 wystąpienia do Marszałka Województwa Małopolskiego w zakresie magazynowania przyjętych pojazdów do stacji demontażu poza wyznaczonym sektorem magazynowania oraz magazynowania odpadów o kodzie 16 06 01* w postaci zużytych baterii i akumulatorów ołowiowych. Marszałek Województwa podjął działania wzywając firmę do usunięcia stwierdzonych w toku kontroli naruszeń pod rygorem cofnięcia pozwolenia bez odszkodowania oraz w sprawie naruszenia warunków pozwolenia przez prowadzenie niecałkowitego demontażu pojazdów i magazynowanie wytworzonych odpadów metali żelaznych i nieżelaznych w miejscu na ten cel nie wyznaczonym − 1 wystąpienie do: Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w sprawie sprawdzenia szczelności części sektora magazynowania przyjętych do demontażu pojazdów utwardzonego kostką brukową, − 1 wystąpienie do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska informujące o wynikach kontroli, w tym o stwierdzonych nieprawidłowościach w zakresie niedopełnienia obowiązku przekazania w terminie 7 dni Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska zaświadczenia o demontażu pojazdu, dla pojazdu przyjętego do demontażu w 2016 roku niezarejestrowanego na terytorium kraju oraz błędnie sporządzonego zaświadczeniu o demontażu przesłanego do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, dla pojazdu przyjętego do demontażu w 2017 roku niezarejestrowanego na terytorium kraju, − nałożono 3 mandaty karne za eksploatację instalacji z naruszeniem warunków posiadanego pozwolenia, za nierzetelnie prowadzoną ewidencję odpadów. W 2017 roku prowadzono 2 kontrole stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji z udziałem funkcjonariuszy Policji w ramach międzynarodowej akcji Interpolu pt. Tackling Illegal Disposal and Trade in Hazardous Waste wymierzonej w zwalczanie przestępczości gospodarczej polegającej na przeciwdziałaniu handlowi niebezpiecznymi odpadami.

str. 188

7.3.4 Transgraniczne przemieszczanie odpadów Skontrolowano 17 (w tym liczba instalacji odzysku 15) podmiotów prowadzących legalną działalność w zakresie transgranicznego przemieszczania odpadów oraz 9 podmiotów podejrzanych o nielegalne międzynarodowe przemieszczanie odpadów. W wyniku tych kontroli ustalono, że 5 podmiotów naruszyło przepisy ustawy o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów. W celu usunięcia nieprawidłowości wydano 8 zarządzeń pokontrolnych, które dotyczyły prawidłowego wypełniania załącznika VII przy transportach TPO, w przypadku odbierania z przeznaczeniem do odzysku przemieszczanych odpadów, zawarcia umowy o której mowa w załączniku VII do rozporządzenia (WE) Nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów, z osobą która organizuje przemieszczanie, uregulowania stanu formalno-prawnego – pozwolenia zintegrowanego w zakresie zwiększenia ilości odpadów dopuszczonych do wytworzenia o kodach 09 01 02*, 17 04 02, 08 01 19*, 15 01 10*, 15 01 03, 17 04 05, magazynowanie odpadów zgodnie z warunkami określonymi w pozwoleniu, prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów, sporządzania i przedkładania do Urzędu Marszałkowskiego zbiorczych zestawień w zakresie gospodarowania odpadami, stosowania się do zakazu demontażu pojazdów poza stacją demontażu. Udzielono 8 pouczeń i nałożono 3 mandaty karne za eksploatację instalacji z naruszeniem pozwolenia, niesporządzanie i nieprzedkładanie do Urzędu Marszałkowskiego zbiorczych zestawień w zakresie gospodarowania odpadami. Skierowano 3 wystąpienia do administracji samorządowej. Przeprowadzono 2 postępowania zakończone wymierzeniem administracyjnych kar pieniężnych z tytułu nielegalnego transgranicznego przemieszczania odpadów: − Łączna kwota wymierzonych kar pieniężnych (pojazdy) – 50 000 zł. − Łączna kwota wymierzonych kar pieniężnych (inne niż pojazdy) – 20 000 zł - decyzja w odwołaniu. Ponadto przeprowadzono łącznie 11 kontroli nietypowych obejmujących: − 7 ocen towarów dla innych organów (Krajowa Administracja Skarbowa - Urząd Celno-Skarbowy) na podstawie kontroli dokumentacyjnej, − 4 kontrole przewozów towarów (w tym 3 akcje IMPEL TFS, w czasie których skontrolowano 57 transportów w ramach akcji kontrolnej przeprowadzonej na mocy Porozumienia zawartego pomiędzy Małopolskim Wojewódzkim Inspektorem

str. 189

Ochrony Środowiska, Dyrektorem Izby Administracji Skarbowej w Krakowie i Komendantem Karpackiego Oddziału Straży Granicznej w Nowym Sączu w sprawie współdziałania w zakresie transgranicznego przemieszczania odpadów, 1 kontrola z wyjazdem w terenie bez ustalonego podmiotu – oględziny towaru)

7.3.5 Zakłady przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego W roku 2017 przeprowadzono 22 kontrole w 18 zakładach przetwarzania wpisanych do rejestru przedsiębiorców i organizacji odzysku prowadzonym przez GIOŚ oraz w 1 zakładzie nie wpisanym do rejestru przedsiębiorców i organizacji odzysku w tym 19 kontroli planowych i 3 kontrole pozaplanowe. Naruszenia stwierdzono w 17 przypadkach, które dotyczyły m. in.: braku dostosowania posiadanych decyzji do wymogów ustawy z dnia 11 września 2016 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, niesporządzenia sprawozdania o przetworzonym oraz zebranym zużytym sprzęcie, nieprowadzenia ewidencji odpadów, sporządzenia sprawozdania o pojazdach wycofanych z eksploatacji niezgodnie ze stanem rzeczywistym, naruszenia warunków: pozwolenia na wytwarzanie odpadów (nie zainstalowano separatora cieczy wraz z urządzeniami zapewniającymi oczyszczanie wód odpadowych i roztopowych), pozwolenia na wytwarzanie odpadów, przekroczenie ilości (masy) przetworzonych odpadów w stosunku do wartości dopuszczonych w pozwoleniu, zezwolenia w zakresie ilości odpadów powstających w wyniku przetwarzania w ciągu roku, decyzji w zakresie magazynowania odpadów wytwarzanych, nierzetelnego sporządzenia zbiorczego zestawienia danym o rodzajach i ilości odpadów o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, przekroczenia ilości (masy) wytwarzanych odpadów w stosunku do wartości dopuszczonych w pozwoleniu, eksploatacji instalacji odprowadzającej ścieki z naruszeniem warunków pozwolenia (nie wykonywanie dwukrotnie analiz laboratoryjnych). W celu usunięcia stwierdzonych naruszeń i nieprawidłowości wydano 14 zarządzeń pokontrolnych, udzielono 22 pouczeń, nałożono 5 mandatów karnych, skierowano 3 wystąpienia do Marszałka Województwa Małopolskiego oraz 1 do Starosty Oświęcimskiego. Wymierzono jedną administracyjną karę pieniężną w wysokości 500,00 zł. za naruszenie warunków określonych w decyzji Burmistrza Gminy Kęty o środowiskowych uwarunkowaniach w zakresie przedstawienia analizy porealizacyjnej w zakresie pomiarów emisji hałasu, Wymierzono administracyjną karę pieniężną w wysokości 1 000,00 zł za

str. 190 gospodarowanie odpadami niezgodnie z posiadanym zezwoleniem na zbieranie i przetwarzanie odpadów, tj. naruszenie warunków zezwolenia Marszałka Województwa Małopolskiego

7.3.6 Kontrole pozostałych przedsiębiorców objętych przepisami ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym Skontrolowano 31 przedsiębiorców w tym 21 zbierających zużyty sprzęt oraz 10 wytwarzających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Naruszenia (26 przypadków) dot. m. in.: zbierania wbrew zakazowi niekompletnego zsie i/lub elementów z niego usuniętych, nie umieszczania numeru rejestrowego na fakturze i innych dokumentach sporządzanych w związku z wprowadzaniem do obrotu sprzętu, braku wpisu do rejestru GIOŚ jako zbierającego, niezgodnego ze stanem rzeczywistym sporządzania zbiorczego zestawienia danych o rodzaju i ilości odpadów, nieterminowego przedłożenia sprawozdania o masie zebranego i przekazanego do prowadzącego zakład przetwarzania zużytego sprzętu do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska za I półrocze 2016 r. W związku z powyższym wydano 20 zarządzeń pokontrolnych, udzielono 20 pouczeń, nałożono 5 mandatów karnych, wymierzono 11 administracyjnych kar pieniężnych, skierowano 2 wystąpienia do administracji samorządowej oraz 1 wniosek do sądu o ukaranie.

str. 191

7.3.7 Zakłady eksploatujące instalacje z wykorzystaniem ciężkiego oleju opałowego oraz statki stosujące olej do silników statków żeglugi śródlądowej W 2017 r. na terenie województwa małopolskiego eksploatowanych było: − instalacji stosujących ciężki olej opałowy (5 zakładów) w tym 1 instalacja posiada kotły na ciężki olej opałowy traktując je jako rezerwowe źródło zasilania. Dwie instalacje znajdujące się w wykazie GIOŚ zrezygnowały ze stosowania ciężkiego oleju opałowego w latach 2015 – 2016. − 65 statków stosujących olej do silników należących do 25 armatorów (jeden statek został sprzedany i znajduje się poza woj. Małopolskim). W 2017 r. skontrolowano: 4 instalacje w terenie oraz wykonano jedną kontrolę automonitoringową oraz 7 statków, w jednym przypadku odstąpiono od kontroli z powodu jego sprzedaży. Podczas kontroli pobrano łącznie 10 próbek oleju (3 próbki ciężkiego oleju opałowego oraz 7 próbek paliwa żeglugowego). Badania zostały wykonane przez Instytut Nafty i Gazu w Krakowie, który posiada certyfikat akredytacji Polskiego Centrum Akredytacji nr AB 009 ważny do 05.07.2021 r. Wyniki analiz wykazały, iż poziom zawartość siarki w badanych paliwach mieści się w wartościach dopuszczalnych określonych w rozporządzaniu Ministra Gospodarki z dnia 3 listopada 2014 r. w sprawie wymagań jakościowych dotyczących zawartości siarki dla olejów oraz rodzajów instalacji i warunków, w których będą stosowane ciężkie oleje opałowe.

7.3.8 Zakłady posiadające substancje zubożające warstwę ozonową i fluorowane gazy cieplarniane W 2017 r. skontrolowano 42 zakłady w zakresie substancji zubożających warstwę ozonową i fluorowanych gazów cieplarnianych. W ramach kontroli wykonano 7 pomiarów identyfikacji czynników chłodniczych. Pomiary nie wykazały niewłaściwych czynników w sprawdzanych obiektach. W porównaniu do 2016 r. w 2017r nastąpiła stopniowa poprawa w kontrolowanych zakładach, w których czynniki zubożające warstwę ozonową zastępowane są nowymi czynnikami niezubożającymi warstwy ozonowej (f-gazami) lub całymi urządzeniami zawierającymi f-gazy, co wynika z tego, iż nie można dokonać zakupu substancji kontrolowanych w celu uzupełniania ich w urządzeniach. Przeprowadzone kontrole wykazywały, że podmioty dokonywały rejestracji w Centralnym Rejestrze Operatorów Urządzeń i Systemów Ochrony Przeciwpożarowej i

str. 192 zakładały Karty Urządzeń, a następnie dokonywały serwisów urządzeń za pośrednictwem certyfikowanych serwisantów, którzy uzupełniali wyżej wymienione karty. Naruszeń we wspomnianym wyżej zakresie nie stwierdzono.

7.3.9 Wydawanie informacji o zakresie oddziaływania na środowisko, wynikających ze współpracy z ARiMR i inne W 2017 roku przeprowadzono 21 kontroli gospodarstw rolnych i zakładów przemysłu przetwórczego. Wydano 32 informacje o stanie przestrzegania wymagań ochrony środowiska w tym 11 informacji na podstawie przedłożonych materiałów i kontroli przeprowadzonych w latach poprzednich. Informacje były niezbędne przy złożeniu wniosków o uzyskanie pomocy finansowej w ramach działania „modernizacja gospodarstw rolnych” i „ułatwienie startu młodym rolnikom” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, „Wsparcie inwestycji w przetwarzaniu produktów rolnych, obrót nimi lub rozwój” w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014 -2020. Inne – 9 zaświadczeń stwierdzających, że obiekty budowlane i urządzenia techniczne, spełniają wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska (dot. materiałów wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego oraz o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym), 2 zaświadczenia stwierdzające, że obiekty budowlane i urządzenia techniczne przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej spełniają wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska, 1 zaświadczenie o uzyskaniu efektu ekologicznego, 48 opinii o projektach studium i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, 21 opinii dotyczących rozwiązań przyjętych w projekcie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, 392 zaświadczenia o niezaleganiu z płatnościami z tytułu administracyjnych kar pieniężnych za naruszanie warunków ochrony środowiska, 13 postanowień i 13 – na podstawie milczącej zgody w zakresie opiniowania projektów decyzji o wzizt (decyzji dotyczących lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy), 8 opinii w zakresie oceny towaru przewożonego przez granicę, 49 postanowień w przedmiocie spełnienia wymagań określonych w przepisach ochrony środowiska (art. 41a ustawy o odpadach), 3 informacje dotyczące przestrzegania przepisów ochrony środowiska przez prowadzącego działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, 2 opinie w sprawie projektowanego zbiornika bezodpływowego, 1 opinię w ramach Programu „Małopolskie Remizy”.

str. 193

7.4 Kontrole pozaplanowe – interwencyjne W 2017 roku w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Krakowie załatwiono 23 skargi oraz 809 wniosków o interwencję. Ilość załatwionych skarg w roku 2017 jest większa o 30 % w stosunku do roku ubiegłego. Z 23 skarg: 6 skarg zostało załatwionych bezpośrednio a 17 skarg zostało przekazanych do załatwienia GIOŚ według właściwości. Przeprowadzone postępowania wyjaśniające w trzech przypadkach GIOŚ załatwił częściowo pozytywnie. W pozostałych przypadkach nie potwierdziły się zarzuty skarżących lub GIOŚ dotychczas nie wydał rozstrzygnięcia. W 2017 r. rozpatrzono 809 wniosków o interwencję. Przekazano 217 interwencji do załatwienia wg kompetencji do innych organów (m.in. urzędów gmin, starostw, organów nadzoru budowlanego). W pozostałych przypadkach przeprowadzono kontrole (w ramach kontroli interwencyjnych, kompleksowych i problemowych) bądź wizje lokalne. Załatwiono we własnym zakresie 592 wnioski: podjęte zostały działania, bądź kierowano do wnioskodawcy informację. W roku 2017 ilość załatwionych interwencji była wyższa niż w 2016 r. o 56 wniosków tj. o ok. 8%.

Wykres 60 Zestawienie rodzajów i ilości rozpatrzonych wniosków

str. 194

Przeważała problematyka z zakresu ochrony przed odpadami (179), ochrony powietrza (174), ochrony przed hałasem (171), ochrony czystości wód i gospodarki wodno-ściekowej (144), dużo wniosków dotyczyło spraw różnych (112) (Wykres 60). W celu załatwienia zgłoszonych wniosków przeprowadzono: 363 kontrole w tym 344 kontrole interwencyjne, 10 kontroli planowych, 6 kontroli pozaplanowych, kontrole w oparciu o dokumenty, 1 kontrola z nieustalonym sprawcą. W wyniku kontroli typowych terenowych podjęte zostały następujące działania pokontrolne: • nałożono 65 mandatów karnych na łączną kwotę 26300 zł, • wydano 146 zarządzeń pokontrolnych, • skierowano: 12 wniosków do organów ścigania, 4 wnioski do sądów powszechnych, • wystąpiono: do organów administracji rządowej z 54 wnioskami oraz do organów administracji samorządowej z 94 wnioskami, • wszczęto 25 postępowań w sprawie wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej, • wydano 9 decyzji nakładających zobowiązania niepieniężne.

Głównymi przyczynami wnoszonych interwencji było: − nieuwzględnianie przy lokalizacji nowych obiektów mieszkaniowych, biurowych i usługowych (w tym hoteli) bliskości zakładów, powodujących okresowo dużą uciążliwość zapachową, lub emisje hałasu, − brak stosowania przez zakłady skutecznych działań przeciwhałasowych dla urządzeń oraz praca w otwartej przestrzeni lub przy otwartych drzwiach i oknach, − okresowe pojawianie się odoru ścieków z rejonu lokalizacji m.in. oczyszczalni ścieków oraz innych uciążliwych zapachowo firm przemysłowych, będące przyczyną odczuwanego dyskomfortu i złego samopoczucia mieszkańców, − zanieczyszczenie wód powierzchniowych spowodowane odprowadzaniem niedostatecznie oczyszczonych ścieków z niepoprawnie funkcjonujących oczyszczalni lub na skutek awarii technologicznych, − powtarzające się zdarzenia odprowadzania do wód powierzchniowych niezidentyfikowanych substancji, w tym ropopochodnych (szczególnie na terenach miejskich), − nieprawidłowe magazynowanie odpadów w ramach posiadanych decyzji na zbieranie odpadów, zmagazynowanie znacznych ilości odpadów często na otwartej przestrzeni co

str. 195

może powodować możliwość powstania pożarów, namnażania się insektów. Gromadzone w ten sposób odpady mogą być źródłem uciążliwości zapachowej. − nierealizowanie przez gminę harmonogramu działań zmierzających do uporządkowania gospodarki ściekowej na terenie gminy, w tym nieprzeprowadzenie bilansu wytworzonych ścieków bytowych w kontrolowanych przez gminę gospodarstwach, brak sprawdzenia szczelności zbiorników bezodpływowych należących do mieszkańców gminy, w których gromadzone są ścieki bytowe, nieprowadzenie postępowań administracyjnych, mających na celu zobowiązanie właścicieli posesji, m.in. poprzez wydanie decyzji nakazującej przyłączenie posesji do istniejącej sieci kanalizacji gminnej, mała ilość przeprowadzonych przez gminę kontroli,

Fot. 21 Składowisko odpadów, J. Plaszczyk

− niewłaściwy (niewystarczający) nadzór nad przepompownią ścieków bytowych na ciągu kanalizacji miejskiej (co powoduje zalewanie terenu ściekami bytowymi), − niedostateczna znajomość zagadnień promieniowania elektromagnetycznego. Operatorzy wykonując modernizacje lub konserwacje urządzeń nie informują o zakresie wykonywanych prac, natomiast osoby postronne widząc pracowników wokół obiektów składają wnioski z prośbą o interwencje. Dyskusje prowadzone na forum internetowym również podsycają niepokój o zdrowie osób sąsiadujących z miejscami, w których zainstalowano źródła promieniowania elektromagnetycznego. Zauważalny spadek liczby interwencji z terenu m. Krakowa wynika z udostępniania przez Wydział Kształtowania Środowiska Urzędu Miasta Krakowa tzw. „dozymetrów promieniowania”, które umożliwiają mieszkańcom samodzielny pomiar wielkości promieniowania elektromagnetycznego w mieszkaniach.

str. 196

Reasumując - od kilku lat zauważalny jest stopniowy coroczny wzrost liczby kierowanych do rozpatrzenia wniosków (w roku 2017 wpłynęło 809 wniosków, w 2016 - 746 wniosków, w roku 2015 – 683 wnioski). Głównym powodem kierowanych wniosków są uciążliwości związane z odczuwanym zanieczyszczeniem powietrza, w tym wciąż nasilającego się problemu z uciążliwością zapachową oraz miejskim zanieczyszczeniem powietrza – tzw. „smogiem”. Wszystkie wnioski, jakie wpłynęły do WIOŚ w Krakowie w roku ubiegłym zostały poddane wnikliwej analizie i po wstępnym rozpoznaniu i wyjaśnieniu były załatwiane we własnym zakresie lub przekazywane właściwym organom. Szereg spraw, jakie zostały skierowane do WIOŚ, powinny zostać rozpatrzone np. przez organy administracji samorządowej, które często nie chcą podejmować działań na swoim terenie ze względu na lokalne uwarunkowania. Znaczna ilość wnoszonych interwencji w 2017 r. w zakresie ochrony powietrza dotyczyła zanieczyszczeń emisyjnych dużych zakładów w Krakowie, kompleksu zakładów chemicznych na terenie Oświęcimia wraz z oczyszczalnią ścieków, a także problemów z tzw. zjawiskiem smogowym, głównie w aglomeracji miasta Krakowa. W dalszym ciągu znaczącym powodem wnoszenia interwencji w zakresie ochrony powietrza jest problematyka uciążliwości zapachowej. W 2017 r. rozpatrywano interwencje na uciążliwości związane z hałasem komunalnym, tj.: związanym z działalnością sklepów, dyskotek oraz funkcjonowaniem myjni samochodowej na stacji paliw oraz mechaniki pojazdowej (w tym transport wewnętrzny). Ponadto rozpatrywano także wnioski dot. uciążliwości hałasu komunikacyjnego pochodzącego od dróg i kolei oraz jedne przypadek związany z uciążliwością na hałas pochodzący z obiektu sakralnego (hałasu od dzwonów kościelnych). Wnioski o interwencje w zakresie gospodarowania odpadami dotyczyły prowadzenia działalności w zakresie gospodarowania odpadami (wytwarzanie, zbieranie, przetwarzanie) niezgodnie z obowiązującymi przepisami w tym zakresie oraz niezgodnie z posiadanymi decyzjami, magazynowania i składowania odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych, spalania odpadów poza urządzeniami i instalacjami przeznaczonymi do termicznego przekształcania odpadów, niewłaściwego postępowania z odpadami komunalnymi. W zakresie gospodarki wodno-ściekowej zauważalnym problemem są nieprawidłowości związane z eksploatacją oczyszczalni ścieków oraz postępowania z osadami ściekowymi. Wnioski o podjęcie interwencji w tym zakresie dotyczyły np. niepełnej realizacji przez gminę harmonogramu działań zmierzających do uporządkowania gospodarki ściekowej

str. 197 na terenie gminy, bezprawnego odprowadzania ścieków opadowych do wód powierzchniowych bez wymaganego prawem pozwolenia wodnoprawnego, nieprawidłowej eksploatacji przepompowni ścieków bytowych. Interwencje w zakresie promieniowania elektromagnetycznego były spowodowane obawami związanymi z oddziaływaniem instalacji radiokomunikacyjnych (stacji bazowych telefonii komórkowej) na zdrowie ludzi.

7.5 Kontrole w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom Ze względu na ilość znajdujących się w zakładach substancji niebezpiecznych mogących być przyczyną poważnej awarii przemysłowej, zostały one podzielone na dwie grupy: • zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR), • zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (ZZR). Rodzaje i ilości substancji, które decydują o zakwalifikowaniu zakładu do zakładów o dużym lub zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii zostały określone w rozporządzeniu Ministra Rozwoju z dnia 29 stycznia 2016 r. w sprawie rodzajów i ilości znajdujących się w zakładzie substancji niebezpiecznych, decydujących o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym lub dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej /Dz.U. 2016, poz. 138/.

7.5.1 Zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii (ZDR) W ewidencji WIOŚ znajduje się 10 zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii (ZDR). W stosunku do roku 2016 liczba ZDR nie uległa zmianie: Bolesław Recycling Sp. z o.o. od dnia 03.04.2017r. został przejęty przez Zakłady Górniczo-Hutnicze ,,Bolesław'' S.A i włączony w struktury ZGH) natomiast SGL CARBON POLSKA S.A. został dopisany do listy. Z zaplanowanych 9 kontroli wykonano 7 kontroli planowych w terenie w tym z pomiarami 1 kontrola. Przeprowadzone kontrole nie wykazały naruszeń, nie podejmowano działań pokontrolnych. Wykonano również 9 kontroli pozaplanowych w terenie (w tym 2 kontrole interwencyjne, 3 kontrole na wniosek, 1 kontrolę związaną z wystąpieniem awarii, 3 kontrole inwestycyjne). Stwierdzono następujące naruszenia: • podanie na stronie internetowej zakładu niepełnej informacji, która jest wymagana do podania do publicznej wiadomości przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku zamieszczona,

str. 198

• brak przeprowadzenia, przez prowadzącego zakład dużego ryzyka, analizy zgłoszenia, programu zapobiegania awariom, systemu zarządzania bezpieczeństwem, raportu o bezpieczeństwie oraz wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego i wprowadzenia w nich, w razie potrzeby, zmian, przed dokonaniem zmian w zakładzie mogących mieć wpływ na wystąpienie zagrożenia awarią przemysłową, brak przedłożenia aktualizacji zgłoszenia właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej i do wiadomości wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, w terminie co najmniej 30 dni przed dniem wprowadzenia zmiany mogącej mieć poważne skutki związane z ryzykiem awarii, niewłaściwe funkcjonowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem w zakresie systematycznej oceny analizy przewidywanych sytuacji mogących prowadzić do awarii przemysłowych. Podjęto ogółem 6 działań pokontrolnych: udzielono 2 pouczeń, wydano 3 zarządzenia pokontrolne, skierowano jedno wystąpienie do innych organów.

7.5.2 Zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii (ZZR) W ewidencji WIOŚ znajduje się 7 zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii (ZZR). W stosunku do roku 2016 liczba ZZR nie uległa zmianie: Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Terminal Paliw w Trzebini wydzielił się ze struktur ORLEN Południe S.A a Mała Baza Gazu Płynnego LPG w m. Gierczyce została wykreślona z rejestru ZZR w związku z zakończeniem działalności i demontażem zbiorników. Wykonano 2 kontrole planowe w terenie stwierdzając następujące naruszenia: − w informacji podanej do publicznej wiadomości na stronie internetowej zakładu, podane oznaczenia kategorii zagrożeń substancji są niezgodne z obowiązującą klasyfikacją wg rozporządzenia CLP (WE) 1272/2008, − brak wymaganej dokumentacji w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom w tym brak / niewdrożenie systemu bezpieczeństwa – w „Zgłoszeniu ZZR” (aktualizacja z maja 2016 ) nie uwzględniono klasyfikacji substancji zgodnie z rozporządzeniem (WE) Nr 1272/2008 [CLP] oraz rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2016 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Podjęto 4 działania pokontrolne: udzielono 2 pouczeń, wydano 2 zarządzenia pokontrolne. Wykonano również jedną kontrolę pozaplanową (na wniosek) w terenie w której

str. 199 nie stwierdzono naruszeń.

7.5.3 Zdarzenia o znamionach poważnych awarii W roku 2017 zarejestrowano 6 informacji o wystąpieniu zdarzeń o znamionach poważnej awarii, które wpisano do bazy danych Ekoawarie, żadna z nich nie spełniła kryteriów rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Przeprowadzono również 38 rozpoznań w terenie spowodowanych zawiadomieniem WIOŚ o wystąpieniu zanieczyszczenia środowiska (zdarzenia lokalne nie noszące znamion poważnych awarii). Zdarzenia dotyczyły m.in.: − zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi rzek: Wisły, Rudawy, Białuchy, potoku przy ul. Gwieździstej w Krakowie, cieku w rejonie ul. Lubostroń i Kobierzyńskiej w Krakowie − zanieczyszczenia ściekami fekalnymi potoku Kostrzeckiego, − zanieczyszczenia białą mętnawą substancją stawów osadowych w miejscowości Krzykawka, gmina Bolesław, − wystąpienia śnięcia ryb w rzece, − zanieczyszczenia typu mikrobiologicznego ujęcia wód powierzchniowych (ujęcia infiltracyjnego), − składowania odpadów niebezpiecznych na terenie byłej Rafinerii Nafty „GLIMAR” S.A. w Gorlicach.

7.5.4 Współpraca z innymi organami w ramach PPA W ramach udziału Inspekcji Ochrony Środowiska we wspólnych kontrolach zakładów dużego i zwiększonego ryzyka wystąpienia poważnej awarii, wraz z Państwową Inspekcją Pracy i Państwową Strażą Pożarną – przeprowadzono 2 kontrole w zakładach dużego ryzyka: − Grupa Azoty S.A. w Tarnowie, − PGNiG S.A. – Podziemny Magazyn Gazu Ziemnego w Swarzowie. Wojewódzki Inspektorat Ochrony w Krakowie prowadzi rejestr zakładów, mogących spowodować poważną awarię w formie elektronicznej bazy danych. Odpowiednie informacje przekazywane są do jednostek administracji samorządowej w ramach przekazywania wniosków i opiniowania studiów i planów zagospodarowania przestrzennego gmin (art. 11 i art. 17 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym) - w

str. 200

2017 roku udzielono odpowiedzi na 78 wniosków. Współdziałając z innymi organami wydano: − 15 postanowień w trybie art. 53 ust. 4 pkt. 12 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym dot. uzgodnienia decyzji lokalizacji inwestycji w sąsiedztwie zakładów stwarzających ryzyko wystąpienia poważnych awarii, na wniosek organów samorządowych, − postanowień –w trybie art. 264b ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska opiniujących Raport o Bezpieczeństwie, na wniosek KW PSP (Zakłady Górniczo-Hutnicze ,,Bolesław’’ w Bukownie - 2x, Arkop Sp. z o.o. w Bukownie, ORLEN Południe S.A w Trzebini, Grupa Azoty S.A., Operator Logistyczny Paliw Płynnych Sp. z o.o. - Baza Paliw Nr 9 w Woli Rzędzińskiej 487d). − 1 postanowienie – opinia w zw. z art.267a ust.2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska dot.wyłączenia z udostępnienia informacji o wartości handlowej, w tym danych techniczno-technologicznych, które stanowią opis procesu produkcyjnego objętego ochroną patentową (know-how) z Raportu o Bezpieczeństwie Zakładów Górniczo-Hutniczych ,,Bolesław’’ S.A. aktualizacja marzec 2017r.

7.6 Kontrole w oparciu o dokumenty W 2017 r. przeprowadzono 1160 kontroli dokumentacyjnych opartych na badaniach automonitoringowych. W 216 przypadkach stwierdzono naruszenia wymagań ochrony środowiska. Skierowano 34 pisma do podmiotów informujących o nieprawidłowościach, 7 wystąpień do administracji samorządowej, w czterech przypadkach nie wszczęto postępowania w sprawie wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej ponieważ kwota kary była poniżej 800 zł, w 5 przypadkach zaplanowano kontrolę terenową w 2018 r. W 2017 r. przeprowadzono 716 kontroli dokumentacyjnych z wyłączeniem badań automonitoringowych. Po ich przeprowadzeniu stwierdzono 365 naruszeń wymagań ochrony środowiska. W okresie tym 384 decyzji dotyczących naliczania administracyjnych kar pieniężnych wydanych w związku z ustaleniami kontroli dokumentacyjnych z wyłączeniem badań automonitoringowych stało się ostatecznych. Były to w zdecydowanej większości decyzje wydawane na podstawie art. 200 ustawy o odpadach. W pozostałych kontrolach w oparciu o dokumenty wystąpiono do organu ścigania (prokuratury) w związku z utrudnianiem kontroli (brak odbioru korespondencji, nie stawianie się na wezwania).

str. 201

7.7 Działania pokontrolne W roku 2017 podjęto szereg działań pokontrolnych, ich specyfikacja została zamieszczona na wykresie nr 61.

Wykres 61 Podjęte działania pokontrolne

W 2017 roku wydano 403 zarządzenia pokontrolne, z czego 310 zrealizowano w całości . W 66 przypadkach termin wykonania wszystkich punktów zarządzeń przypadał na 2018 r. Odległe terminy wykonania zarządzeń spowodowane były: wynikającymi z przepisów prawa terminami sprawozdawczości z zakresu ochrony środowiska, wysokimi nakładami finansowymi koniecznymi do realizacji niektórych punktów zarządzeń, długimi okresami realizacji inwestycji i uzyskiwania niezbędnych pozwoleń środowiskowych, uzależnieniem ich wykonania od warunków meteorologicznych W przypadkach zakładów, które nie zgłosiły wykonania zarządzeń pokontrolnych wydanych w latach poprzednich, bądź których informacje o wykonaniu zarządzeń budziły wątpliwości – przeprowadzano w 2017 r. kontrole sprawdzające. Najczęstszą przyczyną braku wykonania zarządzeń pokontrolnych było: nierespektowanie

str. 202 obowiązków wynikających z przepisów ochrony środowiska, opieszałość podmiotów, brak znajomości stosownych przepisów, brak dostatecznej wiedzy pozwalającej zrealizować obowiązki formalne. W 11 przypadkach ukarano mandatami przedstawicieli zakładów z art. 31a ustawy z dnia 20 lipca 1991r. o Inspekcji Ochrony Środowiska na kwotę 5000, skierowano 3 wnioski do sądu oraz 1 do policji o przesłuchanie obwinionego. W roku 2017 wydano 622 decyzje wymierzające administracyjne kary pieniężne na łączną kwotę: 1 740 913,37 zł. W przypadku podjęcia przez podmiot działań naprawczych kary podlegają odroczeniu na okres do 5 lat, a kwoty wydatkowane w ciągu 5 lat od nałożenia kary ulegają umorzeniu.

Tabela 41 Zastosowany instrument prawno–administracyjny, decyzje wymierzające kary za przekroczenia ustalonych warunków korzystania ze środowiska, w tym kary

Zastosowany instrument prawno–administracyjny Liczba Kwota [zł]

Decyzje wymierzające kary za przekroczenia ustalonych warunków korzystania ze środowiska, w tym kary: 1. za wprowadzanie do wód lub ziemi ścieków 27 1 024 720,34 nieodpowiadających wymaganym warunkom 2. za przekroczenie ustalonych warunków poboru wody 5 111 778,88 3. za przekroczenie dopuszczalnej ilości wprowadzanych do 4 94 602,15 powietrza gazów lub pyłów 4. przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu 2 44 704,00 5. za nieprzestrzeganie przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 1 29 18,00 2001r. – Prawo ochrony środowiska – art. 298 ust. 1 pkt 4 6. za nieprzestrzeganie przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 1 10 000,00 2001r. – Prawo ochrony środowiska – art. 236 d ust.1 i 7. za nieprzestrzeganie przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2 20 000,00 2001 r. - Prawo ochrony środowiska - art.315a 8. za naruszenie art. 136 ust. 1 i 3 ustawy o udostępnieniu 2 2000 informacji o środowisku i jego ochronie z zakresu gospodarki odpadami: a) ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 5 12 690,00

str. 203 b) za nieprzestrzeganie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 565 337 500,00 2012 r. o odpadach – art. 194, art. 195, art. 200 c) za nieprzestrzeganie przepisów w zakresie zużytego sprzętu 4 40 000,00 elektrycznego i elektronicznego d) za nieprzestrzeganie przepisów w zakresie recyklingu 4 40 000,00 pojazdów wycofanych z eksploatacji

str. 204

8. Usuwanie azbestu z terenu województwa małopolskiego

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 (Załącznik do Uchwały Nr 122/2009 Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2009 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”, zmieniony Uchwałą Nr 39/2010 Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 r.), który jest kontynuacją i aktualizacją Programu z 2002 roku, zakłada całkowite wyeliminowanie do roku 2032 odpadów zawierających azbest. Celem Programu jest wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych i środowiskowych spowodowanych azbestem, poprzez jego sukcesywne usuwanie i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest. Oznacza to, że do końca 2032 r. w całym kraju wszystkie wyroby zawierające azbest muszą zostać usunięte i unieszkodliwione. Przypomnieć warto, iż stosowanie płyt azbestowo-cementowych do pokrywania budynków w Polsce było szczególnie rozpowszechnione w latach 60., 70. i 80. ubiegłego wieku, m.in. do pokrywania dachów i wykonywania elewacji zewnętrznych. Do dziś eternit znajduje się na wielu domach i budynkach gospodarczych, zwłaszcza na wsiach. Obecnie produkcja, import i stosowanie wyrobów zawierających azbest są zakazane. Azbest jest zaliczany do substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla człowieka. Szkodliwe działanie azbestu jest wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Włókna azbestowe mogą bowiem powodować m.in. choroby płuc oraz choroby nowotworowe. Zagrożenie to jest często bagatelizowane ze względu na mikroskopijną wielkość włókien (niewidoczne dla oka ludzkiego) oraz długotrwały i utajony rozwój choroby. Podkreślić należy, iż bezpieczne usuwanie wyrobów azbestowych powinny prowadzić wyspecjalizowane jednostki. Demontaż i naprawa elementów azbestowych może odbywać się wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie kwalifikacje oraz wyposażonych w odpowiedni sprzęt do prowadzenia tego rodzaju prac. Zgodnie z Programem do roku 2022 powinno nastąpić wyeliminowanie 35% zinwentaryzowanych odpadów zawierających azbest. W związku z tym ilość wytwarzanych odpadów azbestowych będzie wzrastać. Prognozuje się, że ilość odpadów poddanych unieszkodliwianiu będzie wzrastać o ok. 5% rocznie. Wzrost będzie trwał do momentu osiągnięcia celu zakładanego w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu, tj. całkowitego wyeliminowania odpadów zawierających azbest.

str. 205

Przewidywana ilość (wycofanych z użytkowania wyrobów zawierających azbest) odpadów zawierających azbest powstających w wyniku usuwania wyrobów z azbestem oraz planowana ilość składowisk w perspektywie lat 2009-2032 przedstawia się następująco (Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 załącznik do uchwały nr 39/2010 RM z dnia 15 marca 2010 r.): Dla Polski: • w latach 2009–2012 około 28% odpadów (4 mln ton), 13 składowisk • w latach 2013–2022 około 35% odpadów (5,1 mln ton), 24 składowiska • w latach 2023–2032 około 37% odpadów (5,4 mln ton), 19 składowisk. W latach 2009 – 2032 planowana jest budowa 56 składowisk odpadów zawierających azbest lub kwater do składowania odpadów zawierających azbest. Pojemność składowisk, ich lokalizacja i ilość na danym terenie zależą od decyzji jednostek samorządu terytorialnego i powinny być uwzględnione w wojewódzkich planach gospodarki odpadami. Dla województwa małopolskiego: • w latach 2009-2012 około 35% odpadów (329,255 tys. ton), 1 składowisko • w latach 2013-2022 około 40% odpadów (376,292 tys. Mg), 2 składowiska • w latach 2023-2032 około 25% odpadów (235,183 tys. Mg), 1 składowisko. Tempo usuwania wyrobów zawierających azbest utrzymuje się w Polsce na niskim poziomie (Na podstawie Informacji o realizacji w latach 2009-2010 Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, Ministerstwo Gospodarki, maj 2011). W latach 2003-2008 usunięto w kraju około 1 mln Mg wyrobów zawierających azbest. W gospodarce odpadami zawierającymi azbest przyjęto następujący cel: 1. Intensyfikacja działań na rzecz usuwania wyrobów zawierających azbest w kierunku osiągnięcia celów określonych w przyjętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Radę Ministrów „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 - 2032”. W gospodarce odpadami zawierającymi azbest przyjęto następujące kierunki działań: 1. Działania informacyjno-edukacyjne ukierunkowane na wzrost świadomości społeczeństwa na temat odpadów zawierających azbest (w tym zagrożenia, kierunki działań itp.), 2. Kontynuacja oraz zwiększenie zaangażowania i wsparcia udzielanego przez administrację samorządową na rzecz działań związanych z usuwaniem azbestu (dotacje, zachęty),

str. 206

3. Uwzględnianie w ramach realizowanych projektów dotyczących termomodernizacji pełnych efektów ekologicznych to jest informacji na temat ilości usuniętych i unieszkodliwionych odpadów zawierających azbest, 4. Budowanie składowisk przyjmujących odpady zawierające azbest. Koszty rozbudowy/modernizacji istniejących oraz/lub budowy nowych instalacji zostaną oszacowane na etapie przygotowania projektów. Cele i kierunki działań w województwie małopolskim w zakresie oczyszczania z azbestu na lata 2012-2017 z perspektywą do 2020 określono w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego powstałym w 2012 roku (Plan Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego na lata 2016-2022, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXXIV/509/17 sejmiku województwa małopolskiego z dnia 27 marca 2017 r. Urząd Marszałkowski województwa małopolskiego). W województwie małopolskim, zgodnie z danymi zawartymi w Bazie Azbestowej (www.bazaazbestowa.gov.pl) zinwentaryzowano 326 976,2 Mg wyrobów i odpadów zawierających azbest. Z tego 306 606,7 Mg zgłosiły osoby fizyczne, a 20 369,5 Mg zgłosiły osoby prawne. W 2017 roku unieszkodliwiono w województwie ok. 21% tj. 68 578,6 Mg odpadów azbestowych, a do unieszkodliwienia pozostało 258 398 Mg (79%). Na 182 gminy województwa małopolskiego w 96% z nich (174 gminy) objęto inwentaryzacją osoby fizyczne, a w 74% (135 gmin) objęto inwentaryzacją osoby prawne. Na chwilę obecną czynnie w Bazie pracowały wszystkie gminy. Powszechną metodą unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest ich składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych. Na terenie województwa małopolskiego funkcjonują obecnie 3 składowiska przyjmujące odpady zawierające azbest. Składowiska są zlokalizowane w miejscowościach: Ujków Stary, Oświęcim, Tarnów. Pojemność całkowita składowisk to ok. 90 tys. m3. Wolna pojemność tych składowisk, według informacji z Bazy azbestowej, to ok. 48 tys. m3, co wskazuje na to, że ilość odpadów zinwentaryzowanych na terenie województwa małopolskiego jest zbyt duża w stosunku do wolnej pojemności składowisk.

str. 207

Tabela 42 Istniejące składowiska odpadów zawierających azbest w województwie małopolskim Nazwa i adres Wolna Kod Nazwa składowiska Pojemność Lp zarządzającego pojemność przyjmowanych Lokalizacja całkowita składowiskiem składowiska[m3 ] odpadów Składowisko Odpadów Zakład Gospodarki azbestowych w Komunalnej „Bolesław” 1 32760 63000 170601, 170605 Ujkowie Starym Sp. z o.o., ul. Osadowa 1 Ujków Stary 32-329 Bolesław Składowisko odpadów Grupa Azoty Jednostka „Za rzeką Białą” Ratownictwa 8883 17452 2 (składowisko AB-1-1) Chemicznego Sp. z o.o. 170605 ul. Czysta 33-101 ul. Kwiatkowskiego 8 Tarnów 33-101 Tarnów Miejsko-Przemysłowa Składowisko Odpadów Oczyszczalnia Ścieków 3 zawierających azbest Sp. z o.o. w Oświęcimiu 6278 9500 170605 ul. Oświęcim ul. Nadwiślańska 46 32- 600 Oświęcim RAZEM 47921 89 952 Kody odpadów: 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest; 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest

Z danych zawartych w bazie azbestowej wynika, że sukcesywnie i systematycznie wzrasta ilość zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych. W województwie małopolskim, w porównaniu z 2011 rokiem, wielkość ta wzrosła ponad 2- krotnie (z 138 tys. Mg w 2011 r. do 327 tys. Mg w 2017 r.). Zarówno w województwie jak i w kraju rośnie systematycznie również poziom unieszkodliwiania odpadów azbestowych. W województwie małopolskim, w porównaniu z 2011 rokiem, wielkość ta wzrosła blisko 14 - krotnie (z 5 tys. Mg w 2011 r. do 69 tys. Mg w 2017 r.). Największe ilości wyrobów i odpadów zawierających azbest tj. powyżej 30 tys. Mg zinwentaryzowano w powiatach: krakowskim, limanowskim, nowotarskim. Z tego w 2017 roku unieszkodliwiono w tych powiatach odpowiednio 25%, 28%, 34% odpadów. Powiat oświęcimski unieszkodliwił w 2017 r. 35% masy odpadów zinwentaryzowanej. Najniższy odsetek unieszkodliwionych odpadów azbestowych zanotowano w powiecie miechowskim (0,4%). W głównych miastach regionu proces unieszkodliwiania przebiega różnie. I tak

str. 208 w Krakowie unieszkodliwiono 11% zinwentaryzowanej masy, zaś w Tarnowie i Nowym Sączu z ogólnej, choć niewielkiej w skali województwa, ilości zinwentaryzowanych odpadów unieszkodliwiono odpowiednio 41% i 55% zinwentaryzowanych odpadów. Według stanu na 2017 r. masa odpadów azbestowych unieszkodliwionych w województwie małopolskim stanowiła około 9% unieszkodliwionej masy krajowej. Przy czym wskaźnik wyrażający udział odpadów unieszkodliwionych w masie zinwentaryzowanej w województwie małopolskim był o 8% wyższy od krajowego.

Wykres 62 Odpady azbestowe zinwentaryzowane w województwie małopolskim na koniec 2017 roku

Wykres 63 Struktura unieszkodliwiania odpadów azbestowych w Polsce i w woj. małopolskim na koniec 2017 roku

str. 209

Wykres 64 Zestawienie ilości odpadów azbestowych unieszkodliwionych w Polsce i w woj. małopolskim w okresie 2011-2017 (narastająco)

Wykres 65 Zestawienie ilości odpadów azbestowych zinwentaryzowanych w Polsce i w woj. małopolskim w okresie 2011-2017 (narastająco)

str. 210

Podsumowanie

Do końca 2017 roku na terenie województwa zinwentaryzowano 327 tys. Mg wyrobów i odpadów zawierających azbest a do unieszkodliwienia pozostało 258 tys. Mg odpadów (tj. 79%). Powszechną metodą unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest ich składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych. W województwie małopolskim w 2017 roku funkcjonowały trzy składowiska odpadów azbestu w Tarnowie, Oświęcimiu i w Ujkowie Starym, gm. Bolesław. Ilość odpadów zinwentaryzowanych na terenie województwa małopolskiego jest zbyt duża w stosunku do wolnej pojemności składowisk. Podstawowym warunkiem terminowego oczyszczenia kraju z azbestu jest zapewnienie odpowiednich środków finansowych na prowadzenie prac związanych z bezpiecznym usuwaniem wyrobów azbestowych. Najważniejszymi problemami w gospodarowaniu odpadami azbestowymi jest zbyt wolne tempo usuwania wyrobów azbestowych. Wynika to m.in. z niewystarczającej wiedzy mieszkańców na temat zagrożeń związanych z azbestem, braku opracowanych programów usuwania azbestu dla poszczególnych gmin, a także niewystarczających zachęt finansowych na usuwanie azbestu z terenów prywatnych posesji. Wyniki kontroli NIK (Informacja o wynikach kontroli Realizacja „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032” ;NIK nr ewid. 225/2015/P/15/087/LLO (https://www.nik.gov.pl/plik/id,10923,vp,13267.pdf ; dostęp 12-04-2018), wskazują na bardzo wolne tempo osiągania celów określonych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Najbardziej zaangażowane podmioty – gminy, organizują demontaż oraz wywóz i utylizację odpadów zawierających azbest, ale ilość unieszkodliwionych wyrobów tego typu jest w skali kraju znikoma. Dotychczasowy stopień realizacji Programu nie daje gwarancji, że do końca 2032 roku problem azbestu w Polsce zostanie rozwiązany. W latach 2012-2017 w Małopolsce realizowano projekt pn. „Demontaż i bezpieczne składowanie wyrobów zawierających azbest z Obszaru Województwa Małopolskiego”, finansowany ze środków Szwajcarko-Polskiego Programu Współpracy, którego beneficjentem była gm. Szczucin, a partnerami-gminy z terenu województwa. Akcja objęła zarówno domy budynki prywatne, jak i użyteczności publicznej. W ramach zadania prowadzono liczne akcje uświadamiające mieszkańców o szkodliwości azbestu. Dzięki projektowi w 69 gminach Małopolski demontowano i bezpiecznie składowano wyroby zawierające azbest. Na

str. 211 podsumowanie projektu odbyła się konferencja o wymownym tytule: „Wolni od azbestu”. Rzeczowym efektem projektu było uwalnianie od wyrobów azbestowych poprzez demontaże eternitowych dachów jak też wywóz odpadów azbestowych z posesji mieszkańców gmin partnerskich. Wywieziono z terenu województwa małopolskiego ponad 40 tysięcy Mg odpadów azbestowych, zdemontowano ponad 10 tysięcy pokryć dachowych zawierających azbest, udzielono wsparcia w postaci nowego pokrycia ponad 1500 beneficjentom znajdującym się w ciężkiej sytuacji materialnej. Cały odpad azbestowy został wywieziony na składowisko odpadów niebezpiecznych (http://wolniodazbestu.pl/; dostęp: 12-04-2018).

str. 212

str. 213